Duurzame energie in de omgevingsvisie

Duurzame energie in de omgevingsvisie Arnhem, 8 november 2012

Introductie omgevingsvisie en energietransitie De Omgevingsvisie is een langetermijnvisie op de noodzakelijke en gewenste ontwikkeling van de provincie Gelderland. De Omgevingsvisie is een breed beleidskader, waarin integrale keuzes op hoofdlijnen worden gemaakt; de visie vervangt het Streekplan, het Waterplan, het Milieubeleidsplan, het Verkeers- en vervoersplan en de Reconstructieplannen. Aan de Omgevingsvisie wordt een uitvoeringsagenda gekoppeld. Regels worden vertaald in de provinciale Omgevingsverordening.

Centraal in de Omgevingsvisie staat samenwerking aan de regionale opgave. Met gebiedspartners, gemeenten, regio’s en bedrijfsleven benoemen we wat de ambities zijn en hoe we deze gezamenlijk kunnen realiseren. We werken met 21 veranderthema’s die betrekking hebben op economische structuurversterking, stad en plattelandsontwikkeling en leefomgeving. Energietransitie is een van de veranderthema’s. Een belangrijke verschuiving is die van centrale naar decentrale opwekking. Zie het videofragment over energietransitie in Gelderland door te klikken op de link Transitiearena Gelderland. De ambities zijn: in 2050 energieneutraal, in 2020 14% duurzame energie (we volgen het landelijk beleid) en 20% energiebesparing. Daar werken we aan door de EMT sector te ondersteunen en decentraal duurzame bronnen te benutten. Hernieuwbare energie is ruimte. Hernieuwbare energie is ook: kansen, onder andere voor de werkgelegenheid, en iedereen kan mee doen om deze kansen te benutten. In de Omgevingsvisie wordt gewerkt met een ‘dynamische provinciale agenda’ om flexibeler in te kunnen spelen op veranderende behoeften en regionale verschillen. De Omgevingsvisie is dus geen einddocument, maar een stardocument met ruimte voor inspiratie en inspirerende beelden over hoe we komen tot een duurzame, betaalbare en betrouwbare energievoorziening. Vanaf afgelopen zomer tot aan maart komend jaar wordt de basis gelegd voor het ontwerp van de Omgevingsvisie. Een belangrijke fase daarin is het trechteren en integreren van alle provincie brede thema’s, waaronder duurzame energie. Carla Onderdelinden geeft toelichting op energietransitie Een eerste grote stap wordt daarvoor in de in de Omgevingsvisie maand november gezet en de inbreng rond deze bijeenkomst levert hier een bijdrage aan. Zie het videofragment over de Omgevingsvisie door te klikken op de link Gelderland Anders.

1

Op het forum Gelderland Anders kunt u mee discussiëren en zelf discussies starten. We nodigen u van harte uit om mee te discussiëren. U vindt het forum op internet door te klikken op de link forum Gelderland Anders. Hoe kan de Omgevingsvisie de duurzame energiedoelen ondersteunen? De centrale vraag vandaag is: hoe kan de Omgevingsvisie de duurzame energiedoelen ondersteunen? We zijn benieuwd naar de ambities van de regio’s, belemmeringen in het huidige provinciale beleid en wat nodig is in de Omgevingsvisie om de ambities te realiseren. De provinciale contactpersoon voor duurzame energie in de Omgevingsvisie is Wietse Bruggink. Hij en Carla Onderdelinden zijn gebaat bij heel concrete aanbevelingen over wat eventueel moet veranderen en wat kan helpen om energietransitie doelen te realiseren. Zodat we zo goed mogelijk kunnen samenwerken. Wietse Bruggink

Hoe groot is de opgave voor duurzame energie? Pieter van der Ploeg (Alliander) geeft een presentatie over wat we kunnen verwachten als we de ambities rond duurzame energie kunnen realiseren. Hij baseert zich op gegevens van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). ‘We hebben een hele opgave.’ En: ‘er is een hele positieve, ‘schouders eronder’ houding bij bestuurders en andere betrokkenen.’ In de presentatie onderzoekt Alliander voor de regio Stedendriehoek of het (technisch) kan om energieneutraal te zijn in 2050, of het haalbaar is en wenselijk. U bekijkt de presentatie door te klikken op de link presentatie Alliander 8 november 2012, u vindt de presentatie als pdf onder ´downloads´. Fossiele energie zit onder de grond: daarom is energie nooit een onderwerp in ruimtelijke ordening geweest. Duurzame energie zit boven de grond en heeft dus wel ruimtelijke impact. Dit levert discussie op; waar gaat de voorkeur naar uit? Met het potentieel in stedelijk gebied kun je slechts 35% energieneutraal worden. Het ommeland heeft de potentie om bijna twee keer zoveel energie op te wekken dan de energiebehoefte. Energiebronnen als waterkracht hebben een hoge aaibaarheid, maar weinig energiepotentie. Biomassateelt heeft energiepotentie, maar vraagt heel veel ruimte. Zon en wind zijn dominant qua impact en ook qua energiepotentieel. Deze bronnen zijn nodig om de energiedoelstellingen te halen. Conclusies De stad heeft het ommeland nodig om energieneutraal te kunnen worden. De Randstad heeft de Stedendriehoek nodig (Oost-Nederland de energiecentrale van Nederland?!). De regio is een goede eenheid; niet elke gemeente kan de eigen doelstellingen realiseren. Bijvoorbeeld gemeente Zutphen kan (net) niet energieneutraal worden, terwijl gemeente Voorst veel ommeland en energiepotentie heeft en bijna twee keer zoveel energie kan opwekken als de lokale energiebehoefte. Waar gaat de voorkeur naar uit? Grote lijnopstellingen of ‘boer zoekt wind’ model met veel kleine, lokale initiatieven. 'Denk anders en doe anders!'

2

Jan Fokke Heida, programmamanager Klimaat en Energie, geeft aan dat een trendbreuk in denken en doen nodig is. Het is belangrijk om dat in het achterhoofd hebben. Een trendbreuk is nodig in regelgeving en ook maatschappelijk bewustzijn om bijvoorbeeld windenergie te kunnen realiseren. Vandaag met RO én milieumensen is de eerste stap in deze trendbreuk.

Duurzame energie per regio Elk van de regio’s werkt met een kaart en de oppervlakte aan wind, zon en biomassa die nodig is om energieneutraal te worden in deze regio. Duidelijk wordt dat het ruimtebeslag voor energie heel groot is! Geen enkele regio heeft alle bouwstenen die nodig zijn om energieneutraal te worden een plek op de kaart kunnen geven. Dit geeft het bewustzijn: we staan voor een grote opgave. In de knelpunten en de aanbevelingen voor de omgevingsvisie zitten raakvlakken tussen de regio’s. De neuzen staan grotendeels dezelfde kant op, al zijn er ook thema’s waarover de meningen verdelen: is duurzame energie gewenst in natuurgebieden? Of windmolens in bossen? Aanbevelingen hebben onder meer betrekking op een procesaanpak en partnerschap en: sturen op doelen en niet op middelen. Rivierenland De opdracht om de ambitie voor 2050 (energieneutraal zijn) te vertalen op kaart leidde tot complexe discussie; wat voorzie je waar? De ambitie voor regio Rivierenland is 10% duurzame energie in 2020 exclusief mobiliteit.

kaart Rivierenland

3

Op de kaart staan wind- en zonne-energie langs de A15, evenals een aantal locaties voor zonneenergieparken en zonne-energie in de bebouwde kom. Op de post-its staan projecten voor duurzame energie, zoals drie windturbines langs de A15 bij Geldermalsen, vier windturbines in Buren, waterkracht Waal-Maas, 2,5 km zonnepanelen op het geluidsscherm langs de A15 bij Tiel, aardwarmte-onderzoek in Zaltbommel etc. Knelpunten van het huidige beleid  De afstandseis van 4 km tussen windenergielocatie; een duurzaam windpark langs de A15 is op basis van dit huidige beleid niet mogelijk.  Het minimum aantal van 4 windmolens.  SDE subsidie is alleen voor groen gas, niet voor biogas (biogas is nu alleen voor elektriciteit).  Beperkingen voor verwerking van mest bij agrariërs: grote vergisters mogen alleen op regionale bedrijventerreinen en het leidt tot hoge kosten om die schaalstap te zetten.  Braakliggende terreinen hebben niet de functie ‘duurzame energie’, een ontheffing voor een tijdelijke bestemming is 5 jaar en dat is te kort voor investeringen in duurzame energie. Tips en aanbevelingen voor de omgevingsvisie  Een aantal gebieden uitsluiten voor duurzame energie.  In andere gebieden juist zichtbare vormen voor energie faciliteren met vrijheid voor gemeenten hoe ze dat invullen én plicht tot actie om doelstellingen te realiseren (minder vrijblijvend). Bijvoorbeeld geen afstandseis voor wind langs de A15.  Gebieden waar regels verbonden zijn aan duurzame energie.  

Vervang afstands- en minimumeisen voor procesvoorschriften. Neem een paraplufunctie op in bestemmingsplannen: de dubbelfunctie ‘duurzame energie’, zodat daarvoor geen tijdelijke bestemming nodig is.

4

Achterhoek De Achterhoek streeft er naar om al in 2030 energie neutraal te zijn. De ambitie voor 2020 is 2 40% daling van CO . Dit doet de Achterhoek door zonne-energie op daken, strategische gronden (braakliggende bedrijventerreinen en woningbouwlocaties) en zoeklocaties, waarbij stortlocaties mogelijk kansrijk zijn. Energie uit biomassa richt zich op het benutten van reststoffen (dus geen grootschalige biomassateelt die grond benut die ook ingezet kan worden voor voedselproductie).

kaart Achterhoek Op de kaart van de werkgroep Achterhoek is te zien dat windmolens in lijnelementen langs de hoofdinfrastructuur staan. De gele post-its beschrijven: een inzamelpunt voor hout uit de hele regio (tussen Bronckhorst en Berkelland), BION (biogasinfrastructuur Oost-Nederland, tussen Berkelland en Oost-Gelre), BVA (tussen Oude IJsselstreek en Aalten). Knelpunten van het huidige beleid  Solitaire windmolens en bio vergisters zijn wenselijk.  Afstandseis van 4 km tussen windenergielocaties schrappen.  Onder voorwaarden moeten windmolens ook in de ecologische hoofdstructuur (natuurgebieden) mogelijk zijn.  Er is geen duidelijk gemeentelijk beleid: waar kan je als initiatiefnemer terecht? Het is belangrijk om 1 duidelijke overheidslijn in beleid te formuleren.

5

Tips en aanbevelingen voor de omgevingsvisie  Prioriteit geven aan de ambitie voor energietransitie in de ruimtelijke agenda.  Werken aan een gezamenlijk verhaal rond duurzame energie van provincie, regio en gemeenten: ‘zo werken wij met energietransitie’.  Sturen op energietransitie doelen, niet op middelen.  ‘Vragers aan de lat’: in de omgevingsvisie de aanpak beschrijven (het proces) om initiatieven te realiseren en samen te zoeken naar inpassing in het landschap.  Doelbereik door: o gezamenlijk beeld van de ambitie o gezamenlijk afspraken maken o veronderstelling dat er voldoende initiatieven komen o duidelijk verhaal over monitoring voor eventuele bijsturing van beleid  Duidelijk herkenbare aanspreekpunten binnen gemeente en provincie. Noord Veluwe en Gelderse Vallei De regio’s Noord Veluwe en Gelderse Vallei werkten samen aan de groepsopdracht. Slechts drie mensen vertegenwoordigden deze regio’s tijdens de bijeenkomst. Zij zien in de regio’s o.a.:  Veel ontwikkelingen rond biomassa, die slechts een beperkte bijdrage leveren aan de totale energie opgave.  Veel kleinschalige initiatieven en zonnecollectieven voor de realisering van zonnepanelen op daken.  Bio vergisting van GFT.  Een initiatief van een bedrijf bij Hattem voor zeven windmolens.

kaart Gelderse Vallei

6

kaart Noord Veluwe 2

‘Met m werk gaan we het niet redden, er zijn trendbreuken nodig.’ Zoals windmolens in bossen, grote vlakken met zonne-energie en acceptatie van het feit dat er veel wind en zon nodig is voor een duurzame energievoorziening en onafhankelijkheid van fossiele energiebronnen. Knelpunten van het huidige beleid  Zie knelpunten in andere regio’s met aantallen windmolens en afstandseis: werp zo min mogelijk belemmeringen op en biedt meer ruimte.  Duurzame energie in natuurgebieden mogelijk maken  Het werkt belemmerend dat grote vergisters alleen toegestaan worden op bedrijventerreinen; de grond is hier gauw te duur voor een vergistingsinitiatief en het is belangrijk dat een vergister op de goede plek kan staan in de keten (aanvoer, levering aan het net etc.). Tips en aanbevelingen voor de omgevingsvisie  Biedt ruimte voor realisering van duurzame energie waar maatschappelijk draagvlak is (bij politiek en omgeving).  Vooral windmolens liggen gevoelig (NIMBY): stimuleer acceptatie door erop te wijzen dat ze duurzaam zijn én dat het geld oplevert, lokale werkgelegenheid etc.  Ondersteun lokale coöperaties rond duurzame energie.  Maak windmolens in bossen mogelijk (bijvoorbeeld door een pilot te starten, o.a. gemeente Ede (zelf niet aanwezig)draagt dit aan (via gemeente Wageningen).  Stimuleren met de omgevingsvisie: zon op alle daken en tijdelijk bestemmen van braakliggende terreinen voor zonne-energie.  Financiering mogelijk maken/ ondersteunen; ‘daar hangt het vaak op’.  Kennis delen tussen regio’s.

7

Stedendriehoek Maak ruimtelijk mogelijk wat maatschappelijk wenselijk is. En: maak heldere keuzes aan het begin. De ambitie van de Stedendriehoek is om energieneutraal te zijn in 2030.

kaart Stedendriehoek Opvallend op de kaart van de Stedendriehoek is dat de voorkeur wordt gegeven aan vlakken windenergie o.a. in bos i.p.v. lijnopstellingen. Daarnaast zonne-energie in de bebouwde kom. De biomassa heeft betrekking op mestverwerking en slibverwerking (verwerking van reststromen). Het is nodig om een trendbreuk te initialiseren om de ambities rond duurzame energie waar te maken. Knelpunten van het huidige beleid Aan de knelpunten die reeds genoemd zijn, voegt de werkgroep uit de Stedendriehoek toe:  Neem economische belemmeringen weg. Economie is leidend: schaarste bepaalt wat er gebeurt.  Maak windenergie in bossen mogelijk (buiten blikveld). Tips en aanbevelingen voor de omgevingsvisie  Zet duurzame energie in om een economisch model uit te werken (per regio een business case).  Weghalen van economische belemmeringen, bijv. fiscaal  Geef ruimte aan kleine initiatieven.  Zet in op zonne-energie in economisch marginale gebieden.  Maak windmolens in bossen mogelijk (trendbreuk).  Geef een afwegingskader in plaats van beleidsuitgangspunten.

8

Stadsregio

kaart Stadsregio Op de kaart van de Stadsregio wordt in elk geval ingezet op zonne-energie in de bebouwde kom en langs infrastructuur. Bij Millingen aan de Rijn zijn aan de rivier windmolens geprojecteerd. Wat betreft biomassa vond in de werkgroep discussie plaats of biomassateelt met bijv. olifantsgras of wilgen nodig is. De voorkeur gaat uit naar gestructureerd oogsten van de biomassa uit het huidige landschap. Knelpunten van het huidige beleid  Niet voorschrijven wat landschappelijk goed is, maar hierin vrijheid bieden aan gemeenten.  Sturen op locaties of: locaties uitsluiten waar duurzame energie (goed onderbouwd) niet wordt toegestaan. Opvallend is dat de Stadsregio natuurgebieden en wind in bossen noemt als voorbeelden van wat je als provincie niet zou moeten toestaan, terwijl in andere regio’s gepleit wordt om dit juist wel mogelijk te maken.  Ambities zijn vrijblijvend: wat is de stok achter de deur? Verankeren in regelgeving voorkomt discussies.  Tijdelijke bestemming van 5 jaar is te kort voor bijv. een windmolen (15 jaar).  Biovergisters op bedrijventerreinen belemmert mogelijkheden voor biovergisting. Tips en aanbevelingen voor de omgevingsvisie  Zorg dat je het samen doet (proces).  Bepaal een harde doelstelling met veel vrijheid voor hoe de realisatie plaats vindt.  Biedt de regio’s veel ruimte om de energie opgave in te vullen o.a. coöperaties en plekken.  Definieer de doelstellingen in bijv. terra joules per regio. Bestuurlijk gezien is de gemeente relevant, inhoudelijk gezien de regio.  Zet in op markttransitie.  Biedt ruimte aan lokale initiatieven.

9

  

Minder regelgeving t.a.v. wind. Warmtenet en koude-warmtenet ondersteunen o.a. financieel. Tweesporenbeleid: begin met stimuleren (wortel) en als dat niet voldoende resultaat genereert opleggen (de stok).

Discussie in de werkgroepen

Dagvoorzitter Dorien Brunt in gesprek

Wat zou ik in elk geval in omgevingsvisie zetten en wat absoluut niet? De bijeenkomst wordt plenair afgesloten met een gesprek rond de vraag ‘Wat zou in elk geval een plek moeten krijgen in de Omgevingsvisie en wat absoluut niet?’             

Creëren van een groene economie (visionair) en niet teveel ruimtelijke belemmeringen. We halen de doelen nooit, dus realistische kijk op halen van de doelen. Sturen op haalbaarheid: moeten we nu al zo ambitieus zijn? Versus: dan kan je trendbreuk niet halen (dus: druk op ketel houden). Draagvlak voor transformatie creëren: inspiratie, communicatie, visie. Je kunt het als gemeente nooit alleen doen: samenwerking staat bovenaan. Regels zijn goed bedoeld, maar werken belemmerend. Multifunctioneel gebruik van bos en wind mogelijk maken. Windmolenpark komt nooit alleen: ook leuk door het verdienmodel en wat je daarmee kunt, die gedachte stimuleren. Aandacht voor de communicatie: weet de maatschappij de noodzaak voor duurzame energie voldoende? Sluit aan op infrastructuur en andere stromen als grondstoffen op afvalwater, waterstromen: mogelijk maken combinaties van functies. Energie ondergronds heeft ook impact: dat goed regelen. De overheid loopt achter op de maatschappij: de trend van coöperaties die overal ontstaan, geeft aan dat er veel ambitie is: dus aansluiten bij de maatschappij is een schepje er bovenop!

Jan Fokke Heida concludeert dat we moeten gaan voor de ambitie! Andere belangen worden traditioneel beter vertegenwoordigd dan energietransitie. Met traditionele regels redden we het niet, het is dus nodig om vernieuwend te denken met vernieuwende denkers. Graag horen we zo veel mogelijk creatieve ideeën, o.a. via het Platform Gelderland Anders en straks op basis van de eerste ideeën in de Omgevingsvisie.

10

Deelnemers Naam Hennie Erik Henk Albert Huub Marion Theo Marcel L.P.J. Mario Luc Yvonne Rogier Rolf Bram Maarten Simon Monique Marco Henk Paul Marnix Annemieke Rinus Jan Rike Erik Ben Pieter Jan Fokke Wietse Carla Rien Rita Dorien Charlot

van van van van van van van van der van van de

van der

ten

Scheffer Mol Kuijpers Kok Hooiveld Visser Tijsse Klasen Meijer Julsing-van de Goor Groot Kormelink Velhorst Tieleman Aaken Os Oudejans Ginkel Miske Merrebach Vellema Dijk Dommelen Os Spit Molen Muyden Wiel Roumen Habets

Organisatie gemeente regio gemeente gemeente gemeente gemeente stadsregio gemeente gemeente gemeente gemeente provincie provincie gemeente gemeente gemeente regio gemeente regio regio regio regio gemeente waterschap gemeente gemeente gemeente gemeente

Ploeg Heida Bruggink Onderdelinden Goedhart Dam Brunt Teng

Aalten Achterhoek Apeldoorn Apeldoorn Apeldoorn Arnhem Arnhem Nijmegen Berkelland Berkelland Doesburg Duiven Gelderland Gelderland Geldermalsen Harderwijk Nijmegen Noord Veluwe Rheden Rivierenland Rivierenland Stedendriehoek Stedendriehoek Tiel Vallei en Veluwe Voorst Wageningen Zevenaar Zutphen Alliander

provincie provincie provincie provincie provincie

Gelderland Gelderland Gelderland Gelderland Gelderland Wing Wing

11