Drentse bijdrage aan Manifest Ruimte Drenthe doet het anders!! Anders denken over ruimte kan in Drenthe. Met rust, ruimte, natuur en landschap als kroonjuwelen ontwikkelt Drenthe nieuwe ruimtelijke kwaliteiten door als provincie vanaf het voorstadium samen te werken met partners, waarbij gelijkwaardigheid voorop staat. Bij ruimtelijke ontwikkeling gaat het om het leggen van verbindingen tussen provinciale doelen en de doelen die partners hebben. Van oudsher speelt de provincie bij het behartigen van bovenlokale belangen een prominente rol. Drenthe hanteert sinds een aantal jaren het principe ‘Decentraal wat kan, centraal wat moet’. Elke bestuurslaag moet de ruimte krijgen om datgene te kunnen doen waar ze het beste in zijn. Het is belangrijk elkaar de verantwoordelijkheden te gunnen. Dit werkt efficiënt, maar is zeker ook goed voor de relatie tussen partijen, en is daarmee tevens bevorderend voor het proces. Drenthe heeft succes met haar ruimtelijk beleid en het beperkte aantal reactieve aanwijzingen is daarvan het bewijs. Drenthe zet dit juridische instrument nauwelijks in. In bijna alle gevallen is de provincie Drenthe in staat geweest om zoveel mogelijk in vooroverleg de provinciale belangen goed in de plannen van gemeenten weerspiegeld te krijgen. Dit werkt zeer plezierig op zowel de korte als lange termijn. Ambtelijk en bestuurlijk werken we integraal. In voorfase van ruimtelijke projecten worden alle beleidsthema’s meegenomen en getoetst aan de Drentse kernwaarden en kernkwaliteiten uit onze Omgevingsvisie. Insteek daarbij is kaderstellend te zijn met voldoende ruimte voor initiatief en mogelijkheden.
Expeditie Drenthe Dag van de Ruimte
Met de Expeditie Drenthe op 15 juni 2015 heeft provincie Drenthe haar invulling gegeven met haar partners aan het Jaar van de Ruimte. Een dag door, voor en met ons netwerk van partijen en externe organisaties. Het resultaat van de dag is een betrokken netwerk en een blik vol inspiratie en ideeën voor de toekomstige ruimtelijke ontwikkeling van Drenthe. De meest interessante en leerzame input hebben we in deze Drentse bijdrage samengevat. We vinden het van groot belang dat deze meegenomen wordt in het creatieve proces van het Manifest Ruimte ten behoeve van de toekomstige inrichting van heel Nederland. Iedere provincie en regio heeft zijn karakteristieke kenmerken en van elkaar kunnen we heel veel leren wat ten goede komt aan ons gezamenlijke Nederland. Bijgaand bieden wij de organisatie van het Jaar van de Ruimte - als aanvulling op het gezamenlijke Manifest Ruimte versie oktober 2015 - onze Drentse bijdrage aan.
Effectieve sturingsfilosofie Binnen de provincie Drenthe is ervaring opgedaan met het ontwikkelen van omgevingsbeleid op een interactieve wijze, in gesprek met de samenleving. Omdat het begrip ruimtelijke kwaliteit geen scherpe definitie kent, een optelsom is van gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde, en integraal benaderd moet worden, hebben we als Drenthe kernwaarden en kernkwaliteiten benoemd, waarmee we provinciale ambities een plek geven in complexe ruimtelijke ontwikkelingen. We gaan terughoudend om met de inzet van de juridische instrumenten van de Wro voor ruimtelijke plannen/ontwikkelingen. Het formele instrumentarium leidt in onze ogen tot een hiërarchische relatie tussen provincie en partners en staat daarmee een aanpak op basis van gelijkwaardigheid in de weg. In principe kiezen we alleen voor de inzet van meer dwingende instrumenten wanneer blijkt dat samenwerking tot onvoldoende resultaat leidt.
Relatiebeheer en vooroverleg In Drenthe zien we grote voordelen aan het samenwerken op grond van gelijkwaardigheid. We zijn in 2010 met een nieuwe vorm van relatiebeheer begonnen. We zijn daarbij niet de provincie die precies weet wat goed is voor de ander, maar gaan samen op basis van argumenten op zoek naar een passende oplossing. We zoeken partijen op in een vroeg stadium van planontwikkeling om samen te kijken wat we voor elkaar kunnen betekenen. Met relatiebeheerders vanuit provincie en gemeenten lukt het om zaken van de grond te krijgen die vroeger onmogelijk leken. De basis hiervoor is meer onderling vertrouwen. Het succes van het Drentse ruimtelijk beleid is goed te illustreren aan de hand van de inzet van een relatief zwaar juridisch instrument als de reactieve aanwijzing. In Drenthe wordt de reactieve aanwijzing nauwelijks ingezet. Het is een bevestiging van het welslagen van het proactieve ruimtelijk beleid.
Drenthe benut haar eigen kracht Daarmee gebruik je de natuurlijke energie van burgers, ondernemers en landschap passend binnen de cultuur, normen en waarden van Drenthe. De kracht van Drenthe is met name zichtbaar in: Noaberschap Vanuit kleinschaligheid worden in Drenthe zaken opgepakt die je alleen niet zou kunnen. Voorbeeld is krimp (urgentie van het vraagstuk is belangrijk). Zelf-organiserend vermogen en onderlinge verbondenheid van de Drentse gemeenschap is groot (voorbeeld van Boermarke). Meervoudig gebruik van het waardevolle landschap (cultuurhistorie) Het is een levend en actief landschap (identiteit van de plek is waardevol en belangrijk). Korte lijnen Drenthe bestaat uit 12 gemeenten. Dit werkt efficiënt en overzichtelijk. Gemeenten weten elkaar en de provincie snel te vinden, en op vele thema’s vindt regionale afstemming plaats. De lijnen zijn kort. Dit komt de samenwerking in ruimtelijke ontwikkeling ten goede.
Landelijke ruimtelijke opgaven Inmiddels ligt de digitale versie oktober 2015 van het Manifest Ruimte voor. Ons is gevraagd om daar vanuit de provincie Drenthe een bijdrage aan te leveren. De volgende sheets gaan per ruimtelijke opgave in op de Drentse werkwijze. Provincie Drenthe geeft een bijdrage aan de onderstaande landelijke ruimtelijke opgaven en principes uit het Manifest Ruimte: Opgave Opgave Opgave Opgave
1: 3: 5: 6:
Maak ruimte voor de energietransitie Zorg voor een goede leefomgeving Anticipeer op nieuwe technologie Hergebruik vrijgekomen ruimtes
Principe 1: De maatschappelijke energie benutten Principe 2: Opgaven verbinden (Water, energie, innovatie en landschap) Principe 5: Lerend ontwikkelen Op de laatste sheet worden een aantal inspirerende aanvullende voorbeelden uit Drenthe opgesomd, ten behoeve van het laatste hoofdstuk in het Manifest Ruimte.
Commissie Leefomgeving als denktank Opgave 3: Zorg voor een goede leefomgeving Principe 1: De maatschappelijke energie benutten
Sinds 2014 is door Provinciale Staten van Drenthe de Commissie Leefomgeving (CieL) opgericht. De ambitie, die daarbij is waargemaakt, is de CieL naast haar adviesfunctie, ook een ‘bron van inspiratie’ te laten zijn voor complexe ruimtelijke vraagstukken. Complexe vraagstukken tussen overheid, bedrijfsleven, onderwijs en burgers, worden lerend, transparant en kort cyclisch aangepakt. Doelgericht met elkaar in gesprek op basis van gelijkwaardigheid en grensverleggend kansen verkennen. Het besef dat je zo naar de problematiek kunt kijken pakt goed uit in gemeenten De Wolden en Emmen. Participatievraagstukken leveren met behulp van de CieL in korte tijd een breed gedragen oplossing. Barrières worden geslecht en de vervolgstap kan snel weer zelfstandig gezet worden.
Toepassen proceskunst
Opgave 3: Zorg voor een goede leefomgeving Principe 1: De maatschappelijke energie benutten Provincie Drenthe, commissie Leefomgeving (CieL) en vele gemeenten in Drenthe hanteren uitgangspunten uit de proceskunst, namelijk: • •
• • • • • • • •
Urgentie en het hebben van een gezamenlijk doel is belangrijk. Je moet niet alles samen willen doen. Samenwerken alleen daar waar het toegevoegde waarde heeft. Elkaar iets gunnen is belangrijk – wetende dat iedereen profiteert. Goed voorbeeld doet goed volgen. Besef van onderlinge afhankelijkheid. Vertrouwen is belangrijk. Neem je eigen verantwoordelijkheid. Rolperceptie: Wees je bewust van je rol en ben realistisch in verwachtingen. Burgerparticipatie mag niet leiden tot ‘over de schutting gooien’. Creatief, oplossingsgericht, energie. Flexibiliteit – kunnen inspelen op veranderingen.
Verbinden van diverse thema’s Opgave 3: Zorg voor een goede leefomgeving Principe 1: De maatschappelijke energie benutten Principe 5: Lerend ontwikkelen
Living Lab Luchthaven Eelde verbindt de thema’s duurzame mobiliteit, transitie leefomgeving en maatschappelijk vastgoed. Leegstand en negatieve sentimenten krijgen zonder een adequate toekomstvisie de overhand en jagen onbedoeld potentiele investeerders weg. Slimme combinaties en innovatieve experimenten kunnen de kansen keren. Sinds 2014 werken en leren provincie Drenthe, Hanzehogeschool, academie voor bouwkunst, bedrijven, kunstenaars aan nieuwe invalshoeken. De uitdaging verbinden aan energie en kunst (zonneakkers), vrije ruimte en architectuur (entree luchthaven en luchtvaartschool), economie en mobiliteit (transferium, smartparking, hub voor stadsdistributie). Via dat vernieuwende denken, leren en ontwikkelen en de leefomgeving aantrekkelijk maken voor bewoners en nieuwe marktpartijen.
Omgevingsbeleid 3D (LxBxD) Suggestie: neem diepe ondergrond mee!
Opgave 1: Maak ruimte voor de energietransitie Ondergrondse activiteiten kennen vaak bovengronds consequenties. Drenthe is de eerste provincie die, als onderdeel van haar Omgevingsbeleid een visie heeft gemaakt op het gebruik van haar diepe ondergrond: Omgevingsbeleid 3D! In de Structuurvisie ondergrond worden keuzes voor het gebruik van de ondergrond beleidsmatig vastgelegd. Duurzaam gebruik van de ondergrond levert een belangrijke bijdrage aan provinciale en nationale energiedoelstellingen en heeft grote invloed op de kwaliteit van de Drentse leefomgeving. Het is dan ook logisch dat de scope van de landelijke Omgevingsvisie beleidsmatig wordt verbreed en verdiept met de derde dimensie van de Ondergrond.
Vanuit het ontwerp zonne-energie inpassen Opgave 1: Maak ruimte voor de energietransitie Opgave 5: Anticipeer op nieuwe technologie
Provincie Drenthe en de gemeente Tynaarlo hebben de ambitie om op het terrein van Groningen Airport Eelde een grootschalige zonne-akker aan te leggen als onderdeel van een energielandgoed. Tussen de mooie landgoederen die de omgeving van Eelde al rijk is, is vanuit het ontwerp onderzocht of er een modern energielandgoed als verbindende schakel mogelijk is. Het energielandgoed kan ontstaan door op termijn het voorterrein, de gebouwen en het achterliggende veld in het ontwerp te betrekken, zoals een gebruikelijk landgoed ook van oudsher opgebouwd is. Het idee is rondom de start- en landingsbanen een landschapspark te maken gericht op allerlei vormen van groene energieproducten. Provincie en gemeente zijn van mening dat het zonnepark een voorbeeldproject moet worden en dat het de omgeving een kwaliteitsimpuls moet geven. NoordNederland profileert zich als koploper op het gebied van duurzame energie en dit project kan daar een belangrijke bijdrage aan leveren.
Nieuwe bestemming voor historische plekken Opgave 6: Hergebruik vrijgekomen ruimtes
In 2017 worden de Koloniën van Weldadigheid in Vlaanderen en Nederland voordragen aan het Werelderfgoedcomité van UNESCO. Dit is de eerstvolgende werelderfgoednominatie die Nederland, mede namens België, zal doen. De Koloniën van Weldadigheid in Frederiksoord/Wilhelminaoord, Boschoord, Willemsoord en Westvierdeparten, Ommerschans, Veenhuizen, Wortel en Merksplas hebben aan de wieg gestaan van het moderne denken over het verbeteren van de leefomstandigheden van mensen en het geloof in de maakbaarheid van de samenleving. De koloniën vertegenwoordigen de traditie en het gedachtegoed van de Verlichting. Ze laten het geloof in de maakbaarheid van de mens en de samenleving zien. Het ideaal van armoedebestrijding met landbouwontginning en landbouw bleef niet bij een idee. Het is daadwerkelijk en heel grootschalig uitgevoerd. Dat is uniek in de wereld. Net als het feit dat de werkwijze tot op de dag van vandaag nog zichtbaar is in het landschap. Tot slot waren de koloniën geheel zelfvoorzienend. Ook dat was zeer uitzonderlijk.
Doorpakken in Drenthe – meervoudige functiecombinatie met grondwaterwinning (1) Principe 2: Opgaven verbinden (Water, energie, innovatie en landschap) De ontwikkeling van de nieuwe en de te verplaatsen dierentuin van Emmen, te weten ‘Wildlands Adventure Zoo’ vindt plaats in een grondwaterbeschermingsgebied. Wildlands Adventure Zoo is onderdeel van het project ‘Centrum Vernieuwing Emmen/Atalanta’. De uitvoering van dit project is een stimulans voor de Drentse economie. Grondwaterbeschermingsgebieden beperken in de meeste gevallen de economische en toeristische ontwikkelingsmogelijkheden. Ook is het in grondwaterbeschermingsgebieden niet toegestaan om bodemenergie in de vorm van WKO (warmte-koude-opslag) toe te passen. In Emmen is in samenwerking tussen Waterleidingmaatschappij Drenthe, Provincie Drenthe, gemeente Emmen en Dierenpark Emmen op een open, creatieve, innovatieve manier gekomen tot een nieuwe invulling: • In het grondwaterbeschermingsgebied is ruimte gekomen voor de vestiging van een nieuw dierenpark (Wildlands Adventure Zoo); • Op dit terrein en in de directe omgeving is een duurzame bodemenergieoplossing ontwikkeld door warmte en koude te benutten uit het grondwater dat wordt gewonnen voor de drinkwaterproductie.
Doorpakken in Drenthe – meervoudige functiecombinatie met grondwaterwinning (2) Principe 2: Opgaven verbinden (Water, energie, innovatie en landschap) In korte tijd hebben partijen hier elkaar gevonden en is het ook daadwerkelijk tot realisatie gekomen. Wildlands Adventure Zoo staat aan de vooravond van de opening in maart 2016. Het drinkwaterstation op de Noordbargeres in Emmen levert warmte aan Wildlands Adventure Zoo en op termijn aan het nieuwe theater, het gemeentehuis en woonzorgcentrum Holdert. De mogelijkheden zijn ontstaan door duurzame innovatieve ontwikkelingen direct te benutten. Hierbij wordt en is op alle fronten rekening gehouden met de beschermingsaspecten van de kwetsbaarheid van de ondergrond. Niets meer en niets minder.
Drenthe heeft ruimte voor uitzonderlijke projecten Inspirerende aanvullende voorbeelden uit Drenthe (laatste hoofdstuk Manifest Ruimte)
Drenthe biedt ruimte voor LOFAR, Low Frequency Array of te wel lage frequentie telescopen. LOFAR bestaat uit ongeveer 7.000 kleine antennes, die worden verdeeld over 18 velden (stations) in een groot centraal gedeelte van ongeveer 400 hectare. Doordat Drenthe relatief dunbevolkt is, is er voor dit soort uitzonderlijke projecten juist plaats. Ook zien voor buitentheater (in het landschap) vele culturele organisaties in Drenthe volop mogelijkheden. Drenthe doet het anders!!
