Verslag symposium ‘Inclusief in Kunst en Cultuur’ Op 29 september 2015 organiseerde Stichting Kompas Nederland in samenwerking met Stichting Samen Onbeperkt het symposium ‘Inclusief in Kunst en Cultuur.’ Dit vond plaats in het StayOkay hostel te Maastricht. Aanleiding voor het symposium was de afstudeerscriptie van vrijwilliger Ineke Uitterhoeve. Uit dit onderzoek is gebleken dat de toegankelijkheid in culturele instellingen voor mensen met een beperking aandacht vereist. Het gaat hierbij dan om toegankelijkheid op sociaal en fysiek gebied. Hierop ontstond het idee om een symposium te organiseren met als doel om samen met burgers, culturele instellingen en gehandicaptenorganisaties te kijken naar de huidige toegankelijkheid en te discussiëren over hoe dit verbeterd kan worden. Deze dag werd gehouden voor eerder genoemde groepen in de provincie Limburg. Met het adressenbestand van Stichting Kompas Nederland/ Stichting Samen Onbeperkt werden gehandicaptenorganisaties en leden uitgenodigd. Culturele instellingen zijn per e-mail op de hoogte gesteld via adressen uit de gemeentegidsen. Bij elkaar zijn er circa 1400 personen/organisaties uitgenodigd. Uiteindelijk is het aantal personen wat doorgegeven is aan StayOKay uitgekomen op 50. Deze personen kwamen voornamelijk uit de gemeente Maastricht maar een klein aantal kwam van daarbuiten, zoals Venray, Venlo, Valkenburg en Margraten. Zelfs van buiten de provincie waren er aanmeldingen, namelijk uit Amsterdam via PerSaldo, en uit België, via de ambassadeur van Kunst van het Kijken, Marc Rieu. Het aantal personen was dus niet hoog maar gelukkig was de aanwezige groep een enthousiaste groep waardoor het symposium voor ons zeer geslaagd is. We hebben gediscussieerd en veel punten genoteerd waar we mee aan de slag kunnen. Dat er heel veel instellingen geen reactie hebben gegeven of hebben aangegeven geen interesse te hebben, geeft aan dat er nog steeds niet bij alle instellingen bewustwording is over het probleem van de (on)toegankelijkheid. Hieronder volgt een verslag van de symposiumdag en het verloop hiervan.
Ontvangst met Limburgse vlaai. Foto door Danielle de Ree.
Drempel vaak nog te hoog Het symposium werd geopend door de voorzitter van Stichting Samen Onbeperkt, dhr. Peter Vrehen. Hij gaf aan waarom dit symposium georganiseerd werd en introduceerde daarna de dagvoorzitter. Dhr. Wiel Buijs was de gehele dag dagvoorzitter, een taak die hij vol enthousiasme op zich heeft genomen. Na deze introductie volgde een creatieve opening van de dag door Ruth Iturriaga de Segall. Zij is afkomstig uit Amsterdam en is via PerSaldo op de hoogte gesteld van het symposium. Zelf leeft
zij met een beperking en heeft zij een passie voor dichten. Zij droeg haar gedicht in het Spaans voor, waarna het werd voorgedragen in het Nederlands.
Poëtische inleiding van de dag. Foto door Danielle de Ree
Hierna volgde een korte film van ‘Kunst van het Kijken’, een project van Stichting Kompas, waar kunstenaars met en zonder beperking samen met elkaar exposeren en samenwerken. Dit filmpje zorgde voor flink wat reacties uit de zaal. Zo bleek dat bepaalde organisaties in Maastricht nog helemaal niet toegankelijk zijn. Er werd genoemd dat Kumulus in Maastricht nog niet zo toegankelijk is als zou moeten. Een Senior beleidsmedewerker van de gemeente Maastricht, Karin Martens, was hier verbaasd over en gaf aan dat de organisatie geld heeft ontvangen voor aanpassingen maar dat deze blijkbaar nog niet helemaal zijn doorgevoerd. Ze neemt deze punten mee in haar rapport en gaf aan hier verder mee aan de slag te gaan. Daarnaast bleek bij meer culturele instellingen de drempel letterlijk en figuurlijk te hoog te zijn.
foto door Danielle de Ree Gelukkig bleken er ook positieve voorbeelden te zijn, namelijk de kunstopleiding in Tongeren en ‘Villa Kanjel’. Deze laatste is een kunstzinnige broedplaats waarin Fantastike gevestigd is (een groep kunstenaars met een GGZ achtergrond). In Venray zit ‘Dichterbij’ dat er in geslaagd is de gemeente en GGZ te laten samenwerken. Een aanwezige van Adelante benadrukte het belang om kinderen naar kunst en cultuur te brengen. Inclusiviteit moet zichtbaar zijn. Een conclusie die we konden trekken uit al deze reacties was dat er in de maatschappij nog steeds grote onwetendheid heerst over hoe het is om te moeten functioneren met een beperking en een omgeving die daar niet altijd op aangepast is. Uit deze discussie kunnen we ook de conclusie trekken dat er behoefte is aan informatie en uitwisseling. Daarnaast gaf iemand aan soms hulp nodig te hebben om iets te kunnen doen. Hierop adviseerde Karin Martens van Gemeente Maastricht eens te kijken op www.maastrichtdoet.nl. Hierop kan men een hulpvraag kwijt. Verder werd aangegeven dat leegstaande panden gebruikt kunnen worden om bijv. kunstenaars een plek te geven. Het is een kwestie van elkaar vinden om zo meer kansen te creëren. Opmerkelijk was dat de aanwezigen uit België aangaven dat Nederland toleranter is dan België:
"Gehandicapten zijn in de minderheid en worden beschouwd als 'debielen'. In Nederland is men veel toleranter dan in België, daar wordt ronduit gediscrimineerd." Hierop werd geantwoord dat toch ook in Nederland nog flink wat werk kan worden verricht.
Aanwezige uit België geeft aan dat het in Nederland beter is dan in eigen land wanneer het aankomt op tolerantie. Foto door Danielle de Ree. Ambassadeur van ‘Kunst van het Kijken’ is dhr. Marc Rieu, en zijn praatje volgde logisch op het filmpje en de daaropvolgende discussie. Marc wist met zijn verhaal de mensen te raken door het vertellen van een anekdote waarbij een echtpaar afzag van de aankoop van kunst omdat deze door iemand in een rolstoel was gemaakt. Dit vond hij erg schokkend. Hij heeft bij het aangaan van zijn ambassadeurschap daarom een motto bedacht: “Schakel je verstand uit, kijk met je hart en geniet van wat je ziet”. Daarnaast vertelde hij wederom een emotioneel verhaal over een meisje uit België dat jaarlijks zijn expositie bezoekt tijdens de Vrijthofconcerten van zijn vader. Haar naam is Debbie en zij was één van de aanwezigen op deze dag. Zelf zit ze in een rolstoel wegens een Spina Bifida en ze blijkt een getalenteerde schilderes te zijn. Marc gaf aan zich in te zetten voor een laagdrempelige wereld van kunst en cultuur of nog liever: een drempelvrije wereld van kunst en cultuur.
Marc weet het publiek te raken met zijn verhaal. Foto door Danielle de Ree. Na het verhaal van Marc deed vrijwilliger Ineke Uitterhoeve een oproep om leden te werven voor een nog op te zetten werkgroep die zich, zeker de komende 3 jaar, gaat bezig houden met de toegankelijkheid van kunst en cultuur. De organisatie van het symposium, Ineke Uitterhoeve en Peter Vrehen, willen graag dat het symposium een startschot is voor een meerjarig project waarbij samen met verschillende instellingen gekeken zal worden naar de huidige toegankelijkheid en waarbij tools ontwikkeld gaan worden om deze toegankelijkheid te verbeteren. Na deze oproep volgde de lunchpauze.
VN-Verdrag voor de rechten van mensen met een beperking Na de lunch nam Dhr. Huup Peters het woord. Dhr. Peters heeft de ontwikkelingen rondom de ratificatie van het VN-verdrag voor de rechten van mensen met een beperking en de gevolgen daarvan voor de gemeente Maastricht toegelicht. Het in 2006 opgestelde VN-verdrag voor de rechten van mensen met een beperking is in 2009 ondertekend door de Nederland. De ratificatie van het verdrag is echter nu pas aan de orde. Dit betekent dat het verdrag nu wordt omgezet in wet- en regelgeving. Een stap dichterbij op weg naar een inclusieve samenleving. Het VN-verdrag voor de rechten van mensen met een beperking is, net als alle andere VN verdragen, een mensenrechten
verdrag. Dit verdrag is nodig omdat mensen met een beperking nog steeds niet dezelfde mogelijkheden en toegang hebben tot participatie als mensen zonder beperking. Naar aanleiding van de ratificatie van het VN-verdrag voor de rechten van mensen met een beperking is in 2013, in Maastricht, de Lokale Coalitie voor Inclusie ontstaan. In opdracht hiervan heeft in Maastricht een nulmeting plaats gevonden omtrent de toegankelijkheid van Maastricht. Toegankelijkheid wordt ook hier in de breedste zin van het woord opgevat. De vrij late ratificatie van Nederland heeft de (landelijke) Coalitie voor Inclusie niet tegengehouden om afgelopen september een landelijke werkbijeenkomst te organiseren, waar provinciale werkbijeenkomsten aan vooraf zijn gegaan. Monitoring is nodig op basis van de nulmeting. Een pioniers rol is hiervoor weggelegd voor Maastricht. Het is belangrijk om te weten hoe lokaal gezien, de Maastrichtenaar tegen mensen met een beperking aankijkt. Aan de hand van deze nulmeting wordt een vragenlijst opgesteld. Deze zal centraal staan binnen de monitoring van hoe de veranderingen rondom toegankelijkheid ervaren worden door de inwoners van Maastricht. De Lokale Coalitie voor Inclusie is momenteel op zoek naar 600 inwoners van Maastricht met een beperking die willen deelnemen aan dit panel. Zij zullen de komende 2 jaar (vanaf januari 2016) een aantal keer de vragenlijst mogen invullen. Huup Peters onderstreept ook, dat het ontbreken van empathie voor de gehandicapte medemens pijnlijker ervaren wordt dan fysieke obstakels. Maar in zijn optiek is het vooral belangrijk om verdraagzaamheid tussen de ‘gewone’ en de gehandicapte burger te stimuleren. Onderschat nooit Art Brut! Juist deze kunstvorm heeft in zijn directheid, in zijn ongeremde vorm en oorspronkelijkheid een enorme zeggingskracht. Juist aan deze oprechte vorm van kunst, gemaakt door mensen waarvan het innerlijk leven is verrijkt door hun beperkingen, mag niet voorbij worden gegaan. Een laatste uitspraak van Huup was: ‘Practice what you preach.’ Met andere woorden de ratificatie van het VNverdrag voor de rechten van mensen met een beperking begint bij jezelf!
Huup Peters vertelt over het VN-verdrag. Foto door Danielle de Ree.
“I have a dream…….” Een onderwerp dat hierbij aansluit is de wedstrijd van de Rabobank: ‘I have a dream.’ De Rabobank stort ieder jaar € 50.000 in een fonds om lokale projecten, gericht op versterking van het maatschappelijke, sociale of culturele leven, binnen de lokale gemeenschap te realiseren. Huup Peters zou met dit geld graag een inclusieve wijk willen zien. Een toegankelijke buurt voor zowel de ‘gewone’ mens als de mens met een beperking, waarin deelname aan activiteiten voor mensen met een beperking niet langer gehinderd wordt door fysieke obstakels. Een reactie vanuit de zaal hierop was dat er eventueel technische studenten en/of studenten architectuur zouden kunnen worden ingezet om dit praktisch mogelijk te maken. Naar aanleiding van een aantal quotes vanuit de nulmeting ontstond de discussie: ‘Wanneer is iets respectloos en wanneer is iets onbewust/dom?’ Zo kwam men samen tot de conclusie dat wanneer er een oprijplaat ontbreekt of wanneer er fysieke toegankelijkheidsproblematiek heerst dit vaak een kwestie is van niet nadenken over, of niet stil staan bij. Wel is het respectloos wanneer een winkelier zegt dat men met een rolstoel niet welkom is, omdat je met een rolstoel de plek inneemt van twee lopende klanten. Respectloos gedrag zit met name in de bejegening richting de mens met een beperking.
Verschillende rollen Vervolgens heeft Mevr. Ineke Uitterhoeve haar scriptie, die aanleiding was tot het symposium en de nog op te zetten werkgroep, gepresenteerd. Zij heeft haar scriptie geschreven in opdracht van een centrum voor de kunsten in Zuid-Holland, dat haar de vraag stelde om te gaan onderzoeken hoe zij het beste kinderen met een (verstandelijke) beperking les konden bieden. Belangrijkste conclusies uit dit onderzoek waren dat er in geen enkel centrum voor de kunsten een volledig inclusief beleid/aanbod aanwezig is. Vaak is er nog sprake van een apart aanbod, of zelfs exclusie. Daarnaast bleek dat dans een discipline is die nog ver achterligt op de rest. Verder is gebleken dat er een kloof is tussen beleid en praktijk en dat er meer duidelijkheid moet komen richting organisatie, personeel, en burgers, over wat een inclusief aanbod precies inhoudt. De gemeente speelt een belangrijke rol omdat veel instellingen afhankelijk zijn van gemeentelijke subsidie. Zetten gemeentes dit hoog op de agenda, dan zullen instellingen eerder geneigd zijn hier aandacht aan te besteden. Hiernaast is het nodig dat docenten bijscholing ontvangen en competenter worden in het omgaan met kinderen met een beperking. Zij moeten kundig zijn in het les geven en betrekken van deze kinderen binnen de ‘normale’ groep. Ook kwam naar voren dat er een sterkere communicatie moet zijn naar en met ouders. Het blijkt namelijk dat vaak niet de kinderen, maar de ouders problemen hebben met de inclusieve klas. Ten slotte moet er gekeken worden naar de financiële mogelijkheden die op dit moment lang niet ideaal zijn. Een kennismakingsgesprek met ouders, kind en organisatie kan voor een hoop helderheid zorgen. Hierin kunnen alle betrokken partijen hun verhaal kwijt, om zo tot de best aansluitende mogelijkheden te komen. Een conclusie die hieruit getrokken kan worden, en ook uit andere verhalen van deze dag, is dat er bij het ontwikkelen van een inclusief beleid er verschillende rollen zijn weggelegd voor verschillende partijen. Zo is er een rol voor de overheid, voor instellingen en voor de doelgroep zelf. Door samen te werken kan inclusie verbeterd worden.
Brede blik Na de presentatie van de scriptie heeft Mevr. Karin Martens, Senior beleidsmedewerker van de gemeente Maastricht, het woord genomen. Zij sprak over hoe kunst en cultuur mensen met elkaar
verbind. Hiernaast is het een uitlaatklep voor de alledaagse stress. Cultuur werkt en inclusieve cultuur werkt beter. Mensen met en mensen zonder een beperking hebben dezelfde belangen, behoeften en dromen op het gebied van kunst en cultuur. Echter is het kunnen nastreven, uitvoeren en achterna gaan van deze belangen, behoeften en dromen lang niet voor iedereen mogelijk. Karin Martens denkt mee om het cultureel aanbod voor mensen met een beperking toegankelijker te maken. Zowel op het gebied van fysieke belemmeringen als een stukje mentaliteitsverandering dat hard nodig is. Zij beseft, mede door het Symposium, dat bewustzijnsverruiming nodig is om de bejegening van mensen met een handicap te veranderen. Juist kunst kan hierbij een krachtig middel zijn om bestaande taboes doorbreken. Men moet breder gaan kijken dan alleen de fysieke belemmeringen en toegankelijkheid. Het gaat om providentie. Aanbod voor kunst en cultuur kan en moet meer voor en door mensen met een beperking. Om dit te realiseren zou een publieks- of omgevingsanalyse voor inzicht kunnen zorgen.
Karin Martens van Gemeente Maastricht en Peter Vrehen. Foto door Danielle de Ree. Na de toespraak van Karin Martens volgde er een korte koffiepauze waarna Ton Hermes het woord nam. Dhr. Hermes is oud militair (landmacht). Een passie is voor hem altijd schilderen geweest. Daarom is hij na zijn pensioen een atelier begonnen. In dit atelier biedt hij nu een volledige opleiding in schilderen (portret en landschap), tekenen en kaligrafie aan. Dat dit atelier toegankelijk is, blijkt wanneer we foto’s te zien krijgen waarop verschillende mensen in een rolstoel zijn lessen volgen. Bij iedere foto weet hij te vertellen wie wij zagen, waarom die persoon in een rolstoel zit en wat deze heeft geschilderd. Hier wordt niet zomaar tekenles gegeven. Er is hier sprake van een gedegen, gerichte opleiding voor senioren. Juist voor deze kwetsbare doelgroep (denk hierbij o.a. aan veteranen met een posttraumatische stoornis (PTS)) houdt hij zijn atelier betaalbaar, toegankelijk en vooral zo laagdrempelig mogelijk. Bij verhindering, iets wat bij deze doelgroep nogal eens voor kan komen, rekent hij geen lesgeld, of er bestaat de mogelijkheid de les op een ander moment in te halen. Zes groepen komen iedere week in zijn atelier. Schilderen is voor dhr. Hermes een ambacht. De belangstelling voor zijn atelier is zo groot, dat hij een wachtlijst moet hanteren. Naast schilderen en tekenen geeft hij ook intensieve begeleiding in kalligrafie, het schoonschrijven. Het geduld dat je voor dit eeuwenoude ambacht moet hebben, leidt tot een weldadige innerlijke rust, waardoor je alle mindere kanten van het bestaan even kunt vergeten. Door het gezellig samenzijn wordt eenzaamheid doorbroken. Zelfvertrouwen groeit omdat men, onder zijn intensieve begeleiding, iets moois en duurzaams weet te creëren. De emotionele betrokkenheid als men een mooi portret van een kleinkind weet te maken, doet de mensen goed.
Zijn doelen zijn het volgende: ◦ Ontplooien van kunst en cultuur. ◦ Techniek aanleren ◦ Praktische ondersteuning. ◦ Persoonlijke aandacht. ◦ Stimuleren. ◦ Perspectief bieden door mogelijkheden voor de toekomst te scheppen.
Ton Hermes vertelt hoe hij inclusie mogelijk maakt bij HermesArts. Foto door Danielle de Ree.
Inclusie is zeker mogelijk! Om de middag af te sluiten heeft Mevr. Margo Gilissen haar kunst en ervaringen gedeeld met de zaal. Sinds 1982 is Margo ziek. Het heeft lange tijd geduurd voordat artsen beseften, dat dit niet zomaar tussen haar oren zat. Toen haar ziekte en het verloop hiervan duidelijk werd, liet ze het hierbij niet zitten. In 1992 ging ze naar Lourdes. Ze kreeg een ingeving: in plaats van afwachten wilde zij iets constructiefs met haar leven doen. Ze gooide het roer om en meldde zich aan bij de Kunstacademie van Tongeren. Binnen een maand had de Kunstacademie alles voor haar toegankelijk gemaakt, zodat Margo de opleiding Keramiek kon gaan volgen. Zo werd o.a. een trap vervangen door rijplaten voor haar rolstoel en het toilet werd aangepast. Voorbeelden van haar kunstwerken zijn lampen. Lampen bieden licht en licht biedt warmte. Mooie voorbeelden zijn lampen gemaakt vanuit mallen van haar eigen gehoorapparaat of kunstgebit. Hiernaast werd ook een prachtige schaal getoond die bestond uit ontelbare kleine rolletjes/worstjes.
Margo over haar kunst. Foto door Danielle de Ree LICHT: Margo's afstudeerproject heet LICHT. Met een lamp gebaseerd op de afdrukken van kunstgebitten won zij de 2e prijs in Brussel, een wedstrijd georganiseerd door de Belgische staat. Op de vraag uit het publiek hoe zij de afdrukken vastzet zegt zij eigenzinnig: 'Dat is mijn eigen geheim.' Zij is met het prachtige cijfer van een 9,8 afgestudeerd en mocht op kosten van de Kunstacademie nog een jaar verder studeren. Op dit moment houdt zij zich bezig met monumentale keramiek. Haar inspiratie haalt zij uit haar eigen levensloop en de natuur. Het is haar bij de verkoop zeker niet om de winst te doen zolang ze de kosten er maar uithaalt. Want, zoals ze zelf zegt, de laatste jas heeft geen zakken.' Na alle inspirerende en emotionele verhalen is het woord nogmaals aan Peter Vrehen. Hij vond het symposium inspirerend. Er is veel gehoord en geleerd. Hij bedankte Karin Martens voor het meedenken vanuit de Gemeente en deed een oproep aan de mensen om deel te nemen aan een werkgroep. Hij bedankte de sponsoren, de drie ergotherapeuten in opleiding, Wiel Buijs als dagvoorzitter, Huup Peters voor zijn toelichting over het VN-verdrag, Marc Rieu, Margo Gilissen die bewees dat je met kunst, ondanks een handicap, positief in het leven kunt staan, Ton Hermens voor zijn voorbeeld van hoe je kunst en cultuur geïntegreerd uit kunt voeren, Ruth Iturriaga de Segall voor haar mooie gedicht en Ineke Uitterhoeve voor het voorlezen van de Nederlandse vertaling hiervan en voor haar aandacht en tijd, Daniëlle de Ree voor de foto's, enz. Al met al was het symposium een succes. Dit mede door de vele inbreng van de zaal en bereidheid om mee te denken over oplossingen voor een inclusieve samenleving op het gebied van kunst en cultuur.
Ook tijdens de lunch wordt verder gediscussieerd.
Er wordt aandachtig geluisterd naar alle sprekers.
