Agrarische Natuur- en Landschapsvereniging
Waardevolle slootkantplanten in het werkgebied van de Utrechtse Venen Een hulpmiddel bij herkenning
Voorwoord Deze brochure wordt uitgegeven voor het project ‘slootkantbeheer’; onderdeel van de agrarische natuur- en landschapsvereniging de Utrechtse Venen. U treft er de plantensoorten aan die bij onze vereniging voor vergoeding in aanmerking komen. Het betreft waardevolle slootkantplanten voor het agrarisch natuurbeheer die u in ons werkgebied kunt aantreffen. Het zijn soorten die de natuurkwaliteit van uw slootkant aanduiden (de zogenaamde indicatorsoorten). De soorten zijn gerangschikt in alfabetische volgorde; dat is wat makkelijker zoeken voor u. We hopen dat deze brochure u zal helpen de plantenrijkdom in uw slootkanten beter te leren herkennen. Uw veldcoördinator, Gerard van Zuijlen Telefoon: 0346-240281 Mei 2007
Brunel
Dotterbloem
(Prunella vulgaris)
(Caltha palustris)
Hoogte
: 10-45cm
Hoogte
: 15-50cm
Bloeitijd
: mei-herfst
Bloeitijd
: maart-juni
Bloemkleur
: paarsblauw
Bloemkleur
: geel
Standplaats
: met name in graslanden met een lage of open grasmat
Standplaats
: drassige graslanden (met name hooilanden), waterkanten,
Grondsoort
: alle grondsoorten Grondsoort
: klei en veen
vaak op plaatsen met ijzerhoudend (kwel)water Bijzonderheid : soms in de herfst tweede bloeiperiode
Een lage plant met vierkantige stengel en driehoekige bladeren boven aan de steel.
De Dotterbloem dankt haar naam aan de dooiergele bloemen. De woorden “dotter” en “dooier” hebben namelijk verband met elkaar. De plant kan door zijn grote gele bloemen hele slootkanten kleuren.
Echte koekoeksbloem
Egelboterbloem
(Lychnis flos-cuculi)
(Ranunculus flammula)
Hoogte
: 30-90cm
Hoogte
: 10-45cm
Bloeitijd
: mei-juli
Bloeitijd
: juni-oktober
Bloemkleur
: rose (soms wit)
Bloemkleur
: licht goud geel
Standplaats
: vochtige graslanden, waterkanten
Kenmerk
: bladeren zijn langwerpig en niet ingesneden
Grondsoort
: zand, loss, krijt, veen, en soms op klei
Kenmerk
: de bloemen zijn franje-achtig
De Echte Koekoeksbloem wordt ook wel Kikkerbloem genoemd. Hij dankt zijn naam aan het schuim dat dikwijls gevonden wordt in bladoksels. Dit schuim staat bekend als ‘koekoeksspuug’. In werkelijkheid is dit de afscheiding van de larve van een klein insect (schuimcicade).
Ereprijs; verschillende soorten
Gele lis
(Veronica species)
(Iris pseudacorus)
Hoogte
: 10-40cm
Hoogte
: 40-100cm
Bloeitijd
: april-juni
Bloeitijd
: mei-juli
Bloemkleur
: hemelsblauw
Bloemkleur
: geel
Standplaats
: vaak op de overgang bos/grasland
Bladkleur
: wat dof blauw, grijs, groen
Grondsoort
: zand
Standplaats
: waterkanten
Grondsoort
: zand, löss, krijt, veen
Er zijn veel Ereprijssoorten, maar de Gewone ereprijs is de meest voorkomende in slootkanten.
Veel bijnamen van de Gele Lis hebben met ooievaars te maken, zoals ‘Ooievaarsbloem’ en ‘Ooievaarsbrood’. Deze verwijzing houdt waarschijnlijk verband met de standplaats van de Gele Lis. Hij groeit namelijk langs waterkanten en sloten, plekken waar ook Ooievaars zich graag ophouden.
Grote ratelaar
Kale jonker
(Rhinanthus angustifolius)
(Cirsium palustre)
Hoogte
: 10-80cm
Hoogte
: 60-150cm
Bloeitijd
: mei-oktober
Bloeitijd
: juni-september
Bloemkleur
: geel
Bloemkleur
: roodpaars
Standplaats
: voedselrijke hooilanden en slootkanten
Deze plant heeft zijn naam te danken aan het ‘ratelen’ van de zaden in de verdroogde kelk. Er ontstaat een grote verspreiding door maaimachines. 10
Is te verwarren met de Akkerdistel, maar deze heeft een niet gestekelde stengel. 11
Kattenstaart
Knoopkruid
(Lythrum salicaria)
(Centaure jacea)
Hoogte
: 60-120cm
Hoogte
: 10-70cm,
Bloeitijd
: juni-september
Bloeitijd
: juni-herfst
Bloemkleur
: roodpaars
Bloemkleur
: roodpaars
Standplaats
: vochtige graslanden (met name hooilanden)
Standplaats
: schrale graslanden
Grondsoort
: alle grondsoorten met uizondering hoogveen en arme zandgrond
Kenmerk
: stevig 4-6 kantige stengel Deze foto is te klein
De naam Kattenstaart verwijst naar de langwerpige vorm van de bloem. 12
Lijkt op de Akkerdistel, maar deze plant heeft stekels. 13
Moeraskartelblad
Moerasspirea
(Pedicularis palustris)
(Filipendula ulmaria)
Hoogte
: 15-50cm
Hoogte
: 60-120cm
Bloeitijd
: mei-juli
Bloeitijd
: juni-augustus
Bloemkleur
: licht paars
Bloemkleur
: roomwit
Standplaats
: schrale, natte slootkanten
Standplaats
: drassig grasland (met name hooilanden), waterkanten
Grondsoort
: leem, loss, rivier- en beekklei, laagveen, voedselrijk zandgrond
Kenmerk
: aangenaam ruikend, vooral bij warm weer
De geurige bloemen van de Moerasspirea werden in vroegere tijden over de grondgestrooid om de kamer geurig te maken. 14
15
Moeraswalstro
Moeraszoutgras
(Galium palustre)
(Triglochin palustris)
Hoogte
: max 100cm
Hoogte
: 15-60cm
Bloeitijd
: mei-september
Bloeitijd
: mei-augustus
Bloemkleur
: wit
Bloemkleur
: geel-groen
Standplaats
: slootkanten
Standplaats
: slootkant in licht brake omstandigheden
Bijzonderheid : plant verspreid bij kneuzing een geur die aan chloor of carbiet doet denken
Een klein laag blijvend en enigszins ruw aanvoelend plantje, dat meestal vlak langs de waterlijn groeit. 16
17
Rolklaver; verschillende soorten
Spaanse ruiter
(Lotus species)
(Cirsium dissectum)
Hoogte
: 5-40cm
Hoogte
: 20-50cm
Bloeitijd
: mei-oktober
Bloeitijd
: juni-juli
Bloemkleur
: goudgeel
Bloemkleur
: paars
Standplaats
: droog/matig vochtig grasland, drassige hooiland, waterkant
Standplaats
: komt voor op natte, voedselarme grond
Grondsoort
: veen, heidevelden
De moerasrolklaver is een plant van een natte omgeving. De Smalbladige en Gewone rolklaver, die veel op de Moeras-rolklaver lijken, groeien op droge plaatsen. In hooi is Rolklaver een voedzaam bestanddeel. Moerasrolklaver 18
19
Veldlathyrus
Vergeet-mij-nietje; verschillende soorten
(Lathyrus pratensis)
(Myosotis species)
Hoogte
: 30-120
Hoogte
: 15-45cm
Bloeitijd
: juni-augustus
Bloeitijd
: mei-augustus
Bloemkleur
: geel
Bloemkleur
: hemelsblauw
Standplaats
: niet al te voedselrijke graslanden en slootkanten
Standplaats
: Zomp- en Moeras-vergeet-mij-nietje; natte omgeving, ook in brak milieu
Ruw- en Stijf-vergeet-mij-nietje; zonnige, droge en open plaatsen Bijzonderheid : de bloem heeft altijd 5 bloemblaadjes
Klimmende plant met een tros van gele bloemen. 20
Moeras-vergeet-mij-nietje 21
Wateraardbei
Water- en akkermunt
(Potentilla palustris)
(Mentha aquatica/arvensis)
Hoogte
: 30-90cm
Hoogte
: 30-90cm (Akkermunt: 15 - 45 cm)
Bloeitijd
: juni-juli
Bloeitijd
: juli-september
Bloemkleur
: purperrood
Bloemkleur
: roodachtig lila
Standplaats
: voedselarm veen en in ondiep water
Standplaats
: nat grasland, waterkanten, ook in brak milieu
Akkermunt op wat drogere plaatsen
Grondsoort
: alle soorten
Kenmerk
: Akkermunt eindigt in de top van de plant in blaadjes en
niet in bloemetjes zoals bij Watermunt
Beide planten met een sterke pepermuntgeur. Staat op de Nederlandse Rode Lijst van planten. 22
Watermunt 23
Waternavel
Wederik; verschillende soorten
(Hydrocotyle vulgaris)
(Lysimachia species)
Hoogte
: 5-25cm
Hoogte
: Moeraswederik 30-60cm - Grote wederik 60-150cm
Bloeitijd
: juli-herfst
Bloeitijd
: juni-augustus
Bloemkleur
: wit of roodachtig
Bloemkleur
: geel
Standplaats
: slootkanten
Standplaats
: Moeraswederik: nat grasland, waterkanten
Kenmerk
: bladeren zijn opvallend rond, met stengel in het midden Grondsoort
: zand, leem, laagveen
Kenmerk
: Moeraswederik: bladeren tegenover elkaar staand,
het is een kruipende plant
Grote wederik: wat drogere plaatsen
wat roodgekleurde stengel, diepe bladnerven
Moeraswederik is bij uitstek een plant van verlandings vegetaties: vegetaties die ontstaan als open water in land verandert, doordat afgestorven planten zich ophopen. Moeraswederik komt dus voor op natte venige plekken in tegenstelling tot de Grote wederik, die meer op een vaste ondergrond groeit. Moeras wederik 24
25
Wikke; verschillende soorten
Wilde bertram
(Vicia species)
(Achillea ptarmica)
Hoogte
: 8-12cm
Hoogte
: 30-90cm
Bloeitijd
: juni-september
Bloeitijd
: juli-september
Bloemkleur
: paars-blauw
Bloemkleur
: wit met een vuilwit hartje
Standplaats
: slootkanten
Standplaats
: vochtige graslanden (met name hooilanden)
Kenmerk
: klimmende plant met ranken
Grondsoort
: laagveen, rivierklei, leem, humusrijk zand, löss
Er zijn diverse soorten Wikke. Maar de Vogelwikke (hier afgebeeld) is de meest voorkomende in slootkanten. 26
Wilde bertram is een soort die in de winter goed tegen stromend water bestand is. De plant wordt dan ook vaak op rivieroevers aangetroffen. Wilde bertram wordt wel eens verward met Kamille. Het hartje van de bloem is echter niet zo geel als dat van Kamille. 27
tekst Gerard van Zuylen opmaak Christiaan Oussoren vormgeving Koch Studios foto’s Jeanne Lauwen, wikipedia en Maarten Koch eindredactie Willeke Peek 28
