23-‐09-‐12
Antwerpen, 22 sept 2012
Vraagtekens bij het werkingsmechanisme van hartcoheren:etraining
Dr. Ing. Jan Houtveen - Universiteit Utrecht, afdeling Klinische en Gezondheidspsychologie - Altrecht Psychosomatiek Eikenboom Zeist
Wat is hartslagvariabiliteit (HRV)?
Je hart klopt sneller bij inademing en trager bij uitademing
1
23-‐09-‐12
Heart rate variability (HRV)
ademhaling
hartslag
80 75 70 65 in
uit 5 sec
VLF: 0 – 0.0625 Hz LF: 0.0625 - 0.125 Hz HF: 0.125 Hz – 0.5 Hz
baroreflex RSA
McCraty et al., 1995
2
23-‐09-‐12
-not amount of variability but pattern matters McCraty et al., 1995
coherent mode
positive emotions -> coherent mode: -greater synchronization between the two branches of the autonomic nervous system -a shift towards increased parasympathetic activity -increased heart-brain communication -entrainment among diverse physiological oscillatory systems McCraty & Tomasino, 2004 overeenkomst ‘slow breathing’ training
3
23-‐09-‐12
HeartMath coherence building techniques
-disengage from unpleasant mental and emotional reactions -shift attention to the area around the heart (breath through your heart) -focus on a positive emotional state (e.g., love, appreciation, compassion ) -slow breathing and biofeedback on heartcoherence
4
23-‐09-‐12
HeartMath claimt dat het helpt bij: -hoge bloeddruk / hart en vaatziekten -algehele gezondheid -astma -slaapproblemen -stressklachten -depressie -angst -PTSD -ADHD -medisch onverklaarde klachten (FM, CFS, pijn) -obesitas -verbetert (cognitieve) prestaties -verbetert sport prestaties -etc.
5
23-‐09-‐12
“Een langdurig incoherent hartritme hee1 op de lange termijn nega4eve gevolgen voor de gezondheid en op korte termijn belemmert het u om op4maal te presteren” …. “De steeds wisselende ritmes van het hart beïnvloeden uw gevoel, uw denken, de wijze waarop u betekenissen gee1 aan datgene wat u waarneemt, uw leervermogen en uw gedrag” … ”wanneer het hart ontregeld raakt sleept het het emo4onele brein mee” (citaten uit het HeartMath werkboek 2004 en uit het boek Uw brein als medicijn van David Servan-‐Schreiber 2003)
Diverse onderzoeken laten zien / suggereren dat slow-‐ breathing en hartcoheren:etraining inderdaad een posi:ef effect hebben op de mentale en fysieke gezondheid, zoals: -‐depressieve klachten -‐angstklachten -‐post-‐trauma:sche stress stoornis -‐medisch onverklaarde syndromen -‐hoge bloeddruk -‐longfunc:e (zie o.a. McCraty e.a. 2003; McCraty e.a. 2009; Lehrer e.a. 2000)
6
23-‐09-‐12
Goud of blik???
Iets wat helpt hoeZ nog niet te werken kloppen de vermeende mechanismen wel?
Speelt hartslagvariabiliteit wel een rol in het werkingsmechanisme van hartcoheren:etraining?
Hiervoor moet er (naast een effect van de behandeling) voldaan zijn aan twee voorwaarden: 1. Er bestaat een samenhang tussen klachten en een lage of subop:male hartslagvariabiliteit 2. Het op:maliseren van de hartslagvariabiliteit leidt specifiek tot een afname van de klachten
7
23-‐09-‐12
Tijdschrift voor psychiatrie oktober 2012
Directieve therapie 2011 31 (4)
8
23-‐09-‐12
Ad 1
Bestaat er een samenhang tussen psychische klachten en een lage of subop:male hartslagvariabiliteit
Er is rela:e tussen hartslagvariabiliteit en de fysieke gezondheid aangetoond (mn hart)! Het bewijs voor een rela:e tussen hartslagvariabiliteit en de mentale gezondheid is voorlopig verre van overtuigend (Meta-‐analyses RoMenberg 2007; Tak e.a. 2009)
Inzoomen subop:male HRV : hartcoheren:e
eigen onderzoek: Afwijkende HRV en/of HC in het dagelijks leven van mensen met MOK/SOLK ?
9
23-‐09-‐12
Dataset: 74 MOK/SOLK 71 controles
24 hr registratie VU-AMS electronic diary assessments cortisol deel subjects: immunological assessments
Grote groepsverschillen in klachten 0.7
hoog op MOK, angst, depressie gemiddelde (+SEM) hartcoherentie
gemiddelde (+SEM) gerapporteerde waarden [1-7]
controlegroep 5
4
3
2
1
0.6
0.5
0.4
0.3 t1 t2 t3 t4
t1 t2 t3 t4
t1 t2 t3 t4
t1 t2 t3 t4
t1 t2 t3 t4
t1 t2 t3 t4
Lichamelijke Klachten
Depressie
Vitaliteit
Boosheid
Moeheid
Gespannenheid
t1
t2
t3
t4
Hartcoherentie
10
23-‐09-‐12
niet in hartcoherentie
5
0.7
hoog op MOK, angst, depressie gemiddelde (+SEM) hartcoherentie
gemiddelde (+SEM) gerapporteerde waarden [1-7]
controlegroep
4
3
2
1
0.6
0.5
0.4
0.3 t1 t2 t3 t4
t1 t2 t3 t4
t1 t2 t3 t4
t1 t2 t3 t4
t1 t2 t3 t4
t1 t2 t3 t4
Lichamelijke Klachten
Depressie
Vitaliteit
Boosheid
Moeheid
Gespannenheid
t1
t2
t3
t4
Hartcoherentie
Binnenpersoons samenhang tussen variaties in klachten en hartcoherentie over de dag heen
n.b. gestandaardiseerde fixed factor mul:level regressie coëfficiënten
11
23-‐09-‐12
Hangt HC samen met immunologische of andere fysiologische maten?
n=54, pmcc across groups, alpha = .01 HC at night
HC day
IL2
n.s.
n.s.
IL4
n.s.
n.s.
IL5
n.s.
n.s.
IL6
n.s.
n.s.
IFN
n.s.
n.s.
TNF
n.s.
n.s.
IL10
n.s.
n.s.
TNF lps released
n.s.
n.s.
IL6 lps released
n.s.
n.s.
IL1beta2 lps released
n.s.
n.s.
IL-8 lps released
n.s.
n.s.
IL-10 lps released
n.s.
n.s.
HC not related to cytokines!
12
23-‐09-‐12
n=54, across groups, alpha = .01 HC at night
HC day
Leucocytes
n.s.
n.s.
Monocytes
n.s.
n.s.
Granulocytes
n.s.
n.s.
Lymfocytes
n.s.
n.s.
B-cells
n.s.
n.s.
T-cells
n.s.
n.s.
T-helper cells
n.s.
n.s.
T-suppressor cells
R=.38**
n.s.
Ratio T-helper/Tsupressor
R=-.37**
n.s.
NK-cells
n.s.
n.s.
Ratio NK-T
n.s.
n.s.
HC generally not related to immune function!
n=163, pmcc across groups, alpha = .01 HC at night HC day IBI at night
n.s.
n.s.
IBI daytime
n.s.
-.25**
RSA at night
.31**
n.s.
RSA daytime
.29**
n.s.
Rfreq at night
n.s.
n.s.
Rfreq daytime
n.s.
n.s.
Rdepth daytime
n.s.
n.s.
PEP at night
n.s.
n.s.
PEP daytime
n.s.
n.s.
PetCO2 at night
n.s.
n.s.
PetCO2 daytime
n.s.
n.s.
cortisol
n.s.
n.s.
Ook niet met cortisol en PEP!
13
23-‐09-‐12
Conclusie Ad 1
Geen harde evidentie voor een samenhang tussen psychische en/of (stressgerelateerde) lichamelijke klachten en een lage HC
Literatuuronderzoek: Individuele verschillen in hartslagvariabiliteit hangen wel samen met -cardiac age -erfelijkheid (55%) -sportgedrag -medicatie (bv antidepressiva)
14
23-‐09-‐12
mean (+SD) 24-hr IBI-power (lg ms 2)
3.6 3.4
LSS
p<.01
HSS
ns
3.2 p<.05 3
ns ns
ns
2.8 2.6 2.4 2.2 2 VLF-power
LF-power
HF-power
- all participants -
VLF-power
LF-power
HF-power
- exclusion of men engaged in sports -
Houtveen & van Doornen , 2007
Ad 2
Leidt het op:maliseren van de hartslagvariabiliteit specifiek tot een afname van psychische klachten?
15
23-‐09-‐12
eigen onderzoek: Een experiment met zeer langzaam ademhalen bij studenten
staat dit wel echt los van de ademhaling?
16
23-‐09-‐12
ONTSPANNEN 80
HARTSLAG
70 60
ADEMHALEN OP 0.1 Hz 80 70 60
tijd (0 - 120 sec)
Data van een gezonde jonge vrouw
Dubbel blind paced breathing experiment op: 0.1 Hz 0.2 Hz
17
23-‐09-‐12
LF [ 10log(ms*ms)] (+85% CI)
3,5
3
2,5 4 HF [ 10log(ms*ms)] (+95% CI)
4
0.1 Hz 0.2 Hz
ontspannen ontspannen
paced breathing paced-breathing
3,5
3
2,5
3,5
3
2,5 0,7
ontspannen ontspannen
LF/(VLF+HF) (+95% CI)
VLF [ 10log(ms*ms)] (+95% CI)
4
paced-breathing paced breathing
ontspannen ontspannen
paced breathing paced-breathing
ontspannen ontspannen
ontspannen ontspannen
paced-breathing paced breathing
ontspannen ontspannen
0,6
0,5
0,4
ontspannen ontspannen
ontspannen ontspannen
effecten van zeer langzaam ademhalen op stemming bij sombere studenten
18
23-‐09-‐12
LF [ 10log(ms*ms)] (+85% CI)
3,5
3
ontspannen ontspannen
paced breathing paced-breathing
3,5
3
gespannenheid (+95% CI)
2,5 6
3,5
3
2,5 0,7
ontspannen ontspannen
LF/(VLF+HF) (+95% CI)
2,5 4 HF [ 10log(ms*ms)] (+95% CI)
4
0.1 Hz 0.2 Hz
paced-breathing paced breathing
ontspannen ontspannen
5
4
3
6
paced breathing paced-breathing
ontspannen ontspannen
ontspannen ontspannen
ontspannen ontspannen
paced-breathing paced breathing
ontspannen ontspannen
ontspannen ontspannen
paced breathing paced-breathing
ontspannen ontspannen
5
4
3
ontspannen ontspannen
paced breathing paced-breathing
0,5
0,4
ontspannen ontspannen
ontspannen ontspannen
0,6
depressie (+95% CI)
VLF [ 10log(ms*ms)] (+95% CI)
4
19
23-‐09-‐12
Voorlopige conclusie Ad 2
Langzaam ademhalen leidt tot hogere HC, maar lijkt geen specifiek effect op momentane stemming en gespannenheid te hebben
Hartcoheren:etraining is veel meer dan slow-‐breathing!
Eigen studie : Effecten van hartcoherentietraining versus mindfulnesstraining bij clientengroep
20
23-‐09-‐12
21
23-‐09-‐12
Conclusies ad1 en ad2:
Het mechanisme lijkt anders dan vermeend !
Houtveen et al., 2011
Vraag: Waarom werkt hartcoherentietraining?
via: 1) het op:maliseren van de hartslagvariabiliteit (hier het specifieke element genoemd) 2) algemene niet-‐specifieke placebo-‐elementen 3) elementen die ook in andere -‐ waaronder cogni:eve gedragstherapie en mindfulnesstraining -‐ met succes worden toegepast
Houtveen et al., 2012
22
23-‐09-‐12
Algemene niet-‐specifieke placebo factoren! -‐Ritueel (apparatuur, protocol, etc.) -‐Ra:onale (mooi pseudo-‐wetenschappelijk verhaal) -‐Ruimtelijke context (status ins:tuut en behandelaar) -‐Rela:e therapeut (sugges:e)
Niet-‐specifieke therapiefactoren bij ademhalingstrainingen: -‐de R’s leiden tot grote verwach:ng dat het zal werken -‐de R’s zorgen voor correc:e van disfunc:onele overtuigingen -‐emo:eregula:e -‐psycho-‐educa:e -‐relaxa:e -‐…
Frank & Frank 1993; Garssen e.a. 1992; Price e.a. 2008
23
23-‐09-‐12
Dank voor jullie aandacht ToegiZ?
Dr. Ing. Jan Houtveen - Universiteit Utrecht, afdeling Klinische en Gezondheidspsychologie - Altrecht Psychosomatiek Eikenboom Zeist
ToegiZ: gedoseerde simultane belas:ng van het werkgeheugen
24
23-‐09-‐12
Fig.?1 Changes in vividness (left panel) and emotionality (right panel) during Recall only, Recall?+?EM and RTT?+?AB (Experiment 1). Positive scores mean the memories became less vivid or emotional.
Marcel A. van den Hout , Iris M. Engelhard , Daniel Beetsma , Christien Slofstra , Hellen Hornsveld , Jan Houtveen... EMDR and mindfulness. Eye movements and attentional breathing tax working memory and reduce vividness and emotionality of aversive ideation Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry Volume 42, Issue 4 2011 423 - 431 http://dx.doi.org/10.1016/j.jbtep.2011.03.004
Fig.?2 Changes in vividness (left panel)and emotionality (right panel) during Recall only, Recall?+?EM and RTT?+?AB (Experiment 2). Positive scores mean the memories became less vivid or emotional).
Marcel A. van den Hout , Iris M. Engelhard , Daniel Beetsma , Christien Slofstra , Hellen Hornsveld , Jan Houtveen... EMDR and mindfulness. Eye movements and attentional breathing tax working memory and reduce vividness and emotionality of aversive ideation Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry Volume 42, Issue 4 2011 423 - 431 http://dx.doi.org/10.1016/j.jbtep.2011.03.004
25
