Wat is liefde? Een onderzoek langs de wetenschap 28 april t/m 2 mei 2014 Wat is liefde? Ieder mens streeft van nature naar liefde, terwijl het dikwijls onduidelijk blijft wat dat betekent. Velen onder ons beschouwen liefde als een onontbeerlijk bestanddeel van een geslaagd leven. Bovendien geloven veel mensen dat ‘de ware’ bestaat. Ook de filosofie is niet onbekend met het thema ‘liefde’; de letterlijke betekenis van ‘filosofie’ is immers ‘liefde voor wijsheid’. Maar is liefde ook wetenschappelijk verklaarbaar? Ja en nee. Vanuit verschillende wetenschappelijke disciplines wordt de liefde grondig onder de loep genomen, maar het is onduidelijk of dat ooit tot een overkoepelende theorie zal leiden. Wat kunnen we in de toekomst nog verwachten van de wetenschap als het over liefde gaat?
In deze cursus gaat Jan Bransen met een keur van wetenschappers aan de slag, met u op zoek naar het hart van de liefde. Hij zal samen met de gastsprekers verheldering proberen te brengen in de troebele sfeer van de liefde. Een historicus als Herman Pleij zal betogen dat liefde door historische tijdvakken heen veranderd is door toedoen van historische personen, familiebanden of andere sociaalculturele factoren. En theologe Christa Anbeek zal liefde niet zozeer als tijd- en plaatsgebonden fenomeen beschouwen wanneer zij het heeft over liefde als intellectuele gerichtheid op ‘het eeuwige en hogere’. Hoe verhoudt liefde zich precies tot tradities of duurzaamheid? Liefde kan kwetsbaar zijn. Wanneer mensen zich in een crisis binnen hun relatie bevinden kan Giel Hutschemaekers (klinisch psycholoog) vakkundig als intermediair helpen eventuele scherven te lijmen. Hutschemaekers kan ons laten zien dat liefde een spel van vrijwillig schenken en ontvangen is. Een rechtsfilosoof als Cees Maris zou hieraan toe kunnen voegen dat het spel der liefde zich ook gebonden weet aan juridische regels en wetten. Wat is de relatie tussen liefde en vrijheid? Natuurwetenschappers zullen liefde niet zozeer verklaren aan de hand van de tijdsgeest, God of menselijke wetten. Zij onderzoeken liever de stoffelijke werkelijkheid. Met behulp van de nieuwste technologische apparatuur kunnen fysiologen, zoals Jan Hindrik Ravesloot, liefde verklaren als een gevolg van de werking van biochemische stoffen (feromonen). Hersenonderzoek van Gert-Jan ter Horst, alias ‘dr. Love’ toont daarnaast aan dat emoties als liefdesvreugde of liefdesverdriet op MRI-scans zichtbaar zijn. Waarin verschilt liefde als passie van liefde als wetenschappelijk object? Verliefdheid speelt zich deels in het menselijke lichaam af. Seksuele aantrekkingskracht tussen lichamen, in samenwerking met de natuurlijke omgeving, spelen in het spel der liefde echter ook een grote rol. Midas Dekkers zal liefde zien als een overlevingsstrategie gebaseerd op natuurlijke selectie en strijd. De keuze voor een partner of de voortzetting van een liefdesrelatie gaat voor natuurlijke wezens dikwijls gepaard met bloed, zweet en tranen. Maar misschien is dat binnenkort verleden tijd. De technologie is inmiddels zo ver gevorderd dat medisch zorgrobots aan de orde van de dag zijn. Robotexperts als Pim Haselager onderzoeken de mogelijkheden van robots om liefdevolle aandacht te geven aan
zorgbehoevende mensen. Kunnen robots aan de menselijke behoefte aan liefde tegemoet komen? Liefde is een fenomeen dat niet alleen succesvol benaderd kan worden met een microscoop. Liefde is sinds mensenheugenis een universeel thema in de schone kunsten, literatuur en poëzie. Het liefdespaar uit bovenstaande afbeelding, een uitsnede van Hieronymus Bosch’ schilderij De Tuin der Lusten (1504), bevindt zich binnenin een magische, bolvormige sfeer. Deze sfeer biedt het liefdespaar geborgenheid en beschermt tegen gevaren van buitenaf. De bolvormige sfeer heeft echter ook een keerzijde: de sfeer is afgesloten van de buitenwereld. Daarnaast vertoont de sfeer barsten en scheuren. Valt liefde te delen? Deze metafoor van de sfeer kunnen we ook op de wetenschappen toepassen. Tegenwoordig worden de wetenschappen zozeer door eigen specialismen gekenmerkt dat het soms lijkt alsof afzonderlijke wetenschappen zich in een vacuüm bevinden. Tussen de afzonderlijke wetenschappelijke disciplines bestaat weinig communicatie en veel misverstand terwijl er veel manieren zijn om het over liefde te hebben. Welke rol moeten wij de literatuur toekennen als het gaat om het uitdrukken van liefde? Door filosofisch te laveren tussen reductionistische en idealistische theorieën over liefde zal Jan Bransen de spanningen tussen verschillende wetenschappelijke disciplines, als het gaat om liefde, in deze week aan het licht brengen. De verschillen tussen de vele verklaringen van liefde lijken onoverbrugbaar. Kan een toenadering tussen de verschillende opvattingen van liefde uitweg bieden? Docent Jan Bransen is hoogleraar Filosofie van de Gedragswetenschappen aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij schreef onder meer Word zelf filosoof en is columnist voor iFilosofie. Gastdocenten: Christa Anbeek (theologe aan de Universiteit voor Humanistiek), Désanne van Brederode (filosoof en schrijver), Midas Dekkers (bioloog, schrijver en radio- en televisiepresentator), Jan Drost (filosoof en auteur van o.a. Het romantisch misverstand), Pim Haselager (filosoof/psycholoog; Radboud Universiteit Nijmegen), Gert Jan ter Horst (Hoogleraar neurobiologie van psychiatric disorders aan de Rijksuniversiteit Groningen), Giel Hutschemaekers (Psycholoog aan de Radboud Universiteit Nijmegen), Cees Maris (emeritus hoogleraar Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit van Amsterdam en auteur van o.a. Recht en Liefde en Twaalf Liefdes), Herman Pleij (emeritus hoogleraar Historische Nederlandse Letterkunde, auteur van o.a. Hollands Welbehagen en Anna Bijns), Jan Hindrik Ravesloot (hoogleraar Fysiologie AMC van de Universiteit van Amsterdam).
Programma Maandag: De grote vragen op tafel Jan Drost, cultuurfilosoof — Over romantische misverstanden en een niet-romantische kijk op liefde. Leidt zo’n niet-romantische kijk tot ee ntheorie over liefde? Wat voor status heeft die theorie?
Gert ter Horst, hoogleraar neurobiologie — Wat kan de neurobiologie van de heftige veranderingen in ons brein aan het begin (verliefdheid) en aan het eind (liefdesverdriet) van een liefdesgeschiedenis ons leren over de liefde? Pim Haselager, filosoof/psycholoog — Is het mogelijk ‘liefdesrobots’ te ontwikkelen? Wat zou er nodig zijn om zo’n robot daadwerkelijk iets anders te laten zijn dan een vernuftige variant op de opblaaspop, die zelf misschien niet meer is dan een vernuftige variant op een pornoblaadje. Maandag 09.45 uur
Aankomst met koffie/thee
10.30 uur
Opening door Jan Bransen. Lezing Jan Drost
11.15 uur
Koffie/thee
11.45 uur
Jan Bransen interviewt Jan Drost
12.30 uur
Lunchbuffet
14.00 uur
Lezing door Gert Jan ter Horst. Interview met Jan Bransen
15.30 uur
Koffie/thee
16.00 uur
Het begrip ‘liefde’: een woordenlijst (Jan Bransen)
17.15 uur
Aan de bar
18.00 uur
Diner
20.00 uur
Lezing door Pim Haselager. Interview met Jan Bransen
21.30 uur
Aan de bar
Dinsdag: Het geploeter van geven en nemen Giel Hutschemaekers, hoogleraar geestelijke gezondheidszorg — Over eigenbelang en onbaatzuchtigheid, over wederkerigheid, over de emotionele economie van geven en nemen en over de rol van blindheid in liefde. Jan Hindrik Ravesloot, hoogleraar fysiologie — Is er eigenlijk een fysiologisch equivalent van die complexe emotionele economie die we in volwassen liefdesrelaties aantreffen? Hoe ziet de fysiologie van een stabiele liefdesband er uit? Is onze hormonale huishouding ook een kwestie van economie? Marjolein van Geest, student social sciences — Als bijzondere deelnemer aan de cursus zal Marjolein van Geest vertellen over haar scriptie over liefde, seksualiteit en relaties in Ghana. Op deze manier komt een belangrijke culturele relativering van ons beeld van de liefde in beeld.
Dinsdag 07.30 uur
Ontbijt
09.30 uur
De Grote Vragen en het Dagelijks Geploeter (Jan Bransen)
10.30 uur
Koffie/thee
11.00 uur
Lezing door Giel Hutschemaekers. Interview met Jan Bransen
12.30 uur
Lunchbuffet
14.00 uur
Lezing door Jan Hindrik Ravesloot. Interview met Jan Bransen
15.30 uur
Koffie/thee
16.00 uur
De Liefdesbrief (Jan Bransen)
17.15 uur
Aan de bar
18.00 uur
Diner
20.00 uur
Lezing door Marjolein van Geest. Interview met Jan Bransen
21.30 uur
Aan de bar
Woensdag: Sociaal-culturele variaties Herman Pleij, emeritus hoogleraar Historische Nederlandse Letterkunde — Over de historisering van de liefde en onze duidingen daarvan. Cees Maris, emeritus hoogleraar rechtsfilosofie — Over het huwelijk als juridische dwangbuis voor de liefde. En over ontsnappingsstrategieën. Film: Amour. Van Peter Haneke (Frankrijk, 2012) Woensdag 07.30 uur
Ontbijt
09.30 uur
Een tussenbalans. (Jan Bransen)
10.30 uur
Koffie/thee
11.00 uur
Lezing door Herman Pleij. Interview met Jan Bransen)
12.30 uur
Lunchbuffet
14.00 uur
Vrije middag
15.15 uur
Lezing door Cees Maris.
15.45 uur
Koffie/thee
16.15 uur
Jan Bransen interviewt Cees Maris
17.15 uur
Aan de bar
18.00 uur
Diner
20.00 uur
Film: Amour van Peter Haneke (Frankrijk, 2012)
21.30 uur
Aan de bar
Donderdag: Het vergankelijke en het blijvende Midas Dekkers, bioloog — Over de biologische ontmaskering van de liefde als een waanzinnig goede truc van de natuur om voortbestaan tegen het verval van de dood in veilig te stellen. Christa Anbeek, hoogleraar Remonstrantse theologie — Over boeddhistische, christelijke en humanistische duidingen van de rol die liefde speelt in zingevingsvragen voor mensen die levende, en dus ook sterfelijke wezens zijn.
Donderdag 07.30 uur
Ontbijt
09.30 uur
Nagesprek Amour (o.l.v. Vincent Duijf)
10.30 uur
Koffie/thee
11.00 uur
Het vergankelijke en het blijvende (Jan Bransen)
12.30 uur
Lunchbuffet
14.00 uur
Lezing door Midas Dekkers. Interview met Jan Bransen)
15.30 uur
Koffie/thee
16.00 uur
Vrije tijd
17.15 uur
Aan de bar
18.00 uur
Diner
20.00 uur
Lezing door Christa Anbeek. Interview met Jan Bransen
21.30 uur
Aan de bar
Vrijdag: De taal der liefde Désanne van Brederode, schrijfster en filosoof — Over de rol van taal in liefdeservaringen, liefdesgeschiedenissen, liefdestheorieën en liefdeswetenschap. Vrijdag 07.30 uur
Ontbijt
09.30 uur
De taal ter Liefde (Jan Bransen). Lezing van Désanne van Brederode
10.30 uur
Koffie/thee
11.00 uur
Liefdesbrieven. Antwoorden, ervaringen, herinneringen (Jan Bransen)
12.30 uur
Lunch, vertrek
