VAN DE WIND KUN JE TOCH LEVEN!
Plan voor verbetering van de biotoop van de krijtmolen d’Admiraal
Stichting Krijtmolen d’Admiraal
Auteur:
Herman van Dam
Uitgave:
Stichting Krijtmolen d’Admiraal Buiksloterdijk 234 1025 WE Amsterdam
[email protected]
Goedgekeurd in de vergadering van het Algemeen Bestuur van 9 oktober 2010
Overname van (gedeelten uit) deze publicatie is slechts toegestaan toegestaan na schriftelijke toestemming van het bestuur. Reproductie van Figuur 1 behoeft bovendien toestemming van het Stadsarchief.
Inhoud 1.
Inleiding
1
2.
Molenbiotoop
1
3.
2.1.
Vroegere situatie
1
2.2.
Huidige situatie
3
Verbeteringsplan
4
3.1.
Uitgangspunten
4
3.2.
Maatregelen
4
3.3.
Tijdpad en verantwoordelijkheden
6
Bijlage 1. Brief Dienst der Publieke Werken
7
Bijlage 2. Biotooprapport
8
Bijlage 3. Inventarisatie huidige situatie
10
Bijlage 4. Bomenkaart omgeving molen
12
___________________________________________________________________________ Van de wind kun je toch leven!
Pagina i
___________________________________________________________________________ Van de wind kun je toch leven!
Pagina ii
1.
Inleiding
Dit document beschrijft een plan voor verbetering van de omgeving (‘molenbiotoop’) van de Krijtmolen d’Admiraal. Het doel is om de windvang en de zichtbaarheid van de molen te verbeteren, waardoor de inwoners van Amsterdam-Noord en anderen zich meer bij de molen betrokken gaan voelen. Dit past bij de doelstelling van het molenbestuur en het stadsdeel om de molen meer een publieksfunctie in het stadsdeel te laten vervullen. D’Admiraal is de enige gave molen in Amsterdam-Noord en de enige trasmolen in Nederland en verdient daarom bescherming en instandhouding. Dit wordt alleen bereikt door de molen aan het werk te houden, waarvoor voldoende windvang noodzakelijk is. Omdat die nu tekort schiet wordt in het onderstaande geschetst hoe ernstig de situatie is en worden maatregelen geschetst om de windvang te verbeteren. Dit plan verschijnt juist op een moment dat er sterke veranderingen in de omgeving van de molen zullen plaatsvinden, zoals in de sportparken Buiksloterbanne onmiddellijk naast de molen en Elzenhagen-Zuid aan de oostzijde van het Noordhollandsch Kanaal. Die bieden kansen om de biotoop van d’Admiraal zodanig te verbeteren dat de molen voor de huidige en toekomstige generaties zijn functie als levend monument van het grootse industriële verleden van Amsterdam-Noord zal kunnen blijven vervullen.
2.
Molenbiotoop
2.1. Vroegere situatie De Krijtmolen d’Admiraal werd in 1792 bij Buiksloot gebouwd voor het malen van tufsteen tot tras, dat werd gebruikt als grondstof voor metselspecie. Dat gebeurde op een strategische plek: aan groot vaarwater (het latere Noordhollandsch Kanaal, voor de aanvoer van tufsteen uit de Eifel en de afvoer van tras naar Amsterdam) en op een winderige plek. Op oude kaarten 1 is duidelijk te zien dat de omgeving van de molen destijds geheel boomloos was. Alleen rond een enkele verspreide boerderij zullen wat leilinden hebben gestaan. Pas op enkele honderden meters afstand, rond het Buiksloterkerkje en langs de Buiksloterdijk stond hoger opgaand geboomte. Die situatie is nog lang gebleven: tot in de dertiger jaren van de vorige eeuw was de molen nog zichtbaar vanaf de perrons van het Amsterdamse Centraal Station. Op verschillende oude foto’s in het boekje van Van den Hoek Ostende 2 is nog goed te zien dat alleen rond de molenaarswoning en een paar andere gebouwtjes leilinden stonden, die nauwelijks hoger waren dan de stelling van de molen. Na de oorlog, en vooral sinds de late jaren zestig is de situatie ingrijpend veranderd (Figuren 1-4). De hoogbouw in de Statenjachtstraat is toen gerealiseerd en aan de oostkant van het kanaal zijn als windsingel voor het sportpark Elzenhagen bomenrijen geplant. In 1975 werd aan de zuidkant de kinderboerderij ‘De Buiktuin’ geopend, waarin opgaande bomen zijn geplant. Rond 1990 kwam de hoogbouw van het Boven IJ Ziekenhuis gereed. In de jaren negentig zijn de sportvelden aan de westzijde voor een groot deel omgevormd tot woonwijk,
1
Zie bijvoorbeeld T. Caspers (red.) (2006) Grote historische topografische atlas (+ 1894 – 1933) Noord-Holland, schaal 1 : 25.000. Uitgeverij Nieuwland, Tilburg. 2
J.H. van den Hoek Ostende (1992) Krijt- en trasmolen d’Admiraal te Buiksloot. Stichting Krijtmolen d’Admiraal, Amsterdam. 24p.
___________________________________________________________________________ Van de wind kun je toch leven!
Pagina 1
Figuur 1.
De molen vanuit het NO op 20 januari 1975 (Stadsarchief Amsterdam)
Figuur 2.
De molen vanuit het NO op 11 september 2010 (Herman van Dam)
met plaatselijk vrij hoge bebouwing, zoals aan het Jesse Owenshof en de Lucien Gaudinstraat. Het bestuur van de Stichting Krijtmolen d’Admiraal uitte naar de Gemeente Amsterdam in 1972 al zijn zorg over het effect van de beplantingen rond de molen op de mogelijkheden van de molen om nog voldoende wind te vangen. In een geruststellend schrijven meldde het Hoofd van de afdeling Beplantingen dat bij het ontwerp van de beplantingen er rekening mee was gehouden dat de maalwerkzaamheden niet door hoog geboomte gehinderd zouden ___________________________________________________________________________ Van de wind kun je toch leven!
Pagina 2
worden (Bijlage 1). In de bijna veertig jaren die sindsdien zijn verstreken zijn de bomen desondanks (te) hoog opgeschoten. Vandaar dit plan.
2.2. Huidige situatie In 2006 verscheen de Molenbiotoopinventarisatie Noord-Holland, gemaakt in opdracht van de Provinciale Molencommissie Noord-Holland (http://www.molenbiotoop.nl /noord-holland). Naast een algemeen deel bevat dit overzicht per individuele molen een beschrijving van de situatie per molen, het biotooprapport. Dat van d’Admiraal (Noordhollandschkanaaldijk 21) is hierbij gevoegd (Bijlage 2). In een cirkel met een straal van 400 m rond de molen is met kleuren aangegeven in hoeverre de objecten in dat gebied de z.g. biotoopnorm overschrijden. De biotoop van d’Admiraal scoort bedenkelijk, vooral door de bebouwing ten westen (Jesse Owenshof) en ten noorden (ziekenhuis) van de molen. De meeste belemmeringen ondervindt de molen echter door de
Figuur 3.
De molen vanuit het noorden rond 1980 (Frits van den Brom)
Figuur 4.
De molen vanuit het noorden op 22 juni 2010 (Herman van Dam)
___________________________________________________________________________ Van de wind kun je toch leven!
Pagina 3
grote boompartijen in z’n onmiddellijke omgeving: ten zuiden de bomen van de kinderboerderij, inmiddels een waar bos, op het noordoosten te hoge bomen achter de molenaarswoning en langs het Noord-Hollands kanaal een dubbele windsingel nabij de sportvelden, waardoor de molen op afstand niet terug is te vinden Om een gedetailleerder en werkbaar overzicht te krijgen is nagegaan welke bomen het grootste bezwaar voor de molen opleveren. Daartoe is gebruik gemaakt van de biotoopformule (Bijlage 3). Het resultaat van de berekeningen is aangegeven op het schetskaartje in Bijlage 3.
3.
Verbeteringsplan
3.1. Uitgangspunten Uitgangspunten van het plan zijn: − − −
de windvang van de molen moet worden verbeterd; het zicht op de molen moet worden verbeterd; de maatregelen moeten in goed overleg worden uitgevoerd met belanghebbenden, zoals de aangrenzende kinderboerderij en het Stadsdeel Amsterdam-Noord; − er moet rekening worden gehouden met de toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen in het sportpark Buiksloterbanne en het gebied aan de oostkant van het Noordhollandsch Kanaal (Elzenhagen-Zuid). De basisgegevens voor het plan zijn vermeld in Bijlage 3. Een aantal van de aanwezige bomen in het gebied rond de molen is volgens de biotoopformule weliswaar te hoog, maar omdat ze vlakbij gebouwen staan die even hoog of hoger zijn dan die bomen is snoeien, kappen of vervangen van deze bomen niet zinvol. Wel is het zaak te zorgen dat ze niet hoger worden dan de ernaast staande gebouwen.
Voor de bomen aan de westzijde van het Noordhollandsch Kanaal en op de Buikslotermeerdijk die niet direct langs gebouwen staan en dichter dan ongeveer 100 m bij de molen is een maximale hoogte aangehouden van 5 m, iets hoger dan de stellinghoogte van 3,5 m. Voor de bomen aan de westzijde van het Noordhollandsch Kanaal en op de Buikslotermeerdijk die verder dan 100 m van de molen staan en de bomen in het sportpark Elzenhagen (waar het maaiveld 5 m lager ligt dan bij de molen) is een maximale hoogte aangehouden van 10 m. Bij de uitvoering van de maatregelen moet prioriteit worden gegeven aan de bomen binnen een straal van 100 m van de molen en de bomen die buiten deze cirkel staan, maar nu meer dan 15 m hoger zijn dan de biotoopformule toestaat.
3.2. Maatregelen Hieruit resulteert het plan dat is weergegeven in Figuur 5. Het meest urgent zijn de bomen vlak ten zuiden van de molen, in het gebied van de kinderboerderij ‘De Buiktuin’ (nr 1 in Figuur 5), en die vlak ten noorden van de molen, rond de woningen op de nummers 22 (voormalige molenaarswoning) en 24. (nr 2). Binnen deze tweede groep heeft een zeer hoge populier topprioriteit. Er staat hier ook een monumentale eik, die niet in al te goede conditie verkeert (wortelt te oppervlakkig) en daarom wellicht gekapt kan of zelfs moet worden. Ten westen van de molen zijn vooral de zeer hoge populieren aan de zuidkant van het Jesse Owenshof (nr 3) en tussen de Spyridon Louisweg en de zuidwestzijde van het honkbalveld (nr 4) grote sta-in-de-wegs, die topprioriteit hebben. Aan de zuidzijde is er veel hinder van de ___________________________________________________________________________ Van de wind kun je toch leven!
Pagina 4
Figuur 5. Maatregelplan. De nummers corresponderen met die in de tekst.
zeer hoge populieren op en rondom het grasveld tussen het zuidelijke voetbalveld in het sportpark en het kanaal (nr 5). Aan de noordzijde van de molen is er veel hinder van een hoge schietwilg aan het Jan Thoméepad, dichtbij het kanaal (nr 6). Het ziekenhuis vangt uiteraard zeer veel wind weg, maar daar valt weinig aan te doen. Om het ziekenhuis staan veel bomen, die voornamelijk een landschappelijke functie hebben. Zolang deze niet hoger worden dan de aangrenzende gevelwanden van het ziekenhuis is dat voor de molen niet bezwaarlijk, behalve aan de oostzijde, langs het kanaal (nr 7). Hier staan in het gras veel bomen, voornamelijk papierberken, die iets ___________________________________________________________________________ Van de wind kun je toch leven!
Pagina 5
hoger zijn dan de biotoopformule toestaat, maar vooral vanaf de brug over het kanaal het zicht op de molen sterk beperken. Aan de oostzijde van het Noordhollandsch Kanaal zijn op het eerste gezicht de hoge populieren langs het sportcomplex Elzenhagen de grote windbrekers voor de molen, maar achter de rij populieren staan ook nog rijen hoge exemplaren van diverse andere boomsoorten die veel hoger zijn dan de biotoopformule van de molen toestaat. (nr 8). In de komende jaren zullen de sportaccommodaties gedeeltelijk plaats maken voor woningen en andere gebouwen. Het is belangrijk om binnen het stedenbouwkundig plan voor dit gebied, dat nog niet definitief is vastgesteld, rekening te houden met de molenbiotoop.
3.3. Tijdpad en verantwoordelijkheden In overleg met de belanghebbenden dient nog een tijdpad voor de uitvoering van de maatregelen te worden vastgesteld. Gedacht wordt aan het spreiden van de prioritaire werkzaamheden over de periode 2010 – 2013 en de overige werkzaamheden over de periode 2013 – 2020.
___________________________________________________________________________ Van de wind kun je toch leven!
Pagina 6
Bijlage 1. Brief Dienst der Publieke Werken
___________________________________________________________________________ Van de wind kun je toch leven!
Pagina 7
Bijlage 2. Biotooprapport
___________________________________________________________________________ Van de wind kun je toch leven!
Pagina 8
(Bron: Molenbiotoopinventarisatie Noord-Holland 2006)
___________________________________________________________________________ Van de wind kun je toch leven!
Pagina 9
Bijlage 3. Inventarisatie huidige situatie Voor het verkrijgen van dit overzicht is gesproken met Fred Haaijen, stadsdeelecoloog, die ons in contact heeft gebracht met Martijn Schaffers, GIS-medewerker. Deze heeft alle bomen die bij het stadsdeel in beheer zijn en de particuliere monumentale bomen 3 in een straal van 250 m rond de molen in kaart gebracht (Bijlage 4). Naar schatting omvat dit ongeveer de helft van het totale bomenbestand. Daarnaast heeft hij een Excelbestand van al deze 440 bomen gemaakt, met o.a. de precieze plaatscoördinaten, tot op de decimeter nauwkeurig en de hoogte van de bomen (in de klassen 0-6, 6-9, 9-12, 12-15, 15-18, 18-24 en >24m). Met de biotoopformule is uit deze gegevens het windbezwaar van de afzonderlijke bomen berekend en op kaart weergegeven. De bomen in de Buikslotermeerpolder aan de oostkant van het Noordhollandsch Kanaal staan met de stamvoet aanzienlijk lager dan de bomen ten westen van het kanaal. Daarom is gecorrigeerd voor de NAP-hoogte van de stamvoet. Daartoe is gebruik gemaakt een deel van het AHN (Algemeen Hoogtebestand Nederland), waarin in een rasterpunten met een onderlinge afstand van 5m de NAP-hoogte met een nauwkeurigheid van ca 1,5 dm is aangegeven. Voor elke boom is de NAPhoogte van het meest nabije rasterpunt genomen. In de goede situatie dient de hoogte van obstakels in eerste 100 m rond de molen beneden de stellinghoogte te liggen (Figuur 1.1). Overigens is een hoogte beneden de stellinghoogte theoretisch nog beter). In het gebied daarbuiten kan de hoogte van obstakels steeds toenemen, volgens een oplopende rechte lijn, die door de volgende biotoopformule wordt beschreven: H = x/n + c×z, Waarin: H de maximaal toelaatbare hoogte van het obstakel is, x de afstand (in meters) van het obstakel tot de molen, n een constante, afhankelijk van de ruwheid van de omgeving (140 voor open terrein, 75 voor ruw terrein en 50 voor gesloten gebied), c een constante die afhankelijk is van de maximaal toelaatbare windreductie (gewoonlijk met de waarde 2), z = de askophoogte (de helft van lengte van gevlucht + de hoogte van de stelling; voor de Admiraal is dat 3,5 + 17,1/2 = 12,05 m). Aannemende dat voor het gebied rond d’Admiraal de ruwheidsfactor van 75 kan worden gehanteerd luidt de formule dus: H = x/75 + 0,2×12,05 = x/75 + 2,41
Figuur 3.1. Met de biotoopformule wordt de biotoopnorm berekend. De eerste honderd meter dienen alle obstakels lager te zijn dan de stellinghoogte, daar verder vanaf loopt de toegestane hoogte op. De horizontale en verticale schaal zijn verschillend.
3
Dat is alléén de eik bij de voormalige molenaarswoning.
___________________________________________________________________________ Van de wind kun je toch leven!
Pagina 10
De voet van de molen staat op -0,6 m NAP. Voor bomen die met de voet lager staan dan de molen, zoals die beneden de dijk ten oosten van het kanaal kan het verschil met -0,6 m NAP nog bij de toegestane hoogte worden opgeteld. Voor bomen die hoger staan dan +0,6m NAP, zoals sommige bomen op de dijk van het Noordhollandsch Kanaal en het talud van de IJdoornlaan met het verschil van de toegestane hoogte worden afgetrokken. Het resultaat van de berekeningen is aangegeven in Figuur 3.2. De molen bevindt zich ongeveer in het centrum en de assen zijn verdeeld in intervallen van 100 m. De overschrijdingen van de biotoopnormen zijn aangegeven in klassen van 5 m. Figuur 3.2 is in juni 2010 vergeleken met de actuele situatie in het terrein. Deze bleek in grote trekken te kloppen, maar een aantal bomen ontbreekt op dit kaartje. De belangrijkste op gemeentelijk terrein zijn die rond de woningen naast de molen (Noordhollandschkanaaldijk 22 en 24) en de binnenste rijen van de windsingels rond de sintelbaan in Elzenhagen. Verder zijn er ontbrekende bomen op particulier terrein, zoals die op de binnenplaats van het Jesse Owenshof en rond het ziekenhuis. Deze ontbrekende bomen zijn wel betrokken bij het plan.
491,0
geen
490,9
0-5 5 - 10 490,8
10 - 15 15 - 20
490,7
20 - 25 25 - 30 molen
490,6
490,5
490,4
490,3 123,1
Figuur 3.2
123,2
123,3
123,4
123,5
123,6
123,7
123,8
Overschrijding van de biotoopnormen (in meters) van de 440 geregistreerde bomen van het stadsdeel tot ongeveer 250 m vanaf de molen. De assen geven de km-coördinaten aan in het stelsel van de Rijksdriehoeksmeting.
___________________________________________________________________________ Van de wind kun je toch leven!
Pagina 11
Bijlage 4. Bomenkaart omgeving molen
(Bron: Stadsdeel Amsterdam-Noord)
___________________________________________________________________________ Van de wind kun je toch leven!
Pagina 12
