Verkeers(on)veiligheid: kernbegrippen, risicofactoren en mogelijke maatregelen dr. Stijn Daniels Universiteit Hasselt, IMOB / Steunpunt Verkeersveiligheid
DOEL VAN DEZE LESDAG • Terminologie verwerven/opfrissen • Inzicht verwerven in de aard en de dimensie van verkeersveiligheidsproblemen
2
• Kennis opdoen over strategieën en maatregelen om verkeersveiligheid te verhogen
1.
Verkeersonveiligheid als maatschappelijk probleem
2.
Risicofactoren
3.
Maatregelen
3
INHOUD
4
-1– VERKEERSONVEILIGHEID ALS MAATSCHAPPELIJK PROBLEEM
5
IS ONS VERKEER ONVEILIG?
6
MEESTAL GAAT HET GOED!
7
… MAAR NIET ALTIJD!
ONGEVALLEN EN BIJNAONGEVALLEN (VLAANDEREN) 381 doden 3610 zwaargewonden 32761 lichtgewonden
+/- 500.000 ongevallen zonder letsel (u.m.s.)
Bron: FOD Economie (2012), Mobiliteitsplan Vlaanderen (2003)
8
? bijna-ongevallen
EEN STUKJE GESCHIEDENIS Londen 1896: Eerste verkeersongeval ter wereld: autobestuurder rijdt met 7km/uur voetganger dood
9
“I trust this will never happen again”
•
Tegenstelling maatschappelijk individueel risico
•
Individueel risico is laag => mensen onderschatten probleem
10
ONVEILIG DUS, MAAR
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek, Statistiek van de verkeersongevallen
11
VERKEERSDODEN 30 D – BELGIË + GEWESTEN
Bron: FOD Mobiliteit en Vervoer
12
Evolutie verplaatsingen in België sinds 1970
120
EVOLUTIE DODEN 30 D/MIA VTGKM
80
60
40
20
0
VL
W
BR
BEL
13
doden 30d per miljard vtgkm
100
INVLOED OP PUBLIEKE OPINIE • WTC New York 11-9-2001 (2 749 doden) jaarlijks 30 000 verkeersdoden USA/Europa • Cfr. kikker in heet water
14
• => conclusie: mensheid in staat om (snel) lering te trekken uit grote rampen, minder eenvoudig uit aanslepende fenomenen zoals verkeersonveiligheid.
Source: WHO (2013)
15
VERKEERSONVEILIGHEID WERELDWIJD
Bron: EU-CARE
16
Verkeersdoden per miljoen inwoners (EU-27)
17
WIE ZIJN DE SLACHTOFFERS?
18
19
-2– RISICOFACTOREN
20
Waarom wij rijden zoals wij rijden en wat dat zegt over ons …
OORZAKEN VAN ONGEVALLEN Mens (94%)
Omgeving (28%) 2%
24%
65%
1% 1% 4% 2%
Bron: Sabey & Taylor (1980)
21
Voertuig (8%)
DECOMPOSITIE
Blootstelling: blootstelling aan het risico, vb. aantal km per jaar, reistijd per jaar.
Letselernst: verhouding letsels met een bepaalde ernst (vb. lichtgewond, zwaargewond, dodelijk) t.o.v. het totaal aantal slachtoffers
22
Risico: kans op een gebeurtenis met een bepaalde afloop per eenheid blootstelling.
EXPOSITIE Factoren die de expositie beïnvloeden:
23
• Demografie • Ruimtelijke ordening • Samenstelling verkeer (aandeel auto’s, vrachtwagens, motor- en bromfietsen, voetgangers, fietsers,…) • Economische factoren (inkomen, werkgelegenherid,…) • Structuur verkeersnetwerk (vb. integratie vorm, functie, gebruik)
Factoren die het ongevallenrisico beïnvloeden:
24
• Snelheid • Alcohol, drugs en geneesmiddelen • vermoeidheid • Geslacht en leeftijd • Tijdstip (nacht, weekend,…) • Type weggebruiker (automobilist, fietser,…) • Lichtgesteldheid (licht, duisternis, schemer) • voertuigdefecten • Kwaliteit wegdek, wegontwerp en onderhoud • Zichtbaarheid • Fysieke vermogens weggebruikers (zicht, gehoor,…) •…
Dodelijk verkeersrisico per mia personenkm/mia minuten (Vlaanderen, 2007) 122.10
motorrijder
129.80
11.60
bromfietser
30.00
2.30
voetganger
33.80
5.30
fietser
21.10
3.70
bestuurder personenwagen
4.80
killed per billion minutes travel killed per billion personkilometer
2.00
passagier personenwagen
2.40
0.00
inzittenden trein/tram/bus
0.00
Bron: Steunpunt MOW-VV
20
40
60
80
100
120
140
25
0
26
DE MENS
RISICO’S I.F.V. GESLACHT dodelijk risico per mld km mannen/vrouwen 16 14 12 10 8 6 4 2 0 vrouw
27
man
Bron: FOD Economie, Steunpunt MOW – Verkeersveiligheid, cijfers Vlaanderen - 2007
28
Risico in functie van leeftijd
Source: WHO, 2004
29
Alcohol
RIJDEN ONDER INVLOED EN LETSELONGEVALLEN : EVOLUTIE 0,8‰
0,5‰ Bron: FOD Economie ADSEI / Infografie: BIVV
80%
% geteste autobestuurders
70%
% autobestuurders onder invloed
60% 50% 40% 30% 20% 10%
30
30
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
0%
RIJGEDRAG EN RIJVAARDIGHEID • Rijgedrag rijvaardigheid • Rijgedrag = waargenomen gedrag bij bestuurders (= wat DOEN ze effectief)
31
• Rijvaardigheid = vermogen om te besturen en aan het verkeer deelnemen (= KUNNEN) (bv. reactievermogen, stuurvaardigheid, beoordeling complexe situaties,…)
RIJGEDRAG EN RIJVAARDIGHEID • Betere vaardigheid leidt niet noodzakelijk tot beter gedrag vb. slipcursus
32
• Bij gelijke taakbelasting leidt betere vaardigheid wel tot betere prestaties
SNELHEID EN RISICO Snelheid invloed op
33
• Ongevalsrisico • Letselernst
Bron: WHO, 2004
34
Snelheid/Alcohol
35
Tel het aantal keren dat het witte team de bal doorgeeft
• Aandacht:
36
• We zien niet alles! • Complexiteit situatie mag niet groter zijn dan onze vermogens toelaten • Maar ook routine doet aandacht verslappen en kan daardoor risicovol worden
ONGEVALSFACTOREN
Bron: FOD Economie
37
aantal vermeldingen per 1000 ongevallen rood licht rijden 25 geen voorrang verlenen 271 doorlopende witte lijn overschrijden 19 verkeerd inhalen 25 in extremis uitwijkmaneuver uitvoeren 65 niet-reglementaire plaats op de rijbaan 95 controleverlies over stuur 396 volgafstand onvoldoende 57 val 38
Factoren die het letselrisico beïnvloeden:
38
• Menselijke tolerantie • snelheid • Gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen (veiligheidsgordel, helm, kinderzitje,…) • Aanwezigheid en aard van obstakels langs de weg • Voertuigkenmerken • Alcohol, drugs en geneesmiddelen • Kwaliteit en snelheid hulpverlening • Aanwezigheid gevaarlijke stoffen, brandgevaar,…
39
Source: WHO, 2004
40
40
GEDRAGSMETING GORDELDRACHT EVOLUTIE VAN HET % GORDELDRACHT VOORIN DE WAGEN
41
-3– MAATREGELEN
INTERNATIONALE CONCEPTEN • Vision Zero (Zweden)
42
• Duurzaam Veilig (Nederland)
VISION ZERO
•
•
• •
Grondslag = ethisch principe dat niemand zou gedood of gewond mogen geraken in het verkeer Menselijke fouten mogen niet met de dood bestraft worden (mens heeft wel de verantwoordelijkheid om basisregels na te leven) Verkeerssysteem moet aangepast zijn aan de menselijke beperkingen Systeemelementen zijn onderling verbonden (mens – voertuig – omgeving) Belangrijkste verantwoordelijkheid ligt bij ontwerpers van het systeem 43
•
44
VISION ZERO
45
DUURZAAM VEILIG
46
DUURZAAM VEILIG
AANGRIJPINGSPUNTEN 3 E’s: Education (educatie en sensibilisatie) Engineering (infrastructuur en voertuigtechniek)
47
Enforcement (wetgeving en handhaving)
DE HADDON-MATRIX Voertuig en uitrusting
Omgeving
Informatie Attitudes Stoornissen Politiehandhaving
Technische uitrusting Verlichting Remmen Bediening Snelheidscontrole
Weginrichting Snelheidsbeperkingen Voorzieningen voor zwakke weggebruikers
Voor het ongeval
Ongevalpreventie
Tijdens het ongeval
Letselpreventie Gebruik beveilitijdens ongeval gingsmiddelen Stoornissen
Beveiligingsmiddelen Letselvermijdende vormgeving
Beschermende elementen in het wegontwerp
Na het ongeval
levensbehoud
Toegankelijkheid Brandgevaar
Oproepfaciliteiten hulpdiensten Congestie
Bron: WHO, UHasselt-IMOB
Eerste hulp Gespecialiseerde hulp
48
Mens
49
OPLEIDING EN BEWUSTMAKING
Educatie • Rij-opleiding (auto, motor, vrachtwagen, bus,…) • Verkeersopvoeding in het onderwijs: eindtermen L.O./S.O.
50
• Paradox jonge bestuurders: beste vaardigheden (cognitief, motorisch, perceptueel), maar toch hoogste ongevallenbetrokkenheid => leeftijd en onervarenheid spelen mee
Sensibilisatie • Gedragsbeïnvloeding via communicatie • Middelen: straataffiches, folders, demonstraties, lezingen, TV/radiospots, advertenties, websites,… • Op zichzelf of in combinatie met andere maatregelen (vb. handhaving, wetgeving)
51
• Fear appeal?
52
53
54
INFRASTRUCTUUR
55
56
INFRASTRUCTUUR
INFRASTRUCTUUR • Wordt (te) vaak genoemd als oorzaak van een ongeval, vb.: • Te krap bemeten • Verkeerde plaatsing obstakels • Te glad wegdek
• Bijdrage verkeersveiligheid op 2 vlakken:
57
• Voorkomen ongevallen • Beperken letselernst
INFRASTRUCTUUR • Ontwerpaandachtspunten: zichtbaarheid, herkenbaarheid, begrijpelijkheid • “Vergevingsgezinde” wegen? • Van autogericht naar multimodaal
58
• Vb. doortochten, drempels, plateaus, rotondes, vangrails, aanpak gevaarlijke punten, vrijliggende fietspaden, fysieke scheiding rijrichtingen, …
Verschillende doelstellingen: veiligheid – leefbaarheid – bereikbaarheid => kunnen conflicteren!
59
Hoe meer en aangenamer de wegen meer verkeer meer wegen aanleggen meer verkeer …
60
Hoge snelheden ontmoedigen…
61
…of bevorderen?
62
Voorzieningen voor zwakke weggebruikers
63
VOERTUIGTECHNIEK/TECHNOLOGIE
64
Bron: BOSCH
65
INTELLIGENTE SNELHEIDSAANPASSING (ISA)
66
EURO NCAP
Voertuigtechniek/-technologie Personenwagen, vrachtwagen, (brom)fiets, motor,… Actief – passief Veiligheid verkoopsargument Veiligheid inzittende veiligheid andere verkeersdeelnemers • www.EuroNCAP.com • Risicocompensatie: veilig voelen, onveilig rijden? • Nuttig bij correct gebruik
67
• • • •
68
WETGEVING EN HANDHAVING
WETGEVING
69
• Doel: verkeer efficiënt afwikkelen en veiligheid garanderen • Effect wetgeving op verkeersveiligheid? • Combinatie met sensibilisatie en handhaving belangrijk • Wetgeving kan ook invloed hebben op sociale normen • Wetgeving relatief eenvoudig, goedkoop en snel • Populair bij beleid • Belg. wetgeving verschilt relatief weinig van de verkeersveiligste landen (vb. alcohol, gordel, snelheid, gsm,…)
HANDHAVING
Vaststelling door politie, afhandeling door justitie. 3 speerpunten: snelheid, alcohol, gordeldracht Andere: helm, agressie, rij- en rusttijden, inhaalverbod, foutparkeren, fietsverlichting, afstand houden, kinderzitjes, boorddocumenten, technische uitrusting,… Effectiviteit:
Bewezen effect: mensen die veel verkeersboetes krijgen hebben ook vaker ongevallen Gunstig effect op verkeersveiligheid indien iedereen alle regels zou naleven Vb. in Vl = onbemande camera’s: 7-9% daling letselongevallen
70
71
EFFECT NALEVEN BELANGRIJKE REGELS
HANDHAVING 2 basisproblemen bij klassieke verkeershandhaving: • Realisatie hoge pakkans moeilijk haalbaar • Kostprijs inzet mensen en middelen • Overvloed aan verkeersbewegingen en mogelijke overtredingen
72
• (Perceptie dat) boetes dienen voor verhoging overheidsinkomsten
HANDHAVING Alternatief= automatische handhaving:
73
• Vooral ivm detectie snelheid en roodrijden • Aan sterke opmars bezig • Effectief • Kosten-efficiënt • Objectief • Billijk => pakkans voor overtreders is ho(o)g(er) • Nadeel: (nog) niet toepasbaar voor alle soorten overtredingen vb. alcohol, drugs, inhalen,…
SANCTIONERING • Wat is een redelijke boete? • Niet enkel hoogte boete, ook pakkans belangrijk
• Invloed hogere boetes op rijgedrag is onzeker
74
• Maatschappelijk draagvlak voor ogen houden
75
ELEMENTEN HANGEN SAMEN
VOOR WIE MÉÉR WIL WETEN • Mobiliteitsplan Vlaanderen , http://www.mobiliteitsplanvlaanderen.be/ • Verkeersveiligheidsplan Vlaanderen, http://www.mobielvlaanderen.be • Cijfers verkeersongevallen FOD Economie,
http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/verkeer_vervoer/verkeer/ongevallen_s lachtoffers/
• BIVV, www.bivv.be • Steunpunt Verkeersveiligheid, www.steunpuntverkeersveiligheid.be
• SWOV www.swov.nl • Europees actieplan verkeersveiligheid
76
http://ec.europa.eu/transport/road_safety/index_en.htm
