WINDENERGIE EN BESTEMMINGSPLANNEN (herziene versie) door
P.J.R.
Heesterman
maar t
INHOUD
1.
INLEIDING
2.
TECHNISCHE MOGELIJKHEDEN
3.
ONDERZOEK
4.
KLEINSCHALIGE WINDENERGIE EN BESTEMMINGSPLANNEN
5.
GROOTSCHALIGE WINDENERGIE EN BESTEMMINGSPLANNEN
6.
SAMENVATTING
1. INLEIDING De hiervolgende behandeling heeft betrekking op de beinvloeding van stedelijke bestemmingsplannen als gevolg van mogelijkheden van het nuttig aanwenden van windenergie. Met andere woorden: welke bepalingen moet men in een stedelijk bestemmingsplan maken als men de mogelijkheid van het nuttig aanwenden van windenergie open wil laten? De directe aanleiding tot het samenstellen van dit rapport is het feit, dat de R.1J.P. binnen afzienbare tijd bestemmingsplannen moet maken voor Almere-Buiten; de in dit rapport behandelde materie is echter niet strikt beperkt tot de locatie Almere-Buiten. De Nederlandse overheid voert een beleid, dat gericht is op het zoveel mogelijk besparen op het verbruik van fossiele brandstoffen. In zo'n beleid past, om zoveel mogelijk gebruik te maken van windenergie in omstandigheden, waar men "normaal gesproken" denkt aan verbrandingsmotoren of electromotoren. Dergelijke omstandigheden zijn er in een stedelijk gebied vele, zowel in woongebieden, als op bedrijventerreinen, als in stedelijke centra. I Dit zou er voor pleiten, een stad zoveel mogelijk in te richten op windenergie. Echter windenergie heeft naast voordelen ook enkele nadelen: 1. Windenergie is niet altijd beschikbaar. De toepassing is dus beperkt tot processen, die niet continu hoeven plaats te vinden. Een andere mogelijkheid is, om naast een door windenergie aangedreven apparaat overal ook een apparaat te installleren dat wordt aangedreven door een explosiemotor of een electromotor. 2. Er zijn nogal wat mensen die vraagtekens zetten bij het esthetische aspect van windgeneratoren. 3. Windgeneratoren maken geluid als ze in werking zijn. 4. Vogels kunnen gedood worden door een draaiende windgenerator. 5. Bij ondoelmatig onderhoud kan een windgenerator een gevaar voor de omgeving zijn (kans op afbreken en rondvliegen van een wiek). Naast deze als "nadelen" van windenergie aan te merken punten is het een feit, dat een windgenerator het grootste vermogen levert als hij in een ongestoord windveld staat (als aan de windzijde van een windgenerator een hoog gebouw of een andere generator staat, is het geleverde vermogen geringer). Om a1 deze redenen zal het op den duur nodig zijn, dat de overheid regelend optreedt. Optreden zal waarschijnlijk alleen mogelijk zijn als een kader daarvoor aanwezig is in het bestemmingsplan. Het lijkt zinvol, dat R.1J.P. dit kader schept in de bestemmingsplannen die in de IJsseZmeerpolders in de jaren 80 worden gemaakt. We weten op dit moment weliswaar nog niet alles van windenergie, maar we weten we1 wat. Het lijkt zinvol, om te voorkbmen, dat er in de jaren80bestemingsplannen worden gemaakt, die de toepassing van windenergie frustreren om redenen waarvan in 1980 a1 vaststond, dat die ~roblemenop een bepaalde manier speelden. Voork6men moet worden, dat aan het adres van R.1J.P. later het verwijt kan worden gemaakt, dat men in 1980 onvoldoende rekening hield met de op dat moment voorzienbare ontwikkelingen. Dit~rapportis bedoeld als een eerste aanzet tot een dergelijk bewustwordingsproces. Hopelijk leidt dit rapport tot verdere bestudering van het onderwerp en mogelijk tot meer rapporten.
E r zijnwindgeneratoren met horizontale a s , d i e enigszins l i j k e n op h e t . soort molens d a t i n een a a n t a l landen i n gebruik is voor h e t oppompen van water. ~ a a r n a a s t ' z i j ne r windgeneratoren met v e r t i c a l e as, zoge.. . naamde Darrieus-rotoren. Voor problematiek van de. beste&ingsplannen . i s d i t onderscheid n i e t e r g belangrijk. We1 van belang i s het onderscheid i n kleinschalige en grootschalige toepassing.
B i j kleinschalige toepissing wordt een generator b i j een huis of gebouw g e p l a a t s t en wordt de geleverde energie i n d a t huis of gebow gebruikt. Theoretisch zou d i t 'kechts treeks". kunnen ( pompen, keukemnachines , s tofzuigers, e.d.1. Maar dan moet de mogelijkheid z i j n ingebowd om de nodige werkzaamheden ook d.m.v. e l e c t r i c i t e i t t e doen op momenten d a t h e t n i e t waait. Koppeling aan h e t e l e c t r i s c h n e t l i g t daarom voor de hand. En dan l i j k t h e t aantrekkelijk, zo'n kleine generator ( a l s regel priveeigendom) ook t e gebruiken voor levering van e l e c t r i c i t e i t aan h e t openbare net. Enkele jaren geleden wilden de Nederlandse e l e c t r i c i t e i t s b e - ' d r i j v e n daar n i e t van horen. De i n d r u k b e s t a a t , d a t men i n d i e kringen g e l e i d e l i j k aan wat positiever t e g e n o v e r d i t idee begint aan t e kijken; Technisch gezien z i j n de problemen waarschijnlijk we1 oplosbaar; de p r i j s die de electriciteitsbedrijven~moetenbetalen voor door derden geleverde e l e c t r i c i t e i t zou we1 eeris h e t grootste probleem kunnen worden. . . B i j grootschalige toepassing van windenergie p l a a t s t een e l e c t r i c i t e i t s b e d r i j f zelf.windgeneratoren op geschikte punten en wekt daarmee elect r i c i t e i t op. Voor de s i t u e r i n g van deze generatoren kan men l o c a t i e s kiezen, d i e windtechnisch zo gunstig mogelijk z i j n . B i j h e t E.C.N. (Energie Onderzoek Centrum Nederland) denkt men aan plaatsing aan de Noordzeekust of i n de Noordzee.
3. ONDERZOEK I n v e e l landen v i n d t onderzoek n a a r de mogelijkheden van windenergie p l a a t s . De Verenigde S t a t e n van Amerika en Denemarken z i j n voorbeelden. I n deze landen d r a a i e n ook windgeneratoren i n p r o e f b e d r i j f . I n Denemarken wordt toepassing van windgeneratoren door p a r t i c u l i e r e n aangemoedigd. De overheid, gesteund door de o n d e r z o e k s i n s t e l l i n g e n s t e l t d a a r b i j r e g e l s , o . a . i n verband met de v e i l i g h e i d van de omwonenden. I n Nederland wordt onderzoek v e r r i c h t door de i n d u s t r i e ( 0 . a . Fokker, Holec, R.V.S.) en door de overheid ( h e t E.C.N., h e t Energie Onderzoek Centrum Nederland i n P e t t e n , de T.H.'s i n Eindhoven en D e l f t , h e t K.N.M.I., h e t N.L.R., T.N.O. e n de K.E.M.A.). B i j Fokker d r a a i t een Darrieus-rotor i n p r o e f b e d r i j f . B i j h e t E.C.N. wordt een windgenerator met h o r i z o n t a l e a s gebouwd, d i e e l e c t r i c i t e i t z a l leveren aan h e t openb a r e n e t . De o n d e z o e k s a c t i v i t e i t e n van h e t E . C . N . waren e n k e l e j a r e n t e r u g d u i d e l i j k g e r i c h t op g r o o t s c h a l i g e toepassing van windenergie, maar de l a a t s t e j a r e n k r i j g t de k l e i n s c h a l i g e toepassing d a a r s t e e d s meer aandacht. Het E.C.N. (waar men de taakverdeling tussen R.I.J.P. e n 0.1. "Z.1J.P." n i e t kende) h e e f t h e t 0.1. "Z.1J.P." i n 1969 benaderd met h e t verzoek, i n de bestermningsplannen i n Almere rekening t e houden met de mogelijkheid van t o e p a s s i n g van windenergie. Sinds e n i g e t i j d weet men nu b i j h e t E.C.N. d a t de b e s t e m i n g s p l a n n e n voor Almere worden gemaakt door de R.1J.P. S t e l l e r van d i t r a p p o r t h e e f t toegezegd, b i j R.I.J.P. na t e gaan i n hoeverre aan de wensen van h e t E.C.N. kan worden tegemoet gekomen. I n z i j n algemeenheid l i j k t h e t logisch om t e komen t o t een vorm van samenwerking t u s s e n de stedebouwkundigen b i j de R.1J.P. e n de onderzoekers i n Nederland d i e zich bezighouden met windenergie t e n einde de periode t e overbruggen waarin b i j R . 1 J . P . z e l f nog onvoldoende kennis aanwezig i s van d i t o n d e w e r p .
I
.
.
4 . KLEINSCHALIGE WINDENERGIE EN BESTEMMINGSPLANNEN De maker van e e n b e s t e m i n g s p l a n moet e r rekening niee houden, d a t rondom i e d e r hoog gebouw e e n gebied o n t s t a a t waarin windgeneratoren l a s t van h e t hoge gebouw ondervinden. Deze storingszone s t r e k t z i c h u i t t o t e n i g e malen de hoogte van h e t gebouw aan de van de wind afgekeerde z i j d e van h e t gebouw. De heersende w i n d r i c h t i n g i n Nederland i s w e s t e l i j k ; d e meeste l a s t van hoge gebouwen h e e f t men dus aan de o o s t z i j d e . Een windtechnisch goede o p l o s s i n g i s : hoge gebouwen concentreren aan de o o s t z i j d e van de s t a d e n v o o r de r e s t van h e t s t e d e l i j k gebied een uniforme, v r i j lage bebouwingshoogtevoorschrijven waarboven windgenerator e n mogen u i t s t e k e n . Het e v e n t u e l e esthetica-bezwaar van windgeneratoren zou men kunnen ondervangen, door de g r o o t t e e n de hoogte van generatoren aan l i m i e t e n t e binden. Voor e e n k l e i n ~ c h a l i ~gee n e r a t o r l i j k t 200 B 500 kW een redel i j k e maat. Hiervoor i s nodig e e n r o t o r d i a m e t e r van 2 3 4 meter op e e n hoogte van 6 B 10 meter boven de omringende bebouwing u i t . Ten einde h e t windveld voor i e d e r e windgenerator zo ongestoord mogelijk t e houden, z a l h e t nodig z i j n , bepalingen t e makenomtrent de minimale a f s t a n d t u s s e n twee windgeneratoren. Zolang daaromtrent nog geen, meer e x a c t e r e g e l s - z i j n ontwikkeld v a l t t e denken aan een minimum a f s t a n d van ca. 10 k e e r de r o t o r d i a m e t e r , d u s 20 B 40 meter. De g e l u i d s p r o d u c t i e van windgeneratoren i s een f e i t , d a t men z a l moeten. aanvaarden. Het l i j k t v e r s t a n d i g , d a t e r o p d e n duur een systeem komt van type-keuring i n h e t kader van de 'bou~ergunningprocedure,wat h e t mogelijk zou maken, typen met e e n hoge lawaaiproductie t e weren. Behalve l u c h t g e l u i d z i j n s o m i g e generator-types 6ok onderhevig aan t r i l l i n g e n . d i e kunnen l e i d e n t o t c o n t a c t g e l u i d . D i t h o e f t n i e t t o t problemen t e . l e i d e n a l s windgeneratoren a l t i j d worden g e p l a a t s t op e i g e n t o r e n s d i e . 10s s t a a n van woningen of gebouwen e n daarmee ook geen funderingscons t r u c t i e gemeen hebben. Het gevaar d a t vogels h e t s l a c h t o f f e r worden van draaiende windturbines kan vermoedelijk a l l e e n met e n i g e zekerheid worden uitgebannen a l s men de windturbines v e r b i e d t i n gebieden waar regelmatig v o g e l t r e k p l a a t s h e e f t . De s t e l l e r van d i t r a p p o r t h e e f t overigens de indruk, d a t e r ond e r biologen nog geen eenheid i s over de v r a a g , hoe r e g e l d i t gevaar i s . Een van de t h e o r i g n s c h i j n t t e z i j n , d a t een groep vermoeide trekkende v o g e l s , d i e n e e r d a a l t om t e r u s t e n , w e l i n s t a a t i s , &en windgenerator. t e z i e n en t e ontwijken, maar d a t de vogels i n de war kunnen raken a l s e r meerdere g e n e r a t o r e n b i j e l k a a r . s t a a n . Het gevaar van afbreken van een wiek en h e t gevaar van z o ' n door de l u c h t z e i l e n d e wiek kan t h e o r e t i s c h b e s t r e d e n worden v i a type-goedkeur i n g en periodieke i n s p e c t i e t e r c o n t r o l e op doelmatig onderhoud. Het moet n i e t u i t g e s l o t e n worden g e a c h t , d a t g r o t e groepen mensen h i e r onvoldoende vertrouwen i n hebben. A l s men meer w i l doen, r i j s t de v r a a g : wie moet e r worden beschermd? A l s men de b e ~ c h e r m i n ~ w i l b e ~ e r kt eo nt , "derden", i s men, een h e e l e i n d met bepalingen waarin een minimale a f s t a n d wordt v a s t g e s t e l d t u s s e n een g e n e r a t o r en een voor openbaar geb r u i k bestemde ruimte ( s t r a a t , p l e i n , openbaar green). Voorshands l i j k t een a f s t a n d t o t 2 A 3 k e e r de r o t o r h o o g t e een r e d e l i j k e maat. B i j een generatorhoogte van 6 A 10 meter boven een bebouwing van ca. 10 meter hoog komt men dan op een minimumafstand van 30 B 60 meter. Als men ook de eigenaar-gebruiker van de windgenerator w i l beschermen moet men rondom i e d e r e g e n e r a t o r een d e r g e l i j k "niemandsland" v o o r s c h r i j v e n , waarin n i e t s gebouwd mag worden, geen t u i n of s ~ e e l t e r r e i nmag worden aangelegd of g e b r u i k t . D i t l i j k t geen r e e l e mogelijkheid; de weg van
,
.
.
,
type-keuring en controle o p de onderhoudstoeitand is vermoedelijk prak. . tischer. Hoewel formeel. gesproken geen bestemmingsplan-aangelegenheid, is het .. wellicht nuttig er even op te wijzendat bi j :het . toepassen van windenergie op.kleine schaal,overleg met het electriciteitsbedrijf nuttig is vanwege de kans dat particulieren electriciteit aan het openbare net zouden willen ,,leveren. . . . . . ,
5. GROOTSCHALIGE WINDENERGIE EN BESTEMMINGSPLANNEN Deze toepassing v e r g t de beschikbaarheid van een a r e a a l waar een g r o o t a a n t a l g r o t e windgeneratoren g e p l a a t s t kan.worden. Men moet denken aan g e n e r a t o r e n van meerdere MW p e r s t u k , d i e een r o t o r d i a m e t e r van e n i g e t i e n t a l l e n meters hebben e n 50 3 100 meter hoog z i j n . Ook b i j h e t zoeken n a a r l o c a t i e s voor d e r g e l i j k e "windcentrales" spel e n zaken a l s g e l u i d s o v e r l a s t , t r e k v o g e l r o u t e s e.d. een r o l . Om a l l e r l e i redenen z a l h e t e r we1 op neerkomen, d a t windcentrales g e s i t u e e r d z u l l e n worden op e n i g e a f s t a n d van s t e d e l i j k e gebieden. Men zou kunnen denken aan h e t l a n d e l i j k e gebied van de IJsselmeerpolders. Windtechn i s c h i s de w e s t z i j d e van de p o l d e r s h e t b e s t e omdat daar de meeste wind is.
B i j g r o o t s c h a l i g e t o e p a s s i n g l e v e r e n de windgeneratoren e l e c t r i c i t e i t aan h e t openbare e l e c t r i c i t e i t s n e t . E r i s geen enkele invloed op de e i s e n van de b e s t e m i n g s p l a n n e n van urbane gebieden.
.
6. SAMENVATTING Deze verhandeling gaat ervan uit, dat besparing van fossiele brandstoffen een onderdeel van het regeringsbeleid is, Verder wordt enran uitgegaan, dat toepassing van windenergie leidt tot besparing van fossiele brandstoffen. Enkele negatieve consequenties van het toepassen van windenergie worden belicht: wind is niet altijd beschikbaar, over de esthetica is het laatste woord nog niet gezegd, er zijn geluids- en trillingsproblemen, kans op het doden van vogels, gevaar voor mensen bij het afbreken van een draaiende wiek en dergelijke. Onderscheid wordt gemaakt in kleinschalige en grootschalige toepassing van windgeneratoren. Er wordt enig inzicht gegeven in het onderzoek dat in Nederland en elders plaats heeft op het gebied van windenergie. Gewezen wordt op het feit, dat windenergie een techniek is, die zich nog volop in het stadium van onderzoek en ontwikkeling bevindt. Er wordt daarom gepleit voor nauwe samenwerking tussen stedebouwkundigen en instellingen die werkzaam zijn op het gebied van windenergie-onderzoek. Hoge gebouwen in een stad zijn een ernstige beletmering voor het toepassen van kleinschalige windenergie. Als men toepassing en windenergie op kleine schaal mogelijk wil maken, is een vSr doorgevoerde ordening van de gebouwhoogte in een stad noodzakelijk. Mogelijkheden hiertoe worden aangegeven. Voor de geluidsproductie van windgeneratoren zal men oplossingen moeten vinden in de richting van type-goedkeuring, verder zalmentot zekere hoogte hiermee moeten leren leven; trillingsproblemen zijn bij doelmatige situering overkoombaar. Windgeneratoren kunnen niet of slechts in beperkte mate worden toegepast in vogeltrekroutes. De kans dat een draaiende wiek afbreekt en een gevaar vormt voor de omgeving kan men primair beteugelen door een system van type-goedkeuring en periodieke inspecties. Het moet niet uitgesloten worden geacht dat daarnaast maatregelen op het gebied van zonering nodig zijn. Bij grootschalige toepassing van windenergie zullen de generatoren in het algemeen op grote afstand van urbane gebieden worden gesitueerd en electriciteit leveren aan het openbare net. Deze techniek stelt geen specifieke eisen op het gebied van het bestemmingsplan van een stad.
