Verticale verlichting

E

Verticale verlichting

E

4

Art.-Nr. 1029154000 NL 05/2005

Vormgeving Lichttechniek Planningspraktijk

1

Inhoud

1 2–3

De Lichtfabriek

De Lichtfabriek Licht definieert ruimten

4–5 6–7 8–9 10–11 12–13

Met verticaal licht vormgeven Principes Binnenruimte Buitenruimte Binnenruimte en buitenruimte – als geheel gezien Kleur en scenografie

14-15 16-17 18-19

Lichtwerktuigen Binnenruimte: wallwashers voor spanningsrails en lichtstructuren Binnenruimte: plafondinbouwarmaturen Buitenruimte: breedstralers en wallwashers

20–23

Planningspraktijk Armatuurkeuze en armaturenindeling

24–25

Licht beleven – wereldwijd ERCO showrooms en kantoren

26–27

Lichtproef Virtuele armaturen en simulatie

28–29

ERCO adressen

ERCO hoofdkantoor, Lüdenscheid

ERCO verkoopt in de eerste plaats licht en geen armaturen. Deze opzet, die de immateriële „software” licht boven de armatuur-hardware plaatst, kenmerkt al jaren ons werk: daarom noemen we ons ERCO, de Lichtfabriek. Licht interpreteert ruimten, maakt ze waarneembaar, maakt ze tot een ervaring. In die zin zien we licht als de „vierde dimensie” van de architectuur. Goede architectuur door het juiste licht nog mooier maken is onze culturele bijdrage en betekenis van ons werk. Tegenwoordig verlicht ERCO musea, universiteiten, etalages, kerken, luchthavens, hotels, winkelketens, beursstands, kantoorgebouwen, particuliere woningen en vele andere objecten. Onafhankelijk van het feit of functionaliteit of representatie centraal staat, in het architectonisch concept is het doel steeds een oplossing te vinden, die aan het specifieke gebruik en de architectonische bijzonderheden van elk afzonderlijk project beantwoordt. De binnenruimte-armaturen, buitenruimtearmaturen en lichtregelsystemen van ERCO vormen een alomvattend programma van lichtwerktuigen voor algemene, totale lichtoplossingen in de architectuur. De armatuur is een lichtinstrument, een lichtwerktuig voor een specifieke toepassing. Tegen die achtergrond ligt het voor de hand dat ook voor de verlichting van wanden en andere verticale vlakken in de architectuur speciale instrumenten noodzakelijk zijn. Vormgevende en technische aspecten van deze verlichtingsvorm zijn het thema van deze brochure.

1

Licht definieert ruimtes

Le Corbusier definieerde architectuur als „het deskundige, ware en geweldige spel van zich schikkende lichamen in licht”. Corbusiers omgang met ruimte en volume was virtuoos – maar om de huidige mogelijkheden van moderne verlichting als architectonisch en vormgevend medium, zou hij de huidige planners benijd hebben. Met licht kunnen ruimtes gedefinieerd en telkens weer opnieuw geïnterpreteerd worden. Laten wij onze aandacht vestigen op de wanden en andere verticale oppervlakken die voor de waarneming van architectuur doorslaggevend zijn: verlichte wanden laten ons de vorm en dimensies van een ruimte ervaren en geven de ruimte een helder karakter. Een perfect en gelijkmatig verlichte wand maakt een verheven, schier immateriële indruk. Objecten zoals foto’s, posters of schilderijen kunnen optimaal bekeken worden. Het lichtgereedschap voor een dergelijke verlichting heet wallwasher. Al decennia lang ontwikkelt en perfectioneert ERCO zulke speciale armaturen. Het resultaat: een assortiment instrumenten voor het verlichten van verticale oppervlakken, dat qua omvang en diversiteit niet te evenaren is. Wallwashing hoort qua planning en technisch gezien tot de meest hoogwaardige verlichtingssoorten. Welke mogelijkheden deze lichtvorm biedt, welke gereedschappen voor welk doel geschikt zijn en hoe deze optimaal gebruikt kunnen worden – deze en andere vragen behandelen wij op de volgende pagina’s.

2

3

Met verticaal licht vormgeven Principes

Ruimtelijke werking Verticale verlichting ofwel wallwashing is een component van lichtplanning, die in sterke mate betrekking heeft op de architectuur: ze dient primair om ruimtelijke verhoudingen en ruimtelijke begrenzingen zichtbaar te maken. Ze is het tegenovergestelde van de conventionele horizontale verlichting die dikwijls het resultaat is van de zuiver functionele, op het nuttig gebruik gerichte verlichting en kwantitatieve planning. De ruimtelijke beleving verdwijnt daarbij vaak ten gunste van de directe kijktaak naar de achtergrond. Wallwashing kan niet alleen dienen als aanvulling op de functionele lichtplanning, maar moet tevens een uitgangspunt worden voor lichtconcepten die op de architectuur zijn georiënteerd. Verlichte wanden roepen bij de kijker een heldere en open, ruimtelijke indruk op. De fascinatie van wallwashing ontstaat niet alleen door het gevoel van helderheid, maar ook door het duidelijke ruimtelijke beeld dat de architectuur ordent, hetgeen de omgeving beter leesbaar maakt. Onder waarnemingspsychologisch en vormgevend gezichtspunt is de verlichting door middel van wallwashing een belangrijke bouwsteen om ruimten met licht te scheppen.

Daarom behoort ze tot het vaste repertoire van de kwalitatieve lichtplanning.

4

De gelijkmatige lichtverdeling van het plafond tot aan de vloer benadrukt de wand als geheel en zorgt voor een grote ruimtelijke indruk.

De functionele voordelen van wandverlichting worden vooral duidelijk bij museumverlichting. Een goede verlichting plaatst de kunstwerken in het juiste licht.

Door gelijkmatige wallwashing ontstaat een helder beeld van de ruimte, dat de architectuur beter leesbaar maakt en bijdraagt aan een heldere indruk van de ruimte.

Door de lichtbundelaansneden vormt puntvormig strijklicht een patroon op de wand. Dooar het verloop van deze lichtpatronen verschijnt een figuur.

Het type verlichting voor wanden Door uit drie verschillende uitgangspunten voor verticale verlichting te kiezen krijgt de lichtplanner speelruimte om wanden in hun vormgeving gedifferentieerd te verlichten. Vanuit architectonisch opzicht is uniforme wallwashing daarbij van bijzonder belang. Een gelijkmatige lichtverdeling van het plafond tot aan de vloer accentueert het oppervlak van de hele wand als eenheid. Hierdoor wordt een heldere indruk van de ruimte verkregen, en wordt de wand in haar functie als een begrensd vlak op de voorgrond geplaatst. Een tweede uitgangspunt is lineair strijklicht direct op de wand, waarvan de lichtsterkte-verdeling met de afstand sterk afneemt. Dit soort verlichting accentueert vooral het materiële element en de staat van het wandoppervlak. Puntlichtbronnen zorgen daarbij voor schitterende lichteffecten. Wandoppervlakken met lineaire lampen hebben daarentegen een zacht en diffuus effect. Een derde manier om wanden te verlichten is door middel van puntvormig strijklicht. De regelmatige opeenvolging van lichtbundelaansneden (engl. „scallops”) vormt hier een patroon en geeft het wandoppervlak een ritme door contrastvorming. Voor de verschillende technieken om wanden te verlichten staan telkens speciale lichtgereedschappen ter beschikking. Uniforme wallwashing vraagt om de hoogste lichttechnische eisen. Voor deze architectuur staan verschillende typen wallwashers ter beschikking.

Door het spel van licht en schaduw en het directe strijklicht op de wand komt de oppervlakte-eigenschap van het materiaal uitstekend tot zijn recht.

5

Met verticaal licht vormgeven Binnenruimte

In de binnenruimte heeft verticale verlichting niet alleen een architectonisch vormgevende taak, maar levert tevens een bijdrage aan het zien. Tot de klassieke kijktaken behoort het waarnemen van de omgeving en het lezen van informatie op wandoppervlakken. Dit varieert van tekstaanwijzingen als plaatsbepaling, schilderijen in galerieën tot artikelen in warenhuizen. In de gelijkmatige wallwashing ligt een groot vormgevend potentieel: de wand zelf kan alleen met haar ruimtelijke en materiële kwaliteit worden benadrukt of als neutrale ondergrond voor wandobjecten worden gebruikt. Door de reflectie van het licht op wanden ontstaat tegelijkertijd een diffuus lichtaandeel in de ruimte, dat als algemene verlichting kan worden gebruikt. Vooral tentoonstellings- en verkoopruimten vragen met hun vaak wisselende objecten of artikelen om een flexibel verlichtingsconcept voor wanden. Met uniforme wallwashing staat een techniek voor het verlichten van objecten ter beschikking, waarbij armaturen bij steeds wisselende exposities niet opnieuw hoeven te worden gericht en tevens voor een uitstekende presentatie wordt gezorgd. Bij de verkoop krijgen displays in de bovenste schappen daarmee ook voldoende verlichtingssterkte. Voor grote, wandhoge reclameboodschappen zijn wallwashers zeer geschikt, omdat het hele reclameoppervlak gelijkmatig tot zijn recht komt en door een grote verlichtingssterkte zeer sterk de aandacht trekt.

Bij entrees ondersteunt wallwashing de oriëntatie: bezoekers begrijpen de structuur van de ruimte en belangrijke informatie sneller. Bijzondere wanddetails, zoals een karakteristiek schrift, vallen daardoor meer op.

De wandverlichting reduceert overdag het contrast van de heldere façade en wanden. Door de tweedimensionale wandverlichting blijft ’s avonds een heldere ruimtelijke indruk behouden.

Door armaturen die direct op de wand zijn geplaatst, kan geen gelijkmatige helderheid van boven naar beneden worden verkregen. Het lineaire strijklicht van fluorescentielampen geeft diffuus licht op de wand waardoor de kant tussen wand en plafond in al zijn contrasten naar voren komt. Onafhankelijk van het feit of grote reclameoppervlakken of wanden in musea met kunstwerken moeten worden verlicht, is gelijkmatiage verticale verlichting een effectief verlichtingsconcept om wanden en objecten te verlichten.

6

Met de combinatie van wallwashers en spots kan de basisverlichting door accentverlichting worden aangevuld.

Hoewel in de kantoor- en administrative sector de horizontale werkverlichting wijd verspreid is, kan wallwashing op dit terrein een waardevolle bijdrage aan het welbevinden leveren. Omdat de luminantie in het gezichtsveld de lichtsterkte-indruk beïnvloedt, speelt de verlichting van wanden in vooral kleine kantoorvertrekken een belangrijke rol. Dat betreft niet alleen voldoende lichtsterkte bij kijktaken, wanneer bijvoorbeeld in stellingen of kasten moet worden gekeken, maar ook de verlichting van wanden en objecten waardoor de omgeving van de werkplek aantrekkelijker lijkt te worden. Daarnaast heeft wandverlichting een positief effect op luminantiecontrasten in de ruimte: een grotere achtergrondluminantie reduceert daarbij het contrast ten opzichte van beeldscherm en armaturen. Gezichten krijgen bovendien een gelijkmatige en evenwichtige lichtverdeling door de grotere hoeveelheid diffuus licht in het vertrek. In vergaderzalen, grote schoollokalen en collegezalen is voldoende verticale verlichtingssterkte speciaal voor expositieruimten belangrijk om op afstand informatie te kunnen lezen.

7

Met verticaal licht vormgeven Buitenruimte

De asymmetrische lichtverdeling van de lens-wallwasher is zeer geschikt om als façadeverlichting te dienen. Lichtverdeling voorkomt omhooggericht strrijklicht om verlichtingsoplossingen in de zin van de „Dark Sky" te realiseren.

Voor steden, gemeenten en particuliere opdrachtgevers biedt nachtelijke façadeverlichting een veelheid aan vormgevende mogelijkheden om zowel individuele bouwwerken als bouwcomplexen in de context van pleinen, hoven of wegsplitsingen te verlichten. Het spectrum reikt van eenvoudige verlichting, die primair de oriëntatie en veiligheid dient, tot representatieve lichtoplossingen en enscenerende illuminatie voor bijzondere gelegenheden. Bij gebouwen die op grote afstand zichtbaar zijn, zoals flats en torens, heeft verticale verlichting de belangrijke taak nachtelijke oriëntatiepunten te definiëren. Bij de randbebouwing van pleinen helpt façadeverlichting bovendien om gebouwen ook in het donker weer te herkennen en hiervan een betere ruimtelijke voorstelling te krijgen. De zogenaamde lichtvervuiling, licht dat doelloos in de hemel wordt gestraald, kan de lichtplanner in het belang van een „Dark Sky" met hoogwaardige lichttechniek en een daarmee overeenstemmende plaatsing van armaturen grotendeels voorkomen.

Veel monumenten en historische gebouwen vertellen hun verhaal in reliëfs, ornamenten of gebeeldhouwde versiering. Pas door licht en schaduw wordt daarbij de plastiek en modellering van het oppervlak zichtbaar. Ook architectonische details, zoals materiaaleigenschappen, voegen of façadepatronen, behoren tot de belangrijke kenmerken waarvan de duidelijke zichtbaarheid ’s nachts het beeld van een bouwwerk benadrukt. Via de lichtrichting en de armatuursoort kan het contrast op het oppervlak worden beïnvloed. Een grote afstand van een breedstraler ten opzichte van de façade maakt dat een oppervlak er gelijkmatig en vlak uitziet, omdat zich slechts kleine schaduwen aftekenen. Door direct op de façade geplaatste armaturen ontstaat daarentegen met extreme schaduwen een spannende indruk. Een gemiddelde afstand, zoals bij wallwashers gebruikelijk is, zorgt voor een evenwichtig beeld bij een gelijkmatige lichtverdeling op het vlak waardoor de plastiek van details goed kan worden waargenomen. Correctiefilters veranderen alleen voor bepaalde kleursegmenten de kleurindruk: zo onderstreept de warme toon van Skintonefilters bijvoorbeeld de kleur van beige zandsteen. Wanneer kleurig licht wordt gebruikt, ontstaat tegenover het beeld dat men overdag heeft een zelfstandige nachtelijke waarneming en atmosfeer. Met lichtkleuren kunnen stemmingen opgeroepen en contrasten gecreëerd worden om bijvoorbeeld grote façadeoppervlakken of verschillende delen van een gebouw van elkaar af te grenzen. Modellering van façadereliëfs en andere materiaaldetails kan door de schaduwwerking van wallwashing zeer goed

tot uitdrukking worden gebracht.

De wandverlichting in de binnenruimte zet zich naar buiten voort: het strijklicht op de muur en de verlichte bomen roepen de stemmige sfeer van het terras op.

8

9

Met verticaal licht vormgeven Binnenruimte en buitenruimte – als geheel gezien

Wanneer we de blik van binnen naar buiten richten leidt dit tot een ander perspectivisch effect. Bij daglicht ontstaan in ruimten sterke contrasten tussen hoge luminanties bij de ramen en wanden die zich daar tegenover bevinden. Lage ruimten met een grote diepte kunnen in het interieur daarbij een donkere indruk oproepen. De verlichting van wanden helpt dan om een balans tussen lichte en donkere partijen tot stand te brengen. Als aanvulling op het daglicht ondersteunt de verlichting weliswaar niet de kijktaken op de werkplek, maar verbetert ze de ruimtelijke waarneming in belangrijke mate. ’s Nachts wekken vensters van binnenuit de indruk van donkere vlakken, en het perspectief lijkt in het interieur te eindigen. Hier dient de verlichting van architectonische elementen van de buitenruimte de ruimtelijke waarneming van binnen naar buiten te vergroten. Ook de verlichting van vegetatie kan daarbij de rol van een verlichte buitenmuur overnemen om een ruimtelijke compositie van binnen en buiten met een op de totaliteit gericht uitgangspunt te creëren. Het verlagen van het verlichtingsniveau in de binnenruimte leidt daarbij tot een beter zicht op de buitenruimte, omdat de reflexies op het raamoppervlak geringer zijn.

Verticale verlichting in de binnenruimte verandert niet alleen de atmosfeer binnen een gebouw, maar kan ook ’s nachts het buitenaanzicht in de stedelijke ruimte benadrukken. Wanneer het gaat schemeren en de verlichting in de binnenruimte wordt ontstoken, wordt op transparante façades de spiegeling van de omgeving opgelost. De façade wint daarmee aan ruimtelijke diepte: de draagstructuur tekent zich als een contour af en mensen, meubels en materiaal in de binnenruimte komen tot hun recht. Een significant nachtelijk beeld met werking op afstand is belangrijk voor entrees en foyers. Het verbetert niet alleen de oriëntatie, maar leidt de bezoeker door de wandverlichting naar het gebouw, en zorgt voor een representatieve en open ruimtelijke indruk. Een ten opzichte van de omgeving grotere verlichtingssterkte of andere lichtkleur accentueert zulke ruimten binnen het totale bouwwerk en het façadebeeld. Vooral etalageverlichting maakt in het stadsbeeld een nuttig gebruik van de voordelen van het verticale licht om onder andere met een heldere achtergrond de aandacht van de klant te trekken.

Wallwashing van de binnenruimte is ook zichtbaar in de buitenruimte. Bij transparante façaden roept de vloeiende overgang van buiten naar binnen een grotere ruimtelijke diepte op.

Voor een totale waarneming van het ruimtelijk concept wordt de gelijkmatige wallwashing van de binnenruimte naar de buitenruimte voortgezet. Onafhankelijk van het uur van de dag blijft de wand met de verticale verlichting het overheersende vormgevende element van de woning.

10

11

Met verticaal licht vormgeven Kleur en scenografie

In de architectuurverlichting worden verschillende lichtkleuren van warm wit, neutraal wit tot daglicht-wit gebruikt om ruimten te differentiëren of om overdag en ’s nachts een verschillende lichtatmosfeer te creëren. Van de vormgeving met kleurrijk licht gaat een intensere werking uit dan van het gebruik van lichtkleuren. Het spectrum reikt van pastelachtige lichtkleuren tot de krachtige basiskleuren met hun mengtonen. Door middel van kleurrijke verlichting kan aan ruimten een creatief element worden toegevoegd, waardoor ze sterk de aandacht trekken. Witte wanden zorgen daarbij voor een zeer neutrale ondergrond waarop elke kleurrijke lichtnuance wordt weergegeven. De indruk van een kleurige wand kan extra worden versterkt door kleurrijk licht van dezelfde kleur; de ruimte krijgt hiermee een indrukwekkende kleurintensiteit. Door het gebruik van kleurfilters als accessoire kan kleurrijk licht worden opgeroepen. Lichtbronnen die dynamisch van kleur kunnen veranderen, zijn echter veel flexibeler. Dit berust op het principe van de additieve kleurmenging van afzonderlijk stuurbare lichtbronnen in de kleuren rood, groen en blauw (RGB-techniek), bijvoorbeeld voldoende kleurige fluorescentielampen of LEDs. In het ERCO-programma worden met de toevoeging „varychrome" de armaturen aangeduid, die een daaraan beantwoordende mengtechniek voor kleuren aanbieden, bijvoorbeeld de washer-armaturen Focalflood varychrome voor fluorescentielampen. Voor een effectief gebruik van varychrome-armaturen of andere installaties in de RGB-techniek is een lichtregelingsinstallatie absoluut noodzakelijk; deze regelt de dimwaarden van de afzonderlijke kleurlichtbronnen, waardoor bepaalde lichtkleuren gereproduceerd kunnen worden en in zinvolle taferelen en processen worden geïntegreerd.

Het kleurcontrast van koude en warme kleurtonen trekt sterk de aandacht voor het festival in de ruïne. Voor veel armaturen kan de lichtkleur met kleurfilters worden veranderd.

De intensiteit van kleurige vlakken kan met kleurrijk licht van dezelfde kleurtoon aanmerkelijk worden vergroot, waardoor een indrukwekkende sfeer wordt opgeroepen.

12

De mogelijkheden om ruimten door licht vorm te geven zijn haast onbegrensd. Een van de meest fascinerende eigenschappen van licht is echter dat het de architectuur steeds weer nieuw kan interpreteren. Het sturen en in scène zetten van zulke veranderingen met inachtneming van de factor tijd duiden wij aan als „scenografisch licht". Met innovatieve lichtwerktuigen voor de binnen- en buitenruimte, alsmede systemen voor het intelligent aaneenschakelen van armaturen kan licht in zijn wisselwerking met ruimte, tijd en atmosfeer tot een overtuigende scenografie worden gevormd. Scenografisch licht versterkt de kwaliteit van het ervaren van de architectuur enorm. Als concept voor een etalageverlichting trekt het bijvoorbeeld de aandacht op magische wijze aan, het interpreteert thema’s en hoofdmotieven bij tentoonstellingen en evenementen. Met behulp van de lichtregelsystemen van ERCO kunnen de lichtscènes eenvoudig worden geprogrammeerd en met één druk op de knop worden geactiveerd. Ze kunnen echter ook afhankelijk van de tijd door een schakelklok of als een zich voortdurend herhalende sequentie worden geschakeld. Terwijl een langzame kleurwisseling de sfeer in de ruimte subtiel verandert, trekt een snelle scènewisseling meer de aandacht. Van kleur wisselene wanden werken als coulisse en maken van de ruimte een toneel voor dynamische effecten.

Een intuïtief, grafisch gebruiksoppervlak opent een veelheid van functies voor scenografische verlichting. Met één druk op de knop kan voor elke situatie het juiste licht worden ingesteld.

13

Lichtgereedschappen Binnenruimte: wallwashers voor spanningsrails en lichtstructuren

Optec wallwashers De driehoekige Optec wallwashers hoeven niet gedraaid te worden. Kenmerkend voor deze wallwashers is een lichtverdeling, die het licht op de verticale vlakken maar ook op een deel van de ruimte voor de wand richt. De lineaire Optec wallwashers voor fluorescentielampen creëren een diffuus licht. Anti-verblindingsrasters verbeteren het kijkcomfort bij een zijdelingse inkijk.

Voor verticale verlichting die aangepast moet zijn aan de specifieke situatie zijn verschillende soorten wallwashers verkrijgbaar. Een classificatie van wallwashers kan eigenlijk alleen gemaakt worden op basis van de lichtverspreiding, de vorm van de armaturen en de montagewijze. Lichtbronnen waarvan het licht puntvorming straalt, zoals plafondinbouwwallwashers staan tegenover lineaire armaturen en bovendien ontstaan er varianten in grootte door de verschillende lampen die gebruikt worden. Wallwashers bezitten in beginsel een asymmetrische lichtverdeling die op verticale vlakken een gelijkmatig licht produceren. Al naar gelang het type verlichten ze ook een deel van de vloer. Niet-verplaatsbare wallwashers worden geleverd als in- en opbouwversies voor plafonds of vloeren. Daarnaast zijn wallwashers ook als instelbare armaturen voor spanningsrails verkrijgbaar. Het gehele spectrum lampen is hiervoor beschikbaar: laagspannings-halogeenlampen, halogeen-gloeilampen, PAR-lampen, fluorescentielampen en de krachtige hogedruk-gasontladingslampen voor hoge verlichtingssterktes, speciaal voor grote wandhoogten.

Optec wallwashers voor fluorescentielampen

Monopoll wallwashers Deze wallwasher behoort vanwege zijn model tot de categorie van de lineaire armaturen. De reflectortechniek en de eigenschappen van de fluorescentielampen zorgen voor een gelijkmatige wandverlichting. De lineaire wallwashers produceren door de fluorescentielampen een geringe schittering op de wanden. Het licht wordt aan de wand ook boven het opgehangen profiel verdeeld. Boven de ophanging en de in 15°-stappen draaibare profielen kan de lichtstructuur aan de situatie ter plaatse aangepast worden. Door de modulaire opbouw van de lichtstructuren kan het systeem ook voor accentuering of algemene verlichting in een ruimte worden toegepast.

Spots-Wallwashers Aan spanningsrails gemonteerde wallwashers worden meestal gebruikt voor een tijdelijke of permanente verlichting van verticale vlakken. Door ze uit te richten kunnen ze aangepast worden aan de verschillende wandhoogten en wandafstanden. Een strooilens spreidt net als bij een lenswallwasher de lichtbundel uiteen. Een extra reflector aan het wallwasher-voorzetstuk leidt tot de verlichting van het wandgedeelte bij het plafond. De lampen waarvan het licht puntvormig uitstraalt, bereiken een hoge glans.

Optec wallwashers voor laagspanningshalogeenlampen en halogeen-gloeilampen

Monopoll wallwashers

Van links naar rechts: Parscan, Eclipse, Quinta, Pollux, Optec, Stella

Jilly spots De Jilly spots geven een brede assymetrische lichtverdeling met het focale zwaartepunt in de straalrichting. Het focale zwaartepunt dat op de wand een horizontale lichte streep laat zien, kan door het zwenken van de spot in zijn positie gestuurd worden. De diepe reflector heeft een cut-off van 50° voor een zeer goed kijkcomfort.

14

Jilly spots

15

Lichtgereedschappen Binnenruimte: plafondinbouwarmaturen

Bij wallwashers voor plafondinbouw treedt de armatuur volledig achter haar lichtwerking terug. De armaturen werken nauwelijks nog als een extra vormgevend element, maar zijn compleet in de lichtarchitectuur geïntegreerd. De lichtopening kan daarbij rond, vierkant of rechthoekig zijn uitgevoerd. Al naar gelang het type kunnen plafondinbouwarmaturen met een frame voor de standaardmontage ingebouwd worden als met het plafondvlak afsluitend trim-detail of met een schaduwvoeg. Lightcast plafondinbouwarmaturen bezitten huizen van aluminium, die met het oog op de desbetreffende technische eisen thermisch geoptimaliseerd zijn. Bij de plafondinbouwarmaturen worden laagspanningslampen, halogeen-gloeilampen, PAR-lampen, halogeen-metaaldamplampen en fluorescentielampen gebruikt.

Lens-wallwashers Een sculptuurlens spreidt bij de lens-wallwasher de lichtbundel en verlicht de wand zeer gelijkmatig. De lichttechniek is efficiënt en een darklightreflector zorgt voor een goed kijkcomfort. Ruimten vlak bij de wand worden niet extra verlicht.

Downlight-wallwashers Karakteristiek voor downlight-wallwashers is een lichtverdeling, die het licht zowel loodrecht naar beneden alsook direct op verticale vlakken richt. De downlight-wallwasher beschikt over een extra wallwashersegment voor het verticale verlichtingsaandeel.

Wallwashers De reflectorgeometrie produceert de noodzakelijke verticale verlichtingssterkte voor de wand- en schappenverlichting. Typisch voor deze wallwashers is een lichtverdeling, die het licht zowel op de verticale vlakken als loodrecht naar beneden richt. Speciaal voor de verlichting van de schappen in winkelruimten zijn er wallwashers voor hogedrukgasontladingslampen en compacte fluorescentielampen verkrijgbaar.

Lightcast lenswallwashers

Lightcast downlightwallwashers

Downlight dubbele wallwashers Om in gangen of vestibules de parallel lopende wanden en het gedeelte bij de vloeren gelijkmatig te kunnen verlichten, zijn er downlight dubbele wallwashers verkrijgbaar. De lichtsturing geschiedt hierbij via de reflector. Lightcast downlight dubbele wallwashers

Dubbelfocus-wallwashers Dit wallwashertype bereikt door een speciale wallwasherreflector een bijzonder goede gelijkmatigheid bij een verticale verlichtingssterkteverdeling. De totale cut-off van de lamp leidt tevens tot een zeer hoog kijkcomfort. Door de kleinere armatuuropening in vergelijking met de lens-wallwasher lijkt het alsof de armatuur in het plafondaanzicht onopvallender is. Ruimten vlak bij de wand worden niet extra verlicht.

16

Lightcast dubbelfocuswallwashers

Skim lenswallwashers

Quadra lenswallwashers

Lightcast wallwashers

Fluorescentie wallwashers Dit type behoort vanwege zijn model tot de categorie van de lineaire armaturen. De reflectortechniek en de eigenschappen van fluorescentielampen zorgen voor een zeer gelijkmatige wandverlichting. De lineaire wallwashers produceren een geringe schittering op de wanden. Het diffuse licht zorgt voor een zeer goede gelijkmatigheid.

Fluorescentie wallwashers

17

Lichtgereedschappen Buitenruimte: breedstralers en wallwashers

Lightmark façade-washers De Lightmark façade-washers bereiken door de asymmetrische reflector een brede en zeer gelijkmatige verlichting van verticale vlakken. Door het model als bolder kan de lichtuittreding boven de omringende vegetatie uitkomen.

Ook in buitenruimten willen planners graag instrumenten met dezelfde lichttechnische precisie gebruiken als bij ERCO verkrijgbare instrumenten voor de binnenruimten. De uitgebreide ervaring in de ontwikkeling van armaturen met asymmetrische lichtverdeling resulteert bij de wallwashers van het buitenprogramma tot hoogwaardige lichtoplossingen met een zeer goede uniformiteit en optimale anti-verblinding. Constructie en design zijn consequent georiënteerd op de gegeven omstandigheden in de buitenruimte. Bij de buitenruimtearmaturen worden laagspannnings- en halogeen-gloeilampen, PARlampen, halogeen-metaaldamplampen en fluorescentielampen gebruikt.

Focalflood breedstralers De Focalflood breedstralers geven een brede assymetrische lichtverdeling met het focale zwaartepunt in de straalrichting en zijn daarmee bijzonder geschikt voor de verlichting van objecten aan wanden. Het focale zwaartepunt laat op de wand een horizontale lichte streep zien. De diepe reflector heeft een cut-off van 50° voor een zeer goed kijkcomfort. Door de Focalflood varychrome armaturen kan het licht met behulp van additieve kleurmenging (RGB-techniek) een groot aantal kleurnuances produceren. Een diffusor en een softec-lens garanderen de optimale menging van de drie basiskleuren.

Parscoop wallwashers en breedstralers De reflectorgeometrie veroorzaakt een asymmetrische lichtverdeling en creëert een gelijkmatige verlichting op oppervlakken. De spots stralen een maximale lichtsterkteverdeling onder ca. 20° uit en leveren zo een optimum aan gelijkmatigheid. Parscoop armaturen kunnen aan het plafond, de wanden of op de vloer gemonteerd worden en zijn bovendien zwenkbaar.

18

Lightcast richtbare spots De richtbare spots hebben een sculptuurlens. Deze combinatie leidt tot een lichtverdeling, die veel weg heeft van een lens-wallwasher. De lichttechniek is zeer efficiënt en de darklight-reflector zorgt voor een goed kijkcomfort.

Focalflood breedstralers

Paratec wallwashers De reflectorgeometrie produceert een asymmetrische lichtverdeling en creëert een zeer gelijkmatige verlichting op verticale vlakken. Voor een gelijkmatige verlichting van de bovenste gedeelten van de wand tot aan het plafond steekt de armatuur onder het plafond uit.

Tesis lens-wallwashers Bij de Tesis lens-wallwashers spreidt een sculptuurlens de lichtbundel uiteen en verlicht de wand zeer gelijkmatig. De lichttechniek is zeer efficiënt en de darklight-reflector zorgt voor een goed kijkcomfort. De lichtverdeling richt zich uitsluitend op de wanden. Strijklicht boven de nachtelijke hemel wordt daardoor vermeden.

Focalflood breedstralers varychrome voor fluorescentielampen

Parscoop wallwashers en breedstralers

Lightmark façade-washers Lightmark façade-washers produceren een breed naar de zijkant stralend strijklicht op de façade. De lichtuittredingsas is licht naar de façade geheld en vermijdt zo onnodig strooilicht in de nachtelijke hemel. Een optioneel montageframe vergroot de afstand tot de wand en verbetert daardoor de grootte en gelijkmatigheid van het te verlichten façadeoppervlak.

Lightmark façadewashers

Lightcast richtbare spots

Paratec wallwashers

Tesis lens-wallwashers

Lightmark façadewashers

19

Planningspraktijk Armatuurkeuze en armaturenindeling

Criteria voor wallwashers De gelijkmatigheid van de wandverlichtingssterkte, de luminantie op de wand en de antiverblindingsarmatuur zijn de belangrijkste criteria voor wallwashers. De verlichtingssterkte in verticale richting dient zo gelijkmatig mogelijk te verlopen. Een gelijkmatige verlichtingssterkte op de wand veronderstelt een asymmetrische lichtverdeling die op de geometrische relatie tussen het verticale vlak en de armatuurpositie is afgestemd. De zijdelingse begrenzing van de lichtbundel vloeit zacht weg om een goede horizontale uniformiteit tot stand te brengen. Een symmetrische lichtverdeling zou bij montage aan het plafond rond het plafond een donkere zone veroorzaken wat ten koste van de efficiency zou gaan, omdat het licht niet uitsluitend op het verticale gebruiksoppervlak straalt. Bij plafondinbouwarmaturen verbetert een goede cut-off het kijkcomfort. Zolang de lamp in de afschermhoek van de reflector ligt wordt het oog niet verblind. Om daarnaast verblindende reflexies in de reflector te voorkomen is zijn geometrie zo berekend dat hij binnen de cut-off geen hoge lichtdichtheid toont. Wanneer meer kijkcomfort wordt gewenst – bijvoorbeeld de totale afscherming van de lamp naar beneden – zijn andere antiverblindende maatregelen vereist. De eis van het kijkcomfort en de efficiency moet in elk individuele geval worden afgewogen. Bij wallwashers zijn vooral de lichtkleur, kleurweergave en schittering van invloed op de keuze van de lamp. Lineaire wallwashers met fluorescentielampen geven op de wand minder schittering dan puntvormige lichtbronnen. Hun diffuus licht heeft als gevolg daarvan een wat zachtere variatie op de wand, en roept een zeer gelijkmatige lichtsterkteindruk op. Het benadrukken van verticale vlakken heeft in dubbel opzicht een positief effect op het kijkcomfort: door de geaccentueerde plaatsing bij de wand zijn de armaturen grotendeels aan het zicht van de kijker onttrokken, zodat directe verblinding volledig onmogelijk is. Verder heeft het helderder maken van ruimtebegrenzende vlakken een verkleining van het contrast tussen lichtbronnen en achtergrond tot gevolg; wanneer in de armaturen wordt gekeken, wordt verblinding als minder intens of storend ervaren. De zogenaamde UGR-waarde (Unified Glare Ratio), die als maat voor verblinding op een bepaald punt in de ruimte kan worden vastgesteld, ligt in dit geval gunstiger dan bij een ruimte met niet verlichte wanden.

20

De dubbelfocuswallwasher zorgt door een wallwasher-reflector voor een zeer goede gelijkmatigheid op de wand. De complete afscherming van de lamp door een antiverblindingsconus leidt tegelijkertijd tot een groot kijkcomfort.

Vrijstralende laagspannings-halogeenlampen en halogeen-gloeilampen geven schitterend licht, en dankzij het continue spectrum een perfecte kleurweergave.

PAR-lampen en halogeen-PAR-lampen onderscheiden zich door hun schittering en zeer goede kleurweergave. De parabolische reflector draagt tevens bij aan de lichtsturing.

Moderne halogeenmetaaldamplampen met keramische elementen combineren briljant licht en een hoge lichtopbrengst met een goede kleurstabiliteit en -weergave.

Compacte en lineaire fluorescentielampen zijn ideaal voor diffuse en economische wandverlichting.

Wallwashers indelen Enkele richtlijnen helpen de planner om wallwashers correct te positioneren en zodoende zeer gelijkmatig licht op de wand te realiseren: de wandafstand van de armatuur dient minstens eenderde van de wandhoogte te bedragen. Als alternatief kan de wand afstand door een 20°-lijn worden gemarkeerd, die van het voetpunt van de wand naar het plafond wijst. Een kleinere wandafstand leidt tot een heldere lichtvlek (hotspot) voor de armatuur, die de verticale gelijkmatigheid op de wand nadelig beïnvloedt. Bovendien reikt bij lens-wallwashers de lichtverdeling dan niet meer tot aan het voetpunt van de wand. Daarnaast lijkt de modellering van het oppervlak minder zacht, omdat door de grotere hoeveelheid strijklicht sterkere schaduwvorming optreedt. Een optimale horizontale uniformiteit bereikt men met een armatuurafstand die overeenstemt met de wandafstand. Een grotere onderlinge afstand van de armaturen zou donkere strepen tussen de armatuurassen tot gevolg hebben, waardoor de gelijkmatigheid van wallwashing nadelig wordt beïnvloed. Om bij hoge ruimten een in kracht afnemende verlichtingssterkte te compenseren, moet de armatuurafstand worden verkleind of een lamp met een groter vermogen worden gebruikt. Wallwashers ontplooien hun optimale gelijkmatigheid pas bij een minimum aantal van drie armaturen. Daarom moeten altijd minstens drie armaturen worden geleverd om een gefundeerd oordeel te kunnen geven. Terwijl in de binnenruimte de armaturen bij voorkeur in het plafond worden aangebracht, zijn voor de buitenruimte vloerinbouwarmaturen beschikbaar met een aan de montageplaats beantwoordende veiligheidsgraad. De richtlijnen voor wallwashing in de binnenruimte kunnen ook worden toegepast op de façade-washing voor de buitenruimte. Het gebruik van opbouwarmaturen op bolders of staande buizen heeft tegenover vloerinbouwarmaturen het voordeel dat er geen planten over de armaturen groeien. Gelet op de premisse van een „Dark Sky”lichtplanning, waarbij lichtvervuiling wordt tegengegaan, voldoen breedstralers met asymmetrische lichtverdeling voor een verticale verlichting in de buitenruimte beter dan breedstralers met een symmetrische lichtverdeling: hun niet op de wand gericht stralingsbereik produceert strijklicht dat energie verkwist en de atmosfeer onnodig met licht belast.

De wandafstand tot de armatuur zou minstens eenderde van de hoogte van de ruimte moeten bedragen om een gelijkmatige lichtverdeling op de wand tot stand te brengen.

45

De plaats van een wallwasher in een hoek van de ruimte zou op de 45°-lijn moeten liggen. Zo wordt de lichtsterkte ten opzichte van de hoek niet merkbaar geringer en blijft deze op de zijwand onopvallend.

Als de wandverlichting via de hoek in de ruimte zou worden voortgezet, dient een wallwasher op de hoek te worden gericht.

De zijdelingse strepen van de boven weergegeven indeling kunnen door een dubbele wallwasher-indeling in de hoek worden vermeden.

21

Planningspraktijk Armatuurkeuze en armaturenindeling

Oppervlakken Wallwashing benadrukt de structuur van hoogwaardige, bewust uitgekozen wandoppervlakken, zoals hout, natuursteen, textiel of ook sierbeton. Voor een gelijkmatige wallwashing zijn heldere en matte oppervlakken een voorwaarde: door de diffuse reflectie op zulke wanden krijgt de ruimte ook een zachte indirecte algemene verlichting. Donkere wandkleuren gaan daarentegen ten koste van de lichtsterkte-indruk in de ruimte en vragen als compensatie om een erg grote verlichtingssterkte. Wees voorzichtig bij glanzend wandmateriaal met een hoge reflectiegraad, zoals bijvoorbeeld gepolijst steen of metaal; door wallwashing kan een onaangename spiegeling van lichtbronnen ontstaan. Sterke luminantiecontrasten treden vooral op bij donkere, glanzende wanden door de heldere lichtpunten. De kleurindruk van kleurige wanden kan door extra verlichting met daarvoor bestemde kleurfilters prachtig worden versterkt. Bij vloerinbouwarmaturen voor structuurwanden moet met schaduwwerking rekening worden gehouden, die tegen het natuurlijk daglicht en de algemene verlichting inwerkt.

Geïntegreerde en additieve lichtoplossingen Bij de montagekeuze zijn vormgevende aspecten vaak belangrijk. Wallwashing kan als een architectonisch geïntegreerde of additieve lichtoplossing worden ontwikkeld. Bij inbouwarmaturen staat het lichteffect centraal. De armaturen blijven ook hier grotendeels aan het zicht van de kijker onttrokken. Bij de additieve opzet van opbouwarmaturen ligt daarentegen de nadruk meer op de armatuur zelf. Armaturen aan een spanningsrail kenmerken zich verder door flexibiliteit. Bij de vormgeving is het belangrijk om rekening te houden met de formele eenheid tussen verlichting en architectuur.

Wallwashers kunnen aan het plafond of op de vloer worden geïnstalleerd. Er worden zowel inbouwarmaturen als opbouwarmaturen aangeboden.

Bij wallwashers voor spanningsrails kan de armatuurafstand en daarmee de verlichtingssterkte ook naderhand worden veranderd.

De ERCO-catalogus en productgegevensbladen vermelden voor elke wallwasher nuttige planningsaanwijzingen. Voor verschillende wand- en armatuurafstanden beschikken we voor de calculatie over gemiddelde verlichtingssterkten. Als voorbeeld volgt hier de berekeningstabel voor de Optec wallwasher 77758.000. Gemiddelde verlichtingssterkten Em (lx) Voorwaarden: Aantal armaturen n > 5 Planningsfactor 1,25 zonder indirect lichtaandeel zonder rekening te houden met randzones

22

Wandhoogte (m) Wandafstand (m) Armatuurafstand (m)

3,00 1,00 1,00 1,25 1,25 1,00 1,25 1,25 1,50

Verlichtingssterkte (lx)

263 215 178 150

Door wallwashing wordt de modellering van structuuroppervlakken zichtbaar.

Richtwaarden voor verlichtingssterkten Voor museumverlichting geldt een verlichtingssterkte van 50 lx als richtwaarde voor gevoelige tentoonstellingsstukken en 200 lx voor ongevoelige objecten. Voor boekenstellingen in bibliotheken wordt 200 lx als richtwaarde aanbevolen, op het kantoor is 175 lx als kastverlichting voldoende. Schoolborden in klassen en collegezalen vragen om 500 lx. Als verlichting in de buitenruimte ’s nachts is 10 lx als verticale verlichtingssterkte in een donkere omgeving al voldoende. Om ’s nachts een bekleding tussen buiten- en binnenruimte te vervaardigen is op een foyerwand voor een heldere ruimtelijke indruk ongeveer 100 lx vereist.

23

Licht ervaren – wereldwijd ERCO showrooms en kantoren

Pregnante lichtarchitectuur maakt pretentie en competentie van de onderneming duidelijk: de vestiging van ERCO Nederland in Naarden.

Het lichteffect in een ruimte kan moeilijk in woorden of beelden worden samengevat – het moet worden ervaren. De ERCO showrooms bieden hiervoor optimale, flexibele omstandigheden.

De kantoren bieden zeer geschikte ruimten voor projectbesprekingen: een conferentie bij ERCO Dubai, VAR.

De lichtkolom – een steeds weer terugkerend element in het showroomconcept. Hiermee kunnen verlichtingseffecten uitstekend worden gedemonstreerd: bijvoorbeeld bij ERCO Zweden in Stockholm.

ERCO moet worden gezien als een open en mondiaal actieve onderneming. Op alle belangrijke markten bevinden zich lokale ERCO showrooms en kantoren. Daar zijn onze voortreffelijk opgeleide en speciaal geschoolde medewerkers als lichtadviseur werkzaam. Met dit wereldwijde netwerk garanderen wij betrouwbare service en een complete begeleiding ter plaatse, ook bij internationale projecten: van advisering tijdens de ontwerpfase, bemonstering en het projecteren tot onze klantenservice en scholing. „Consultant to the consultant”, adviseur van de adviseur – zo definiëren ERCO lichtadviseurs hun rol in het werkproces: ze bieden professionele ondersteuning bij alle lichttechnische vraagstukken en projectfases. Met op de situatie betrokken vakinformatie en op maat gesneden productdocumentatie helpen zij de besluitvorming voor de keuze van de juiste lichtgereedschappen optimaal voor te bereiden. De showrooms en kantoren hebben passende ruimten voor werkbesprekingen tijdens de projectfase. Hier is ook een mock-up-gedeelte voor bemonsteringen of andere productdemonstraties beschikbaar. Maar de ERCO service eindigt niet met een op de dag nauwkeurige levering van de 24

gewenste producten: ook tijdens het gebruik van de installatie staan de lichtadviseurs u met raad en daad terzijde, bijvoorbeeld als het gaat om naleveringen of aanwijzingen voor een optimale focussering van armaturen. Alle adressen vindt u onder: www.erco.com/contact

Het genuanceerde effect van perfecte wallwashing ervaren: showrooms zoals hier bij ERCO Londen bieden hiervoor de geschikte infrastructuur. Het grote aantal bedrijfsklaar gemonteerde, per lichtregeling toegankelijke armaturen maakt het bijvoorbeeld mogelijk om een directe vergelijking te maken tussen in het plafond geïntegreerde lenswallwashers (boven) en aan rails gemonteerde Optec wallwashers (links).

Evenementen en seminars maken de ERCO showrooms tot een ware ontmoetingsplaats voor de lokale licht- en architectuurkenners: hier bijvoorbeeld bij ERCO Polen in Warschau.

Productmonster demonstreren – een typische service van een adviseur in de showroom: het kantoor van ERCO Japan, Tokio.

25

Lichttest Virtuele armaturen en simulatie

Creatieve verlichtingsconcepten beginnen in het hoofd. Voordat het denkwerk werkelijkheid is geworden, is veel tijd verstreken en is veel doorzettingsvermogen vereist. De realisatie van architectuur is voor het grootste deel een communicatieve taak. Omdat de mens ruimten in eerste instantie visueel waarneemt, hebben architectuurvisualiseringen door middel van een computer al een vaste plaats in het planningsproces veroverd. Net als de werkelijke architectuur komt ook virtuele architectuur pas door licht tot leven. Iedere ERCO armatuur bezit hiervoor een virtuele „tweeling” in de vorm van digitale armatuurdata, die direct van de website ERCO Light Scout naar lichtsimulatieen visualiseringssoftware kan worden gedownload en geïnstalleerd: voor fysiek correcte, fotorealistische studies, visualiseringen en analyses. Vooral op het terrein van wallwashing bewijst deze lichtsimulatie zich als waardevol gereedschap om het effect van wallwashers op overtuigende wijze weer te geven en planningsfouten te vermijden. Maar de „virtuele armaturen” vormen slechts een deel van de veel omvangrijkere informatie en documenten die online in Light Scout ter beschikking staan. Daar komen ook nog eens foto’s, symbolen, aanbestedingsteksten, gegevensbladen, fotometrische data en veel andere zaken bij – alles met het doel om op elk moment van het planningsproces actuele informatie vanuit elke plaats te kunnen oproepen. De volgende gegevens kunnen afzonderlijk voor ieder ERCO lichtgereedschap vanuit Light Scout gedownload worden (deels vepakt als .zip-archive): productgegevensblad (.pdf), teksten van artikelen (.txt), productfoto’s (.jpg), fotometrische data in IES- en Eulumdatformaat, volumemodellen voor 3D-CAD (.dxf), voor i-drop geschikte data voor DIALux (.uld), armatuurgegevens voor 3D Studio VIZ 3, Autodesk VIZ 4 (i-drop), Autodesk MAX (i-drop) en Lightscape.

Het gratis lichtberekeningsprogramma DIALux biedt iedereen die met licht bezig is uitgebreide, praktische berekenings- en weergavemogelijkheden (verkrijgbaar onder: www.dialux.de).

Zowel op cd-rom verkrijgbaar als ook direct van het internet als voor „i-drop” geschikte online-PlugIn: ERCO planningsgegevens kunnen met DIALux op coherente wijze in het digitale planningsproces worden ingevoegd.

www.erco.com

Light Scout is de internetpresentatie van ERCO. Hij verbindt uitgebreide productinformatie met referentieprojecten zoals de „Guide” die de grondbeginselen van de lichtvormgeving laat zien en de optimale toepassing van de ERCO lichtgereedschappen verklaart.

26

27

ERCO adressen

Europa België ERCO Lighting Bvba/sprl Leuvensesteenweg 369 bus 7 1932 Zaventem Belgium Tel.: +32 2 340 7220 Fax: +32 2 347 3882 [email protected]

Finland ERCO Lighting AB Asiakkaankatu 3 2krs 00930 Helsinki Finland Mob.: +358 400 718 407 Fax: +46 8 54 50 44 39 [email protected]

Bulgarije Altronics light 13 „6-th September“ Str. Sofia 1000 Bulgaria Tel.: +359 2 980 9061 Fax: +359 2 980 9061 [email protected]

Frankrijk ERCO Lumières Eurl 6ter, rue des Saints-Pères 75007 Paris France

Denemarken ERCO Lighting AB Representative Office Vesterbrogade 136 C, st. 1620 København V Denmark Tel.: +45 33 21 80 60 Fax: +45 33 21 80 64 [email protected] Duitsland ERCO Leuchten GmbH Postfach 2460 58505 Lüdenscheid Brockhauser Weg 80–82 58507 Lüdenscheid Germany Tel.: +49 2351 551 100 Fax: +49 2351 551 555 [email protected] ERCO Leuchten GmbH Showroom Berlin Reichenberger Str. 113A 10999 Berlin Tel.: +49 30 769 967 0 Fax: +49 30 769 967 20 [email protected] ERCO Leuchten GmbH Showroom Hamburg Osterfeldstraße 6 22529 Hamburg Tel.: +49 40 548 037 40 Fax: +49 40 548 037 429 [email protected] ERCO Leuchten GmbH Showroom Frankfurt Zum Gipelhof 1 60594 Frankfurt Germany Tel.: +49 69 959 324 60 Fax: +49 69 959 324 615 [email protected] ERCO Leuchten GmbH Showroom München Nymphenburger Str. 125 80636 München Tel.: +49 89 120 099 40 Fax: +49 89 120 099 499 [email protected] ERCO Leuchten GmbH Showroom Stuttgart Rotebühlstraße 87a 70178 Stuttgart Tel.: +49 711 933 475 90 Fax: +49 711 933 475 99 [email protected]

Groupe Paris – IIe de France Tel.: +33 1 44 77 84 71 Fax: +33 1 47 03 96 68 Groupe Régions Tel.: +33 1 44 77 84 75 Fax: +33 1 47 03 96 68 Groupe Architecture Commerciale Tel.: +33 1 44 77 84 70 Fax: +33 1 44 77 84 84 [email protected] Georgië Smart Way Ltd. 2 Mosashvili Str. 0179 Tbilisi Georgia Tel.: +995 32 30 88 81/82 Fax: +995 32 30 80 08 [email protected] Griekenland Moda Light 17th klm Athens – Lamia 145 64 Kifisia – Athens Greece Tel.: +30 210 6253 802 Fax: +30 210 6253 826 [email protected] Groot-Brittannië ERCO Lighting Ltd. 38 Dover Street London W1S 4NL Great Britain Tel.: +44 20 7344 4900 Fax: +44 20 7409 1530 [email protected] Ierland zie Groot-Brittannië IJsland zie Zweden Italië ERCO Illuminazione S.r.l. c/o Edificio Sedici Viale Sarca 336 F 20126 Milano Italy Tel.: +39 02 365 872 84 Fax: +39 02 643 7831 [email protected] Kroatië Ortoforma d.o.o. Kamenita 2 1000 Zagreb Croatia Tel.: +385 1 485 1489 Fax: +385 1 485 1489 [email protected]

Luxemburg zie Duitsland Marokko ERCO Lumières Maroc Representative Office 174 bd Zerktouni 20100 Casablanca Morocco Mob.: +212 642 04 93 45 [email protected] Nederland ERCO Lighting B.V. Gooimeer 13 1411 DE Naarden Netherlands Tel.: +31 35 699 1710 Fax: +31 35 694 6383 [email protected] Noorwegen ERCO Lighting AS Kirkegata 5 0153 Oslo Postboks 771 Sentrum 0104 Oslo Norway Tel.: +47 2414 8200 Fax: +47 2414 8201 [email protected] Oostenrijk ERCO Lighting GmbH Engerthstrasse 151/Loft e.6 1020 Wien Austria Tel.: +43 1 798 84 94 0 Fax: +43 1 798 84 95 [email protected] Polen ERCO Lighting GmbH Przedstawicielstwo w Polsce ul. Bia∏y Kamieƒ 7 02-593 Warszawa Poland Tel.: +48 22 898 7845 Fax: +48 22 898 2939 [email protected] Portugal Omnicel Técnicas de Iluminação, S.A. Rua Castilho, 57-5. Dto. 1250-068 Lisboa Portugal Tel.: +351 21 381 3080 Fax: +351 21 381 3090 [email protected] Roemenië zie Hongarije Rusland ERCO Lighting GmbH Representative Office Varshavskoe shosse, 1, bld. 1-2 117105 Moskwa Russian Federation Tel.: +7 495 988 86 89 Fax: +7 495 988 86 89 [email protected] Armenië Moldavië Oekraïne Tadzjikistan Wit-Rusland zie Rusland

Zweden ERCO Lighting AB Birger Jarlsgatan 46 11429 Stockholm Sweden Tel.: +46 8 54 50 44 30 Fax: +46 8 54 50 44 39 [email protected] Zwitserland ERCO Lighting AG Trottenstrasse 7 8037 Zürich Switzerland Tel.: +41 44 215 28 10 Fax: +41 44 215 28 19 [email protected] Slowakije zie Tsjechië Slovenië zie Oostenrijk

Europa

Midden-Oosten

Zuidoost-Azië

Oost-Azië

Hongarije ERCO Lighting GmbH Kereskedelmi Képviselet Irányi u. 1. mfsz. 2. 1056 Budapest Hungary Tel.: +36 1 266 0006 Fax: +36 1 266 0006 [email protected]

Dubai ERCO Lighting Pte. Ltd. Representative Office Ground Floor, Showroom 3 Spectrum Building, Al Qatayat Road P.O. Box 62221 Dubai United Arab Emirates Tel.: +971 4 336 9798 Fax: +971 4 337 3746 [email protected]

Singapore ERCO Lighting Pte. Ltd. 93 Havelock Road #03-532 Singapore 160093 Singapore Tel.: +65 6 227 3768 Fax: +65 6 227 8768 [email protected]

China ERCO Lighting Pte. Ltd. Representative Office RM 102, No B9, Building 800 SHOW No. 800 Changde Road Jing'An District Shanghai 200040 P.R. China Tel.: +86 21 5030 5979 Fax: +86 21 5030 5879 [email protected]

Cyprus J. N. Christofides Trading Ltd. Lighting Division P.O. Box 21093 1501 Nicosia 1c Kennedy Avenue 1075 Nicosia Cyprus Tel.: +357 22 813 042/3 Fax: +357 22 813 046 [email protected]

Indië ERCO Lighting Pte. Ltd. Representative Office Mumbai India Tel.: +91 9920 983828 [email protected]

Spanje ERCO Iluminación, S.A. c/ El Plà nº 47 08750 Molins de Rei, Barcelona Spain Tel.: +34 93 680 1110 Fax: +34 93 680 0546 [email protected]

Delegación Levante c/ Profesor Beltrán Báguena nº 4 Oficina 216 46009 Valencia Spain Tel.: +34 963 318 105 Fax: +34 963 918 651 [email protected] Tsjechië ERCO Lighting GmbH Organizaãní sloÏka Praha Jana Masaryka 3/456 120 00 Praha 2 Czech Republic Tel.: +420 2 225 111 16 Fax: +420 2 225 217 12 [email protected] Turkije ERCO Lighting GmbH Istanbul Irtibat Burosu Gumussuyu, Inonu Cad. Saadet apt. No:29 D:4 34437 Beyoglu – Istanbul Turkey Tel.: +90 212 249 06 10 Fax: +90 212 249 06 68 [email protected] Azerbeidzjan Kazachstan Kirgisistan Oezbekistan Turkmenistan zie Turkije

Japan ERCO Lighting Ltd. Shibakoen ND Bldg. 2-5-10 Shiba Minato-ku Tokyo 105-0014 Japan Tel.: +81 3 5418 8230 Fax: +81 3 5418 8238 [email protected]

Noord-Amerika

Zuid-Amerika

Oceanië

USA ERCO Lighting Inc. 160 Raritan Center Parkway Suite 10 Edison, NJ 08837 USA Tel.: +1 732 225 8856 Fax: +1 732 225 8857 [email protected]

Argentinië ERCO Iluminación, S.A. Oficina de Representación Av. Juana Manso 1124 C1107CBX Buenos Aires Argentina Tel.: +54 11 5279 6699 [email protected]

Australië ERCO Lighting Pte. Ltd. Representative Office 349 Pacific Highway North Sydney NSW 2060 Australia Tel.: +61 2 9004 8801 Fax: +61 2 9004 8805 [email protected]

Canada Mexiko Puerto Rico zie USA

Brazilië ERCO Iluminação LTDA Rua General Furtado Nascimento 740 Ed Bachianas 3º Andar SL 35 Barrio: Alto de Pinheiros CEP: 05465-070 São Paulo Brazil Tel.: +55 11 3892 7741 Fax: +55 11 3892 7740 [email protected] Bolivia Chili Colombia Equador Paraguay Peru Uruguay Venezuela zie Argentinië

ERCO Lighting Pte. Ltd. Representative Office Rm1605, Bldg 11, West Zone Jianwai SOHO, No. 39 East 3rd Ring Middle Road Chaoyang District Beijing 100022 P.R. China Tel.: +86 10 5869 3125 Fax: +86 10 5869 3127 [email protected] ERCO Lighting Pte. Ltd. Representative Office 21/F, C Wisdom Centre 35 - 37 Hollywood Road, Central Hong Kong P.R. China Tel.: +852 3165 8780 Fax: +852 3165 8790 [email protected]

Katar ERCO Lighting Pte. Ltd. Representative Office P.O. Box 22059 Doha Qatar Tel.: +974 4 441 4290 Fax: +974 4 441 1240 [email protected]

Delegación Cataluña c/ El Plà nº 47 08750 Molins de Rei, Barcelona Spain Tel.: +34 93 680 1244 Fax: +34 93 680 2624 [email protected] Delegación Centro c/ Buen Suceso nº 13 28008 Madrid Spain Tel.: +34 91 542 6954 Fax: +34 91 559 0965 [email protected]

Abu Dhabi Bahrein Egypte Jordanië Koeweit Libanon Oman Saoedi-Arabië Verenigde Arabische Emiraten zie Dubai

Bangladesh Brunei Cambodja Filippijnen Indonesië Laos Maleisië Myanmar Thailand Vietnam zie Singapore

ERCO Lighting Pte. Ltd. Representative Office Suite 1, 114 Hardware Street Melbourne VIC 3000 Australia Tel.: +61 3 9914 2235 Fax: +61 3 9914 2238 [email protected] Nieuw-Zeeland zie Australië

Korea ERCO Lighting Pte. Ltd Representative Office 5th fl, Woorim Bldg. 797-24 Bangbae-dong, Seocho-gu Seoul 137-830 Korea Tel.: +82 2 596 3366 Fax: +82 2 596 3354 [email protected]

ERCO hoofdkantoor ERCO GmbH Postfach 2460 58505 Lüdenscheid Brockhauser Weg 80–82 58507 Lüdenscheid Germany Tel.: +49 2351 551 0 Fax: +49 2351 551 300 [email protected] www.erco.com De actuele adressen vindt u onder www.erco.com