Ze blijven komen, maar blijven ze?

   

EMBARGO TOT DINSDAG 18 MAART 10:00 UUR                      

Ze blijven komen, maar blijven ze? MOE-migratie als beheersbare ontwikkeling                               

Haagse Hogeschool: Sen-G Man Begeleiding Leefbaar Rotterdam: drs. Marianne van den Anker Rotterdam, september 2007 – maart 2008                        

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?                                     

2

Ze blijven komen, maar waar blijven ze? 

Voorwoord    In  het  kader  van  mijn  studie  Bestuurskunde  aan  de  Haagse  Hogeschool  heb  ik  in  opdracht  van  Leefbaar  Rotterdam  dit  verslag  geschreven.  Gedurende  een  stageperiode  van  zes  maanden  heb  ik  onder begeleiding van mijn stagebegeleider een onderzoek verricht naar de problematiek rondom de  komst van Midden- en Oost-Europese arbeidsmigranten. In het bijzonder en voor het gemak wordt in  dit  verslag  meerdere  malen  de  Poolse  bevolking  in  Rotterdam  aangeduid.  Voor  Poolse  arbeidsmigranten gelden geen streng grenscontrolebeleid, en zijn werkvergunningen niet meer nodig.  Vandaar dat zij een bijzondere plek hebben in dit onderzoek, maar dit onderzoek strekt zich verder uit  naar de MOE-migranten in algemene zin.     Dit  onderzoeksrapport  is  bestemd  voor  Leefbaar  Rotterdam.  Binnen  het  politieke  besluitvormingsproces kan dit rapport gebruikt worden als achtergrond, basis of uitgangspunt voor het  innemen van een politieke positie en het (bij)sturen van beleid.     Tenslotte wil ik graag de fractie van Leefbaar Rotterdam bedanken voor de leerzame periode. In het  bijzonder dank ik Marianne van den Anker voor haar begeleiding en haar gedetailleerde commentaar,  Maarten  Struyvenberg  voor  zijn  dagelijkse  begeleiding  op  het  fractiekantoor  en  mijn  docent  Wim  Ronner dank ik voor zijn opbouwende kritiek.       Sen-G Man  Rotterdam, maart 2008 

3


Voorwoord begeleider    Het onderzoek dat Sen-G Man in opdracht van Leefbaar Rotterdam heeft uitgevoerd naar de gevolgen  van de komst van MOE-migranten in Rotterdam, heeft geresulteerd in een uitputtende beschrijving en  analyse  van  een  actueel  politiek-maatschappelijk  vraagstuk.  Dat  serieus  rekening  gehouden  dient  te  worden met permanente immigratie van MOE-migranten, is inmiddels, ook blijkens dit onderzoek, een  vaststaand feit. Leefbaar Rotterdam wil deze immigratie niet tegenhouden, maar wil dat maatregelen  worden  getroffen  om  de  ontwikkeling  beheersbaar  te  houden.  Dit  vraagt  om  een  overheid  die  leiderschap  toont,  een  overheid  die  anticipeert  en  een  overheid  die  algemene  belangen  en  leefbaarheid stelt boven het eigenbelang van andere spelers en van de overheid zelf.     De  toestroom  van  MOE-migranten  en  de  permanente  vestiging  van  een  deel  van  deze  mensen  legt  een  druk  op  de  lokale  gemeenschap  (leefbaarheid,  sociale  cohesie),  een  claim  op  voorzieningen  (woningen,  onderwijs,  gezondheidszorg,  uitkeringen,  inburgering,  etc.)  en  vraagt  om  extra  inzet  van  van-huis-uit schaarse instrumenten (bijvoorbeeld bestuursrechtelijke en strafrechtelijke handhaving).   De  tot  nu  toe  ondernomen  acties  van  het  Rotterdamse  stadsbestuur,  waar  Leefbaar  Rotterdam  meerdere  malen  op  heeft  aangedrongen  en  waartoe  Leefbaar  Rotterdam  in  de  gemeenteraad  met  succes concrete voorstellen heeft gedaan, blijven steken in papier. De lijst met beloftes, toezeggingen  en  nog  uit  te  voeren  moties  is  aanzienlijk.  De  resultaten  van  de  onderhandelingen  met  het  Rijk  (Polentop december 2007) vindt Leefbaar Rotterdam mager.     Leefbaar  Rotterdam  gaat  het  Rotterdamse  stadsbestuur  houden  aan  het  nakomen  van  gemaakte  afspraken en wil dat alle pijlen op de uitvoering van die plannen worden gericht. De uitvoering blijft op  dit  moment  verontrustend  achter  bij  de  praktijk.  Verder  gaat  Leefbaar  Rotterdam  concrete  eisen  stellen aan het lange termijnbeleid van de gemeente Rotterdam.  Voorts  streeft  Leefbaar  Rotterdam  naar  een  beheersbare  instroom  en  immigratie  van  MOE-landers  met  als  doel  de  positieve  kanten  van  arbeidsmigratie  te  verstevigen  en  de  negatieve  aspecten  in  te  dammen.  Alle  voorstellen  en  aanbevelingen  uit  dit  onderzoek  gaan  wat  Leefbaar  Rotterdam  betreft  dus deel uitmaken van het lange(re) termijn beleid van de gemeente Rotterdam.    Leefbaar  Rotterdam  dankt  Sen-G  Man  voor  haar  enthousiasme,  collegialiteit  en  inzet  van  het  afgelopen half jaar. Nieuwsgierig, betrokken en met een groot doorzettingsvermogen heeft Sen-G zich  naar onze volle tevredenheid ingezet voor ons en voor dit onderzoek.     Marianne van den Anker  Leefbaar Rotterdam   

4


Inhoudsopgave  Voorwoord................................................................................................................................. 3 Voorwoord begeleider............................................................................................................. 4 Afkortingenlijst.......................................................................................................................... 6 Samenvatting en aanbevelingen........................................................................................... 7 1. Inleiding ............................................................................................................................... 13 Deel I: Werken ................................................................................................................... 22 2. Tekort aan arbeidskrachten............................................................................................. 22 3. Inzet op de arbeidsmarkt.................................................................................................. 26 4. Recht op sociale voorzieningen ...................................................................................... 30 Deel II: Verblijf .................................................................................................................. 32 5. Huisvesting......................................................................................................................... 32 6. Integratie............................................................................................................................. 36 7. Onderwijs ............................................................................................................................ 39 8. Verslavings- en gezondheidszorg................................................................................... 41 Deel III: Eindconclusie ................................................................................................... 43 Bronnenlijst ............................................................................................................................. 45 Bijlage 1 – Overzicht gesprekspartners ............................................................................. 47 Bijlage 2 – Introductiebrief voor geïnterviewde MOE-landers ........................................ 48 Bijlage 3 – Vragenlijst MOE-landers ................................................................................... 49

5


Afkortingenlijst  CIL  CWI  EU  FIOD  GBA  IOM  IVI  JOS  MOE  NEN  NUG  SKIA  SoZaWe  TWV  UG  VAR  VIA  VNG  Wav  ZZP     

 

Centraal Inburgeringsloket  Centrum voor Werk en Inkomen  Europese Unie  Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst  Gemeentelijke Basisadministratie  Internationale Organisatie voor Migratie  Illegale verblijfsinrichtingen  Jeugd, Onderwijs en Samenleving  Midden- en Oost-Europeanen  Nederlandse Norm   Niet-Uitkeringsgerechtigden  Stichting Keurmerk Internationale Betrekkingen      Sociale Zaken en Werkgelegenheid  Tewerkstellingsvergunning    Uitkeringsgerechtigden  Verklaring Arbeidsrelaties  Vereniging Internationale Arbeidsbemiddelaars  Vereniging van Nederlandse Gemeenten  Wet arbeid vreemdelingen  Zelfstandige Zonder Personeel 

6


Samenvatting en aanbevelingen    De  komst  van  een  grote  groep  arbeidsmigranten  uit  Midden-  en  Oost-Europa  (MOE)  heeft  de  afgelopen  jaren  geleid  tot  een  maatschappelijk  en  politiek  vraagstuk  in  onze  Nederlandse  samenleving.  Het  kabinet  heeft  inmiddels  kenbaar  gemaakt  dat  het  van  belang  is  om  de  juiste  aandacht  te  schenken  aan  deze  snelgroeiende  nieuwe  groep  arbeidsmigranten.  Een  aantal  gemeenten  heeft  de  problemen  die  deze  groep  migranten  met  zich  meebrengt,  op  het  gebied  van  huisvesting en arbeidsmarkt, aangekaart en hiermee een signaal afgegeven aan het Rijk. Het kabinet  dat eerst alleen het belang van de Nederlandse arbeidsmarkt voorop stelde binnen de EU context van  het vrije verkeer van werknemers, ziet inmiddels ook dat deze komst van Midden- en Oost- Europese  werknemers  leidt  tot  problemen  en  overlast,  slechte  huisvesting,  malafide  bemiddelingsactiviteiten  door uitzendbureaus en op de lange termijn druk zal leggen op de woningvoorraad, samenleving, het  onderwijs en de gezondheidszorg.     Uit  dit  onderzoek  blijkt  dat  er  aanvullende  afspraken  gemaakt  moeten  worden  tussen  het  Rijk,  gemeenten, werkgevers en de uitzendbranche over het oplossen van de problemen die zich voordoen  in de huisvesting, inburgering, informatiewisseling en zaken die met werk te maken hebben.     De huisvestingsproblematiek is het gevolg van een zwak beleid vanuit de overheid. Toen de grenzen  voor  de  jongste  EU-lidstaten  nog  beperkt  open  waren  en  er  dus  voor  hen  nog  geen  volledige  mogelijkheid  was  om  deel    te  nemen  aan  het  vrije  verkeer  van  werknemers  binnen  Europa,  werd  in  Nederland  te  weinig  rekening  gehouden  met  de  ontwikkelingen  die  hebben  geleid  tot  de  huidige  situatie.  Men  ging  er  toen  van  uit  dat  arbeidsmigranten  uit  Midden-  en  Oost-Europa  wel  weer  terug  zouden  keren  omdat  tijdelijke  arbeid  niet  zou  leiden  tot  langdurig  verblijf  in  Nederland.  Door  de  blijvende vraag naar tijdelijke arbeid op de huidige arbeidsmarkt kent het werknemersverkeer tussen  Nederland en Oost-Europa  een flinke stijging. Werknemers uit landen waar de lonen gemiddeld een  stuk lager liggen dan het minimumloon zoals wij dat hier in Nederland hanteren, reizen af naar landen  waar  arbeid  hogere  tarieven  kent.  Het  gevolg  is  dat  we  op  de  lange  termijn,  als  in  de  toekomst  de  Nederlandse arbeidsmarkt inzakt of als de vraag naar MOE-arbeiders daalt, er kans is dat deze groep  mensen aanspraak gaat doen op uitkeringen bij de Nederlandse sociale dienst. De totale kosten op de  lange termijn zullen dan waarschijnlijk hoger zijn dan we op dit moment kennen.     Belangrijk  is  dat  de  Europese  wetgeving  arbeidsmigratie  binnen  Europa  toelaat  en  het  vrije  werknemersverkeer  hierdoor  weinig  beperkingen  meer  heeft.  De  kern  van  het  probleem  ligt  niet  zozeer bij migrerende arbeidskrachten die de kans krijgen om in een ander Europees land arbeid te  verrichten  tegen  hogere  arbeidslonen.  Vaak  zijn  zij  een  welkome  aanvulling  op  de  krappe  arbeidsmarkt.  Voor  een  groot  deel  ligt  het  probleem  bij  de  huisvestings-  en  werksituatie  waarin  migrerende  arbeidskrachten  uit  Midden-  en  Oost-  Europa  terechtkomen.  Verschillende  belangen  zijn  er de oorzaak van dat ongewenste situaties ontstaan zoals uitbuiting en illegale overbewoning. Zulke  situaties verdienen extra aandacht van zowel de lokale overheid als van het Rijk.    De gemeente Rotterdam heeft een aanpak die op korte termijn resultaat moet opleveren. De huidige  maatregelen  zijn  voor  een  groot  deel  gericht  op  de  huisvestings-  en  sociale  problematiek  van  MOElanders. In december 2007 organiseerde de gemeente Rotterdam een bestuurdersconferentie over de  komst  van  tijdelijke  arbeidskrachten  uit  Midden-  en  Oost-Europa  (MOE-landers).  De  Rotterdamse  Wethouder  Wonen  heeft  de  MOE-landers-problematiek  in  Rotterdam  uiteengezet  en  samen  met  bestuurders  van  andere  gemeenten  ervaringen  uitgewisseld.  Oplossingen  met  betrekking  tot  huisvesting,  werkgelegenheid,  veiligheid,  volksgezondheid,  inburgering  en  onderwijs  werden  vastgelegd in  afspraken.  Van het Rijk wordt gevraagd om actiever op te treden en om de gemaakte  afspraken  tussen  gemeenten  mogelijk  te  maken  door  wettechnische  zaken  die  de  uitvoering  belemmeren op te lossen. 

7

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?    Vooral  van  Poolse  arbeidskrachten  die  nu  zonder  beperkingen  in  Nederland  mogen  werken  wordt  verwacht  dat  zij  een  nieuwe  migratiebevolking  gaan  vormen  waaraan  aandacht  geschonken  dient  te  worden. Het is zaak om vroegtijdig in te grijpen om verdere verblijfsproblemen tegen te  gaan. In het  verleden  ging  men  er  ook  van  uit  dat  gastarbeiders  vanzelf  weer  zouden  vertrekken.  Toen  de  Marokkaanse  en  Turkse  gastarbeiders  massaal  naar  Nederland  kwamen  en  arbeid  verrichtten  die  toen van tijdelijke aard was, werd geen rekening gehouden met het feit dat een groot deel niet meer  terugkeerde.  In  de  huidige  samenleving  zijn  de  gevolgen  van  die  denkfout  zichtbaar.  Partners  en  kinderen kwamen naar Nederland en gezinnen herenigden. Door een gebrek aan een visie op lange  termijn  toentertijd  hebben  de  ontwikkelingen  van  migrantengroepen  in  Nederland  de  vrije  loop  gekregen. Vooral in de grote steden zijn de nadelige gevolgen terug te zien in overlast, criminaliteit en  een gebrek aan sociale cohesie.     In het kader van dit onderzoek is een inventarisatie gemaakt van de huidige maatregelen en dit heeft  het volgende opgeleverd:     Wat doet de gemeente Rotterdam al op korte termijn?    Inzet van interventieteams  De  gemeentelijke  interventieteams  hebben  meerdere  taken.  In  het  kader  van  de  handhavingtaak  waarbij  opsporing,  signalering  en  opvolging  de  boventoon  voeren,  gaan  de  interventieteams  op  huisbezoek  op  basis  van  bijvoorbeeld  binnengekomen  meldingen  van  buurtbewoners  die  overlast  hebben van mogelijk overlastgevende of overbewoonde panden. Deze maatregel is reactief van aard.    Spreiding  Het  spreidingsbeleid  is  er  op  gericht  om  te  voorkomen  dat  concentraties  van  groepen  arbeidsmigranten  ontstaan  in  de  zwakkere  wijken.  Verloedering  van  woonwijken  krijgt  als  gevolg  hiervan minder kans. Deze maatregel bestaat uit het spreiden van MOE-landers over Rotterdam en   ook randgemeenten moeten MOE-landers gaan huisvesten.     Alijda-aanpak   Hoewel  de  Alijda-aanpak  niet  ontstaan  is  als  antwoord  op  overbewoning  door  Oost-Europese  arbeidsmigranten,  wordt  deze  aanpak  wel  gebruikt  in  het  kader  van  de  MOE-migranten.  De  Alijdaaanpak  moet  leiden  tot  een  verbetering  van  woonsituaties.  Het  doel  van  deze  maatregel  is  om  uitbuiting  en  illegale  overbewoning  in  Rotterdam  geen  kans  te  geven.  Instrumenten  binnen  deze  aanpak  zijn  onder  andere  het  (mogelijk)  aankopen  van  panden  van  malafide  eigenaren  en  het  strafrechtelijk en bestuursrechtelijk vervolgen van huisjesmelkers. Partners van de gemeente in de  Alijda-aanpak zijn onder meer de politie, het OM, de FIOD en de Belastingdienst.      Wat zou de gemeente Rotterdam op de korte termijn nog moeten doen?     Hieronder  volgt  een  opsomming  van  de  toezeggingen  van  College  van  B&W  en  een  overzicht  van  aangenomen  moties  die  het  Rotterdamse  stadsbestuur  moet  gaan  uitvoeren,  maar  waar  nu  nog  op  wordt gewacht:    Langetermijnvisie  Aan  het  College  is  een  integrale  langetermijnvisie  gevraagd  aangaande  de  huisvesting  en  werkgelegenheid van MOE-landers in Rotterdam, inclusief de benodigde bijdrage van het Rijk. Hierin  moet  uitvoerig  worden  omschreven  hoe  de  gemeente  Rotterdam  de  problematiek  rondom  de  komst  van MOE-landers denkt op te lossen. De presentatie wordt verwacht in het eerste kwartaal van 2008.    

8

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?  Halfjaarlijkse rapportage   Het  College  heeft  met  de  gemeenteraad  afgesproken  dat  elk  half  jaar  een  rapport  verschijnt  over  huisvesting, werkgelegenheid en aanspraak van MOE-landers op sociale voorzieningen. Actuele   situaties worden in kaart gebracht opdat tijdig beleid ontwikkeld en uitgevoerd kan worden.     Financieel kostenplaatje  Het College brengt in het kader van de huisvesting en werkgelegenheid van MOE-landers de kosten   en opbrengsten van arbeidsmigratie voor de stad in kaart.    Verblijfsinrichtingen / wijziging gebruiksbesluit  Om te voorkomen dat arbeidsmigranten ondergebracht worden in illegale verblijfsinrichtingen (IVI) wil  de  gemeente  Rotterdam  het  huidige  gebruiksbesluit  wijzigen  waarin  staat  dat  twee  personen  met  verschillende  achternamen  in  een  woning  mogen  wonen.  Rotterdam  wil  dat  gemeenten  de  mogelijkheid krijgen om wijken te kunnen aanwijzen waar vier mensen met verschillende achternamen   in een woning mogen wonen.     Voorlichtingcampagnes   Door  middel  van  campagnes  die  gericht  zijn  op  MOE-landers  die  in  eigen  land  en  die  in  Nederland  verblijven  worden  de  rechten  en  plichten  en  het  gewenste  gedrag  bekend  gemaakt.  MOEarbeidskrachten zijn in de huidige situatie niet op de hoogte van de Nederlandse rechten en plichten  die betrekking hebben op werken en wonen. Ook gedragsregels, als het gaat om probleemwijken en   overlast, worden door voorlichting kenbaar gemaakt.     Mensen uit bijstand aan het werk  De gemeente moet werkgevers stimuleren om werkloze uitkeringsgerechtigden eerst in te zetten op   vacatures die nu ingevuld worden door MOE-landers.    Scherpe controle op ZZP’ers  Het  College  van  B&W    heeft  aangegeven  de  groei  van  het  aantal  Zelfstandigen  Zonder  Personeel  (ZZP)  in  de  gaten  te  houden  en  te  controleren  op  naleving  van  regels.  Vaak  zijn  de  opgegeven  woonadressen die bij de Kamer van Koophandel bekend zijn ongeldig.     Aangenomen moties:    Steunpunt MOE-landers  Klachten en overlastmeldingen die te maken hebben met MOE-landers kunnen gemeld worden bij een  speciaal opgerichte meldpunt. Bewoners, werknemers en MOE-landers kunnen gebruik maken van dit  eerstelijns meldpunt. De gemeenteraad  heeft een motie aangenomen waarin het College verzocht  wordt om het initiatief te nemen voor een meldpunt speciaal voor MOE-landers en Rotterdammers die   overlast ondervinden.     Actief spreidingsbeleid  Ter voorkoming van concentraties MOE-landers in de zwakke wijken van Rotterdam dient het College  een actief spreidingsbeleid te voeren waarbij het aanbod van woningen voor arbeidskrachten uit MOE-  landen over de regio verspreid wordt.     Controle adressen vergunningsplichtigen  De gemeente dient sluitende afspraken te maken met het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI) op  het  gebied  van  controle  van  woonadressen.  Indien  nodig  gemeentelijke  interventieteams  hierop  inzetten.  Ook  zal  de  Raad  elk  kwartaal  geïnformeerd  worden  over  aanvragen  en  controles  van  werkvergunningen.   

9

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?    De  gemeente  Rotterdam  heeft  lokaal  de  verantwoordelijkheid  voor  de  effecten  van  gewijzigde  Europese regelgeving. Het is noodzakelijk om tijdig beleid te ontwikkelen voor de langere termijn om  niet nogmaals dezelfde fouten te maken. Er is extra inspanning nodig van betrokken partijen voor het  ontwikkelen en uitvoeren van een structurele aanpak van de problematiek.     Met  het  oog  op  het  beleid  dat  op  lange  termijn  zal  moeten  leiden  tot  positieve  integratie  in  de  Nederlandse  samenleving  en  om  het  werknemersverkeer  via  legale  kanalen  te  laten  lopen,  zal  rekening  gehouden  moeten  worden  met  de  terreinen:  huisvesting,  werkgelegenheid,  integratie,  veiligheid,  volksgezondheid  en  onderwijs.  Met  name  op  het  gebied  van  huisvesting  is  een  goede  samenwerking  tussen  de  gemeente,  werkgevers,  uitzendbureaus,  woningcorporaties  en  particuliere  huursector een absolute noodzaak. In Rotterdam is sprake van een spreiding van huisvesting over de  stad, dat ook geldt ter voorkoming van het vormen van concentraties MOE-landers in bepaalde wijken.  Om  deze  toestroom  in  goede  banen  te  leiden  is  een  lange  termijn  visie  nodig  en  de  benodigde  bijdrage van het Rijk. Het Rotterdamse College zal in het eerste kwartaal van 2008 een integrale lange  termijn  visie  over  MOE-landers  uitbrengen.  In  afwachting  van  de  nog  te  komen  lange  termijn  visie  brengt dit onderzoek de verschillende belangengroepen  in kaart om een helder beeld te krijgen van  de hele situatie rondom de MOE-problematiek.    Aanbevelingen:  Hoe zou het beleid op lange termijn er uit moeten zien?    Regels handhaven en controleren  Bestaande huur- en huisvestingswetten en -regels streng blijven handhaven door meer en scherpere  controles uit te voeren op illegale bewoning in de particuliere huursector. Oost-Europese werknemers   worden vaak in meer dan het toegestane aantal in één woning gehuisvest.    Huisvesting door particuliere markt  Huisvesting  van  MOE-migranten  aan  de  particuliere  markt  overlaten.  Dit  is  nog  geen  ingenomen  standpunt van het Rotterdamse College, maar hiervoor is wel een breed politiek draagvlak. Gezien de  bestaande wachtlijsten huisvesting voor Oost-Europeanen door woningcorporaties, die publiek  gefinancierd worden, niet op prijs gesteld.    Quotum MOE-landers  Het  instellen  van  een  quotum  voor  een  maximaal  aantal  Oost-Europeanen  dat  in  Rotterdam  mag  komen wonen. Hiermee kan Rotterdam grip krijgen op de (grote) toestroom MOE-landers die massaal  naar  de  stad  toetrekken.  Een  aanzienlijk  deel  van  deze  migranten  woont  in  Rotterdam,  maar  werkt  buiten de stad.    Toezicht en controle uitzendbureaus  Meer  toezicht  en  controle  op  de  uitzendbranche  waarbij  extra  controle  wordt  verricht  naar  GBAregistratie,  regeling  van  huisvesting  en  de  werkwijze  van  arbeidsbemiddeling.  Met  name  de  nietgecertificeerde uitzendbureaus strenger gecontroleerd te worden op malafide praktijken. Het doel van  deze maatregel is om het ‘legale’ deel van de uitzendbranche te vergroten en het ‘illegale’ deel zo veel  mogelijk weg te werken.     Meer bevoegdheden interventieteams  Gemeentelijke interventieteams een actievere opsporingsbevoegdheid toekennen door ook hen op te  leiden  tot  buitengewoon  opsporingsambtenaren  (boa).  Daarmee  kunnen  ook  de  gemeentelijke  interventieteams meer en betere controles uitvoeren op het gebied van huisvesting.     Extra politiecapaciteit 

10

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?  Op dit moment legt de komst van MOE-landers een extra beslag op de capaciteit van politie en justitie.  Ander  werk  blijft  hierdoor  liggen,  terwijl  er  al  een  hoop  werk  voor  deze  partijen  ligt.  Politie  en  justitie  dienen gecompenseerd te worden voor de huidige extra inspanningen en over voldoende mankracht  in de toekomst te beschikken. Een extra maatschappelijk probleem ligt op de loer. De Roemenen en  Bulgaren die, zonder tegenbericht in 2011 zullen komen, zijn afkomstig uit landen waar veel sprake is  van  corruptie  en  waar  de  georganiseerde  criminaliteit  diepe  sporen  heeft  getrokken  in  de  maatschappij. In het kader van de corrupte situatie in die landen dient rekening gehouden te worden  met  de  toestroom  van  criminelen.  Een  scherper  toezicht  en  handhaving  door  politie  en  het  OM  is  geboden. In Italie heeft men recent moeten ingrijpen met extra en steviger politieoptreden vanwege de  criminaliteit en overlast door mensen uit Oost-Europa.    Afspraken inburgering  Het  is  noodzakelijk  om  afspraken  te  maken  over  inburgering.  Op  dit  moment  voelen  de  meeste  werkgevers  niet  de  morele  en  financiële  verantwoordelijkheid  om  de  MOE-migranten  die  zij  naar  Nederland  halen  te  ondersteunen  bij  het  leren  van  de  taal  en  inburgering.  Het  zou  goed  zijn  als  werkgevers  deze  morele  en  financiële  verantwoordelijkheid  wel  aanvaarden  en  krijgen,  waarbij  de  focus  in  eerste  instantie  komt  te  liggen  op  het  leren  van  de  (werkgerelateerde)  Nederlandse  taal.  Mensen die naar Nederland komen zijn in principe zelf verantwoordelijk voor het leren van de taal en  daar  zouden  immigranten  ook  op  aangesproken  moeten  worden.  Nu  kan  dit  alleen  maar  op  morele  gronden omdat de EU-afspraken niet toelaten dat EU-ingezetenen onder de inburgeringsplicht vallen.     Financiering extra schakelklassen door Rijksoverheid  Kinderen die in Nederland verblijven moeten naar school. De universele rechten van het kind dienen  gerespecteerd en uitgevoerd te worden. Er dient dus geïnvesteerd te worden in extra schakelklassen  om  in  de  toekomst  problemen  met  taalachterstanden  te  voorkomen.  Kinderen  afkomstig  uit  MOElanden verdienen deze extra aandacht om taal- en leerproblemen in de toekomst te beperken. Dit kan  aangepakt worden door het aanbieden van speciale programma’s. De financiële middelen die hiervoor  nodig zijn, kunnen niet afgewenteld worden op een gemeente. De verheid dient gemeenten hierin   tegemoet te komen.     ‘Greencard-systeem’   Invoeren van een ‘greencard-systeem’ binnen Europa zodat Europeanen alleen recht hebben op een  langer verblijf dan drie maanden indien zij arbeid verrichten in een ander Europees land. Als er geen  sprake  is  van  arbeidsinvulling  dan  zouden  zij  gebruik  moeten  maken  van  de  voorzieningen  in  eigen  land. Dit systeem zou door het Rijk gepleit moeten worden in overeenstemming met alle EU-landen.     Draaiboek nieuwe arbeidsmigranten  Ontwerp  een  ‘draaiboek’  dat  gericht  is  op  de  komst  van  nieuwe  migranten,  met  daarin  heldere  en  concrete  taakbeschrijvingen  van  alle  actoren  en  instellingen  die  te  maken  hebben  met  de  toestroom  van  Europese  arbeidskrachten  in  Rotterdam.  De  boodschap  is  Rotterdam  niet  tegen  het  werknemersverkeer is, maar wel  tegen de slecht geregelde situaties waarin nieuwe migranten terecht  komen. Het huisvestingsbeleid en de verblijfsregels moeten aangescherpt worden en vragen om een  extra  inspanning  om  te  voorkomen  dat  negatieve  gevolgen,  zoals  criminaliteit,  aantasting  van  het  leefgenot en negatieve stadsbeelden, op lange termijn zullen plaatsvinden of uitbreiden.      Permanente immigranten koppelen aan vrijwilligers  Het al bestaande programma ‘Welkom in Rotterdam’ dat in de vorige periode door wethouder Pastors  is geïntroduceerd kan ingezet worden om de immigranten die zich permanent gaan vestigen wegwijs  te maken in de Rotterdamse samenleving.      

11

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?  De hierboven beschreven aanbevelingen zijn gebaseerd op een intensief onderzoek van een half jaar.  Alle  aanbevelingen  dienen  in  samenhang  te  worden  bezien  en  uitgevoerd.  De  uitdaging  waar  de  Rotterdamse  samenleving  voor  staat  is  een  diversiteit  aan  effectieve,  uitvoerbare  en  uitgevoerde  maatregelen te treffen die de positieve kanten van MOE-migratie versterken en de negatieve kanten  indammen. Kortom: MOE-migratie als beheersbare ontwikkeling!             

12


1. Inleiding  ‘Het opheffen van de beperkingen per 1 mei 2007   heeft niet geleid tot een extra stijging van   het aantal arbeidsmigranten uit de betreffende   Midden- en Oost- Europese landen.’ 1    ‘De verdringing op de arbeidsmarkt lijkt zeer beperkt’    (Minister Donner)      Aanleiding  Arbeidsmigratie uit Midden- en Oost-Europese landen is de afgelopen jaren flink gestegen. Sinds de  afschaffing  van  strenge  grenscontroles  en  werkvergunningen  voor  Polen  is  het  aantal  Poolse  migranten gegroeid. Vanuit het perspectief van de gemeente Rotterdam zijn er twee invalshoeken van  waaruit  deze  migratie  bezien  kan  worden.  Deze  twee  invalshoeken  vinden  we  tevens  terug  in  het  politieke  en  maatschappelijke  debat  over  de  komst  en  de  consequenties  van  de  Midden-  en  Oost-  Europese (MOE) migranten.      In  de  eerste  plaats  is  er  een  economische  invalshoek  op  metaniveau.  Wil  Nederland  haar  concurrentiepositie  behouden  en  willen  individuele  bedrijven  in  de  arbeidsintensieve  en  dienstverlenende sector kunnen blijven voortbestaan dan is het van belang dat het personeelbestand  tijdelijk  of  duurzaam  kan  worden  uitgebreid  en  aangevuld  met  werknemers  uit  de  MOE-landen.  Bij  deze  invalshoek  hoort  ook  dat  migratie  binnen  EU-landen  steeds  vaker  voor  zal  komen  en  zal  normaliseren en dat arbeids- en kennismigratie een optimale match is tussen MOE-migranten en het  bedrijfsleven.  De  aanhangers  van  deze  invalshoek  zijn  positief  gestemd  over  de  ontwikkeling  dat  steeds meer MOE-landers in Nederland komen werken. Minister Donner acht het zelfs noodzakelijk en  vindt  dit  een  vanzelfsprekend  gevolg  van  de  afspraken  die  binnen  de  Europese  Unie  zijn  gemaakt  over het vrije werknemersverkeer. Deze economische invalshoek op metaniveau kent ook een andere  zijde, namelijk dat er in de ontvangende landen werklozen in de bijstand zitten en dat een actief beleid  nodig  is  om  deze  mensen  aan  het  werk  te  laten  gaan.  Verschillende  EU-landen  gaan  daar  op  een  verschillende manier mee om. Zo heeft Duitsland er voor gekozen om de arbeidsmarkt tot 2011 voor  Poolse  en  andere  werknemers  uit  andere  nieuwe  lidstaten  gesloten  te  houden.  Duitsland  had  al  tot  2009  beperkingen  gesteld  aan  het  vrije  verkeer  van  Oost-Europese  werknemers.  ‘We  hebben  nog  steeds  meer  dan  drie  miljoen  werklozen’,  aldus  de  Duitse  minister  voor  Arbeid,  Olaf  Scholz.  Met  dit  argument  onderbouwt  de  Duitse  minister  waarom  het  wat  Duitsland  betreft  niet  goed  is  om  de  arbeidsmarkt geheel open te stellen.2 Duitsland heeft de juridische mogelijkheid om dit standpunt in te  nemen  omdat  binnen  de  Europese  Unie  is  afgesproken  dat  de  West-Europese  landen  hun  arbeidsmarkt pas in 2011 volledig moeten openstellen.3     Leefbaar Rotterdam (LR) heeft in het Rotterdamse debat aandacht gevraagd voor de verdringing op  de  arbeidsmarkt  door  de  komst  van  een  grote  groep  arbeidsmigranten  uit  Polen  en  andere  MOElanden. LR vindt dat de vacatures waar nu MOE-landers op ingezet worden eerst door Nederlandse  werkloze  uitkeringsgerechtigden  moeten  worden  ingevuld.  De  inzet  van  goedkope(re)  MOE-landers  die  harder,  langer  en  beter  werken  voor  een  lager  tarief  is  vooral  van  doorslaggevend  belang  voor  werkgevers.  Als  Nederlandse  werkgevers  hun  arbeidskrachten  uit  Oost-Europa  blijven  inzetten  op  Nederlandse vacatures, dan zal het wegwerken van de mensen uit de bijstand geremd worden.   Brief van de Minister Donner van SoZaWe aan de Tweede Kamer, kamerstuk 112818/29 407/nr. 75.   Duitsland beperkt arbeidsinstroom, NRC Handelsblad, 22 februari 2008.  3 In  veel  West-Europese  landen,  waaronder  ook  Nederland,  gaan  er  in  de  politiek  geluiden  op  om  voor  de  Roemenen  en  Bulgaren ook die datum uit te stellen.  1 2

13

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?    De  komst  van  werknemers  uit  Oost-Europa  wordt  in  het  huidige  politiek-maatschappelijke  debat  niet  alleen  bekeken  vanuit  een  economische  invalshoek,  maar  ook  vanuit  een  sociaal  oogpunt.  Deze  invalshoek  is  op  microniveau,  op  het  niveau  van  een  stad  of  gemeente.  Binnen  deze  sociale  invalshoek staan vooral aspecten centraal die zichtbaar en voelbaar zijn in de gemeenschap waar de  MOE-landers  werken,  wonen  en  leven.  In  Rotterdam  wonen,  leven  en  werken  relatief  veel  MOElanders.  Burgers  die  last  ondervinden  vragen  extra  aandacht  van  de  gemeente.  Zij  zien  negatieve  gevolgen.    Sommige burgers van Rotterdam zien en ervaren dat de komst van de MOE-migranten gepaard gaat  met excessen en onbedoelde en onvoorziene effecten. Er zijn te veel concentraties van te veel MOEmigranten  in  bepaalde  delen  van  de  stad  waar  geluidoverlast,  dronkenschap  en  vechtpartijen  er  samen voor zorgen dat het leefgenot wordt aangetast. En de MOE-migranten zorgen voor een extra  druk  op  huisvesting  en  werkgelegenheid  en  op  lange  termijn  zal  steeds  meer  aanspraak  op  sociale  voorzieningen gemaakt worden.     Woningcorporaties  kampen  met  een  wachtlijst  voor  woningzoekenden  in  de  huursector.  Deze  druk  wordt door de komst van arbeidsmigranten versterkt. Volgens politieke bevindingen mogen migranten  geen  voorkeur  krijgen  op  het  gebied  van  wonen.  Om  Rotterdammers  die  al  langer  op  de  wachtlijst  staan niet te benadelen door de komst van deze groep arbeiders, zal de particuliere verhuursector zijn  dienst moeten doen. Hierbij mag niet uitgesloten worden dat malafide verhuurders op de loer liggen.  Hierbij is sprake van financiële uitbuiting en illegale verblijfsinrichtingen waarbij veel meer personen in  een woning gehuisvest worden dan wettelijk wordt toegestaan. De problematiek die hieruit voortvloeit  zijn o.a. geluidsoverlast, gevoel van ontheemdheid bij buurtbewoners en negatieve publiciteit.     Toen  per  1  mei  2007  de  grenzen  open  gingen  voor  de  Polen  en  zij  niet  langer  over  een  tewerkstellingsvergunning hoefden te beschikken om in Nederland aan de slag te kunnen gaan, was  in  Rotterdam  het  politieke  debat  al  maanden  bezig.  Vooral  Leefbaar  Rotterdam  heeft  vanaf  het  allereerste begin aangegeven dat:4  • er veel meer Polen zouden komen dan was voorzien;  • deze  Polen  zouden  blijven  vanwege  de  aantrekkelijke  perspectieven  (uitkering  na  half  jaar,  zicht  op  definitief  verblijf,  hoge(re)  lonen  dan  in  thuisland,  betere  woon-  en  verblijffaciliteiten  dan in thuisland, etc.);  • deze Polen de druk zouden vergroten op de (illegale) huizenmarkt;  • deze Polen het risico lopen uitgebuit te worden (huisjesmelkers, werkgevers, etc.);  • deze Polen zich zouden gaan vestigen in wijken waar toch al een grote maatschappelijke druk  op rust;  • deze Polen voor overlast zouden gaan zorgen;  • veel  Polen  werk  zouden  komen  verrichten  dat  werkloze  Nederlanders  ook  zouden  kunnen  uitvoeren en dat dus eerst ingezet zou moeten worden op het ‘leegmaken’ van de bakken bij  de Sociale dienst.    Het  Rotterdamse  stadsbestuur  heeft  samen  met  en  in  navolging  van  het  kabinet  lange  tijd  de  ogen  gesloten voor deze ontwikkelingen. Het zou allemaal meevallen en het was juist goed voor Rotterdam  omdat vacatures opgevuld konden worden.5 Men dacht dat extra maatregelen niet nodig waren.    Meldingen van overlast, onderzoeken door politie en justitie, signalen van burgers en observaties van  interventieteams hebben er voor gezorgd dat het politieke debat is aangescherpt. Inmiddels is vriend  4 Marco Pastors heeft in een brief aan het College van B&W verzocht om met oplossingen te komen voor de komst van  OostEuropeanen in Rotterdam.  5 Zowel landelijk als lokaal dachten diverse bestuurders aan het begin aan een positieve bijdrage aan de arbeidsmarkt en pas in  een later stadium, toen de problemen zichtbaar werden, zagen bestuurders in dat extra maatregelen hard nodig waren. 

14

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?  en vijand het er over eens dat breder, intenser en integraler moet worden gekeken naar de komst en  het verblijf van de Polen in Rotterdam, niet in de laatste plaats omdat de Roemenen en Bulgaren ook  deze kant op komen.    Het  College  van  B&W6 heeft  in  een  brief  van  16  oktober  2007  aangegeven  dat  extra  maatregelen  genomen  moesten  worden.  In  die  brief  werd  echter  ook  vermeld  dat  zich  toen  inmiddels  meer  dan  3.700 Polen hadden ingeschreven als inwoner van Rotterdam.     Het bovenstaande vormt de aanleiding voor dit onderzoek.  

6

 Brief van het College van B&W aan de gemeenteraad, 16 oktober, Raadsstuk 2007-3037. 

15

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?  Doelstelling  Dit  onderzoek  zoomt  in  op  de  werkgelegenheid  en  het  verblijf  van  arbeiders  uit  MOE-landen  die  in  Rotterdam  gevestigd  zijn  en  richt  zich  op  beleid  dat  op  korte  en  lange  termijn  gevoerd  zou  moeten  worden. Met het oog op langdurig of permanent verblijf in Nederland wordt aandacht besteed aan de  ontwikkelingen, het overheidsbeleid en de toekomst van MOE-landers in Rotterdam.  De  komst  van  MOE-migranten  heeft,  zoals  hiervoor  is  beschreven,  aantoonbare  gevolgen  voor  de  samenleving. Het is noodzakelijk om als overheid hierop te anticiperen en zoveel mogelijk informatie  te  verzamelen  over  welke  kanten  het  op  lange  termijn  op  kan  gaan  en  om  informatie  te  verzamelen  over op welke terreinen er extra maatregelen getroffen moeten worden.     Leefbaar  Rotterdam  heeft  mij  gevraagd  om  de  maatregelen  in  kaart  te  brengen  die  op  korte  termijn  zijn  genomen.  Dit  alles  in  het  kader  van  het  lange  termijn  beleid  dat  het  College  van  B&W  van  de  gemeente  Rotterdam  in  het  eerste  kwartaal  van  2008  zal  presenteren.  De  resultaten  van  dit  onderzoek kunnen gebruikt worden om dit langetermijnbeleid mede vorm te geven.     De uitdrukking ‘L’histoire se repete’ is qua inspiratie leidend geweest. Beleidsmakers en politici dienen   beleidsmaatregelen  te  nemen  om  de  komst  en  het  mogelijke  verblijf  van  de  MOE-landers  in  goede  banen  te  leiden  en  op  lange  termijn  zoveel  mogelijk  rekening  te  houden  met  de  mogelijke  consequenties voor de samenleving. Alle signalen en waarschuwingen uit de samenleving dienen zo  goed mogelijk in kaart gebracht te worden om te voorkomen dat de geschiedenis zich herhaalt. Het als  onwenselijk  beschouwen  dat  de  geschiedenis  zich  herhaalt,  wijst  uit  dat  de  overheid  haar  lerende  vermogen  toont  bij  vergelijkbare  vraagstukken.  Inhoudelijk  wordt  verwezen  naar  de  overeenkomsten  met  de  komst  met  die  van  de  gastarbeiders  in  de  vorige  eeuw  die  zich  in  Nederland  tegen  alle  verwachtingen  in  blijvend  gingen  vestigen.  In  de  huidige  samenleving  is  het  integratieprobleem  zichtbaar  door  cultuurverschillen.  Het  vorige  kabinet  sprak  over  ‘waarden  en  normen’  die  betrekking  hebben  op  acceptatie  en  waardering  in  de  Nederlandse  maatschappij.  Het  huidige  thema  van  het  kabinet luidt: ‘samen werken, samen leven’. Er wordt nog steeds geprobeerd om bruggen te bouwen  tussen  verschillen  in  de  samenleving.  Met  het  oog  op  permanent  verblijf  van  een  grote  groep  MOEmigranten  in  Rotterdam  heeft  de  Wethouder  Wonen  en  Ruimtelijke  Ordening  op  verzoek  van  onder  andere Leefbaar Rotterdam toegezegd dat in het eerste kwartaal van 2008 ook een langetermijnvisie  op het MOE-beleid gepresenteerd zal worden.     Het doel van dit onderzoek is om erachter te komen hoe het huidige overheidsbeleid op korte termijn  inspeelt op de groei van het aantal arbeidsmigranten uit MOE-landen in Rotterdam. Dit beleid op de  korte  termijn  wordt  geanalyseerd  en  vervolgens  worden  er  aanbevelingen  geformuleerd  ter  verbetering van het beleid op korte termijn.            Onderzoeksvraag   De centrale vraag in dit onderzoek luidt als volgt:    ‘Wat  beoogt  het  huidige  korte  termijn  beleid  op  de  groei  van  MOE’ers  in  Rotterdam  en  hoe  zou  het  beleid op de lange termijn ontwikkeld moeten worden om de ontwikkelingen rondom MOE-migratie te  beheersen?’     Hoofdstukindeling  Het inleidende hoofdstuk bevat de inleiding en de onderzoeksopzet. Hierop volgt een hoofdstuk over  migratie  en  de  komst  van  migranten  in  het  algemeen.  Het  rapport  bevat  vervolgens  twee  delen:  werken en verblijf. 

16

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?    In deel I ligt de nadruk op werk. Dit is in drie hoofdstukken onderverdeeld. Hoofdstuk 2 gaat in op het  tekort aan arbeidskrachten. Hierin wordt aandacht besteed aan malafide en bonafide praktijken door  uitzendbureaus die bemiddelen in werk en verantwoordelijk zijn voor goede huisvesting. In hoofdstuk  3 wordt aandacht besteed aan de inzet van MOE-migranten op de Nederlandse arbeidsmarkt in relatie  tot de nog grote aantallen uitkeringsgerechtigden in Nederland. In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op de  rechten die MOE'ers opbouwen op sociale voorzieningen, waarmee een claim op de toekomst wordt  gelegd.    In deel II van het rapport ligt de nadruk op het verblijf van arbeidsmigranten afkomstig uit MOE-landen.  Hoofdstuk  5  gaat  in  op  de  huisvestingsproblematiek  en  de  veiligheid/leefbaarheid  in  Rotterdamse  wijken waar de problematiek het meest voorkomt. Ook illegale huisvesting komt hier aan de orde. In  hoofdstuk  6  wordt  stilgestaan  bij  de  integratie  van  MOE-landers  die  ook  tot  burgers  van  de  EU  behoren. In hoofdstuk  7 wordt aandacht besteed aan het onderwijs van een nieuwe groep kinderen.  Hoofdstuk 8 gaat kort in op de verslavings- en gezondheidszorg voor MOE-landers.    Alle  hoofdstukken  worden  afgesloten  met  een  tussenconclusie.  Tot  slot  wordt  het  rapport  afgesloten  met een eindconclusie.      Onderzoeksmethode  Voor  dit  onderzoek  zijn  verschillende  bronnen  geraadpleegd  en  bestudeerd.  In  een  half  jaar  tijd  is  naast bestudering van diverse open bronnen, literatuur en beleidsstukken, ook gebruik gemaakt van  kwalitatieve  informatie  door  middel  van  interviews  met  verschillende  actoren  die  te  maken  hebben  MOE-migratie.  Daarnaast  zijn  de  bevindingen  van  dit  onderzoek  gebaseerd  op  een  korte  stage  bij  Bureau  Frontline,  het  bijwonen  van  raadsvergaderingen  en  interviewgesprekken  met  diverse  gemeentelijke  en  andere  instanties.  Tevens  zijn  de  bevindingen  gebaseerd  op  interviews  met  MOElanders zelf.     Migratie  De  komst  van  arbeidsmigranten  in  het  algemeen  en  MOE-migranten  in  het  bijzonder  wordt  in  dit  hoofdstuk in een theoretisch en historisch perspectief geplaatst. In de theorie en geschiedenis is veel  bekend over migratie en wordt gesproken over verschillende migratiecategorieën. Het oorspronkelijke  migratiemotief  van  arbeidsmigranten  is  werken.  De  aanwezigheid  van  werkgelegenheid  in  Nederland  maakt  het  aantrekkelijk  voor  migranten,  in  dit  geval  uit  o.a.  Oost-Europa  waar  de  economische ontwikkeling nog minder sterk vooruit gaat dan hier in Nederland.    Met het vooruitzicht op tijdelijk verblijf in een ander land werd de term ‘gastarbeiders’ gebruikt in de  jaren vijftig, zestig en zeventig. Migratie kent een onderscheid tussen insiders en outsiders7 en het  beleid  dat  daarop  gericht  is,  wordt  gevormd  door  diverse  ambtenaren,  politici,  juristen  en  anderen  die  betrokken  zijn  bij  de  complexe  praktijk  van  het  migratieproces. 8  Er  spelen  hierbij  diverse  belangen  die  het  proces  en  de  acceptatie  bij  verschillende  belangengroepen  moeizaam  kunnen  laten verlopen.    Na de Tweede Wereldoorlog braken moeilijke jaren aan. In de jaren vijftig groeide de economie in  Nederland. Net als de omringende landen leidde de economische groei tot ernstige tekorten op de  arbeidsmarkt.  Arbeidsmigranten  uit  het  Middellandse  Zeegebied  kwamen  als  gastarbeiders  naar  7  Vreemdelingen  die  om  toegang  vragen  maar  door  beleidsmakers  de  toegang  geweigerd  kunnen  worden.  Buitenstaanders/outsiders  zijn  de  mensen  wie  de  toegang  geweigerd  wordt,  insiders  zijn  de  mensen  wie  toegang  niet  wordt  geweigerd en zich dus legaal binnen de grenzen bevinden. Dit stelt Saskia Bonjour in een artikel (2007) over beleidsvorming op  het gebied van gezinsmigratie in Nederland van de jaren ’50 tot heden.   8 Migrantenstudies, 2007, nr. 1: Saskia Bonjour, Gezin en Grens, p.4. 

17

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?  Nederland. Door middel van wervingsovereenkomsten tussen de ontvangende landen en de landen  van  herkomst  werden  selecties  van  werk  en  verblijf  van  de  arbeidsmigranten  gemaakt.  Migranten  verbleven tijdelijk in Nederland en gaven zelf ook aan dat hun voorkeur uitging naar aan een tijdelijk  verblijf. Buitenlandse arbeiders bestonden in het beginstadium vooral uit Italianen en Spanjaarden.  Zij  keerden  na  een  verloop  van  tijd  terug  naar  het  land  van  herkomst,  toen  de  economie  in  eigen  land weer begon aan te trekken. Vervolgens werd de groep gastarbeiders gevuld door steeds meer  Turkse  en  Marokkaanse  arbeidsmigranten.  Deze  groepen  mensen  migreerden  naar  Nederland  om  in een korte tijd zoveel mogelijk geld te verdienen en vervolgens het gespaarde geld mee terug te  nemen naar hun eigen land.    Toen  in  de  jaren  zeventig  de  Nederlandse  economie  getroffen  werd  door  economische  crises,  verscherpte de Nederlandse regering het arbeidsmigratiebeleid. De toelating van arbeidsmigranten  werd  stopgezet.  Met  name  de  Turkse  en  Marokkaanse  gastarbeiders  die  al  in  Nederland  waren  besloten om zich voor een onbeperkte tijd in Nederland te vestigen. In de huidige samenleving is af  te  leiden  dat  veel  gastarbeiders  hun  leven  in  Nederland  hebben  voortgezet  en  hun  gezinnen  hier  naar  toe  lieten  overkomen  (gezinshereniging).  Een  deel  van  hen  is  een  gezin  gaan  vormen  in  Nederland.  Gezinsmigratie  was  in  de  jaren  vijftig  en  zestig  nog  zelden  een  debatonderwerp  in  de  Eerste en Tweede Kamer.9       Toekomstperspectief Polen    Tabel 1 Toestroom Bulgaren, Roemenen en Polen in Nederland 

Bron: Centraal Plan Bureau 

 

  In  tabel  1  zien  we  de  weergave  van  een  sterke  toename  van  Bulgaren,  Roemenen  en  Polen  in  Nederland.  Poolse  arbeidskrachten  vormen  de  grootste  groep.  In  2007  is  de  groei  aanzienlijk  gestegen door de versoepeling van het werknemersverkeer van de jongste EU-lidstaten. In dat jaar  voorspelde  de  Organisatie  voor  Economische  Samenwerking  en  Ontwikkeling  (OESO)  in  een  halfjaarlijkse  rapportage  dat    de  Nederlandse  economie  oververhit  zou  raken.  Er  zou  meer  vraag  naar  producten  zijn  dan  er  in  werkelijkheid  geproduceerd  kan  worden  en  Nederlandse  werkgevers  zullen buiten de grenzen zoeken naar goedkope werknemers. Volgens Corpeleijn (2007) vormen de  economische  situatie  en  de  werkloosheid  niet  voldoende  factoren  om  de  groei  van  het  aantal  werknemers  uit  MOE-landen  in  Nederland  te  verklaren.  Ook  de  situatie  van  werkloze  uitkeringsgerechtigden  spelen  een  rol  bij  de  toename  van  arbeidsmigranten.  Het  kleine  verschil  tussen uit uitkeringsgeld en het minimumloon vormt geen aantrekkelijk voordeel voor mensen in de  bijstand.   

9

 Migrantenstudies, 2007, nr. 1: Saskia Bonjour, Gezin en Grens, p. 5. 

18

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?  Emmer  en  Obdeijn  (1998,  p.  17)  stellen  dat  de  geschiedenis  leert  dat  migratie  niet  te  stoppen  valt  zolang  rijkdom  en  vrijheid  geconcentreerd  zijn  in  een  deel  van  de  wereld,  en  armoede  en  onderdrukking  in  een  ander  deel.  Zij  veronderstellen  dat  migratie  zal  ophouden  zodra  alle  tegenstellingen in de wereld zijn opgeheven. Polen probeert op dit moment de eigen economie aan te  laten trekken. Het feit dat veel Polen vertrekken uit eigen land leidt tot een ongewenst tekort aan eigen  Poolse  werknemers.  De  regering  probeert  emigratie  wegens  economische  redenen  minder  aantrekkelijk te maken door de lonen te verhogen. Daarnaast wordt een lokmiddel ingezet om Poolse  burgers  die  wegens  arbeidsmigratie  naar  een  ander  land  vertrokken  zijn,  terug  te  laten  keren  naar  Polen. Dit doet de Poolse regering door remigrerende Polen geen inkomstenbelasting in Polen meer  te laten betalen. Deze maatregel geldt voor alle Polen die legaal in één van de EU-lidstaten hebben  gewerkt. 10  Ook  om  een  andere  reden  is  het  voor  de  Poolse  regering  van  belang  dat  Poolse  werknemers weer terugkeren naar hun eigen land. De opgedane werkervaring, de gelegde contacten  en in sommige gevallen de genoten opleiding kunnen nuttig ingezet worden voor de toekomst van de  Poolse economie. Dit voert niet direct de boventoon maar het komt in steeds meer publicaties terug.  Het  gevolg  van  deze  maatregelen  is  dat  een  deel  van  de  arbeiders  terug  zal  keren  naar  Polen.  Met  name de ouderen waarvan familie en gezin in Polen wonen zullen sneller terugkeren. De reden is dat  zij verder geen toekomstperspectieven zien wanneer gekozen wordt om arbeid in een ‘vreemd’ land te  blijven verrichten. Dit blijkt uit verschillende gesprekken met MOE-werknemers waarvan hun kinderen  ook meeverhuisd zijn naar Nederland.    De kans dat vooral jongere Poolse arbeiders zich permanent in Nederland zullen vestigen is groot. Dat  komt omdat de toekomst er vaak rooskleuriger uitziet voor de jongere generatie. De mogelijkheid om  binnen de EU vrij te reizen, wonen en werken maakt het voor hen onaantrekkelijk om te remigreren Zij  hebben  vaak  (nog)  geen  gezinnen  die  hen  aan  Polen  bindt.  Volgens  het  Centraal  Bureau  voor  de  Statistiek  (CBS)  zullen  niet  alle  Oost-Europese  immigranten  zich  permanent  in  Nederland  vestigen.  Van de Poolse immigranten uit 2004 is tot en met 2006 bijna een kwart weer teruggekeerd. Remigratie  is dus nog gering.      Als  we  naar  het  aantal  Nederlandse  werkloze  uitkeringsgerechtigden  kijken  dan  zou  het  toekomstperspectief  voor  Polen  niet  zo  groot  moeten  zijn.  Het  is  immers  landelijk,  maar  ook  lokaal  beleid om de Nederlandse werklozen eerst aan het werk te zetten. De gemeente Rotterdam heeft als  speerpunt in hun lokale beleid dat werkloze Rotterdammers eerst ingezet zouden moeten worden op  vacatures  waar  nu  MOE-landers  het  werk  doen.  Vacatures  in  de  schoonmaak,  de  horeca,  de  tuinbouw,  de  vleesverwerkende  industrie  en  de  (wegen)bouw  zijn  de  meest  voorkomende  sectoren  waarin  MOE-landers  werkzaam  zijn  in  Nederland.  In  die  sectoren  zijn  Poolse  en  andere  MOEwerknemers nog steeds aantrekkelijk voor werkgevers door de lage tarieven en het arbeidsethos van  arbeidsmigranten.    Er  zijn  pogingen  gedaan  om  Nederlandse  uitkeringsgerechtigden  in  te  zetten  op  deze  openstaande  vacatures.  Kenmerkend  voor  deze  functies  is  dat  het  arbeidsintensieve  functies  betreft  waar  minder  hoog  opgeleiden  of  niet-opgeleiden  voor  nodig  zijn.  De  diverse  pogingen  om  op  deze  functies  Nederlandse  uitkeringsgerechtigden  te  plaatsen  hebben  tot  nu  toe  weinig  succes  gekend.  In  Rotterdam zijn nog steeds veel uitkeringsgerechtigden die geen arbeid verrichten. Gezien de aard van  de  functies,  waarvoor  vaak  geen  opleiding  nodig  is,  kunnen  zij  makkelijk  op  deze  openstaande  vacatures  ingezet  worden.  Volgens  de  politiek,  met  name  Leefbaar  Rotterdam,  is  het  zaak  om  uitkeringsgerechtigden uit de bijstand te halen en hen op de banen te zetten die momenteel ingevuld  worden door MOE-landers. In de praktijk gebeurt dat niet.    De mislukking van de verschillende pogingen kunnen verklaard worden door:  10  In november 2007 werd dit gepubliceerd in de media. De nieuwe regering Tusk wilt met dit lokmiddel de werknemers uit het  buitenland weghalen. 

19

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?  1) Het kleine verschil tussen arbeidsloon en uitkeringsgeld (armoedeval);   2) de geringe interesse in laagbetaalde banen die als ‘het vuile werk’ worden ervaren;   3) te weinig druk vanuit de sociale dienst.  Hierop  volgt  dat  werkgevers  massaal  op  zoek  zijn  naar  arbeiders  uit  andere  landen  die  genoegen  nemen  met  het  minimumloon  in  sectoren  zoals  de  bouw.  De  loonverschillen  tussen  Nederland  en  Polen maken het aantrekkelijk voor Poolse arbeiders.     Actoren en hun belangen  Door de belangen en de houding van de diverse betrokkenen inzichtelijk te maken kan verklaard  worden waarom in de praktijk vaak niet gebeurt wat theoretisch in kaart wordt gebracht. Voor de  onderstaande analyse geldt dat deze tot stand is gekomen door bestudering van beleidsstukken,  krantenberichten, opiniestukken, vraaggesprekken en observatie. MOE-migratie kent verschillende  actoren met ieder hun eigen belang. Vanuit een bestuurskundig invalshoek is het relevant om de  verschillende belangengroepen inzichtelijk te maken om hiermee inzicht en begrip te creëren over  welke motieven een rol spelen binnen de MOE-problematiek. Het gedrag van iedere actor wordt  bepaald door het eigen belang. Het gedrag of de belangen van alle actoren binnen het beleidsveld  resulteert niet in een situatie waarbij het algemeen maatschappelijk belang gediend is. Het bewaken  en richting geven aan dit maatschappelijk belang is wat van (de Rotterdamse) politiek en bestuurders  verwacht mag worden. Voor de Rotterdamse situatie wordt hieronder ingegaan op de belangen,  houding en opvattingen van de arbeidsmigranten zelf, de werkgevers, Rotterdamse  uitkeringsgerechtigden, de uitzendbureaus en de gemeente.    Arbeidsmigranten  Het  belang  van  werknemers  uit  MOE-landen  is  dat  ze  relatief  veel  geld  verdienen  in  korte  tijd  bij  Nederlandse  werkgevers.  Europese  regelgeving  maakt  het  werknemersverkeer  binnen  Europa  mogelijk.  Nu  ook  de  jongste  EU-lidstaten  uit  Midden-  en  Oost-Europa,  waar  de  economie  nog  geen  sterke  concurrentiepositie  kent,  mogen  deelnemen  aan  het  vrije  verkeer  van  werknemers,  zien  veel  arbeidsmigranten uit die landen de kans om in andere lidstaten meer geld te verdienen dan in eigen  land. Men verlangt naar goedkope huisvesting opdat zo min mogelijk geld wordt uitgegeven aan een  onderkomen en meer geld wordt overgehouden voor andere doeleinden zoals privésituaties in eigen  land. Het besef van uitbuiting door werkgevers of arbeidsbemiddelaars is vaak gering door een gebrek  aan kennis van en informatie over arbeids- en huisvestingsregelgeving.    Werkgevers  Werkgevers  geven  de  voorkeur  aan  buitenlandse  werknemers  omdat  zij  belang  hebben  bij  relatief  goedkope arbeidskrachten die hard werken. Hierdoor kunnen ondernemingen goedkoper produceren  en een betere concurrentiepositie verkrijgen. Vooral in de arbeidsintensieve branche is er veel vraag  naar  laaggeschoolde  arbeiders.  Het  vinden  van  goedkoop  personeel  is  vaak  moeilijk.  Verder  kampt  Nederland met het probleem dat vakmanschap niet voorhanden is, waardoor deze uit het buitenland  moet  worden  aangetrokken.  Ook  de  dienstverlenende  sector  kent  een  tekort  aan  kwalitatief  goede  werknemers,  waardoor  werkgevers  zich  verder  oriënteren  op  de  buitenlandse  markt  van  arbeidskrachten.  Op  dit  moment  kampt  niet  alleen  het  bedrijfsleven,  maar  ook  de  semi-publieke  dienstverlening  in  Nederland  met  een  tekort  aan  werknemers  waardoor  deze  zich  in  navolging  van  andere landen steeds verder openstelt voor MOE-landers.11     Uitzendbureaus  Arbeidsbemiddelaars  zijn  in  veel  gevallen  onmisbaar  voor  buitenlandse  arbeidskrachten  en  Nederlandse werkgevers. Uitzendbureaus hebben geldelijk belang bij de komst van MOE-werknemers 

11  In  Oostenrijk  werken  veel  Oost-Europeanen  onder  erbarmelijke  omstandigheden  zonder  dat  andere  belanghebbenden  en  verantwoordelijken zich daar iets van aantrekken. Zo blijkt uit het artikel ‘Een particuliere verpleegster voor 1,20 euro per uur’  van 22 februari 2008.  

20

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?  en doelen op maximale bemiddeling om het werkaanbod in Nederlandse arbeidsmarkt op te vullen. Zij  bemiddelen  tussen  arbeidsmigranten  en  werkgevers  en  zorgen  ervoor  dat  buitenlands  arbeidspotentieel  bij  Nederlandse  werkgevers  aan  de  slag  kan.  Uitzendbureaus  werken  zo  efficiënt  mogelijk  en  dragen  de  verantwoordelijkheid  voor  de  huisvesting  van  werknemers.  Het  is  van  belang  dat  werknemers  bij  elkaar  op  een  vast  adres  wonen,  zodat  ze  met  meerderen  tegelijk  opgehaald  kunnen worden en om vervoerd te worden naar de arbeidsplaats.     Gemeente  De  gemeente  heeft  te  maken  met  een  sociale  problematiek  in  de  zwakke  wijken.  Een  deel  van  de  MOE-landers werkt buiten de stad, maar woont in Rotterdam. Het verloederen van stadswijken heeft  geen  enkel  belang  voor  de  gemeente  en  heeft  nadelige  gevolgen  voor  de  omwonende  burger.  Voor  een  deel  heeft  de  komst  van  MOE-landers  voor  de  stad  een  economisch  belang.  Op  moeilijk  vervulbare  vacatures  kunnen  Oost-Europese  werknemers  ingezet  worden.  Ter  voorkoming  van  verdringing op de arbeidsmarkt, dienen gemeenten het belang van een eerlijke arbeidsmarkt voorop  te  stellen.  Het  belang  voor  de  stad  Rotterdam  is  bovendien  om  de  behaalde  resultaten  in  hotspotgebieden veilig te stellen. Het woon- en leefgenot mogen niet aangetast worden.     Conclusie  Verschillende  groepen  belanghebbenden  hangen  met  elkaar  samen  binnen  de  MOE-problematiek.  We  spreken  over  actoren  die  afhankelijk  zijn  van  elkaar  zodat  de  arbeidsmarkt  kan  worden  toegetreden door MOE-migranten. In de eerste plaats maakt de EU-wetgeving het werknemersverkeer  ook  mogelijk  voor  de  jongste  EU-lidstaten  uit  Midden-  en  Oost-Europa.  De  beperkingen  voor  grensoverschrijdende  arbeid  en  huisvesting  worden  steeds  meer  versoepeld  en  voor  Polen  is  sinds  mei  2007  geen  sprake  meer  van  een  grensbeperking.  Nederlandse  werkgevers  hoeven  voor  Poolse  arbeidskrachten geen werkvergunningen meer aan te vragen. Deze groep arbeidsmigranten beweegt  zich  legaal  op  de  Europese  arbeidsmarkt  en  geniet  van  alle  rechten  en  plichten  zoals  in  ieder  Europees  land  gelden.  Deze  vrijheidsbeweging  is  gunstig  en  vooral  in  het  belang  van  burgers  uit  landen  waar  de  lonen  in  vergelijking  met  bijvoorbeeld  Nederland  hoger  zijn.  Met  het  oog  op  hogere  salarissen  reizen  arbeidsmigranten  af  naar  landen  waar  vraag  is  naar  buitenlandse  arbeidskrachten  die op tijdelijke vacatures ingezet willen en kunnen worden.     Er  bestaat  dus  een  verband  tussen  Nederlandse  werkgevers  en  buitenlandse  arbeidskrachten.  Door  de  economische  groei  in  Nederland  is  de  vraag  naar  en  het  aanbod  van  arbeid  gestegen.  In  2007  waarschuwde  de  OESO  voor  oververhitting  van  de  Nederlandse  economie.  In  deze  halfjaarlijkse  rapportage werd een voorspelling gedaan over de kans dat er meer vraag naar producten zal zijn dan  wat er werkelijk geproduceerd kan worden. Nederlandse werkgevers zoeken buiten de grenzen naar  beschikbare  en  goedkope  werknemers.  Het  inzetten  van  goedkope  arbeidskrachten  is  van  belang  voor ondernemingen om hun concurrentiepositie te behouden. Door zo min mogelijk te investeren in  arbeidslonen  zal  de  winst  van  een  onderneming  stijgen.  Ook  is  er  sprake  van  toenemende  concurrentie  waarbij  bedrijven  hun  producten  zo  goedkoop  mogelijk  aanbieden.  Efficiëntie  is  voor  werkgevers het sleutelwoord voor profijt.             

21


Deel I: Werken   

2. Tekort aan arbeidskrachten    Arbeidsmigranten  leveren  een  belangrijke  bijdrage  aan  de  groei  van  de  Nederlandse  economie.  Vooral  de  industriële  sector  kent  een  tekort  aan  arbeidskrachten.  Daar  waar  gevraagd  wordt  naar  lager  geschoold  personeel,  zetten  bedrijven  arbeidsmigranten  in  afkomstig  uit  landen  waar  de  lonen  een  stuk  lager  liggen  dan  het  wettelijke  minimumloon  in  Nederland.  Dit  hoofdstuk  gaat  in  op  de  structurele  vraag  naar  (tijdelijke)  arbeid  op  de  Nederlandse  arbeidsmarkt.  Hoe  komt  het  dat  Nederlandse  bedrijven  massaal  arbeidsmigranten  inzetten?  En  waarom  spreekt  men  over  tekorten  aan arbeidskrachten als we in Nederland een groot aantal werkloze uitkeringsgerechtigden hebben?  Verder  wordt  aandacht  besteed  aan  arbeidsbemiddelaars  die  werkgevers  helpen  om  de  vraag  naar  arbeidskrachten zo goed mogelijk op te vullen.    Arbeidsmarkt  Vooral in de industriële sector blijft de vraag naar ongeschoolde of lager opgeleide arbeiders bestaan.  Deze  onderkant  van  de  arbeidsmarkt  kent  een  structureel  tekort  aan  goedkope  arbeidskrachten.  Bij  een  groeiende  economie  is  er  veel  werkaanbod.  Nederlandse  bedrijven  proberen  hun  concurrentiepositie te behouden door de arbeidslonen laag te houden. Vaak kiezen werkgevers voor  relatief  goedkope  arbeidskrachten  die  moeilijk  te  vinden  zijn.  Vooral  in  de  volgende  sectoren  is  de  vraag  naar  goedkope  en  tijdelijke  arbeidskrachten  in  Nederland  groot:  de  land-  en  tuinbouw,  de  vleessector,  de  transportsector  en  de  zakelijke  dienstverlening.  Zoals  veel  West-Europese  landen  is  Nederland sinds de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog een industriële markt geworden. Veel  banen in de industriële sector werden vooral ingevuld door lager opgeleide werknemers en het tekort  werd  vooral  in  de  vorige  eeuw    opgevuld  door  arbeidsmigranten.  Arbeidsmigratie  speelt  een  belangrijke rol op de arbeidsmarkt. Door de komst van de kenniseconomie12 en de daarbij behorende  globalisering is er een daling van het aanbod van werknemers in de ‘low qualified occupations’. Lager  geschoold of ongeschoold arbeid worden steeds meer uitgevoerd door buitenlandse arbeidskrachten.  Verder kennen bedrijven structurele tekorten aan gekwalificeerd technisch personeel. De instroom van  jongeren in bèta- en technische opleidingen is al jarenlang te laag.13 Arbeidskrachten uit Oost-Europa  zijn relatief goedkoper dan Nederlandse uitkeringsgerechtigden. Ten eerste heeft dat te maken met de  lage lonen die in Oost-Europa gelden. MOE-landers verdienen in Nederland relatief gezien meer dan  ze  in  hun  eigen  land  zouden  verdienen.  Op  de  tweede  plaats  gaan  Nederlandse  uitkeringsgerechtigden  bij  aanvaarding  van  werk  er  financieel  op  achteruit:  bepaalde  belastingen  worden  dan  niet  meer  kwijtgescholden  en  zij  verliezen  bepaalde  extra  voorzieningen  zoals  vergoedingen voor de aanschaf van huishoudelijke apparatuur uit de Bijzondere Bijstand.     Toetreden arbeidsmarkt  (Tijdelijke)  arbeidsmigranten  in  Nederland  zijn  voornamelijk  afkomstig  uit  Midden-  en  Oost-Europa:  Estland,  Letland,  Litouwen,  Slowakije,  Hongarije,  Tsjechië,  Polen,  Slovenië,  Bulgarije  en  Roemenië.  Werkgevers  die  MOE-werknemers  in  dienst  nemen,  worden  onder  de  Wet  arbeid  vreemdelingen  (Wav)  verantwoordelijk  gesteld  voor  hun  werknemers.  Het  aanvragen  van  een  tewerkstellingsvergunning (TWV) is één van de voorwaarden om werknemers zonder een Nederlands  paspoort aan het werk te stellen, met uitzondering van Polen. Alleen voor Polen geldt dat werkgevers  sinds 2007 geen TWV meer hoeven aan te vragen. Voor arbeidsmigranten uit de overige MOE-landen  geldt de aanvraag voor een TWV nog wel. Het aantal TWV’s groeit jaarlijks; in 2004 werd het aantal  12  Odé (1996) beschrijft in zijn proefschrift  ‘Hedendaagse internationale migratie gericht op de Nederlandse arbeidsmarkt’  o.a.  de reden van arbeidsmigratie en het aanbod van laag opgeleide banen in de arbeidsmarkt.  13  VNO-NCQ  (juli  2004)  schetst  in  de  nota  ‘Nederland moet actiever’  de  toekomstige  arbeidsmarkt  in  2010  waarin  voorstellen  worden gedaan voor intensivering van het arbeidsmarktbeleid op diverse terreinen. 

22

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?  zelfs  verdubbeld.14 Uit  de  ‘Evaluatie  van  werknemersverkeer  MOE-landen’  (2005)  blijkt  dat  veruit  de  meeste TWV’s aan migranten uit MOE-landen werden afgegeven voor lager geschoolde en tijdelijke  functies.      Onderzoeksinstelling  Ecorys  heeft  een  schatting  gemaakt  van  het  aantal  te  verwachten  MOE’ers  in  Nederland na maart 2007. Zij schatte de omvang tussen de 53.000 en de 63.000 MOE-migranten die  jaarlijks  zullen  instromen.  Volgens  het  Ministerie  van  Sociale  Zaken  en  Werkgelegenheid  zou  ongeveer 90% van hen uit Polen afkomstig zijn.15 Het gaat hierbij om Poolse seizoenarbeiders die hier  gemiddeld  3,5  maand  wonen  en  verblijven.  Rotterdam  schatte  in  december  2006  dat  het  aantal  MOE’ers  na  1  maart  2007  substantieel  zou  toenemen  en  mogelijk  zou  verdubbelen. 16  Er  werd  uitgegaan van ongeveer 2.500 MOE’ers in 2007, maar in de tweede helft van 2007 waren er al 3.700  GBA geregistreerde MOE’ers in de gemeente.     Uit een gesprek met medewerkers van Bureau Frontline17 is gebleken dat het aantal GBA aanvragers  afkomstig uit Polen vooral in het tweede kwartaal van 2007 enorm toenam door het vervallen van de  TWV.  In  het  laatste  kwartaal  van  2007  is  het  aantal  gestabiliseerd,  zoals  ook  werd  verwacht.  De  meeste MOE’ers die van plan zijn om langer in Rotterdam te verblijven, hebben zich massaal in het  tweede kwartaal ingeschreven bij de gemeente.     Arbeidsbemiddeling  Nederlandse uitzendbureaus maakten het afgelopen jaar door de grensopenstelling en de afschaffing  van tewerkstellingsvergunningen voor Poolse arbeidsmigranten een enorme groei door. Dit komt ook  mede  door  de  komst  van  Bulgaren  en  Roemenen.  Door  de  structurele  vraag  naar  tijdelijk  arbeid  in  sectoren waarbij ongeschoold werk moeilijk ingevuld kan worden door Nederlandse arbeiders, stijgt de  komst  van  arbeidsmigranten.  Het  aanbod  van  arbeid  is  voor  een  groot  deel  afkomstig  van  MOE’ers.  Tussenpersonen springen in op deze vraag en aanbod.      De  Poolse  uitzendmarkt  kent  op  dit  moment  goede  tijden  door  de  enorme  vraag  naar  tijdelijke  arbeiders. De arbeidsbemiddelaars zijn actief in het werven van buitenlandse arbeiders. Migranten en  Nederlandse  werkgevers  worden  door  hen  met  elkaar  in  contact  gebracht.  Het  zijn  vaak  de  werkgevers die uitzendbureaus inschakelen omdat de communicatie met buitenlandse arbeiders vaak  veel  tijd  in  beslag  neemt.  Een  goede  samenwerking  tussen  werkgevers  en  uitzendbureaus  is  van  belang om arbeidsmigranten in te zetten op de arbeidsmarkt. Duidelijk afspraken over werktijden, loon  en  huisvesting  zijn  van  belang  voor  arbeidsmigranten  die  tijdelijk  werk  verrichten.  Buitenlandse  werknemers  die  geen  Nederlands  spreken  en  weinig  afweten  van  de  Nederlandse  regelgeving  zijn  vaak totaal afhankelijk van hun werkgever en uitzendbureau. Uitzendbureaus die gespecialiseerd zijn  in  het  bemiddelen  van  Polen  hebben  vaak  bemiddelaars  in  dienst  die  de  Poolse  taal  spreken.  Dat  maakt  de  bemiddeling  sneller  en  men  bespaart  hiermee  tijd.  Er  zijn  Nederlandse  uitzendbureaus  in  Polen actief om Poolse arbeiders van (tijdelijk) werk te voorzien in Nederland.      Uit verschillende interviews met Poolse en andere arbeiders uit MOE-landen is gebleken dat er vaak  slechts  één  aanspreekpunt  of  persoon  is  voor  vragen  over  participatie  en  het  ‘wegwijs  worden’  in  Nederland. De contactpersoon is vaak de bemiddelaar die werkzaam is voor een uitzendbureau en is  de enige persoon die de buitenlandse arbeiders informeert over hun rechten en plichten. Vaak weten 

 Evaluatie werknemersverkeer MOE-landen, AM/AMI/05/29313, 20 mei 2005.   Persbericht Ministerie Sociale Zaken en Werkgelegenheid, 15 februari 2006.  16  De Rotterdamse wethouder Wonen en Ruimtelijke Ordening heeft een onderzoek laten doen naar de doelgroep MOE’ers in  Rotterdam.  ‘De  huisvesting  van  ‘tijdelijke  buitenlandse  werknemers  afkomstig  uit  de  MOE-landen  in  Rotterdam.  Een  globaal  inzicht’, december 2006.  17  Dit bureau stuurt de Rotterdamse interventieteams aan die huisbezoeken afleggen. Handhaving, toezicht en controles worden  uitgevoerd door duo’s die op pad gaan en zij dienen als de ogen en oren van de gemeente Rotterdam.  14 15

23

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?  arbeidsmigranten niet tot wie men zich moet wenden als er vragen zijn omdat ze Nederlands spreken  noch verstaan.     Categorieën arbeidsbemiddeling  Er  zijn  verschillende  soorten  internationale  uitzendbureaus  actief.  De  werkwijze  van  uitzendbureaus  kan van malafide of bonafide aard zijn. Er zijn drie soorten bemiddelaars die ingedeeld kunnen   worden in de volgende categorieën:18    • zichtbare uitzendbureaus die kantoren hebben en volgens de legale werkwijze hun werk doen;  • het  grijze  circuit  waarvan  de  kantoren  wel  traceerbaar  zijn,  maar  waarbij  vergunningen  en  betalingen vaak niet in orde zijn;  • 06-nummer bedrijven die advertenties in kranten plaatsen en mensen naar hen laten bellen.  Vervolgens moeten de arbeidsmigranten naar een verzamelpunt komen om naar Nederland te  vertrekken. Dit valt onder illegale arbeidsbemiddeling.        Malafide bemiddeling  Sinds de afschaffing van de Vestigingswet in 1954 zijn ondernemingen in o.a. de uitzendbranche niet  meer  vergunningsplichtig  en  kan  iedereen  die  dat  wil  een  uitzendbureau  starten.  Het  ontdekken  en  blootleggen  van  malafide  activiteiten  is  hierdoor  bemoeilijkt.  De  Belastingdienst  heeft  wel  een  controlerende functie op dit gebied, maar is voor signalen sterk afhankelijk van het veld. Signalen over  malafide  bemiddelingspraktijken  zouden  idealiter  van  werknemers  moeten  komen  die  getroffen  worden  door  mogelijke  oneerlijke  overeenkomsten.  Maar  vanwege  de  afhankelijkheid  van  het  uitzendbureau  en  daarmee  het  eigen  belang  van  arbeidsmigranten  zelf,  worden  deze  signalen  niet  naar buiten gebracht.     Door  een  enorme  vraag  naar  Oost-Europese  werknemers  is  een  markt  geopend  voor  malafide  arbeidsbemiddelaars.  Uit  een  onderzoek  van  Research  voor  Beleid  (2006)  is  gebleken  dat  er  ruim  5.000 malafide uitzendbureaus actief zijn in Nederland. Mogelijk is het aantal in 2007 gestegen door  de grote instroom van MOE’ers. Er is sprake van malafide praktijken wanneer een uitzendorganisatie  niet  voldoet  aan  de  NEN-norm  waarin  afspraken  worden  gemaakt  over  loon,  verzekering  en  huisvesting.    Verder  is  een  inschrijving  bij  de  Kamer  van  Koophandel  (KvK)  geen  garantie  voor  bonafiditeit.  Sommige georganiseerde ondernemingen die mogelijk malafide praktijken uitvoeren schrijven zich in  bij  de  KvK  en  duiden  hiermee  aan  nauwelijks  schuldig  te  zijn  aan  illegale  arbeidsbemiddeling.  We  zouden hier kunnen spreken van een mogelijke dekmantel om illegale praktijken te laten verdoezelen.    Het gevolg van malafide arbeidsbemiddeling is dat arbeidsmigranten gedupeerd worden en vaak sterk  afhankelijk zijn van het desbetreffende uitzendbureau. Uitzendorganisaties die niet gecertificeerd zijn  kunnen  moeilijk  gecontroleerd  worden  en  hebben  geen  verplichtingen  om  aan  bepaalde  eisen  te  voldoen.  Zolang  in  de  uitzendbranche  geen  verplichte  certificering  nodig  is  voor  (internationale)  arbeidsbemiddeling, zal de controle op mogelijk malafide praktijken in de uitzendbranche gering zijn.     Om  meer  grip  op  malafide  uitzendbureaus  te  krijgen  is  het  zaak  om  het  legale  deel  van  de  uitzendmarkt  te  vergroten.  Dit  kan  door  werkgevers  te  stimuleren  om  alleen  zaken  te  doen  met  gecertificeerde uitzendbureaus die voldoen aan humanitaire eisen. De Vereniging voor Internationale 

18  Volgens  Tom  Sijpestijn  van  uitzendbureau  TempSolution  zijn  deze  drie  soorten  internationale  uitzendbureaus  actief  in  het  bemiddelen van arbeiders uit MOE-landen. 

24

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?  Arbeidsbemiddelaars  (VIA)19 is  er  voor  arbeidsbemiddelaars  die  o.a.  bemiddelen  voor  buitenlandse  werknemers.  VIA  zet  zich  in  voor  het  verbeteren  en  versterken  van  het  imago  van  de  internationale  arbeidsbemiddelaars  en  ontwikkelen  een  eigen  CAO  waar  rekening  wordt  gehouden  met  de  omstandigheden  van  buitenlandse  werknemers,  zoals  werktijden,  lengte  van  contracten,  goede  en  adequate  huisvesting  en  pensioenafdrachten.  Het  doel  van  de  VIA  is  om  zoveel  mogelijk  internationale arbeidsbemiddelaars te werven en vragen om lid te worden, zodat hiermee het malafide  deel van de uitzendbranche zoveel mogelijk wordt verbannen.      Conclusie  In verschillende sectoren op de Nederlandse arbeidsmarkt is er een enorm aanbod van tijdelijk werk.  Banen  worden  ingevuld  door  buitenlandse  werknemers  die  relatief  goedkoper  zijn  dan  Rotterdamse  uitkeringsgerechtigden. De titel  van  dit hoofdstuk  ‘tekort aan  arbeidskrachten’ legt vooral de link met  werkgevers  die  dit  tekort  te  wijten  hebben  aan  het  gebrek  van  goedkope  Nederlandse  arbeidskrachten.  Uit  een  onderzoek  van  Regioplan 20  is  naar  voren  gekomen  dat  de  vraag  naar  arbeidsmigranten uit MOE-landen vooral in de volgende sectoren voorkomt waar werkgevers moeilijk  aan  mensen  kunnen  komen:  land-  en  tuinbouw,  transport,  vlees  verwerkende  industrie,  bouw  en  metaal. Dat zijn de sectoren waar sprake is van moeilijk invulbare vacatures.    In  de  brief  van  de  Minister  van  Sociale  Zaken  en  Werkgelegenheid21 wordt  aan  de  hand  van  het  project Seizoensarbeid gesteld dat er onvoldoende binnenlandse seizoenarbeiders zijn om de pieken  in  de  genoemde  sectoren  op  te  vangen.  Volgens  deze  bewering  duidt  dit  erop  dat  tijdelijke  arbeidsmigranten  hard  nodig  zijn  in  Nederland.  Hiermee  wordt  een  bijdrage  geleverd  aan  de  economische groei.    De  enorme  vraag  naar  kortdurende  arbeid  heeft  een  aanzuigende  werking  op  arbeidsbemiddelaars.  Werkgevers  schakelen  steeds  vaker  uitzendbureaus  in  voor  het  invullen  van  tijdelijke  vacatures.  Vooral de uitzendbureaus die gespecialiseerd zijn in het bemiddelen van Poolse werknemers hebben  het  afgelopen  jaar  veel  werk  gehad.  Zolang  de  uitzendbranche  geen  verplichte  vergunningen  of  certificaten  nodig  heeft,  is  de  grip  op  malafide  uitzendpraktijken  onvoldoende  en  dreigen  arbeidskrachten  uit  Oost-Europa  uitgebuit  te  worden  door  uitzendbureaus  die  niet  volgens  de  regels  werken.     Grote  ondernemingen  zien  voordeel  in  het  inschakelen  van  uitzendbureaus.  Ten  eerste  bespaart  de  tussenkomst van arbeidsbemiddelaars tijd en geld. Personeelsafdelingen dragen minder last door de  inzet van uitzendbureaus. Meestal is de taal het struikelblok voor goede bemiddeling. Op de tweede  plaats  hebben  uitzendbureaus  vaak  een  bestand  vol  werkzoekenden  en  worden  de  voorselecties  verricht  door  het  desbetreffende  bureau.  In  het  kader  van  tijdbesparing  is  de  inzet  van  uitzendorganisaties  een  voordeel  voor  veel  grote  bedrijven.  Voor  de  uitzendbranche  betekent  deze  enorme instroom door het aanbod van werk uit MOE-landen een grote plus. We zien dat bestaande  uitzendbureaus zich specialiseren door zich te richten op Poolse arbeidskrachten. Er wordt ingespeeld  op  een  nieuwe  doelgroep.  Naast  de  bestaande  uitzendbureaus  openen  steeds  meer  kleine  uitzendbureaus hun deuren die zich vooral richten op buitenlandse arbeidskrachten uit Oost-Europa.      

19  De  VIA  vertegenwoordigt  bonafide  internationale  arbeidsbemiddelaars.  De  leden  van  de  VIA  realiseren  minimaal  75%  van  hun omzet door inzet van buitenlandse werknemers.  20  Eerste  rapportage  van  het  onderzoek  ‘De  Europese  grenzen  verlegd’  van  het  bureau  Regioplan.  Minister  Donner  van  SoZaWe heeft dit rapport, mede namens minister Vogelaar voor Wonen, Wijken en Integratie, naar de Tweede Kamer gestuurd.  21  Kamerstukken 2007/2008, 29 407, nr. 75. 

25


3. Inzet op de arbeidsmarkt    In  dit  hoofdstuk  wordt  aandacht  besteed  aan  de  effecten  van  de  inzet  van  MOE’ers  op  de  Nederlandse  arbeidsmarkt.  In  Rotterdam  hebben  verschillende  debatten  plaatsgevonden  over  de  komst  van  MOE-migranten.  De  gevoerde  politieke  debatten  in  2007  kwamen  voornamelijk  voort  uit  verontrustende  geluiden  uit  de  samenleving.  Aan  het  begin  van  de  komst  MOE-migranten  wist  men  niet  hoeveel  van  hen  de  Nederlandse  arbeidsmarkt  zou  toetreden.  De  omvang  van  de  groep  werknemers uit MOE-landen was moeilijk vast te stellen. In Rotterdam ging het college er van uit dat  in 2007 ongeveer 2.500 MOE-landers in de stad zouden verblijven. In werkelijkheid is gebleken dat de  toestroom  groter  is  gebleken  dan  werd  geschat.  Inmiddels  heeft  het  Rijk 22  en  ook  de  gemeente  Rotterdam 23  middels  een  brief  kenbaar  gemaakt  hoe  groot  het  aantal  Oost-Europese  arbeidsmigranten is. Afgaande op het aantal inschrijvingen in de GBA en de tellingen in wijken waar  de meeste MOE-landers wonen, is vastgesteld dat het aantal tussen de 8.000 en 15.000 ligt. Hiervan  waren 3.700 mensen in het laatste kwartaal van 2007 ingeschreven in de GBA.    De  werkgelegenheidsproblematiek  dient  opgelost  te  worden  vanuit  gemeentelijke  inspanningen.  Gemeente Rotterdam maakt afspraken met Rotterdamse werkgevers, CWI en UWV om mensen uit de  bestanden van CWI en de dienst SoZaWe in te zetten op de vraag van werkgevers. Het doel van dit  samenwerkingsverband,  genaamd  DAAD,24 is  om  werkloze  uitkeringsgerechtigden  op  vacatures  te  plaatsen  zodat  werkzoekenden  niet  te  lang  non-actief  blijven.  DAAD  is  een  servicepunt  voor  werkgevers die op zoek zijn naar werknemers en de gemeente probeert werkgevers te stimuleren om  openstaande  vacatures  in  te  vullen  met  werklozen  uit  de  bestanden  van  CWI  en  UWV.  Om  de  verdringing op de arbeidsmarkt door de instroom MOE-landers tegen te gaan, is de inzet van DAAD  een  goede  oplossing  om  eerst  Rotterdamse  werkzoekenden  te  plaatsen  op  bepaalde  vacatures,  alvorens  MOE-landers  op  ingezet  worden.  Hierbij  gaat  het  voornamelijk  om  vacatures  binnen  die  sectoren waar momenteel veel MOE-landers werken.    Met de inzet van DAAD zijn in 2007 ruim 150 werkzoekende Rotterdammers in de glastuinbouw, ruim  130  plaatsingen  in  de  haven  en  meer  dan  200  in  de  bouw  geplaatst.  Momenteel  richt  de  gemeente  zich  specifiek  op  het  vervullen  van  vacatures  in  deze  branches.  Verder  vraagt  de  gemeente  aan  werkgevers  om  alleen  samen  te  werken  met  bonafide  uitzendbureaus  die  volgens  legale  werkwijze  handelen en voldoen aan bepaalde kwalificaties. Dit beleid om Rotterdamse werkzoekenden aan het  werk te krijgen heeft een goed vooruitzicht. Er wordt geïnvesteerd in diverse re-integratietrajecten die  moeten  leiden  tot  minder  werkloze  uitkeringsgerechtigden.  In  Rotterdam  daalde  in  2007  het  aantal  bijstandsgerechtigden met 11% procent25 en is hiermee de grootste daling dan ooit is geweest. Echter  als  we  uit  gaan  van  een  arbeidsmarkt  situatie  zonder  MOE-werknemers,  zou  het  percentage  hoger  liggen.  Met  het  doel  om  het  aantal  uitkeringsgerechtigden  in  Rotterdam  te  verminderen,  is  het  van  belang om zoveel mogelijk werkloze Rotterdammers in de bijstand te plaatsen op vacatures waar nu  ongeschoolde  arbeidskrachten  uit  het  buitenland  werken.  Vooral  bij  ongeschoold  arbeid  vindt  er  verdringing  plaats  door  MOE-landers.  Vanuit  een  politiek  perspectief  zou  het  werk  dat  nu  ingevuld  wordt door MOE’ers evengoed ingevuld kunnen worden door werkloze uitkeringsgerechtigden. Op de  vraag  waarom  er  in  Nederland  zoveel  mensen  aan  de  kant  staan  en  dus  niet  participeren  in  de 

22  Persbericht 07/120,  Ministerie van SoZaWe,  Ruim 100.000 mensen uit Midden- en Oost-Europa werkzaam in Nederland,  27  november 2007.  23  Brief van het College van B&W aan de gemeenteraad, Instroom inwoners uit MOE-landen, 16 oktober 2007.  24  DAAD is een servicepunt voor werkgevers uit de regio Rotterdam en staat werkgevers bij met werving en selectie, scholing  en reïntegratietrajecten.  25  Opiniestuk  wethouder  Dominic  Schrijer  (Werk,  Zociale  Zaken  en  Grotestedenbeleid),  verschenen  in  de  Volkskrant  van  dinsdag 5 februari 2008. 

26

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?  arbeidsmarkt,  is  het  antwoord  divers.26 Re-integratietrajecten  hebben  een  hoog  uitstroompercentage  van bijstand naar werk tot doel.    ‘Werkloosheid onder de autochtone bevolking en immigratie kunnen wel degelijk samengaan en ook  economisch voordeel opleveren’  (Emmer  en  Wansink,  2005,  p.118).  Voor  banen  waar  Nederlanders  moeilijk  inzetbaar  zijn,  worden  MOE-migranten  ingezet  om  langdurig  openstaande  vacatures  in  te  vullen.  In  tijden  van  economische  expansie  is  het  de  vraag  of  langdurig  werklozen  ingezet  kunnen  worden. Uitkeringsgerechtigden die een lange tijd geen arbeid hebben verricht zijn moeilijk inzetbaar  op  de  arbeidsmarkt.  Ook  als  het  gaat  om  laaggeschoolde  arbeid.  Hun  arbeidsethos  is  mogelijk  verzwakt en het vergt enige tijd om enige ritme en werknemersmentaliteit weer op te pakken.    Theoretisch gezien is het logisch om Nederlandse werklozen in te zetten op vacatures die momenteel  ingevuld worden door arbeiders uit MOE-landen. Werkgevers zouden Nederlandse arbeiders moeten  werven en selecteren om zo een bijdrage te leveren aan het verminderen van het aantal Nederlandse  uitkeringsgerechtigden. In het kader van maatschappelijk verantwoord ondernemen zou dit gevraagd  mogen worden aan werkgevers. Het algemeen belang is er sociologisch en financieel bij gebaat dat  pas als alle Nederlandse (potentiële) werknemers zijn uitgeput er instroom van buiten kan komen. De  komende twee jaar wil de gemeente Rotterdam meer werklozen aan het werk krijgen. Rotterdam telt  in  totaal  31.000  uitkeringsgerechtigden  en  het  doel  is  om  het  aantal  uitkeringsgerechtigden  flink  te  verminderen door hen die wel kunnen werken maar op non-actief staan, aan het werk te zetten. Het  kabinet gaat uit van een banengroei in het midden- en kleinbedrijf. Deze groei wordt geschat op 2,5%  procent. Als die wordt gerealiseerd ontstaan in de komende jaren veel vacatures en dat is gunstig voor  de arbeidsmarkt.    Hoewel landelijk is gebleken dat het re-integratiebeleid weinig effect heeft gehad op de toestroom van  werkloze  uitkeringsgerechtigden  op  de  arbeidsmarkt,  heeft  Rotterdam  in  de  afgelopen  jaren,  vanaf  2006,    door  middel  van  strikte  handhaving  en  een  persoonsgericht  re-integratiebeleid  meer  dan  vijfduizend uitkeringsgerechtigden aan een baan geholpen. Het uitgangspunt van dit beleid om meer  mensen  aan  het  werk  te  krijgen  is  dat  van  iedereen  een  tegenprestatie  wordt  verwacht  voor  de  uitkering.  Er  zijn  projecten  die  zich  richten  op  twee  soorten  werklozen:  1)  werklozen  die  niet  ‘willen’  werken en 2) werklozen die niet ‘kunnen’ werken.    Het  project  ‘WerkDirect’  zet  bijstandsgerechtigden  aan  het  werk  die  eigenlijk  niet  willen  werken.  Misbruik  van  de  uitkering  en  ongeldige  redenen  die  gebruikt  worden  om  niet  aan  het  werk  te  gaan  worden streng aangepakt en niet meer geaccepteerd. Tussen 2005 en 2007 verliet 16% vrijwillig  en  30% onvrijwillig de bijstand. Als er druk gezet wordt op deze mensen verlaat men de uitkering en gaat  men sneller aan de slag.    Door  verschillende  gemeenten27 wordt  aan  het  Rijk  gevraagd  om  het  vrij  verkeer  van  Bulgaren  en  Roemenen  niet  voor  2011  in  te  voeren.  Ook  wordt  aangedrongen  op  een  uitbreiding  van  de  arbeidsinspectie  op  grond  van  arbeidsbeschermingwetgeving.  Gemeenten  dringen  ook  aan  om  het  mogelijk  te  maken  dat  zij  kunnen  registreren  wie  er  in  hun  gemeente  aanwezig  zijn  door  betere  handhaving  en  gegevensuitwisseling.  Ook  dient  het  Rijk  mee  te  denken  en  werken  aan  verplichte  certificering voor uitzendbureaus.    

26  Emmer en Wansink (2005) geven antwoorden op vragen over migratie. Oost-Europese arbeiders in Nederland worden als de  uitkeringstrekkers en de toekomst van de Nederlandse arbeidsmarkt gezien (p. 116).  27  Tijdens  de  Polentop-conferentie,  waarbij  bestuurders  van  verschillende  gemeenten  met  elkaar  spraken  over  de  MOEproblematiek, vroegen gemeenten aan het Rijk o.a. om de overgangstermijn voor Bulgaren en Roemenen te verlengen naar vijf  jaar,  zodat  de  huidige  problemen  eerst  opgelost  worden  voordat  de  volgende  grote  groep  MOE-landers  zonder  beperkingen  naar Nederland komen. 

27

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?  In de praktijk is de situatie anders. Nederlandse ondernemers merken op dat MOE’ers in groten getale  naar Nederland komen en bereid zijn om laaggeschoold, onregelmatig en in de volksmond ‘vuil’ werk  aan  te  nemen  (Emmer  en  Wansink,  p.118).  Voor  banen  waarvoor  geen  Nederlanders  te  vinden  zijn  worden  MOE-immigranten  ingezet.  Volgens  het  CPB  zou  het  aantal  uitkeringstrekkers  groeien  wanneer de instroom van MOE-landers onbelemmerd blijft. Werkgevers zullen door de grote instroom  de  voorkeur  geven  aan  arbeiders  die  goedkoper  zijn  en  bereid  zijn  om  te  werken  tijdens  onregelmatige  werkuren.  In  het  malafide  deel  van  arbeidsbemiddeling  wordt  ook  van  werknemers  verlangd dat zij onder het minimumloon werken en veel langere dagen maken en uren draaien dan dat  de  Arbeidstijdenwet  toelaat.  Met  dit  gegeven  moet  wel  worden  opgemerkt  dat  de  constructie  als  Zelfstandige  Zonder  Personeel  dit  toelaat.  De  malafide  constructie  wordt  als  het  ware  witgewassen.  De  term  witwassen  wordt  in  dit  kader  door  mij  bewust  gebruikt,  omdat  wij  allen  weten  dat  de  ZZPconstructie hier niet voor bedoeld is.     Zelfstandigen Zonder Personeel  De  arbeidsmigrant  die  zich  als  zzp’er  in  laat  schrijven  heeft  hier  zelf  financieel  nog  steeds  meer  voordelen  van  dan  nadelen,  maar  de  druk  die  door  werkgevers  wordt  opgevoerd  om  onder  het  minimumloon te betalen, overuren te maken en geen vakantiedagen te hebben is feitelijk oneigenlijk.  Werkgevers  dekken  hun  geweten  en  juridische  positie  af,  omdat  het  zo  is  dat  een  zzp’er  zelf  afspraken kan maken over de genoemde arbeidsvoorwaarden.    Uit  mailwisseling  met  de  Kamer  van  Koophandel  (KvK)  Rotterdam  komt  naar  voren  dat  Poolse  ondernemers  intussen  de  grootste  groep  niet-Nederlandse  startende  ondernemers  zijn.  Een  groot  deel van de geregistreerde ondernemers is zzp’er. De Belastingdienst heeft als taak om te controleren  of  er  sprake  is  van  daadwerkelijke  ondernemers  in  de  zin  van  belastingwetgeving  en  de  sociale  verzekeringen.  Buitenlandse  ondernemers  hebben  dezelfde  plichten  en  kunnen  net  als  iedere  ondernemer  bij  de  Belastingdienst  een  Verklaring  Arbeidsrelaties  (VAR)  aanvragen.  Als  een  VAR  ‘winst  uit  onderneming’  verstrekt  wordt,  dan  is  de  ondernemer  een  ondernemer  voor  de  inkomstenbelasting  en  wordt  de  opdrachtgever  gevrijwaard  van  de  afdracht  sociale  verzekeringswetten.28    Voor  wat  betreft  het  inschrijven  van  ondernemingen  bij  de  KvK  is  er  een  koppeling  nodig  met  de  Belastingdienst  en  de  GBA.  De  bestanden  worden  onderling  uitgewisseld  door  bijvoorbeeld  de  koppeling tussen de GBA en de gegevens zoals geregistreerd bij de Belastingdienst. Verificatie vindt  plaats  op  basis  van  de  gegevens,  zoals  opgenomen  en  door  de  KvK  raadpleegbaar  in  de  GBA  bestanden. Inschrijving bij de KvK vindt pas plaats als er ook een feitelijke inschrijving in de GBA is.  De gegevens van Oost-Europese zzp’ers zoals die bij de KvK zijn geregistreerd zijn dus afgeleid van  de  GBA  en  zouden  daar  opvraagbaar  moeten  zijn.  Indien  bij  de  KvK  blijkt  dat  de  onderneming  niet  meer  op  het  opgegeven  adres  gevestigd  is  en  de  ondernemer  niet  meer  te  achterhalen  is  en  bijvoorbeeld de jaarlijkse bijdrage niet meer wordt betaald, dan gaat de KvK over tot opheffing van de  onderneming.  De  KvK  heeft  de  taak  om  ondernemers  informatie  te  verstrekken  wanneer  er  naar  gevraagd  wordt  en  hen  naar  de  juiste  instanties  door  te  verwijzen.  Voor  MOE-landers  zijn  geen  specifieke activiteiten van de KvK en dienen ook zij informatie aan te vragen via de balie, telefoon en  website.     Uit  het  bovenstaande  kunnen  we  opmaken  dat  het  noodzakelijk  is  om  de  woonadressen  van  zelfstandige ondernemers afkomstig uit MOE-landen te controleren door de adressen zoals bekend bij  KvK en GBA te matchen en te controleren. Een GBA inschrijving is een voorwaarde om ingeschreven  te  kunnen  worden  als  ondernemer  bij  de  KvK.  De  kans  is  groot  dat  Oost-Europese  werknemers  na 

28  Ondernemer is dan niet verzekerd tegen ziektekosten. Verderop in het hoofdstuk gezondheidszorg zal worden ingegaan op  de gevolgen voor de zzp’er en de overheid. 

28

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?  een  periode  van  mogelijke  uitbuiting  door  arbeidsbemiddelaars  of  werkgevers,  nu  inzien  dat  het  voordeliger is om als zelfstandige op de Nederlandse arbeidsmarkt te opereren.29    Conclusie  De  komst  van  arbeidsmigranten  naar  de  stad  Rotterdam  brengt  verschillende  voordelen  en  nadelen  met zich mee. Vanuit een economisch perspectief kent de komst een groot belang voor het midden-  en klein bedrijf in branches waar veel vraag is naar laaggeschoolde werknemers. Werkgevers geven  de  voorkeur  aan  goedkope  arbeidskrachten  die  flexibel  inzetbaar  zijn  voor  werk.  Nu  Nederlandse  werkgevers  geen  tewerkstellingsvergunning  meer  hoeven  aan  te  vragen  voor  Poolse  arbeiders,  zal  mogelijk  het  aantal  Polen  kunnen  toenemen  op  Nederlandse  arbeidsmarkt.  De  lagere  inkomensgroepen  lijden  schade  door  de  verdringing  op  de  arbeidsmarkt.  Ook  zal  een  druk  op  de  lonen gelegd worden. Als werkgevers door de ruime keuze aan Poolse arbeiders ‘gewend’ raken aan  de relatief lage lonen, zullen de lonen in de lagere inkomensgroepen minder snel groeien. We kunnen  het volgende stellen over de inzet van arbeidsmigranten uit MOE-landen op de arbeidsmarkt: het hoge  minimumloon  en  het  relatief  hoge  niveau  van  de  uitkeringen  in  Nederland  zorgen  ervoor  dat  immigranten  aan  de  slag  kunnen  op  dat  deel  van  de  arbeidsmarkt  waar  autochtonen  zich  niet  laten  zien.  Hoge  sociale  uitkeringen  beïnvloeden  de  flexibiliteit  van  het  arbeidsaanbod  aan  de  onderkant  van de markt.    Verder worden MOE-landers steeds meer geprikkeld om als zzp’er de arbeidsmarkt te betreden. Bij de  Kamer  van  Koophandel  groeit  het  aantal  zelfstandigen  afkomstig  uit  Oost-Europa.  Een  GBAinschrijving  is  een  voorwaarde  is  om  bij  de  KvK  als  zelfstandige  ingeschreven  te  worden.  Dit  maakt  een extra controle op ongeldige woonadressen mogelijk. 

29  Tijdens  mijn  korte  stage  bij  Bureau  Frontline  waarbij  ik  met  de  interventieteams  op  pad  ging,  heb  ik  samen  met  een  interventieteam een huisbezoek afgelegd bij een Pool die zich in de GBA wilde inschrijven. Een ‘kennis’ van de desbetreffende  Pool was daarbij aanwezig en diende als tolk. Via deze vertaler ben ik erachter gekomen dat hij zich in de GBA liet inschrijven  omdat hij als zzp’er aan de slag wilde gaan, nadat hij een periode voor een werkgever had gewerkt. Het desbetreffende adres  betrof een kraakpand en oogde onbewoonbaar. 

29


4. Recht op sociale voorzieningen    Iedere werknemer die in Nederland werkzaam is, draagt premies af. Ook een arbeidskracht die tijdelijk  of langdurig werk verricht in Nederland bouwt hiermee rechten op sociale voorzieningen op. Bij gebrek  aan  onderzoek  naar  de  mogelijkheid  dat  de  Nederlandse  verzorgingsstaat  aantrekkelijk  is  voor  arbeidsmigranten uit landen waar de sociale voorzieningen niet zo goed gereld zijn, kunnen we geen  uitspraak doen over een aanzuigende werking.    Verblijfsrecht  Het Centraal Planbureau concludeert dat van arbeidsmigratie op grote schaal geen positieve effecten  te  verwachten  valt,  maar  dat  beperkte  arbeidsmigratie  wel  gunstig  kan  zijn  voor  de  economie.  Dit  is  vooral  het  geval  als  immigranten  hoger  zijn  opgeleid,  goede  vooruitzichten  hebben  op  werk  en  in  moeilijk vervulbare vacatures terechtkomen.30 En volgens Emmer en Wansink (2005, p. 116) trekken  immigranten  alle  voordelen  naar  zich  toe.  In  de  huidige  situatie  bouwen  MOE-migranten  die  langer  dan drie maanden in loondienst werken, rechten op in Nederland. In de Wet Werk en Bijstand (WWB)  staat de regeling vast dat men dan het recht heeft om beroep te doen op de sociale voorzieningen. Er  is  sprake  van  rechtmatig  verblijf  als  men  langer  dan  drie  jaar  in  Nederland  werkt  en  dan  dus  ook  belasting  betaalt.  Na  vijf  jaar  volgt  een  duurzaam  verblijfsrecht.  De  beperkingen  op  het  recht  van  bijstand gelden dan niet meer en er zijn ook geen verblijfsrechtelijke gevolgen meer wanneer beroep  wordt gedaan op bijstand.    In Nederland krijgen werklozen 75% procent van het laatst verdiende loon. In Polen is dat 61%. Polen  die  in  Nederland  na  een  half  jaar  werkloos  raken,  kunnen  een  lucratieve  WW-uitkering  aanvragen.  Deze ligt ruim zes keer hoger dan in Polen. De Nederlandse WW-uitkering is vooral gunstig voor de  Polen omdat ook rekening wordt gehouden met het arbeidsverleden in eigen land bij het verstrekken  van  de  uitkering.  Als  een  Pool  na  zes  jaar  werken  in  Polen  een  half  jaar  aan  de  slag  gaat  in  Nederland,  heeft  deze  na  afloop  recht  op  zes  maanden  WW.  Deze  uitkering  is  gebaseerd  op  het  laatste,  hoge  Nederlandse  loon.  De  meningen  over  het  recht  op  een  uitkering  voor  Polen  zijn  verdeeld.  Zo  wordt  er  gevreesd  voor  mogelijke  ‘WW-toerisme’en  wil  men  enerzijds  een  aanpassing  van  de  regels.  Anderzijds  ziet  men  geen  problemen  omdat  de  regels  voor  WW  streng  zijn  en  Polen  komen hier om te werken en er zal snel weer ander werk zijn voor een werkloze Pool omdat er veel  passende arbeid is.     Op  dit  moment  zijn  de  aantallen  MOE-migranten  die  gebruik  maken  van  een  uitkering  nog  onbeduidend,  maar  de  groep  MOE-migranten  (vooral  Polen)  die  al  gebruik  kunnen  maken  van  het  recht  op  een  uitkering  is  aanzienlijk.  Mocht  de  Nederlandse  arbeidsmarkt  inzakken  en/of  de  vraag  naar  MOE-arbeiders  dalen,  dan  is  de  kans  groot  dat  deze  mensen  bij  de  Nederlandse  sociale  diensten  aanspraak  doen  op  een  uitkering.  De  financiële  druk  op  de  Nederlandse  samenleving  als  geheel  is  nog  niet  onderzocht.  De  rekensom  is  wel  te  maken  en  zal  voor  de  samenleving  negatief  uitvallen. Dit omdat MOE-migranten pas een korte periode zelf meebetalen aan een voorziening waar  zij zelf lang gebruik van zouden kunnen maken en wat meer geld oplevert dan een baan in het land  van herkomst hen oplevert.    Vanaf  maart  2007  hebben  veel  arbeiders  uit  MOE-landen  zich  ingeschreven  in  de  Gemeentelijke  Basisadministratie  van  Rotterdam.  Dit  zou  er  op  kunnen  duiden  dat  een  nieuwe  groep  arbeidsmigranten  zich  blijvend  vestigt  in  de  stad  Rotterdam.  Voor  een  ZZP-constructie  is  een  inschrijving  in  de  GBA  noodzakelijk.  Daarom  kunnen  we  ervan  uitgaan  dat  het  mogelijk  is  dat  deze  groep  migranten  zich  permanent  zal  vestigen  in  de  stad.  Maar  niet  elke  zzp’er  is  van  plan  om  zich 

30  Het  CPB  geeft  in  een  Bijzondere  Publicatie  ‘Immigration  and  te  Dutch  Economy’  (2003)  een  overzicht  weer  van  de  ontwikkelingen van de immigratie naar Nederland en de trends die zich daarin aftekenen. 

30

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?  definitief te vestigen. Sinds de invoering van de Koppelingswet31 heeft men recht op een uitkering en  aanspraak op overige voorzieningen als er sprake is van een rechtmatig verblijf in Nederland.     Uit  de  gesprekken  die  ik  heb  gevoerd  met  MOE-migranten  valt  op  te  maken  dat  het  werken  in  Nederland niet zuiver en alleen uit geldelijk gewin bestaat. Niet alle geïnterviewde migranten kwamen  hier openlijk voor uit. Deze migranten laten vaak hun gezin overkomen en er wordt gebruik gemaakt  van  sociale  voorzieningen,  onderwijs  en  gezondheidszorg.  Deze  voordelen  zijn  bijkomende  factoren  die  voor  sommige  arbeidsmigranten  er  voor  zorgen  dat  men  de  stap  van  definitief  verblijf  zet.  Verderop  wordt  een  beschrijving  gegeven  van  de  gevolgen  die  dit  heeft  op  de  terreinen  wonen,  onderwijs en gezondheidszorg.    Conclusie  Uit  interviews  met  MOE-migranten  blijkt  dat  Nederland  voor  hen  meer  is  dan  alleen  een  plek  om  tijdelijk geld te verdienen. Een groei van arbeidsmigranten zou kunnen betekenen dat velen van hen  zich  zullen  blijven  vestigen  in  Nederland.  Op  de  lange  termijn  zal  rekening  gehouden  moeten  worden  met  de  totale  kosten  als  de  vraag  naar  MOE-migranten  zal  inkrimpen.  De  huidige  arbeidskrachten uit Oost-Europa die hier werk verrichten en dus ook premies afdragen, bouwen hun  rechten op en zullen in de toekomst ook aanspraak kunnen doen op bijvoorbeeld de bijstand. Er is  nog  geen  totale  rekensom  gemaakt  van  de  kosten  die  in  de  toekomst  gemaakt  zullen  worden.  Hoewel  de  regels  voor  WW  –uitkeringen  streng  zijn,  wordt  nu  al  gevreesd  voor  mogelijke  ‘WWtoerisme’ waarmee rekening gehouden moet worden om problemen in de toekomst te voorkomen.      

31  De  Koppelingswet  legt  een  relatie  tussen  het  verblijfsrecht  van  vreemdelingen  en  de  diverse  voorzieningen  die  door  de  overheid worden verstrekt, zoals uitkeringen, kinderbijslag en huurtoeslag. 

31


Deel II: Verblijf   

5. Huisvesting    In  dit  hoofdstuk  staat  het  verblijf  van  MOE-migranten  in  Rotterdam  centraal.  De  komst  van  nieuwe  migrantengroepen uit Oost-Europa beïnvloedt de vraag naar goedkope woningen in Rotterdam. In de  zwakkere  woonwijken  van  Rotterdam  is  het  van  belang  om  de  behaalde  resultaten  veilig  te  stellen.  Sommige  woonwijken  ondergaan  een  woningverbetering  en  zijn  op  weg  naar  verbetering  van  het  leefklimaat.  Het  aantal  woningzoekenden  in  de  huursector  kent  een  stijging  door  de  komst  van  MOE’ers.  Er  lijkt  sprake  te  zijn  van  een  verdringing  op  de  woonmarkt  en  Rotterdamse  woningzoekenden die jarenlang op de wachtlijst staan voor een huurwoning zouden geen last moeten  ondervinden.  Het  is  de  vraag  of  woningverhuur  aan  MOE’ers  aan  de  particuliere  sector  overgelaten  zou moeten worden.     Huisvesting  van  MOE-migranten  zal  voornamelijk  in  de  particuliere  markt  moeten  worden  opgepakt.  Hier  is  breed  politiek  draagvlak  voor.  Sommige  partijen  zouden  de  huisvesting  liever  door  woningcorporaties  laten  doen  maar  zien  ook  dat  de  vraag  te  groot  is,  ook  gezien  de  wachtlijsten  en  het  spreidingsbeleid.  En  andere  partijen  stellen  zich  op  het  standpunt  dat  arbeidsmigranten  niet  met  Nederlands  publiek  geld  gehuisvest  mogen  worden.  Huisvesting  voor  Oost-Europeanen  zou  niet  publiek gefinancierd mogen worden, omdat Nederlandse burgers met lage inkomens voorrang moeten  krijgen op goedkope woningen.    De  verantwoordelijkheid  voor  huisvesting  van  arbeidsmigranten  ligt  bij  henzelf  of  bij  de  werkgever.  Arbeidsmigranten dienen zelf voor hun huisvesting te zorgen zonder publiek gefinancierde middelen.  Zij moeten zelf voor hun woning betalen of deze laten betalen door hun werkgever. Woningcorporaties  hebben  o.a.  een  goedkope  woningvoorraad  die  bestemd  is  voor  Nederlandse  burgers  die  onvoldoende verdienen.     De  komst  en  de  aanwezigheid  van  MOE’ers    in  deze  wijken  tasten  in  veel  gevallen  het  woon-  en  leefgenot  aan.  De  hoofdreden  van  deze  aantasting  in  bepaalde  wijken  is  het  feit  dat  bij  tijdelijke  huisvesting  door  arbeidsmigranten  vooral  gelet  wordt  op  lage  huisvestingskosten,  zodat  een  groot  deel van het verdiende geld naar het land van herkomst gestuurd kan worden.32 Kleine woonruimten  en  slechte  woonomstandigheden  leiden  tot  slechte  woonsituaties  zoals  illegale  overbewoning  waarbij teveel personen in een woning of kamer verblijven.       M id d e n -  e n  O o s t - E u ro p e s e  b e v o lk in g  in  R o tte r d a m   In  Rotterdam  vestigen  zich  grote  groepen  arbeiders  uit  Midden-  en  Oost-Europa.  Met  name  de  Poolse gemeenschap groeit door de structurele vraag naar tijdelijke arbeid in Nederland. Een deel  van  de  Poolse  gemeenschap  woont  al  lang  in  Nederland,  een  ander  deel  heeft  zich  recentelijk  in  Rotterdam gevestigd. De groei van het aantal gehuisveste Polen is af te leiden uit het feit dat sinds  de  afschaffing  van  de  tewerkstellingsvergunning  het  aantal  Poolse  arbeidsmigranten  is  toegenomen. Dit is vooral te merken aan de groei van het aantal inschrijvingen bij de Rotterdamse  GBA  waar  iedere  Rotterdamse  burger  zich  dient  in  te  schrijven  wanneer  men  zich  in  de  stad  wil  huisvesten voor een periode langer dan drie maanden. ‘De migratie-intentie bepaalt de verblijfsduur.  Economische  migranten  zoals  MOE’ers  die  om  economische  redenen  naar  Nederland  komen  hebben  in  eerste  instantie  een  minder  duurzaam  verblijf  omdat  men  terugkeert  naar  het  land  van  herkomst wanneer er genoeg geld is verdiend is in een korte periode. Wij moeten ook stil staan bij  32

 Barend Rombout van Bureau Frontline suggereert dit n.a.v. de afgelegde huisbezoeken door interventieteams. 

32


het  feit  dat  een  intentie  voor  kort  verblijf  soms  ingehaald  wordt  door  de  realiteit.  Dan  verblijft  men  langer  in  Nederland  dan  oorspronkelijk  was  voorzien,’  aldus  Van  der  Aalst,  directeur  van  de  Internationale  Organisatie  voor  Migratie  (IOM).  Zo  zien  we  dat  nu  ook  terug  bij  de  aanwezige  MOE’ers die in Rotterdam werken en wonen. De Poolse bevolkingsgroep start met het ontwikkelen  van  een  eigen  Pools  netwerk.  In  bepaalde  delen  van  de  stad  is  de  aanwezigheid  van  Poolse  winkels,  verenigingen  en  kerken.  In  het  centrum  van  Rotterdam  is  recentelijk  een  Pools  café  geopend  dat  als  ontmoetingsplaats  dient.  Hieruit  kunnen  we  voorzichtig  concluderen  dat  de  verblijfsduur van deze groep migranten langer zal zijn dan men had verwacht.     C o n c e n tr a tie  M O E - la n d e rs  in  R o tte rd a m   In  bepaalde  delen  van  de  stad  zijn  groepen  arbeidsmigranten  uit  MOE-landen  gehuisvest.  Voornamelijk in hotspotgebieden33 zijn er concentraties van arbeiders uit Midden- en Oost-Europa.  Volgens Bureau Frontline is redelijk goed zicht op de wijken en straten waar veel arbeidsmigranten  uit Midden- en Oost-Europa verblijven. Een groot deel van deze groep wordt vertegenwoordigd door  Polen.  De  deelgemeenten  die  kampen  met  concentraties  Polen  en  andere  Midden-  en  OostEuropese mensen zijn:    • Delfshaven  • Feijenoord  • Charlois  • Centrum  • Noord  • Hoogvliet  • Prins Alexander     Geschat  wordt  dat  het  aantal  MOE-landers  in  Rotterdam  tussen  de  8.000  en  15.000  ligt.  De  schatting  ligt  aanzienlijk  hoger  dan  het  aantal  MOE-landers  zoals  geregistreerd  in  de  GBA,  dat  in  het vierde kwartaal van 2007 nog 3.700 telde.     Interventieteams  voeren  huisvestingscontroles  uit  bij  mogelijk  illegale  huisvesting  door  MOE’ers  in  bepaalde  wijken.  Door  de  veelvoudige  controles  bestaat  de  kans  dat  de  verschuiving  van  het  ene  deelgemeente  naar  het  andere  kan  plaatsvinden.  Wanneer  een  quotum  ingevoerd  wordt  voor  een  maximaal  aantal  MOE-landers  die  in  Rotterdam  mogen  wonen  zou,  zou  er  meer  grip  zijn  op  de  grote instroom van MOE-arbeidskrachten in de stad. Het doel van de invoering van een quotum is  om  te  voorkomen  dat  te  veel  en  te  grote  groepen  MOE-landers  zich  in  de  stad  zullen  huisvesten.  Een deel van hen woont in de stad Rotterdam, maar werkt echter buiten de stad.     Overlast en illegale huisvesting  In  een  aantal  Rotterdamse  deelgemeenten  zijn  signalen  van  overlast  door  huisvesting  van  tijdelijke  arbeidsmigranten  uit  Midden-  en  Oost-Europa.  Omwonenden  hebben  vooral  last  van  de  geluidsoverlast  die  voortkomt  uit  slechte  huisvestingssituaties  waarin  de  Polen  e.a.  verkeren.  De  verwachting is dat de instroom van inwoners uit Midden- en Oost-Europa blijft groeien. Dit leidt tot een  vraagstijging  naar  tijdelijke  huisvesting.  Een  deel  van  deze  mensen  is  gehuisvest  in  de  particuliere  sector omdat niet alle woningcorporaties tijdelijke arbeidsmigranten huisvesten. De kans is groot dat  huisjesmelkers  profiteren  van  deze  gelegenheid  en  dus  streven  naar  geldelijk  gewin.  Het  gevolg  daarvan  is  dat  veel  woningen  slecht  onderhouden  worden  en  weinig  aandacht  krijgen  op  het  gebied  van legale huisvesting.   

33  Hotspots  zijn  plekken  in  de  stad  waar  de  fysieke,  sociale  en  economische  verloedering  hand  in  hand  gaan  (bron:  www.rotterdamveilig.nl). 

33

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?  Het Rotterdamse stadsbestuur heeft een beleidsstuk opgesteld waarin een structurele aanpak van de  problematiek  beschreven  wordt.  In  de  huidige  aanpak  worden  interventieteams  ingezet  om  o.a.  illegale verblijfsinrichtingen op te rollen. Bovendien worden malafide huiseigenaren c.q. huisjesmelkers  hiermee  aan  het  licht  gesteld  en  aangepakt.  De  inspanningen  van  Leefbaar  Rotterdam  rondom  de  komst  van  de  Polen  hebben  heldere  oplossingen  aan  zowel  de  huisvestingskant  als  aan  de  werkgelegenheidskant ten doel.    ‘De toestroom van werknemers uit MOE-landen verloopt niet in alle gevallen vlekkeloos. Klachten over  geluidsoverlast  en  drankmisbruik  nemen  nog  altijd  toe.’ 34  Overlastgevers  vallen  het  meest  op  en  diverse  reportages  over  illegale  overbewoning  laten  de feiten zien. De media schenkt veel aandacht  aan  de  problematiek  rondom  Poolse  werknemers  die  in  bepaalde  wijken  zijn  gevestigd.  Gemeenten  dienen  actie  te  ondernemen  wanneer  huisvesting  van  groepen  arbeidsmigranten  tot  overlast  leidt  in  woonwijken, maar ook als bestemmingsplannen of bouwregels overtreden worden wanneer creatieve  oplossingen  worden  bedacht  voor  huisvesting.  Een  voorbeeld  zijn  kraakpanden  en  hotels  waar  groepen MOE’ers gehuisvest worden en waar geen rekening wordt gehouden met de omgeving en de  visie van bepaalde wijken.    Goedkope woningen zijn erg aantrekkelijk voor tijdelijke arbeidskrachten. Werkgevers huisvesten hun  tijdelijke werknemers in zo goedkoop mogelijke woningen. Regelmatig komen er klachten binnen over  luidruchtige  Polen.  Interventieteams  brengen  bezoeken  aan  panden  daar  waar  vermoedelijk  veel  onrust  heerst.  Bij  het  binnentreden  van  panden  waarbij  huisvesting  volgens  illegale  wijze  geschiedt,  verraden de vele matrassen vaak het aantal mensen die mogelijk illegaal op het woonadres verblijft.      ‘Waar vroeger buurvrouw Truus woonde, wonen nu ineens vijf Polen’  (Metro, 1-10-2007). In de wijken  waar  concentraties  Polen  en  andere  MOE’ers  worden  gehuisvest  heerst  er  enige  angst  onder  buurtbewoners  die  hinder  ondervinden  aan  de  nieuwe  groep  bewoners.  Vooral  in  de  avonduren  wanneer arbeiders terug keren naar hun woning is veel sprake van geluidsoverlast. Overdag zijn het  de  geparkeerde  auto’s  met  buitenlandse  kentekenplaten  die  het  verblijf  van  deze  groep  mensen  in  een  woonwijk  verraadt.  Het  aantal  meldingen  die  betrekking  hebben  tot  overlast  door  Poolse  werknemers lijkt te stijgen. Daarom is in Rotterdam een centraal meldpunt in het leven geroepen waar  burgers  gebruik  van  kunnen  maken  als  zij  last  ondervinden  van  buitenlandse  buurtbewoners  die  overlast veroorzaken.     Tabel 2 Aantal verdachte personen met de Poolse nationaliteit m.b.t. incidenten    2006  Tot  1  oktober  Verwachting  2007  2007  Overlast  143  67  89  gerelateerde feiten  Geweldsincidenten  32  47  63  Overige meldingen  314  262  349  Totaal  aantal  489  376  501  meldingen  Bron: RIO Politie Rotterdam-Rijnmond   

In  tabel  2  wordt  het  aantal  incidenten  weergegeven  van  verdachten  met  een  Poolse  nationaliteit.  Onder  ‘Overlast  gerelateerde  feiten’  worden  APV  overtredingen  verstaan  zoals  openbare  dronkenschap,  geluidshinder  en  hinder  op-  of  aan  de  weg.  ‘Geweldsincidenten’  worden  aangemerkt  als  eenvoudige  mishandeling,  zware  mishandeling,  openlijke  geweldpleging  tegen  personen, 

34  Maasstad,  14-11-2007:  Toestroom  MOE-landers  verloopt  niet  vlekkeloos.  Rotterdamse  wethouder  baart  zorgen  over  de  toestroom van werknemers uit MOE-landen. 

34

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?  bedreiging,  en  (poging  tot)  doodslag.  Onder  de  ‘overige  meldingen’  worden  in  het  tabel  verkeersincidenten, milieu-incidenten en vermogensdelicten verstaan.     Criminaliteit  Recherchebureau Ultrascan heeft in november 2007 bevestigd dat een groot deel van de Roemenen  dat  naar  Nederland  komt  zich  vooral  bezig  houdt  met  overvallen,  inbraak,  skimming,  prostitutie  en  mensenhandel. Het bureau deed 35 dagen lang, 16 tot 18 uur per dag onderzoek naar de activiteiten  van Roemenen in Nederland. In 2007 hielden minstens 1.807 Roemenen in Nederland zich bezig met  criminele activiteiten. Volgens fraudespecialist Frank Engelsman van Ultrascan ging het in de eerste  helft van 2007 nog om de helft van dit aantal criminelen.    Naast de Polen zijn het vooral de Roemenen en Bulgaren die, sinds de toetreding van Roemenië en  Bulgarije tot de Europese Unie in januari 2007, massaal naar Nederland komen. Een forse stijging van  deze groep arbeidsmigranten uit Oost-Europa leidt in een zeer korte periode tot veel georganiseerde  criminaliteit en incidentele delicten zoals tasjesroven en overvallen. Hiermee krijgen politie en het OM  er  een  extra  maatschappelijk  probleem  erbij.  De  huidige  politie-  en  justitiecapaciteit  is  nog  onvoldoende  om  deze  huidige  en  in  de  toekomst  aankomende  golf  van  criminaliteit  het  hoofd  te  bieden.     Conclusie  Het  groeiende  aantal  concentraties  (tijdelijke)  arbeidsmigranten  uit  MOE-landen  leidt  in  sommige  wijken tot negatieve gevolgen en een gevoel van ontheemdheid onder buurtbewoners. Zwakke wijk  die bezig zijn met een imagoverbetering krijgen door de komst van de migranten een tegenslag. Als  een wijk te maken krijgt met nieuwe buurtbewoners die weinig of geen sociale binding tonen, zal het  gevoel van saamhorigheid afnemen. Het woon- en leefgenot maar ook het veiligheidsgevoel worden  aangetast door MOE-landers die vaak nog in slechte huisvestingssituaties terecht komen.  Malafide  praktijken  van  verhuurders  van  illegale  verblijfsinrichtingen  dienen  zoveel  opgespoord  en  hard   aangepakt  te  worden.  Na  de  Polen  volgen  de  Roemenen  en  Bulgaren  die  toestromen  op  de  Nederlandse  arbeidsmarkt.  Een  forse  stijging  in  een  korte  periode  heeft  geleid  tot  veel  criminele  activiteiten.  De  politie  en  het  OM  krijgen  hiermee  een  extra  maatschappelijk  probleem  erbij  en  vraagt om extra politiecapaciteit.      

35


6. Integratie    Er  bestaan  veel  vooroordelen  over  de  Poolse  gemeenschap.  Zo  zou  deze  gemeenschap  vaak  dronken  en  luidruchtig  zijn,  geen  Nederlands  spreken  en  lijkt  zij  geen  moeite  te  nemen  om  in  te  burgeren. Een deel van dit beeld klopt met feiten uit de praktijk, maar geldt lang niet voor alle Polen.  Op basis van dit onderzoek is de veronderstelling gerechtvaardigd dat een aanzienlijk aantal Polen in  Nederland  zal  blijven  wonen  en  werken.  Na  2011  zullen  ook  de  Bulgaren  en  Roemenen  diezelfde  kans  grijpen.  Daarom  is  het  zaak  om  tijdig  beleid  te  ontwikkelen  in  het  kader  van  integratie  en  participatie. Ook is het zaak om na te denken op welke wijze het noodzakelijk en wenselijk is dat er  specifiek  beleid  ontwikkeld  wordt  voor  integratie  van  EU-onderdanen.  Voor  het  goed  functioneren  in  de Nederlandse samenleving is integratie onmisbaar.    ‘Van  een  inburgeringsplicht  voor  Poolse,  dus  EU-burgers,  kan  geen  sprake  zijn.  Toch  is  een  meerderheid  van  de  Tweede  Kamer  hier  voorstander  van’  (VNG  Magazine,  9  november  2007).  Bij  inburgering  gaat  het  niet  alleen  om  het  leren  van  de  taal.  Het  gaat  over  participatie  en  een  volwaardige plaats verwerven in de samenleving. Minister Vogelaar bekijkt samen met gemeenten of  er een voorlichtingspakket met taal en kennis van de Nederlandse samenleving gemaakt kan worden  voor MOE-landers die kort in Nederland verblijven. Als zij langer in Nederland willen zijn, dan moeten  zij  zich  meer  verdiepen  in  de  Nederlandse  taal  en  samenleving.  Er  wordt  bekeken  of  inburgering  gekoppeld kan worden aan de uitzendcao.35    Ook  voor  EU-onderdanen  zou  een  vorm  van  inburgering  gunstig  zijn  voor  de  participatie  in  de  samenleving.  In  de  vorige  eeuw,  toen  Marokkaanse  en  Turkse  arbeidsmigranten  naar  Nederland  kwamen, werd geen rekening gehouden met het aantal permanente verblijven in Nederland. Men was  ervan  overtuigd  dat  gastarbeiders  weer  zouden  terugkeren.  Nu  heeft  het  Rijk  de  verwachting  dat  Poolse  arbeidsmigratie  van  tijdelijke  aard  zal  zijn.36 In  de  huidige  samenleving  is  een  groot  deel  van  de  bevolkingsgroepen  die  in  de  vorige  eeuw  naar  Nederland  zijn  gekomen,  nog  niet  goed  ingeburgerd.  Door  de  instroom  van  nieuwe  migratiegroepen  uit  Midden-  en  Oost-Europa  wordt  het  thema integratie opnieuw actueel.    Polen  zijn  EU-burger  en  daarom  vallen  zij  niet  onder  het  programma  van  verplichte  inburgering.  De  overheid  heeft  geen  mogelijkheid  om  Polen  die  zich  in  Nederland  inschrijven  op  te  roepen  voor  een  taal-  en  inburgeringstraject.  Werkgevers  en  de  Polen  mogen  zelf  kiezen  voor  deelname  aan  inburgeringscursussen of Nederlandse taallessen. In de praktijk zien we dat veel werkgevers het van  belang  vinden  dat  Polen  vanwege  de  aard  van  hun  werkzaamheden  in  het  bedrijf  zich  in  het  Nederlands verstaanbaar kunnen maken. Daar waar werkgevers dit van belang vinden, worden intern  of  door  een  taalaanbieder  inburgeringscursussen  aangeboden.  De  meeste  werkgevers  vinden  het  echter  niet  hun  algemene  maatschappelijke  plicht  om  de  Poolse  arbeidskrachten  een  inburgeringstraject  aan  te  bieden.  Dit  vaak  met  het  oog  op  tijd-  en  geldbesparing.  Deze  werkgevers  leggen die verantwoordelijkheid primair bij de overheid.    De  gemeente  Rotterdam  heeft  een  speciaal  aanbod  voor  alle  mensen  die  behoefte  hebben  aan  inburgering.  Iedere  inburgeringsbehoeftige  die  zich  vóór  1  november  2008  meldt  bij  de  gemeente  Rotterdam, krijgt Nederlandse taallessen in de vorm van een gratis cursus. Het primaire doel van deze  actie  vanuit  de  gemeente  is  niet  om  hiermee  de  Poolse  doelgroep  te  bereiken,  maar  om  in  het  algemeen  meer  mensen  te  laten  inburgeren.  De  gemeente  heeft  voldoende  middelen  beschikbaar,  maar  omdat  de  klassen  leeg  raakten,  besloot  de  gemeente  de  lessen  gratis  aan  te  bieden.  Bij  het  Centraal  Inburgeringsloket  (CIL)  kunnen  o.a.  MOE-landers  zich  melden  en  direct  doorverwezen 

35 36

 Dit is een maatregel die genomen dient te worden om inburgering in goede banen te leiden.   Brief van de Minister van SoZaWe over Vrij verkeer van werknemers uit de nieuwe EU lidstaten, vergaderjaar 2007- 29407. 

36

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?  worden naar een instelling waar de cursussen worden aangeboden. Het CIL heeft een informatietaak  en geeft voorlichting over de (on)mogelijkheden aan mensen die zich bij hen melden.    Uit  interviews  met  MOE-landers  en  uit  andere  informatiebronnen  waarbij  vooral  Polen  zijn  geïnterviewd  over  hun  bereidheid  om  Nederlands  te  leren,  blijkt  dat  de  meeste  van  hen  openstaan  voor het leren van de Nederlandse taal. Dit geldt ook voor de mensen die hier tijdelijk werk verrichten  en voor een bepaalde, vaak korte tijd in Nederland blijven. Maar door de lange werkdagen hebben de  meeste  mensen  geen  tijd  voor  de  lessen,  omdat  ze  vaak  weinig  energie  meer  hebben  na  het  werk.  Daarnaast geven werkgevers vaak geen vrij voor het leren van de Nederlandse taal en worden MOEwerknemers  niet  gestimuleerd  om  inburgeringscursussen  te  volgen.  Opvallend  is  dat  de  meeste  geïnterviewde MOE-landers aangeven dat ze het zelf wel wenselijk vinden, maar dat ze het vaak niet  nodig  vinden  om  Nederlands  te  leren.  Het  beheersen  van  de  Nederlandse  taal  wordt  als  handig  ervaren als men het vooruitzicht heeft om langer in Nederland te blijven werken en wonen. Er is een  wezenlijk verschil tussen MOE-landers met het zicht op langdurig verblijf en kort verblijf in Nederland.  Hierop zouden er bijvoorbeeld speciale cursussen aangeboden kunnen worden.    De  meeste  uitzendbureaus  die  bemiddelen  tussen  Nederlandse  werkgevers  en  MOE-werknemers  maken  geen  afspraken  over  goede  en  legale  huisvesting,  begeleiding  bij  participatie  in  de  Nederlandse  samenleving  en  voelen  zich  niet  verantwoordelijk  voor  een  taalcursus.  Er  zijn  uitzonderingen  waarbij  werkgevers  en  arbeidsbemiddelaars  wel  afspraken  maken  en  zich  wel  verantwoordelijk voelen voor hun werknemers.    Om erachter te komen hoeveel MOE-migranten in Rotterdam deelnemen aan inburgeringcursussen is  telefonisch  contact  opgenomen  met  het  CIL  in  Rotterdam.  Volgens  een  medewerkster,  die  aangewezen  wordt  als  eerste  contactpersoon,  is  er  geen  informatie  beschikbaar  over  het  aantal  aanmeldingen  van  Polen  en  andere  MOE-landers.  Volgens  deze  medewerkster  komen  MOEmigranten  naar  Nederland  toe  om  tijdelijk  werk  te  verrichten  en  keren  zij  vervolgens  terug  naar  het  land van herkomst. Hiermee wordt een algemeen beeld geschetst waarbij veel misvattingen zijn. Ook  het  Rijk  ging  hier  van  uit  en  geeft  inmiddels  aan  dat  meer  arbeidsmigranten  uit  Oost-Europa  naar  Nederland  komen  dan  men  eerder  had  verwacht.  Door  lering  te  trekken  uit  het  verleden,  met  de  arbeidsmigranten  uit  Turkije  en  Marokko,  mogen  we  er  niet  van  uit  gaan  dat  MOE-landers  vanzelf  weer zullen terugkeren.    Vervolgens zijn uit een gesprek met het hoofd van CIL de volgende cijfers bekend, zoals hieronder in  tabel 3 wordt weergegeven.    Tabel 3 Aanmeldingen voor inburgering afkomstig uit MOE-landen  omschrijving  resultaat  In proces  Retour  aanbieder  geen reactie cliënt  Retour  aanbieder  wil aanbod  Retour  aanbieder  wil geen aanbod  Retour  aanbieder,  CIL  kan  geen  aanbod doen  Eindtotaal 

Bulgarije  Estland  Hongarije  Letland  Litouwen  Polen  Roemenië  Slowakije  Eindtotaal  10     1  1  5  16  3  2  38  3 

1 

1 

1 

3 

11 

2 

  

22 

5 

  

2 

3 

4 

3 

5 

  

22 

  

  

  

  

1 

  

  

  

1 

   18 

   1 

   4 

   5 

   13 

   30 

1  11 

   2 

1  84 

Bron: Centraal Inburgeringloket, december 2007 

37

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?    Bij  het  CIL  van  Rotterdam  waren  in  totaal  84  aanmeldingen37 bekend  van  mensen  uit  Midden-  en  Oost-Europa.  Dertig  van  deze  aanmeldingen  zijn  afkomstig  van  Polen.  Tabel  3  toont  het  aantal  meldingen afkomstig uit elk nieuwe lidstaat uit Oost-Europa. Uit verschillende gesprekken met Poolse  arbeiders is gebleken dat er een groeiende behoefte is naar het leren van de Nederlandse taal. Ook is  hieruit gebleken dat zij vaak niet weten hoe zij aan die informatie kunnen komen.     Bij het CIL melden cursisten zich aan en krijgen zij intakes op locaties van de taalaanbieders. Zodra  het CIL deze mensen gesproken heeft, worden zij geregistreerd. Polen en andere ingezetenen van de  EU  die  in  Nederland  wonen,  kunnen  een  verzoek  doen  om  in  te  burgeren  wanneer  zij  inburgeringsbehoeftig  zijn  en  dus  vrijwillig  willen  inburgeren.  Roemenen  en  Bulgaren,  die  nog  tewerkstellingsvergunningen nodig hebben om hier te mogen werken, kunnen een inburgeringscursus  krijgen  indien  zij  een  verblijfsstatus  hebben  voor  onbepaalde  duur.  Bij  een  tijdelijke  verblijfsstatus  wordt geen inburgeringscursus aangeboden.    Als het om Polen of MOE-landers gaat, kent het loket geen apart inburgeringsbeleid. Tot 1 november  2008  worden  de  cursussen  gratis  aangeboden,  dus  ook  aan  de  groep  MOE-landers.  Het  hoofd  van  het CIL geeft aan dat tot nu toe weinig aanmeldingen zijn uit die groep.    Diverse taalaanbieders hebben een contract afgesloten met de dienst JOS (NUG) en SoZaWe (UG),  maar er is geen taalaanbieder die zich specifiek richt op bepaalde nationaliteiten.     Uit  een  interviewgesprek  met  een  interventieteam  van  Bureau  Frontline,  dat  uit  twee  medewerkers  bestaat,  is  gebleken  dat  tijdens  de  huisbezoeken  bij  MOE-landers  o.a.  ook  gevraagd  wordt  naar  de  behoefte  om  in  te  burgeren.  Deze  vraag  is  een  onderdeel  van  de  checklist  waarmee  breed  wordt  gekeken naar de situatie waarin deze groep mensen zich bevinden. Het antwoord is vaak dat zij wel  inburgeringbehoeftig zijn omdat het lastig is om geen Nederlands te spreken en zich verstaanbaar te  maken om in Nederland te participeren. Maar vaak weten zij niet bij wie of bij welke instelling zij zich  kunnen  aanmelden  voor  een  cursus.  Deze  informatie  wordt  opgenomen  in  een  dossier.  Bureau  Frontline  houdt  o.a.  gegevens  bij  van  personen  afkomstig  uit  MOE-landen  die  in  Rotterdam  GBA  ingeschreven zijn. CIL heeft geen contact gehad met Bureau Frontline over het aantal MOE-migranten  dat geïnteresseerd is in Nederlandse taallessen.      Conclusie  MOE-landers  zijn  in  principe  geïnteresseerd  en  staan  welwillend  tegenover  het  leren  van  de  Nederlandse taal. Maar de praktijk wijst uit dat zij vaak geen kans zien om naast en buiten hun werk  taallessen  te  volgen.  Een  klein  deel  van  het  totaal  aantal  Nederlandse  werkgevers  dat  het  wel  belangrijk vindt dat hun MOE-werknemers Nederlands spreken, regelt de lessen geheel  zelf en doet  vaak  geen  beroep  op  de  gemeente.  Van  een  aantal  MOE-landers  dat  zich  heeft  ingeschreven  in  de  Gemeentelijke  Basisadministratie  in  Rotterdam  maakt  maar  een  klein  deel  gebruik  van  de  gemeentelijke  cursus  voor  taal-  en  inburgeringsbehoeftigen.  Informatie-uitwisseling  tussen  Bureau  Frontline  en  CIL  loopt  nog  niet.  Het  is  onbekend  hoeveel  MOE-landers  behoefte  hebben  aan  Nederlandse taallessen.  

37

 Cijfers die bekend zijn in het vierde kwartaal van 2007. 

38


7. Onderwijs    Naarmate  steeds  meer  arbeidsmigranten  uit  MOE-landen  zich  blijvend  zullen  vestigen  in  Rotterdam,  zullen  ook  kinderen  meereizen  of  op  een  later  stadium  hier  naartoe  komen.  De  blijvende  toestroom  van  arbeiders  uit  MOE-landen  leidt  aldus  tot  gezinshereniging  en  –vorming.  Taalachterstanden  en  sociale problemen onder leerlingen op de lange termijn verdienen extra aandacht om problemen in het  onderwijs te voorkomen.     Op dit moment hebben sommige basisscholen al te maken met relatief veel kinderen uit Oost-Europa.  Onderwijzers  klagen  over  taalachterstanden  en  het  tekort  aan  financiële  middelen  voor  het  inrichten  van  schakelklassen  die  speciaal  opgezet  zijn  voor  kinderen  met  een  taalachterstand.  Uit  een  telefonisch interviewgesprek met de directrice, mevrouw M. de Willigen, van basisschool de Kameleon  in  de  Rotterdamse  wijk  Charlois  is  gebleken  dat  vooral  in  het  vierde  kwartaal  van  2007  sprake  was  van een enorme toestroom van Poolse kinderen. Momenteel is de toestroom van deze groep kinderen  redelijk stabiel. Na deze vloed van Poolse leerlingen is nu opvallend veel instroom van Bulgaarse en  Roemeense  kinderen  op  deze  school.  Vaak  is  onduidelijk  voor  hoe  lang  deze  kinderen  onderwijs  zullen  volgen  in  Nederland.  Dat  heeft  vooralsnog  te  maken  met  de  beperkingen  die  gelden  op  het  gebied  van  het  vrije  werknemersverkeer  voor  Bulgarije  en  Roemenië.  De  noodzaak  voor  schakelklassen kwam aan het licht toen mevrouw de Willigen de publiciteit opzocht en te gast was bij  de  uitzending  van  NOVA,  op  de  vooravond  van  de  Rotterdamse  Polentop.  Tijdens  deze  uitzending  sprak zij over het feit dat de klassen overvol raakten door de enorme toestroom van kinderen uit MOElanden en er weinig geld beschikbaar was voor nieuwe leerkrachten. Hieruit kunnen we opmaken dat  het onderwijs niet voorbereid was op de gevolgen van het MOE-werknemersverkeer. De opvang van  buitenlandse kinderen is nog niet goed geregeld. Op de lange termijn is het dus noodzakelijk om goed  voorbereid te zijn wanneer in de toekomst nog meer MOE-werknemers naar Nederland zullen komen  om te werken.    Vanuit een financieel oogpunt is de vraag wie op de lange termijn de extra kosten, die gepaard gaan  met het wegwerken van taalachterstanden, gaat betalen. Zal het Rijk, gemeenten, MOE-landen of de  Europese Unie hiervoor in de toekomst opdraaien? De gemeente Rotterdam heeft voor zover bekend  gemiddeld meer dan de andere drie grote steden te kampen met kinderen die op dit moment al grote  taalachterstanden  hebben  en  zal  mogelijk  in  de  toekomst  wederom  een  groep  kinderen  ontvangen  aan wie extra aandacht moet worden besteed. Er zullen extra financiële middelen nodig zijn voor het  inrichten van schakelklassen. Vanuit het Rijk zal de Minister van Onderwijs rekening moeten houden  met  de  noodzaak  om  meer  geld  beschikbaar  te  stellen  voor  scholen  in  gemeenten  die  veel  arbeidsmigranten en hun gezinnen ontvangen.     Conform  de  Leerplichtwet 38  zijn  alle  kinderen  die  in  Nederland  wonen  of  hier  lang  verblijven  leerplichtig.  In  de  leerplichtige  leeftijd  hebben  zij  recht  op  onderwijs  en  ook  ouders  hebben  de  plicht  om kinderen naar school te laten gaan. Kinderen kunnen dus niet thuisgehouden worden en scholen  hebben  de  plicht  om  onderwijs  aan  te  bieden  aan  hen  die  leerplichtig  zijn.  Verder  is  Nederland  gehouden aan de afspraken die zijn vastgelegd in het kader van de universele rechten van het kind.  Ook uit dit verdrag vloeit voort dat kinderen die in Nederland opgroeien, waar ter wereld men vandaan  komt  en  wat  de  verblijfstatus  van  deze  kinderen  ook  is,  Nederland  verplicht  is  om  deze  kinderen  onderwijs te laten volgen.    

38  De  volledige  leerplicht  duurt  tot  en  met  het  schooljaar  waarin  de  jongere  zestien  jaar  wordt  (een  schooljaar  loopt  van  1  augustus tot en met 31 juli). Daarna geldt de kwalificatieplicht. De kwalificatieplicht geldt voor jongeren die nog geen 18 jaar zijn  en  nog  geen  startkwalificatie,  een  diploma  van  een  havo-,  vwo-  of  mbo2-opleiding,  hebben  behaald.  Bron:  website  Ministerie  van Onderwijs. 

39

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?  Een vraag die onderzocht moet worden is of de kwaliteit van onderwijs in Nederland een reden is voor  MOE-migranten  om  hun  eigen  land  definitief  te  verlaten.  Dat  geldt  ook  voor  de  overige  sociale  voorzieningen die in Nederland beter geregeld zijn dan in het land van herkomst. Het is nog niet vast  te stellen of dit direct een rol speelt in de keuze van MOE-migranten om zich definitief in Nederland te  vestigen.  In  dit  onderzoek  kunnen  daar  geen  uitspraken  over  worden  gedaan,  omdat  er  te  weinig  informatie  over  is  verkregen.  Uit  verschillende  interviewgesprekken  wordt  wel  blootgelegd  dat  het  leven  in  Nederland  niet  alleen  vanwege  het  werk,  maar  ook  vanwege  andere  voorzieningen  aantrekkelijk wordt gevonden. Voorbeelden zijn o.a. kinderbijslag en huurtoeslag.39    Daar tegenover staat dat ook veel geïnterviewden aangeven dat zij hun verblijf in Nederland als een  tijdelijke plek ervaren en zullen terugkeren als hun kinderen ouder zijn. Jonge kinderen leren snel de  Nederlandse taal en zijn makkelijker in de omgang met andere kinderen.    In december 2007 zijn bij Jeugd, Onderwijs en Samenleving (JOS) 102 leerplichtige kinderen met een  Poolse  achtergrond  bekend,  die  zijn  ingeschreven  op  Rotterdamse  scholen  en  officieel  zijn  ingeschreven  in  de  Rotterdamse  GBA.  Het  cijfer  valt  mee,  als  het  wordt  afgezet  tegen  het  aantal  Polen en overige MOE-migranten dat in Rotterdam werkt en verblijft. Het aantal is wel een signaal van  hoe snel het met de toestroom van nieuwe Nederlanders zou kunnen gaan. Alleen al basisschool de  Kameleon  kreeg  in  2007  te  maken  met  veel  inschrijvingen  van  Poolse  kinderen.  Dit  is  te  verklaren  doordat  de  arbeidsgrenzen  voor  de  Polen  pas  relatief  kort  geleden  zijn  open  gegaan  en  kinderen  meeverhuizen.    De huidige aandacht voor de nieuwe toestroom van kinderen met een taalachterstand is vooral gericht  op het maken van afspraken over of het Rijk of gemeenten de financiële middelen beschikbaar stellen.  De  gemeente  bepaalt,  maar  wie  betaalt  als  de  instroom  van  kinderen  met  een  taalachterstand  blijft  groeien? De overheid dient voorbereid te zijn zodat men beter in staat is om gewenste effecten in de  toekomst  te  bereiken.  Door  de  juiste  beleidsmaatregelen  te  treffen  kan  vooruit  gekeken  worden  en  kunnen toekomstsituaties worden geschetst, zodat kinderen en scholen in een later stadium zorgeloos  onderwijs  kunnen  volgen  en  aanbieden.  Extra  financiële  middelen  zijn  nodig  voor  extra  schakelklassen om te werken aan taalachterstanden van kinderen uit o.a. MOE-landen.    Conclusie  Kinderen van MOE-landers zijn leerplichtige nieuwkomers en hebben een taalachterstand. Zij worden  ingedeeld  in  schakelklassen  om  o.a.  de  Nederlandse  taal  te  leren.  Er  wordt  geconstateerd  dat  deze  schakelklassen vollopen, maar er zijn geen extra financiële middelen beschikbaar vanuit de overheid.   Extra  bekostiging  is  hard  nodig  en  daarom  hebben  verschillende  gemeenten  op  het  terrein  van  onderwijs  om  extra  financiële  middelen  gevraagd  aan  het  Rijk.  Er  zal  meer  geïnvesteerd  moeten  worden  in  extra  schakelklassen  om  problemen  met  taalachterstanden  te  voorkomen  in  de  toekomst.  Het is nog onduidelijk wie uiteindelijk de kosten betaalt: het Rijk, gemeenten, de overheid van MOElanden of de Europese Unie in zijn geheel?           

39  Opvallend  is  dat  tijdens  de  interviews  vaak  aan  mij  gevraagd  werd  waar  ze  informatie  kunnen  krijgen  en  hoe  ze  deze  voorzieningen kunnen aanvragen. 

40


8. Verslavings- en gezondheidszorg    Dit  hoofdstuk  gaat  in  op  het  recht  van  gezondheidszorg  voor  MOE-landers.  Iedere  burger  met  een  verblijfsrecht,  maar  ook  voor  alle  vreemdelingen  en  dus  ook  voor  illegalen,  hebben  toegang  tot  noodzakelijke  medische  hulp  op  basis  van  humaniteit,  vastgelegd  in  de  universele  rechten  van  de  mens.  Artsen  en  hulpverleners  beschikken  over  deskundigheid  en  oordelen  of  de  zorg  medisch  noodzakelijk is. Over de exacte uitleg van het begrip ‘medisch noodzakelijk’ wordt op dit moment nog  heen  en  weer  geschreven  tussen  beleidsmakers,  medici  en  politici.  De  reden  dat  hier  meer  vastomlijnde  afspraken  over  moeten  worden  gemaakt  is  enerzijds  de  aansprakelijkheid  en  verantwoordelijkheid  van  artsen  en  anderzijds  de  financiële  afwikkeling  van  de  behandelingen  in  het  kader  van  het  verlenen  van  medisch  noodzakelijk  hulp.  Voor  de  financiële  afwikkeling  geldt  dat  medisch hulpverleners de behandeling kunnen declareren bij een speciaal fonds. Voor de uitwerking  van  het  begrip  medisch  noodzakelijke  hulp  is  relevant  of  het  hier  alleen  noodhulp  betreft  of  dat  de  behandeling  van  een  mevrouw  met  bijvoorbeeld  borstkanker  in  een  vroeg  stadium  ook  binnen  het  begrip  medisch  noodzakelijke  hulp  valt.  Vooralsnog  is  weinig  bekend  over  het  aantal  en  soort  behandelingen dat medisch hulpverleners verrichten voor de Oost-Europese werknemers. Gevoeglijk  kan  worden  aangenomen  dat  een  deel  van  de  behandelingen  via  het  reguliere  verzekeringencircuit  verloopt.  Een  deel  van  de  behandelingen  zal  via  het  fonds  verlopen  omdat  blijkt  dat  mensen  niet  of  onvoldoende  verzekerd  zijn.  De  toegezegde  halfjaarlijkse  rapportage  van  het  College  zal  in  dit  verband  op  korte  termijn  inzage  bieden  in  de  ‘druk  en  belasting’  die  Oost-Europeanen  leggen  op  de  gezondheidszorg.    Wat wel bekend is, is dat in het centrum van Rotterdam eind 2006 en begin 2007 sprake was van een  groep  alcoholverslaafde  en  dakloze  Polen  die  voor  overlast  zorgden.  Deze  groep  bestond  uit  ongeveer 20 man en hing meestal al vroeg op straat rond en dronk ook vroeg op de dag al. Volgens  de Rotterdamse GGD kan men niet spreken van een vaste groep Polen. De groep varieerde in aard  en omvang. Deze dakloze Oost-Europeanen zijn actief benaderd. Enkelen hebben contact gehad met  veldwerkers van Bouman GGZ en vangnetmedewerkers van de GGD. Bijgebruik van andere middelen  dan  alcohol  kon  niet  worden  geconstateerd  en  van  acceptatie  van  hulp  was  nauwelijks  sprake.  Sommigen  van  hen  werden  in  de  nachtopvang  toegelaten.  Sinds  2006  blijkt  het  alcoholgebruik  extreem  te  zijn,  bij  zowel  Polen  die  werk-  en  dakloos  zijn  als  bij  hen  die  over  werk  en  huisvesting  beschikken.  Er  is  ook  sprake  van  het  nuttigen  van  spiritus.  De  in  Nederland  verkochte  spiritus  kent  een  toevoeging  met  vergif  die  in  de  voormalige  Oostbloklanden  onbekend  is.  Dergelijke  alcoholisten  brengen  zichzelf  ernstige  lichamelijke  gezondheidsschade  toe  en  ook  dat  levert  problemen  op  in  de  samenleving.     Het Rotterdamse College van B&W meldt in een brief40 aan de gemeenteraad over de inspanningen,  het beleid en de maatregelen die Rotterdam neemt om de problemen met MOE-landers op te lossen.   Hieronder een citaat uit de desbetreffende brief:     'De  GGD  heeft  een  meldpunt  overlast  voor  gestrande  Europeanen  ingericht.  Dit  betreft  veelal  MOElanders  zonder  vaste  woon-  of  verblijfplaats,  met  een  psychische-  of  verslavingsproblematiek.  Bovendien is de GGD in overleg met Bouman-GGZ over preventief beleid gericht op het voorkomen  van drankmisbruik bij vooral Poolse arbeiders.'     In  het  kader  van  dit  onderzoek  is  contact  opgenomen  met  de  Rotterdamse  GGD.  Het  (b)lijkt  dat  de  maatregelen zoals die door het College zijn genoemd en waarover de gemeenteraad in oktober 2007  40  In de brief van 16 oktober 2007 staat vermeld dat de Rotterdamse Gemeentelijke Gezondheidsdienst (GGD) een meldpunt  heeft ingericht voor gestrande Europeanen en dat dit veelal MOE-landers betreft zonder vaste woon- en verblijfplaats, met een  psychische- of verslavingsproblematiek.   

41

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?  is  geïnformeerd,  in  de  praktijk  anders  worden  uitgewerkt,  beleefd  of  geïnterpreteerd.  De  GGD  laat  weten dat: 

’Bouman  GGZ  heeft  eind  2006  een  aanbod  overwogen  voor  Poolse  spiritusdrinkers.  De  GGD  heeft  noch  gevraagd  naar  een  hulpaanbod  noch  opdracht  daartoe  gegeven.  Eind  januari  2008  meldt  Bouman GGZ geen specifiek hulpaanbod voor verslaafde Polen en Oost -Europeanen te hebben doch  bereid te zijn dat op verzoek te ontwikkelen.’  Naarmate er steeds meer Poolse kinderen naar Nederland komen, dient aandacht te komen voor het  volksgezondheidsrisico  van  onvoldoende  dekking  bij  vaccinaties.  Zeker  wanneer  de  vaccinatieachterstand  niet  wordt  ingelopen  en  veel  kinderen  geconcentreerd  in  de  stad  gaan  wonen,  wordt  dit  nu nog niet bestaande risico reëel.  Ook  voor  MOE-landers  geldt  dat  zij  die  in  loondienst  werken  en  een  GBA  registratie  als  ingezetene  hebben  en in het bezit zijn  van  een sofinummer,  ook verzekerd zijn in de Algemene Wet Bijzondere  Ziektekosten (AWBZ). Binnen deze verzekering vallen meer en andere behandelingen dan onder het  begrip medisch noodzakelijke hulp. Een arbeidsmigrant heeft vanaf de eerste dag dat hij verzekerd is  recht op de volledige mogelijkheden van de AWBZ. Een voorbeeld van een behandeling die binnen de  AWBZ  valt  is  bijvoorbeeld  opname  in  een  psychiatrisch  ziekenhuis  waar  een  behandeling  tegen  verslaving  onderdeel  van  kan  uitmaken.  De  groep  MOE-landers  die  aanspraak  kan  maken  op  dergelijke  behandelingen  zijn  mensen  die  rechtmatig  in  Nederland  verblijven  met  een  reguliere  ziektekostenverzekering.  In  de  huidige  situatie  moet  worden  vastgesteld  dat  een  deel  van  de  groep  MOE-landers niet verzekerd is voor ziektekosten en dat opname en behandeling niet uit het reguliere  zorgstelsel zal worden vergoed. Als blijkt dat men medisch noodzakelijke zorg nodig heeft, wordt de  zorg uit het eerder genoemde fonds voor onverzekerde personen betaald. De Tweede Kamer laat op  dit moment onderzoek doen naar de mogelijkheden om EU-onderdanen zonder middelen van bestaan  en  ziektekostenverzekering  te  doen  terugkeren  naar  het  land  van  herkomst.  In  afwachting  van  de  resultaten van dat onderzoek worden de kosten die zorgaanbieders maken door niet-verzekerden en  illegalen te behandelen gedeclareerd uit een gemeenschappelijke fonds.  Vergeleken met landen uit Oost-Europa wordt er in Nederland betere gezondheidszorg aangeboden.  Lokale overheden dienen rekening te houden met de kans op tijdelijke ziektemigratie. Hoewel dit nog  niet wezenlijk onderzocht is, kunnen we wel stellen dat de zorg in Nederland aantrekkelijk is voor EUburgers uit landen waarbij de zaken op het gebied van gezondheidszorg (nog) niet goed geregeld zijn.  Het  is  niet  meer  dan  logisch  dat  arbeidsmigranten  hun  zieke  familieleden  naar  Nederland  laten  overkomen als de zorg hier beter en goedkoper is.    Conclusie  Er  dient  aandacht  te  komen  voor  het  maatschappelijke  vraagstuk  of,  in  hoeverre  en  op  welke  wijze   MOE-landers  recht  hebben  op  of  gebruik  kunnen  maken  van  de  gezondheidszorg.  Medisch  noodzakelijke  zorg  moet  worden  geleverd.  In  het  belang  van  de  volksgezondheid  moeten  Poolse  kinderen vaccinatieachterstanden inlopen. Het volledige recht op AWBZ betekent dat in de toekomst  nagedacht moet worden over hoe hiermee om moet worden gegaan, als blijkt dat de vraag naar zorg  groeit.  De  overheid  kan  maar  beter  voorbereid  zijn  op  het  ergste  scenario  en  haar  beslissingen  en  handelen daarop afstemmen. De switch naar een positiever scenario, mocht daar aanleiding voor zijn,  is  zo  gemaakt.  Geheel  in  lijn  met  de  trendbeschrijving  dat  steeds  meer  Oost-Europeanen  zich   permanent in Nederland gaan vestigen, mag een antwoord van de overheid hierop, in het kader van  aanspraak  op  en  gebruik  maken  van  voorzieningen  (gezondheidszorg,  onderwijs,  uitkeringen  etc.)  worden verwacht.      

42


Deel III: Eindconclusie     De  huidige  Nederlandse  arbeidsmarkt  wordt,  door  een  tekort  aan  personeel  in  de  moeilijk  invulbare  vacatures,  toegetreden  door  arbeidsmigranten  uit  Midden-  en  Oost-Europa.  De  beperkingen  voor  grensoverschrijdende  arbeid  en  huisvesting  voor  de  jongste  EU-landen  worden  binnen  de  EUwetgeving  steeds  meer  versoepeld.  In  het  kader  van  het  vrije  verkeer  van  werknemers  tussen  Europese  landen  is  deze  vrijheidsbeweging  gunstig  en  vooral  in  het  belang  van  burgers  uit  landen  waar  de  lonen  in  vergelijking  met  Nederland  lager  zijn.  Nederlandse  werkgevers  kampen  met  openstaande vacatures die in veel gevallen van tijdelijke aard zijn. De vraag naar seizoensarbeiders  en  arbeid  van  tijdelijke  duur  trekt  veel  buitenlandse  arbeidskrachten  aan,  vooral  afkomstig  uit  Oost-  Europa.  Vaak  geven  werkgevers  de  voorkeur  aan  relatief  goedkope  arbeidskrachten,  maar  in  Nederland zijn die moeilijk te vinden. In de land- en tuinbouw en de vlees- en transportsector werken  veel werknemers uit Oost-Europa. Polen zijn de grootste groep ‘tijdelijke’ arbeidsmigranten. Bulgaren  en  Roemenen  vertegenwoordigen  ook  een  groot  deel  van  MOE-migranten.  De  enorme  vraag  naar  goedkope  arbeidskrachten  uit  MOE-landen  heeft  een  aanzuigende  werking  op  arbeidsbemiddelaars.  Veel  uitzendbureaus  zijn  gespecialiseerd  in  Poolse  arbeidsbemiddeling  of  zetten  Pools  sprekende  arbeidsbemiddelaars  in  om  de  bemiddeling  soepeler  te  laten  verlopen.  De  afgelopen  jaren  hebben  veel  kleine  uitzendbureaus  hun  deuren  geopend.  Nederlandse  werkgevers  schakelen  steeds  vaker  uitzendbureaus in voor het invullen van (tijdelijke) vacatures. Malafide arbeidsbemiddelaars opereren  vaak  vanuit  geldelijk  gewin  en  uitbuiting  van  buitenlandse  werknemers,  mogelijk  gemaakt  door  hun  gebrek aan de kennis, dient aangepakt te worden. Extra en strengere controle in de uitzendbranche is  nodig om illegale arbeidsbemiddeling zoveel mogelijk tegen te gaan.    De gemeente Rotterdam kampt door de grote instroom van MOE-landers met huisvestingsproblemen.  Vooral in zwakke wijken is er sprake van onrust van nieuwe bewoners en vaak wonen zij met te veel  personen in een woning. Illegale overbewoning dient opgespoord te worden en malafide verhuurders  dienen direct aangepakt te worden. Om de huisvestingsproblematiek zo goed en efficiënt mogelijk op  te lossen, heeft de gemeente Rotterdam een spreidingsaanpak met het doel om legale woningverhuur  aan  o.a.  MOE-landers  over  de  stad  te  spreiden,  zodat  de  druk  op  kwetsbare  gebieden  niet  te  groot  wordt. Uit controles op illegale bewoning blijkt dat in veel gevallen overbewoning wordt geconstateerd  in woningen van particuliere verhuurders. De lokale overheid dient streng te handhaven om illegale en  onveilige  situaties  te  voorkomen.  Met  de  inzet  van  interventieteams  worden  illegale  woonsituaties  opgespoord. De gemeente Rotterdam streeft naar adequate huisvesting  door deze in samenwerking  met woningcorporaties en marktpartijen tot stand te brengen. Vanuit de politiek wordt de verhuur door  woningcorporaties  als  onwenselijk  beschouwd.  De  wachtlijsten  in  Rotterdam  bestaan  uit  Rotterdammers die vanuit politiek oogpunt voorrang hebben op een woning. Uitgaande daarvan, zou  woningverhuur  aan  MOE-landers  door  de  particuliere  markt  overgelaten  moeten  worden.  Strenge  controle  op  particuliere  woningverhuurders  is  daarbij  noodzakelijk  om  zoveel  mogelijk  malafide  praktijken te voorkomen.    De huidige maatregelen zijn nog onvoldoende om de problemen op het gebied van huisvesting aan te  pakken.  Interventieteams  worden  ingezet  om  ongewenste  situaties  op  te  sporen  en  te  voorkomen.  Verder  dient  het  spreidingsbeleid  om  verloedering  van  woonwijken  te  bestrijden  en  concentraties  MOE-landers  in  zwakkere  wijken  tegen  te  gaan.  Deze  maatregel  bestaat  uit  het  spreiden  van  MOElanders  over  Rotterdam  en  ook  randgemeenten  moeten  MOE-landers  gaan  huisvesten.  De  derde  maatregel  is  de  Alijda-aanpak.  Hoewel  deze  niet  is  ontstaan  als  antwoord  op  overbewoning  door  MOE-migranten,  moet  deze  wel  leiden  tot  een  verbetering  van  woonsituaties.  Het  doel  van  deze  maatregel is om uitbuiting en illegale woonsituaties in Rotterdam geen kans te bieden. De gemeente  Rotterdam koopt panden aan van malafide eigenaren en pakt huisjesmelkers aan die strafrechtelijk en  bestuursrechtelijk vervolgd worden. 

43

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?    Het  Rotterdamse  stadsbestuur  heeft  een  aantal  toezeggingen  gedaan  om  de  MOE-problematiek  op  korte termijn aan te pakken. In dit verslag is aandacht besteed aan het huidige beleid van Rotterdam  en  hoe  het  beleid  op  de  lange  termijn  ingevuld  zou  moeten  worden.  In  de  aanbevelingen  is  een  inventarisatie  opgenomen  van  het  huidige  beleid,  het  beleid  dat  nog  uitgevoerd  dient  te  worden  en  een lijst van aanbevelingen die betrekking hebben op de langetermijnvisie.       

44

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?   

Bronnenlijst    Literatuur    Dijk, van, J., (1986) Proefschrift ‘Migratie en arbeidsmarkt’, Van Gorcum Assen/Maastricht    Emmer, P., Obdeijn, H., (1998) ‘Het paradijs is aan de overzijde; Internationale migratie en grenzen’,  Van Arkel Uitgeverij    Emmer,  P.,  Wansink,  (2005)  ‘Wegsturen  of  binnenlaten?  De  vragen  en  antwoorden  over  migratie’,  Amsterdam, uitgeverij De Arbeiderspers    Grijpstra,  D.H.,    Zuidam,  M.,  (2004)  ‘Over  de  grens.  Een  onderzoek  naar  illegale  activiteiten  op  het  gebied van uitzendarbeid’, Leiden, Research voor Beleid    Kamerstukken II, 2005/2005, ‘Vrij verkeer werknemers uit de nieuwe EU lidstaten’, 29 407, nr. 21    Langebroek,  J.,  (2005)  ‘Migratiecriminaliteit.  Criminaliteitsbeeld  2004  Regio  Rotterdam-Rijnmond’,  Rotterdam, Politie Rotterdam-Rijnmond    Lugt,  A.  van  der,  Zoeteauw,  R.,  (2004)  ‘Malafide  intermediairs  in  het  Westland,  Thematische  verkenningen 3. Een bestandsanalyse’, Den Haag: Sociale Inlichtingen- en Werkgelegenheid    Muskens, G., (1995) ‘Afstand, weerstand, bijstand: Migranten en integratie in Rotterdam’, IVA Tilburg    Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelgenheid, (2005) ‘Evaluatie werknemersverkeer MOE-landen’,  AM/AMI/05/29313, 20 mei 2005, Den Haag     Internet    Autonoom Centrum, ‘Sociaal-fiscaal nummer (sofinummer)’  http://www.autonoomcentrum.nl/sofinr/sofinr.html   Geraadpleegd op 17 januari 2008    Europa Nu, ‘EU ontevreden over Roemenië en Bulgarije’  http://www.europa-nu.nl/9353000/1/j9vvh6nf08temv0/vhlxouojz3sl?ctx=vh9idzk2vkni  Geraadpleegd op 7 oktober 2007    Ministerie  van  Sociale  Zaken  en  Werkgelegenheid,  ‘Vergunningsplicht  voor  arbeidsbemiddelaars  vervalt’,   www.home.szw.nl/actueel/dsp_persbericht.cfm?jaar=2003&link_id=24670  Geraadpleegd op 19 november 2007    Radio Nederland Wereldomroep, ‘Oosteuropese ‘gastarbeiders’ blijven in Nederland’,   http://www.wereldomroep.nl/actua/nl/samenleving/polen_nederland_20070921  Geraadpleegd op 3 december 2007    Regering.nl, ‘Maatregelen Midden- en Oost Europese werknemers’,  http://www.regering.nl/Actueel/Pers_en_nieuwsberichten/2007/december/20/Maatregelen_Midden_en_ Oost_Europese_werknemers 

45

Ze blijven komen, maar waar blijven ze?  Geraadpleegd op 29 december 2007    UWV, ‘Besluit gelegenheidsarbeiders’,  www.uwv.nl/images/besluit%20gelegenheidsarbeiders%20sector%20agrarisch%20bedrijf%202003_tc m4-2249pdf  Geraadpleegd op 29 december 2007                     

       

46


Bijlage 1 – Overzicht gesprekspartners  Onderstaande  personen  van  de  verschillende  instanties  zijn  benaderd  voor  een  interview.  De  verschillende gesprekken zijn telefonisch gevoerd, face-to-face of mailwisseling.    Face-to-face interviews  Dhr. B. Rombout    Bureau Frontline  Mw. L. van der Linde    Centraal Inburgeringsloket (CIL)  Dhr. H. Meijering    JenS (detacheringsbureau Bouw)  Dhr. B. Bakker      Vereniging voor Internationale Arbeidsbemiddelaars (VIA)  Dhr. D. Withagen    FNV Bouw    Telefoongesprekken  Mw. N. Oosterling    Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ)  Mw. M. de Willigen    Basisschool de Kameleon, Rotterdam    E-mail contacten  Dhr. D. Plugge      Kamer van Koophandel Rotterdam  Dhr. J. de Vries     Directie Veilig Rotterdam 

47


Bijlage 2 – Introductiebrief voor geïnterviewde MOE-landers      Hallo,    Graag vraag ik uw medewerking voor het volgende:  Ik ben momenteel onderzoek aan het doen naar arbeidsmigranten uit Midden- en Oost- Europa die in  Rotterdam  wonen  en  werken.  Het  doel  van  dit  onderzoek  is  om  erachter  te  komen  wat  uw  toekomstverwachtingen  in  Rotterdam  zijn.  Het  zijn  een  aantal  vragen  die  betrekking  hebben  op  uw  woon- en werkervaringen. Alvast bedankt voor uw medewerking.      Dziendobry,    Prosze Panstwa o wspolprace w nastepujacej sprawie:  W  tej  chwili  badam  sytuacje  pracownikow  ze  Srodkowej  i  Wschodniej  Europy  ktorzy  zamieszkuja  na  terenie Rotterdamu. Celem tych badan jest ustalenie Panstwa oczekiwan przyszlosci w tym miescie.  Pytania dotycza Panstwa  sytuacji w pracy jak i rowniez warunkow mieszkalnych. Z gory dziekuje za  wspolprace.      Sehr geehrter Herr, Frau,     Im Rahmen meiner Ausbildung bin ich beschäftigt mit einer Untersuchung bezüglich Einwanderer  aus  Mittel-  und  Osteuropa,  die  in  Rotterdam  wohnen  und  arbeiten.  Das  Ziel  dieserUntersuchung  ist  zu  entdecken  welche  Erwartungen  man  hat  für  die  Zukunft  in  Rotterdam.  Gerne  möchte  ich  Sie  fragen  mich zu helfen mit meiner Untersuchung. Ich wurde Sie sehr dankbar sein wenn Sie bereit sind einige  Fragen,  bezüglich Ihre Wohn- und Arbeitserfahrungen,  zu beantworten. Ich möchte mich im Voraus  bei Ihnen bedanken für Ihre Mitwirkung. 

48


Bijlage 3 – Vragenlijst MOE-landers    Vragenlijst    Het doel van deze vragenlijst is om inzicht te krijgen in de visie van MOE-landers die in Rotterdam zijn  gehuisvest.  Ik  zal  met  de  interventieteams  mee  op  pad  gaan  en  tijdens  deze  huisbezoeken  zal  ik  bewoners interviewen middels dit vragenlijstje.     1. De motieven:   Wat zijn de motieven om werk te verrichten in Nederland?   - Hoe zijn de eerste contacten gelegd? Wie zijn dat? Was hierbij sprake van geldtransactie?  - Bij wie klopt u aan met vragen? Hoe is het contact?  - Wat is uw arbeidsverleden?  - Wat waren uw verwachtingen op het moment dat u besloot naar Nederland te komen?    3. Werkgelegenheid:  Hoe zijn de arbeidservaringen?  - Bent u werkzaam? Waar ben u werkzaam?  - Wat is uw scholingsachtergrond?  - Hoe is het geregeld? Via welk bureau?    4. Huisvesting:  Hoe wordt de huisvestingsproblematiek ervaren?  - Hoe is uw huisvesting geregeld? Via wie?  - Wat vindt u van de huurprijs van uw verblijf?  - Bent  u  zich  bewust  van  de  heersende  overlast  in  wijken  waar  veel  MOE-landers  gehuisvest  zijn?    5. Persoonlijke verwachtingen:  - Kunt u iets vertellen over uw toekomstverwachtingen? Waar ziet u uzelf over vijf jaar?   - Wilt u de Nederlandse taal leren? Hoe belangrijk vindt u de Nederlandse taalbeheersing?  - Hoe kijkt u tegen uw huidige woonsituatie aan? Hoe ziet uw leven er in Rotterdam uit?   - Welke zaken kunnen volgens u verbeterd worden?     

49

Ze blijven komen, maar blijven ze?

Recommend Documents