Verdringing op de pakkettenmarkt. Conclusie Voor mensen zonder werk die – al dan niet gestuurd door het UWV – als ondernemer aan de slag gaan is het een uitkomst dat zij in de opbouwfase van hun onderneming fiscaal worden ontzien. Onderzoek in de sector pakketbezorging, waar vooral een beperkt aantal grotere bedrijven actief is, laat echter de onbedoelde bijwerkingen zien van dit medicijn tegen werkloosheid, zozeer dat terecht de vraag kan worden gesteld of het medicijn in deze situatie niet erger is dan de kwaal. Er is namelijk geen reden voor werkeloosheid in de sector pakketbezorging. De sector van de pakketdiensten is met name door de groei van de internetverkopen een sterk groeiende sector. Maar de werkgelegenheid voor werknemers, die werken op basis van een arbeidsovereenkomst, neemt niet of nauwelijks toe. In plaats daarvan groeit er een enorme schil van oproepcontracten en vooral zzp’ers. Het werken met deze vormen van contracten is voor de pakketdiensten veel goedkoper. Zo bespaart Post NL (uitgaande van 2500-3000 zzp’ers) meer dan 40 miljoen euro op arbeid door te werken met zelfstandigen in plaats van werknemers. Hiermee wordt werkgelegenheid voor werkenden met een arbeidsovereenkomst en een cao vervangen door inzet van werkenden met onzekere contracten zonder rechtsbescherming en werknemersverzekeringen. Zzp’ers zijn in deze sector geen ondernemer maar ‘schijnzelfstandigen’, die volledig worden aangestuurd door de pakketdienst waarvoor ze (exclusief) werken. Die schijnzelfstandigheid wordt nog steeds gedoogd. De tarieven die aan die zzp’ers worden betaald zijn ongeveer gelijk aan de loonkosten van een werknemer, maar de zzp’er moet van dat tarief zelf de autokosten en andere bedrijfskosten betalen. De vergoeding die ze overhouden voor de geleverde arbeid is veel lager dan de loonkosten voor een werknemer. Als een zzp’er net als een werknemer (evenveel) pensioen wil sparen, betaalt hij geen belasting maar wel pensioenpremie. Hij houdt dan - met een arbeidstijd van 45 uur per week - een netto-inkomen over dat lager is dan bij een minimumloon voor werknemers met een normale werkweek (40 uur). Als zzp’ers afzien van pensioen maar zich nog wel– beperkter dan werknemers - verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid hoeft hij ook geen belasting te betalen. Het netto-inkomen is dan ongeveer gelijk aan dat van een werknemer. De zzp’er kan er ook voor kiezen zich niet tegen arbeidsongeschiktheid te verzekeren. In dat geval kunnen ze iets meer netto overhouden dan werknemers in loondienst, ook al krijgen ze voor hun arbeid ca. 40% minder dan werknemers van pakketdiensten. Dat kan alleen omdat ze gebruik kunnen maken van fiscale voordelen als zelfstandigenaftrek en MKB-vrijstelling, waardoor ze bijna geen inkomstenbelasting betalen. De schijnzelfstandigen in deze branche ontlenen voor een zeer groot deel hun bestaansrecht aan fiscale ontziemaatregelen voor ondernemers. Bij PostNL wordt op dit moment naar schatting 80% van de routes gereden door zzp’ers. In de gehele sector wordt naar schatting 60% van het werk verricht door ongeveer 4000 zzp’ers. De fiscale ontziemaatregelen leiden voor de schatkist tot een derving aan premies en belastingen van ca. € 40 mln., waarvan meer dan 25 miljoen bij Post NL.
De fiscale ontziemaatregelen leiden ertoe dat zzp’ers tot een inkomen van ca. € 25.000 belastingvrij inkomen kunnen vergaren. Het nettoloon van een werknemer in loondienst is maximaal ca. €22.000. Omdat de zzp’er zijn inkomen netto krijgt kan de pakketdienst een tarief bieden waarin arbeid ca. 40% lager beloond wordt. Dankzij de praktijk van het inhuren van zzp’ers dalen de kosten per pakje voor de pakketdienst met ongeveer €0,50. De zelfstandigenaftrek in de huidige vorm, als vast bedrag, heeft het meeste effect op lage inkomens: het is logisch dat fiscale ontziemaatregelen juist die ondernemers ontzien die dat het hardst nodig hebben. Maar wanneer ook schijnzelfstandigen als ondernemer worden beschouwd wordt alleen de weg vrijgemaakt voor doorgeschoten flexibilisering.
Inleiding In 2012 heeft SOMO in opdracht van FNV Bondgenoten onderzoek gedaan naar het werken in de pakketbezorging. In dat onderzoek kwam een reeks van problemen aan de orde: veel uitbesteding tegen lage tarieven en hoge werkdruk. In 2014 is aanvullend onderzoek gedaan naar de rol van de opdrachtgevers van de pakketdiensten. Daaruit blijkt dat opdrachtgevers zich niet verantwoordelijk voelen voor de uitvoering van de pakketbezorging. Opdrachtgevers en hoofdaannemers nemen voor het werken in de pakketbezorging geen of weinig verantwoordelijkheid, maar bepalen in belangrijke mate de mogelijkheden voor verantwoord werken in de keten. In deze notitie is de vraag aan de orde of de keuzes van de pakketdiensten met betrekking tot de uitvoering van de bezorging verantwoord werken nog wel mogelijk maken.
Werkgelegenheid. In 2011 publiceerde de OPTA onderzoek naar de postmarkt in 2010, waarin specifiek aandacht werd besteed aan het segment pakketten. De omvang van de markt werd geraamd op 160 mln. pakketten. PostNL publiceert in datzelfde jaar dat het 106 mln. pakketten vervoert. In 2013 vervoert PostNL al 130 mln. pakketten. In 2014 wordt ieder kwartaal 6-8% groei gerapporteerd. De groei zit vooral in het segment van bedrijf naar consument (B2C) door de stijgende internetaankopen. De totale markt wordt daarom door SOMO geschat op minimaal 200 mln. pakketten. Alleen al bij PostNL zijn dagelijks zo’n 3000 auto’s onderweg om pakketjes af te leveren bij consumenten. Concurrenten voegen daar nog eens minstens 1000 routes (B2C) aan toe. Nog eens zo’n 1500 routes worden gereden in het verkeer van business to business. Voor het dagelijks rijden van die routes zijn naar schatting 6600 fulltime arbeidsplaatsen nodig. Het aantal betrokken mensen is nog aanzienlijk groter omdat sommige bedrijven werken met veel (kleine) oproepcontracten (DHL Selektvracht). De markt groeit nog volop en biedt dus volop kansen voor groei van volwaardige werkgelegenheid. Toch gebeurt dat niet. De grote pakketdiensten in de B2C markt (PostNL en DHL Selektvracht) nemen geen mensen meer aan in vaste dienst. Post NL werkt met zelfstandigen zonder personeel (zzp) of zelfstandigen met zelfstandigen (zmz) en zelfstandigen met personeel. Selektvracht werkt met oproepcontracten. Alleen de kleinere spelers in die markt als GLS en DPD werken vooral of uitsluitend met subcontractors (bedrijven met personeel). In het kleinere B2B segment zijn er nog wel bedrijven die bij voorkeur mensen aannemen (Fedex, UPS, in mindere mate DHL Parcel), maar ook TNT Express kondigde in 2014 aan het aandeel uitbesteed werk te willen vergroten van 40% naar 80%, omdat eigen mensen te duur zouden zijn. Naar schatting werken er bij de pakketdiensten zelf bij elkaar 1500 -2000 fte bezorgers in loondienst (oproepcontracten buiten beschouwing gelaten). De rest van de werkgelegenheid zit hoofdzakelijk bij zzp’ers (alleen al bij PostNL 2500-3000), oproepcontracten (alleen al bij Selektvracht 3.000), of kleine vervoerders met personeel in dienst. De vraag is waarom de groei in werkgelegenheid zich niet vertaalt in meer arbeidsplaatsen bij de groep pakketdiensten.
Loondienst of zelfstandige Mensen in loondienst moeten in deze sector in principe betaald worden volgens de cao beroepsgoederenvervoer over de weg (afgesloten met werkgeversorganisatie TLN), tenzij hun
onderneming een cao heeft die gedispenseerd is. Voor dispensatie is nodig dat de cao voor werknemers minimaal gelijkwaardig is aan die van TLN. Van de pakketdiensten hebben PostNL, DHL Express, TNT Express en DHL Selektvracht eigen cao’s. De eerste drie klagen wel regelmatig dat zij veel duurder uit zijn dan de algemeen verbindend verklaarde cao, maar de verschillen blijken voor de relevante functies (rijdend personeel) in de pakketbezorging niet groot. De cao Selektvracht is voor de functie ‘bestellers’ zeker niet ‘gelijkwaardig’. Bestellers in vaste dienst hebben feitelijk stukloon. Het inkomen hangt af van het aantal pakketjes. Er is wel een garantie van € 40,02 per opkomst (8090 pakketjes), maar het inkomen is verder onzeker. De mensen in vaste dienst (ca. 300) komen gemiddeld aan een uurloon van € 9,- (net boven het minimumloon). In de algemeen verbindend verklaarde cao is het verschil met het minimumloon voor iemand die begint in deze functie minimaal 20%. Mensen met oproepcontracten voor minder dan 40 uur (ruim 3.000) hebben bij DHL Selektvracht een evenredig lager garantie-inkomen per dag.
Buiten de bedrijven met bedrijfscao’s moet dus iedere werknemer in loondienst in deze sector betaald worden conform de cao TLN, bijvoorbeeld de bedrijven aangesloten bij de Vereniging Koeriers- en Expressdiensten (VKE). Ervaren bezorgers krijgen (na 5 dienstjaren) in die cao per jaar € 21.936,-. Daarvoor moeten ze in de weken dat ze werken gemiddeld 5 overuren maken. De loonkosten voor de werkgever liggen aanzienlijk hoger: een ervaren bezorger met gemiddeld 5 overuren kost een werkgever € 41.105,- per jaar. Pensioenpremies, loonheffing en werkgeverslasten zorgen voor een opslag op het nettoloon van ruim 87%. Dankzij die opslag staat de werknemer niet met lege handen bij arbeidsongeschiktheid, pensionering en werkloosheid.
Uitbesteding aan een bedrijf met werknemers in loondienst. Omdat de cao algemeen verbindend wordt verklaard heeft een subcontractor met personeel in dienst dezelfde arbeidskosten als de pakketdienst die uitbesteed (tenzij die zelf gekozen heeft voor een betere bedrijfs-cao). Er zijn bedrijven (GLS en DPD) die alleen werken met subcontractors die personeel in dienst hebben. DPD laat subcontractors rijden tegen een eenzijdig bepaald tarief dat nooit toereikend kan zijn om het werk volgens de cao te laten verrichten. Een werknemer kost in schaal C5 met 5 overuren ca. € 207,- per dag en alleen al de autokosten bedragen ca. € 60,- per dag. Er is dan nog geen rekening gehouden met kosten van verzekeringen, telefoon/ ict, administratie, eigen risico bij schades etc., laat staan winst voor de subcontractor. DPD biedt zijn subcontractors echter een basistarief van € 225,- dat met behulp van bonussen bij een “zeer sportieve” dienstverlening kan worden opgetrokken naar maximaal € 250,-. Daar staat een waslijst van zaken tegenover waarvoor een boete kan worden opgelegd door DPD en alleen het daadwerkelijk afleveren van pakketten wordt betaald. Niet thuis is risico subcontractor. DPD bepaalt routes en DPD kan routes opzeggen en zonder risico het probleem verschuiven naar ondernemers die vaak exclusief rijden voor DPD. Bij TNT Express werd al 40% van het werk uitbesteed aan derden, maar in 2014 viel het besluit om het aandeel uitbesteed werk te vergroten naar 80%. TNT wilde uitbesteden naar bedrijven die de cao TLN toepassen, omdat chauffeurs van busjes in die cao goedkoper zouden zijn. Uit onderzoek blijkt dat verschil in kosten vooral afkomstig van verschillen in verzuim en verlof (i.v.m. de hoge leeftijd van de werknemers van TNT, waar al jaren geen nieuwe jongere mensen worden aangenomen).
Uitbesteding aan zzp en zmz Uitbesteding aan bedrijven met personeel is in de sector bescheiden in vergelijking met uitbesteding aan zzp’ers (zelfstandigen zonder personeel) en zmz’ers (zelfstandigen met zzp’ers). De grootste pakjesbezorger in Nederland, PostNL met een marktaandeel van ruim 75% van de B2C markt, laat ca. 80% van zijn routes rijden door hoofdzakelijk zzp’ers en zmz’ers. Deze werken exclusief voor PostNL. Tot 1 januari 2014 had PostNL als enige een ontheffing van de verplichting om te werken met ondernemers met een VAR-WUO-verklaring. Dat was belangrijk want bedrijven die exclusief werken voor één opdrachtgever worden niet als ondernemer beschouwd maar als ‘schijnzelfstandige’. Schijnzelfstandigen kunnen achteraf geconfronteerd worden met aanslagen voor niet afgedragen belasting en premies. Dankzij de vrijstelling hoefden zzp’ers bij PostNL daarvoor niet te vrezen. Per 1 januari 2014 heeft PostNL die vrijstelling niet meer. Maar in de praktijk is er niets veranderd. Zzp’ers die exclusief voor PostNL gaan rijden krijgen nog steeds de VAR-WUO-verklaring. Zzp’ers zijn voor de pakketdiensten veel goedkoper. In 2013 kwamen zzp’ers bij PostNL spontaan in opstand tegen de uitholling van hun tarieven en de hoge werkdruk. Zzp’ers moesten lange dagen maken voor een laag inkomen. Zzp’ers begonnen een eigen vereniging (SubcoPartners). Inmiddels zijn er meer van dat soort verbanden. Zij proberen collectieve afspraken te maken. De spontane actie eindigde met een akkoord waarin werd afgesproken dat zzp’ers kunnen rekenen op routes waarin ze gemiddeld in stedelijke gebieden 140-150 pakketten kunnen bezorgen in 9 uur per dag. Het daarbij behorende tarief per km en tarief per uur betekende een inkomen van €1000,50 per week. Voor de
‘subco’ die werkte met personeel komt daar nog € 2,66 per uur bovenop, waaruit al blijkt dat het basistarief voor betaling van de cao niet toereikend is.1 Na de opstand van subco’s krijgen de zzp’ers bij PostNL dus een omzet van € 1000,50. Als zij evenveel weken maken als een werknemer in loondienst (dus ook verlof nemen en 5% ziek zijn) is hun jaaromzet € 42.495. Daar moeten autokosten vanaf (€ 1250,- per maand) en overige bedrijfskosten (€ 200,- per maand). In totaal € 17.400 per jaar. Bij een werknemer in loondienst heeft de pakketdienst die kosten zelf, nu zijn ze voor de zzp’er. Voor de geleverde arbeid houdt de zzp’er dus ca. € 25.000 over. Ter vergelijking: als PostNL een chauffeur zou moeten betalen in de hoogste trede van schaal C van de cao Beroepsgoederenvervoer is het bedrijf ruim € 41.000 kwijt aan loonkosten, een verschil van ruim € 15.000,-. PostNL heeft bovendien een eigen loonschaal die na 13 jaar ervaring 14% hoger eindigt2 dan de cao Beroepsgoederenvervoer. Aan arbeid is PostNL dus €15.000 minder kwijt door gebruik te maken van zzp’ers. Per pakje geeft dat een voordeel (op alleen de bezorging) van ca. € 0,50. In 2010 waren de kosten van bezorging in Nederland gemiddeld nog ca. € 6,50. Bij DHL is de situatie vergelijkbaar. Volgens DHL kost een eigen werknemer die gemiddeld per maand 17,7 dagen werkt € 40.000 (schaal 6 max), terwijl een marktconforme vergoeding voor arbeid aan een zzp’er die 21 dagen per maand werkt € 26.500 bedraagt. In feite is de vergoeding voor arbeid lager want DHL vergeet in die vergelijking dat de zzp’er nog andere kosten heeft dan voor zijn auto en verzekering (DHL rekent daarvoor €15.000). Beide bedrijven kunnen het werk dus veel goedkoper laten verrichten door een zzp’er dan door mensen in loondienst. Waarom vinden zij zzp’ers bereid om te werken tegen kosten die veel lager zijn dan de kosten van werknemers in loondienst? Netto-inkomen werknemers en zzp’ers. Van de vergoeding van PostNL blijft voor de zzp’er na aftrek van bedrijfskosten ca. € 26.000 over als vergoeding voor geleverde arbeid. Een werknemer kost bij vergelijkbare werktijden (5 overuren gemiddeld in 42,5 productieve weken) €15.000 meer (ruim 40%). Maar de zzp’er houdt netto per maand bijna € 100,- meer over dan een werknemer in schaal C trede 5. De zzp’er spaart dan niet voor pensioen. Hij verzekert zich ook niet tegen arbeidsongeschiktheid. De zzp’er kan er voor kiezen om zich te verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid. Volledig verzekeren is onbetaalbaar, maar het kost minimaal € 175 om na een eigenrisico periode van 2 maanden te kunnen rekenen op een percentage van zijn omzet (50%). Omdat die kosten behoren tot de bedrijfskosten, daalt het inkomen uit arbeid Na aftrek van zelfstandigenaftrek en mkb vrijstelling is de verschuldigde belasting lager dan de heffingskorting en arbeidskorting. De zzp’er betaalt geen belasting meer. Zijn netto-inkomen is dan ongeveer gelijk aan een werknemer in loondienst. Hij kan er ook nog voor kiezen pensioen op te bouwen. Als hij zou kiezen voor een vergelijkbare pensioenopbouw als een werknemer in loondienst moet hij ruim € 6.000 premie inleggen. Daarvan kan hij ca. 40% fiscaal aftrekbaar sparen voor pensioen, de rest gaat ten koste van zijn nettoinkomen. Dat wordt dan netto € 1.242 per maand voor 45 uur per week werken, minder dan het minimumloon voor een werkweek van 40 uur (bruto € 1489, netto ca. € 1280,-).
1
Er kan - als de subco daarover beschikt - ook nog €12,50 per week bijkomen voor het dekken van de kosten van de NIWO vergunning, die nu al verplicht is vanaf een laadvermogen van 500kg. Er wordt gesproken over verlaging van die grens naar 0 kg (dus voor alle beroepsvervoer). Vanaf 1 januari wil PostNL in ieder geval dat alle subco’s over die vergunning beschikken. 2
Vergelijking 2013
Fiscale voordelen Van de vergoeding voor arbeid betaalt de zzp’er niet of nauwelijks belasting als gevolg van de mogelijkheid van zelfstandigenaftrek en de MKB vrijstelling de algemene heffingskorting en de arbeidskorting Wie geen belasting betaalt kan natuurlijk ook geen hypotheekrente aftrekken. Van het inkomen voor arbeid gaat naast de belasting alleen nog de inkomensafhankelijke bijdrage zorgverzekeringswet af. PostNL betaalt voor een zzp’er voor arbeid € 25.095,- en die houdt netto €23.222 over. Voor de werknemer in loondienst (TLN C5) zijn pakketdiensten € 41.105 kwijt, maar die werknemer houdt netto zelfs minder over (€ 21.935). Voor die werknemer is ruim € 6.000 pensioenpremie betaald en ruim € 10.000 aan belasting en premies (werkgeverslasten en inhoudingen op het loon). Als er 4.000 zzp’ers werken in de pakketbezorging loopt de schatkist dus ca. €40 mln. mis, voor Post NL bedraagt dat, uitgaande van 2500-3000 zzp ‘ers, meer dan 25 miljoen euro. De kosten van bezorging van pakketjes worden ca. € 0,50 lager. Dat voordeel komt toe aan de pakketdiensten of hun opdrachtgevers. Als zzp’ers zich wel verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid betalen ze in het geheel geen belasting meer en is de derving van inkomsten uit belasting en premies per werknemer nog ca. € 1.000 groter.
Bijlage Berekening inkomen zzp’er tegenover werknemer.
Bijlage
Kosten subcontractor zzp en TLN Schaal C trede 5
Berekening 2014 productieve weken uren per week gem. opbrengst per uur aantal declarabele uren (42,48 weken) Kosten zzp (tarief zzp inclusief auto- en arbeidskosten)/loonkosten werknemer TLN C5 verzekeringen aov
€ nee
autokosten incl. brandstof/schade/eigen risico
€ €
Overig: ict, accountant, contributies, telefoon, aansprakelijkheidsverzekering
PostNL zzp
Cao TLN C5
42,48
42,48
45 € 22,23 1.912
45 1.912
42.495 € 15.000
€
2.400
totale bedrijfskosten zzp-er
€
17.400
Kosten pakketdienst voor vergoeding arbeid ZZP resp. loonkosten werknemer TLN C5
€
25.095 €
€
7.280
zelfstandigenaftrek
ja
startersaftrek (= 0 i.v.m. alleen 1e 3 jr)
nee
€
-
oudedagsreserve FOR (max 10,9% van inkomsten uit onderneming)
nee
€
-
mkb vrijstelling (14%)
ja
vrijstellingen
41.105
-
€
2.494
€
9.774
41.105
Werknemersverzekeringen
€
5.381
Pensioenpremie werkgever
€
4.078
O&O
€
180
werkgeverslasten inkomen in box 1
€
9.639
€
15.321 €
31.466
belasting box 1
€
5.305
algemene heffingskorting
€
2.103
arbeidskorting
€
2.097
verschuldigde inkomstenbelasting
€
1.105
inkomensafhankelijke Zvw (5,4%)
€
768
€
7.130 (wkg-lasten)
O&O
€
72
WGA werknemer
€
116
€
2.213
Pensioenpremie werknemer niet aftrekbare premie pensioen
nee
€
-
belasting en premies Inkomen in box 1 na belasting en premies Bij: zelfstandigenaftrek en mkb-vrijstelling
€
1.873
€
9.531
€ €
13.448 9.774
netto inkomen bezorger (resp zzp en werknemer loondienst TLN C5)
€
23.222 €
21.935
netto per maand (excl. 8% vakantiegeld)
€
1.792
€
1.693
