WP3.2 Collaboration structures Verslag van de Workshop “Brengt u BENG-renovatie? Ervaringsuitwisseling tussen voorlopers en professionelen” OTB, TU Delft, 4 februari 2014 Aantal aanwezigen 24, inclusief 3 moderatoren (Erwin Mlecnik, Ad Straub en Henk Visscher). Deelnemerslijst: zie bijlage. Representatie en kleurcodering van de bouwketen (exclusief moderatoren):
Inleiding door Erwin Mlecnik. Wat is BENG-renovatie? Waarom is een BEN-renovatie interessant en Waarom deze Workshop? Zie presentatie. Zie presentatie in bijlage.
Inspirerend voorbeeld renovatie bakhuisje door Carl-Peter Goossen (Bouwquest). Passieve renovatie van een gemeentemonument uit 1700. Morfologisch ontwerpen als uitgangspunt voor het betrekken van bouwpartijen. Belang van ‘scrumteam’: vast, autonoom op elkaar ingespeeld team met ontwerper(s) en uitvoerder(s). Zie presentatie in bijlage.
Korte introductie DNA in de Bouw door Henk Wegkamp (DNA in de Bouw).
Belang van onafhankelijke informatie voor de niet-deskundige eindgebruiker/particulier, die te veel, commerciële informatie ontvangt, en die de informatie van aannemer, installateur, leverancier niet vertrouwt. Belang om kennis Techniek en Bouwkunde te integreren en samen te werken tussen aannemer en installateur. Workshop Thema 1: Problemen en oplossingen: Wat gaat minder goed en hoe kunnen we dat vermijden? Invullen van vragentabel 1 (plenair) Indeling van de deelnemers in drie groepen en discussie aan de hand van een werkposter
Thema 2: Kwaliteit verbeteren en vertrouwen van de klant verhogen Invullen van vragentabel 2 (plenair) Indeling in dezelfde drie groepen en discussie aan de hand van een werkposter Slotbeschouwing door Nelleke Nelis (VACpunt Wonen) De rol van de consument in het bouwproces wordt nog verwaarloosd. Het belang van de gebruiker en de gebruiksfase wordt ondergewaardeerd. Zo kunnen bewoners betrokken worden in het proces, instructies en handleidingen kunnen worden verbeterd, men kan zorgen dat de schil goed is zodat ingewikkelde installaties kunnen worden vermeden. “Gebruiksfase, daar doe je het voor”. Dringend verzoek en aanbod om VACpunt wonen te betrekken bij de renovatieprocessen.
RESULTATEN VAN DE WORKSHOPS Workshop Thema 1: Problemen en oplossingen Wat gaat vaak minder goed bij renovatie? De drie groepen tonen een sterk gelijklopend beeld wat betreft de huidige problemen in de dagelijkse praktijk van renovaties. Groep 1, moderator: Erwin Mlecnik Top 5 thema’s: 1, 3, 5, 6, 10 Groep 2, moderator: Ad Straub Top 4 thema’s: 1, 6, 10, 13 Groep 3, moderator: Henk Visscher Top 5 thema’s: 1, 2, 6, 10, 13
Discussie Groep 1: Diagnose/analyse: Uitgangspunten en te behalen resultaat vastleggen is belangrijk. Men kan het programma van eisen beter communiceren met de bewoner. Garanties op de kwaliteitseisen zijn een optie, waarvoor ook aandacht nodig is bij de oplevering. Beter, integraal en duidelijker advies kan worden voorzien, zowel aan de klant als aan de aanbodzijde. Men zou kunnen werken met ervaringsdeskundigen of eisen stellen m.b.t. de (bouwfysische) opleiding van energieadviseurs. Het is belangrijk om consumenten onafhankelijk te informeren. Het onafhankelijk advies is een begin en geen sluitpost. Slimme meters kunnen ook een basis bieden. Ontwerp/planning: Samenwerking in planvorming is noodzakelijk. Concurrent engineering zou meer moeten worden toegepast. Het bouwteam zou als geheel verantwoordelijkheid moeten nemen. Het scrummen kan een mooie basis bieden. Meer kennisdeling en –uitwisseling is nodig via platforms en eventuele (bij)scholing. Kennisontwikkeling is nodig bij de aannemer en de installateur over nieuwe productontwikkeling. Uitvoering: Principes zoals scrumteams en lean bouwen kunnen worden voortgezet tijdens de uitvoering. Doorlopende controle is nodig in deze fase. Betere instructie, scholing én evaluatie tijdens en na de uitvoering is nodig. Men moet de urgentie zien van maatregelen en uit ervaring kennis opdoen en begrijpen wat iets oplevert. Men moet begrip ontwikkelen van en voor elkaars werkzaamheden. Kennisdeling tussen bewoners en MKB is ook nodig. De consument heeft ook een rol bij het controleren. Oplevering/ gebruiksfase: Het is belangrijk om de bewoners/klanten zeer duidelijk te instrueren (bijna ‘opvoeden’) over het gebruik van de gerenoveerde woning. De voorlichting moet gebeuren in
functie van het vooropgestelde doel. Het standaard opleveren van meer-jaren-onderhoudsplannen is nodig. Monitoring kan ook gebeuren door de consument. Discussie Groep 2: Diagnose/analyse: Ontbreken van een gepast onafhankelijk energieadvies! In de discussie werd benadrukt dat de kern zit in de taal die je spreekt, het onafhankelijk werd helemaal niet benadrukt. Uitvoering: Gebrek aan coördinatie en samenwerking Oplevering/ gebruiksfase: Onvoldoende instructies voor de woningeigenaar. Niet monitoren van het werkelijk energiegebruik na de renovatie Discussie Groep 3: Diagnose/analyse: Uitgangspunten en te behalen resultaat vastleggen is belangrijk. Heel goed vastleggen wat de bewoner wil is noodzakelijk. Men moet de bewoner helpen met definiëren wat hij wil i.v.m. het energetisch aspect. Ontwerp/planning: MKB moet kaarten open op tafel durven leggen. MKB integreert niet de wensen van de klant zowel op het vlak van energie als op andere vlakken. Ongeschikte productkeuze komt voor. Merk op dat Nederlandse normen (zoals bijvoorbeeld het KOMO-keurmerk voor de timmerindustrie) nationale marktbescherming en kwaliteitswaarborg bieden, doch ook innovaties hinderen. Over de grens zijn veel innovatieve ontwikkelingen. Deze innovatie krijgt men in Nederland moeilijk op tafel: de klant kent bestaan ervan niet, de architect kent geen voorbeelden van toepassing, de aannemer moet akkoord gaan,.. Een vicieuze cirkel treedt op waarbij het MKB traditionele producten gebruikt, en waardoor productkennis over innovatieve materialen beperkt blijft. Uitvoering: Slechte uitvoering komt nog (te) vaak voor. Een reden is de beperkte bouwkennis. Betrokkenheid bij bouwbedrijven is ook beperkt, en controle ontbreekt bij uitbesteden. De vaak strikte planning van bouwplaatsen creëert een hard stramien voor het MKB, waarbij geen tijd is voor interactie. Gebrek aan coördinatie op de bouwplaats is een aandachtspunt. Kwaliteitscontrole komt niet veel voor. Oplevering/ gebruiksfase: Instructies worden niet overgeleverd aan de gebruiker i.v.m. installaties, beheer en verder. Tegenvoorbeeld: IKEA en elektrowinkels geven wel goed uitleg aan de klant en maken ook technische karakteristieken inzichtelijk voor de klant. Beter communiceren met de bewoner is noodzakelijk. Volgend op deze discussies werd in iedere groep de volgende vraag gesteld. Hoe kunnen we vermijden wat minder goed gaat? De drie groepen voerden een discussie met gelijkaardige thema’s doch verschillende accenten wat betreft mogelijke oplossingen. Hieronder staat de top 3 van de discussiethema’s in iedere groep in het vet genoteerd. Oplossingen Groep 1 Diagnose/analyse: Prestaties (een programma van eisen) en garanties zijn essentieel voor een goede start Opleiden van energieadviseurs voor klant en aanbod
Consumenten onafhankelijk informeren Ontwerp/planning: Lean bouwen en bouwteams toepassen Kennisdeling en –uitwisseling via platforms en eventuele (bij)scholing Uitvoering: De kwaliteitsdoelstellingen van de uitvoerders dienen te worden gedefinieerd en hun opleiding dient te worden voorzien. Controle als basis voor opleiding. [Er dient wat te veranderen in de houding en de cultuur van het MKB: de liefde voor het werk moet er weer in.] Een database van bouwproducten en –oplossingen kan soelaas bieden Oplevering: Gebruiksinstructies voor de gerenoveerde woning Meer-jaren-onderhoudsplannen Oplossingen Groep 2 Diagnose/analyse: Onafhankelijk advies, ervaringsdeskundige niet verbonden aan leveranciers en producenten, samenwerken met energieadviseur, integraal energieadvies afgestemd met alle disciplines Ontwerp/planning: Betere planvoorbereiding met bijvoorbeeld een autonoom scrumteam Elkaars werk begrijpen, b.v. bouwkunde en installaties Centrale database met producten en oplossingen; ook voor oplevering en gebruiksinstructies! Elke partij gezamenlijk verantwoordelijk maken voor eigen deel en gezamenlijk eindresultaat. Dit door een keten te vormen van alle betrokken disciplines. Je bent ook een verbonden keten in het eindresultaat Uitvoering: Een dirigent /regisseur voor het proces Bevoegdheden lager in de organisatie leggen Rekening houden met gebruiker en de, tijdens de uitvoering, bewoonde woning. Vooral ook uitleggen wanneer en waarom je er niet bent, b.v. iets moet drogen. Oplevering: Opleveringscontrole beter Meer-jaren-onderhoudsplanning standaard bij oplevering Garanties Er is behoefte aan een belevingshuis Gebruiksfase Permanent meten, slimme meter Oplossingen Groep 3 Diagnose/analyse Beter informeren/ workshops Professionaliseren van het opdrachtgeverschap Fysieke locatie inrichten zoals een winkel voor info en advies
Eén aanspreekpunt voorzien vanaf advies tot en met oplevering en nazorg Ontwerp/ planning: Morfologisch ontwerpen Samenwerken in scrumteams, samen doelen en belangen creëren Bouwteam al in de voorbereidingsfase samen aan tafel zetten Uitvoering: Vertrouwen geven, dan krijg je die ook terug Elke partij verantwoordelijk maken voor zijn eigen werk en voor het eindresultaat Consequenties verbinden aan minimale en maximale prestaties Samenwerken met professionele partijen die kennis en kunde in huis hebben Oplevering: Bewoners/ gebruikers persoonlijk instrueren Eenvoudig begrijpbare informatie achterlaten, gebruiksaanwijzingen, app Moderne, intuïtieve en laagdrempelige informatie waarbij oorzaak en gevolg direct in beeld gebracht zijn Resultaatgericht onderhoudsplan maken en afspraken maken Gebruiksfase: Leveren van digitaal logboek waar de klant ook in kan Energieverbruik als resultaatsafspraak checken Workshop Thema 2: Kwaliteit en vertrouwen van de klant In een tweede luik van de workshop werd na het invullen van een vragenlijst een discussie gevoerd in dezelfde drie groepen omtrent het verbeteren van kwaliteit en het verhogen van het vertrouwen van de klant. Vijf hoofdthema’s kwamen hierin aan bod: vaardigheden, kennis en expertise; kwaliteit van de toegepaste producten; garanties voor het resultaat van de renovatie; een degelijk proces waarin alle partijen hun rol vervullen; een correcte en passende opvolging na voltooiing. De drie groepen tonen een sterk wisselend beeld wat betreft het huidig gebruik in de dagelijkse praktijk en mogelijke toepassing van diverse beschreven instrumenten. Wat gebruikt u vandaag reeds in de dagelijkse praktijk? Top 5 Groep 1: 6, 12, 16, 18, 22 Top 5 Groep 2: 1, 2, 5, 6, 11 Top 5 Groep 3: 1, 2, 14, 12, 21 Wat overweegt u toe te passen? Top 5 Groep 1: 11, 14, 15, 16, 18 Top 2 Groep 2: 3, 4 Top 5 Groep 3: 1, 2, 3, 9, 22
Daarop volgde een discussie in iedere groep om te detecteren wat de partijen in de bouwketen willen verbeteren. De drie groepen kwamen uit op verschillende hoofdaccenten. Wat wilt u verbeteren voor uw eigen praktijk? (discussie) Groep 1: Volgens Groep 1 is de essentie is dat op een andere manier moet worden gekeken naar het werken van de actoren met prestatiefuncties. Hierin kunnen verschillende instrumenten sturend zijn zoals EPC’s, “kwaliteitscontracten” als conclusie van een contact en/of prestatiebestekken. Vanuit de propositie van de wensen van de klant moet een risico-analyse worden gemaakt van het stellen van energieprestatie-eisen. Het probleem is dat er met nZEB nog weinig ervaring is, dat fouten nog moeten worden doorbroken en dat hulp nodig is bij het definiëren van prestatie-eisen binnen de wettelijke randvoorwaarden. Een ander item waaraan moet gewerkt worden is het begrijpbaar “vertellen” aan bewoners en het beter schrijven van gebruikershandleidingen. Groep 2: Volgens Groep 2 is het bijleren over renovatieprocessen belangrijk. Dit wordt al veel gedaan en zal nog meer worden gedaan (volgen van nieuwe opleidingen e.d.). Maar “Als je een cursus gevolgd hebt, betekent het nog niet dat je het ook kan.” Er zijn veel trajecten ingezet om meer kennis binnen de organisatie te krijgen, ook van andere disciplines. Begrip creëren voor andere disciplines wordt belangrijk gevonden. Men moet ook terugkomen van de (te) ver doorgevoerde specialisatie. Groep 2 ziet met name ook een groot potentieel in een renovatiewinkel. Als renovatiewinkel moet je alles kunnen aanbieden, “de ‘keten’ met oplossingen mag niet doorbroken zijn”. Belangrijk is hoe erover te communiceren met de klant: betere productinformatie in ‘Jip en Janneke taal’. De consument moet de oplossing kunnen ‘beleven’ in de showroom. Groep 2 merkt op dat in het Oosten van het land vertrouwen, en daarmee samenhangend onafhankelijkheid, gemakkelijker wordt gegeven, dan in het Westen. Natuurlijk geldt wel dat je het vertrouwen moet waarmaken. Groep 2 merkt ook op dat de bewustwording voor energiebesparing maar langzaam komt en tijd nodig heeft. Bijvoorbeeld de bedrijven aangesloten bij E.nu hebben bewust een pas op de plaats gemaakt omdat het moment er nog niet was. Groep 3 Groep 3 legt vooral de nadruk op het beter betrekken en opleiden van vaklui. Beter bouwen dan je beloofd is een uitdaging. Bouwvakkers en ZZP’ers moeten in principe aan de hand genomen worden voor het creëren van bewustwording. Echter ZZP’ers zijn goedkoop en men gaat niet investeren in
ontwikkeling van de mensen. Het feit dat men steeds meer aannemers inschakelt via uitzendbureaus drukt de reiskosten, doch de betrokkenheid van vaklui verdwijnt. Zo zijn 113 lokaal samenwerkende aannemers al gereduceerd tot enkele tientallen. Voor het aanbieden van gecertificeerde opleidingen aanbieden aan ZZP’ers is dus een heel andere structuur nodig met specifieke korte modules en het uitrollen vanaf ervaren partijen. Vaklui moeten in het algemeen breder worden opgeleid en invloeden op elkaars actie beter begrijpen. Bijvoorbeeld, ventilatie-installateurs moeten het belang van luchtdichtheid inzien, de timmerman moet info krijgen over ventilatie, enz. Reguliere opleidingen doen dit niet, de bouwsector moet dit doen. Vaardigheden, kennis en expertise moeten verder ook op projectniveau worden uitgewerkt.
