DRUKWERKBEGELEIDING. voor de DTP-er. Administratie Planning Bestandbeheer Lettertypebeheer Systeembeheer OSX Auteurswetgeving

GRAFISCHE CURSUSSEN Dirk Laurent

DRUKWERKBEGELEIDING

voor de DTP-er

Deel 5 uw werk organiseren

Administratie • Planning • Bestandbeheer • Lettertypebeheer Systeembeheer OSX • Auteurswetgeving

In dit praktische hoofdstuk leert u uw werk te organiseren alszelfstandige.

We geven u tips mee over fontbeheer en bestandbeheer. U leert een planning opmaken, uurroosters bijhouden... Verder is er een uitgebreid hoofdstuk over auteursrechten en contractzaken.

CONTRACTZAKEN Stel standaardvoorwaarden op met een advocaat. Verwijs met een duidelijk zichtbare tekst in de buurt van de onderte kening naar de voorwaarden. De meeste problemen ontstaan door onduidelijkheid bij aanvang van de overeenkomst. Word het eens over detailkwesties, leg ze schriftelijk vast en zorg ervoor dat beide partijen zich eraan houden. Zaken die in elk standaardcontract moeten staan, zijn:

Uw werk organiseren

Administratie

Overdracht van auteursrechten

Wees duidelijk over het eigendomsrecht van het gemaakte werk. Het betalen voor een job betekent niet dat het auteurs recht automatisch aan de klant overgedragen: wettelijk gezien moet overdracht worden gespecificeerd.

Claims van derden

U moet ervoor instaan dat u, in de uitvoering van het werk, geen inbreuk maakt op het intellectuele eigendomsrecht van anderen, en dat u de klant vrijwaart voor zijn handelingen.

Kwaliteit en oplevering

Benoem wat, wanneer en in welk formaat geleverd moet worden. Leg samen met de klant vast dat u een inspannings verplichting heeft om naar beste vermogen fouten te voor komen, en dat vertraagde of ondermaatse prestaties kunnen leiden tot vermindering van het loon. De klant is niet verantwoordelijk voor uw belastingsituatie. Uit uw factuur moet duidelijk blijken dat u zelfstandig onder nemer bent; als dat niet zo is, kunt u aansprakelijk worden gesteld.

Betalingsvoorwaarden

De eenvoudigste voorwaarde is dat de klant de factuur betaalt als u het werk heeft afgeleverd. “Elk werk wordt na aflevering gefactureerd. Betaling dient te geschieden binnen xx dagen na ontvangstvan de factuur”. Voor grote opdrachten is het soms beter om met deelbetalin gen te werken. Als u daartoe besluit, moet u nauwkeurig een datum hiervoor vaststellen. Constructies als ‘bij voltooiing

o n d e r n e m e r s o p l e i d i n g d t p ■ drukwerkbegeleiding

2

van 50 procent van de opdracht’ zijn moeilijk te definiëren. Betalingen moeten gekoppeld zijn aan gebeurtenissen of “eikpunten” waarover eensgezindheid bereikt kan worden. Betaling

Vergoeding bij verwerping

Soms kan u vooraf toch vergoeding eisen voor werk dat achteraf niet voldoet. De redelijkheid daarvan is grotendeels afhankelijk van uw beleid. Ongeacht of de klant dit niet onderschrijft of juist redelijk vindt, is het verstandig over de tails overeenstemming te bereiken voordat het werk begint.

Afwijzing/annulering project

De klant kan niet zonder rechtmatige gronden het project weigeren of afzien van betaling. Indien de klant, vooraf gaand aan de afronding van het project, een afwijking con stateert van het overeengekomen ontwerp, moet u direct

Uw werk organiseren

Administratie

op de hoogte worden gebracht.

Detailvoorwaarden

Een opdracht moet schriftelijk bevestigd worden. Als dat je helder, logisch en nauwgezet gebeurt, zal ook uw bedrijf zo worden benaderd. Belangrijke punten om op te nemen zijn: • Een nauwkeurige omschrijving van het werk en waar u voor wordt betaald, bijvoorbeeld het op maat maken van afbeeldingen of het maken van een stramien. • Het werk dat u niet gaat doen, bijvoorbeeld scannen of afbeeldingen retoucheren. • Het werk dat u wellicht gaat doen en dat extra kosten kan opleveren, bijvoorbeeld afbeeldingen verzamelen. • Besluiten die nog genomen moeten worden, zoals de om vang. • De planning en het formaat waarin het materiaal opgele verd wordt. Als u onenigheid krijgt, zal het contract bewijs leveren van de afspraken. Loop echter niet vooruit op te veel mogelijke pro blemen: uw klant kan de indruk krijgen dat al uw opdrachten rampzalig eindigen. • Bijkomende kosten. Mocht het nodig zijn bv. opnieuw te fotograferen voor het ontwerpstadium, dan kan u bv. 200 euro per werkdag voor artdirection en aanwezigheid bij de opnames in rekening brengen. Voorafgaand aan het bereke nen van bijkomende kosten wordt de klant hierin gekend.


3

Kantoorbeheer

Hardware administreren

Houd een actuele administratie bij van elke computer en alle randapparatuur (printers, scanners, telefoons, fax-apparacen, mobiele telefoons) in uw kantoor, ongeacht of u ze hebt ge kocht of geleast. Leg ten minste de fabrikant, het modelnum mer en de specificaties van elk apparaat vast, naast gegevens over het bedrijf waarvan u materiaal gekocht of geleast hebt, en de aankoopdatum. Werk de lijst bij als er nieuwe appara tuur wordt geïnstalleerd.

Onderhoudscontracten

Leg details van alle onderhoudscontracten vast. Het tekenen van een contract kan risicovol zijn, omdat verschillende be drijven verschillende “ondersteuningspakketten” aanbieden. U moet beslissen over het ondersteuningsniveau dar voor elk apparaat passend is. Voor zeer belangrijke machines, zoals servers, hebt u waarschijnlijk een onderhoudscontract op afroepbasis nodig, waarin is vastgelegd dat een monteur bin nen een bepaalde tijd langskomt.

Uw werk organiseren

Administratie

BEHEER KOSTEN

Timing

Een drukker kan precies nagaan hoeveel papier nodig is voor een bepaald boek, en hoe lang het drukken duurt. In een ontwerpstudio wordt echter voornamelijk tijd verbruikt door uzelf, uw medewerkers en de freelancers.

Tijd bijhouden

Aan het begin van een job moet u nagaan hoeveel uren er beschikbaar zijn en vervolgens moet u ze gedurende het werk bijhouden. Dit proces eindigt bij de evaluatie van de job, als u het rendement wilt vaststellen. Voert u een opdracht uit tegen vast tarief, dan zal het de klant niets uitmaken hoeveel tijd u eraan besteedt. Hebt u alles uitbesteed aan anderen op eenzelfde basis, dan zal het u waarschijnlijk ook niet interesseren. In beide gevallen is - mits alles goed en op tijd wordt uitgevoerd - de tijd die het gekost heeft, het probleem van een ander. Er zijn echter gevallen waarin het anders ligt. Als een van de volgende punten van toepassing is op uw bedrijf of op enkele van uw opdrachten, dan worden roosters nuttig: • Als u een uurtarief rekent, zelfs voor aparte onderdelen van een klus. • Als u regelmatig verschijnende uitgaven maakt. • Als u vast personeel hebt.


4

Roosters freelancer

Roostersoftware kan vooral een uitkomst zijn voor u als freelancers, voor wie het bijhouden van de gewerkte uren cruciaal is. De software zet u aan uw uren bij te houden, waarschuwt u van tevoren als u moet vergaderen en kan zeirs elk uur een signaal geven om u bewust te maken van het verstrijken van de tijd. Richtlijnen voor roosters • Wees consequent bij het invullen. • Houd het eenvoudig - het invullen en verwerken mag niet meer tijd kosten dan het werk zelf. • Evalueer de resultaten - en bespreek deze met uw medewer kers. • Houd er rekening mee dat u de taak analyseert - dat hoeft niet de persoon te zijn die hem uitvoert. • Raak niet verdwaald in de cijfers - ze zijn het middel om het doel te bereiken, geen doel op zich.

Uw werk organiseren

Administratie

Overige kosten

Aangenomen wordt dat u alles wat u in rekening brengt ook goed bijhoudt. Tijd, meestal de duurste post, hebben we net besproken. Wat overblijft, is het moeras van de overheadkosten. Daarin kan van alles verdwijnen, om uiteindelijk uitgesmeerd te worden over al uw opdrachten om her en der weer op te duiken. Het loont vaak niet om aparte posten aan te wijzen. Toner en papier bijvoorbeeld, kunt u net zo goed niet aan een bepaalde opdracht toeschrijven, tenzij een klus duizenden bladzijden kost. Zulke bijkomende kosten kunnen echter wel oplopen. Denk bijvoorbeeld aan: • Benodigdheden voor de kleurenprinter (zoals inkt en gecoat papier). • On-line gegevensuitwisseling. • Koeriers en post. • Reizen en ontspanning. Zelfs als u uw klant deze ‘gebruiksgoederen’ niet in rekening brengt, loont het de moeite deze kosten wel mee te bereke nen. Uw boekhouder kan erom vragen en het kan ook nuttig vergelijkingsmateriaal zijn voor offertes van bijvoorbeeld herdrukken of vergelijkbare opdrachten in de toekomst. Zorg er wel voor dat u niet meer tijd kwijt bent aan het beramen van posten dan dat het waard is. Soms moet u het er gewoon bij laten zitten.

Opdrachtenarchief

Alle stukken die u tijdens een project verzamelt, moeten aan het einde ervan worden gearchiveerd. In het archief zit bijvoorbeeld de correspondentie, de offerte, voorbeelden, begroting, proeven en een exemplaar van het eindproduct. Bewaar dit naast de digitale bestanden. Deze informatie kan in de toekomst veel tijd en geld schelen.


5

werkschema’s Zoals een trein langs een vast traject loopt, zo is ook de voort gang van een ontwerpproject langs verschillende “stations” op de route voorspelbaar. Bij de meeste projecten rijden er zelfs meerdere treinen: een met de teksten, een andere met de afbeeldingen, een met de vormgeving, proeven, het druk werk. Elke trein rijdt in zijn eigen tempo over zijn eigen spoor en wordt gehinderd door zijn eigen obstakels. Op kritieke wissels moeten de treinen met elkaar in verbinding staan. Het werkschema is vergelijkbaar met een spoorboekje, een visuele representatie van de structuur en het tijdspad van de opdracht. De planningwordt schematisch opgebouwd en zett alle stap pen van het produktieproces in volgorde met data, een korte beschrijving en verantwoordelijken. De planning vat samen wat er is gebeurd en nog moet gebeuren, onder leiding van iemand. Bij het opmaken van een planning start men bij de leveringsdatum. Vandaaruit begint men terug te tellen. Een schema kan ook dienstdoen als overzicht bij het evalueren van afgeronde projecten of periodes.

Uw werk organiseren

Administratie

Wat het plannen kan bemoeilijken is dat hoewel sommige productiefases elkaar probleemloos kunnen overlappen zon der de voortgang te verstoren, andere dat niet kunnen.

Het principe van werkschema’s

Of planningen met de computer of met de hand gemaakt worden, is minder belangrijk als dat ze helder zijn. Meestal wordt aan verschillende taken een periode toegekend waar binnen ze afgerond moeten worden, en wordt de voortgang aan de hand daarvan bijgehouden. De precieze invulling kan verschillen, maar het belangrijkste is dat het schema altijd wordt gevolgd en tijdig bijgewerkt op een praktische, conse quente en nuttige manier. Het is zinloos iemand een taak toe te wijzen die op een bepaalde datum afgerond moet zijn om vervolgens niets te veranderen als blijkt dat het niet lukt. Boven alles moet een planning eenvoudig interpreteerbaar en te gebruiken zijn. Als verschillende mensen haar gaan bijwerken, zorg er dan voor dat ze het belang ervan inzien en weten hoe de planning werkt. Het is vragen om problemen als u een model wilt gebruiken dat niemand begrijpt - wat gebeurt er als de maker ervan een poosje weg is?

Kritieke punten

In elke planning moeten mogelijke ‘kritieke punten’ duide lijk worden aangegeven. Een voorbeeld daarvan is het niet afkrijgen van een bepaalde stap waardoor het gehele project kan vertragen.


6

Elke opdracht is anders, maar enkele kritieke punten zijn: • • • • • •

Taken toewijzen Vormgeving afronden Proefcontrole afronden Alle drukproeven doorsturen Deadline drukkerij Opleverdatum

Planning drukkerij

Complex werkschema

Bij de planning voor een omvangrijk project; een jaarboek met tekst, advertenties en kaarten, wordt de voortgang van de verschillende productiestadia aangegeven met gekleurde balken. ‘Kritieke’ data in het productieproces worden bv voor zien van een dubbele’schuine streep (//) en andere, minder cruciale data met één enkele (/)

De afdelingen kunnen zelf aanvullende systemen hebben waarmee ze hun werk gedetailleerder bijhouden. Als een doelstelling gehaald is, wordt deze met rood aangevinkt, als zaken vertragen, wordt de balk met rood opgevuld tot de uiteindelijke afrondingsdatum. Vertragingen moeten men, indien mogelijk kunnen voorzien. Dat hangt natuurlijk af van welke informatie u krijgt. Het is vaak handig om punten toe te kennen als er bijvoorbeeld 25,50 en 75 procent van het werk is gedaan, om op vertraging te kunnen anticiperen.


• Impositie, pdf laden: 2 uur • Impositieproef : 8 min. per kant

3 katernen: = 45 min.

• Proef correctie klant: 1 dag rekenen • Plaatmaken:

• Stellen pers:

• Drukken

• Afwerking • Vouwen:

20 à 25 platen per uur 24 platen nodig = 1 uur 35 min. stellen per vorm 6 vormen 3,5 uur stellen totaal

Uw werk organiseren

Planning

vb: 20.000 ex. gem. 7000 ex. per uur 2,5 uur drukken per vorm 6 x 2,5 = 15 uur drukken 60.000 blad vouwen 8000 blad per uur 45 min. plooien

• Nieten:

45 - 60 min. 8000 per uur 3 u nieten • Totaal: 4 à 5 werkdagen rekenen

7

Uw werk organiseren

Bestandbeheer Back-up Leer de waarde van een back-up niet pas kennen als het te laat is. Maak reservekopieën van uw werk en blijf dit doen! Kunt u verder werken als uw computer wordt gestolen of onbruikbaar is geworden? Wat doet u als op een cruciaal moment blijkt dat een bestand onherstelbaar beschadigd is of per ongeluk gewist? Gegevensverlies kost tijd en geld. Laat het niet zover komen: ontwikkel routine voor het maken van back-ups.

Interne back-up

Van elk individueel document moer een back-up gemaakt worden voor als u het per ongeluk overschrijft, of als het corrupt raakt. Bij interne back-ups gaat het minder om het volgen van een aantal routines, dan om het beheren van bestanden en mappen en het instellen van de voorkeuren op uw computer waardoor de back-ups automatisch worden uitgevoerd.

Externe back-up

Interne back-ups helpen u natuurlijk niet als de computer worde gestolen of kapot gaat: daarom hebt u ook externe back-ups nodig. De eenvoudigste manier om een externe back-up te maken is met de optie Save as.... Sla een kopie van het document op op een cd of dvd. U moet ook ten minste elke week een back-up van alle belangrijke documenten maken. Doe alleen wat echt nodig is: gemaakte documenten en bestanden met lastig te instal leren instellingen. Voorbeelden zijn de voorkeursinstellingen van programma’s, lettertypen en gedownloade uitbreidingen en hulpprogramma’s. Vergeet uw e-mailberichten en adres boeken niet.

Back-up software

Windows-gebruikers kunnen beschikken over reeds geïnstal leerde systeemsoftware, zoals Windows XP Backup Utility, Mac-gebruikers over Apple’s Disk Utility. Zij kunnen ook gratis het Backup Utility van Apple downloaden. Ook derden bieden back-upsoftware, zoals het zeer krachtige Dantz Retrospect. Sommige programma’s maken een kopie (‘image’) van de harde schijf om na een ramp alles te herstellen.

Principes van back-up

• Kunt u het zich niet veroorloven iets te verliezen, dan kunt u ook niet zonder back-ups. • Ontwikkel een routine en blijf die uitvoeren.

Back-up software Retrospect.

• Sla het noodzakelijke op; gebruik ‘incrementele’ back-ups die alleen nieuwe en gewijzigde gegevens kopiëren. • Automatiseer het back-upproces waar mogelijk.


8

Uw werk organiseren

Bestandbeheer • Na de eerste volledige back-up hoeft u alleen nog maar incrementele back-ups te maken, het proces wordt hierdoor sterk versneld. • Houd uw back-updragers op orde. Verwijder de schijven uit de apparatuur zodra dit kan en berg ze veilig op. • Label uw back-upschijven nauwkeurig. Maak meer dan één set schijven, gebruik die bij toerbeurt en maak zowel weke lijkse als dagelijkse tapes of schijven. • Maak mappen kleiner door de grote Postscript-bestanden die soms voor PDF’s gebruikt worden, te verwijderen.

Tips voor interne back-ups

• Sla het werk altijd op de juiste plek op om vervuilng en per ongeluk overschrijven te voorkomen. • Geef logische namen aan bestanden zodat duidelijk is wat de laatste versie en wat de back-up is. • Besturingssystemen en sommige programma’s slaan automatisch data op in een tijdelijk back-upbestand. Valt de computer uit, dan zal het programma het document opnieuw laden in de laatst opgeslagen toestand. • U kunt soms in de voorkeuren van een programma aange ven dat er elke keer als u een document opslaat een kopie gemaakt moet worden: de Auto Backup. Maar deze opties kunnen wel veel schijfruimte in beslag nemen.

Dragers voor exteren back-up

Het is mogelijk een back-up te maken op een externe drager, die groot genoeg is voor uw bestanden: cd’s en dvd’s, tapes of DAT’s of zelfs een externe harde schijf. Een gedeelde harde schijf op het netwerk kan ook gebruikt worden, maar is al leen nuttig als de gegevens zich op uw harde schijf bevinden, of als er een aparte back-up van het netwerk wordt gemaakt. Een andere optie is een back-up via internet. Hiervoor worden met het File Transfer Protocol (FTP), WebDav of vergelijkbare internetprorocollen bestanden verzonden naar een bedrijf dat deze opslagmogelijkheden ter beschikk ing stelt. Macgebruikers kunnen bijvoorbeeld terecht bij Apple’s .Mac-op slagruime; soms stelt uw provider opslagr uimte beschikbaar. Welke methode u ook hanteert: maak een schema, bijvoor beeld voor het dagelijks of wekelijks maken van een back-up, en houd u hieraan.

Netwerkbeheer

Bent u netwerkbeheerder, dan is een dagelijkse back-up van uw server een noodzaak. De principes zijn hetzelfde als voor individuele computers, maar omdat mensen erop rekenen dat hun werk goed wordt veiliggesteld, is het cruciaal dat back-ups volgens opgestelde regels worden gemaakt. U kunt het proces automatiseren en zo plannen dat de back-up ‘s nachts wordt uitgevoerd. Vergeet de tapes ‘s ochtends niet te verwijderen en op te bergen.


Back-up oplossingen. Boven: DAT-tapes Externe harde schijf. Links: RAID-systeem voor netwerkopslag

9

Hoe consequent u ook bent geweest, u bent uw werk kwijt als u de back-up verliest, de volgorde in de war raakt of als u hem niet meer aan de praat krijgt. Bewaar de dragers op een veilige plaats en label ze goed. Gebruik meerdere exemplaren in een cyclus, zodat voorgaande back-ups beschikbaar blijven. Bewaar altijd een extra kopie van de software die u nodig hebt om uw back-ups te openen.

Back-up strategie

Een dagelijkse back-up wordt aanbevolen, maar niet op de zelfde drager. Dat is beter om gegevens van enkele dagen of zelfs weken daarvoor terug te kunnen zetten. Stel dat u een back-up maakt op tape, dan zijn zeven tapes genoeg voor een lopende back-up van drie weken. Dat is wat in onderstaande tabel met ‘volledige back-up’ wordt bedoeld, bij een ‘incre mentele back-up’ worden alleen bestanden gekopieerd die na de laatste keer zijn gewijzigd.

Uw werk organiseren

Bestandbeheer

Vier stappen in bestandbeheer

Bij dtp zijn in de digitale informatiestromen vier stappen te onderscheiden met elk hun eigen bestanden.

• Aangeleverde bestanden; bewaar deze bronbestanden in een aparte map op de harddisk of file server. • Bestanden in bewerking; geef deze bestanden een eigen werkmap. Kopieer de bronbestanden naar de werkmap, zodat de bronbestanden intact blijven. Wanneer u een stukje tekst tijdens het vuur van de geïnspireerde opmaak per ongeluk weggooit of wanneer een geconverteerde graphic toch niet het juiste format blijkt te hebben, is het heel prettig terug te kunnen vallen op de oorspronkelijke bronbestanden. • Bestanden voor aanlevering aan de prepress of direct naar de drukker; maak een “pakket” van de dtp-bestanden samen met alle gekoppelde bestanden in een speciale map. Voeg een tekstbestand bij met informatie over de programmaversie, gebruikte fonts en andere gegevens die voor de verwerking van belang kunnen zijn. Levert u aan in de vorm van PDF, dan zit alles wat nodig is in één bestand. • Archiefbestanden; het bewaren van de bestanden nadat de opdracht is afgerond. Archiefbestanden mogen niet in de weg zitten, maar ze moeten gemakkelijk te vinden zijn. Denk goed na over de keuze van opslagmedia en zorg dat de naamgeving van de bestanden logisch en consequent is. Voorzie de opslagmedia van de datum, duidelijke namen en eventueel een omschrijving. Als u de gearchiveerde data nog eens nodig heeft, is het zonde van de tijd en moeite als u niet aan de buitenkant kunt zien wat er op het opslagmedium staat.


10

Het is handig de administratiemap van een project (met cor respondentie, facturen en kostenrapporten, enz.) te kopiëren als het project wordt gearchiveerd. Dit kan waardevol zijn bij het oplossen van conflicten of bij het opzetten van toekom stige projecten. Elk project gebruikt tussentijdse documenten. Zulke tijdelijke documenten moeten buiten beschouwing gelaten worden wanneer een vervangend document is gemaakt of wanneer het project wordt afgesloten. Neem deze niet samen met de andere documenten op in het archief

Bestanden Het is in elke organisatie belangrijk dat er een eenduidig systeem gebruikt wordt voor het benoemen van bestanden en mappen en dat dit systeem door iedereen wordt begrepen en toegepast.

Uw werk organiseren

Bestandbeheer

Werkt u alleen, dan is de naamgeving van uw bestanden iets wat u alleen aangaat. Maar zodra u bestanden gaat delen mee anderen, dan wordt het van wezenlijk belang een aantal logische naamgevingconventies af te spreken en na te leven. Als u ooit van twaalf verschillende mensen twaalf verschil lende documenten met de naam “document” hebt ontvan gen, dan weet u waarom. Er is geen standaard voor de naamgeving van bestanden, daarom bedenken mensen hun eigen systemen. Het is belangrijk dat binnen een organisatie of werkgroep een eenduidig en voor iedereen logisch systeem gebruikt wordt. Bestaat er al zo’n systeem in uw organisatie, dan is u vast geadviseerd het te gebruiken. Maar als er geen systeem is, of als niemand het begrijpt, dan moet u een nieuw systeem implementeren. Overal waar mensen verschillend werk doen, lopen de opslagbehoeften en -methoden uiteen: het opleggen van het systeem van uw voorkeur is daarom gedoemd ce mislukken. Begin met iedereen te vragen welke voorkeuren ze hebben op het gebied van bestandsbeheer: hoe komen ze tot welke logi sche naamgeving, welke opslagruimte hebben ze nodig, en welke eigenschappen van systemen van anderen vinden ze lastig. Tenzij u inziet dat mensen onderdelen van het opslaan moeilijk vinden, loopt u het risico een systeem te ontwerpen dat binnen de kortste keren niet meer gebruikt wordt. Een systeem voor bestandsnamen moet zo eenvoudig moge lijk zijn: wat voor de een volstrekt duidelijk is, kan een ander compleet in de war brengen. Vertrouwen is ook belangrijk: mensen die bestanden op een netwerk delen zijn soms bang dat ze, tenzij ze hun eigen systeem van namen en codes gebruiken, hun eigen werk niet meer terug zullen vinden als dat nodig is.


11

Mappen

Bedenk een zinnig systeem voor mappen - misschien per werkgebied, project of klant — met submappen voor ver schillende categorieën. Vermijd het gebruik van namen van medewerkers. Mensen gaan weg, en wie weet na zes maan den nog dat een brief over een contract in een map zit met de naam van een collega? Is een map eenmaal aangemaakt en benoemd, wijzig deze naam dan niet - dat kan leiden tot chaos bij het maken van een back-up.

Lopende zaken

Dit alles betekent nier dat mensen geen eigen mappen mogen maken en onderhouden. De”lopende zaken” worden op de eigen computer beheerd, toe ze klaar zijn om op het netwerk gedeeld te worden. Maar u moet erop staan dat het document vanaf dat moment in ieder geval wordt opgesla gen volgens de geldende afspraken. U zult merken dat als de medewerkers hieraan wennen, er minder van persoonlijke systemen gebruik zal worden gemaakt.

Uw werk organiseren

Bestandbeheer

Schoon van tijd tot tijd het systeem op. Waarschuw iedereen dat dit gaat gebeuren en dat verkeerd opgeslagen bestanden worden verwijderd, en doe dat dan ook. Zo leren mensen de waarde van en discipline voor het opslaan van bestanden vaak het snelst. Natuurlijk weet u dat als het moet, een be stand uit de reguliere back-up kan worden teruggezet.

Bestanden opslaan en benoemen

Welke programma’s u ook gebruikt, op welk platform dan ook, wanneer u “Opslaan” of “Opslaan als”... kiest, vraagt het u om drie dingen: een bestandsnaam, het bestandstype en de plaats waar het moet worden opgeslagen. Uiteindelijk bepaalt u natuurlijk zelf hoe u uw bestanden noemt en waar u ze opslaat, maar er zijn conventies en res tricties waar u zich van bewust moet zijn. Met goed georganiseerde bestandsnaamconventies werkt een studio effectiever. Een bestandsnaam moet informatie bevatten waaraan alle medewerkers kunnen afleiden bij welke opdracht hij hoort, wat voor soort bestand het is, en in welke indeling het is opgeslagen. MacOS X hanteert de volgende bestandsnaam-conventies: • Bestands- en mapnamen mogen niet met een punt begin nen (.), omdat Unix dit gebruikt om onderdelen onzichtbaar te maken • Geen dubbele punt (:) in de bestands- en mapnamen • Bestands- en mapnamen mogen tot 255 tekens lang zijn, inclusief het achtervoegsel dat tot 26 tekens lang mag zijn. Bedenk dat bestandsnamen langer dan 31 tekens, en map namen langer dan 29 tekens problemen kunnen opleveren als ze in oudere versies van Mac OS gebruikt worden, omdat deze besturingssystemen geen lange bestands- of mapna men kennen.


12

Windows hanteert de volgende bestandsnaamconventies: • Bestands- en mapnamen kunnen tot 255 tekens lang zijn • Bestands- en mapnamen mogen de volgende tekens niet bevatten: “”/ \ *?<>): omdat deze voor speciale functies zijn gereserveerd. De backslash (\), bijvoorbeeld, wordt gebruikt als scheidingsteken in een pad. Wees u hiervan bewust wanneer u bestanden op een Mac maakt voor gebruik op Windows-computers. • Het tweede deel van een bestandsnaam, de ‘extensie’ (zoals doc of .qxd), geeft aan welk type document u opslaat. Extensies worden geassocieerd met programma’s en het bestur ingssysteem gebruikt ze om de juiste toepassing te starten die de bestandsnaam selecteert. Hoewel Mac OS het gebruik van extensies niet vereist, kan dit het werk vergemakkelijken, vooral in Mac OS X. In Windows is het technisch niet noodzakelijk om extensies te gebruiken, maar als u dat niet doet zult u snel in problemen komen doordat u bestanden niet meer kunt openen of identificeren. Raak niet in verwarring door het feit dat Windows XP de extensies niet toont: ze zijn verborgen. U kunt ze zichtbaar maken met Tools > Folder Options > View in de Explorer. Gebruik de juiste extensies bij het benoemen van documenten, vooral als ze tussen computerplatforms worden uitgewisseld. Vaak kunt u bij de voorkeursinstellingen aangeven dat de extensie auto matisch moet worden toegevoegd.

Uw werk organiseren

Bestandbeheer

Het kan voorkomen dat u de indeling van een document, en daarmee de extensie, bij het opslaan moet wijzigen. Mis schien moet u een InDesign-document opslaan als een sjabloon. Of wilt u een word-document dat is gemaakt op uw Mac, naar iemand sturen die werkt met een oudere pc. In dat geval zult u het opslaan als een Word-voor-Windows 95/98document, of zelfs als eenvoudig tekstbestand (ASCII). Een keuzelijst met verschillende bestandsindelingen verschijnt als u Save as... kiest. Kies de gewenste indeling en voeg de juiste extensie toe aan de bestandsnaam. Sommige toe passingen doen dit automatisch wanneer u een indeling selecteert. Het is belangrijk dat uw team weet hoe u bestanden opslaat: het is zonde van de tijd om te moeten zoeken naar bestanden die niet zijn opgeslagen op de afgesproken locatie. Dit wordt nog belangrijker naarmate een proces afhankelijk is van de koppeling van twee bestanden. Voorbeelden hiervan zijn gekoppelde bestanden op een website, de bestanden die deel uitmaken van een relationele database, en de afbeeldingen die deel uitmaken van een publicatie. In deze situaties is de naamgeving en het correct opslaan van de bestanden van vitaal belang.


13

Bestandsstructuur voor archiveren van cd’s volgens ISO 9660-norm

Naamgevingsconventies Nu volgen een paar voorbeelden van conventies met betrek king tot de naamgeving van bestanden. Natuurlijk zijn dit enkel suggesties, en u kunt besluiten andere soorten infor matie op te nemen in uw bestandsnamen, Bedenk ook dat deze voorbeelden gebruikt worden in een besloten omgeving, bijvoorbeeld wanneer u archief-cd’s maakt voor maximale verenigbaarheid in de toekomst of voor crossplatformgebruik, of dit nu Mac/pc of OS 9/ OS X is. Vindt uw totale productie proces plaats op moderne besturingssystemen, dan kunt u gebruikmaken van langere en dus meer gebruiksvriendelijke bestandsnamen zonder lastig te interpreteren codes. Archiveert u op cd’s volgens de ISO 9660-norm, dan gaat u een lastige tijd tegemoet. U moet zich houden aan een draco nisch korte bestandsnaam: maximaal 8 tekens voor de naam, en drie voor de extensie na de punt. Vermijd dit waar moge lijk: het legt de mensen die ermee moeten werken vervelende beperkingen op. Is het onvermijdelijk, maak dan gebruik van mappen om langere veldnamen voor overeenkomstige be standen te simuleren. Her is veel beter om de moderne Macen Windows-mogelijkheden te gebruiken: hierbij worden indien nodig bestandsnamen zo lang als zinnen toegestaan.

Uw werk organiseren

Bestandbeheer

Bestanden een naam geven met de datum erin lijkt verstan dig. Dat is het ook, maar het werkt alleen in uw voordeel als u het jaartal voorop zet, dan de maand en als laatste de dag. Dan bent u er zeker van dat de bestanden, bij het plaatsen op alfabetische volgorde, ook gesorteerd worden zoals u zou verwachten: op de data in de namen. U kunt eerst de datum opnemen, of laten voorafgaan door de projectnaam (of initialen), een code voor de categorie, of iets anders. Bedenk eerst hoe de bestanden gesorteerd moeten worden, zorg dat anderen ermee instemmen, en test het in verband met de lengte. Als u een systeem voor de benoeming van bestanden en mappen ontwikkelt, houd het dan compact en begrijpelijk. Hoeft u geen rekening te houden met oudere systemen die de lengte van bestandsnamen beperken, leg uzelf dan geen limiet op. Eenduidigheid is van vitaal belang: U moet iedereen ervan overtuigen dezelfde naamgeving te gebruiken zodat documenten in de toekomst terug te vinden zijn. Maar u moet ook zorgen dat iedereen het nut van onder delen in de naamgeving inziet. Kort niet onnodig af, dat zorgt voor onbegrijpelijke brokken tekst en getallen. De afkorting “ms” voor manuscript is voor iedereen te begrijpen, maar “hf”, “hfst” of zelfs “hoofdstuk” is veel nuttiger dan alleen een “h”, voor iemand die na zes maanden gaat zoeken.


14

Opslaghiërarchie

Met mappen {folders, directories} op een hardd isk kunt u naar eigen inzicht een opslaghiërarchie maken. U kunt documenten groeperen naar fase van het dtp-proces, naar opdrachtgever (klant) of naar project. Per opdrachtgever of project kunt u een verdere onderverdeling maken, bijvoorbeeld naar soort opdracht (brochure, briefhoofd, visitekaartje) of naar editie van een tijdschrift (jan, feb, mrt enzovoort). Streef ernaar om niet meer dan vier, vijf niveaus diep te gaan bij het opbergen van documenten. Hoe meer niveaus u inbouwt, hoe ingewikkelder het wordt om de weg te vinden op uw harddisk.

Soorten bestanden

De manier waarop gegevens digitaal worden vastgelegd in een bestand heet de bestandsindeling (file format) of het bestandstype.

Uw werk organiseren

Bestandbeheer

Programmaspecifiek De meeste programma’s hebben een eigen bestandsindeling (native format) voor hun bestanden. Het QuarkXPress-format is de vorm waarin het programma QuarkXPress gegevens vastlegt. Een word-document is vastgelegd in een specifiek word-format, een .doc-document. Het native format van Photoshop wordt gekenmerkt door de extensie .psd. Sommige programma’s, waaronder dtp-programma’s, bevatten conversiefilters waardoor het mogelijk is vreemde bestanden te importeren en soms ook te exporteren. Genormaliseerde bestandstypen Vooral met het oog op de uitwisseling van documenten zijn er binnen de software-industrie afspraken gemaakt over genormaliseerde bestandstypen. Hier volgen de belangrijkste, alfabetisch geordend op bestandsextensie. • .bmp, het standaardbestandstype voor bitmaps onder Windows. • .dcs, Desktop Color Separation is een speciale vorm van het EPS-format, waarbij een kleurenafbeelding is verdeeld in vijf afzonderlijke bestanden. Voor elk van de vier drukinkten bij vierkleurendruk één, plus een bestand met een voorvertoningsbeeld in een lagere resolutie. • .eps of epsf, een Encapsulated PostScript File bevat een afbeelding die is beschreven met de taal PostScript. In een EPS-bestand kan een schermvoorstelling worden opgenomen als voorvertoning. • .gif, het Graphic Interchange Format is het meest geschikt voor afbeeldingen met egale kleurvlakken, zoals cartoons, want het is beperkt tot een palet van 256 kleuren. GIF is compact door LZW-compressie en geschikt voor het world wide web, maar niet voor druk. Een extra eigenschap is dat er animatie mee mogelijk is.


15

• jpg of jpeg, door de Joint Photographic Experts Group ontworpen om kleurenafbeelding of afbeeldingen met grijswaarden te comprimeren. Werkt het beste op foto’s en realistische tekeningen. • .pct, PICT was van 1984 tot aan Mac OS X het ‘native format’op Macintosh-computers. Een PICT-file kan vectoren bevatten en bitmaps. U kunt PICT beter niet meer gebruiken. • .pdf, het Portable Document Format legt tekst en beeld van een document inclusief de vormgeving vast. Fonts kunnen worden ingesloten en er zijn verschillende vormen van compressie mogelijk. Een PDF kan dienen als digitale proef, maar is ook geschikt voor digitaal aanleveren. • .png, Portable Netwerk Graphics, is geschikt voor illustraties met 24-bits kleur. Gebruikt verliesloze compressie. • .raw, de onbewerkte gegevens van een digitale camera.

Uw werk organiseren

Bestandbeheer

• .rtf, Rich Text Format, een uitwisselingsformat voor tekst waarbij opmaakgegevens behouden blijven, ontwikkeld door Microsoft. De inhoud van een RTF-document bestaat uit gewone standaard-ASCII waarbij gegevens over de opmaak als coderingen zijn toegevoegd. • .txt, text-only of ASCII-file, bestaat uit tekst zonder opmaak. • .tif of .tiff, TIFF, Tagged Image File Format, is geschikt voor het vastleggen van gescande beelden in grijswaarden en kleuren. TIFF gebruikt verliesloze compressie, kan lagen en uitknippaden behouden en ondersteunt de meeste kleurruimten.


16

Fonten, typefaces of lettertypes, u gebruikt ze dagelijks. Sommige ontwerpers hebben aan duizenden niet genoeg. Andere werken met een kleine verzameling basislettertypes. Doorgaans beschikken de meeste reclamebureau’s, prepressbedrijven en servicebureau’s over een aanzienlijke fontcatalogus. Dan is het belangrijk de lettertypes op een goede manier te bewaren en te beheren om “crashes” te voorkomen. In dit hoofdstuk gaan we na hoe en we staan ook even stil bij de verschillende soorten “digitale letters”.

digitale letters

Sinds het ontstaan van electronische zetsystemen en DTP is er veel veranderd. Tot voor 50 jaar werkte men nog met loodzetsel. Een volledige lettercollectie van een zetterij woog meer dan een ton. Vandaag kan men die collectie volledig op CD-ROM stockeren. Met DTP heeft men ook veel meer typo grafische mogelijkheden. Ten eerste bestaan er nu veel meer lettertypes in digitale vorm dan er vroeger in lood waren en ten tweede kunnen al die letters nog eens electronisch gema nipuleerd worden.

Uw werk organiseren

Lettertypebeheer

Computers tonen letters als pixels op de monitor. Een letter die op deze manier op het scherm opgebouwd wordt, is een bitmapletter. Deze bitmapletter (of schermfont) is gebaseerd op 72 beeldschermpunten per inch als resolutie. Deze pixels worden voor het blote oog zichtbaar als we de letter extreem vergroten. De bitmapletter krijgt dan een gekartelde rand.

Een als bitmap opgebouwde letter is een schermfont. Een vectoriële letter is een printerfont. Voor PostScript-printers en belichters ontwikkelde Adobe Systems samen met Linotype een fontsysteem om letters te kunnen printen en belichten. Deze techniek gaat ervan uit dat letters en tekens vooraf gedefinieerd worden en in het geheugen van de RIP opgeslagen worden. Daarbij wordt de letter als vector vanuit de computer naar de printer gestuurd. Deze techniek is echter tijdrovend. Vandaar dat fonten ook permanent in het geheugen van de RIP opgeslagen zitten.

Adobe Type-1 of PostScript font

Uit het voorgaande leiden we het volgende af. Een PostScriptfont of Type 1-font bestaat uit een printerfont en een scherm font. Om het font te kunnen gebruiken moet men over beide beschikken. De eerste zorgt voor een goede afdruk op papier, de tweede voor een zo getrouw mogelijke weergave op het beeldscherm. Een printerfont zit permanent in het geheugen van de printer of in de RIP van de belichter opgeslagen. Het schermfont moet zich altijd op de computer bevinden. Wan neer u een font met de opmaak meegeeft, moet u zowel het printerfont als het schermfont meegeven.


17

Bij de Macintosh worden fonten opgeslagen in “kofferbestanden”. Als op een kofferbestand wordt dubbelgeklikt, wordt de inhoud van de koffer zichtbaar. Als deze inhoud bijvoorbeeld bestaat uit een ikoon met de afkorting “.tft”, heeft u een TrueType-font. (zie afbeeldingen op de volgende bladzijde). Het ikoon van het PostScript-fontbestand kan anders zijn dan in het schema op de volgende bladzijde is weergegeven. Het ikoon met de “a” erin is namelijk specifiek voor Adobe fonts. Bij het MacOS staan fonts meestal geïnstaleerd in de map Let tertypen, tenzij met bijvoorbeeld het fontbeheerprogramma Suitcase een andere map wordt gebruikt.

TrueType

TrueType-fonts zijn eigenlijk het resultaat van een kleine onenigheid tussen Adobe en Apple. Lang geleden kreeg Apple schoon genoeg van de hoge prijs die Adobe voor het gebruik van de PostScript-technologie vroeg. Samen met Microsoft werd een klein bedrijf opgekocht dat een soortgelijke tech nologie had bedacht en tijdens een Seybold-congres werd bekend gemaakt dat Apple en Microsoft voortaan gebruik zouden gaan maken van de zogenaamde TrueImage-pagina beschrij-vingstaal.

Uw werk organiseren

Lettertypebeheer

Adobe reageerde woedend en maakte de tot dan toe strikt geheimgehouden Hint-technologie openbaar. Hierdoor konden de grootste traditionele fontontwerpers eindelijk ook topkwaliteit PostScript-fonts uitbrengen en daardoor groeide de populariteit van PostScript nog meer. Apple en Microsoft kozen er daarom uiteindelijk toch maar voor om PostScript te blijven ondersteunen. TrueImage verdween geruisloos, maar er is toch een stukje van overgebleven: de TrueType-fonts. In principe kan een TrueType-font een even goede kwali teit hebben als een PostScript-font, maar er is een paradox waardoor de kwaliteit van TrueType-fonts nadelig wordt beïnvloed. Het ontwerpen van een perfect TrueType-font neemt tweemaal zoveel tijd in beslag als van een even goed PostScript-font. De prijs van TrueType-fonts is echter bijzon der laag. Hierdoor kan veel minder tijd aan het ontwerpen van TrueType-fonts worden besteed dan noodzakelijk is en dat resulteert in de matige kwaliteit van de meeste TrueTypefonts. PostScript-fonts worden opgebouwd uit zogenaamde Bézier-krommen. Dit zijn lijnsegmenten die met vier coör dinatenparen worden aangeduid: beginpunt, eindpunt en twee controlepunten. De wiskunde die noodzakelijk is om uit deze vier coördinatenparen een kromme te berekenen, is knap ingewikkeld. Toch kent iedereen die gebruik maakt van CorelDraw of Adobe Illustrator de Bézier-kromme, want ook deze programma’s maken bij het tekenen hiervan gebruik. Met Bézier-krommen is het mogelijk om met weinig lijnseg


18

menten toch een goede digitalisatie van een letterontwerp te maken. En hoe minder lijnsegmenten gebruikt worden, hoe minder de belichter hoeft te rekenen. TrueType-fonts maken gebruik van kwadratische vergelij kingen (bijvoorbeeld X= Y2). Dit soort vergelijkingen kan de computer razendsnel oplossen, maar het nadeel is dat het met dit soort lijnen veel moeilijker is om precies de vorm van een letterontwerp te volgen. Daarom gebruiken de betere TrueType-fonts veel meer lijnsegmenten dan PostScript-fonts. Slechte TrueType-fonts gebruiken zelfs een onvoorstelbaar groot aantal lijnsegmenten.

PostScript Type 1 -fonten: scherm-en printerfont

Oudere PostScript-belichters die nog gebruik maken van Post Script- Level 1, kunnen geen TrueType-fonts afdrukken (en TrueImage-belichters bestaan niet), zodat een TrueType-font eerst wordt vertaald naar een PostScript-font. Zowel de Ma cintosh als Windows kunnen dit doen zonder dat de gebrui ker er iets van merkt. PostScript Level 2-printers en -belichters kunnen TrueType-fonts wel verwerken (via de zogenaamde Type 42-enveloppe). Daar zit het probleem dus niet. Het probleem is echter dat de ingewikkeldheid van een Post Script-document voor een belangrijk deel bepaald wordt door de hoeveelheid lijnsegmenten die met elkaar verbonden zijn. Daar waar twee lijnsegmenten aan elkaar vastzitten, zit in PostScript-terminologie een “knoop”. En als er teveel knopen worden gebruikt, wordt het document te ingewikkeld voor de belichter.

Uw werk organiseren

Lettertypebeheer

Opentype (links) en Truetype (rechts)

dfont of systeemfont

Samenvattend: er zijn twee redenen om geen gebruik te ma ken van TrueType-fonts: • De kwaliteit van de digitalisatie is meestal minder goed. • Door de grote hoeveelheid ‘knopen’ kunnen TrueType-fonts afdrukproblemen geven. Is het dan mogelijk om bij de opmaak TrueType-fonts te gebruiken, bijvoorbeeld de Bitstream AvantGarde BT die met CorelDraw wordt meegeleverd, en die vlak voor het afdruk ken te vervangen door de AvantGarde ITC zoals die door Adobe wordt geleverd? Jawel dat is mogelijk, maar dit leidt alleen maar tot een nieuw probleem. Hoewel dat op het eer ste oog niet is te zien, zijn beide lettertypen niet even breed. De Avant Garde BT “loopt” iets smaller dan de ITC-versie. Als de breedtewaarden van de ITC-versie worden gebruikt, zal het gehele document opnieuw moeten worden opgemaakt om het verlopen van de tekst te corrigeren. Als de ITC-versie gebruikmaakt van de breedtewaarden van de BT-versie, zal door de onjuiste letterspatiëring een onrustig letterbeeld ontstaan. Let vooral goed op met de veelgebruikte TrueTypelettertypen Times New Ro-man, Arial en Courier New, die klonen zijn van respectievelijk de Times, de Helvetica en de Courier; vaak zijn alle zes deze fonts op een computer geïn stalleerd.


19

Vormfont

Om teksten typografisch aantrekkelijker te maken moet je over een ruimer tekenaanbod dan het normale alfabet kunnen beschikken. Daarom is er het zgn. expert- en sym boolfont.

Expertfont

Echte kleinkapitaaltjes, accenten, ligaturen, sierletters en uit hangende cijfers, breuken, superieuren en inferieuren vind je terug in een expert-font van klassiek geschreefde boekletters.

ABC⅛ ⅜ ffffifflfj   

Symbool- of pi-font

Hieronder vindt u “WingDings”, een voorbeeld van een zgn. symbool-font. Het is een verzameling symbolen en tekenin gen die als font verkrijgbaar zijn en via het klavier kunnen ingetypt worden.

Multiple Masterfonts

In 1992 pakte Adobe uit met een revolutionaire fonttechniek: de Multiple Masterfonts. In de plaats van één gewicht en schreefsoort ontwikkelde Adobe een “kneedbaar” font dat oneindig veel verschillende variaties kan aannemen binnen bepaalde grenzen. In de plaats van “light”, “bold”, “italic”, “ro man” bezit een mm-font geen vaste diktewaarde. De gebrui ker bepaalt dit zelf. Deze techniek is handig om “outline”-let tertypes te maken, maar wordt in de drukvoorbereiding niet echt gebruikt wegens de kostprijs.

Uw werk organiseren

Lettertypebeheer

Expertfont Adobe Caslon Pro

@#&1 2 3 4 5 6 7!8 9 0 _AZER✍ TYUIOP^ $*` %MLKJ Symboolfont Zapf Dingbats

OpenType

OpenType is een gezamelijk project van Adobe en Microsoft (gestart in 1996) om voor eens en altijd een einde te maken aan de ‘TrueType v.s. PostScript Font-Wars’. Door samen te werken en elkaar de onderliggende technieken in licentie te geven was het mogelijk een nieuw allesomvattend formaat te creeëren. Je kunt OpenType dan ook wel zien als een soort van ‘container’ die verschillende font-formaten kan bevatten. Het grote voordeel van OpenType is dat een OpenType veel meer karakters kan omvatten dan een TrueType of Postscript. (Een Postscript font kan maximaal 256 karakters omvatten). Zodoende kan één OpenType ‘container’ naast alle bekende varianten van een font (als Bold, Italic, Medium, Light, Heavy, Condensed, CondensedItalic, etc. etc.) ook zogenaamde ‘Expert Sets’ omvatten. Zo’n Expert-Set bevat bijvoorbeeld speciale kleinkapitalen of alternatieve lettertekens voor combinaties als ‘ff’ in een font. In onderstaande afbeelding van de ‘Zapfino’ is duidelijk te zien dat de Zapfino alternatieve karakters kan tonen, naar gelang de situatie. Een ‘f’ meteen na en ‘f’ ziet er dan anders uit. Hetzelfde geldt voor andere karakters. Wan neer een letter rekening kan houden met de voorgaande letter krijg je een veel mooier letterbeeld. Vanwege de grote hoeveelheid karakters is OpenType dan ook een erg geschikt formaat voor DTP-werk voor de internationa le markt. Juist omdat een OpenType zoveel karakters kan om vatten is het mogelijk Turkse, Centraal Europese, Cyrillische en


20

Aziatische tekens te omvatten in één font. En omdat Microsoft OpenType ook gebruikt, is het ontvangen en verwerken van teksten in buitenlande Word-files een stuk minder complex. Een OpenType kán veel karakters omvatten, maar dit is niet altijd het geval. Sommige font-boeren verkopen gewoon de bekende Postscript-fonts in een OpenType container. Dus zonder alle extra’s die OpenType biedt! Voordat je een font koopt dien je dit zelf te controleren. Een set van Adobe dat ‘Std’ heet is gelijk aan de Postscript-variant omdat ‘Std’ staat voor ‘Standard’. Een andere afkorting is de ‘Exp’ dat ‘Expert’ betekent. Een ‘Exp’ font omvat meer dan gebruikelijke karakters en vaak ook karakters met betrekking tot niet-Latijnse talen. Daarnaast is OpenType crossplatform. Dat wil zeggen: hetzelfde OpenTy pe-font werkt op zowel je Mac als je PC. InDesign is zelfs zo intelligent op fontgebied, dat het zelf allerlei versieringen toevoegt (bijvoorbeeld het laatste teken van een woord heeft een versiering, en tijdens het tikken verandert die met elke nieuwe letter die je intikt).

Uw werk organiseren

Lettertypebeheer

fontconflicten De oorzaak van vele systeemcrashes vindt haar oorsprong in “fontconflicten” of in het verkeerd of dubbel gebruik van fonten. Verschillende fabrikanten gebruiken dezelfde lettertype namen. Zo is de ene Times de andere niet. Door van font te veranderen kunnen op deze manier mengvormen ontstaan zonder dat je dat wil. Het is daarom verstandig lettertypes van maar één fabrikant te gebruiken. De belangrijkste fabri kanten zijn Adobe, Linotype, Bitstream, Compugraphic, en Agfa. Elk digitaal font heeft een vijfcijferig identificatienum mer (id). Computers geraken in de war als twee lettertypes hetzelfde id-nummer hebben en met elkaar in conflict komen. Dit id-nummer kan aangepast worden. Een font kan beschadigd geraken door het teveel te kopië ren op magnetische dragers. Wanneer een font “corrupt” is, merkt de gebruiker dat niet altijd op. Hij zal er bij het opma ken geen last van hebben. De problemen beginnen pas als men het beschadigde font doorgeeft voor de belichting of als men nieuwe systeemsoftware installeert.

Fontbeheer Als u veel met fonts werkt, gebruik dan een fontbeheerpro gramma zoals Suitcase, Fontbook of Linotype Fontexplorer X. Zo’n programma indexeert alle fonts op uw harde schijf en maakt er een mooi lijstje van. Die ongetwijfeld grote verza meling fonts kunt u niet alleen ordenen in fontsets, maar ook met een muisklik in- en uitschakelen.


21

Uw werk organiseren

Lettertypebeheer Suitcase X

In Mac OS X is Suitcase een enkele gewone applicatie met één venster. Je kunt dit ven ster tonen of verbergen, maar de applicatie zelf moet draaien opdat Suitcase zijn werk kan doen. Dit betekent dat je van Suitcase een “Login-item” zult maken, zodat het wordt opgestart zodra je de computer herstart of inlogt. Suitcase kan fonts tijdelijk of permanent activeren; perma nent geactiveerde fonts worden automatisch geactiveerd wanneer je de applicatie opnieuw opstart. U kan Suitcase opstarten vanuit het Dock, waardoor het venster wordt geopend. In het venster van Suitcase kunnen alle fonts worden weergegeven in de vijf plaatsen waar actieve fonts kunnen voorkomen onder Mac OS X: de Systeemmap, de Library-map, de Network-map, je gebruiker Library-map, en de Classic Systeemmap. Suitcase beheert natuurlijk niet de fonts in deze mappen, maar gewoon het feit dat het de fonts weergeeft is al handig omdat het voorkomt dat je op zoek moet gaan in die vijf map pen.

Alle commando’s kunnen via het menu van Suitcase uitgevoerd worden

Het venster geeft ook fonts weer die je in het venster hebt gesleept en kan deze fonts ook beheren. Dit kunnen bijvoor beeld .dfonts, Windows .ttfs, TrueType-, of PostScript-fonts zijn. Het eerste wat je doet, is alle actieve fonts overal verwijderen, behalve uit de Systeemmap, ze op een centrale plek plaatsen, en het beheer ervan aan Suitcase overdragen. Je kunt fonts per koffer of per naam bekijken, of in nuttige subsets, zoals alle actieve fonts of alle niet-systeem fonts. Je kunt tevens fontsets creëren. Hiermee kun je groepen van fonts samen activeren en de-activeren. Dit is ook mogelijk via het Dock-menu van Suitcase, een handige shortcut.

Sets in Suitcase

Autoactiveren van sets


22

Preview van lettertypes in Suitcase

Uw werk organiseren

Lettertypebeheer

Vervolgens fonts toevoegen

Nieuwe set maken

Activeren

Toevoegen

Setvenster: de set is geactiveerd, als er een bolletje staat

Hier voegt u fonts toe

Setvenster: de set is geactiveerd, als er een bolletje staat


23

We kunnen fonts toevoegen door ze naar het programmaven ster te slepen, corrupte of conflicterende fonts worden eruit gevist en er is een mogelijkheid tot een snelle preview of een wat uitgebreider semi-letterproefje. Het fontbeheerderpro gramma neemt de controle over van alle fontmappen. Het is zelfs mogelijk om de systeemfonts die MacOS X niet direct nodig heeft, door Suitcase te laten beheren. Daarmee voeren ze dus het door Apple afgeraden trucje uit dat we al eerder beschreven. Suitcase ondersteunt QuarkXPress, InDesign en Illustrator. Ze maken allemaal gebruik van afzonderlijke auto-activation plugins. Deze insteekmodules zorgen ervoor dat steeds het font met exact dezelfde specificaties wordt ge laden. U moest eens weten hoeveel versies er zijn van letters als de Bodoni, de Helvetica of de Garamond! Een andere functie is de mogelijkheid lettertypen tijdelijk in Suitcase te importeren. Als je Suitcase herstart of het commando Remove Temporary Fonts kiest, verdwijnen de lettertypenvermeldingen uit het venster in Suitcase. Dat is gemakkelijk als je lettertypen nodig hebt voor maar één op dracht. Met hetzelfde gemak kun je lettertypelijsten selecte ren en Collect Fonts For Output kiezen; je lettertypen worden dan gekopiëerd naar een enkele map zodat je makkelijk met anderen kunt uitwisselen.

Uw werk organiseren

Lettertypebeheer

Fonten in de omgang Als er één aspect van OSX dat elke DTP-er verbaast, dan is het wel het lettertypebeheer. Kon Apple met OS9 nog af met één font map, onder OSX zijn er minstens 6 lokaties waar je fonts kunt vinden. Kon je onder OS9 redelijk overzichtelijk en zonder problemen allerlei fonts die je toch nooit gebruikte verwijde ren, in een OSX-omgeving blijkt dat het handmatig verwijde ren van fonts niet zo eenvoudig is. Je kunt er je hele systeem mee ontregelen. Daarom volgende basisregels: • Gebruik een fontmanagementpakket voor een optimaal fontbeheer. • Hou lettertypes zoveel mogelijk in de originele staat. • Hou het schermen printerfont steeds bijeen in een map en verzamel al deze mappen in een aparte lettertype-map (apart van de map “Lettertypes” in de systeemmap). • Werp corrupte of beschadigde lettertypes weg. • Gebruik nooit Type-1 en TrueType door elkaar. • Zet de lettertypes niet in de Mac OSX systeemfolder. Daar horen de systeemfonten thuis.

Fonts in Mac OS X

Het leeuwendeel van de MacOS X lettertypen is te vinden in de map /Library/Fonts. Deze map is min of meer het equiva lent van de map Lettertypen in MacOS 9.


24

Iedere lokale gebruiker heeft toegang tot deze letters, maar in MacOS X kan alleen de beheerder van de computer een font toevoegen of verwijderen. In de meeste gevallen bent u dat zelf, dus in de praktijk is dit de aangewezen verzamelplaats voor al uw fonts. Een stapje verder is de map /System/Library/Fonts. Deze let tertypen staan zo vast als een huis: zelfs de beheerder kan de inhoud van deze map niet zomaar wijzigen. En niet zonder reden. Het zijn de fonts die MacOS X gebruikt voor iconen, dialoogvensters en rolmenu’s. De vierde locatie is een oude bekende. Als u Classic hebt geïnstalleerd, vindt u alle fonts uit de MacOS 9 Systeemmap terug in elk lettertypenmenu in MacOS X.

De lettertypes van het besturingssysteem

Als vijfde noemen we de netwerkfonts. Zoals u met MacOS X bestanden en programma’s kunt delen, is het ook mogelijk om fonts te delen over het netwerk. Netwerkfonts vindt u in de map /Library/Fonts achter het Netwerk icoontje in de ‘Computermap’ (Shift-Command-c).

Uw werk organiseren

Lettertypebeheer

Uiteraard ontbreekt de fontmap als u niet op een netwerk met een centraal beheerde fontcollectie bent aangesloten. De meest geniepige fontlocaties worden aangemaakt door soft ware die u installeert. Programma’s als InDesign, Acrobat en Microsoft Office houden er namelijk een eigen fontmap (in de programmamap) op na. Adobe maakt het heel bont en heeft zelfs een rijtje weggezet in de map /Library/Application. Er is nog iets anders aan de hand met de fontlocaties. Wat ge beurt er als op twee verschillende locaties hetzelfde letterty pe staat? De Arial staat bijvoorbeeld zowel in /Library/Fonts als in de Systeemmap van MacOS 9. De oplossing is simpel: MacOS X hanteert een strikte hiërarchie voor alle locaties. De Classic fontmap staat bijvoorbeeld lager in de hiërarchie dan de lokale MacOS X fonts. De Arial in Classic staat dus gewoon een beetje niks te doen! Bij het kiezen van fonts hanteert MacOS X de volgende volgorde: • Fontmap van een programma (bijvoorbeeld InDesign) • Persoonlijke fonts /Users/uwnaam/Library/Fonts • Lokale fonts /Library/Fonts • Netwerkfonts /Netwerk/Library/Fonts • Systeemfonts /System/Library/Fonts • MacOS 9 (Classic) fonts

PostScript-lettertypes zet u best in een aparte map en zeker niet in het systeem.

Een kijkje in de fontkoffer

Als we een blik werpen in de map /Library/Fonts werpen, valt onmiddellijk op dat vele lettertypen eindigen met een .dfont extensie. Dit font is in wezen niets meer dan een ‘op nieuw verpakte’ Mac OS TrueType font die door Apple voor het onderliggende systeem gebruikt wordt. Met als verschil dat ín een ‘dfont’ een los bestandje is toegevoegd: de ‘Re source Fork’. (Vanwege de onderliggende Unix-structuur was het voor Apple namelijk niet meer mogelijk te werken met hun bekende ‘data-fork’ en ‘resorce-fork’ bestanden omdat Unix dit soort bestanden niet toestaat). Dfonts zijn dus fonts


25

die door Apple gemaakt zijn ten behoeve van OSX. Dfonts zullen dus nooit door derden worden gemaakt, ontworpen of geleverd. Een echte DTP-er gebruikt de Dfonts dus niet in zijn ontwerpen: het zijn systeemfonts. Je komt gegarandeerd in de problemen als je klant een ‘light’ of ‘kleinkapitaal’ variant van je ontwerp wil zien. Die zijn er niet voor Dfonts. De dfonts functioneren verder prima onder OSX, maar kunnen de gebruiker toch last veroorzaken omdat de namen van de Dfonts identiek kunnen zijn aan namen van bekende Post script fonts. En dat leidt weer tot allerlei foutmeldingen van Suitcase. Na tuurlijk kun je dit oplossen door in de voorkeuren van Suitcase aan te vinken dat je wilt dat Suitcase systeemfonts zelf ‘aan’ of ‘uit’ mag zetten. MacOS X ondersteunt Windows TrueType (.ttf en .ttc) en OpenType lettertypen (.otf). Dat is een mooie verbreding van de typografische horizon. Kunt u eindelijk dat leuke TrueType fontje gebruiken van uw Windows-collega of die ene leuke website.

Uw werk organiseren

Lettertypebeheer

Voorzichtig beheren

Het is allemaal wat. Er zijn 6 locaties waar OS X op zoek gaat naar fonts om te activeren. En dit is zelfs voordat je überhaupt gebruik hebt gemaakt van bijv. Suitcase, want fonts op deze locaties zijn dus altijd actief en beschikbaar. In volgorde van belangrijkheid (en tevens de laadvolgorde, hierover later meer) zijn dat: a) Fonts die geplaatst zijn in ~/Bibliotheek/Fonts. Deze fonts zijn alleen beschikbaar voor jou als gebruiker, en alle pro gramma’s onder OS X. (Dus NIET onder Classic) b) Fonts die geplaatst zijn in HD/Bibliotheek/Fonts en dus beschikbaar zijn voor ALLE gebruikers in OS X. c) Netwerklocatie. Dit is eigenlijk alleen van toepassing als je gebruik maakt van OS X server en daarop een speciale share aanmaakt. Daarmee zorg je er wel voor dat ALLE gebruikers binnen je lokale netwerk dezelfde fonts gebrui ken! Kan interessant zijn maar is 9 van de 10 keer niet van toepassing. d) Fonts geïnstalleerd onder HD/Systeem/Library/Fonts. Dit spreekt bijna voor zich. Hierin staan fonts die noodzakelijk zijn op systeem-niveau. Je kan hier alleen dingen uit ver wijderen na het invullen van je admin-wachtwoord. Toch kan het interessant (zelfs noodzakelijk) zijn om deze op te schonen. Hierover later meer. e) Fonts die zijn geïnstalleerd onder HD/Systeemmap/Fonts (Classic dus). Mocht je veel met Classic-programma’s doen dan is het raadzaam om al je fonts in deze map te stoppen. Fonts in deze map zijn beschikbaar voor ALLE programma’s, zowel in Classic als in OS X. Maar er ontstaan ook conflic ten met bijv. Arial, Geneva, Helvetica en noem er zo nog maar een paar. Welke van de twee versies je dus gebruikt is STERK afhankelijk van de noodzaak om bestanden in


26

Classic te openen/bewerken. Gebruik je Classic niet voor je ontwerpwerk, kies dan voor de versie die onder één van de eerder genoemde locaties staat. f) Fonts door applicatie zelf geïnstalleerd. Denk hierbij aan fonts die Adobe in HD/Bibliotheek/Application Support/Adobe/ Fonts zet. Letters beheren in MacOS X valt niet mee. Je zou het liefst ‘schoon’ beginnen. Alle letters verwijderen en alleen datgene kiezen dat je echt nodig hebt. Daar steekt MacOS X een stokje voor door alleen al de map /System/Library/Fonts te blok keren.

Over het opruimen

Een schone installatie van Tiger heeft geen enkel fontconflict tot gevolg, hooguit een hele lading Arabische en Aziatische fonts die je toch niet gebruikt. Locatie a) is maagdelijk leeg, fonts staan alleen op locatie b) en d).

Uw werk organiseren

Lettertypebeheer

Als je Classic installeert heb je direct een zeven-tal dubbele fonts meer tussen locatie d) en e). installeer je Office 2004 dan is fontlocatie a) is ineens niet maagdelijk meer. Erger nog, het zevental fonts is ineens drie-dubbel geworden! De conclusie is vrij simpel: na een gemiddelde installatie heb je een hoop rommel in je fontmappen zitten!. Gelukkig is het opruimen ook vrij simpel. Een goede tip is het aanmaken van een map, met daarin een aantal mappen vernoemd naar de locaties waar de opgeruimde fonts vandaan komen. Het is raadzaam om fonts te verplaatsen en niet linea-recta te verwijderen. Daarmee heb je in ieder geval nog de originelen mocht er ooit iets mislopen. Welke fonts heeft het besturingssysteem nu nodig o te functi oneren? Voor het Systeem heb je nodig (locatie d): • Courier.dfont • Geneva.dfont • Helvetica.dfont • Keyboard.dfont • LastResort.dfont • LucidaGrande.dfont • Monaco.dfont • Sinds Tiger: AppleGothic Je leest het goed, alles wat dus in de map HD/Systeem/Biblio theek/Fonts staat kan je verplaatsten, behalve de bovenstaan de fonts. Aangezien dit letterlijk een systeem-map is dient het daad werkelijk verwijderen van fonts uit deze locatie gepaard te gaan met een beheerderswachtwoord. Vervang de Courier.dfont en Helvetica.dfont door je favoriete Postcript-variant. En zorg dat je na elke wijziging op deze loca tie een Herstel Bevoegdheden doet in Schijfhulpprogramma! Voor Office-pakketten heb je nodig (Locatie is niet zo belangrijk, als ze maar actief zijn.):


27

Uw werk organiseren

Lettertypebeheer • Arial • Arial Black • Tahoma • Trebuchet MS • Verdana • Webdings Voor Classic heb je nodig (locatie e): • Charcoal • Chicago • Geneva • Monaco Ik maak persoonlijk geen gebruik meer van Classic, dus ik heb met locatie e niets van doen. Verder heb ik dus nu in locatie d alle bovenstaande fonts geplaatst behalve die voor classic. (Nogmaals: direct gevolgd door een herstel volumebevoegd heden in Schijfhulpprogramma!) Het gevolg is dat ik een absoluut schoon systeem heb, en ik vrij ben om lettertypes toe te voegen zoals ik zelf wel. Mocht er een programma geïnstal leerd worden dat een bepaalt lettertype vereist, kan ik dat makkelijk toevoegen (of verwijderen natuurlijk.)

Font Book (lettertypecatalogus)

Sinds het besturingssysteem MacOS 10.3 “Panther” heeft Apple een eigen fontbeheer programma met de naam Font Book. Een programma waarmee je reeksen letter typen kunt bekijken en afdrukken. Met Font Book komt Apple naar eigen zeggen tegemoet aan de wens van professionals om fonts gemakke lijker te beheren. Een font deactiveren is een kwestie van een font selecteren en vervolgens op Disable klikken. De interface van het Font Book lijkt als twee druppels water op Adresboek. In het linkergedeelte kunt u fonts groeperen tot collecties, het mid denstuk is ingericht voor de weergave van fontlijsten en aan de rechterkant toont Font Book een preview van het geselec teerde lettertype. U hoeft een programma niet te herstarten om met een andere fontcollectie te kunnen werken. Ook de installatie van fonts in Mac OSX verloopt eenvoudig. Als u een font dubbelklikt, krijgt u een preview van het lettertype met een knop waarmee u het font kunt installeren.

Het letterteken-pallet van het besturingssysteem

Lettertypecatalogus of “Fontbook”, het lettertypebeheerprogramma van Apple.


28

In 1994 stemde het Parlement een nieuwe Auteurswet. In het Koninklijk Besluit van 15 oktober 1997 kreeg Reprobel de taak de vergoedingen voor de reprografie te innen en te verdelen. Reprobel is de enige vennootschap die deze kopieerrechten mag en moet beheren. U vindt de volledige tekst van dit Koninklijk Besluit terug op http://www.just.fgov.be. In 1997 werd ook vastgelegd hoe de kopieerrechten moeten worden beheerd, in het Koninklijk Be sluit van 30 oktober 1997 betreffende de vergoeding verschul digd aan auteurs en uitgevers voor het kopiëren voor privégebruik of didactisch gebruik van werken die op grafische of op soortgelijke wijze zijn vastgelegd. De Minister van Justitie zorgt voor de correcte uitvoering van de Auteurswet en van het Koninklijke Besluit inzake de reprografie. De uitgever publiceert informatie in verschillende vormen, onder andere gedrukt en elektronisch. De elektronische publicatie wordt beheerst door dezelfde regels als de traditio nele gedrukte uitgave. Beide uitgavenvormen worden onder andere geregeld in de Auteurswet en de Databankenwet, die van dwingend recht zijn. Dit handvest heeft tot doel te informeren over: • de mogelijkheden die de wet biedt voor het gebruik van informatie van auteurs en uitgevers, • de beperkingen van dat gebruik omwille van het respect voor het werk ervoor en de eigendomsrechten erop. In het kader van dit handvest, treedt de uitgever op als recht hebbende die op rechtmatige basis de rechten verworven heeft van journalisten, fotografen en andere titularissen van eventuele rechten. In sommige gevallen kan de rechthebben de anders zijn: in dat geval zal de uitgever zoveel als mogelijk doorverwijzen naar de rechthebbende.

Wat mag u als gebruiker?

Het wettelijk en eerlijk gebruik van de door de uitgever gepubliceerde informatie veronderstelt dat de intellectuele eigendomsrechten erop gerespecteerd worden. Gebruik enkel toegestaan mits voorafgaande schriftelijke toelating van de uitgever. Behalve voor de gevallen waarin de wet uitdrukkelijk bepaalt dat het verkrijgen van een toelating van de rechtheb bende niet nodig is, moet u voor elk gebruik een voorafgaan de schriftelijke toelating vragen worden bij de uitgever. Zo is een uitdrukkelijke toelating noodzakelijk in de volgende gevallen:

• elk gebruik anders dan strikt persoonlijk of privé; • de reproductie op papier op méér dan één of enkele exem plaren, • de reproductie of het elektronisch stockeren (op numerieke drager of via scanner).

De originele foto van Alberto Korda uit 1960. (Foto Korda/RBP)

Het is een modern icoon: Ernesto ‘Che’ Guevara met baret. De foto stond op miljoenen posters, t-shirts, postzegels. Che was hét symbool van de Parijse studentenrevolte van 1968. Ruim 32 jaar later is het beeld nog altijd ijzersterk. Dus heeft ook de reclame zich van het icoon meester gemaakt. De 71-jarige Alberto Diaz Gutierrez, alias Alberto Korda, die de beroemde foto in 1960 nam, wil daar nu paal en perk aan stellen. Gutierrez heeft het reclamebureau Lowe Lintas en het fotoagentschap Rex Features voor een Britse rechtbank gedaagd wegens schending van zijn copyright. Steen des aanstoots is een recente reclamecampagne van wodka- merk Smirnoff, waarin Che de hoofdrol speelt.

Uw werk organiseren

Auteurswet

“Het beeld van Che gebruiken om wodka aan de man te brengen is een smet op zijn naam en nagedachtenis”, meent Gutierrez. “ Che dronk niet en alcohol moet niet met hem worden geassocieerd.” De beroemde foto werd genomen op 5 maart 1960, toen Fidel Castro de meer dan honderd slachtoffers herdacht van een explosie van een schip op de rede van Havana. De Cubaanse kranten waren niet geïnteresseerd: die wilden foto’s van Castro. Maar Gutierrez vond hem mooi en hing hem in zijn studio. Daar liet zeven jaar later de Italiaanse uitgever Giangiacomo Feltrinelli zijn oog erop vallen. Feltrinelli kreeg gratis twee kopietjes mee. Enkele maanden later, in oktober 1967, stierf Che in de jungle van Bolivia. De foto die door het Boliviaanse bewind in omloop gebracht om te bewijzen dat Che echt dood was, vormde een briljant tweeluik met de eerste Che-foto. De wereld zag op die tweede foto zijn ontzielde lichaam, half omhoog gehouden door zijn moordenaars, in een pose die sterk doet denken aan traditionele ‘pieta’-beelden van Christus. Che, martelaar voor de revolutie, was geboren. Feltrinelli werd een rijk man. Dat neemt Gutierrez hem niet kwalijk. “Ik vergeef hem, want door te doen wat hij deed maakte hij de foto beroemd.” Maar nu wil Gutierrez greep krijgen op de Che-exploitatie. Hij heeft nog altijd het negatief van de foto in zijn bezit. NRC Handelblad, 8 augustus 2000.


29

• de reproductie of het ter beschikking stellen op een inter netsite, via e-mail of een andere elektronische wijze; • de reproductie of het ter beschikking stellen op intranet, e-mail of op elk ander netwerk; • de inlassing van informatie zoals gepubliceerd door de uitgever, in een persoverzicht, –résumé of –commentaar, in een publicitaire of promotionele bundel, een brochure…, op welke drager ook; • het wijzigen, vertalen, opnieuw verspreiden of uitgeven, van een (deel van een) artikel, titel, software of afbeelding voor een ander dan strikt persoonlijk/privé-gebruik, • het maken van een samenvatting samengesteld uit (zelfs alleen gedeeltelijk) zinnen of zinsneden overgenomen uit het basiswerk (enkel samenvattingen waarvan de redactie origineel is worden toegelaten);

Uw werk organiseren

Auteurswet

• het gebruik van het logo of het merk van de uitgever; • het creëren van een link naar een pagina van de site van de uitgever andere dan die naar de homepage; Het verkrijgen van de toelating kan afhankelijk gesteld wor den van betaling van een vergoeding.

Gebruik toegelaten zonder toelating van de uitgever

De hieronder opgesomde vormen van gebruik zijn uitzon deringen op het exclusieve recht van de rechthebbende. Ze mogen met name de normale exploitatie van het werk door de rechthebbende niet schaden. Dit sluit dus elk commercieel gebruik, en elke verspreiding op meer dan enkele exemplaren uit, zelfs voor persoonlijk en privégebruik door een particu lier of binnen een onderneming. De gebruiker mag, van zodra hij rechtmatig toegang tot het werk heeft gekregen: • Raadpleging: de publicatie van de uitgever (gedrukt of elek tronisch) raadplegen; • Citaat: uit een publicatie weergeven ten behoeve van kritiek, polemiek, onderwijs of wetenschappelijke werkzaamheden, of met het oog op informatie in een verslag over actuele gebeurtenissen, op voorwaarde dat auteur en bron worden vermeld. • Kopie van papier naar papier: is slechts toegestaan, gelet op de wettelijke uitzonderingen, mits de reprografierechten aan Reprobel werden betaald en inzoverre zulks geen af breuk doet aan de normale exploitatie van het werk.

De rechten van de auteur

Dankzij de nieuwe auteurswet van 30 juni 1994 zijn de rech ten van auteurs nog beter beschermd. Zo bepaalt deze wet dat iedere auteur, professioneel of ama teur, een absoluut monopolie heeft op zijn origineel werk. Iedereen die zijn werk wil reproduceren, zal daarvoor zijn


30

toestemming moeten vragen en een door de auteur bepaalde prijs moeten betalen. Ook de morele rechten van de auteur zullen gerespecteerd moeten worden. De enige voorwaarden voor dit reproductierecht en de morele rechten zijn dat u de auteur van het werk moet zijn en dat het werk origineel is. Dit wil zeggen dat het werk moet getuigen van een “intellectuele inspanning” van de auteur. Een fotograaf kiest bijvoorbeeld het toestel, de film, de opnamehoek, de belichting,… en maakt zo een originele foto, die auteursrechtelijk wordt beschermd. Het feit dat een foto wordt gerealiseerd in opdracht en met precieze aanwij zingen van de opdrachtgever doet ook geenszins afbreuk aan de hoedanigheid van auteur, noch aan het originele karakter van het werk. Schilderijen, beeldhouwwerken, gebouwen,… mogen niet gefotografeerd worden zonder een voorafgaande toestem ming van de auteur, aangezien een foto een reproductie is. Een Horta huis mag dus niet zonder de toestemming van de instelling die de rechten van zijn erfgenamen beheert, gefotografeerd worden. Een foto kan dus drager zijn van twee auteursrechten: de rechten van de auteur van het werk dat gefotografeerd werd en de rechten van de fotograaf indien zijn foto origineel is.

Uw werk organiseren

Auteurswet

In tegenstelling tot het merkenrecht of tekeningen- en mo dellenrecht komt het auteursrecht tot stand zonder forma liteiten. Van zodra uw werk origineel is, kan u zonder enige registratie aanspraak maken op uw vermogensrechten en morele rechten. Een auteur kan zijn vermogenssrechten “verhuren” of “verkopen”. In het eerste geval geeft hij de toestemming om zijn werk één maal te reproduceren in de omstandigheden die hij heeft bepaald. Bijvoorbeeld: reproductierechten van 5 tekeningen, formaat 1⁄2 pagina in het boek X met een oplage van 5.000 exemplaren in het Nederlands, uitgegeven door Z in 2006. Elk ander gebruik zal opnieuw met de auteur besproken moeten worden. Als de gebruiker een nieuwe oplage van het boek of een editie in het Engels wil uitbrengen, of als hij diezelfde tekeningen op affiches wil reproduceren, zal hij opnieuw de toestemming van de auteur moeten vragen en de auteurs rechten moeten betalen. De wet stelt immers dat de vergoeding voor de afstand van een reproductierecht voor elke exploitatiewijze uitdrukkelijk moet worden bepaald, evenals de reikwijdte en de duur van de afstand. De auteur is dus in principe volledig vrij om zijn reproduc tierecht op diezelfde tekeningen aan iemand anders af te staan, behalve indien dit anders overeengekomen is met de gebruiker.


31

Diegene die een reproductierecht gekocht heeft, mag in geen geval op zijn beurt zelf aan een derde de toestemming tot reproductie geven. Een belangrijk nieuw principe uit de auteurswet ten voor dele van de auteur is ook dat een afstand van rechten nooit vermoed kan worden. Diegene die de afstand inroept, zal dit tegenover de auteur altijd schriftelijk moeten kunnen bewijzen. Dit schriftelijk bewijs wordt bovendien restrictief geïnterpreteerd, alle rechten die de auteur niet uitdrukkelijk heeft afgestaan, behoren hem exclusief toe. SOFAM heeft een tarief uitgewerkt voor de reproductierech ten van visuele documenten, dat om de twee jaar wordt aangepast. De prijs varieert in functie van de drager van de reproductie, de oplage, het formaat,…. Het SOFAM-tarief wordt algemeen door de Belgische hoven en rechtbanken erkend als representatieve richtlijn.

Uw werk organiseren

Auteurswet

Een auteur kan ook afstand doen van ál zijn auteursrechten, in dat geval verkoopt hij alle mogelijke exploitatievormen van zijn werk. De gebruiker zal zijn werk kunnen reproduce ren waar en wanneer het hem goed dunkt. Naast de reproductierechten, ook wel vermogensrechten genoemd, verleent de auteurswet drie morele rechten aan de auteur: het recht op naamsvermelding, het recht op eerbied voor zijn werk en het recht om zijn werk bekend te maken. Een globale afstand van deze rechten is nietig. Telkens als een werk gereproduceerd wordt, zal de naam van de auteur of zijn pseudoniem op een duidelijke manier vermeld dienen te worden. Gebeurt dit niet, dan is er een schadeloosstelling verschuldigd aan de auteur. SOFAM kan haar leden-auteurs helpen bij de inning van een dergelijke vergoeding. Het SOFAM-tarief voorziet een schadevergoeding van 100 % van het normale basistarief bij gebrek aan naams vermelding en 300 % bij verkeerde naamsvermelding. Zo gebruikte een Belgische biergigant zonder toestemming van de auteur en zonder vermelding van zijn naam, gedurende 10 dagen twee kleurenfoto’s in een affichecampagne in België. SOFAM heeft voor deze fotograaf een minnelijke schikking kunnen bereiken voor 7500 euro. Het spreekt ook voor zich dat niemand een origineel werk zonder de toestemming van de auteur mag wijzigen. Een werk mag ook niet in een context getoond worden die de reputatie van een auteur kan schaden. Er wordt hier wel een zekere speelruimte toegelaten. Het is immers normaal dat bijvoorbeeld een uitgever een werk lichtjes aanpast zodat het overeenstemt met de ruimte waarover hij in zijn drager beschikt. Maar dat mag de eigenheid van een werk natuurlijk in geen geval wijzigen. Ook hier kan SOFAM een schadever goeding vorderen indien dit niet wordt gerespecteerd. Een auteur is ook de enige die kan beslissen of zijn werk bekend gemaakt wordt aan het publiek, zelfs wanneer hij in opdracht werkt.


32

De auteursrechten blijven tot 70 jaar na de dood van de au teur bestaan. Erfgenamen van visuele kunstenaars kunnen dus op hun beurt lid worden van SOFAM voor het beheer van de auteursrechten. De auteurswet voorziet een aantal uitzonderingen op het reproductierecht van de auteur. Zo zullen o.a. bij verslaggeving over actuele gebeurtenissen beeldende kunstwerken gereproduceerd of vertoond mogen worden zonder de voorafgaande toestemming van de auteur. Deze uitzondering moet wel strikt worden geïnterpreteerd. Wanneer een werk tentoongesteld wordt op een voor het pu bliek toegankelijke plaats, dan kan de auteur zich niet tegen een reproductie verzetten wanneer het doel van de reproduc tie niet het werk zelf is. Men kan dus een foto nemen van een openbaar plein waarop ergens een beeld staat, wanneer het beeld enkel bijzaak blijft van de foto.

Uw werk organiseren

Auteurswet

Een auteur kan zich ook niet verzetten tegen reproducties van werken van beeldende kunst die louter voor privé-ge bruik bestemd zijn of die dienen ter illustratie bij onderwijs of voor wetenschappelijk onderzoek.

Recht op afbeelding

Fotografen, schilders, tekenaars, videasten,… dienen er reke ning mee te houden dat zij, niettegenstaande zij auteur zijn van hun werk, niet altijd vrijelijk kunnen beschikken over hun werk. Er zou immers een probleem kunnen ontstaan over de afgebeelde personen of voorwerpen. Afbeeldingen van een persoon kunnen niet gereproduceerd worden gedurende 20 jaar na diens overlijden zonder toe stemming van de geportretteerde of zijn rechthebbenden. Bij publieke personen of mannequins echter wordt wel aan vaard dat hun afbeelding zonder hun toestemming wordt gepubliceerd, zolang dit in een aanvaardbare context gebeurt. Originele voorwerpen, zoals kunstvoorwerpen en gebouwen, mogen evenmin afgebeeld worden zonder toestemming van de auteur. Dit vloeit voort uit het exclusieve reproductierecht van de auteur.


33

Toepassing van de wet Voorwaarden

1. auteurschap. 2. Originaliteit. “werken die oorspronkelijk zijn in de zin dat zij een eigen intel lectuele schepping van de auteur zijn” (niet: artistiek, uniek, nieuw,…) 3. Geen formaliteiten.

Vermogensrechten en morele rechten

1. Vermogensrechten: “alleen de auteur heeft het recht het in welke vorm ook te reproduceren of het te laten reproduceren” Hij geeft toestemming tot reproductie en hij kan afstand doen van het auteursrecht.

Uw werk organiseren

Auteurswet

2. Morele rechten: “de auteur heeft een onvervreemdbaar moreel recht” 1. het recht op vaderschap 2. het recht op onschendbaarheid 3. het recht op bekendmaking Duur bescherming: 70 jaar na de dood auteur Uitzonderingen • Verslaggeving over actuele gebeurtenissen. • Toevallige reproductie. • Reproductie voor privé-gebruik, ter illustratie van onderwijs of wetenschappelijk onderzoek.

Recht op afbeelding De afgebeelde persoon: • toestemming van de geportretteerde persoon is vereist; • duur van de bescherming: 20 jaar na de dood van de per soon; • uitzonderingen: publieke personen, professionele modellen. Het afgebeelde voorwerp: • toestemming van de auteur bij originele voorwerpen; • kunstvoorwerpen en gebouwen.


34

Koortsachtig haalt u uw nieuwe Mac uit zijn verpakking. U sluit het toetsenbord en het scherm aan en steekt de stekker in het stopcontact. Doiiiing ... Een stralende glimlach. “Welkom bij de Macintosh”. Alles gaat prima, u kan aan de slag. De meeste onder ons hebben geen kaas gegeten van informatica en denken dat de Mac altijd blaakt van gezondheid. U heeft er tenslotte veel voor betaald. Vergeet het maar! Een Mac heeft af en toe zijn kuren. U kan er wel voor zorgen dat problemen zo weinig mogelijk opduiken en dat uw Mac productief blijft. Hoe? Dat leest u in het volgende deel

voorkomen is beter dan genezen

Uw werk organiseren

Mac OSX systeembeheer

Een auto moet je ook om de 10.000 km een onderhoudsbeurt geven. Alles hangt af van wat u met uw machine doet. Als uw werk beperkt blijft tot het wekelijks maken en afdruk ken van enkele Word-documenten, dan zal de tijd niet veel ravage aanrichten in uw Mac. Anders wordt het als u met verschillende grafische programma’s tegelijk gaat werken en tal van randapparaten aangesloten zijn. Bereid u dan voor om regelmatig uw handen vuil te maken.

Uw Mac is geen vuilnisbak Het geheim van een goed georganiseerde Mac schuilt in een methodische werkwijze. Wanneer u regelmatig software installeert en documenten aanmaakt, zal het aantal be standen en mappen op uw harde schijf op indrukwekkende wijze toenemen. Het stuurprogramma van uw harde schijf, een onzichtbaar programmaatje, is belast met het inventa riseren van de positie van deze mappen en bestanden op uw harde schijf. Het plaatst ze waar het wil. Wanneer u op een document dubbelklikt, geeft de systeemsoftware dit stuur programma de opdracht om het document ter beschikking te stellen. De logische ordening van deze bestanden enkel van de (goede) wil van de gebruiker af. De keuze van een logische boomstructuur voor het opbergen van bestanden hangt ook hier af van wat men met zijn computer doet. Hoe gevarieer der het gebruik, hoe complexer het opbergschema. Mac-ge bruikers hebben het geluk over tools te beschikken waarmee ze een visueel opbergsysteem kunnen aanmaken. Maak er gebruik van! U maakt een nieuw InDesign-document aan. U typt uw tekst en u slaat hem op. Het dialoogvenster van de functie”Opslaan” geeft standaard de map van de InDesignprogramma als opbergmap weer. Dat is spijtig. Heel wat ge bruikers denken hierdoor verplicht te zijn documenten in de InDesign-map op te slaan, dat ze excel-documenten absoluut moeten opslaan in de map waarin de excel-applicatie zich be


35

vindt enz. Niets is echter minder waar. Niemand slaat al zijn handgeschreven notities in éénzelfde map en alle getypte notities in een andere op. Afhankelijk van uw activiteiten zal u een dossier aanmaken per project, per klant per taaktype. enz. Kijk eens rondom u. Zijn uw papieren en mappen correct gesorteerd en opgeborgen in uw boekenrekken en uw kasten? Ongetwijfeld wel, omdat een wanordeljke hoop paperassen niet echt professioneel overkomt bij de klanten die bij u over de vloer komen. Maar wie komt er nu op uw Mac rondsnuf felen om te kijken wat er daar allemaal gebeurt? Opgelet. Het is heel makkelijk om een vijftigtal documenten die op het bureaublad rondslingeren in een nieuwe map te stoppen en deze ergens in een godvergeten deel van de boomstructuur te plaatsen, en zo de indruk wekken alles mooi te hebben op geruimd. Het eerbiedigen van een logische boomstructuur is een beheerstaak die op elk ogenblik moet worden uitgevoerd en geen maandelijks onderhoudswerk en zeker geen ingreep waarmee u moet wachten tot elke lenteschoonmaak.

Uw werk organiseren


De beste manier is het aanhouden van een zekere logica. Programma’s moet u in de map “Applications” bewaren. In de map “Documenten” in uw “Thuis-map” kan u uw verschillen de jobs bewaren per klant. Daarin kan je weer een map met de naam”mailing april 2007” aanmaken,enz. Deze laatste map kan zowel het document aangemaakt met het paginaopmaakprogramma InDesign bevatten als alle”imports” die het bevat: documenten die door de klant werden opgestuurd, gedigitaliseerde beelden die met het programma PhotoShop werden bewerkt, logos en tekeningen aangemaakt met Il lustrator. enz...). Wat u zeker niet mag doen is documenten laten staan op uw bureaublad. De kans dat u het document dan per ongeluk weggooit is groot.

Regelmatig onderhoud Naast deze essentiële opbergdiscipline moeten er nog enkele relatief eenvoudige handelingen op regelmatige tijdstippen worden uitgevoerd, om uw toestel steeds ten volle te kunnen benutten. Om u niet teveel af te schrikken zullen we eerst de makkelijkste handelingen behandelen. Deze handelingen gelden ook voor het nieuwe besturingssysteem.

Regelmatig opnieuw opstarten (dagelijks)

Telkens wanneer u een programma opstart of wanneer u een document opent, plaatst het Systeem dit in het werkge heugen (RAM). Dit werkgeheugen bestaat uit geheugenmo dules die op het moederbord geïnstalleerd zijn en ze dienen om informatie tijdelijk op te slaan. In tegenstelling tot de harde schijf die relatief traag is maar de informatie bewaart wanneer de computer niet van stroom voorzien wordt, is


36

het werkgeheugen heel snel maar verliest het zijn inhoud bij stroomuitval of wanneer de computer opnieuw opgestart wordt. Om deze puur technische reden gaan alle wijzigingen die u aangebracht hebt aan het document waaraan u werkte voor dat u het de laatste keer bewaarde (appeltje- s) verloren tij dens een crash. Eerste tip: sla uw documenten regelmatig op of stel uw programma zo in dat het document automatisch bewaard wordt. Een tweede tip: herstart uw Mac regelmatig, bijvoorbeeld na de lunchpauze. Zo wordt het RAM-geheugen schoongemaakt en kan u na de middag met een “schone” en goed werkende lei beginnen. Voer deze procedure ook uit als u de computer de hele nacht laat draaien. Correct herstarten doet u door onder het Apple-menu (OS X) “herstart” te kiezen. Wanneer u deze functie activeert zal het systeem elk programma vriendelijk verzoeken het geheugen dat zij in beslag neemt vrij te maken en zal het u hierbij voor stellen de wijzigingen van de nog geopende documenten op te slaan. Vervolgens zal het systeem zijn eigen zaken opber gen alvorens de machine opnieuw op te starten. In OS X kan u een programma dat vastloopt doen stoppen door te kiezen voor “geforceerde stop” onder het Apple-menu. Het systeem blijft gewoon werken, maar het programma stopt.

Uw werk organiseren


P-RAM resetten (om de x maanden)

Het Parameter RAM (Parameter Random Access Memory)is een klein stukje van het geheugen van de Mac dat door de in terne batterij wordt gevoed. Alles wat in dit geheugen wordt opgeslagen blijft bewaard indien de computer wordt uitgezet. Daarnaast voedt de interne batterij ook de klok. Wanneer uw Mac mysterieuze problemen ondervindt, zoals uitwendige SCSI-apparaten die verdwijnen, het niet willen opstarten vanaf de interne harde schijf, een ikoon dat een knipperend vraagteken laat zien, dan wordt het tijd om het P-RAM te re setten. Het resetten van het P-RAM zorgt ervoor dat de SCSIketting wordt leeggemaakt, en kan mogelijke problemen met SCSI-apparaten verhelpen. Het resetten van het P-RAM geheugen gebeurt door de toet sencombinatie appeltje- option - p - r ingedrukt te houden tijdens het opstarten Dit moet gebeuren voor de eerste chime (“boing”) terwijl de computer opstart. Houdt de toetsen inge drukt en laat de computer driemaal “boing” zeggen voor de knoppen los te laten. Laat daarna uw Mac normaal opstarten. Vergeet niet de regelpanelen Datum en Tijd (Date and Time), Muis (Mouse) en Algemeen (General) terug te zetten. Ook voor het resetten van P-RAM kan het programma TechTool handig zijn.


37

Software voor het onderhoud van uw harde schijf Wees altijd zeker dat je de allerlaatste upgrade gebruikt van deze tools. Zeker als je MacOS X gebruikt en zeker als je de harde schijf geformateerd hebt als een HFS+ (of extented) formaat. Zo kan er weinig mis gaan tijdens het herstellen van je interne of externe harde schijf. Wanneer je toch een oudere versie gebruikt kan je harde schijf volkomen onleesbaar wor den onder het OS dat je momenteel draait. De informaticawe reld staat niet stil, remember. HFS en HFS+ zijn formaten waarin je uw Macintosh harde schijf kan formatteren. HFS of de standaard formattering zorgt ervoor dat je OS een bepaald aantal Kilobyte inneemt per opgeslagen data. HFS+ neemt 3/4e weg van die HFS stan daard. M.a.w., je kan een pak schijfruimte terugwinnen door je harde schijf te formatteren als extended format. Wil je dit doen, dan kan je best je HD back-uppen, herformatteren met een bootable disk met Schijfinstallatie. Hiermee kan je uw schijf HFS+ maken en zelfs partities aanbrengen (voor soms efficiëntere schijfbeheer).

Uw werk organiseren


TechTool van MicroMat

kan je gebruiken voor het defragmenteren en het repareren (je kiest gewoon Validate and repair) van je harde schijf, ook nog eens je RAM, ROM, CPU, FPU, VRAM, enz checken op fouten. Je kan zelfs uw desktop opnieuw opbouwen, P-RAM (parameterRAM) zappen met TechTool. Je hebt drie interfaces ter beschikking: expert, simpel en standard voor de meer modale gebruiker, waarvoor TechTool een eigen serie tests gaat uitvoeren.

DiskWarrior

DiskWarrior van Alsoft gaat totaal anders te werk. Het pakket gaat een directory na bootsen die hij het beste vindt voor je harde schijf. Hij gaat dan een volledig nieuwe directory aanmaken, zonder te patchen of defragmenteren. Op deze manier maakt hij je harde schijf sneller. Het pakket claimt om als eerste utility gebruikt te worden alvorens je andere disk tools op je harde schijf los laat. De “andere” pakketten gaan slechte files patchen zonder eigenlijk rekening te houden met complete beeld. Wat DiskWarrior niet doet, is defragmen teren, en dat is een grote tekortkoming in een als “perfekte” tool beschreven pakket. DiskWarrior laat zich zeer makkelijk gebruiken. Met slechts één knop gaat hij op uw HFS stan daard of HFS+ geformatteerde schijf te werk. 10 stappen heeft hij nodig om alles weer netjes voor mekaar te krijgen, maar dat gaat dan wel in een rotvaart vooruit. Neem ongeveer 3


38

minuten voor een schijf van 8 Gb om herop te bouwen. Ver schillende files die je verloren waande, kan DiskWarrior voor u terughalen. Niet al te hoopvol naar die files kijken, want veel wordt er niet gerecupereerd, vaak gaat het om zaken die je reeds in de prullenmand gesmeten had, maar die onvol doende van de harde schijf verdwenen zijn. Die handel weer weggooien zorgt voorgoed dat je van die dingen verlost bent.

Schijfhulpprogramma van Apple

Uiteindelijk moet ik het volledigheidshalve ook over Schijfhulpprogramma van Apple (te vinden in je Utilities:hulpprogramma’s folder). Deze software is te vergelijken met Scandisk op een PC. Goed, maar onvoldoende om volkomen veilig met uw harde schijf om te gaan. Schijf hulpprogramma wordt aan het werk gezet om na een crash van je Mac uw harde schijf na te checken.

Uw werk organiseren


schone installatie uitvoeren Soms is het nodig je systeem opnieuw te installeren (als je alle andere stappen bij het probleemoplossen doorlopen hebt en niets helpt) via een zgn.“schone installatie”. Maak een back-up van je bestanden. Daarna steek je de CD “program matuurinstallatie” die je bij deMac gekregen heeft in de CD-lezer. Herstart met de c-toets ingedrukt. De Mac zal nu van de cd opstarten. Klik op “MacOS installatie”. Na akkoord te zijn gegaan met de licentie, kom je in een venster waarin je diverse instellingen kunt kiezen. Kies bij opties voor “schone installatie”. Heb je deze keuze gemaakt, kies dan “installeer” en laat de installer zijn werk doen. Na afloop geef je een herstart en je Mac is weer fris met een totaal nieuw systeem aan boord. N.B.: Wees slim en geef alles voor je verder gaat een kleurtje (label)! In de oude systeemmap staan gegevens van programma’s e.d. die we hebben voorheen gebruikt hebben. Ook bijvoorbeeld onze internet instellingen. Nu is het het veiligst om gewoon alles opnieuw te doen. Dus de cd’s van scanner en printer opzoeken en opnieuw installeren. Tenzij we deze kwijt zijn... wat dan? Of we hebben software ‘in eeuwige bruikleen’ gekregen van iemand, of gedownload van het internet. Geen nood, ook zonder back-up of installer cd kunnen we terug naar de oude staat, echter met een verse Systeemmap. Simpel gezegd: we slepen de extraatjes uit de oude Systeem map en gooien ze gewoon in de nieuwe! Nou ja. Beter is het om map voor map te vergelijken. En ook om alles enigszins stapsgewijs te doen. We hebben immers problemen gehad en


39

die kwamen ergens vandaan. Al het oude domweg over slepen kan dezelfde problemen weer veroorzaken met de nieuwe Systeemmap! Kortom: je moet dus weten wat je doet, maar dit is wel dè manier om een echte zelfredzame Maccer te worden. Wat je niet meer nodig hebt - wat dubbel is - gooi je weg. Zeker de bestanden ‘System’ en ‘Finder’ altijd weggooien. Dit voorkomt dat je Mac ooit nog per ongeluk van de oude Systeemmap opstart. Ook wat betreft de andere nieuwe mappen op de harde schijf is opletten vereist. Vergelijk wat je had met wat je nieuw gekregen hebt en gooi het oude weg. Ben je nog niet zeker, parkeer het dan even ergens. Ben je hiermee zo goed als klaar, herstart dan en bouw je bureaublad opnieuw op. Nu is je Mac weer fris!

Uw werk organiseren


Mac OS X installeren

Herinstallatie Mac OSX zonder verlies van data

Maak eerst een back-up van alle belangrijke inforamtie (do cumenten, instellingen,...) Ten eerste moet je opstarten van cd “MacOSX install disc” door deze te plaatsen en de machine op te starten met “C” in gedrukt. Je kunt zien dat je van cd bent opgestart door het witte scherm met het appeltje en ook hoor je de cd-drive ratelen. Op een gegeven moment zal de installer je vertellen dat op de harde schijf al een versie van MacOSX staat. Hij zal vragen of je een totaal nieuw systeem wilt installeren met behoud van alle instellingen en thuismappen. Kruis dit aan indien je alleen het systeem wilt vervangen. Wanneer je dit hebt gedaan, heb je een totaal nieuw systeem, maar al je instellingen blijven staan. Op het eerste niveau van je harde schijf staat een map met “vroegere systemen”. Deze map bevat het oude. Om deze weg te gooien, zul je als ‘Root’ moeten inloggen.

Totaal wissen en herinstalleren

Dit zal bijna nooit nodig zijn, maar het is wel belangrijk met een te weten hoe het moet. Om te beginnen ga je de hele harde schijf wissen. Daarvoor moet je opstarten vanaf cd, omdat je anders de systeemprogrammatuur, die immers op de harde schijf staat en in gebruik is als je ervan bent opgestart, niet kan wissen.

Start op van “MacOSX install disc” met “c” ingedrukt. Volg de instructies op het scherm, maar kies ‘Opties’ om de schijf te intitializeren, partitioneren, checken. Geef de schijf (schij ven) een naam. Partitioneren is het opdelen van de schijf in meerdere partities.


40

Je kiest ‘Nederlands’ als hoofdtaal en laat de Koreaanse, Chi neese en andere exotische talen maar eruit, dat scheelt weer harde schijf ruimte. Ga hiervoor naar ‘Speciaal’ in het venster ‘Standaardinstallatie’. Je hebt nu alleen Nederlands, Engels, Frans en Duits tot je beschikking. Dit betekent dat je kunt kiezen in welke taal je Mac werkt. Het installeren duurt even. Eenmaal geïnstalleerd, is het in principe niet meer nodig om opnieuw te doen. Unix-systemen draaien rustig jaren door zonder problemen, zonder herstarten zelfs. De machine herstart automatisch na installatie van OSX. De eerste keer duurt het opstarten bijzonder lang, dit is niet vreemd. Hij vraagt nu eventueel om disc 2 (niet alle Macs heb ben twee installatie discs voor OSX, een dvd kan bijvoorbeeld ook).

Uw werk organiseren


Problemen tijdens en na de installatie

Help, ik ben m’n paswoord vergeten Je hebt de installatiecd van MacOSX nodig. Start ervan op door de ‘c’ ingedrukt te houden. Kies ‘herstel wachtwoord’. U kunt de computer niet opstarten met de Mac OS-cd. Plaats de cd-romschijf en open het regelpaneel ‘Opstart schijf’ en klik vervolgens in het venster ‘Opstartschijf’ op het symbool voor de cd-romschijf. Start de computer vervolgens opnieuw op en installeer het Mac OS. Na voltooiing van de installatie, selecteert u de harde schijf weer als opstartschijf en start u de computer opnieuw op. Installatieprogramma kan uw harde schijf niet herstellen. • Als er een bericht verschijnt dat de schijf niet kan worden hersteld omdat er een bestand is geopend, sluit u alle pro gramma’s af. Als de Samengebruikfunctie is ingeschakeld, schakelt u deze uit. Probeer vervolgens opnieuw de pro grammatuur te installeren. • Als het bericht opnieuw verschijnt, gebruikt u het program ma Schijfhulpprogramma op de Mac OS-cd om te proberen de harde schijf te herstellen. • Als Schijfhulpprogramma niet in staat is uw harde schijf te herstellen, probeert u een ander schijfreparatieprogramma. Zorg dat u de nieuwste versie van het programma gebruikt. • Als u geen ander schijfreparatieprogramma hebt, of als het gebruikte programma het probleem ook niet heeft opgelost, dient u de schijf mogelijk opnieuw te initialiseren. Maak eerst een reservekopie van de gegevens op de harde schijf, omdat bij opnieuw initialiseren alle bestanden van de schijf worden gewist. Gebruik vervolgens het programma Schijfinstallatie op de Mac OS-cd om de harde schijf op nieuw te initialiseren. Voor informatie over het gebruik van Schijfinstallatie, opent u dit programma en raadpleegt u het Help-menu. Nadat u de harde schijf opnieuw hebt geïniti aliseerd, gebruikt u het programma Mac OS installatie om


41

de systeemprogrammatuur opnieuw te installeren. Vervol gens installeert u opnieuw de programma’s en documenten waarvan u een reservekopie had gemaakt. Er verschijnt een melding dat de firmware dient te worden bijgewerkt. Op sommige computers dient eerst de firmware te worden bijgewerkt, voordat het Mac OS kan worden geïnstalleerd. Firmware is programmatuur die is ingebouwd in uw compu ter. Volg de instructies voor het bijwerken van firmware, die u aantreft in de map ‘Cd-extra’s’ op de Mac OS-cd, voordat u de installatie voortzet. Het installatieprogramma kan het besturingsbestand van de harde schijf niet bijwerken. Het installatieprogramma kan harde schijven van andere leveranciers dan Apple niet bijwerken. Werk de besturings bestanden op uw systeem bij met het schijfhulpprogramma dat wordt aanbevolen door de fabrikant van uw harde schijf voordat u het Mac OS installeert. Zorg dat u de meest recente versie van het hulpprogramma gebruikt. Met een oude versie kunt u de schijf niet bijwerken met de laatste versie van het besturingsbestand.

Uw werk organiseren


Er verschijnt een melding dat er onvoldoende schijfruimte beschikbaar is. Verwijder bestanden van de schijf om meer ruimte beschik baar te maken. Kopieer de bestanden die u wilt bewaren naar een andere schijf, sleep de bestanden vervolgens naar de prullenmand en kies ‘Leeg prullenmand’ om de bestanden te verwijderen. U hoeft het installatieprogramma niet te sluiten voordat u bestanden verwijdert van de schijf. Er verschijnt een melding dat het Systeem-bestand niet kan worden gewijzigd. Controleer of u de computer hebt opgestart vanaf de Mac OS-cd. Als u niet vanaf deze cd kunt opstarten, controleert u of alle beveiliging- en antivirusprogrammatuur is uitgescha keld. Er verschijnt een melding dat een voorwerp niet kan worden vervangen. Mac OS installatie probeert een bestand te vervangen, maar er staat een map op de schijf met dezelfde naam als het te vervangen bestand. (Bestanden kunnen geen mappen ver vangen.) Zoek deze map op de schijf, verander de naam ervan en voer de installatie opnieuw uit. Er verschijnt een melding dat de installatie niet is geslaagd. Controleer of u de computer hebt opgestart van de Mac OS-cd. Als u niet vanaf deze cd kunt opstarten, controleert u of alle beveiliging- en antivirusprogrammatuur is uitgeschakeld.


42

Een harde schijf initialiseren Blijf je problemen hebben met je harde schijf (Schijf EHBO of Northon Disk Doctorgeeft aan dat er onherstelbare proble men zijn) dan is er maar een oplossing: het paardenmiddel. Wissen of initialiseren van de harde schijf. Let wel: dit vernietigt al je data, dus regelmatig je werk backuppen op cd of iets anders is, zeker als je met de Mac je geld verdient, onontbeerlijk. Het risico van een zware crash is niet groot, maar aanwezig. (denk aan de wet van Murphy). Hiervoor start je op van cd en je opent ‘Schijfhulpprogramma’ via “open schijfhulpprogramma” onder het menu “installer”. Je kunt kiezen hoe je wilt formatteren, met of zonder partities (verdeeld de harddisk in meerdere schijven. Je krijgt meerdere schijven op je bureaublad), gewoon of HSF etc.

Uw werk organiseren


Partities

Partities kunnen handig zijn bij erg grote harde schijven. Gevorderde Mac-gebruikers hebben vaak één voor het Sy steem, een back-up systeem, programmatuur en data, en om nieuwe systemen uit te proberen. Met de systeemvoorkeur ‘Opstartschijf’ kun je namelijk een andere schijf aanwijzen om van op te starten. Handig als je geen tijd hebt om een nieuwe systeemmap te installeren: je kunt direct verder als je een exacte kopie ervan op een andere partitie hebt gezet en die aanwijst als opstartschijf. Bij werk waarbij het risico van systeemcrashes hoog ligt, bijvoorbeeld bij programmeren is dit uitermate handig en ook als tijdsdruk hoog ligt. Volg deze stappen: 1. Plaats de cd ‘Programmatuurinstallatie’ in de cd. 2. Herstart en houd de toets “c” ingedrukt tot u het op startscherm ziet. 3. Ga naar het menu ‘installer’ en kies ‘open schijfhulp programmatuur’. 5. Selecteer in het linkervenster onder de tab ‘partitioneren’ de te partitioneren schijf. 6. Verdeel de harde in de gewenste partities. Wijzig zonodig de grootte van de partities door klikken en slepen van de betreffende rechthoek. 7. Geef de schijven een nieuwe naam en kies ‘partitioneer’. 8. Sluit de vensters met Command + Q of Command + W en herstart uw Mac. U heeft u een volledig “schone” harde schijf die al dan niet opgedeeld is in partities.

Problemen met OSX

Er gaat iets mis: wat nu?

Stap één bij een Mac die niet werkt zoals het hoort is te bepalen of het een software- of hardwareprobleem is. In het eerste geval zijn er ergens wat bits en bytes in de war en kun je er zelf iets aan doen, het tweede geval is er in de machine


43

iets kapot. Wees gerust: 99 van de 100 keer is het een soft wareprobleem. Ga daar dus van uit en denk niet meteen dat je Mac stuk is. Soms kan de grens tussen hard- en software problemen wor den overschreden. Slecht RAM (werkgeheugen) kan daarvan de boosdoener zijn. Meestal kom je daar snel achter nadat je nieuw geheugen hebt geplaatst. Maar eerst de belangrijkste tip van allemaal (bestemd voor iedere computergebruiker, ongeacht welk besturingssy steem): maak regelmatig een back-up! Apple maakt betrouwbare hard- en software, maar er kan altijd iets stuk gaan. Een harde schijf bijvoorbeeld, dit is het onderdeel dat mechanisch gezien het meeste te verduren heeft. En op die harde schijf staat al je werk!

Uw werk organiseren


Panne komt - uiteraard - altijd ongelegen. Regelmatig een kopie van je werk branden op cd of dvd is daarom zeer be langrijk, of je nu je brood ermee verdient of niet. Want ook die leuke familiefoto’s kunnen in rook opgaan. Vooral niet wachten tot je problemen krijgt; vaak is het dan al te laat. Koop wat herschrijfbare cd’s/dvd’s en maak van backuppen een goede gewoonte.

Voorkom problemen: houd je Mac up-to-date

Belangrijk is dat je regelmatig in ‘Systeemvoorkeuren’ ‘Soft ware-update’ eens laat draaien: Beveiligingsupdates, systeemupdates en updates van programma’s zijn er niet voor niets Mocht je een probleem bij gebruik van Mac OSCX tegenko men zijn er drie dingen die je moet proberen. Het eerste is het herstarten van je Mac met ingedrukte Shift-toets, dan kom je in de Safe Boot modus. Hierdoor start First Aid (ook bekend als fsck, of file system check) (onzichtbaar, maar het is actief). Herstart daarna weer normaal.

Tweede punt is het starten van Repareer Permissies in het Eer ste Hulp-Paneel in Schijfhulpprogramma (dat zit in je map Hulpprogramma’s) Een derde generieke mogelijkheid is het draaien van de laat ste “Updater” van Apple: Als je slechts één gereedschap wilt installeren voor de onderhoudstaken die Mac OSX vereist is Cocktail, omdat het zo ongeveer alles wat je nodig hebt bundelt in één enkele applicatie, eenvoudig in het gebruik is, een goed hulpbestand heeft en GRATIS is. Cocktail kan prebinding aanpassen, journaling uit- of inschakelen, cron-taken draaien, toegangs rechten repareren, symbolische links repare ren, duplex- en snelheidsinstellingen van een netwerkkaart aanpassen, verboden of ontoe gankelijke items repareren, logbestanden bekijken,


44

gearchiveerde logbestanden verwijderen, caches verwijderen, de prullenbak legen, mogelijkheden en uiterlijk van Finder en/of Dock aanpassen, en je systeem eenvoudig optimalise ren door gebruik van de zogenaamde Auto Pilot.

Bevriezende schermen en aanwijzers

Soms komt iedere schermactiviteit plots tot een halt. De bewegingen van de geanimeerde cursor stokken. De cursor zal misschien nog wel te verschuiven zijn, maar zal niet meer reageren op klikken. Menu’s openen niet meer en de Mac reageert niet meer op toetsaanslagen. Een bevriezing wordt bijna altijd veroorzaakt door een softwarefout. Het programma opsporen dat de fout veroor zaakt kan echter een lastig karwei worden daar het zowel in een toepassing als in de systeemsoftware kan zitten. Het kan ook een conflict zijn tussen twee tezelfdertijd actieve programma’s. De optredende fout heeft te maken met de manier waarop het programma het aanwezige RAM tracht aan te spreken. Andere oorzaken zijn: beschadigde directories, beschadigde bestanden, loszittende kabels, te weinig geheu gen enz.

Interface van Cocktail

Uw werk organiseren


Wat kan je zelf doen?

Geforceerde stop Ondanks alles kan je misschien toch nog je werk bewaren. Probeer Command-S. Daarna kan je een geforceerde stop proberen (Command-Option- Escape). Dit stop het program ma en brengt je terug in de Finder. Het best bewaar je nu onmiddellijk al je nog niet bewaarde bestanden van andere openstaande toepassingen. Niettegenstaande je hierna terug ongehinderd kan voortwerken is het toch aangeraden om de Mac te herstarten (via het Apple-menu). Doet ze zich voor onmiddellijk na opstart, kijk dan eens de toetsenbordkabel na. Je hebt misschien een ‘valse’ bevriezing. Kabelverbindingen nakijken Kijk ook andere kabelverbindingen na. Vind je een losgeko men verbinding zet dan eerst je Mac uit alvorens de verbin ding te herstellen. Controleer tevens alle kabels op breuken. Doet de bevriezing zich voor wanneer je een externe harde schijf wil aanspreken, herstel dan de schijf eerst met herstelsoftware. Bij faling, herformateer de schijf.

Andere acties • Vervang uw lettertypenmap. Een slechte font kan een be vriezing veroorzaken. • Doet de bevriezing zich voor bij het printen, probeer een recentere printerdriver.

Gebruik de toetsencombinatie command-option-escape om geforceerd een progamma te stoppen

Langzame werking

OS X kan door verschillende oorzaken traag werken, en som mige gebruikers hebben van verschillende van deze oorzaken tegelijk last. Dit heeft geleid tot het beeld dat OS X veel trager


45

is dan OS 9. Dat is niet zo. Als OS X langzaam is op jouw Ma cintosh, ook al is het een oudere op G3 gebaseerde Mac, dan dient je installatie nagekeken te worden om dit te verhelpen. We kunnen niet om het feit heen dat OS X meer RAM nodig heeft om goed te werken. De 512MB of 1 GB aan RAM die geleverd wordt (of werd) met de meeste Macs is maar heel weinig voor OS X. RAM is momenteel goedkoop, vergeleken met een aantal jaren geleden. Doe je voordeel met de lage prijzen en stop meer in je Mac. Als je het kunt betalen, stop er dan veel meer in. OS X zal goed gebruik maken van alle RAM die je het geeft. En let erop dat de RAM die je koopt gegarandeerd voldoet aan de specificaties van Apple! De prijzen van RAM verschillen van dag tot dag, en iedereen heeft zijn eigen voorkeursplaats om RAM te kopen. Als je Mac langzaam is ondanks dat er voldoende RAM in zit (in het bijzonder als je net je besturingssysteem hebt opge waardeerd), of als je foutmeldingen krijgt dat je niet de juiste bevoegdheden hebt om dingen te doen als het verplaatsen of verwijderen van bestanden, dan moet je Repareer Permissies in het programma Schijfhulpprogramma draaien. Sterker nog, als je dat nog nooit hebt gebruikt, doe het dan nu. Als je het eerder hebt gebruikt, doe het dan nog een keer. (Sommige bevoegdheden hebben de neiging om terug naar de stan daard te gaan.)

Uw werk organiseren


Een van de eerste dingen die u moet doen bij problemen: kijken of alle kabels aangesloten zijn.

Een manier om de bevoegdheden voor een afzonderlijk bestand te herstellen is, een Get Info (Commando-I) te doen op het bestand of programma in kwestie en de eigenaar naar jezelf te veranderen. Schijfhulpprogramma staat op de Mac OS X installatie-cd, maar de aanbevolen manier om Repareer Permissies te draaien is vanaf je harde schijf. Ga gewoon naar je Utilities map, open Schijfhulpprogramma en aan de linkerkant van het venster selecteer je de harde schijf die je wilt repare ren. Klik op de Eerste Hulp-tab. Klik hierna op de Repareer Schijfpermissies-knop.

Draaiend pizza-wiel des doods

Een zeldzaam maar irritant probleem wordt door sommigen het “draaiend pizzawiel des doods” genoemd. Wanneer je dit probleem hebt zal de draaiende regenboogcursor verschijnen wanneer je ook maar iets in OS X doet, en ook lang te zien zijn voordat er iets gebeurt. In deze gevallen wordt op de achter grond de nodige CPU-tijd verbruikt en daardoor wordt verhin


46

derd dat andere acties normaal uitgevoerd kunnen worden, of een applicatie is op zoek naar noodzakelijke gegevens die het niet kan vinden. Je kan het probleem normaal gesproken oplossen door “Repa rair Permissions” te draaien, en door je gebruikervoorkeuren te herstellen. Het pizzawiel kan ook verschijnen wanneer je een corrupt bestand hebt met gebruikersvoorkeuren. Dit kun je oplossen door een programma te gebruiken wat dat bestand kan verwijderen, zoals Dragster.

Geforceerd prullenmand leeg maken

Als je de Optie-toets bij het legen van de Prul lenmand indrukt, verwijder je een geblokkeerd bestand (maar niet een bestand waarvan de permissies verkeerd zijn ingesteld).

Uw werk organiseren


Je kunt ook de toetsencombinatie Shift-Commando-Delete gebruiken. De Finder zal normaal gesproken de Prullenmand legen. Als je Optie aan deze combinatie toevoegt, verwijdert de Finder ook bestanden die op slot zitten.

Corrupte gebruikersvoorkeuren

Corrupte gebruikersvoorkeuren is een van de meest voor komende problemen onder OS X. Die bestanden hebben de extensie “.plist”. Sleep het voorkeurenbestand van de applica tie naar het Bureaublad en herstart weer in OS X. Er zal auto matisch een nieuwe verse kopie van dat voorkeurenbestand aangemaakt worden, en het probleem zou weg moeten zijn.

Cache problemen

Het kan voorkomen dat OS X geplaagd wordt door het crashen van willekeurige programma’s (met name na het up daten van software). Het kan ook voorkomen dat de Internetvoorkeuren vast lijken te zitten. Het resultaat hiervan is doorgaans dat je de standaardbrowser niet kunt wijzigen. Meestal zijn deze problemen te wijten aan gecorrumpeerde of verouderde cache-data. Cache Cleaner kan deze problemen op lossen door de cache van OS X te verwijderen en te herstarten.

File Directory problemen - E.H.B.O.

Als je Mac zich misdraagt moet je eigenlijk beginnen met ofwel het draaien van Schijfhulpprogramma/E.H.B.O. terwijl je bent opgestart van de OS X CD-ROM, dan wel, en dit is nog eenvoudiger (en nieuw vanaf OS X 10.2) opstarten met de Shift-toets ingedrukt zodat je Mac opstart in de Safe Boot modus. In de Safe Boot modus draait OS X automatisch (en onzichtbaar) E.H.B.O en heb je de CD-ROM niet nodig. (Je moet daarna wel opnieuw opstarten nadat de desktop verschijnt, daar sommige opstartbestanden nu niet geladen zijn.) Waar staat First Aid op je OS X Installer CD-ROM • Voer je Macintosh OS X Installer DVD in. • Herstart je Macintosh terwijl je de “c”-toets ingedrukt houdt.


47

• De installer deelt nu mee dat de Installatie voorbereid wordt. wacht tot hij daarmee klaar is • In het Installer-menu bovenaan het scherm, kies je Open Disk Utility. • Links in het venster dat nu verschijnt selecteer je de schijf die je wilt repareren. • Klik op de First Aid-tab. • Klik op de Repair Disk-knop.

Kernelpanic

Een “Kernel Panic” is een foutmelding die opeens verschijnt en je zegt je Mac te herstarten (in diverse talen). Heb je regelmatig last van een kernelpaniek en andere vreemde verschijnselen? Allereerst, weet dat kernelpaniek nooit normaal is voor OS X. Als First Aid zegt dat er geen probleem is, probeer dan alle USB-randapparatuur af te koppelen (behalve de muis en toetsenbord) en kijk of dingen beter worden. (b.v. scanners en printers.) Als dingen beter gaan nadat je dit geprobeerd hebt, heb je een goeie USB-hub nodig. Het kan ook zijn dat hardware van derden de instabi liteit veroorzaakt. Heb je een accelerator geïnstalleerd? Of een SCSI-kaart? Verdenk deze dan eerst. Verwijder ze en kijk of je Macintosh stabieler wordt. Neem contact op met de maker(s) van deze producten om te kijken of er upgrades of patches zijn om ze geschikt te maken voor OS X.

Uw werk organiseren


Kernelpanic

Als je Macintosh regelmatig een Kernel Panic geeft als hij wakker wordt probeer dan of het weggooien van het onder staande bestand helpt: com.apple.Powermanagement.xml dit zit in: private/var/db/SystemConfiguration Zet de optie “zet harde schijf in sluimerstand indien mogelijk” uit in het Energiestand systeemvoorkeurenpaneel. Dit kan ook een aantal Kernel Panics verhelpen.

Kernelpaniek / Slechte RAM

Slechte RAM kan ook het probleem veroorzaken. Als je last blijft houden van kernelpaniek nadat je USB-randapparatuur afgekoppeld hebt, zoek het dan in alle RAM die je geïnstal leerd hebt en die niet van Apple is. Controleer ten eerste of alle RAM goed vast zit door het opnieuw vast te zetten. Als dat niet helpt verwijder alle RAM die niet van Apple is en kijk of het beter gaat. Sommige Macintosh modellen hebben een Hardware Test CD-ROM die hardware- en RAM-testen doet.

Te kleine partities, te kleine harde schijf, of harde schijf bijna vol

Je hebt braaf geluisterd naar mensen die zeiden dat het een goed idee was om je harde schijf te partitioneren voordat je OS X installeert, en nu draait je Mac vreselijk slecht.

Waarom is partitioneren zo’n slecht idee? Omdat OS X graag een flink stuk vrije ruimte van de harde schijf heeft voor caches, virtueel geheugen, kladruimte, enzovoort. OS 9 (Clas


48

sic) doet dat tot op zekere hoogte ook. En ze willen niet alleen graag vrije ruimte hebben, maar vooral continue ruimte. (Dat wil zeggen dat de vrije ruimte uit één ongedeeld stuk moet bestaan, niet in losse fragmenten verstrooid over je harde schijf.) Als je OS 9 of OS X installeert op een te kleine partitie, of als je harde schijf gewoonweg te klein is, dan kan het ge beuren dat er niet genoeg continue vrije ruimte beschikbaar is voor het besturingssysteem om goed te draaien. Of als je harde schijf te klein is, kan het onmogelijk zijn om een parti tie voor het besturingssysteem te maken die groot genoeg is. Als je OS 9 en OS X op een niet-gepartitioneerde schijf instal leert, geef je beide besturingssystemen de maximaal moge lijke hoeveelheid vrije, continue ruimte om mee te werken. Je zou kunnen overwegen om een backup te maken van je documenten en applicaties, je harde schijf te herformatteren zonder partities en alles weer terug te installeren op de schijf. Ja, er zijn wat kleine voordelen die je opgeeft als je schijf niet gepartitioneerd is (het grootste is de mogelijkheid om onderhoud en schijfherstel te plegen op een partitie terwijl je op een ander opgestart bent), maar de winst in betrouwbaar heid van het systeem is, althans voor mij, belangrijker.

Uw werk organiseren


Omdat je Mac continue vrije ruimte op je harde schijf nodig heeft, is het niet ongebruikelijk dat hij begint op te spelen als je nog zo’n 20 procent vrije ruimte op je schijf hebt. (Of je schijf nu gepartitioneerd is of niet. Maar de grens wordt eerder bereikt op een gepartitioneerde schijf.) Dat kan een aantal gigabyte zijn, als je een echt grote schijf hebt. (Als mensen horen dat het probleem is dat hun harde schijf bijna vol is, zeggen ze vaak: “Maar ik heb nog meerdere gigabytes vrije ruimte!”) Als dit het geval is, is een tijdelijke oplossing om een deel van je gegevens te archiveren en zo ruimte vrij te maken en vervolgens een defragmentatie-programma te draaien, zoals Disk Warrior. Als je OS X draait, hoef je overigens niet regelmatig een defragmentatie-programma te draaien. Net zoals OS X stukken slimmer met geheugen (RAM) omspringt dan OS 9, geldt dat ook voor het gebruik van de harde schijf. Hoewel besturingssystemen die op UNIX gebaseerd zijn veel SCHIJF-fragmentatie hebben (d.w.z. dat er veel ongebruikte ruimte zit tussen gebieden met gege vens op de schijf), proberen ze er zelf voor te zorgen, indien mogelijk, dat er geen FILE-fragmentatie is (het opknippen van een programma in verschillende stukken verdeeld over je schijfruimte). Schijffragmentatie vermindert de prestaties van een schijf niet. File-fragmentatie kan je schijf langzamer doen werken, maar dat gebeurt onder OS X alleen als je schijf vrijwel vol is. Dus het gebruik van een defragmentatie-programma, of van een willekeurig andere defragmentatiemethode (bij voorbeeld een backup van je hele schijf maken en die terug plaatsen), heeft vermoedelijk geen effect, tenzij je schijf (of een individuele partitie) bijna vol is.

Icoon en screenshot van “MacJanitor”.


49

Ingebouwde (cron) onderhoudsroutines

Als je je Mac niet 24 uur per dag aan hebt staan, of als je hem wel de hele tijd aan laat staan maar ‘s nachts laat sluimeren, kan hij niet de automatische onderhoudsroutines draaien die om ongeveer 3.15 u. ‘s nachts worden gestart en die voorkomen dat je harde schijf vol loopt met logbestanden, caches, enzovoorts. Gebruik in dat geval MacJanitor. Ook met Cocktail kun je cron jobs laten lopen, en nog een hoop andere dingen doen.

“Pre-Binding”

In eerdere versies van OS X dan 10.2 bestond het probleem dat je sommige programma’s handmatig moest “pre-binden” omdat ze anders te langzaam waren. Onder “Tiger” hoef je dat niet meer handmatig te doen. Als het installatieprogram ma het niet al doet tijdens het installeren van een nieuw stuk software, dan gebeurt het automatisch alsnog op het moment dat het programma voor het eerst wordt opgestart. Eigenlijk is het dus helemaal geen probleem onder OS X Tiger. Toch is het goed te weten dat het normaal is dat een pro gramma dat niet met een installatieprogramma is geïnstal leerd, de eerste keer langzaam opstart. Alle volgende keren hoort het programma vlot op te starten.

Uw werk organiseren


Kan bestand “in gebruik” niet verwijderen

Af en toe wordt een bestand wel eens beschadigd, bijvoor beeld wanneer het niet volledig van het internet is afgehaald. Wanneer je een dergelijk bestand wilt verwijderen, weigert je Mac dit misschien omdat het “door een andere applicatie wordt gebruikt.” Met een utility zoals TrashIt! kun je het toch proberen te verwijderen. Je kunt het bestand naar het Bureaublad verplaatsen, herop starten in OS 9, en het daar in de Prullenmand gooien. Als je geen Macintosh model hebt dat kan opstarten in OS 9, start dan op van een andere schijf of van een CD-ROM met OS X (met de “C” toets ingedrukt). Zoek het bewuste bestand en verwijder het.

Trage start

Als je niet op een netwerk zit, en/of je gebruikt geen Airport, zorg dan dat alleen de netwerkpoort van je interne modem actief is. Anders loopt het OS bij het opstarten alle andere poorten (Ethernet, Airport, etc.) langs op zoek naar netwerk activiteit. Dit geldt speciaal als sommige van de ongebruikte poorten voor DHCP zijn ingesteld. Ga naar het Netwerkpaneel in Systeemvoorkeuren en klik op het ‘Toon’ popup menu. Kies ‘Netwerkpoort Configura ties’. Zorg dat de Interne modempoort als enige geselecteerd is. (Behalve natuurlijk als je Macintosh op een netwerk is aangesloten, of als je een Airport gebruikt, want dan moet je de poort die hierbij hoort ook selecteren.)


50

Een andere mogelijke oorzaak van traagheid bij het opstarten is dat je Mac een tijdserver op het netwerk raadpleegt terwijl je geen breedbandverbinding (DSL of kabelmodem) met het internet hebt. Ga in Systeemvoorkeuren naar het Datum en tijd paneel, klik op de tab “Netwerktijd”, en zorg dat er geen vinkje staat bij Gebruik netwerk tijdserver. De oorzaak van de vertraging is dat je computer verbinding maakt met het internet en op zoek gaat naar een Netwerk tijdserver om de klok mee gelijk te zetten. (Door dit uit te zetten voorkom je ook dat je Mac op de vreemdste ogenblikken gaat bellen met het internet.) Als je toch bezig bent, kijk meteen in Applications onder / Utilities/Directory Access. Klik op de tab “Services”, en haal in het venster dat verschijnt de vinkjes weg bij de diensten die je niet gebruikt (of van plan bent te gaan gebruiken). (Dus deselecteer de kruisvakjes in de kolom “Enable” bij NetInfo, LDAPv2, en/of LDAPv3.) Als deze diensten aan staan kan dat leiden tot oponthoud bij het opstarten.


Uw werk organiseren


51

DRUKWERKBEGELEIDING. voor de DTP-er. Administratie Planning Bestandbeheer Lettertypebeheer Systeembeheer OSX Auteurswetgeving

Recommend Documents