Transitioning towards a biobased and sustainable construction industry - The case of hempbased applications in the Dutch construction industry Master Thesis November 2013
Facilitating company: Pantanova Internal coach: René Sauveur
Sjaak Heuvels 377969 Msc Global Business & Stakeholder Management
Erasmus University Rotterdam RSM coach: drs. I. de Vries Co-reader: dr. E. van der Laan
1 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
PREFACE
Hemp. A topic that was rather (un)familiar to me. After extensive travelling I have become more aware of the impact people have on the world we are trying to live on. Though, after studying at various universities and gaining practical experiences in various companies I have become as well aware that certain things can get unnecessarily complicated. Therefore I have become really enthusiastic about simple solutions to complex problems. Applying hemp to create materials seemed to fit right into this philosophy. After hearing about the possibility to write my thesis about hempbased applications in the construction industry my enthusiasm was directly triggered. I knew, and realized while conducting the research, that this would be a topic I had to dive into. I had no knowledge about the construction industry, which has troubled me in the beginning to find the right focus within the research. This has led to the fact that it took quite some time before I found the right research angle. Happily enough I was privileged with two coaches whom have guided me throughout this research. Therefore I would like to thank René Sauveur and Ingrid de Vries. However, I could not have written this research without the help of my friends. They have helped me during my struggles and victories during my research. I have gained personally and professionally valuable knowledge whilst writing this thesis and ultimately I hope this research will help transitioning the highly polluting construction industry. It has to be stated that this field of research is undergoing constant changes. After having conducted the interviews and finalizing the research findings, new developments have been introduced. A new Green Deal Biobased Bouwbedrijven will be signed in December 2013, which introduces new possibilities for hempbased applications in the Dutch construction industry. The overall implications of this Green Deal have not been tested with the stakeholders, but preliminary effects of the Green Deal have been included within the recommendations and conclusion of the research.
The copyright of the Master thesis rests with the author. The author is responsible for its contents. RSM is only responsible for the educational coaching and cannot be held liable for the content.
2 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
EXECUTIVE SUMMARY Within this research an objective investigation has been performed in order to determine the market potential of applications in the Dutch construction industry based on hemp, a.k.a. Cannabis sativa Linnaeus (industrialis). A variety of opportunities have been detected based on literature and interviews. The majority of interviewed parties endorse the favourable product characteristics of hempbased materials: permeability, good environmental characteristics, health benefits and a pleasant material to work with. All together the research provides insights into the commercial applicability of hempbased applications and its challenges for in the Dutch construction industry. On the basis of a thorough stakeholder analysis seven crucial parties have been interviewed. These stakeholders represent the public and private sector, each having a significant impact on the use and application of hempbased construction materials. The consideration for this research was that various parts of the hemp plant could be used for high-end applications. The building and construction industry offer a variety of applications of materials based on bast fibre and shives, the woody core of the stem. The introduction of such materials are hindered by, technical, legal or socio-economic issues Based on the interviews it was found that the various materials have certain product characteristic that need to be improved. E.a. hempcrete requires a relatively lengthy on-site drying time. Pre-fabricated panels have characteristics that overcome this issue, as there is no lengthy on-site drying required. Applying prefab panels for flooring, foundations and non-weight carrying walls are foresighted to have the best potential. When supporting the further use of hempbased applications it is essential that the performance of the various materials is monitored in order to gain insights into the actual product characteristics and this could additionally overcome the issue of non-certification. In order to further capitalize the potential of hempbased building materials economics in production need to be established. The industrialization potential of the applications has to be improved through standardization and obtaining certification. By industrializing hempbased products the material will become better available and the cost price will decrease. The pre-fabricated panels offer good potential for creating economies in production. Currently, hempbased applications are best applied during pilot projects without having the required certification and by applying hempbased applications with smaller clients during e.g. Joint Project Commissioning projects. An important aspect within this research is the role of the government and the regulatory framework. On the short-term, more knowledge about applying hempbased materials has to be built up and shared. Moreover, to fulfill this ambition awareness for biobased construction materials needs to be increased. The Dutch government, local municipalities and architects have an important role in this process. Within the regulatory framework the Dutch government shows a willingness to make adaptations within the building regulations in order to truly support sustainable development. The government could provide more incentives and financial assurance in order to facilitate the biobased construction transition. This also tackles another hindrance, as socio-cultural changes are required to support the transition. The level of awareness and willingness of stakeholders and consumers requires improvement and thus socio-cultural patterns ask to be transformed. The short-term focus has to be altered into a long-term focus in which the benefits of biobased materials can truly be exploited.
3 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Changes within the construction industry are required as well. By building based upon functional requirement instead of building specifications the transition to a biobased construction industry will be facilitated. Functional requirements could be e.g. building a healthy house or apartements suitable for elderly people. Additionally green project management initiatives such as setting sustainability goals at the beginning of a project and implementing cross-disciplinary teams, will further accelerate this development. The long-term benefits of hempbased applications can be exploited effectively through creating consortia of commercial parties and establishing new value chains. Such a development can be started with a business case which combines the potential of hemp to sanitize wastland with employing people that are unemployment. Various stakeholders indicate to be positive regarding the creation of such a business case and if proven successful, it will lead to an increased provision of hempbased applications with a lower cost price. After the interviews had been conducted and the research findings were finalized, the Green Deal Naturual Fibre Union has been scheduled to be signed in December 2013. This Green Deal captures the intention of the Dutch government and market companies to support the use and production of materials that consist of natural fibres. This Green Deal should indicate the potential demand for hempbased materials in several industrialized sectors and organize the guaranteed sourcing of the required raw materials on the long term. Overall, this Green Deal will contribute creating more working spaces for commercial parties to produce and apply such materials. This Green Deal will help to overcome certain challenges that were found within the research, especially because the Dutch government will link this Green Deal to another, the Green Deal Biobased Building, wich has been signed in November 2013. Less resistance and more willingness of parties to start using such materials can be the result of this Green Deal. Additionally, challenges such as certification will be less relevant after this Green Deal has been signed. Ultimately, by creating new business cases and leveraging the potential of the Green Deal, hempbased applications can become commercially more viable. It is important that consortia of commercial parties create partnerships and new value chains are established to achieve further upscaling of hempbased materials. Leading will be the shared value principles as lined out by dr. Michael Porter, professor competative business strategies at the Harvard University. Since the industrial revolution the world has witnessed an exponential population growth and corresponding increases in resource use. As a result the building and construction industry activities worldwide have started to consume billion tons of raw materials each year. Around half of all the nonrenewable resources mankind consumes are used in construction. This makes this industry one of the least sustainable industries in the world. A promising development is the increasing support for transitioning towards a biobased construction industry. Overall a wide variety of challenges and opportunities are detected in this research. Many changes and developments are required. A majority of these changes need to be achieved and over time the market potential of hempbased applications is positive. Based on short, middle and long-term recommendations the materials can become better available, easier applicable and, ultimately, commercially viable. This will be a significant step towards greening the polluting construction industry and increased use of hempbased applications. Green Deals may turn out to be a constructive policy for the nine Dutch economic topsectors that will empower the transition towards a circulair society, founded by the biobased economy. Hemp materials have the potential to support this ambtion, like it did as of 9000 BC.
4 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
TABLE OF CONTENT Preface Executive summary Chapter 1 – Research Introduction
1-4
1.1
Sustainable development and the biobased economy
1-2
1.2
Transitioning towards a sustainable construction industry
2
1.3
Hempbased applications in the construction industry
2-3
1.4
Problem definition
3
1.5
Research objective
3-4
Chapter 2 – Hemp industry
5-16
2.1
Hemp cultivation 2.1.1 History of hemp 2.1.2 Hemp cultivation numbers 2.1.3 Benefits of hemp cultivation
5 5 5-6 6-10
2.2
Hemp applications 2.2.1 Hemp fibres 2.2.2 Hemp shivs 2.2.3 Hemp seeds
10-11 11-12 12-13 13-14
2.3
Challenges for the hemp industry 2.3.1 Transition towards a biobased economy 2.3.2 Specific challenges for the hemp industry
14 14-16 16
Chapter 3 – Construction industry
17-29
3.1
Sustainable construction
17-18
3.2
The demand for more sustainable construction materials 3.2.1 Demand for hempbased construction materials
18 18-19
3.3
Position of the Dutch government regarding sustainable construction
19-20
3.4
Implications Green Deal ‘Stroomversnelling’
20-22
3.5
Building regulations (Bouwbesluit)
22-23
3.6
The Dutch construction environment
23-24
3.7
Housing corporations
24
5 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
3.8
Challenges in transitioning towards a sustainable construction industry 3.8.1 Socio-cultural challenges 3.8.2 Design and greening project management challenges 3.8.3 Commercial challenges 3.8.4 Sustainability assessment challenges 3.8.5 Construction industry related challenges 3.8.6 Political challenges 3.8.7 Economic challenges 3.8.8 Summary of the challenges
24 24-25 25 25-26 26 26 26-28 28 28-29
Chapter 4 – Building with hemp
30-40
4.1
Application possibilities of hempcrete construction materials 4.1.1 Characteristics and benefits of hempcrete (on-site) 4.1.2 Challenges of building with hempcrete (on-site) 4.1.3 Characteristics and benefits of off-site panel systems 4.1.4 Challenges of building with off-site panel systems 4.1.5 Characteristics and benefits of hempblocks 4.1.6 Challenges of building with hempblocks
30 30-31 32 32-33 33 33-35 36
4.2
Construction process of a building project
36-37
4.3
Stakeholder analysis
38-40
Chapter 5 – Methodology and data
41-44
5.1
Research strategy
41
5.2
Research questions
41-42
5.3
Research method 5.3.1 Interviews 5.3.2 Respondents
42 42-43 43-44
5.4
Unit of analysis
44
5.5
Method validation
44
Chapter 6 – Opportunities and challenges based on stakeholder perspectives and literature 6.1
Stakeholder interviews
45
6.2
Stakeholder introduction 6.1.1 Housing Corporation Woonbron 6.1.2 Construction Company Kooi 6.1.3 Van Laarhoven Combination 6.1.4 Doepel Strijker Architects 6.1.5 Local Municipality Nijmegen 6.1.6 Energiesprong 6.1.7 Arcadis
45 45 45 45-46 46 46 46 46-47
6 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
6.3
Assessment product opportunities and challenges based on interviews
47-52
6.4
Assessment product opportunities and challenges based on literature
53 -54
Chapter 7 – Synthesis and recommendations
55-63
7.1
Synthesis findings from literature and interviews
55
7.2
General recommendations 7.2.1 Product characteristics 7.2.2 Economics of production 7.2.3 Economic and political system changes 7.2.4 Socio-cultural changes
55 55-56 56 56 56
7.3
Short-term recommendations 7.3.1 Sharing information and creating awareness 7.3.2 Monitoring performance 7.3.3 Application possibilities in practice
57 57-58 58 58-59
7.4
Middle to Long-term recommendations 7.4.1 Application possibilities in practice 7.4.2 Role national government and regulatory framework 7.4.3 Initiatives that facilitate further use of hempbased materials 7.4.4 Required changes in the building industry 7.4.5 Economics of production and leveraging industrialization potential 7.4.6 Creating supportive business cases 7.4.7 Green Deal synergy
59 59-60 60 60-61 61 61 62 62
Chapter 8 – Conclusion
65-68
8.1
Conclusions
65-67
8.2
Limitations
67-68
8.3
Future research
68
References
69-74
Appendix A – General interview outcomes
75-86
Appendix B - Interview transcripts
87 - 119
7 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
OVERVIEW FIGURES AND TABLES Figure 1: Hemp Cultivation Area in the EU (p.5)
Table 1: Environmental effects of hemp (p. 8)
Figure 2: Hemp field (p. 6)
Table 2: Benefits of hemp cultivation (p. 10)
Figure 3: Evaluation of biodiversity friendliness of selected crops (p. 7)
Table 3: different applications of hemp (p. 10-11)
Figure 4: GHG emissions for the production of fossilbased and hemp-based composites (p.9)
Table 4: Table 4: Challenges of the transition to a biobased economy relevant
Figure 5: Picture of hemp fibres (p.11)
Table 5: Overview of a variety of subsidies available for sustainable construction in the Netherlands (p.19)
Figure 6: Market share per application for European hemp fibres in 2010 (p.12)
Table 6: Projects related to sustainability and energy efficiency (p.20)
Figure 7: Picture of hemp shivs (p. 12)
Table 7: Number of building production in the Netherlands (p. 23)
Figure 8: Market share per application for European hemp shives in 2010 (p. 13)
Table 8: Challenges while moving towards a sustainable construction industry (p. 29)
Figure 9: Picture of hemp seeds (p. 13)
Table 9: Hempcrete benefits (p.32)
Figure 10: Market share per application for European hemp seeds in 2010 (p.14)
Table 10: Chanvribloc characteristics (p. 34-35)
Figure 11: Hempcrete (on-site) illustrations (p.30)
Table 11: Hempbloc characteristics (p.36)
Figure 12: Variety of hemp applications to construct houses (p. 31)
Table 12: Sequence of the construction process (p.37)
Figure 13: Off-site panel system illustration (p.33)
Table 13: Key constructs in theory of stakeholder identification (p.38)
Figure 14: Hempblock illustrations (p.34)
Table 14: stakeholder classes and typologies (p. 39-40)
Figure 15: stakeholder typologies (p. 34)
Table 15: Stakeholder determination (p. 40)
Figure 16: summary of the general recommendations (p.57)
Table 16: Challenges and opportunities based on interview outcomes (p.48-52)
for the hempcrete case (p. 16)
Table 17: Challenges and opportunities based on literature (p. 54) Figure 17: summary short-term recommendations (p. 59) Figure 18: summary long-term recommendations (p. 63)
Table 18: findings from literature that have not been addressed during the interviews (p.55)
8 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
CHAPTER 1 – RESEARCH INTRODUCTION 1.1 Sustainable development and the biobased economy Within the Netherlands sustainable development has been turned into a policy goal. The government seeks to build a society in which the current quality of life can be maintained, and preferably even improved, without damaging development opportunities of future generations or of people elsewhere in the world (Sustainability Monitor for the Netherlands 2011). Although the present quality of life in the Netherlands is high, there are concerns that certain aspects cannot be maintained. Within the sustainability monitor of 2011 four groups of problems are identified that present the greatest societal challenges in the Netherlands regarding sustainable development1. The main concerns are related to resource availability for future generations and to problems of a global nature. The most relevant group of problems identified within the sustainability monitor is that climate change leads to a declining biodiversity and presents a global threat to the environment and ecosystems. Therefore, the European Union set targets for its Member States in order to reduce greenhouse gas emissions (GHG) in 2020 by reducing energy consumption and using a higher proportion of renewable energy. One of the major challenges to overcome climate change lies in the reduction of contradictions between economy and ecology and how the negative environmental trends in climate, biodiversity, and resource use can be reversed. Societies are challenged to improve prosperity without sacrificing the quality of the environment. The societal challenge of sustaining our planet in a more responsible manner is the starting point of this research. To sustain our planet in a more responsible manner there is a need for more sustainable products. This research analyzes the challenges and opportunities of introducing hempbased applications in the Dutch construction industry, based on the perspectives from the most relevant stakeholder parties. Hempcrete applications are related to the biobased economy. The biobased economy deals with the transition from an economy that runs on fossil based raw materials into an economy that operates on organic raw materials as a commodity. The biobased industry contributes to sustainable development, more employment, a better environment, and a reduced dependence of fossil fuels from political instable countries. By focussing on developing especially high quality biomass applications, developing a biobased economy will provide opportunities to strengthen the Dutch economy (Bio Base Europe, 2013). In the forthcoming years the role of biomass in the Dutch economy is expected to grow in importance. The most important factors causing this potential growth are innovation, increased economic opportunities of biomass, increased importance of energy independence and security, and goals focusing on the reduction of greenhouse gasses. The biobased economy is currently in a transition phase. In order to promote the use of raw green materials not only technical challenges need to be overcome. Improvements and adjustments need to be introduced in e.g. infrastructure, logistics, regulations, business processes, and consumer behaviour (BioBased Economy, 2013). To make a successful transition into a biobased industry, and eventually a biobased society, a trend break with traditional fuel based industries and the energy sector need to be introduced and supported. This will prove to be a challenging path. Currently, green commodities can hardly compete with fossil fuels, as products produced on the basis of fossil fuels hardly include environmental costs. Due to this market failure a relatively low amount of initiatives supporting the biobased economy have proven to be successful in the market without additional government support (Overheidsvisie op de bio-based economy in de energietransitie, 2007). Therewith, the goal of this research is to provide an assessment what 1
The four areas of concern in the Netherlands are 1) environment and nature 2) financial sustaianability 3) knowledge level 4) disadvantaged position of non-westeners
1 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
challenges need to be overcome and which possibilities should be exploited within the Dutch system in order to successfully introduce hempbased construction materials in the construction industry. 1.2 Transitioning towards a sustainable construction industry The unit of analysis within this study is related to sustainable and biobased construction. Sustainable construction can be defined as the dynamics between developers of new solutions, investors, the construction industry, professional services, industry suppliers and other relevant parties towards achieving sustainable development. Therewith environmental, technical, socio-economic and cultural issues need to be considered. Sustainable construction embraces a wide variety of aspects such as the design and management of buildings and assets, choice of materials, building performance, and the interaction with urban and economic management and development. The building industry has a significant environmental footprint in terms of GHG emissions and energy consumption. Around half of all non-renewable resources mankind consumes are used in construction, making it one of the least sustainable industries in the world. Within the European Union 40% of the energy consumption in 2010 can be attributed to the building industry (European Commission, 2011). It is evident that this sector is responsible for high-energy consumption, waste generation, greenhouse gas emissions, pollution, environmental damage and resource depletion (Melchert, 2005; Zimmerman, Althaus & Haas, 2005). However, the impact of building construction on the environment remains one of the less studied topics (Bilec, Ries, Mattews, & Sharrard, 2006) yet one of the important issues in construction planning (Hendrickson & Horvath, 2000). From 2008 onwards social, economic, and environmental issues are drawing more attention within this industry (Ortiz, Castells & Sonnemann, 2009). On a regulatory level a variety of programmes, regulations, and initiatives have been introduced in order to support the transition towards a more sustainable building industry. In order to decrease the environmental impact of the building industry, the European Union has set goals in order to become more energy efficient and reduce the amount of emissions. Europe’s energy efficiency is to be increased with 20% by 2020 by improving the energy efficiency of buildings and a wide array of equipment and household appliances (European Commission on Energy). But there are numerous building regulations at EU and national levels that lead to considerable administrative burdens and a very fragmented sustainable construction market. 1.3 Hempbased applications in the construction industry With growing attention to the impact of GHG emissions on climate change, the sources and magnitude of these emissions and ways to reduce them becomes increasingly important. Due to the longevity of the usable lifetime of construction materials, the construction industry is in a unique position to support environmental benefits. These can be achieved through both changing everyday jobsite practices and lasting structural improvements such as using construction materials that carry a smaller ecological footprint. Therefore, the construction industry plays an important role in improving the environment by continuing to improve the environmental performance of buildings and infrastructure. Opportunities arise to reduce emissions by reducing for example fuel use, conserving energy, and reducing the impacts of construction materials (Sector Strategies, 2009). Overall, due to a growing awareness of the necessity to reduce the environmental footprint of the construction industry there is a need to procure and adopt more sustainable and environmentally friendly construction materials. Green construction is a dynamic field that is starting to evolve due to the rise of new technologies, and a changing economy and societal changes. One of the responses to more sustainable construction has been to look for alternative methods of construction for reducing resource depletion, and providing energy
2 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
efficiency while not causing pollution or damage to eco-systems or the health of people. An interesting renewable material that can be used to achieve this is the use of industrial hemp. A variety of hempbased applications are already available for the construction industry, like construction materials and insulation. The use of hemp to produce concrete, plaster, fibreboards, and thermal insulation is increasing due to superior qualities and its environmental friendly character (Small & Marcus, 2002). Overall, the various hempbased materials have a relatively small environmental impact while the product characteristics lead to promising product qualifications. When cultivating hemp, among other benefits, no herbicides or pesticides are required, the soil is replenished with nutrients and nitrogen and hemp is capable of absorbing carbon from the air and storing it back into the earth. Hempbased applications could potentially support the transition towards a more sustainable construction industry due to its environmentally friendly character and favourable product characteristics. This requires an assessment regarding the market potential and challenges and opportunities encountered of hempbased applications. 1.4 Problem definition The construction sector is faced with the task towards becoming a more sustainable industry. The challenge is to contribute to economic growth by continuing to provide new or renovated buildings, whilst the quality and sustainability of buildings needs to improve regarding the environmental and social performance. There are a wide variety of initiatives and materials available that could lead to a more sustainable industry. One of the materials that will support the level of sustainability are hempbased applications. However, when introducing such materials in the Netherlands challenges and opportunities are faced. The further support and transition to use such biobased materials is troublesome for the various involved stakeholders that are interested in building with hemp. Overall, challenges and opportunities are faced when trying to successfully integrate the adoption of hempcrete applications within the Dutch construction industry. A clear and structured overview regarding the challenges and opportunities encountered by the various involved stakeholders needs to be provided in order to further stimulate the realization of a biobased economy and more sustainable construction practices. Rene Sauveur from Pantanova has initiated the research. Pantanova functions as a motor to further support the production of hempbased applications in different industries. Though hempbased applications carry many benefits the further adoption of such applications is still difficult. The various parts of the hemp plant are already being used to produce various applications, but the objective is to use parts of the plant for more high-end applications. The focus within this research will be on using the shives of the hemp plant for construction materials, as the shives are currently mainly being used in low-end industries. 1.5 Research objective The goal of this research is to provide a thorough analysis of the market potential of hemprecte applications within the Netherlands based on insights and perspectives from the most important and relevant stakeholders. By highlighting what the challenges and possibilities are of using and producing a biobased material on an industrial scale within the Netherlands, the research adds pragmatic knowledge to the current literature on the topic of transitioning towards a biobased economy and sustainable construction. Literature and publications will be used to find the most relevant topics that need to be assessed during the stakeholder interviews. Therewith the challenges and opportunities of hempbased construction materials can be presented. Consequently, this research has a qualitative character, as various important stakeholders are interviewed to obtain relevant insights into the potential of hempbased applications in the Netherlands.
3 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Firstly, the various challenges faced regarding hemp cultivation, transitioning towards a biobased economy and a sustainable construction industry are presented. Additionally, the research outlines the characteristics of hempbased applications and how they are related to the biobased economy. Consequently, the objective is to investigate what the perspectives are of the most relevant stakeholders regarding the market challenges and opportunities faced when using hempcrete applications. Based on the various perspectives of the different stakeholders the research shows how the construction industry can further transition towards a biobased economy on the topic of biobased material use. Ultimately, practical recommendations are provided that support the further adoption of hempbased applications in the Netherlands. The underlying problem is that upscaling of the hemp industry has so far proven to be challenging. This research can facilitate the creation of a critical mass of users that can potentially use hempcrete applications. The following research questions is therefore suggested: What are the challenges and opportunities of further adopting hempcrete applications in the Dutch construction industry based on the perspectives of the most important stakeholder groups?
4 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
CHAPTER 2 – HEMP INDUSTRY 2.1 Hemp cultivation Within this research the challenges and opportunities of hempbased applications are assessed.. Within this section the history of hemp, hemp cultivation numbers and the various benefits of this crop are described. 2.1.1 History of hemp Industrial hemp is one of the oldest plants cultivated by humans, which has been domesticated in China around 9.000 BC. Hemp has been considered as an important and beneficial crop and has historically been present in the Middle East and China, Europe and North America as a raw material for the production of e.g. textiles, paper, ropes, twines, paint, oil, seeds, ointments and medicines. Until the early 20 th century hemp still was an important cash crop in Europe and the United States. When cheaper natural fibers and less labour-intensive materials became available the demand for industrial hemp decreased and moved to India, Bangladesh and Eastern Europe. This has been enforced by the United States that made growing all varieties of hemp illegal. This mandatory prohibition was primarily based on the alleged negative social and health effects of marihuana, which in hindsight have been scientifically proven false. As a psycho-effective variety of Cannabis sativa Linneaus, marihuana has been framed as a Class II drug and was seen as the first pebble for the stepping stone drugs theory. In this context it should be noted that the development of the American biobased automotive industry promoted by Henry Ford in that same era was tackled by the Marijuana Tax Act of 1937, which led to an effective nation wide discouragement of agrocultural hemp farming. 2.1.2 Hemp cultivation numbers The last decade’s hemp cultivation has undergone a regained interest mainly for the replacement of wood fibres in paper and bio composites as it is considered to be a more renewable alternative. Hemp cultivation totals around 10,000 to 15,000 ha in the European Union, which is depicted in figure 1 (EIHA, 2012).
5 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Fig 1: Hemp Cultivation Area in the EU (source EIHA)
Between 1993 and 1996 the cultivation of hemp became legalized in most of the EU member countries. In 2005 the European Industrial Hemp Association (EIHA) was founded, which seeks to promote the development of the European hemp industry and stresses the importance of hemp fibres in a biobased economy (EIHA, 2010). The association has 10 members that are all hemp processing companies from France, Germany, Great Britain, the Netherlands, Italy and Slovenia. All together these members are responsible for 70-80% of the hemp production in Europe (EIHA, 2013). Within the European Union the main cultivation member states are France, UK and the Netherlands. Overall, it is estimated that from the existing processing capacity the cultivation area could be extended to at least 20,000 ha without additional investment. This indicates that a potential increase in the demand of hemp could easily be facilitated (Carus, et al., 2013). Within the Netherlands hemp production takes place from 1994 in the peat colonies. This is a small niche market within the agricultural sector but the sector is undergoing an increased interest due to an expansion of the demand for biobased commodities. However, the full utilization of the processing capacity is by far not achieved (Pantanova, 2013). In the Netherlands there are two processing companies for hemp. In 2005 a peak of 3,500 ha hemp production had been achieved, but the total supply of hemp fluctuates heavily (Pantanova, 2013). In 2012 only 1,200 ha had been supplied while the combined production capacity of both companies is 3,000 ha per year. The demand and supply of hemp within the Netherlands is not aligned. As there is no structural demand for hempbased applications there is no structural supply of hemp, and vice versa. This indicates there is a structural challenge to solve the topic of aligning supply and demand of hemp.
Fig 2: hemp field
2.1.3 Benefits of hemp cultivation The cultivation of hemp has numerous advantages compared to other crops. Hemp is a valuable preceding crop in rotation. Hemp has a deep rooting structure and has therewith a favorable influence on soil structure and limits the presence of harmful nematodes and fungi (Piotrowski & Carus, 2011). As hemp has a high shading capacity weed is suppressed and the soil is left in a good condition. Studies have found that the wheat yields after hemp has been cultivated have been 10 to 20 percent higher (Bócsa & Karus, 1998). Ultimately, the crop is capable to clean land that is polluted by heavy metals, referred to as phytoremediation (Angelova, Ivanova, Delibaltova & Ivanov, 2004). Within the research of Angelova et al. (2004) it is established that hemp is a crop that is suitable for growing in industrially polluted regions as they remove considerable quantities of heavy metals from the soil with their root system. Another benefit of cultivating hemp is due to its fast growth, shading capacity and disease resistance; hemp can be grown without the use of herbicides, pesticides or fungicides (Piotrowski & Carus,
6 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
2011). As a result hemp can easily comply with organic farming requirements and can be cultivated near surface water. Within the UK, Germany and the Netherlands no pesticides are required during cultivation and therefore pest management is hardly required when cultivating hemp. Another interesting trait of hemp is that the crop requires a lower amount of added plant nutrients compared to e.g. wheat and maize (Piotrowski & Carus, 2011) and can grow in different climates and soil conditions. For hemp it is recommended to use on average the following nutrients: 80-100 kg nitrogen, 100 kg P2O5 and 150 kg K2O per hectare. Overall, based on the aforementioned benefits it can be concluded that the environmental risks of cultivating hemp are relatively low as little pest management is required. Within the Netherlands an intensification of mono cultivation has taken place and therewith hemp is an enrichment to agro-biodiversity. The crop has already a long tradition within the Netherlands and could be an improvement for the agricultural landscape of our country. Biodiversity is the degree of variation of life forms within a given species, ecosystem, biome, or planet (Groombride, 1992). Biodiversity is a complex and critical topic that needs to be handled with care. An assessment has been performed regarding the biodiversity friendliness of 23 crops along 26 biodiversity parameters, which were ranked on a scale according to their biodiversity friendliness (Montford & Small, 1999). Within this assessment hemp for fibre and seeds was in the top five crops and performed better than traditional alternative crops such as wheat and maize (fig. 3).
Fig 3: Evaluation of biodiversity friendliness of selected crops (Montford & Small, 1999).
Another important distinguishing factor regarding the cultivation of hemp is that it is a fast growing crop that consumes co2. A study conducted by the European Environmental Agency (EEA, 2007) on the ecological effects of different crops infers that hemp exhibits excellent ecological credential in its cultivation. Various mainstream crops were evaluated on a scale from A to C, A indicating the best and C
7 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
the worst performance on a certain parameter. Within table 1 the results are presented for hemp and can be compared to other crops. Overall, hemp scored much better within this study compared to most of the major crops.
Table 1: Environmental effects of hemp (Piotrowski & Carus, 2011). A = Lowest impact on environment, B = Medium impact, C = Worst impact on environment, 0 = not applicable, ? = insufficient database
Based on the findings of the EEA study in 2007, and the fact that hemp can be grown without herbicides, pesticides, or fungicides, and extracts pollutants from the soil, it can be stated that hemp is an environmentally friendly crop (Kadolph & Langford, 2002; Gross, 1997). But the environmental impact of hemp cultivation varies according a number of factors. Factors such as the production of the seed, the actual production of fertilizers and pesticides, machinery, fuels for the machinery, field emissions, the dry matter yield and land use all have an impact on the environmental impact of hemp cultivation (Van der Werf, 2004). The research by van der Werf (2004) showed that the production of hemp fibre has a smaller environmental impact compared to other crops but there remains room for improvement of reducing the environmental impact of hemp cultivation. Further benefits of hemp cultivation arise when considering the various impacts of hempbased products on climate change and energy use. A study conducted by the Nova-Institute assessed hempbased reinforced plastics and compared them to non-renewable materials (fig. 4). The hemp fibre reinforced plastics that were analysed within this study showed energy and greenhouse gas savings compared to their fossil-based alternatives (Haufe & Carus, 2011). Six LCA studies were performed and all of the hemp fibre reinforced plastics examined show considerable energy and GHG savings when the functionally equal hemp-based composites are used instead of fossil-based composites (Haufe & Carus, 2011).
8 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Fig. 4: GHG emissions for the production of fossil-based and hemp-based composites (Source: Haufe & Carus, 2011) PTP: Polymer material made of Triglycerides and Polycarbon acid anhydrides) PES: Polyester
To conclude, hemp can be considered to be a valuable crop for the biobased economy. The crop has a positive impact regarding crop rotation and fertilization and impacts the structure of the soil and agro biodiversity positively while high yields of natural technical fibres can be achieved (Carus, Karst, Kauffmann, Hobson & Bertucelli, 2013). Most importantly, the crop has a relatively low environmental effect. In table 2 an overview of the main benefits when producing hemp is presented.
9 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Benefits of hemp cultivation 1.
Valuable preceding crop in rotation
2.
Sustainable agriculture as hep can be grown without the use of herbicides, pesticides or fungicides
3. 4. 5. 6.
Grows in different climates and soil conditions Improved bio-diversity Positive environmental effects during farming. Captures co2 while it produces o2. Low environmental risk when cultivating hemp
Table 2: Benefits of hemp cultivation
2.2 Hemp applications Hemp is a multi-purpose crop that delivers fibres, shivs and seeds and is used for various industrial purposes and consumer needs (Carus, et al., 2013). The entire hemp plant can be used to produce products. Approximately 25,000 different products are made from industrial hemp; textiles, paper, cosmetics, composites, home furnishings textiles, salad oil, snacks, construction materials, insulation materials, biodegradable auto parts, etc. (Ackerman, 1999). The woody stem core (shivs) can be used for animal bedding, thermal insulation, and construction materials such as fibreboards. The hemp seeds have a high nutritional value and can be used for animal feed, human supplements, salad oils or cosmetics. The least value is created when the whole plant is used for alcohol or fuel production (Small & Marcus, 2002). The most common hempbased applications are presented in table 3. Application 1. Fuel
2. Energy
3.Construction materials
4. Bio composites
Explanation
Which part is used
Hemp oil can be used to create biofuels that replace gasoline for diesel engines. Unlike fossil fuels, biofuels are renewable and produce less of the greenhouse gas carbon monoxide. This is a low value application of hemp. Hemp fibres can be used to produce energy and capture carbon dioxide by firing fibres at coal plants, or through e.g. fermentation. Hemp based materials can replace wood and other materials used to build constructions and other structures including foundations, walls, shingles, paneling, pipes, as well as for paint. It can also be produced into isolation materials, concrete, and chipboards. A rapidly expanding application of hemp fiber is as reinforcement in composites. Typical applications include automotive interior substrates, furniture and
Hemp oil
Hemp fibres
Hemp fibres, hemp shives
Hemp fibres
10 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
other consumer products. Hemp is an ideal material for making paper. It regenerates in the field in months unlike trees, which can take 30 years or more to become harvestable after planting. Hemp paper has a fine quality paper that is naturally acid free and does not become yellow or disintegrate over time like conventional paper.
5. Paper
Hemp fibres
6. Textile
Hemp textile is made of the fibres. Hemp based textiles are stronger and more flexible compared to cotton but the fabric is rougher when compared to cotton and linen. As it is becoming more apparent that cotton has a large environmental impact, the favorability of alternative natural fibres such as hemp grows.
Hemp fibres
7. Plastic
A variety of alternatives to plastic can be made from hemp. Standard plastics are made from fossil fuels using toxic chemicals. The number of products made from hemp plastics is on the increase as awareness of the importance of developing sustainable alternatives to fossil-based plastics increases.
Hemp fibres
8. Nutrition
Hempseeds and hemp oil are highly nutritious and eatable. Hempseeds are an excellent source of protein, minerals, and dietary fibre. Hemp is the only plant that contains all of the essential fatty acids and amino acids required by the human body.
Hemp seeds and oil
Table 3: different applications of hemp
2.2.1 Hemp fibres Hemp fibres (fig. 5) have good mechanical properties compared to other natural fibres. The most important market for European hemp fibres is hemp pulp and paper with a share of 55%. This is a relatively stable market but no market expansion is expected. In addition, this market is considered to be risky as hemp and flax could be substituted by Kraft wood pulp with specific additives. Still with a market share of 55% the hemp pulp and paper is still the most important market for European hemp fibres. The second most important application of hemp fibres are insulation materials, which accounts for 25.9% of the applications while bio composites account for 14.4% of the applications. Due to research and Fig. 5: Picture of hemp fibres development in the 1990s financed by the European Commission and Member States, new applications of flax and hemp fibres such as bio composites and insulation materials have been developed. Insulation materials are used within the construction industry while bio composites are mostly applied in the automotive industry (EIHA, 2012). During the last five years bio-based plastics and composites have shown a double-digit growth per year. The fibre reinforced plastics also called bio-composites, are the easiest way to go green as they are price competitive to alternatives, light-weight (up to 30% lower weight), have good mechanical properties, high bio-based share up to 80% and proven processing technology. Figure 6
11 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
provides an overview of the different applications of European hemp fibres from the harvest in 2010.
Fig. 6: Market share per application for European hemp fibres in 2010. (Source: EIHA, 2012)
2.2.2 Hemp shivs Another part that is used from the hemp plant are hemp shivs (fig. 7). It is important that clean shivs are produced and eventually sold in added value markets, as hemp shivs are a by-product when producing hemp fibres. The most important market for hemp shivs are bedding material for animals as shivs can absorb moisture up to four times their dry weight. Hemp shivs are considered to be more effective for a longer period of time compared to other materials. Animal bedding and alternative beddings have a market share of 62%. A new market for hemp shivs is the combination of using lime and shivs for construction. This market accounts for 15% of the total market share. 22% of the shivs are used in other applications such as burning for heat and/or electricity and the usage of shivs for the particleboard industry (fig. 8). Fig. 7: Picture of hemp shivs
12 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Fig. 8: Market share per application for European hemp shives in 2010. (Source: EIHA, 2012)
2.2.3 Hemp seeds Hemp seeds (fig. 9) are considered to be mainly a by-product from hemp cultivation for fibre production. 72.3% of the produced seeds are used for whole seeds while 15.7% are used for hemp oil production and 11.7% for dehulled seeds (fig. 10). Hemp seeds are a good source of essential mineral nutrients and vitamins and its protein is balanced and easily digestible. Introducing good quality management and marketing practices could expand the usage of hemp seeds and oil for human nutrition heavily.
Fig. 9: Picture of hemp seeds
13 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Fig. 10: Market share per application for European hemp seeds in 2010 (Source: EIHA, 2012)
Figures 6 and 8 show that only a small amount of hemp are used to produce construction materials. The next paragraph elaborates on the challenges regarding the adoption of such materials in the construction industry. 2.3 Challenges for the hemp industry The hemp industry is directly related to the transition towards a biobased economy. The transition towards such an economy is a challenging and complex path. Within this section publications highlighting general challenges regarding this transition will be provided. In the following section challenges that are related to the hemp industry will be specified. 2.3.1 Transition towards a biobased economy The European Union has a strong agricultural, agro-food and forestry sector. World-leading companies in the plant breeding, biotech, renewable energy and chemical/biochemical industries are located in the EU (Public Private Partnership on Biobased Industries, 2012). Therefore the EU is technologically in the right place to develop its economy into a biobased economy with an estimated global market value of €200 bn by 2020 (World Economic Forum, 2010). The production of biobased chemicals and materials could create ten thousands new green jobs (Carrez, 2010), increase resource efficiency and a contribution to climate protection (Carus, Carrez, Kaeb, Ravenstijn & Venus, 2011). The investments in this biobased economy however remain still too low and the political and the economic framework in the EU does not support the industrial use of biomass. Therefore, the EU has to establish a level playing field for biobased chemistry and materials in order to realize the potential of greening EU’s industries (Carus, et al., 2011). Our present economy is still strongly dependent on fossil resources. This economy is however slowly changing towards an economy that is based on renewable raw materials (Langeveld, 2012). This process can be referred to as a transition, which indicates that something is changing from one state or
14 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
condition to another. In this context the transition can be referred to the process of a broad societal change in which the transition is defined as a change process leading to an entirely new way of fulfilling societal needs (Rotmans et al, 2001; Geels 2002). The transition from a fossil-based to a biobased economy concerns the need for raw materials and this is a relatively new societal change (Rotmans et al, 2001). However, the growing interest for this transition is understandable, as society has become increasingly aware of the persistent nature of problems related to climate change, pollution, and the exhaustion of fossil resources (Dirven, Rotmans, Verkaik, 2002). Our society starts to realize however that despite the necessity for technological renewal this will not be sufficient to resolve the aforementioned problems (Langeveld, 2012). Technological renewal should take place in relation to renewal in the following domains: Reformation of the economic system in which external effects are internalized Sociocultural patterns such as consumption behaviour must be restructured The political and administrative system must start to function differently (e.g. from government to governance) Within the research these domains need to be investigated in order to determine whether these renewals are taking place within the context of hempcrete applications. When transitioning towards an innovative biobased economy technical feasibility, profitability and social desirability need to be ensured (Langeveld, et al., 2010). Various studies infer that biobased products offer the most development perspectives when large market volumes are combined with medium to high price levels (Langeveld, Dixon, Jaworski, 2010). This is a critical point regarding the potential of industrializing hempbased materials. It has to be investigated whether there are possibilities to develop larger volumes and consequently reduce the price level of hempcrete applications. Biobased market developments are supported by ambitious policies within the EU and the United States. The United States are targeting a 25% replacement of chemical feedstocks in 2030 (Thoen & Busch, 2006). Also within the European Union, Member States have aimed within the Renewable Energy Action Plans for 2020 to apply an amount of biomass that approaches 10% (Ros, Olivier & Notenboom, 2012). The European industry is making significant investments in bio refineries but there remain critical technological, political and commercial challenges to be overcome before large-scale commercialization can succeed and innovative solutions can be brought to the market successfully (PPP on Biobased Industries, 2012). Some of these challenges are directly related to the fragmented nature of emerging biobased industries and incoherent policy frameworks. Related to these issues, the Public Private Partnership on Biobased Industries formulated challenges that are faced within Europe. One of the challenges is that the biobased industry should improve the economics of production through upscaling and industrialization so that competitive solutions can be brought to the market more successfully. This is both an innovation as an investment challenge. Fundamental innovation to bring R&D into practice and market is needed to deliver products that have superior or at least comparable specifications to non-biobased products in terms of price, performance, and environmental benefits. Therefore, research and innovation on undeveloped technologies and processes needs to continue. Research has to continue also on technologies and processes that have not been proven at a commercial scale. Moreover, economically competitive productions of scale need to be established in order to provide competitive products on the market. Lastly, sector barriers should be removed and new value chains should be established from farms, forests, agro-food and the industry to consumers in a cradle-to-cradle approach (PPP on Biobased Industries, 2012). The last challenge is related to the establishment of these value chains. Various technical, strategic, and commercial challenges need to be addressed simultaneously in order to guarantee the transition towards a biobased economy. This implies that companies need to engage themselves in joint business
15 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
activities, establish partnerships, and multilateral cooperation. The most challenging part within the value chain in which more cooperation on research and innovation has to take place is safeguarding a sustainable biomass supply, the optimization of efficient biorefineries and developing markets and products (PPP on Biobased Industries, 2012). Table 4 underneath summarizes the challenges found in the literature.
Challenges of the transition to a biobased economy relevant for the hempcrete case 1. 2. 3. 4. 5.
6. 7.
Reformation of the economic system in which external effects need to be internalized Change of sociocultural patterns e.g. consumption behaviour Different functioning of political and administrative systems required Technical feasibility of developments need to be ensured Large market volumes need to be combined with high to medium price levels in order to create the biggest market opportunity Economics of production need to be improved through upscaling and industrialization New value chains need to be established
Table 4: Challenges of the transition to a biobased economy relevant for the hempcrete case
2.3.2 Specific challenges for the hemp industry The hemp industry depends partially on the political and economic framework in the European Union. A level playing field for biobased materials has to be created in relation to bioenergy and biofuels (Carus, et al., 2013). Although hemp applications such as e.g. biocomposites or insulation material are undergoing a growing demand and interest, European hemp fibres cannot profit from this development. The European natural fibre industry is suffering from the wrong policy framework (Carus, et al., 2013) and consequently the cultivation areas of hemp have been decreasing over the last years. The European Union strongly supports bioenergy and biofuels during commercial production through e.g. quotas, tax incentives, and green electricity regulation. This leads to under investments from the private sector, as there are currently no comparable supportive measures for biobased materials (Carus, et al., 2013). It should be stated that recently the support for biofuels is starting to decrease which is a favourable development for hemp cultivation. Another challenge for hemp cultivation within the Netherlands is that governmental processing support for flax and hemp fibres has been decoupled in 2012 (De Wolf, Van Den Brink & Spruijt, 2012). This implies that governmental support for flax and hemp is changed into a fixed general income premium for the farmer, irrespective whether the farmer actually produces hemp or flax. The farmer is therefore more likely to grow other more profitable crops. Within the same study of De Wolf et al. (2012) it is shown that at a barley price of €216 per ton, the cultivation of barley per ha is €382 more profitable when compared to the cultivation of hemp. Therefore, the supply of hemp might be impacted negatively due to such regulations.
16 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
CHAPTER 3– CONSTRUCTION INDUSTRY 3.1 Sustainable construction Sustainable construction aims at reducing the environmental impact of a building over its entire lifetime, while optimizing the economic viability and the comfort and safety of its occupants. Sustainable construction emphasizes long-term affordability, quality, and efficiency. At each stage of the life cycle of the building, the comfort and quality of life ideally increases, while the environmental impact decreases negatively and the economic sustainability of a project increases. The creation of a biobased economy has been recognized as one of the key issues for sustainable development (Van Dam, De Klerk-Engels, Struik & Rabbinge, 2005). To achieve a higher degree of sustainable development within the construction industry, this industry should undergo a drastic transition. The construction industry is one of the least sustainable industries in the world as around half of the nonrenewable resources consumed by mankind are used in construction. This industry is responsible for highenergy consumption, GHG emissions, pollution, and environmental damage and resource depletion (Melchert, 2005; Zimmerman, Althaus & Haas, 2005). This impacts our planet heavily and in order to avoid dangerous global warming, it is advocated to return the atmospheric concentrations of CO2 to ~350ppm by rapidly limiting CO2 emissions and removing CO2 from the atmosphere through carbon bio-sequestration (Rockström, et al., 2009; Anderson & Bows, 2011). Therefore, initiating a transition towards a biobased construction industry could transform this industry into a more sustainable sector in which less nonrenewable resources will be consumed and the ecological footprint could be reduced significantly. The impact of such enhanced biomaterial production and biobased construction materials include a reduced demand for fossil fuels, increased added value generation for biomass producers and traders, reduced GHG emissions, industrial development, development opportunities for rural areas including improved employment prospects, and a reduced toxicity and enhanced health implications (Langeveld, et al., 2010). Improving social, economic and environmental indicators of sustainable development have drawn more attention to the construction industry (Ortiz, et al., 2009; Du Plessis, 2002). Therefore, topics such as the environmental impact of construction, green buildings, and eco-labelling of building materials have received more consideration from construction professionals across the world (Cole, 1998; Rees, 1999). The building performance has become a major concern for professionals within the industry and environmental building performance assessment has emerged as one of the major issues in sustainable construction (Crawley & Aho, 1999). All these development are related to the topic of sustainable construction. Sustainable construction addresses ecological, social, and economic issues of a building in the context of its community (Kibert, 2012). An international construction research-networking organization (CIB) defined sustainable construction as creating and operating a healthy built environment based on resource efficiency and ecological design (Kibert, 2012). Therewith, seven principles of sustainable construction have been formulated:
Reduce resource consumption Reuse resources Use recyclable resource Protect nature Eliminate toxic Apply life-cycle costing Focus on quality
These principles ideally inform decision making during each phase of the design and construction process,
17 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
and continuous throughout the building’s entire life cycle (Kibert, 1994). The factors are also applicable when evaluating components or other resources needed for construction. The principles apply across the entire life cycle of construction, from planning till deconstruction, and apply to all the resources needed to create and operate the built environment during its entire life cycle (Kibert, 2012). 3.2 The demand for more sustainable construction materials Within the previous and the following sections it is made clear that the construction industry has a big opportunity to reduce the environmental footprint of buildings through a variety of initiatives ranging from conserving energy to reducing the impact of construction materials. In addition, sustainable construction becomes more increasingly an important topic for this industry (Ortiz, et al., 2009; Du Plessis, 2002). Additionally, the government starts to stimulate the adoption and integration of more sustainable products and processes more intensively. However, an essential element within this greening process is to establish whether there is actually a demand for more sustainable construction materials. An insightful tool regarding the determination to what extent there is a demand for sustainable construction materials is the European Architectural Barometer (Arch-vision, 2011). This barometer is based upon a three-monthly investigation conducted with more than 1.200 architects in Europe. This barometer is considered to be reliable as architects are a trustworthy indicator for future building volumes. Additionally, architects have a crucial role regarding the selection of which construction materials will be used during a construction project. The findings showed that the demand for sustainable materials for 2010 in Europe is growing compared to previous years. Architects from Germany, France, Spain and the Netherlands reported that the most important stakeholders start to ask more increasingly for sustainable products. The highest willingness to invest in sustainable construction materials had been found in Germany (53%) and France (52%). The reason why Germany and France score high within the barometer is because consumers understand the benefits of the products and within these market products are available that pay off in the long run. In Germany, France and the Netherlands the demand for sustainable construction materials has grown most rapidly compared to previous years. Within the Netherlands, 49% of the architects believe that due to the necessity of sustainable construction, traditional construction materials will be replaced with sustainable construction materials. However, 34% of the respondents does not see this change take place within a short-term period. Other studies found the same trends within the European market. A research conducted by Bouwkennis within the Netherlands found that the demand of customers for more sustainable construction materials will increase the coming years (Bouwkennis). It had been researched that in 2010 three out of ten consumers within the Netherlands wanted to live in more environmentally friendly buildings and uses more sustainable construction materials. Additionally, 25% of the project developers and 10% of the contractors indicated that at least half of the requested projects indicate a requirement of the usage of sustainable construction materials. A questionnaire amongst the Dutch project developers and contractors showed that 66% of the respondents expect an increased demand for more sustainable construction materials. 3.2.1 Demand for hempbased construction materials Based on the aforementioned information it can be stated that an increased demand for sustainable construction materials exists in the Netherlands. Knowledge, experience, and potential to supply hemp are available in the Netherlands in order to deal with the growing demand for multifunctional hempbased commodities. However, the potential is not exploited as the market is divided in separate segments, which are too small on their own. Therefore, a market pull from both the food- and non-food sector has to be
18 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
established in order to exploit the potential of the hempbased industry and to adapt the supply of hemp consequently. Currently, on a demand side Dutch hemp straw is mainly used for the German automotive sector, insulation purposes, and Spanish and Turkish paper production. Hemp shivs are mainly used for animal bedding. There is unilateral demand for hempbased products and therewith the demand for hempbased construction materials is not fully exploited. Therefore, a Green Deal for the industrial processing of hemp has been introduced (Pantanova, June 2013) and should lead to the establishment of the Dutch Natuurvezelunie (NNU). Requirement is that the quality and supplied quantity of hemp can be guaranteed. By creating a consortium of commercial parties via this Green Deal industrial hempbased applications can potentially be exploited more extensively and the supply could increase significantly. An increased demand for hempbased construction materials could therefore be achieved due to the introduction of this Green Deal as a connection between the Dutch hemp industry and the Dutch industry (e.g. textile, construction, and chemical industry) is established. Additionally, the European Industrial Hemp Association (EIHA) conducted in 2012 a comprehensive survey on cultivation, processing and application of hemp fibres, shivs and seeds (Carus, et al., 2013). Within this survey hemp processing companies were asked what market trends they foresee in the coming years. The application of using hemp to produce construction materials was mentioned most often within this survey. This indicates that, although market pull has to be established, involved stakeholders do foresee a growing demand for hempbased construction materials. 3.3 Position of the Dutch government regarding sustainable construction The Dutch government stimulates sustainable construction. A variety of tools and initiatives have been introduced in order to support sustainable construction within the Netherlands. Numerous subsidies have been made available by the Dutch government in order to stimulate more sustainable building processes and materials. Through subsidies the government tries to motivate citizens to take environmental and energy efficient measures for existing and newly build constructions. The subsidies granted differ per local municipality and province. Within table 5 a short overview of available subsidies within the Dutch market that stimulate more sustainable practices in the construction industry are presented.
Subsidy
Explanation
Groenregeling
Cheap financing for sustainable property
Tender NESK MIA Subsidy for solar panels
Subsidy for energy efficient schools and offices Tax benefits for sustainable company investments Subsidy of15% of the costs of purchase for installations with a minimal capacity of 0,601 kW till 3,5 kWp
Table 5: Overview of a variety of subsidies available for sustainable construction in the Netherlands
Another development of the government regarding the support of sustainable construction is that the Energy Achievement Coefficent (EPC) for the construction of energy efficient buildings has been
19 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
sharpened to 0,6. Through the ECP the government aims for energy savings of existing and new building projects. Buildings therefore need to comply with certain requirements regarding energy efficiency. They want to stimulate citizens to save energy through their own actions and create more energy efficient buildings. This has been recorded in the covenant ‘Meer met minder’ (Rijksoverheid, 2013). The goal is to achieve energy neutral constructions by the end of 2020. Other projects that are related to achieving more sustainability and energy savings are the ‘Blok-voor-Blok aanpak’, ‘Green deals’, ‘Energiesprong’, ‘Gebieden Energieneutraal, and ‘Excellente gebieden’. Some basic insights into these projects are provided within table 6. Project
Basic insights
Blok-voor-Blok aanpak
15 projects initiated to make 33.500 building more energy efficient. Goal is to renovate a whole block of houses at once
Green deals
Energiesprong
Government helps citizens, companies, organizations and local authorities to overcome obstacles that are faced when initiating sustainable projects An innovation programme that stimulates builders and project developers to construct more innovative building projects in which energy efficiency is maximized
Gebieden Energieneutra al
With support of the government a group of companies is working to gain more insights into developing an energy neutral area in order to achieve the establishment of such areas in the future
Excellente gebieden
19 innovative building projects where a 25% sharper EPC is achieved
Table 6: Projects related to sustainability and energy efficiency
The government does acknowledge that initiating sustainable initiatives by companies, organizations or other authorities are hindered by a variety of obstacles such as regulations, funding or finding the right partner. Therefore, the Dutch government has introduced Green Deals in order to deal with and overcome such challenges. Such deals are established to achieve sustainable development and so far around 150 deals have been established in the energy, climate, water, resource, mobility, biodiversity, biobased economy, construction and food sector. The way governments can help are through the facilitation of access to the capital market, taking the position as a mediator, create a demand for new green technologies and products through the establishment of environmental requirements or green trade missions, and changing regulations. Another stimulus implemented by the government are the adapted regulations regarding sustainable construction dealt with in the building regulations (bouwbesluit). Through increasingly intensifying the amount of regulations regarding sustainability within the construction industry the government tries to stimulate more sustainable practices. More insights into the implications of the building regulations will be presented with in the next sections. To conclude, it can be stated that the government tries to stimulate the establishment of more sustainable practices within the construction industry via a variety of tools. 3.4 Implications Green Deal ‘Stroomversnelling’ An interesting development regarding sustainable construction and the objective of increasing the usage of
20 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
hempcrete applications within the Netherlands is the adoption of the Green Deal ‘Stroomversnelling’ (Energiesprong, 2013) between the Ministry of Economic Affairs and Energiesprong (2013). This publicprivate agreement is related to making 111,000 houses energy neutral with a total investment of €6.6 mrd. This deal has been signed for the first 11,000 houses by four big building companies, Ballast Nedam, Bam, Dura Vermeer and Volker Wessels, and six housing corporations. For the next batch of houses to be retrofitted more parties from the construction industry and housing corporations will be involved. The actions compile the introduction of insulation materials, double glass, solar panels, and heat pumps. Per house this means an investment of €60,000. The deal entails that the tenant will no longer receive a separate bill from an energy provider anymore. The housing corporation will invest €60,000 per house, in exchange for which he is allowed to cash additionally an average of €120 per month from the tenant. It has been calculated that the average energy consumption of a family house adds up to this amount. Instead of paying the energy provider's bill, the tenant will pay a flat (or all-in) fee to his housing corporation. This would mean a direct investment in the corporation’s asset by bending the existing value drain from the energy provider backwards. This would serve a double purpose, because in general bigger energy companies operate to please their stockholders on the sole compelling argument of their strategy of guaranteed supply. Thus energy companies set the past of the transition process towards a sustainable energy society thriving merely on fossil based sources such as coal, oil and gas, as well as nuclear energy. The living costs of the tenant of the retrofitted house will not increase and it will offer a higher comfort and health level. In the mean time the investments in retrofitting will prove to be the added value for the housing corporation, which will also strengthen it's core business and market position in due time. This is achieved by the combination of the following actions: Tenants pay the energy costs to the corporation Corporations invest the money into renovation (retrofitting) and introduce innovative lease constructions with material suppliers Builders construct sustainable renovated houses for which tenants do not pay their energy consumption separately The biggest gain of the initiative is that tenants who live in a relatively poorly insulated house with high energy costs will live in the near future in a house that is comfortable and sustainable while their living costs will not increase. Corporations can invest in the value of their property and the liveability of their areas without government subsidies. Additionally, the construction industry will foresee an increase of employment and overall sustainability goals will be achieved more effectively. The Green Deal Stroomversnelling will change the living corporations in the following manner: The corporation will together with the tenants select an offer with a guaranteed performance from a renovation proposition The corporation will become the customer of a product The builder can offer on the basis of total cost of ownership to outsource maintenance and repair which could reduce the costs The implication for building companies is that the prices of renovation projects need to decrease drastically. However, as the Green Deal Stroomversnelling implies a certain secured scale the builders can start more easily to innovate with products and processes. The renovation of the building will start to become more industrialized and product and process innovations will be introduced. Therewith the price of renovation projects should decrease. Currently, the construction process is hindered by a lack of cooperation within the value chain, project-based approaches and high failure costs (adding up to 11
21 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
percent). By introducing the Grean Deal the corporations, builders, and co-constructors have committed to a learning process that will result into renovation projects that carry acceptable costs. Overall, the implication of this deal entails that opportunities arise for the usage of hempcrete applications while the various stakeholders have shown a commitment to renovate houses in order to improve the level of sustainability and energy efficiency. 3.5 Building regulations (Bouwbesluit) In the Netherlands sustainable construction starts to become more embedded within the regulatory framework. The Dutch building regulations (Bouwbesluit) is a collection of requirements to which all the buildings in the Netherlands need to comply. The building regulations have been updated in 2012. Within this latest version, amongst other adaptations and additions, an environmental section has been introduced that became active on the first of April 2013. A knowledge platform for the construction and real estate sector, the SBR, stated that the updated building regulations will improve the level of awareness and innovation regarding the topic of sustainable construction (SBR, 2012). The regulations should lead to the usage of more sustainable materials to decrease the environmental impact of buildings (Vredeveld, 2013). Requirements have been adopted regarding the determination method of the environmental performance of buildings. This implies that during the application for a building-area permit a calculation of the environmental effects of a building or office needs to be handed in. The GHG emissions and depletion of natural resources need to be quantified (Vredeveld 2013). This only applies to new build construction projects for buildings or offices. In practice two types of projects can be determined: projects that are subjected to permits (vergunningplichtige) and projects that are free of permits (vergunningvrije). For projects that are subjected to permits (vergunningplichtige) an area-permit can only be granted in case the applicant can show that the project is in line with the building regulations. Therefore, referring to the sustainability topics that have been embedded within the regulations, an investigation of the level of sustainability of building materials has to be performed. The authority that will investigate the project according to the building regulations can only control the correctness of the environmental performance. This is a result of the fact that no limiting values of the environmental performance have been introduced (Vredeveld, 2013). Projects can therefore not be declined if the level of sustainability is perceived to be insufficient. Projects that do not need a permit (vergunningvrije) are e.g. renovation projects. For such projects the building regulations do not apply. It is important that objective and reliable information is handed in regarding the quality of the building. As stated before, no limiting values of the environmental performance of buildings have been introduced in the building regulations. The reasoning of not introducing limiting values is that the construction industry should firstly gain experience with performing the calculations and obtaining insights into the impact of construction processes on the environment. Therewith, the goal of the Dutch government is mainly to stimulate a sense of responsibility of the actual builders and developers. By introducing the new regulations the market will start experiencing how to make more conscious decision regarding the application of materials. The government states that the determination method of the environmental performance is an unambiguous and transparent method that will lead to more agreement regarding sustainable construction within the Netherlands (SBR, 2012). The determination method is coupled to a national environmental database, which constitutes the basis of the calculation of the environmental effects of the material use (Rijksoverheid, 2012). The environmental performance will be determined for the full life cycle of a building. The calculation method is based on the life cycle analysis referred to as LCA-CML2 (Vredeveld, 2013). In practice various calculation instruments are used to prepare the calculations, varying from GPR Gebouw, GreenCalc, DuBoCalc and
22 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
BREEAM.NL. Every environmental calculation has to comply with the ‘Determination method Environmental performance building and GWW-constructions’ (Bepalingsmethod Milieuprestatie gebouwen en GWW-werken). The determination method will determine the performance of a building including the environmental data of e.g. materials, products. 3.6 The Dutch construction industry The Dutch construction industry is currently undergoing major difficulties. After several years of declining numbers the building production in 2012 decreased again with 7% (Economisch Insituut voor de Bouw, 2012). For the year 2013 it is expected that investments to construct living houses will decrease as well. Consequently, the total building production will decrease next year accordingly which results in an estimated contraction of in total 10% (EIB, 2012). After heavy production losses in 2009 and 2010 a second phase of contraction is entered. In 2013 the lowest point regarding the percentage of production losses will be reached since the start of the economic crisis (CBS, 2012). The total building production in the Netherlands presented in table 7 show the yearly changes and the contraction of the construction industry in percentages.
in million €
Yearly percentile change (3)
2011 (2) 17.979
2012 (3) 16.475
2012 -8.5
2013 -8.5
2014 1.5
2015 8
New building projects
11.487
10.500
-8.5
-8.5
3
11
Renovation
6.492
5.975
-8
-8
-1.5
2.5
Construction of living houses
Table 7: Number of building production in the Netherlands (Source: CBS, EIB) (2) = EIB adaption CBS data (3) = Estimation
The construction of new housing has decreased with 8.5% in 2012 in the Netherlands to a number of 52.000. This is the result of the following developments within the Dutch market:
The impact of the economic crisis has a direct effect on the number of living houses build Strict enforcement code of conduct for mortgage lending Relatively high mortgage rates Spending cuts made by the government impact the number of houses build (e.g. limit on mortgage rate and landlord charges) Prices of houses dropped which impact the demand negatively Overall, it can be stated that the construction industry is struggling to cope with the current economic downturn. Within the construction industry the construction of houses is the largest sector (sectorrapport ABN, 2012) and takes up to 40% of the total construction industry. Around 50% of the housing constructions are new building projects. Renovation projects account for almost 30% of the housing constructions whereas the remaining 20% is related to maintenance (sectorrapport ABN, 2012). Due to the market development the number of newly build houses has stagnated. However, opportunities arise for
23 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
housing builders in the rental segment (EIB, 2012) as this segment is likely to grow due to harsher mortgage regulations and decreased spending by housing corporations on social housing. Therefore, the rental segment is likely to grow regarding the number of construction projects carried out. In conclusion, statistics show that the construction industry is facing severe market challenges. The number of construction projects has decreased year after year and positive market trends are still not foresighted. 3.7 Housing corporations Housing corporations play an important role within the Dutch construction environment as housing corporations start a significant number of new building projects in the Netherlands. As hempbased construction applications have a possibility to be applied in projects started by corporations, the estimated number of new construction projects by corporations provides relevant information regarding the market potential of hempbased applications in the Netherlands. A a research conducted by a guarantee fund of the Dutch housing corporations (Waarborgfonds Sociale Woningbouw) concludes that the coming five years in total 105.00 new rental properties will be constructed (WSW, 2013). According to the 5-year forecast of 2012 in total 146.00 new rental properties would be constructed. This is a reduction of 28%. The 2013 figures based on the most recent developments indicate the opportunity that arises regarding the potential application of hempbased materials as a result of new building projects started by housing corporations. 3.8 Challenges in transitioning towards a sustainable construction industry In the previous section literature presented findings that the construction industry is a sector that uses almost half of the non-renewable resources, and has a high-energy consumption, GHG emissions, and causes pollution, resource depletion and environmental damage (Melchert, 2005; Zimmerman, Althaus & Haas, 2005). Therefore, introducing more sustainable practices and materials is highly relevant for this industry. Environmentally sustainable building practices have already undergone significant growth the last 10 years, partially ascribed to a growing public awareness of sustainable development, higher energy prices, increased cost of building materials, and regulatory incentives (Robichaud & Anantatmula, 2010 However, there remain significant obstacles for this industry to decrease the environmental impact (Robichaud & Anantatmula, 2010; Kilbert, 2012). The industry is facing economic, socio-cultural, and design related difficulties that need to be overcome (Bilau, 2008). In general, a lack of a collective vision and a clear direction for green buildings, from design to material selection, affects the progress within this arena of sustainable construction (Kilbert, 2012). The challenges defined within this study are divided into sociocultural, political, design, economic, commercial, sustainability assessment, and industry specific topics. 3.8.1 Socio-cultural challenges One of the socio-cultural challenges is the unwillingness of the building professions and construction industry to change (Kilbert, 2012). New technologies and products require process changes that entail risks and unforeseen costs (Häkkinen, & Belloni, 2011). The related industry professionals, both in the design and construction field are generally slow to change and tend to be risk-averse. In addition, when aspiring to introduce alternative renewable construction materials on a larger scale significant commercial challenges should be the driving force behind the development of the production chain (van Dam, et al., 2005). The ecological advantages need to be combined with better comfort, health and safety aspects such as an improved indoor climate, without accumulating maintenance costs or the need of dangerous chemicals for preservation (van Dam, et al., 2005). However, the long-term benefits of initially more expensive construction materials are often not fully investigated. This unconscious
24 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
short-termism often leads to the adoption of more unsustainable practices and presents another sociocultural obstacle (Bilau, 2008). This is a missed opportunity, as initial construction costs often do not represent more than 20 to 30 percent of the building’s entire costs over its useful life. Not only the initial costs of the building should be considered but also the year-to-year operating costs (Bilau, 2008). The challenge is to understand the life-cycle costs of a building. Even more so as a relatively low number of tools are readily available to clearly illustrate the life-cycle analysis to a building owner. Overall, the behavior of the stakeholders within the industry and of the consumers requires changes. Various researches, of which one is carried out by the Dutch consultancy firm USP, found that changing the behavior of stakeholders within the construction industry and of consumers and improving the level of awareness are among the biggest challenges to achieve more sustainability within the construction industry (Pitt, Tucker, Riley, & Longden, 2009; USP, 2013). 3.8.2 Design and greening project management challenges Also, design challenges cause difficulties when moving towards a sustainable construction industry. One of the obstacles is that there is a lack of integrated design practices (Bilau, 2008). Much of today’s construction relies on multiple stakeholders all working separately until they are forced to work as a team due to project overlaps. The challenge is to integrate these stakeholders and to form synergistic strategies so that benefits can be created that are greater than the sum of the individual design decisions. Related to integrating the design process is the difficulty to ensure that sustainable construction projects are delivered within acceptable cost restrictions, as affordability is still a major barrier for sustainable construction (Pitt, et al., 2009; Robichaud & Anantatmula, 2010). Greening project management could overcome this challenge but requires adjustments to traditional project management practices. It is recommended, when ensuring financial success of a project, that cross-discipline teams are involved at the earliest stages and throughout the project (Robichaud & Anantatmula, 2010). The difficulty is that sustainability goals need to be set before the design and construction start. In addition, it has been found that hardly any importance has been given to selecting more environmentally friendly designs during this project appraisal stage (Ding, 2008) while this is the stage when environmental concerns are most effectively addressed. Therefore, green projects require more upfront planning and decision-making compared to traditional projects. Additionally, collaboration within project teams needs to be ensured and it is advised that bonuses to promote efficiency and sustainable practices are introduced. All in all, barriers exist to ensure the delivery of a cost-efficient green construction project (Robichaud & Anantatmula, 2010). By implementing green project management the challenge of having splintered functional experts that have difficulties with communicating and collaborating as a team can be overcome but pose a big challenge for the industry. 3.8.3 Commercial challenges Overall, affordability is still a major barrier for sustainable construction (Pitt, et al., 2009; Robichaud & Anantatmula, 2010). Many sustainable materials are still more expensive compared to traditional construction materials and therewith create an obstacle for consumers to use more sustainable products. Another obstacle is that the incentives for owners and tenants need to be split (Bilau, 2008). In many occasions the people that invest in the construction project are not the same as the person that enjoys the benefits from more sustainable and environmentally friendly materials. A developer will not be interested in paying for green initiatives when the benefits will be passed on to the new owners or tenants in case the developer is not able to recapture the additional cost of the green features in the sale price or
25 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
through an increased rental price (Bilau, 2008). On the contrary, tenants frequently do not want to pay more for an initiative implemented by a developer, as tenants are often not aware of the benefits of green features on e.g. energy savings or an improved air quality. The challenge of splitting incentives is especially relevant for the construction of new houses and for non-owner occupied existing commercial buildings. 3.8.4 Sustainability assessment challenges More information should be made available that show how sustainable buildings actually perform (Bilau, 2008). Architects and other stakeholders often do not perform a systematic review of a completed project to verify whether the project meets the design objectives. A study by the New Buildings Institute specified for example that certain LEED certified buildings used less energy than anticipated while other buildings used more energy. In case such information would be shared and gathered more frequently sustainable design practices can be improved. Additionally, in certain instances the environmental or economic benefits of certain green building approaches have not been scientifically quantified, despite the natural benefits. Overall, it has been concluded that the current environmental assessment methods do not sufficiently consider the environmental effects in a single tool and therewith do not contribute in the overall valuation of sustainable development (Ding, 2008). Environmental building assessment methods do contribute to achieve sustainable development within the construction industry. Such tools enable the monitoring of the environmental performance of buildings and improve the awareness of the importance of sustainable development within building processes (Ding, 2008). Nonetheless, the current environmental building assessment methods have limitations regarding the effectiveness and usefulness. 3.8.5 Construction industry related challenges An obstacle directly related to the construction industry and which causes problems when transitioning towards a more sustainable construction industry is the fact that building codes are difficult to change. This is aggravated by the unwillingness to change of building professionals. Building codes are already fundamentally difficult to change and even more difficult to alter due to the fear of liability and litigation over the performance of new products and systems. This leads to substantial challenges (Kilbert, 2012). Another topic that is directly related to the construction industry is the current number of new building projects in the Netherlands. Within the overview of the Dutch construction industry it has been put forward that the Dutch construction industry is stagnating and a relatively small amount of new houses is constructed. This is an interesting development as in general new construction projects have a stronger negative impact on the environment compared to renovating existing houses (Brown & Southworth, 2006). A study guided by the United States Green Building Council shows that through retrofitting existing buildings, the owners can save on average 90 cents per m2 annually in energy and other costs. It was calculated that the savings could earn back the investment in 2 to 2.5 years (Bilau, 2008). As the number of newly build construction projects in the Netherlands is not expected to increase in the coming period the challenge is to cut energy consumption and carbon emissions of this stock of older buildings. Even more so as these buildings have been designed before sustainable construction became popular and therewith the environmental performance of those buildings can be improved significantly. 3.8.6 Political challenges Another area that causes problems when transitioning towards a more sustainable construction industry are political challenges. A study about the market potential for lingo-cellulosic materials applied as a
26 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
renewable building and construction material summarized that building regulations and the level of standardization in different EU member states are complex (van Dam, de Klerk-Engels, Struik & Rabbinge, 2005). Different legislation on the use of building materials at national levels makes the international introduction of novel products on this dispersed and conservative market difficult. At a national level, the Dutch construction industry needs to comply with the building regulations. The government introduced adapted building regulations in 2012 to improve the level of sustainability of the construction industry. Amongst other, the goals of the adapted regulations are to increase the level of awareness and innovations regarding sustainable construction and enhance the environmental performance of new construction projects. It should be stated that the applicability of the regulations might be limited (Vredeveld, 2013). Consequently, the effect of achieving more awareness, number of innovations, and an improved environmental performance might be reduced. Firstly, the legal articles that have been introduced in the new building regulations only apply to buildings with a living function and an office function (including specified ancillary functions) of 100m2 or more. Smaller office buildings or buildings with other ancillary functions do not need to comply with the new building regulations. Therewith, achieving more sustainability of those buildings will not be accomplished. Secondly, the updated articles within the building regulations are only applicable to new building projects and not to e.g. renovation projects. Therefore, the current stock of buildings are not impacted by the new regulations, neither are renovation projects. This is a missed opportunity. Thirdly, the new articles only require the delivery of a calculation of the performance. However, no requirements are introduced regarding the actual level of sustainability (Vredeveld, 2013). Moreover, local municipalities are not allowed to complement the building regulations with limiting values. Neither can the municipality demand by means of an agreement with a building party that a certain level of sustainability needs to be achieved. The only option is to settle an agreement on a voluntarily and equivalent basis with the building party to achieve a certain level of sustainability. The new building regulations hinder the introduction of innovative products in another manner and therewith pose a big obstacle regarding the transition towards a sustainable construction industry. These findings have been obtained through a consultation with ICDubo, a centrum for Innovative sustainable construction, in the Netherlands. Due to the introduction of the new building regulations parties are obliged to hand in the environmental performance of materials. In order to obtain an area-permit all construction materials need to be adopted in the national environmental database. This database deals with the following categories: 1. Brand-attached tested data 2. Brand-unattached tested data 3. Un-branded tested data Brand-attached tested data relates to data which have been tested by an independent party conform the SBK-test protocol. Big companies such as e.g. Isover, Knauf, and Rockwool are financially in a position to perform such tests. However, conducting such brand-attached tested LCAs are extremely costly. Brandunattached or un-branded tested data are less costly. However, for such tests assumptions are made and the scores prove to be less favorable and precise. The assumptions are often not in line with the actual product specifications of the tested materials. As smaller companies that introduce innovative materials are often not in the situation to perform an expensive test many innovative materials receive a lower score than they actually should receive (ICDubo). Therewith, the adaptations in the building regulations pose
27 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
another challenge for a more sustainable construction industry. All in all, sustainability does become more embedded within the construction industry due to these new regulations. The regulations potentially raise more awareness but it should be stated that the regulations at the same time create unclarity regarding the desired and required level of sustainability. Additionally, the actual number of sustainable initiatives and materials is not likely to improve significantly due to the aforementioned limitations while the administrative burden for the industry does increase. Ultimately, political and regulatory challenges remain obstacles whilst moving towards a sustainable construction industry. 3.8.7 Economic challenges Challenges regarding sustainable construction and the introduction of biobased construction materials are as well related to economic systems (Bon & Hutchinson, 2000). Certain economic systems are harmful regarding the transition towards sustainable construction practices and materials. Overall, market-oriented policies will have a more positive influence compared to economic systems that involve legal regulations and obligations. Measures of prohibitions and limitations are required but economic measures such as incentives and taxes are much more effective related to the topic of sustainable construction (Bon & Hutchinson, 2000). Governments do need to intervene as markets often fail to produce outcomes that align individual and social interest. Therefore, the principle that underlies economic thinking in innovations and applications involving environmental issues is that external costs need to be internalized by the ones responsible for them. Conversely, governments frequently choose regulatory methods to tackle environmental damage (Cairncross, 1991). Authorities often introduce laws, standards, bans, and regulations to stop companies from damaging the environment. These policies are however not the most cost-effective way to deal with the actual problems. Policies such as taxes, tradable permits, and incentives deliver a more sustainable industry at a lower cost (Bon & Hutchinson, 2000). Therefore, market-based instruments are likely to have a more positive impact on sustainable construction compared to regulations. All in all, policies are required that influence the economic market dynamisms that determine the actions of developers, architects and constructors. 3.8.8 Summary of the challenges The various challenges per topic are summarized in table 8. Overall, a variety of different topics create challenges while transitioning towards a more sustainable construction industry. Overall, sustainable construction is not severely obstructed by the absence of technologies or assessment methods (Häkkinen, & Belloni, 2011). As indicated before, it is mostly affected by organizational and procedural challenges that go hand in hand when using new methods or products.
28 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Socio-cultural challenges
1.
Unwillingness and risk-aversion of the building professions and construction industry to change
2.
Short-term focus of consumers leads to adoption of unsustainable products.
3.
Required behavioral changes of construction industry and consumers
4.
Required improved level of awareness of construction industry and consumers
Design and greening project management related challenges
6.
Lack of integrated design processes
7.
Required adjustments to traditional project management practices
Commercial challenges
8.
Affordability of sustainable products and materials
9.
Incentives for owners and tenants need to be split
Sustainability assessment challenges
10.
Improved clarity required on the actual performance of sustainable buildings
11.
Current environmental assessment methods limited effectiveness and usefulness
Construction industry related challenges
12.
Difficulty of changing building codes
13.
Retrofit challenge of existing buildings
Political challenges
14.
Complexity of regulations in the different EU member states and lead to difficulties when introducing sustainable initiatives
15.
Negative implications of the introduction of new building regulations in 2012
Economic challenges
16.
Required changes of economic systems
29 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
CHAPTER 4 – BUILDING WITH HEMP 4.1 Application possibilities of hempcrete construction materials Hemp can be used for a variety of applications within the construction industry. Within this section an overview of the most relevant applications of hempcrete construction materials is presented. This selection is based upon hempcrete applications for which various stakeholders either have shown to be interested to apply the application during a construction project or used the application in practice, availability and product feasibility. The selection of the hempcrete construction materials is partially based upon perspectives from various parties that have first-hand experience regarding the use of hempcrete applications and additional studies related to hempbased construction materials. Parties that are consulted are Mr. Kooi (owner Kooi BV – construction company) and A. Dun (owner Dun Agro - hemp producer). They constructed a hempbased house in cooperation with Timmer BNA Architects in Groningen in July 2012 by using prefab hempcrete walls. Additionally, Tom Woolley, an architect specialized in the field of using hempcrete and author of the book Hemp lime construction, has been consulted. Another architect that has experience with building with hemp, Huub van Laarhoven (Van Laarhoven Combinatie Architecten B.N.A. B.V.), has been interviewed in order to select the hempbased construction applications. Within the coming sections the product related characteristics are presented, including the pros and cons of using a certain application. The challenges presented in the following sections are based upon the pre-investigative interviews and additional publications. These findings will be further tested during the interviews. Within the figures below a variety of hemp applications used in the construction for houses are depicted.
Fig. 11: Variety of hemp applications to construct houses
30 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
4.1.1 Characteristics and benefits of hempcrete (on-site) Hempcrete is a mixture of hemp shiv with a lime based binder and water (fig. 12). It can be used for new buildings or renovation projects and is a versatile product. It can be used to create e.g. walls, roofing, timber frame infill, insulation, and flooring. Hempcrete is not load bearing and for the creation of a wall, the loads are supported by a frame. When using hempcrete on-site a spraying or site cast technique can be applied. The product acts as an insulator and moisture regulator. As hempcrete is lightweight and improves the strength of the timber it encloses, lightweight frames and foundations can be used.
Fig. 12: Hempcrete (on-site) illustrations
As a point of reference Tradical Hemcrete produced by Lime Technology in the UK is used (Lime Technology, 2011). The product has the unique combination of insulation and thermal inertia. These characteristics can create buildings with a very stable internal environment in which little heating or cooling is required. Hempcrete therefore regulates the temperature of a building. The product has a high thermal inertia and uses much less energy to heat and cool than other construction materials with the same U value. The need to construct cavity walls, install extra insulation layers or in some cases even the need for central heating and cooling systems may be avoided. Eventually, this could result in huge energy and cost savings due to the thermal insulation properties of hempcrete as there is less of a need to use energy to maintain the desired temperature. In addition, hempcrete has a low carbon footprint as tradical hempcrete can lock up roughly 110 kg of co2 per cubic meter of wall-construction. The product is made from renewable materials and at the end of life of the building the product can be recycled. Additionally, hempcrete walls are breathable as the walls can take and give off moisture in response to changing humidity levels, have good acoustic insulation properties, can be locally sourced, are easy to use, have a high fire resistance and regulate the humidity of a building. Based on a consultation with prof. Tom Woolley it was found that hempcrete is best used in solid cast walls instead of using hempcrete to produce blocks. In case hempcrete is used to produce blocks e.g. mortar needs to be used to stick the blocks together, which will distort the environmental and structural performance of the product. In table 9 an overview of the products properties and benefits are presented. The main benefit of hemcrete is that the combination of insulation and thermal inertia create a building in which the indoor air quality is very stable and little heating or cooling is required.
31 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Insight into the product specific qualifications of hempcrete (on-site)
Little energy required during production which has a positive impact on the environmental performance of the product
Good insulating performance due to its low thermal conductivity which has a positive impact on the environmental performance of the product
Biobased construction material that, due to its hemp components, sequesters co2. Hempcrete can lock up roughly 110 kg of co2 per cubic meter of wallconstruction.
Recyclable at the end-of-use
Social
Vapour permeable product (breathable walls) that result into the realization of a healthy and pleasant interior air quality
Product specific
High accumulative performance to store heat
Good acoustic insulation capability
High fire resistance
Regulates humidity of a building
Ecological
Table 9: Hempcrete benefits
4.1.2 Challenges of building with hempcrete (on-site) Although using hempcrete seems to be the most feasible option when taking the environmental and product related performance of hempbased construction materials into account, impracticalities arise when considering the market potential and further industrialization of this product. Firstly, when using hempcrete the new build construction requires a timber, steel, or concrete frame type. Within such constructions the cast and sprayed technique work very well. However, this is not a common construction technique in the Netherlands. In the Netherlands around 100,000 houses have been constructed with a timber frame type. This is roughly 8% of the market for new build housing (Centrum Hout, 2013). Therefore, using hempcrete to construct walls is only applicable in a small niche market. Secondly, another big obstacles, which were encountered separately by van Laarhoven based on his own experiences, and by Kooi after they constructed a hemphouse and performed additional tests to use hempcrete to construct walls, is that the product requires a long on-site drying time. This causes problems regarding the commercial viability of the product. Additionally, when using hempcrete the builder is dependent on weather conditions and at the hemphouse in Groningen a strange smell remained for a while after the construction was finalized. As the product is applied manually another obstacle is that the costs of construction can increase significantly and is therewith more interesting for the DIY market. Fourthly, the product is difficult to standardize and leads to difficulties regarding the creation of a stable qualification of the end product, which is essential regarding the further adoption of hempcrete within the Netherlands.
32 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Currently, the product is not certified in the Netherlands. In conclusion, the on-site application is only feasible when the building programme is relaxed (DIY projects) and when programme over-run will not lead to severe penalties. The applicability of using on-site hempcrete seems to be interesting for a small market of DIY builders for whom the long drying process is not a bottleneck. 4.1.3 Characteristics and benefits of off-site panel systems Another application of hemp is the production of a factory produced, off-site system that incorporates the structural frame into the timber cassette (fig. 13). This application is applicable for new building projects to construct walls. The panels can be designed and manufactured to offer a whole envelope solution that includes the doors and windows and leaves a fully airtight shell. By selecting off-site panels a customer obtains a quick build and predictable product at all times of the year. The advantages are comparable to Tradical Hemcrete and give the thermal advantages of Tradical Hemcrete construction (table 9). The panels help lock up co2 emissions within the material and deliver a stable and comfortable internal environment. The main benefit of this application is that the panels can dry quicker and in a controlled environment. Additionally, the quality of the panels is more constant and not dependent on weather conditions. Based on insights from both Kooi and Van Laarhoven it has been concluded that panels eliminate the obstacle of the lengthy drying process. As the drying does not take place on the actual construction site a lot of crucial time is saved compared to the on-site application. Fig.13: Off-site panel system illustration Therefore, the panels are for use all year round and applicable where programme certainty is crucial and time on-site needs to be minimized. Additionally, the panels can be produced in advance in a controlled environment so that a stock of panels can be created. 4.1.4 Challenges of building with off-site panel systems A big hindrance regarding the commercialization of this product is that it will be difficult to standardize the product, as requirements for the panels are not uniform regarding the various construction projects. Therefore, it will be in practice difficult to create a standardized product. This could imply a burden on the project management and therewith it might be more difficult to increase the scale of usage of this product. Consequently, the product has not yet been certified within the Netherlands. Additionally, the product is difficult to use at renovation projects, as in practice it will prove to be complex, if not impossible, to place the panels in the required location. These topics need to be assessed further during the interviews. Moreover, at this moment there is not a company active in the Netherlands that produces these panels. 4.1.5 Characteristics and benefits of hempblocks Another application of hempcrete for construction are hempblocks (fig. 14). A hempblock is a hemp-lime brick with a high insulation performance. The product can be used to construct walls for insulation purposes. The product can be applied in a variety of applications, ranging from new build to renovation
33 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
projects. For new build projects hempblocks can be used to construct the full wall. In such an application a supporting frame (timber, steel, etc.) needs to be put in place as hempblocks do not have a load-bearing capacity. Another application is to use the blocks for renovation purposes to either replace the inner or outer wall of an exterior wall. When using the blocks for the replacement of the inner wall of the exterior wall there is a need to implement a carrying construction, which leads to certain technical obstacles such as thermal bridging. Hempblocks can as well be used to replace the outer wall in case the interior wall has a load-bearing capacity. Additionally, the blocks can be used for insulation purposes.
Figure. 14: hempblock illustrations
Table 10 presents the characteristics of the blocks from Chanvribloc that are produced in France. The data has been retrieved during a pre-investigative interview with a distributor of hempblocks in the Netherlands and from Chanvribloc’s Technical Documentation that is tested by INIES2 (Chanvribloc, Documentation/Telechargements). Hempblock size
Characteristics
10 x 30 x 60
Thermal resistance properties: 1.4 m2 K/W Thermal conductivity* properties: 0.070 W/mK Acoustic insulation properties: 50 dB Environmental properties: 1MJ/year of grey energy to produce 1 m2 Applications: partition walls, interior and exterior wall insulation
15 x 30 x 60
20 x 30 x 60
Thermal resistance: 2.1 m2 K/W Thermal conductivity* properties: 0.070 W/mK Acoustic insulation properties: 50 dB Environmental properties: 1.5 MJ/year of grey energy to produce 1 m2 Applications: partition walls, interior and exterior wall insulation Thermal resistance: 2.8 m2 K/W Thermal conductivity* properties: 0.070 W/mK Acoustic insulation properties: 54 dB Environmental properties: 2 MJ/year of grey energy to produce 1 m2 Applications: interior and exterior wall insulation, complete insulating wall (frame
2
INIES is a French research institute that performs calculations for their own database in which the environmental and health characteristics of construction materials are collected
34 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
construction)
30 x 20 x 60
Thermal resistance: 4.2 m2 K/W (compliant with EPC requirement) Thermal conductivity* properties: 0.070 W/mK Acoustic insulation properties: 59 dB Environmental properties: 3 MJ/year of grey energy to produce 1 m2 Applications: interior and exterior wall insulation, complete insulating wall (frame construction)
Table 10: Chanvribloc characteristics
* = Thermal conductivity is a measure of the rate at which heat is conducted through a particular material under specified conditions The production of hempblocks constitutes a cold production and the blocks are dried in the open air, therefore the energy used during production is low. Alternative insulation materials that carry the same thermal resistance of 2.8 m2 K/W are bricks of 37 cm, concrete blocks of 20 cm with polystyrene, and cellular concrete of 30 cm. Compared to these materials the production of hempblocks require far less grey energy. A hempblock requires four times less energy compared to the production of bricks, three times less energy compared to the cellular concrete, and for the production of concrete blocks the double amount of energy is required. This calculation has been performed by INIES. Additionally, as an illustration of the carbon sequestration potential of this product it has been calculated that a 120 m2 house which is constructed completely based with hemp stores more than 11 tonnes of co2. The research conducted by INIES showcased that the hempblocks with a resistance of 2.8 m2 K/W have a negative score regarding the environmental impact whilst the other alternatives all have a positive score regarding the environmental impact. Undoubtedly, the environmental impact of hempblocks is lower compared to its alternatives. Another important characteristic of hempblocks is its thermal performance. The performance of a material depends heavily on its density; a denser product has a lower insulating performance. Therefore, producers tried to focus on reducing the density of its materials. Compared to its alternatives the thermal performance of hempblocks with a resistance of 2.8 m2 K/W is significantly better. Bricks have a density of 900 kg/m3, cellular concrete has a density of 500 g/m3 while Chanvribloc has a density of 300 kg/m3. Chanvriblocs have a low thermal conductivity of 0.070 W/mK and therefore the insulating performance of these blocks is around 50 to 75% higher compared to the tested alternatives. The thermal conductivity is compliant with the Dutch EPC requirements. Additionally, the product is much lighter which will lead to environmental and cost savings regarding its transportation when compared to its alternatives. Overall, the product has a low environmental impact when compared to the materials it replaces, a good thermal resistance, good insulation value, is a lightweight product and therewith easy to use during construction, and facilitates the creation of a healthy and stable indoor climate. Another benefit of hempblocks is that it is a standardized product that is produced in a controlled environment leading to the creation of a constant performance of the end product. Therewith, hempblocks overcome the obstacle faced by hempcrete as there is no lengthy on-site drying process required. More importantly, the product is certified within France, which could help to overcome regulatory obstacles within the Netherlands. Additionally, the blocks can be used in a variety of applications (new build and renovation). An overview of the benefits of hempblocks is presented in table 11 and based on the pre-investigative interviews and aforementioned data.
35 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Advantageous product specific characteristics of hempblocks
Less energy required during production which has a positive impact on the environmental performance of the product
Good insulating performance due to its low thermal conductivity which has a positive impact on the environmental performance of the product
Biobased construction material that, due to its hemp components, sequesters co2
Lightweight product which has a positive impact on transportation emissions
Recyclable at the end-of-use
Social
Vapour permeable product (breathable walls) that result into the realization of a healthy and pleasant interior air quality
Economic
Product is easy to use compared to traditional alternatives. This could lead to significant savings during on-site construction
Product specific
High accumulative performance to store heat
Good acoustic insulation capability
High fire resistance
Various application possibilities
Ecological
Table 11: Hempbloc characteristics
4.1.6 Challenges of building with hempblocks Practical limitations and obstacles arise when the product is used in its various application possibilities. These limitations need to be further investigated during the interviews. When hempblocks are used to construct a wall, including a timber frame construction, obstacles arise regarding fire resistance and sound insulation requirements. Additionally, using timber frame constructions to construct houses is a small niche market as presented within the challenges of hempcrete construction and will therefore be an application with little commercial potential. When hempblocks are used to construct either the interior or exterior wall for insulation applications other practical and technical difficulties arise. Difficulties entail overcoming e.g. the thermal bridge and the necessity of putting a supporting frame in place in case there is no supporting wall in place. Moreover, the blocks need to be imported from France, which decreases the total environmental performance. 4.2 Construction process of a building project An important element regarding the assessment of the possibilities and challenges regarding the further
36 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
adoption of hempbased applications within the Dutch construction industry is to understand the construction process of a building project. This is essential in order to achieve the research objective and to determine the most important stakeholders for this research. The sequence of the overall construction process for a building project in the Netherlands is presented in table 12 and based upon the preinvestigative interviews with the various stakeholders.
1.
Stakeholder
Role
Client
The client starts with the plan to construct a building. A wide variety of institutions can decide to start a construction project; private parties, companies, schools, associations, local municipalities, housing corporations etc. For certain projects, project developers are involved. Such a party takes over the corresponding risks of a client and hands over the construction project to the tenant or buyer at the end of the construction process.
2.
Architect
An architect has to be selected. The architect designs in cooperation with the client a preliminary design, based on the programme of requirements (programma van eisen). Within the programme of requirements the following elements are dealt with: - The different rooms that need to be available in the building - The relations between the various rooms - The quality of the project - The available budget and total costs of construction In case the preliminary design is approved the architect prepares a final design including the various constructions, maps, sections, etc. Within this final design a “bestek” is included in which the exact description of how the construction will be performed and which construction materials need to be used.
3.
Local municipality
On the basis of the final design and bestek the building permit needs to be requested at the local municipality. More recently this is referred to as a request for the environmental permit (omgevingsvergunning). An official of the local municipality will verify whether the design complies with the various laws, plan of destination, requirements and the building regulations.
4.
Contractor
After the building permit is granted the actual construction can start. The architect has three options regarding the procurement process to find a contractor (public, private, European procurement) After the contractor is selected a time of preparation for the construction company starts (in general around 6 weeks). The selected contractor is main responsible for the construction project.
5.
Supervisor (on-site)
This is the person who has the general control on-site during the time of construction. For smaller projects the architect is the supervisor but in general the architect and client hire a supervisor.
6.
Executor
Contractors of certain big construction companies do not have the required time to supervise the building process. Therefore, certain construction companies can decide to employ executors. These persons are responsible for the overall, or certain parts of, the construction process.
Table 12: Sequence of the construction process
37 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
4.3 Stakeholder analysis The next step is to determine the most important and relevant stakeholders regarding the selection, approval, and adoption of hempcrete applications during a construction project. This will be done on the basis of a stakeholder analysis. Stakeholder analysis in project management and business administration is a method to identify individuals or groups that are likely to affect or be affected by a proposed action. The stakeholders should be sorted according to their impact on the action and the impact the action will have on them. Stakeholders can be described according to Freeman’s definition as any group or individual who can affect or is affected by the achievement of an organization’s objectives (Freeman, 1984). Traditionally firms adopted the shareholder view in which shareholders or stockholders are the owners of the company and the firm has a binding duty to put their needs first. However, stakeholder theory argues there are other parties involved as well. Related to stakeholder theory it has been stated that power and legitimacy interact and, when combined with urgency, create different types of stakeholders with different expected behavioural patterns regarding the firm (Mitchell, Agle & Wood, 1997). In this context power has been defined as the extent to which a party has means to impose its will in a relationship. Legitimacy has been defined as the socially accepted and expected structures or behaviors. Urgency is defined as the time sensitivity or criticality of the stakeholder’s claims. Within the research of Mitchel et al. (1997) the following key constructs in the theory of stakeholder identification are proposed: Key constructs in the theory of stakeholder identification Construct
Definition
Bases
Power
A relationship among social actors in which one social actor, A, can get another social actor, B, to do something that B would not have otherwise done
Coercive - force/threat Utilitarian - material/incentives Normative - symbolic influences (Etzioni, 1964)
(Dahl, 1957) (Pfeffer, 1981) (Weber, 1947) Legitimacy
A generalized perception or assumption that the actions of an entity are desirable proper, or appropriate within some socially constructed system of norms, values, beliefs, definitions
Individual Organizational Societal (Wood, 1991)
(Suchman, 1995) (Weber, 1947) Urgency
The degree to which stakeholder claims call for immediate attention
Time sensitivity - the degree to which managerial delay in attending to the claim or relationship is unacceptable to the stakeholder (Eyestone, 1978) & (Wartick & Mahon, 1994) Criticality - the importance of the claim or the relationship to the stakeholder
38 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Table 13: Key constructs in theory of stakeholder identification (source: Mitchel et al., 1997)
Eventually, on the basis of the three attributes of power, legitimacy, and urgency, typologies of stakeholders can be derived. Based on an examination of the combination of these attributes eight types of stakeholders are available along with their implications for the adoption of hempcrete applications within a construction project (fig.15).
Figure 15: stakeholder typologies (Mitchell, et al, 1997)
The low salience classes, referred to as latent stakeholders, are identified by the possession of only one of the attributes. The moderately salient stakeholders are identified by the possession or attributed possession of two of the attributes and are referred to as expectant stakeholders as they expect something. The combination of all the attributes, and the dynamic relations among them, are referred to as highly salient stakeholders (table 14). The goal is to select the most salient stakeholders in order to select the most important and relevant stakeholders for this study.
Stakeholder class 1.
Stakeholder typology
Latent stakeholder
1) Dormant stakeholder 2) Discretionary stakeholder
3) Demanding stakeholder 2.
Expectant stakeholder
4) Dominant stakeholder 5) Dangerous stakeholder 6) Dependent stakeholder
39 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
3.
Highly salient stakeholder
7) Definitive stakeholder
Table 14: stakeholder classes and typologies (Mitchell, et al, 1997)
It is crucial to determine the entities within the construction process that hold power and have the intent to impose their will upon the final decision of adopting hempbased construction materials. Power and urgency must be attended to if the legal and moral interests of legitimate stakeholders need to be served (Mitchel, et al., 1997). On the basis of the factors power, legitimacy and urgency, the most important and relevant stakeholders are determined and selected for this research (table 15).
Stakeholder 1.
Attribute assessment
Stakeholder typology
CLIENT Power: High Legitimacy: High` Urgency: High
Definitive stakeholder
2.
ARCHITECT
Power: High Legitimacy: High Urgency: Medium
Dominant stakeholder
3.
CONTRACTOR
Power: Medium Legitimacy: High Urgency: Medium
Dangerous stakeholder
4.
LOCAL MUNICIPALITY
Power: High Legitimacy: High` Urgency: High
Definitive stakeholder
5.
ENERGIESPRONG
Power: Medium Legitimacy: High Urgency: Medium
Dangerous stakeholder
6.
ARCADIS
Power: Medium Legitimacy: High Urgency: Medium
Dangerous stakeholder
Table 15: Stakeholder determination
40 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
CHAPTER 5 – METHODOLOGY AND DATA 5.1 Research strategy The research has a qualitative character and the objective is to identify the specific challenges and opportunities of hempbased construction materials in the Netherlands. In order to achieve this goal, literature on relevant topics has been presented in order to understand the context of analysing the market potential and challenges of hempcrete applications in the Netherlands. The literature forms the building blocks of this research and provides insights into which topics need to be further investigated during the interviews. Firstly, literature regarding the Dutch hemp industry has been discussed. The information elaborated upon cultivation numbers, market shares, applications and the challenges faced regarding the cultivation of hemp. In addition, a thorough analysis of sustainable construction and the Dutch construction industry has been provided, by discussing literature related to the construction industry, sustainable development, implications of Dutch regulations, and an elaboration of the current situation of the Dutch construction industry. A crucial section within this chapter as input for the interview questions, are the challenges faced when transitioning towards a sustainable construction industry. Additionally, the last chapter provides insights into the possibilities of building with hemp. Based on primary and secondary data the product characteristics, application possibilities, practical benefits and challenges faced when using hempcrete are provided. Additionally, a stakeholder analysis is performed which will provide insights into important stakeholder parties having a significant impact on the further support of hempbased construction materials. Based upon the presentation of these publications a variety of topics have been detected that are highly relevant regarding the research topic. The presented literature and publications form the basis for the creation of interview questions that will provide further insights regarding the challenges and opportunities for biobased construction materials. In the following chapter the interview findings will be presented. However, not all the literature will be assessed during the interviews, as the various stakeholder parties do not have all the required insights into the various topics described within the literature. 5.2 Research questions Based upon the presented literature and publications, the following research questions are defined for further investigation during the stakeholder interviews:
What are the challenges faced when transitioning towards a biobased economy? What is the demand for biobased construction materials? What are the implications of regulations and initiatives introduced by the Dutch government regarding sustainable construction? What is the situation of the current Dutch construction industry? What are the various challenges regarding the transition towards a more sustainable construction industry? What are the various possibilities and benefits of hempcrete applications? Which stakeholder groups are most important and relevant regarding the further adoption of hempcrete applications in the Netherlands? What are the perspectives of the most relevant stakeholder groups regarding the challenges and opportunities of hempcrete applications in the Netherlands?
41 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
These research questions will help to provide an answer to the main research question and to achieve the research objective. In order to obtain insights into these research questions, qualitative data is obtained during the stakeholder interviews. 5.3 Research method When conducting a qualitative research, data from direct fieldwork observations, in-depth open-ended interviews, and written documents are analysed. Qualitative research is engaged within a realistic investigation in which real-word settings are studied in order to obtain rich narrative descriptions and to construct case studies (Patton, 2005). Inductive analysis across different cases can yield patterns and themes, which is the benefit of qualitative research. A qualitative research is a good option when a “how” question is addressed instead of a “how many” investigation. Quantitative research focuses merely on the measurement and analysis of causal relationships between variables (Golafshani, 2003) instead of focusing on processes. Qualitative research puts an emphasize on the qualities of the entities and on processes meaning that they are not measured in terms of quantity, amount, intensity, or frequency (Denzin & Lincoln, 2005). Within this research the goal is to examine the potential hindrances and opportunities that exist in the Netherlands regarding the use of hempbased applications. Based on this objective, a qualitative research is preferred when such a process has to be examined and communicated (Pratt, 2009). A relatively comparative research is available that is performed in Canada. However, this study is highly situation specific. No previous studies are available regarding an examination of the researched topic within the Netherlands. Therefore, as there is not much known about the transition process towards a biobased economy regarding the use of hempbased construction materials it is decided that a qualitative approach is the best research method. Such a method is most effective when trying to create theoretical and pragmatic insights from empirical observations (Eisenhardt & Graebner, 2007). However, not all the topics discussed within the literature will be dealt with in the interviews. Therefore, within the presentation of the challenges and opportunities a separation regarding findings from the interviews and from literature will be provided. The topics that will be touched upon during the interviews were considered to be most relevant regarding the experiences and knowledge of the various stakeholder parties. 5.3.1 Interviews Within this research flexibility is important as it could enable unforeseen topics to arise during the interviews. Therefore, this research will use semi-standardized interviews in which a general guideline for the interview will be provided but flexibility and freedom to deviate to unexplored areas are allowed (Berg, 1998). The semi-structured interviews contain a series of questions that I want to address during the discussion (Bryman & Bell, 2007). Interviews are a useful tool to touch parts of reality that would else not be accessible (Denzin & Lincoln, 2005). A qualitative research interview usually contrasts a quantitative research as the nature of the interview is less structured. Qualitative interviews are flexible by nature and allow an interviewer to switch prepared questions, revise them or even add new questions, based on the answers received from the interviewee (Bryman & Bell, 2007). The set of questions within the semi-structured interviews has been developed based on the findings within the literature as well as insights gained during pre-investigative interviews. Most of the questions have an open-ended format, so that the interviewees are able to speak up their opinions and freely discuss or bring new interesting insights. In order to make the interviewee feel at ease during the interview and to create an environment in which the interviewee could speak freely without language restrictions the interviews were conducted in Dutch. For the various stakeholder parties different questions have been prepared in order to obtain relevant and stakeholder specific insights into the
42 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
challenges and possibilities of further adopting hempcrete applications in the Netherlands. Based upon the interview outcomes general summaries have been prepared in which the overall topics are presented. Based upon these general outcomes an overview of the product opportunities and challenges is prepared. The general outcomes of the interviews can be found in Appendix A. During the interview with Arcadis and Energiesprong the general summaries have not been prepared as the topics discussed were very specific and an overview of the challenges and opportunities could directly be prepared. The complete transcripts of the semi-structured interviews can be found in Appendix B. The questions for the interviews have been sent in advance to the various interviewees so that they could prepare the interview. Additionally, a sheet with background information of the study has been attached so that the various parties know what to expect from the interview. 5.3.2 Respondents The selection of stakeholders that are interviewed is prepared on the basis of the stakeholder analysis and insights gathered during the research. No snowballing technique has been applied regarding the selection of stakeholders. However, an additional interview with Arcadis has been added after the other interviews took place as the standpoint of Arcadis was considered to be of an added value to the research. In total seven interviews are conducted in order to gain insights regarding the challenges and opportunities of hempbased applications in the Netherlands. These stakeholders are carefully selected and all together they represent an important part of the overall construction process. Architects, construction companies, local municipalities, housing corporations and parties that are related to initiatives in which hempbased applications could play a role, have all been interviewed for obtaining a holistic overview of the challenges and opportunities: 1. Housing Corporation Woonbron Floor van de Kemp – Manager Area Development 2. Construction Company Kooi Jan Kooi - Owner 3. Van Laarhoven Combination – Architects Huub van Laarhoven - Owner 4. Doepel Strijke Architects Marieke Veling – Researcher Sustainable Architecture and Urban Design 5. Local Municipality Nijmegen Maarten van Ginkel – Senior Environmental Advisor – Sustainable Development Nijmegen 6. Energiesprong Jan-Willem Croon – Senior Advisor Building Sector 7. Aracadis Arie Voorburg – Senior Consultant Urban Development
43 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
5.4 Unit of analysis The unit of analysis within this research are hempbased applications. These applications can be produced by using for example a mixture of water, chalk and hemp shivs. The applications can be used for a variety of applications within the construction industry. When conducting the interviews with the various stakeholders the focus will be on using hempcrete applications within the construction industry. The most influential parties that have an impact on using hempcrete applications will be selected and interviewed based upon the presented stakeholder analysis. The focus within this research will be on bigger organizations, such as e.g. housing corporations. Such stakeholder parties encounter the biggest challenges and opportunities and could significantly improve the commercial success of hempcrete applications in the Netherlands. It would be of an added value to obtain insights from parties that made a conscious decision not to build with hemp. These interviews would provide relevant additional information. However, such parties cannot provide detailed information regarding the challenges and possibilities of building with hemp, as they simply do not have experience with this product. Therefore, these stakeholders have not been included within this research. 5.5 Method validation Within the presented literature different frameworks have been applied in order to structure and analyse the various topics. A wide variety of challenges in transitioning towards a sustainable construction industry has been found. Based on the direction of the research the most relevant challenges have been selected. Consequently, on the basis of the researcher’s insights these various challenges have been grouped into seven self-chosen groups. This has been done in order to clearly present the various challenges in transitioning towards a sustainable construction industry. In paragraph 4.1.1 a separation has been made on the basis of ecological, social, and product specific factors. This has been done based upon the advise of the owner of Construction Company Kooi during the pre-investigative interview, as he clearly distinguished these three product specific qualifications. To the section discussing the product specific qualifications of hempblocks (par. X), an economic factor has been added to the product qualifications. This has been done on the advise of a supplier of hempblocks as they clearly indicated that hempblocks carry this additional product specific qualification in contrast with the alternative hempbased applications. Another important framework is the stakeholder analysis. In order to create a valid and meaningful research the most important stakeholder parties need to be selected regarding the further adoption of hempbased applications. This has been done on the basis of Mitchel et al. (1997) stakeholder classification. Firstly, the construction process has been presented and consequently the stakeholder analysis can be performed. On the basis of the factors power, legitimacy, and urgency the most important and relevant stakeholders can be determined, providing a good validation of the stakeholder selection. The stakeholders are selected by using an established technique that clearly shows the importance of the selected stakeholders. Within the discussion section certain methods are used to structure the findings. When presenting the challenges and opportunities that are based on the interview outcomes and literature, the various opportunities and challenges have been divided into various topics. This division is created based on the researcher’s own interpretation and is followed within the recommendation section.
44 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
CHAPTER 6 – OPPORTUNITIES AND CHALLENGES BASED ON STAKEHOLDER PERSPECTIVES AND LITERATURE 6.1 Stakeholder interviews Based on the described literature and presentation of the various stakeholder parties seven interviews have been conducted with the most relevant stakeholder parties. As it will not be feasible to test all literature during the interviews depending on the stakeholder party the most relevant questions have been formulated in order to gain insights into the opportunities and challenges faced by the specific stakeholder party. Within this chapter the stakeholders are briefly introduced. Consequently, the challenges and opportunities based on their perspectives gathered during the interviews are presented. 6.2 Stakeholder introduction Within this section an introduction of the various stakeholders will be provided including a justification why the specific stakeholder parties are considered to be relevant in relation to the research objective. 6.2.1 Housing Corporation Woonbron Woonbron can be defined as a client. Woonbron is a housing corporation located in Rotterdam. They have shown to be interested in making their current stock of houses more energy efficient. The interview will focus on the transition towards a more sustainable stock of houses by applying biobased materials and the challenges and opportunities faced in this process of potentially applying more biobased materials. Woonbron is interested to use biobased applications to make their portfolio more sustainable. I would like to hear more about their considerations and practical experiences of using relatively new and innovative biobased construction materials in practice. What specific challenges and opportunities will they face when using more biobased construction materials c.q. hempbased materials? Woonbron is supportive towards the use of innovative construction materials and already gained practical experiences regarding the usage of biobased materials and in specific hempbased materials during a pilot project. Therefore, this corporation is considered to be a relevant stakeholder for this research. 6.2.2 Construction Company Kooi Kooi can be defined as a contractor. The construction company Kooi is located in the North of Groningen. The owner of the company has shown a sincere interest in constructing with hemp and has gained practical experiences in the construction industry with this biobased material. They have partnered with other parties in order to initiate the construction of a hemp house. In addition, to monitor the performance of the product they performed tests with hempbased applications. Based on the interview it should be determined if there is a demand to construct with such a biobased material. Moreover, I would like to gain more insights about their experiences of using a relatively new and innovative biobased construction materials in practice and in particular their experiences with using hempbased construction materials. It will be highly relevant to investigate what the practical possibilities and challenges of using biobased materials based on their experiences. 6.2.3 Van Laarhoven Combination Van Laarhoven Combination is an architect that has experience and showed to be interested in building
45 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
with hemp. He has been involved with various hemp projects and has practical knowledge regarding the possibilities and challenges of using hemp. I would like to hear more about his experiences of using relatively new and innovative biobased construction material in practice and in specific his experiences when using hempbased construction materials. I would like to gain insights into the challenges and opportunities faced when using biobased cq hempbased construction materials. 6.2.4 Doepel Strijker Architects Duzan Doepel is a renowned architect that has shown interest in sustainable construction and building with hemp. At Doepel Strijkers they believe that integral sustainability leads to spatial design that has positive social, ecological and economic impacts. Doepel Strijker Architects is part of a consortium that tries to realize a concept of biobased housing renovation. Duzan Doepel is the project leader of the Biobased Retrofit project. The project is part of the Concept House Village at Rotterdam-Heijplaat in which various pilot projects need to provide insights into applying concepts that are applicable for social housing and the renovation of the current stock of houses. Among these applications are biobased construction materials such hempbased insulation and construction materials. The projectteam has shown interest to build with hemp and have gained knowlegde on this subject developing the Biobased Retrofit Project on Rotterdam-Heijplaat. I would like to hear more about their perception of using relatively new and innovative biobased construction materials in practice and gain knowledge regarding the possibilities and challenges of using biobased construction materials such as hempbased materials. 6.2.5 Local municipality of Nijmegen Local municipalities can have an important role regarding the further adoption of building with hempbased construction materials. Nijmegen is a municipality that values sustainable development in the built environment as very important. Within this municipality they have shown an interest in using biobased and hempbased construction materials at various projects. During the interview I would like to clarify what the opportunities and challenges that are faced by this local municipality regarding the further adoption of hempbased construction materials. Additionally, I would like to gain more insights what their position is regarding the further adoption of biobased construction materials. 6.2.6 Energiesprong The Green Deal “Stroomversnelling”, in which Energiesprong is a crucial partner, enables builders and corporations to renovate social housing and improve the energy efficiency of the current stock. I would like to know what the incentives of this Green Deal are and whether there could be a role for biobased cq hempbased materials within such a Green Deal. 6.2.7 Arcadis Arcadis is an important stakeholder in order to establish new value chains and create new consortia of commercial parties. They are a leading consulting, design, and engineering organization and provide solutions in the field of infrastructure, environment, buildings, and water. The organization develops and implements projects for companies and the government. They are actively trying to establish a business case in which hemp takes a central position. Therefore, this stakeholder interview will provide relevant
46 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
insights for this research as creating new business cases will be highly important in order to further support the hemp industry. 6.3 Assessment product opportunities and challenges based on interviews Based upon the general outcomes (Appendix A) from the interviews, the challenges and opportunities of applying hempbased applications in the Netherlands are given on the following pages
47 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Challenges
Opportunities
Woonbron
READINESS TO USE BIOBASED CQ HEMPBASED APPLICATIONS Construction industry is very traditional and does not want to change. In current market situation of construction industry sustainability is not a priority whilst cost efficiency is important. Financial support required for hempbased applications as such materials are more expensive. ROLE NATIONAL GOVERNMENT Perceived lack of governmental support. National government should stimulate sustainable development through introducing incentives. Number of new build projects depend on choices made at the Ministry. Currently facing an investment pause. FUTURE POTENTIAL HEMPBASED APPLICATIONS Standardized product that can be used on a large scale should be developed in order to decrease cost price. Current challenge is to improve energy efficiency of current stock of buildings. Potential to apply hempbased applications due to product characteristics.
APPLYING HEMPBASED APPLICATIONS IN PRACTICE Biobased materials can be tested and applied at pilot projects. Experiences need to be monitored how people perceive living with hempbased applications to overcome bottleneck of non-certification. Experiences are monitored at the Biobased Retrofit House. Based on monitoring process Woonbron can adapt and plan future plans and policies. PRODUCT CHARACTERISTICS Biobased material that is composed of infinite sources. Improved living comfort due to permeability. High future potential forecasted for such biobased materials. READINESS TO USE BIOBASED CQ HEMPBASED APPLICATIONS Supportive attitude towards supporting new concepts that support circular economy. Important role clients and architects regarding the further use of biobased materials. CREATING A BUSINESS CASE FOR HEMPBASED APPLICATIONS Possibility to cultivate and apply hemp applications locally. To overcome the price challenge social and ecological returns of hempbased materials should be incorporated in order to overcome higher price together with different partners. Supportive attitude from Woonbron towards such a business case.
Constructio n Company Kooi
UNFAVOURABLE PRODUCT CHARACTERISTICS Lengthy on-site drying time of hempcrete. Odd smell remains after construction >3 months. More product knowledge has to be obtained. During start-up phase price of biobased materials is higher. Price is highly important to consumers and little number of people willing to pay extra for biobased materials. Scale needs to increase in order to decrease the price. To increase product use and decrease the price the product needs to be industrialized. READINESS TO USE BIOBASED CQ HEMPBASED APPLICATIONS Dutch style of construction is not in line with the way most hempcrete applications are installed. Consumer has to accept different way of construction.
APPLYING HEMPBASED APPLICATIONS IN PRACTICE Biobased construction materials can be applied during pilot projects. On-site drying time significantly reduced through pre-fab applications. Hempbased applications carry additional (non-financial) benefits compared. Practical experiences showcase that alternative certification methods are available (certifying hempcrete application under wood fibres). Crucial role of client and architect regarding use of biobased materials. Their role could be exploited. Potential to share more experiences and knowledge about hempcrete which will be favourable to increase the scale and use. High costs of certification could be overcome in case a producer starts manufacturing. Practical experiences at Kooi indicated that price of using hempcrete is not much higher compared to traditional alternatives.
48
Van Laarhoven Combinatio n
49
Low willingness to use biobased materials by construction industry. Only if requested in the building specifications. Small number of parties request biobased materials. Construction industry is traditional and not supportive towards change. REGULATIONS Building regulations prescribes that environmental performance of materials needs to be handed in. In practice this hardly happens. Non-certification hinders further usage of hempbased applications by big parties Certification will be costly but specification over performance is crucial. ROLE NATIONAL GOVERNMENT Perceived lack of governmental support. National government should stimulate through implementing incentives and introduce adaptations in the building regulations.
PRODUCT CHARACTERISTICS Improved living comfort. Positive environmental impact compared to traditional alternatives. Gaining knowledge and applying such applications at this moment will lead to first-mover advantages. Clients will contact parties that already gained experiences with biobased materials easier.
UNFAVOURABLE PRODUCT CHARACTERISTICS Lengthy on-site drying time. Hempbased applications are a bit more expensive while cost efficiency is highly important. Unclarity regarding price development of hempbased applications. No fixed guarantees regarding hemp supply. Pre-fab applications will decrease architectural freedom. READINESS TO USE BIOBASED CQ HEMPBASED APPLICATIONS No sincere interest from construction industry to use biobased construction materials. Traditional alternatives are certified and therewith an easy alternative. Little hempbased material awareness and knowledge. REGULATIONS Most hempbased applications are not certified. Non-certified products are difficult to apply in practice. Crucial role local municipality regarding the acceptance of non-certified hempbased applications. ROLE NATIONAL GOVERNMENT Government should increase awareness among construction industry regarding sustainable development.
APPLYING HEMPBASED APPLICATIONS IN PRACTICE Various clients and local municipality have shown a sincere interest to construct with hemp. Biggest potential foresighted with Joint Project Commissioning projects. Hempblocks from Chanvribloc can be applied on the basis of equivalence under the Dutch building regulations without a Dutch certificate. Hempbased applications carry (monetary) benefits that can be achieved on longterm. Crucial role of client and architect regarding use of biobased materials. Their role could be exploited in particular the architect (information and awareness). Potential foresighted in pre-fab applications as it facilitates industrialization and decreases drying time. Importance to monitor product characteristics to clarify benefits. PRODUCT CHARACTERISTICS Architectural possibilities when constructing with hempcrete. Improved living comfort due to permeability. Good insulation performance. BIobased construction material with a good environmental impact compared to alternatives. Pleasant material to work with. FUTURE POTENTIAL HEMPBASED APPLICATIONS Willing to start a construction company to produce hempcrete applications to gain knowledge and facilitate actual application usage.
Doepel Strijkers
UNFAVOURABLE PRODUCT CHARACTERISTICS Applications not available on an industrial scale and therefore difficult to apply product on large scale (e.g. corporations). Lengthy on-site drying time. Odd smell remains after construction >3 months. Biobased materials are more expensive whilst investors want to see quick returns on investment. Industrialization of hempcrete applications is difficult whilst it would improve commercial success. REGULATIONS No obstacles perceived through regulations however certification of hempbased applications is a bottleneck. Adapted building regulations and MPC value are in practice not favourable for biobased cq hempbased materials. ROLE NATIONAL GOVERNMENT Government should stimulate biobased materials through incentives. Awareness amongst clients to use biobased materials should improve. Government plays a role as well.
APPLYING HEMPBASED APPLICATIONS IN PRACTICE Social housing requires use of extra insulation materials, improved living comfort and better energy efficiency. Crucial role of architect in start-up phase regarding use of biobased materials. Their role could be exploited (information and awareness) and improve image of biobased construction through design. Potential to apply pre-fab applications for flooring and foundations. Potential to apply hemp insulation wool for renovation. Private clients more willing to pay higher price for biobased materials. Potential to share more experiences, knowledge and possibilities of using hempcrete applications. PRODUCT CHARACTERISTICS Willing to use biobased construction materials that have a good insulation performance. Improved living comfort due to permeability. Local availability of hemp Sanitation potential of hemp. CREATING A BUSINESS CASE FOR HEMPBASED APPLICATIONS Potential to create a business case related to the sanitation capabilities of hemp.
Local Municipalit y Nijmegen
UNFAVOURABLE PRODUCT CHARACTERISTICS Hempbased applications not easily available. Hempbased materials need to be industrialized. READINESS TO USE BIOBASED CQ HEMPBASED APPLICATIONS Awareness amongst clients to use biobased cq hempbased materials needs to improve. Construction industry is conservative and has a low readiness to adopt biobased materials. Biobased materials should be applied in first architectural designs to avoid higher costs. REGULATIONS Non-certification is an obstacle regarding product use. Through research materials need to present the environmental performance and characteristics. ROLE NATIONAL GOVERNMENT Initiatives and regulations from national government perceived as a hindrance regarding the further support of sustainable construction in
APPLYING HEMPBASED APPLICATIONS IN PRACTICE Hempblocks from Chanvribloc can be applied on the basis of equivalence under the Dutch building regulations without a Dutch certificate. Crucial role client, end user and contractor regarding further use of biobased materials and need to be fully supportive towards biobased material use. Important role for architect. Potential foresighted to apply biobased materials during Joint Project Commisiong programmes. Potential to share more experiences, knowledge and possibilities of using hempcrete applications. ROLE LOCAL MUNICIPALITY Municipalities have an important role regarding acceptance biobased materials. Stimulate biobased material use through e.g. local initiatives, providing information, pilot projects. READINESS TO USE BIOBASED CQ HEMPBASED APPLICATIONS Local municipality favourable positions towards future application of hempbased materials due to renewable character.
50
Energiespro ng
51
Nijmegen. Government should provide more information and raise awareness regarding use of biobased materials. Government should stimulate sustainable practices through e.g. incentives on a national level.
HOUSING CORPORATION RENOVATION In NL property managers not likely to invest in renovation as the tenant pay electricity themselves whilst tenant not likely to invest in renovation as they rent a house temporarily. CONSTRUCTION INDUSTRY AND BIOBASED MATERIAL USE Construction industry not ready for sustainable construction even if required in building specifications. Dutch construction industry is highly fragmented. Main contractors play an important role. They are not likely to apply innovative materials due increased level of risk. Biobased material use not important for big construction parties. Biobased material use hindered by little involvement of end consumers during construction. Decreased effect of consumers demand for biobased materials. In NL building concepts are often not based on demands of the target group which obstruct biobased material use. GREEN DEAL AND BIOBASED MATERIAL USE GD facilitates significant renovation projects without additional investments solely based on new way of financing. GD does not leave room for applying biobased materials. ROLE OF GOVERNMENT AND REGULATIONS Regulations do not facilitate increased use of innovative construction
SUSTAINABLE CONSTRUCTION IN NIJMEGEN Environmental, energy efficiency and green agreement formulated to stimulate sustainable construction. GPR method will be introduced which will show favourable performance of biobased materials. Various clients and Joint Project Commissioning have shown sincere interest in constructing with hemp in Nijmegen. REGULATIONS Recent adaptions within building regulations do not support further usage of biobased materials as environmental performance does not require a minimum standard. CREATING A BUSINESS CASE FOR HEMPBASED APPLICATIONS Willing to create closed loops by cultivating hemp locally. Various project developers trying to develop business case for such a business case. Local municipality supportive towards cultivating hemp locally on fallow ground. CONSTRUCTION INDUSTRY AND BIOBASED MATERIAL USE Dutch construction industry should start building based upon functional requirements instead of building specifications (e.g. construct a healthy building). This creates more room to apply biobased materials. By constructing based on functional requirements operational and costs of investments can be combined. This creates room to apply more expensive biobased materials. Bigger construction companies since 2011 more aware to construct more sustainable. Focus lies upon improving performance of existing buildings. More knowledge can be shared within the chain regarding the advantages and possibilities of biobased materials. DEMAND FOR BIOBASED MATERIALS Consumers start demanding biobased materials more frequently. Good opportunities to apply biobased materials in smaller and DIY projects Establishing consortia helps to facilitate use of biobased materials. By demanding functional requirements and finding good partners the additional advantages of biobased materials can be exploited better. HOUSING CORPORATIONS AND SUSTAINABLE CONSTRUCTION Recently confirmed housing agreement creates room for corporations to invest in social development.
Arcadis
52
materials. Government has to provide financial assurance for innovative materials to overcome (financial) risks of using biobased materials that deliver advantages on a long-term.
REQUIREMENTS TO REALIZE BUSINESS CASE Availability polluted fallow ground that will not be used coming years at a suitable location Required willingness to participate of local municipality (making ground available and social cost saving), producer (company that will produce applications from hemp) and end-customer REQUIREMENTS FOR SUCCESS Demand for hemp to produce applications is crucial Image of hemp as a valuable crop needs to improve through information provision. Highly important that involved stakeholders are aware of the product benefits and (sanitation) potential Improved awareness of involved stakeholders regarding required changes of traditional thinking Corporations have shown willingness to use hempbased applications but obstacle of certification needs to be overcome Local processing possibility to create hemp applications on-site is preferable to create small closed loops UNEMPLOYMENT BUSINESS CASE Requirement of implementing technical training to produce hemp and applications Requirement of implementing social training to prepare youngster for employment SOCIAL COST SAVINGS Obstacles regarding regulations and policies Local municipality needs to be willing to pre invest by social service budgets whilst benefits will be obtained by other institutions related to work and employment Obstacle of “sectoral” thinking at institutions. Estimated low willingness of institutions to change traditional thinking SANITATION SAVINGS Unfamiliarity of product capabilities and sanitation potential leads to lower willingness of involved stakeholders. Experience needs to be obtained regarding the sanitation potential
BUSINESS CASE OPPORTUNITIES By hemp production on fallow ground multiple business cases can be created that create value in various areas. Local municipalities are facing social and economic issues Issues that are exploited by the business cases are unemployment, social under development, and poor condition rental houses. Within these issues synergies can be created between various systems and new functions can be introduced. Perceived increased awareness to support and create new business cases that support biobased economy Business case facilitates upscaling and creation new value chains HEMP PRODUCTION AND APPLICATIONS Price of hemp applications can be reduced by combining sanitation and unemployment opportunities during hemp production Hemp production will improve quality of the land through its root structure and value is created on fallow ground Social costs savings total € 50.000. 10% of cost savings need to be invested by local municipality. Additional cost savings achieved through sanitation. Ultimately cheap hempbased applications can be produced ROLE ARCADIS Creation of simulation models and analysis that clearly show causality and the chain of effects. Present what the rate of return is during a certain intervention (sanitation and tackling unemployment) SANITATION BUSINESS CASE By producing hemp on polluted ground sanitation cots significantly reduced. Producing cleaner ground creates value. UNEMPLOYMENT BUSINESS CASE During hemp production people that are at a distance of employment can be included and social costs of € 50.000 are avoided. Decreasing social costs creates value
6.4 Assessment product opportunities and challenges based on literature Based upon the literature various challenges and opportunities can be detected as well. A variety of these challenges and opportunities were used as input during the interviews and tested amongst the various stakeholders. In table 17 a schematic overview of all the challenges and opportunities from the literature for applying hempbased materials in the Netherlands is presented.
53
Challenges POLITICAL AND ECONOMIC FRAMEWORK Little investments in biobased economy and political and economic framework in the EU do not support industrial use of biomass. Reformation of economic system required in which external effects are internalized. Political and administrative system must start to function differently (from government to governance). A level playing field for biobased materials has to be created in relation to bioenergy and biofuels. Stronger support for bioenergy and biofuels during commercial production through incentives. Leads to under investments from private sector for biobased materials, as there are currently no comparable supportive measures for such materials. Governmental processing support for flax and hemp fibres has been decoupled in 2012. SOCIO-CULTURAL CHALLENGES Socio-cultural patterns of consumers and building industry need to change COMMERCIAL CHALLENGES Biobased industry should improve economics of production through upscaling and industrialization. Market pull from food and non-food sector has to be created to exploit potential of hempbased products. Companies need to engage themselves in joint business activities and establish new value chains to safeguard biomass supply and develop markets and products. Affordability of sustainable materials. Incentives for owners and tenants need to be split. CONSTRUCTION INDUSTRY CHALLENGES Architects forecast relatively low likelihood that sustainable materials will replace traditional materials on a short-term. Unwillingness of the building professions and construction industry to change Lack of integrated design practices. Difficulties implementing green project management. Current environmental building assessment methods have limitations. Building codes and regulations are difficult to change. Adapted building regulations have a limited effect regarding the successful introduction biobased materials. Unsustainable inputs along the supply chain are difficult to identify. Table 17: Challenges and opportunities based on literature
54
Opportunities POLITICAL FRAMEWORK Introducing incentives and taxes will be more effective to support sustainable construction and materials. COMMERCIAL OPPORTUNITIES Biobased products offer most perspectives when large market volumes are combined with medium to high price levels. Architects perceive increased demand from consumers for sustainable materials. Green Deals offer possibilities to overcome the challenges of initiating sustainable initiatives. Green Deal for processing industrial hemp offers possibilities regarding supply and demand of hempbased applications. CONSTRUCTION INDUSTRY OPPORTUNITIES Improving social, economic and environmental topics have drawn more attention to the construction industry. Building performance and environmental building performance assessment has become important topic in sustainable construction. Adapted building regulations will improve the level of awareness of sustainable construction. Current market situation offers opportunities for introducing innovations. Retrofit existing buildings opportunity in the Netherlands. LCAs have the potential to improve the level of sustainability within the construction industry.
CHAPTER 7 –SYNTHESIS AND RECOMMENDATIONS 7.1 Synthesis findings from literature and interviews The topics addressed during the interviews are based upon the findings from literature. When comparing table 16 and 17, it can be inferred that the findings from both the interviews and literature are in line with each other. However, a variety of topics that were addressed in the literature have not been dealt with during the interviews, as the interviewees e.g. did not have the required knowledge. The topics are related to hemp production, supporting the biobased industry and developing a more sustainable construction industry. Therefore, no comparison can be made regarding these topics (table 18). These topics were used to provide background information and will not be further used within the recommendations or conclusions.
Findings from literature that have not been addressed during the interviews POLITICAL AND ENVIRONMENTAL CHALLENGES Little investments in biobased economy. Level playing field for biobased materials has to be established in relation to bioenergy and biofuels. Governmental processing support for flax and hemp fibres have been decoupled. CONSTRUCTION INDUSTRY CHALLENGES Unsustainable inputs along the supply chain are difficult to identify. LCAs have the potential to improve the level of sustainability within the construction industry. Table 18: findings from literature that have not been addressed during the interviews
7.2 General recommendations Based on the findings from literature and the interviews practical recommendations can be given for overcoming the most important challenges of introducing hempcrete in the Netherlands. A separation will be made between general, short and long-term recommendations. It is apparent that introducing biobased materials in the Netherlands is complex and requires both small and profound changes. Firstly, before presenting specific recommendations for the short and longterm, some general recommendations are presented for the use of hempbased applications in general. A summary of the general recommendations can be found in figure 16. 7.2.1 Product characteristics When applying hempcrete on-site the material has a rather lengthy drying process. This is a bottleneck detected by all stakeholder parties and has to be overcome to increase the commercial success of hemp materials. This will enable to apply hempcrete applications during bigger commercial projects like housing corporations. Using pre-fabricated panels can be one of the solutions. Additionally, after hempcrete applications are installed an odd smell remained for a while in the hemphouse in Groningen. During the interview with Kooi and Doepel Strijkers it was stated that the smell is one of the problems of hempcrete. However, this cannot be attritubuted to hemp applications as the smell is not directly related to a
55 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
characteristic of hemp. In this instance it has been the combination of materials that caused an odd smell. Therefore the smell is not identified as one of the challenges of hemp applications as it is simply not a hemp characteristic. 7.2.2 Economics of production Another obstacle that is detected is that hemp applications need to be industrialized and standardized in order to improve the product applicability. Consequently, offering hempbased materials on an industrial scale will increase the scale of use and lead to a decreased price. Creating new value chains and creating new business cases will be crucial in order to achieve economics in production. 7.2.3 Economic and political system changes A development that will be beneficial for biobased cq hempbased material use is that economic systems need to undergo changes so that external effects are internalized. This will be a favourable development as in general biobased materials have a more positive environmental impact compared to traditional alternatives. Additionally, political and administrative systems need to function differently in order to shape a political environment that will be advantageous for the use of biobased materials in the Netherlands. Another development that is introduced in the Netherlands in November 2013 is the alledged signing of the Green Deal Natural Fibre Union. This Green Deal is schedulled to be signed after the interviews had been conducted but creates a positive environment in the Netherlands for the further adoption of natural fibres e.g. hemp in order to reduce the emittance of green house gasses by replacing fossile based raw materials for biobased materials. Green Deals are intented to strengthen the Dutch economic competitiveness whilst the environmental burden and use of fossil energy decreases. Creativity, entrepreneurship, and innovation are essential within this transition. Whenever challenges are faced on a governmental level the Green Deal offers the intention that the Dutch government tries to solve such issues. Within a Green Deal the various partners create a specific written agreement. The Green Deal Natural Fibre Union aims to contribute to the production, creating applications, and demand of natural fibres in the Netherlands. In order to achieve this the Dutch Natural Fiber Union (NNU) is created and aims to form new chains in which natural fibres take a core position. By clarifying the potential demand for natural fiber applications, a national supply of natural fibres can be organized. Processors that are joining the NNU can create joint agreements regarding the delivery of the required resources, which is a favourable development for the upscaling of the natural fibres market. Additionally, the Dutch government has a facilitating role as they allow fallow ground to be used to produce hemp more easily under the NNU. To conclude, this Green Deal is a starting motor for the upscaling of hemp production and creating a demand for natural fibres in the Netherlands. After the recommendations are presented a short overview will be provided presenting which challenges this Green Deal overcomes. 7.2.4 Socio-cultural changes Socio-cultural patterns of both consumers and the building industry need to change. The construction industry is not open towards change and shows relatively little support to use innovative materials. Secondly, most parties involved within the construction process have a short-term vision in which the longterm (monetary, social, and ecological) advantages of hempbased applications cannot be exploited.
56 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
This is aggravated as the level of awareness regarding biobased cq hempbased material use is relatively low. Social, environmental and economic benefits of hempbased materials can be better exploited by introducing new ways of building, financing, and establishing new consortia of commercial parties but requires a new way of thinking.
Figure 16: summary of the general recommendations
7.3 Short-term recommendations Within this section important short-term recommendations are provided based upon the most frequently mentioned challenges and opportunities that were found within the interviews and literature. These recommendations are suggestions that can be implemented within a shorter time span compared to the long-term recommendations. A summary of the short-term recommendations can be found in figure 17. 7.3.1 Sharing information and creating awareness A recurring topic is related to the topic of information. Obtaining good information regarding application possibilities, technical performance, and general product information is difficult to acquire. More information and knowledge should be made available easily accessible. Through sharing experiences and knowledge in the Netherlands the further use of hemp applications in the building industry can be better exploited. Currently, various construction parties simply do not dare to construct with hemp applications, as they do not have the right knowledge. It is advised that an external party takes upon the role to share information, as the construction industry is infamous of its level of self-evaluation and educational capabilities.
57 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Moreover, the level of awareness of biobased cq hempbased applications can be improved through sharing information. Adaptations in the building regulations, the introduction of various Green Deals, and tightening regulations on the topic of energy efficiency have already led to an improved level of awareness. In order to improve the level of awareness more knowledge about hempbased applications has to be shared within the chain and with the right stakeholders. The Dutch government, local municipalities and architects have a crucial role regarding further spreading information on hempbased materials. Also, the Dutch government could improve the level of information being shared. Local municipalities could function as drivers for biobased material use a well. They cannot request material use at projects but they can stimulate biobased cq hempbased material use through supporting local initiatives in which biobased materials can be used, provide information, accept pilot projects in which biobased materials are used without certificates, construct with biobased materials themselves as an exemplary role, and adopt a supportive role towards business cases which are supportive for hempbased applications. Additionally, architects have an important role to improve the level of awareness and the actual use of biobased materials. They can stimulate the use of hempbased applications through providing clients directly with information about the possibilities of hemp and create an improved level of awareness regarding biobased possibilities. Ultimately, through providing information and improving the function of the abovementioned stakeholders the level of awareness can improve significantly. Consequently, the demand for hempbased applications is likely to improve. Based on the interviews it was found that private clients are already more frequently demanding biobased materials. In case the level of awareness increases this demand will only increase more strongly. 7.3.2 Monitoring performance In order to improve the commercial success of hempcrete applications in the Netherlands the performance of the applied products needs to be monitored. Through clarifying and monitoring the benefits of the various applications the product knowledge improves. Highly relevant information such as the living comfort and other product related characteristics such as health issues could be monitored and captured. Consequently through monitoring the experiences of consumers the challenge of certification can potentially be overcome. If it turns out that after monitoring the experiences the outcomes are positive the application may ultimately be sufficiently proven to be a suitable material that can be applied without certification. Ultimately, monitoring improves product knowledge and could lead to an increased demand. 7.3.3 Application possibilities in practice As most hempbased applications for the construction industry are not certified it is difficult to apply hemp applications as a commodity. To overcome this issue hempbased applications can be applied during pilot projects. A crucial factor to apply hemp applications during pilot projects is that the constructor, architect, local municipality and the client are all eager and supportive towards the use of such an innovative construction material. Additionally, small or private clients are more willing to pay a higher price for more expensive biobased materials in contrast to bigger clients such as project developers or housing corporations. For such parties cost efficiency is highly crucial and realizing sustainability goals is currently less important. Interestingly various stakeholders indicated that opportunities arise as private clients are more frequently demanding the use of biobased materials.
58 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Unfortunately in the Netherlands private clients are not often involved within the actual construction process. Nonetheless, good possibilities are foresighted to leverage this increasing demand, in particular during Joint Project Commissioning projects. In the region of Nijmegen projects with a group of clients surpassed sustainability expectations and the involved clients are willing to apply biobased a hempbased applications. Overall, as hempbased applications are currently not available on an industrial scale it is difficult to use hempbased materials during e.g. big renovation projects. During such projects scale and product availability are highly important. Therefore, hempbased applications are currently best applied during smaller and DIY projects. On a long-term hempbased applications need to be industrialized so that the product availability improves and the product can be applied more easily during bigger construction projects. As a result of industrializing the various applications the price of hemp products is likely to decrease.
Figure 17: summary short-term recommendations
7.4 Middle to long-term recommendations Within this section the most important long-term recommendations will be presented. The implementation and realization of these recommendations require a longer time span compared to the short-term recommendations. A summary of the long-term recommendations can be found in figure 18. 7.4.1 Application possibilities in practice To overcome the obstacle of the lengthy on-site drying time it is suggested to start focussing on leveraging the possibilities of pre-fabricated applications. This is considered to be a middle to long-term recommendation as it will require time before there will be a physical location where such production can take place in the Netherlands. The majority of stakeholders support pre-fabricated applications as the time of drying is shifted towards the fabrication process. This will improve the commercial success of hempcrete
59 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
applications in practice and improves the applicability of hempbased applications by bigger commercial parties. Additionally, pre-fabricated panel constructions are already a mainstream building technique in the Netherlands. Therefore, such applications will prove to have a high practical feasibility. An implication of pre-fabricated panels is that such applications are (mostly) applicable during new build construction projects. Building with pre-fabricated panels will have little practical potential during renovation projects. To best facilitate this recommendation a producer of pre-fabricated applications should enter the Dutch market. Based on insights from Doepel Strijker Architects most potential is foresighted of pre-fab applications for flooring and foundations. Various clients, such as a housing corporation, already showed interest in these applications. Based on the most recent forecasts from 2013 the number of new construction projects that will be started by housing corporations the coming five years in the Netherlands is 105.000 new projects. This indicates the potential demand of housing corporations as a result of new building projects. Another favourable development related to this recommendation is that the recently confirmed housing agreement creates room for corporations to invest in social development. This implies that corporations can start investing in social topics such as e.g. health and comfort. This can be done as long as this is in line with the core business of housing corporations, which is providing social housing. Consequently, there is an improved possibility to apply biobased materials on a long-term by housing corporations in case the product is thoroughly monitored and preferably certified. 7.4.2 Role national government and regulatory framework The interview outcomes clearly show that the majority of the stakeholder parties do agree that the national government can stimulate biobased material use more effectively. A variety of tools and initiatives have already been introduced by the national government. Within literature it was found that the government acknowledges that introducing sustainable initiatives and products are hindered by a variety of obstacles (e.g. regulations and funding). Overall the Dutch government can improve its role by sharing more information about the biobased material possibilities in the Netherlands to improve the level of awareness. This is considered to be a middle-term recommendation. Another important recommendation is related to the adapted building regulations. With the modifications the government tried to embed sustainability within the regulatory framework. However, based on publications and the interview outcomes it has been found that these adaptations are not supportive towards stimulating biobased material use. To create a more supportive framework for the use of biobased materials it is recommended that a minimum standard for the environmental performance of biobased materials needs to be introduced. Additionally, the Dutch government could start implementing incentives favouring the use of biobased materials on a national level. The majority of the interviewed parties indicated that through implementing incentives instead of regulations, biobased materials are more effectively supported. Fiscal incentives help to drive sustainable construction and such financial implications are consistent with affordability being one of the biggest barriers highlighted. Another important development that has already shown to be successful abroad is that the Dutch government could provide better financial assurance for biobased construction applications. Introducing financial assurance will have a more effective impact compared to the introduction of subsidies. Hempbased applications carry advantages that can be achieved on a long-term period whereas traditional alternatives carry short-term advantages. However, local municipalities and the Dutch government need to
60 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
see the long-term advantages and therewith provide financial assurance to cover the risks of implementing hempbased materials over traditional alternatives. In Germany they have decided for example not to invest in a hospital but to invest in the local village (e.g. housing renovations, introducing healthy construction materials, more greenery) and the government covered the risks of these investment. In the Netherlands this is currently not possible, as banks want to achieve quick return on investments. The Dutch government could stimulate the use of more biobased materials by providing financial assurance. 7.4.3 Initiatives that facilitate further use of hempbased materials An initiative that will be a favourable development for the further use of hempbased materials and in specific for the construction industry is that the Green Deal for the industrial processing of hemp has to be fully adopted by various commercial parties. Several interviewees indicated that it is important that there is an actual supply of hemp. Through the Green Deal this could be safeguarded as agreements regarding the demand and consequently the supply of hemp are captured via this Green Deal. The deal could facilitate the transition towards a circular economy. In order to leverage the full potential of this deal it is thus important that the short and long-term benefits are fully exploited by creating a consortium of commercial parties that see potential in the benefits of hempbased applications in the construction industry. By creating a consortium the demand for hempbased materials will increase. As a consequence hemp suppliers will have guarantees that their hemp will be used to produce applications. As a result both the demand and supply for such materials will increase through the establishment of the Green Deal. 7.4.4 Required changes in the building industry Another important topic are changes within the building industry. Firstly, it is recommended that parties should try to construct buildings more frequently based on functional requirements. When building based on functional requirements the goals is to e.g. construct a healthy building or a building suitable for seniors. When such building takes place construction parties are no longer restricted by the building specifications. The involved parties can decide together which materials should be used to accomplish the functional requirements. This leaves more room to apply biobased materials. This concept has already proven to be a successful tool for the support of biobased materials abroad. Another benefit of building based upon functional requirements is that operational costs and the costs of investments can be combined. This will create more financial room to apply the (sometimes) more expensive hempbased materials. Another topic, which has become apparent, is that elements of green project management can be implemented more successfully. Green project management compiles, amongst other changes, the introduction of cross-discipline teams that are involved at the earliest stages and throughout the project and sustainability goals that are set before the start of design and construction. By introducing green project management more importance can be given to selecting more environmentally friendly designs. This all requires more upfront planning compared to traditional projects. By creating more biobased material awareness the various parties are already more aware of the possibilities. Consequently, hempbased applications are more likely to be applied from the first moment when an architect starts drawing the first designs. The costs of using hempbased applications will reduce, as less design changes are required when directly deciding to use hempbased applications. Another long-term challenge is that big construction parties within the industry have a lower willingness regarding the transition towards using more biobased materials compared to smaller construction companies. Several of the aforementioned recommendations already should lead to an
61 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
improved willingness. This could be further improved when the level of awareness and the demand of biobased materials from clients increase. Ultimately, the level of willingness can and should improve to create a more supportive environment for hempbased applications. 7.4.5 Economics of production and leveraging industrialization potential Based on literature and interview outcomes it is evident that the success of hempcrete applications will improve significantly in case the production is industrialized and an economics of production is established. This will improve the practical applicability of the product as the product becomes better available and more standardized. Therefore, bigger commercial parties can start using hempbased applications more easily. An important step in achieving the economics of production is that the material needs to be certified. Therefore, it is essential that the product is monitored, researched, and ultimately certified. It should be stated that certification is a costly and lengthy process therefore it is suggested that a producer enters the market that can bare the initial costs of certification. Ultimately, by achieving an economics of production the product can be more easily upscaled which will lead to a decreased cost price and a further support for hempbased materials. 7.4.6 Creating supportive business cases Based on the interview outcomes another important opportunity arises regarding the creation of business cases that create to leverage the advantages of hempbased materials. Introducing new business cases requires socio-cultural changes and new ways of thinking. Important stakeholders, e.g. the local municipality of Nijmegen, Doepel Strijkers, Woonbron, and Aracadis indicated to support the creation of various business cases. Support and willingness needs to be created in order to leverage the potential of creating new business cases that will ultimately support the demand and supply of hempbased applications, facilitates upscaling and the creation of new value chains. Arcadis is an important driver to realize the creation of new business cases. They want to support the production of hemp on polluted fallow ground and can create value in various areas. Through the production of hemp cost savings are realized both through sanitation savings and social savings. The sanitation savings are realized as by producing hemp the ground can be sanitized significantly cheaper. Social savings are achieved by including youngsters that are at a distance of employment. The social saving have been calculated to total €50.000 per person per year. By combining the sanitation potential of hemp in combination with including youngster during production, a hemp supply can be established. Simultaneously, the cost prices of applications are likely to decrease due to the various cost savings. Overall there an increased awareness and willingness to support such business cases is detected. However, suitable ground needs to be available and there needs to be a willingness of the various involved stakeholder parties to participate. It will be crucial to asure there is a demand for hemp from a producer. Additionally, the image and knowledge regarding hemp need to improve. Another bottleneck is that institutions require new ways of thinking in which synergies could be achieved. Lastly, the right partners need to be found and consortia need to be established in order to exploit the long-term benefits of hempbased construction materials to make such a business case successful. 7.4.7 Green Deal synergy As indicated earlier, the Green Deal Biobased Building has been signed in November 2013 and the Green Deal Natural Fibre Union is scheduled to be signed in December 2013. Both Green Deals document a
62 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
variety of recommendations to overcome the majority of challenges that have been proposed in this research. These Green Deals create a new situation in the Netherlands and therewith reduce the relevance of certain challenges the hempbased applications faces. Overall, the research showed that there is quite some resistance in the construction industry to transition to a more biobased industry. The industry is conservative, resistant to change, lacks required knowledge, faced with unfavourable legislation regarding the use of new innovative biobased materials, etc. All materials that consist of natural fibres face these problems. Both Green Deals confirm that the Dutch government supports initiatives that are favourable for the biobased economy. The Green Deal Natural Fibre Union confirms explicitly that applications of hemp bases materials are part of these initiatives. Findings within this research presented the criticism and challenges faced by stakeholders that want to apply hempbased materials. However, this Green Deal confirms that the government has the intention to further support materials that consist of natural fibres. As the government is willing to eliminate barriers that will hinder the further adoption of such materials certain barriers mentioned within the research will be less relevant such as certification and application possibilities in practice. Ultimately, through this Green Deal it will be better possible to create economics of production and leveraging the industrialization potential of hempbased applications as a supply and demand can be created through this Deal. All Green Deals acknowledge the intention of the Dutch government to support a biobased economy. By stating these intentions of the Dutch government, companies have obtained more room to actually apply materials that consist of natural fibres. The general ambition of the Dutch government as statated in the Green Deals: ‘’Om onze welvaart ook voor toekomstige generaties te behouden is het nodig om het concurrentievermogen van onze economie te versterken en tegelijkertijd de belasting van het milieu en de afhankelijkheid van fossiele energie en schaarse grondstoffen te verminderen. Creativiteit, ondernemerschap en innovatie zijn essentieel om deze omslag naar groene groei mogelijk te maken. Green Deals bieden bedrijven, burgers en organisaties een laagdrempelige mogelijkheid om samen met de overheid te werken aan groene groei. Initiatieven uit de samenleving staan daarbij aan de basis. Daar waar deze tegen belemmeringen aanlopen die volgens initiatiefnemers kunnen worden aangepakt op rijksniveau, wil het kabinet zich inzetten deze weg te nemen of op te lossen om zo deze initiatieven te faciliteren en te versnellen. In een Green Deal leggen partijen hierover concrete afspraken schriftelijk vast.’’
63 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Figure 18: summary long-term recommendations
64 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
CHAPTER 8 – CONCLUSION 8.1 Conclusion The goal of the research was to identify challenges and opportunities of further adopting hempcrete in the Netherlands. The research has a qualitative character and the research is based on literature and various publications. In total seven interviews with important stakeholder parties have been conducted. These stakeholders were selected as they already had experience or shown interest in hempbased applications. All together these stakeholders represent the most important stakeholder parties that are involved in the construction and material selection process. Based on the interview outcomes overview of the challenges and opportunities is provided. Consequently, practical recommendations could be presented. Overall, a lack of a collective vision and a clear direction for green buildings, from design to material selection, influences the progress within this field of sustainable construction. The construction industry is one of the least sustainable industries in the world. To avoid further depletion, damage and dangerous global warming it is advocated to return the atmospheric concentrations of CO2 to ~350ppm. This can be achieved by rapidly limiting CO2 emissions and removing CO2 from the atmosphere through carbon bio-sequestration. Therewith, the relevance of introducing hempbased construction materials is evident, as such materials will support these goals. The interviewed stakeholders confirmed that the product characteristics3 of hempbased materials are attractive and such materials have a better environmental impact compared to most of the traditional alternatives. Thus a potential demand and interest for hempbased applications has been identified. However, a wide variety of challenges and opportunities are faced in the Netherlands regarding the further adoption of hempcrete applications. Currently the product has a lengthy on-site time of drying. This needs to be overcome so that the product can be more easily applied during bigger commercial projects. This could be overcome when a producer starts developing pre-fabricated panels. The biggest potential is foresighted by using pre-fab panels for flooring and foundations. Hempbased materials are currently not easy applicable during big construction projects as the material is not easily available, the technique of constructing hempcrete is not in line with the standard method of construction, and non-certification creates a hindrance. Therefore, hempbased applications are currently best applied during smaller construction projects as fewer problems arise during such projects. Even more so as private clients are increasingly demanding the use of biobased materials. A challenge is that such private clients are not often involved with the construction process. Such clients are in general more willing to pay extra for such materials compared to project developers or housing corporations. Project developers and big contractors are often not open towards using innovative materials as these imply more risk and are simply not interested to use biobased materials. In the long-term hempbased applications need to be industrialized and standardized. This will improve the applicability of hempbased applications during bigger construction projects initiated by e.g. project developers or housing corporations. Upscaling of the applications will therewith easier and this could lead to a decreased cost price. Ultimately, through achieving an economics of production the commercial success of hempbased applications will be significantly improved. An important step to achieve industrialization is certification. This is a prerequisite during the majority of construction projects. Therefore, it is highly recommended that the performance of hempbased applications are monitored and researched to obtain certification. Industrialization and certification of the product will create a better availability, simplifies the applicability and the price will decrease. Currently, the overall willingness of
3
Favourable product characteristics that were identified are: positive impact on living comfort, insulation performance, architectural possibilities, the material is pleasant to work with and hemp can be produced locally which creates room to establish local closed loops.
65 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
construction parties to use biobased materials is relatively low but the aforementioned could increase the willingness of construction parties. Changes in the economic and political system are required. The Dutch government can improve the level of awareness regarding biobased material use through more and better information provision. Local municipalities can do the same and can additionally support biobased development through accepting pilot projects, construct with biobased materials themselves and support the initiation of new business cases that are favourable for biobased materials. Moreover, the Dutch government tried to embed sustainability in the regulatory framework by adapting the building regulations. But to create a regulatory framework that is truly supportive for biobased material use, a minimum standard regarding the environmental performance has to be included. Moreover, the Dutch government should introduce incentives to improve the use of biobased materials instead of subsidies and regulations. Additionally, the government could introduce financial assurance regarding biobased material use. This will create more room to apply more expensive biobased materials. Socio-cultural changes are essential for both consumers and construction companies. The construction industry is traditional and not supportive to change. The willingness to use biobased materials is low and needs to be improved. The various recommendations put forward within this research can lead to an improved level of willingness. Additionally, the level of awareness needs to increase. This can be achieved through more information provision, and an improved role of the government, local municipality and architects. Overall, the most important socio-cultural change is that the involved parties need to foresee the long-term benefits of hempbased materials and not solely focus on the short-term benefits in which cost-efficiency is often crucial. The building industry is highly fragmented and traditional. Findings showed that constructing based on functional requirements will create more room to apply hempbased materials. The long-term benefits of hempbased materials can be better exploited by building based upon functional requirements. Moreover, it is found that cross-discipline team should be involved at the earliest stages and throughout the project. Besides, sustainability goals should be set before the start of design and construction. This will improve the level of importance that will be given to select more environmentally friendly materials. However, findings did show that the construction industry is not completely ready to use biobased materials. Therewith, the importance of providing knowledge and information about such materials is even more apparent. Lastly, the role of the architect within the construction industry is crucial as they can create support and awareness of hempbased materials. All of the interviewed stakeholders agreed that hempbased materials carry various (long-term) advantages. Within the research it was found that a variety of stakeholders have shown to be supportive towards establishing new business cases in which the benefits of hempbased materials can be better exploited. Through creating new business cases a supply of hemp can be achieved and significant cost savings are realized. Business cases can be built around the sanitation potential of hemp and by including people that are at a distance of employment. This leads to various cost savings, which will be favourable for the production and cost price of hempbased materials. Various bottleneck have been identified such as the required changes of traditional thinking at institutions, establishing a demand for hempbased materials, an improved image, the knowledge level regarding hemp and its possibilities, and creating willingness to participate. After the interview had been conducted and the research findings were finalized the Green Deal Natural Fiber Union has been schedulled for signing in December 2013. This Green Deal captures the intention of the Dutch government to support the use and production of materials that consist of natural fibres in several industrialized sectors, such as construction, paper, textile, biocomposites and biorefinary. Therewith, a supply and demand for hempbased materials can be better realized and creates more room
66 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
for commercial parties to produce and apply such materials. This Green Deal will help to overcome certain challenges that were found within the research. Less resistance and more willingness of parties to start using such materials can be the result of this Green Deal. Additionally, challenges such as certification will be less relevant after this Green Deal has been signed. Ultimately, by creating new business cases and leveraging the potential of the Green Deal, hempbased applications can become more commercially viable. It is important that consortia of commercial parties create partnerships and new value chains are established to achieve upscaling of hempbased value chains. The upscaling and industrialization potential of hempbased applications is however strengthened by the recently signed Green Deal. Overall, the research found a wide variety of specific challenges and opportunities regarding the further introduction of hempbased materials in the Netherlands that ultimately support the transition to a biobased economy. Based on the recommendations the materials can become better available, easier applicable and could ultimately become a commercial success. This is a long-term process but will be a significant step towards greening the polluting construction industry. 8.2 Limitations A variety of limitations are detected. Firstly, the goal was to provide a comparative analysis of hempbased materials with traditional alternatives. After pre-investigative interviews had been conducted it was found that such a research is currently not possible. The materials faced many challenges regarding its applicability in the Dutch construction industry and the required data was not available. Therefore, it was decided to adopt a holistic perspective and investigate the challenges and opportunities of the materials in the Netherlands. As a result, a wide variety of topics and areas have been discussed in this research. Some of the topics, such as the regulatory framework or the required changes in the construction industry, have not been investigated thoroughly. The interviewed parties did not have the required knowledge or there was no room to fully investigate every topic in-depth. Therefore, the findings of the challenges and opportunities are in that sense limited, as certain topics could have been analysed further in detail. Additionally, in certain instances stakeholder parties referred to challenges and opportunities of biobased materials in general whereas such challenges and opportunities are slightly different when referring to hempbased materials in specific. Another limitation is that currently little information and experiences with hempbased materials are available. The researcher was in several occasions subjected to the level of knowledge and expertise of the various stakeholders. Overall, the quality of the data is good. However, in certain occasions the interviewed stakeholder party did not have sufficient knowledge about a certain topic, which limited the usability of various parts of certain interviews. This is aggravated by the fact that the interviewed parties all have a specific expertise regarding their role within the construction process. Therewith it is plausible that they downgraded or overrated certain opportunities and challenges. As the research field is rather new another consequence is that a little number of stakeholders has actually experience with the material. The research is based on publications and findings of seven interviews. The number of interviews was appropriate to present the most important challenges and opportunities. The researcher decided that the data gathered within the interviews was sufficient to present the challenges and opportunities faced. However, conducting more interviews would provide a stronger validation of the findings. Additionally, it would have been of an added value to include stakeholders that are not supportive regarding the use of hempbased applications. Their viewpoints would prove to be valuable. It would be complicated to find stakeholders that have knowledge regarding the challenges and opportunities of this
67 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
biobased material but made a conscious decision not to use it. Though, the presented findings are limited to an extent that solely stakeholders with an above average interest in using hempbased applications have been interviewed. Moreover, the research is limited to the opportunities and challenges of hempbased applications. Opportunities and challenges of other biobased materials could be highly interesting and relevant to the unit of analysis within this research. However, these have not been dealt with in the research, which creates another limitation to the research. 8.3 Future research This holistic research about hempbased applications in the Netherlands functions as a stepping-stone for future research. Firstly, based on the findings within this research an important topic that deserves more research is research on the performance of hempbased applications. The characteristics and performance of such materials need to be captured and documented in order to further support the use of these applications. Additionally, as this research presented a general overview of the challenges and opportunities of hempcrete applications, future research should investigate the various areas per topic further in-depth (regulatory framework, industrialization potential, etc.). Moreover, more research could be performed on identifying and further leveraging the potential of new business cases that are favourable for the supply and demand of hempbased applications. Another research direction that is of importance is researching other stakeholder parties that could be interested in constructing with hemp. Such research will build further upon the findings presented within this research. Lastly, the findings within this study can be connected to other biobased materials as well. Therefore, forthcoming research should focus on identifying potential synergies and exploiting possibilities of hempbased materials in combination with other biobased materials. The findings from this research can therewith function as a stepping-stone for such research and will be favourable towards an increased use of biobased materials in the Netherlands.
68 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
References Ackerman, E.(1999). The Latest Buzz on Hemp, U.S. News and World Report. Retrieved July 3, 2013 from http:/ /usnews.com/usnes/issue/990315/15hemp.htm Anderson, K., & Bows, A. (2011). Beyond ‘dangerous’ climate change: emission scenarios for a new world. Philosophical Transactions of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences 369(1934), p. 20-44. Angelova, V., Ivanova, R., Delibaltova, V., & Ivanov, K. (2004). Bio-accumulation and distribution of heavy metals in fibre crops (flax, cotton and hemp). Industrial crops and products, 19(3), 197-205. Arch-vision. (2011). Increasing willingness to invest in sustainable building materials in Europe. Retrieved July 12, 2013. From http://www.arch-vision.eu/persberichten/Increasing-demand-forsustainability-building-materials-in-Europe.pdf Berg B. (1998). Qualitative Research Methods for the Social Sciences (3rd edition). Boston Allyn and Bacon Bilau, G. (2008). 8 challenges facing the green building industry. Retrieved July 9 2013. From http://www.iapmo.org/Official%20Articles/200809%20Challenges%20Facing%20the%20Green%20Building%20Industry.pdf. Bilec, M., Ries, R., Mattews, S., and Sharrard, A. L. (2006). Examples of a hybrid life-cycle assessment of construction processes. Journal of Infrastructure Systems, 12(4), 207–215 Bio Base Europe. Retrieved March 3, 2013, from http://bbeu.org/ . BioBased Economy. Retrieved http://www.biobasedeconomy.nl/themas/economie/.
March
3,
2013
from
Bon, R., & Hutchinson, K. (2000). Sustainable construction: some economic challenges. Building Research & Information 28(5-6), p. 310-314. Bosca, I. & Karus, M. (1998). The Cultivation of Hemp: Botany, Varieties, Cultivation and Harvesting. Sebastopol, CA: Hemptech.. Bouwkennis. Duurzaamheid wint aan belang in bouwproces. Retrieved 12 July, 2013. From http://www.between-us.nl/313/duurzaamheid-wint-aan-belang-bouwproces.htm Bryman A., Bell E. (2007). Business Research Methods. 2nd edition. Oxford University Press. Brown, M., & Southworth, F. (2006). Mitigating climate change through green buildings and smart growth. Cairncross, F. (1991). Costing the Earth, what governments must do, what consumers need to know, how businesses can profit. Economicst Books. Carrez, D. (2010). The Knowledge Based Bio-Economy. KBBE in Europe: Achievements and
69 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Challenges. From http://cleverconsult.eu/cleversafe/wp-content/uploads/2010/09/ KBBE_A4_1_Fullreport_final.pdf Carus, M., Carrez, D., Kaeb, H., & Venus, J. (2011). Level playing field for biobased chemistry and materials. Nova Institute, 04-18. Carus, M., Karst, S. Kauffmann, A., Hobson, J. & Bertucelli, S. (2013). The European Hemp Industry: Cultivation, processing and applications for fibres, shivs and seeds. European Industrial Hemp Association. Centrum Hout. (2013). Retrieved July 17, 2013. From http://www.centrum-hout.nl/nieuws/nieuweuitgave-houtskeletbouw-dossier-thema-comfort Chanvribloc. Retrieved 15 July, 2013. From http://www.chanvribloc.com/. Chanvribloc. Documentation/Telechargements. Retrieved 18 July, 2013. From http://www.chanvribloc.com/Chanvribloc-documentation.html Cole, R. (1998). Emerging trends in building environmental assessment methods. Building Research & Information 26(1), p. 3-16. Crawley, D., & Aho, I. (1999). Building environmental assessment methods: applications and development trends. Building Research & Information 27(4-5), p. 300-308. Dahl, R. (1957). The concept of power. Behavioral Science, 2: 201-215. van Dam, J., de Klerk-Engels, B., Struik, P., & Rabbinge, R. (2005). Securing renewable resource supplies for changing market demands in a bio-based economy. Industrial crops and products 21(1), 129144. Denzin N. and Lincoln Y. (2005) Handbook of Qualitative Research (3rd edition), Thousand Oaks: Sage Publication. Ding, G. (2008). Sustainable construction—the role of environmental assessment tools. Journal of environmental management 86(3), p. 451-464. Dirven, J., Rotmans, J., & Verkaik, A. P. (2002). Samenleving in transitie: Een vernieuwend gezichtspunt. InnovatieNetwerk Groene Ruimte en Agrocluster. Du Plessis, C. (2002). Agenda 21 for sustainable construction in developing countries. CSIR Report BOU E, 204. Economisch Insituut voor de Bouw. (2012). Verwachtingen voor de bouwproductie na het regeerakkoord. Vooruitzichten 2012-2015. From http://www.eib.nl/pdf/actualisatie_najaarsraming.pdf. Energiesprong. (2013). Deal De Stroomversnelling: 111.000 huurwoningen naar energienota=0. Retrieved July 16, 2013. From http://energiesprong.nl/blog/deal-de-stroomversnelling-111-000huurwoningen-naar-energienota0-2/. Eisenhardt K.M., Graebner M.E. (2007). Theory building from cases: opportunities and
70 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
challenges. Academy of Management Journal 50 (1), pp. 25–32. Etzioni, A. (1964). Modern organizations. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall. European Commission (2011). Directive 2010/31/EU of the European Parliament and of the Council of 19 May 2010 on the energy performance of buildings (recast). Official Journal of the European Union 18(2010), 13-35 European Commission on Energy, http://ec.europa.eu/energy/efficiency/index_en.htm
Retrieved
August
6,
2013.
From
EEA. (2007). Estimating the environmentally compatible bioenergy potential from agriculture. Technical Report No. 12/2007. European Parliament. (2000). Directive 2000/53/EC of the European Parliament and of the Council of 18 September 2000 on end-of life vehicles. Retrieved July 3, 2013 from http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32000L0053:EN:NOT Eyestone, R. (1978). From social issue to public policy. New York: Wiley. Freeman, R. E. (1984). Strategic management: A stakeholder approach (Vol. 1). Boston: Pitman. Geels, F. W. (2002). Understanding the dynamics of technological transitions: a co-evolutionary and socio-technical analysis. Enschede: Twente University Press. Golafshani N. (2003) Understanding Reliability and Validity in Qualitative Research, The Qualitative Report, Vol. 8, p. 597-607 . Groombridge, B. (1992). Global biodiversity: status of the earth's living resources. Chapman & Hall. Gross, E. (1997). Hemp: Historic fiber remains controversial, Textile World 147 (11): 42. Häkkinen, T., & Belloni, K. (2011). Barriers and drivers for sustainable building. Building Research & Information 39(3), p. 239-255. Haufe, J. & Carus, M. (2011). Assessment of Life Cycle Studies on hemp fibre composites. Biowerkstoff-Report 8/2011. Hendrickson, C., & Horvath, A. (2000). Resource use and environmental emissions of US construction sectors. Journal of Construction Engineering and Management, 126(1), 38-44. Kadolp, S.L & Langold, A.L. (2002). Textiles. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall. Kibert, C. (1994). Sustainable Construction: Proceedings of the First International Conference of CIB TG 16, November 6-9, 1994, Tampa, Florida, USA. Univ of Florida Center for. Kibert, C. (2012). Sustainable construction: green building design and delivery. Wiley. com. Kohler, N. (1999). The relevance of Green Building Challenge: an observer's perspective. Building Research & Information 27(4-5), p. 309-320. Langeveld, H. (Ed.). (2012). The biobased economy: biofuels, materials and chemicals in the post-oil
71 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
era. Earthscan.
Levine, M., Ürge-Vorsatz, D., Blok K., Geng L., Harvey D., Lang S., Levermore G., Mongameli A., Mehlwana, Mirasgedis S., Novikova A., Rilling J. & Yoshino H. (2007). Residential and commercial buildings. Climate Change 2007: Mitigation. Contribution of Working Group III to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA. Lime Technology. (2011). Tradical http://www.limetechnology.co.uk/hemcrete.htm
Hemcrete.
Retrieved
15
July,
2013.
From
Melchert, L. (2005). The Dutch sustainable building policy: a model for developing countries?. Build Environment 10. Mitchell, R., Agle, B. & Wood, D. (1997). Toward a theory of stakeholder identification and salience: Defining the principle of who and what really counts. Academy of management review, 853-886. Montford, S., Small, E. (1999). Measuring harm and benefit: The biodiversity friendliness of Cannabis sativa. Global biodiversity 8(4): 2–13. Ortiz, O., Castells, F., & Sonnemann, G. (2009). Sustainability in the construction industry: A review of recent developments based on LCA. Construction and Building Materials 23(1), 28-39. Overheidsvisie op de bio-based economy in de energietransitie (2007), Retrieved March 4, 2013. From http://www.groenegrondstoffen.nl/downloads/Overheidsvisie%20op%20de%20Biobased%20Economy%20in%20de%20energietransitie.pdf. Pantanova. (2013). Vezelhennep als grondstof voor de bio-economie. Pantanova. (2013). Green Deal natuurvezels in de maak. June. Retrieved July 16, 2013. From http://pantanova.nl/green-deal-natuurvezels-in-de-maak. Patton, M. Q. (2005). Qualitative research. John Wiley & Sons, Ltd. Pfeffer, J. (1981). Power in organizations. Marshfield, MA: Pitman. Piotrowki, S. & Carus, M. (2011). Ecological benefits of hemp and flax cultivation and products. nova-Institut. Pitt, M., Tucker, M., Riley, M., & Longden, J. (2009). Towards sustainable construction: promotion and best practices. Construction Innovation: Information, Process, Management 9(2), p. 201-224. Public Private Partnership on Biobased Industries. (2012). Biobased for Growth. From http://www.biobasedeconomy.nl/wp-content/uploads/2012/07/Bio-Based-Industries-PPP-Vision-doc.pdf . Pratt M. (2009) For the lack of a boilerplate: tips on writing up (and reviewing) qualitative research, Academy of Management Journal, vol. 52(5): 856-62. Rees, W. (1999). The built environment and the ecosphere: a global perspective. Building Research
72 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
& Information 27(4-5), p. 206-220. Rijksoverheid. (2012). Retrieved July, 2013. From http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/bouwregelgeving/vraag-en-antwoord/zijn-er-voorschriftenvoor-duurzaam-bouwen.html . Rijksoverheid. (2013). Energiebesparing in gebouwen. Retrieved July 12, 2013. From http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/energiebesparing/energiebesparing-in-gebouwen. Robichaud, L., & Anantatmula, V. (2010). Greening project management practices for sustainable construction. Journal of Management in Engineering 27(1), p. 48-57. Rockström, J., Steffen, W., Noone, K., Persson, Å., Chapin, F., Lambin, E. & Foley, J. (2009). A safe operating space for humanity. Nature 461(7263), 472-475. Ros, J. Olivier, J. & Notenboom, J. (2012). Sustainability of biomass in a biobased economy. PBL Netherlands Environmental Assessment Agency. From http://www.pbl.nl/sites/default/files/cms/publicaties/PBL-2012-Sustainability-of-biomass-in-a-BBE500143001_0.pdf. Rotmans, J., Kemp, R., Van Asselt, M., Geels, F., Verbong, G., Molendijk, K., & Van Notten, P. (2001). Transitions and transition management. The case for a low emission energy supply. ICIS. Maastricht. sbr. (2012). Het bouwbesluit 2012 stimuleert het bewustzijn en de innovatie op het gebied van duurzamer bouwen. Retrieved July 11, 2013. From http://www.sbr.nl/nieuws/het-bouwbesluit-2012stimuleert-het-bewustzijn-en-de-innovatie-op-het-gebied-van-duurzamer-bouwen. Sectorrapport ABNAMRO, Visie op bouw en vastgoed. From https://www.abnamro.nl/nl/zakelijk/visie/sectoren/bouw.html. Small, E., & Marcus, D. (2002). Hemp: A new crop with new uses for North America. Trends in new crops and new uses, 284-326. Sector Strategies. (2009). Potential for reducing greenhouse gas emissions in the construction industry. United States Environmental Protection Agency. Retrieved June 25, 2013 from http://www.epa.gov/sectors/pdf/construction-sector-report.pdf . Sustainability Monitor for the Netherlands 2011. (2012). Rijksoverheid. Retrieved 2 June 2013 from http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/brochures/2012/01/09/sustainability-monitor-forthe-netherlands-2011.html. Thoen, J., & Busch, R. (2006). Industrial chemicals from biomass–Industrial concepts. Biorefineriesindustrial processes and products: Status Quo and Future Directions, 347-365. USP Marketing Consultancy bv. (2013). Wat zijn de grootste uitdagingen bij toepassen duurzaamheid in de praktijk?. Retrieved 9 July 2013. From http://www.usp-mc.nl/nieuws/bouw-infra/watzijn-de-grootste-uitdagingen-bij-toepassen-duu/ Van der Werf, H. M. (2004). Life Cycle Analysis of field production of fibre hemp, the effect of production practices on environmental impacts. Euphytica, 140(1-2), 13-23.
73 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Vredeveld, S. (2013). Bouwbesluit 2012: garantie voor duurzame bouw?. Bouwregels in praktijk. From http://www.atosborne.nl/media/files/artikel-brip-0102-13-duurzamebouw.pdf. Waarborgfonds sociale woningbouw. (2013). WSW publiceert woningcorporaties 2013-2017. Retrieved September 26, http://www.wsw.nl/overwsw/nieuws/1/171 .
WSW trendanalyse 2013. From
Wartick, S. & Mahon, J. (1994). Toward a substantive definition of the corporate issue construct: A review and synthesis of the literature. Business & Society, 33: 293-311. Weber, M. (1947). The theory of social and economic organization. New York: Free Press. de Wolf, P., van den Brink, L., & Spruijt, J. (2012). Inkomensvergelijking vezelgewassen versus graan. Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, Wageningen Universtiy. Wood, D. (1991). Corporate social performance revisited. Academy of Management Review 16: 691-718. World Economic Forum. (2010). The future of industrial biorefineries. Retrieved July 4, 2013, from http://www3.weforum.org/docs/IP/2012/CH/WEF_CollaborativeInnovation_FutureofIndustrialBiorefineri es.pdf Zimmermann, M., Althaus, H. & Haas, A. (2005). Benchmarks for sustainable construction – a contribution to develop a standard. Energy Build 37, 1147-1157.
74 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Appendix A – General outcomes In this section a general overview of the various interview outcomes is presented in a concise form per investigated topic. Woonbron Topic 1.
2.
4.
5.
General outcomes
Housing stock & future plans Woonbron
Considerations to use hempbased materials at pilot project – Biobased Retrofit House
Advantages hempbased materials
Disadvantage hempbased materials
5 regions and in total 49.000 houses
Number of new build project depends on choices made at the Ministry. Currently facing investment pause
Sustainability challenge is to improve the energy efficiency of current stock of buildings and at new build projects
Conventional construction materials are often based on finite sources and therefore Woonbron thinks it is important to test materials that support a circular economy such as e.g. biobased materials and recycling to anticipate on such sustainable developments
Stimulate development of new concepts as construction industry is very traditional and does not want to change
Develop knowledge in a variety of topics 1) energy efficiency 2) various material application 3) monitoring living experiences
Monitor the experiences of people living in a house with biobased applications. Based on such experiences Woonbron can adapt plans and create future policies
Biobased materials such as hempbased applications can be tested in pilot projects
Overcome challenge of certification. If during pilot project hempbased application is tested positively the product might be tested sufficiently proven to be a suitable material that can be applied during future projects
Biobased material of which the supply is not limited compared to conventional construction materials that are often based on finite sources
Possibility to cultivate and apply hempbased applications locally
Potential to have a positive impact on the living comfort
Cost price. The product will be more expensive compared to conventional products. Product should therefore be used on a larger scale to decrease cost
75 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
price. In start-up phase financial support will be required. Future considerations to use hempbased applications
Material has to be tested at pilot project. Living comfort, ecological impact, and cost price are crucial.
Committed to support innovative product introductions at Woonbron. If hempbased applications are monitored positively Woonbron is willing to consider using such a material.
7.
Regulations
Importance of building regulations when selecting and using construction materials
8.
Role government
Perceived lack of governmental support regarding support for sustainable construction and use of biobased construction materials
Interviewee indicates too much money is spend on processes. Money should be closer connected to products or the realization of a project instead of process management
Market-based instruments will have a positive impact on usage of biobased materials
6.
9.
Construction industry
Sufficient awareness of improving the level of sustainability within the construction industry. However, depends solely on the demands from the clients as in the current situation the main concern for parties active in this market is to stay in business. Therewith, sustainability ambitions are less of a priority. Important role for clients and architects regarding sustainable development as they have the power to shift away from traditional approaches and require use of biobased materials.
10.
Challenges
Impact of hempbased contruction materials on the living comfort needs to be monitored.
Create a standardized product/large scale in order to decrease cost price
Product should be applicable in practice whilst no ecological disadvantages should be attached to the product
Cost efficiency is crucial in current situation faced by housing corporations in the Netherlands. Unless e.g. social or ecological returns can be attached, cost efficiency is an important factor and therefore cost price is highly important
To overcome higher costprice a social return could be attached to hempbased applications. E.g. possibility of societal cost savings through using unemployed people during hemp production. By cooperating with various parties a business case could be developed to overcome bottleneck of higher cost prices as product could deliver social or ecological positive returns
Possibility to cultivate crops and use applications locally (closed loops) and
11.
Possibilities
76 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
potential of positive environmental performance of the various hempbased applications
Construction Company Kooi
Topic 1.
General outcomes
Motives for hemphouse construction
Establishment biobased group. Projects in France, England, have shown that hemp for construction can be successful. This projects was to investigate whether there is potential to industrialize hemp for construction in the Netherlands.
Gain product knowledge
2.
Industrializing hemp
Pre-fabricating the product will reduce the on-site drying time and improve commercial success.
3.
Advantages hempbased materials
Positive impact hemp materials on living climate
Positive environmental impact hempbased construction materials compared to traditional alternatives.
Disadvantage hempbased materials
Lengthy drying process while time of construction is crucial.
Odd smell after construction remains for at least 3 months
Regulations and sustainable construction
Crucial role building regulations. Requirement to hand in environmental performance and certificate construction materials. In practice this does not happen.
Possibility, in cooperation with local municipality, to start a pilot project in case innovative biobased construction materials are used which are not certified.
Many big parties e.g. housing corporations demand certificates for the use of materials. Non-certified materials can be used through. pilot projects or approval of local municipality.
High costs involved when certifying materials.
Specification over performance is crucial.
Price does not need to be higher compared to traditional alternatives. In Kooi his experience price of a hempcrete wall compared to traditional wall is comparable. Additionally, the use of biobased construction materials delivers in many cases additional non-financial advantages.
In start-up phase price of a sustainable product will be higher. When experience, knowledge, and usage will increase the price of sustainable materials will decrease.
4.
5.
6.
7.
Certification
Price of sustainable materials
77 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Increasing scale/usage is therefore important.
8.
9.
10.
11.
Role government
Sustainable construction and the construction industry
Challenges
Possibilities
Price is especially relevant for consumer. Little number of consumers that are willing to pay extra for sustainable materials.
Subsidies offer only temporary impulse for the use of sustainable material.
More stimuli should be offered by the government regarding use of sustainable construction materials. This should be done by changes in the building regulations.
Government should start rewarding (market-based incentives) instead of punishing (regulations) when trying to support biobased material introductions.
Construction industry is aware of the need of improved sustainable development in this industry however low commitment regarding sustainable construction unless within the construction specifications (bouwbestek) it is indicated that sustainable materials are required. In practice, small number of parties request such specifications.
Role of client and architect regarding use of sustainable construction materials is crucial including the building specifications prepared by the client.
More product knowledge has to be obtained e.g. how to create the right mixture.
Dutch manner of construction not in line with the manner of constructing hempcrete for insulation.
Overcoming lengthy drying process might require forced drying which is not in line with the philosophy of hempcrete construction.
“Insulation” industry has a strong lobby and is strongly rooted in the Dutch construction industry. This will be a difficult sector to change and introduce an innovative product such as hempcrete.
In the Netherlands the price of construction materials is currently crucial and will lead to problems regarding (more expensive) biobased materials. New manners of finance need to be analysed.
Through knowledge sharing more insights regarding hempcrete can easily be obtained
Consumer has to accept different manner of construction
High costs of certification could be overcome if a big producer starts producing hempbased materials and adopts the initial certification costs. By certifying this construction material the material can more easily be industrialized
Specific case of housing corporation from Limburg that wanted to use hempcrete
78 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
for renovation showed that hempcrete could be certificed under a wood fibres so that on a short term certification costs could be overcome andexpensive certification via TNO is not required.
Alternative construction materials will cause problems in the future regarding disposal etc.
Gaining experience with biobased construction materials will lead to generation of more business with parties wanting to build with biobased materials.
Van Laarhoven Combination
Topic
General outcomes
1.
Experiences with hemp projects
At a daycare center insulation hemp blocks from Chanvribloc have been used. Additionally, a housing corporation showed interest in constructing with hemp but due to RC requirements material was not meeting requirements. Currently, various projects in pipeline in which hempbased applications are considered.
2.
Advantages hempbased materials
Architectural possibilities due to possibility to create curved shapes with hempcrete.
Improved impact on living comfort (quality of interior air) and insulation performance.
Healthy organic product with a more positive environmental impact compared to traditional alternatives.
Pleasant material to work with and consumers could apply hempcrete themselves.
Lengthy on-site drying time.
Price of hempbased applications.
Currently certified hempbased products are imported from France which decrease environmental performance of product.
Certification procedure is a lengthy and costly process.
Crucial role building regulations and consequently an important role of certificates. Certificates need to be available showcasing e.g. fire resistance, sound insulation of a product. If no certificate is available this leads to obstacles.
Possibility to apply hempbased applications from France (Chanvribloc – certified blocks) on the basis of equivalence under the Dutch building regulations without a Dutch certificate.
3.
4.
Disadvantage hempbased materials
Regulations and sustainable construction
79 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
5.
6.
7.
8.
9.
Price of sustainable materials
Role government
Sustainable construction and the construction industry
Challenges
Possibilities
Hempbased product relatively a bit more expensive. However, advantages of this material (e.g. impact on health) is that additional monetary benefits that can be achieved on long-term. It is important that the product will be monitored to clarify benefits of the product so that awareness increases, increased demand and supply. Therewith the price will decrease.
Cost efficiency is important for achitects and leads to compromises regarding material selection. Additionally, maintenance costs are important.
Important role local municipality regarding the acceptance of hempbased applications. Certain local officials require certificates whilst other do not.
Government should increase awareness among building industry regarding need for sustainable development through e.g. building regulations.
Client most crucial party to support use of sustainable construction materials.
Contrasting perceptions among architects regarding role of architect and sustainable development.
No sincere interest for sustainable development in construction industry. Perceived awareness of need for sustainable development but for mere commercial motives.
Readiness to transition towards more sustainable industry. However, merely because of commercial interests and a government that forces to become more sustainable
Overall perceived willingness to use innovative construction materials
Little awareness and knowledge consumer regarding biobased and sustainable construction materials
No guarantees regarding (constant) supply of hemp.
Price development. Unclarity what the price will be of hemp based applications in case scale will increase?
Lengthy process when obtaining acceptance from local government when using innovative biobased materials.
Traditional materials are certified and can be used without hardly any (regulatory) problems and are therefore a simple alternative.
Pre-fab applications facilitate industrialization potential of hempcrete but decreases architectural freedom.
Crucial role of client. In case client understands why hemp is an interesting construction material it will be easier to start hemp projects. Improving awareness
80 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
and knowledge regarding biobased materials is crucial.
Willingness to support innovative biobased projects. In Nijmegen high level of willingness when constructing biobased. Local official interested in hempbased applications and highly supportive behaviour experienced.
On the basis of equivalence and supportive local municipality hempblocks from France can be accepted without a Dutch certificate.
Sincere willingness to start a construction company in order to produce hempcrete applications, gain knowledge, and actually start building with hemp instead of talking about the possibilities.
Doepel Strijkers Architects
Topic 1.
2.
3.
4.
General outcomes
Biobased Retrofit Project – Rotterdam Heijplaat
Advantages hempbased materials
Disadvantage hempbased materials
Regulations and sustainable construction
Aimed at improving energy efficiency (decrease costs) and level of sustainability (comfort) of social housing. Currently little use of insulation materials, high energy costs, and low living comfort within social housing.
Possibilitiy to apply biobased applications to improve living comfort after this pilot project is finalized.
Positive biobased character of hemp applications (made of a renewable source).
Positive impact on living comfort. Improved quality of interior air.
Insulation performance whilst hemp is a permeable product
Material is locally available
Characteristic of hemp to sanitize ground is highly interesting for Duzan Doepel.
Not available on an industrial scale.
Lengthy drying process
Unpleasant smell remains for a while in a hemp house.
Hempblocks from Chanvribloc not applicable for renovation as walls need to be too thinck in order to have a good insulation performance.
Crucial role building regulations, EPC and MPC value.
No perceived obstacle through regulations as standards for biobasd materials are compliant to regulations but obstacles perceived due to certification. Materials
81 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
without certification cannot be applied in practice except during pilot projects.
5.
6.
Adapted building regulations does offer opportunities as due to MPC value biobased materials should be more favourable but in practice this is not the case.
Market-based incentives, rewarding instead of punishing will improve biboased construction.
Mediocre readiness to apply biobased materials due to financial obstacles. Investors want to see returns quickly. Consumers in more expensive segment more prepared to pay more for biobased materials compared to housing corporations.
Biobased materials more expensive and perceived as a big bottleneck. Mainly bottleneck for project developers and housing corporations. Less of an issue for individual consumers (high segment)
Support use of biobased materials through regulations, increased level of energy efficiency requirements, etc.
Creating awareness amongst consumers regarding biobased construction sufficient but could improve.
Creating awareness and support for biobased materials amongst consumers during start-up phase.
Improving image of biobased construction by showcasing modern and sophisticated outcomes biobased buildings.
Include “climate” in design of building and improve level of sustainability.
Crucial role regarding choice of biobased materials and installation systems.
Topic of sustainability highly relevant. Crucial to start using renewable biobased construction materials.
Sustainability and energy efficiency relevant as more people cannot afford increasing costs for energy.
Sustainable construction and the construction industry
High level of awareness within industry due to e.g. regulations, increased requirement for insulation performance, private initiatives.
Little number of successful biobased material introductions due to difficult industrialization process (producer, certification, demand and supply).
Challenges
Creating awareness amongst consumers in order to support biobased construction materials more.
Product not available on an industrial scale. Housing corporations renovate many
Price of sustainable materials
Role government
Role of architects
Sustainability and housing corporations
7.
8.
82 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
houses at once which will complicate the use of hempcrete due to lengthy drying process and high costs of construction.
9.
Opportunities
Improved role of government to create awareness amongst consumers.
Social housing requires renovation due to (amongst other reasons) low living comfort. Hemp has favourable characteristic to improve the living comfort.
Potential to apply hempcrete in flooring and foundations (pre-fab). Interest shown by housing corporations to renovate flooring with hempcerete.
Potential to apply hempcrete in pre-fab applications. In the Netherlands already much construction done with pre-fab. Overcomes lengthy drying process and unpleasant smell.
Potential to apply hempcrete in pre-fab for walls, not for renovation but for new build projects.
Hemp insulation wool applicable for renovation.
Private parties more willing to pay higher price for biobased materials
Opportunity to deal with higher price of hempbased applications through business case (retrofit – savings through sanitation reinvested to purchase hempbased applications)
Improved information provision regarding the possibilities of using hemp to construct buildings (how to use hempcrete, technical data, etc.)
Local municipality of Nijmegen
Topic 1.
2.
Sustainable construction in Nijmegen
Hempbased construction in Nijmegen
General outcomes
Sustainable construction is important. Environmental and energy efficiency goals have been formulated.
Ambition to improve and renew construction processes to facilitate more sustainable practices. Within the Nijmegen region a green agreement has been formulated to further stimulate sustainable construction.
Ambition to start monitoring performance of buildings through a GPR method. This method shows the favourable performance of biobased construction materials. GPR method has to be developed further before it will be mandatory.
Hempbased blocks allowed to be used for the construction of child care center.
At Joint Project Commissioning (collectief particulier opdrachtgeverschap) projects
83 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
groups of private clients interested in using hemp for the construction of houses.
2.
3.
4.
5.
6.
Advantages hempbased materials
Disadvantage hempbased materials
Role local municipality and use of biobased construction materials
Regulations and biobased construction materials
Role national government
Local municipality favourable towards future potential of hempbased applications.
Renewable construction material.
Hempblocks are certified in France. On the basis of statement of equivalence such materials can be used in the Netherlands.
Improved living comfort through the use of hempbased materials.
Possibility to create small closed loops. Interest in Nijmegen to produce hemp themselves. Various project developers are trying to develop business cases for such developments in Nijmegen.
Non-certification for hempbased materials is a disadvantage as it hinders product usage. Product research is required.
Hempbased applications difficult to acquire.
Unfamiliarity of the product and information how to work with the material has to be obtained.
Small but crucial role. Municipality cannot prescribe material usage but can accept or decline biobased materials on the basis of building regulations.
Municipality important role to stimulate biobased construction through e.g. visual quality plan, start local initiatives to improve e.g. energy efficiency, support subsidy applications, provide information, exemplary function by using biobased materials themselves, accept pilot projects and support production of e.g. hemp on fallow ground.
Local municipality has local freedom to further support sustainable construction within their municipality.
Crucial role building regulations. Specific conditions to which a product has to comply depend on the application. By means of pilot project hempbased applications can be used during construction.
Building regulations do not exclude use of biobased materials but solely provide minimum requirements. Recent adaptions do not support further usage of biobased materials as environmental performance does not require a minimum standard.
Initiatives and regulations from national government perceived as a hindrance regarding the further support of sustainable construction in Nijmegen. Little efforts to support sustainable construction with the exception of energy efficiency requirements.
84 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
7.
8.
9.
Sustainable construction and the construction industry
Challenges
Opportunities
National government could do a better job regarding information provision.
Government should stimulate sustainable practices on a national level. Ministry of Economic Affairs should introduce incentives to support biobased market introductions.
National government could support biobased construction industry more effectively.
Smaller parties active within the construction industry more supportive regarding sustainable construction compared to big construction companies.
Conservative industry that has difficulties adapting to change. Low readiness regarding adoption of biobased materials as employees e.g. require additional training.
Crucial role client, end user and contractor regarding support for biobased construction materials. Client has to be fully supportive and enthusiasitic towards usage of biobased materials.
Consumers need to be properly informed regarding the use and effects of hempbased applications. Properly informing clients is an important task of architects.
Biobased applications need to be directly applied during the first architectural designs in order to avoid higher prices.
Hempbased materials need to be industrialized to improve product availability.
Product research (to obtain certification) is crucial. On the basis of such research cheaper statement of equivalence can be granted to accept use of hempbased materials according building regulations.
Environmental performance within building regulations should include minimum standards. Building regulations does provide the opportunity that all materials need to be justified which creates room to present favourable performance biobased materials.
Product familiarity has to improve. Construction parties and clients need to see product advantages and obtain information how to use the product. This will improve willingness to change within construction industry and facilitates increased usage.
Willingness local municipality to use fallow ground to produce e.g. hemp locally. Local project developers supportive to set up a business case to create local closed chains.
Private clients have shown to surpass sustainability expectations during Joint Project Commissioning. Favourable attitude towards applying biobased materials
85 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
favourable within such projects and room to apply biobased materials during pilot projects. Bigger commercial parties (e.g. project developers) less likely to use hempbased applications.
86 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Appendix B – Interview transcripts 1. INTERVIEW – WOONBRON Person: Floor van de Kemp Function: Manager gebiedsontwikkeling Date: 29 August 2013 Inleidende vraag 1.
Hoe groot is de bestaande woningvoorraad van Woonbron en wat is de nieuwbouwopgave?
Wij hebben als Woonbron 5 regio’s. Dat is Hoogvliet-Spijkenisse, Sjaarlo, Ijsselmonde, Delftshaven, Dordrecht-Delft. Wij hebben zo’n 49.000 woningen in de Randstand in ons bezit. In ons jaarprogramma hebben wij wel nieuwbouw maar dat staat op losse schroeven. Dat hangt er vanaf vanuit de keuzes die bij het Ministerie worden gemaakt van wat is de rol, taak en mogelijkheid van corporaties. Daar hangt het nieuwbouwprogramma van af. Het zijn altijd wel een paar honderd woningen voor de verschillende regio’s en dit was in het verleden natuurlijk veel meer maar nu is het eigenlijk een soort van investeringspauze dus hebben we op het moment geen nieuwbouwontwikkelingen omdat we dat laten afhangen van keuzes die bij het ministerie worden gemaakt en dan worden onze ambities en jaarplannen ook geactualiseerd. (3:09) 2.
Wat is de grootste duurzaamheidsopgave voor Nederlandse woningcorporaties in de komende jaren, in de regio Rotterdam voor Woonbron in het bijzonder en waarom?
Volgens mij is het belangrijkste als je kijkt naar bestaand bezit is de energie huishouding. Het is natuurlijk straks de bedoeling dat nieuwbouwwoningen energieneutraal ontwikkeld worden op korte termijn en vervolgens zal daar ook de doelstelling komen om bestaand bezit energieneutraal te krijgen. Dus volgens mij is de moeilijkste opgave om de woningenvoorraad in de komende tijd de goeie energiesprongen te laten maken. Er zijn natuurlijk energielabels in woningen en met SOM etc. word dit wel geprobeerd te bereiken maar er zijn ook woningen die daar minder geschikt voor zijn en dat is nog een zware opgave. S: en dat geldt dan met name voor het bestaand bezit? Ja Kansen, bottlenecks en voorwaarden voor hennepmaterialen 3.
Woonbron heeft de overeenkomst Duurzame Daden ondertekend. Wat wil uw corporatie met deze overeenkomst bereiken? Ziet u hier een rol voor biobased bouwmaterialen? Zeno Winkels (064390616)
Deze vraag kan ik niet beantwoorden omdat ik de overeenkomst DD niet ken. Ik kan je verwijzen naar Zeno Winkels. Hij weet meer over deze overeenkomst. 4.
Woonbron is betrokken bij het Concept House Village op Rotterdam-Heijplaat. In het project Biobased Retrofit House worden zo mogelijk bouwmaterialen op basis van hennep toegepast. Wat zijn uw overwegingen?
Dat klopt. Wat de overwegingen van Woonbron zijn is het stimuleren van het ontwikkelen van nieuwe concepten omdat ik zie dat de bouwwereld zelf vrij traditioneel is en blijft. En dat ik de gelegenheid wil bieden, en vandaar dat wij partner zijn van Concept House Village om grond beschikbaar te stellen of bestaande woningen beschikbaar te stellen om pilots uit te voeren, om kennis te ontwikkelen op divers gebied (dat kan energiegebruik zijn, maar ook materiaaltoepassingen en daar lering uit te trekken en eigenlijk ook om in die situaties te proefwonen). Bij ons gaat het om het woongedrag en hoe mensen daar wonen, en wanneer ze zich daar bij wijze van spreken heel goed zouden voelen in een woning met biobased materialen en deze er bovenuit springt dan vind ik dat belangrijk om te weten om daar de mogelijke ontwikkelingen op aan te passen. Aan de ene kant is het dus openstaan voor vernieuwing en aan de andere kant de kennis daarmee op te doen maar ook vooral onderzoeken wat in woonsituaties de resultaten zijn. Op basis daarvan kun je beleid bepalen wat dan wenselijk en haalbaar is. Een afweging voor mij is ook dat qua bouwmaterialen, ik heb toevallig een interview gegeven voor het FD hierover, en daarin heb ik aangegeven dat je eigenlijk merkt dat de materiaalstroom eindig word en dan word het de kunst om materialen te kiezen die of beschikbaar zijn in huidige bouwmaterialen (dus van een oude stad een nieuwe stad maken) of natuurlijk materialen die wel beschikbaar zijn en daar moet je je op voorbereiden en anticiperen. S: En jullie overwegen nu om een henneptoepassing daar toe te passen? Als pilot kan dat sowieso alleen dat zegt nog niks over een definitieve keuze.
87 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
5.
Wat zijn voor Woonbron de praktische, economische en ecologische voordelen van bouwmaterialen die op hennep zijn gebaseerd?
Het is een natuurlijk product dat wel beschikbaar is dat gemaakt kan worden door het simpelweg te telen en daar weer te gebruiken terwijl andere materialen eindig zijn en uiteindelijk niet meer beschikbaar zijn zoals grind dat op een gegeven moment opraakt. Door materialen te kiezen die onuitputtelijk gereduceerd worden heb je dus in de duurzaamheidskwestie over het uitputten van bronnen werk je daar niet op de negatieve manier aan mee. En het kan zomaar zijn dat het een materiaal is wat het woongenot veraangenaamt. S: Want jullie hebben dan nog niet eens gelet op de eigenschappen en effecten van henneptoepassingen? Daar is wel over gesproken maar dat kan je pas aantonen en bewijzen door het daadwerkelijk te realiseren en het liefst in een situatie waar ook gewoond word. 6.
Wat zijn volgens u de praktische, economische, ecologische nadelen?
Kostprijs zal zeker een nadeel zijn omdat het eerst word gedaan op beperkte schaal, want zo begin je toch een haalbare business case. Ik heb tot nu toe ervaring, om even een vergelijking te trekken wij hebben altijd kalkzandsteen gesepareerd met afvoeren en vervolgens hebben wij dat weer aangeboden als granulaat bij de kalkzandsteen fabriek die het weer gebruikt om nieuwe kalkzandsteen te maken. Dan krijg je uiteindelijk een betere steen maar als je die op kleine schaal gaat toepassen is die wel duurder en pas als je op een groot schaalniveau gaat werken word deze pas marktconform. Wat ik daarmee probeer te zeggen is dat je in de initiatief fase altijd ondersteuning moet hebben ook financieel om marktconform te kunnen zijn en je kunt pas met dit soort initiatieven marktconform worden als het bij wijze van spreke een standaarproduct is geworden. S: En daarmee bedoeld u ook de opschaling van het product? Ja. Dus ik zie daarin voornamelijk een economisch nadeel van een dergelijk product. Praktisch gezien moet het product gewoon praktisch toepasbaar zijn en dat wij daar ook ecologisch gezien geen nadelen aan zijn verbonden. 7.
Is Woonbron bereidt om in de toekomst eventueel vaker te gaan (ver)bouwen met biobased cq henneptoepassingen? Wat zijn mogelijkheden en bottlenecks voor het gebruik van dergelijke materialen
Wanneer het een bewezen materiaal is wat voldoet en waar simpelweg gezegd meer voordelen dan nadelen aan verbonden zijn en het komt financieel ook uit dan vind ik dat het absoluut toepasbaar is. Maar wanneer het blijkt dat het product simpelweg te duur is en ecologisch weinig oplevert dan is het geen bewezen materiaal dus deze vraag is eigenlijk nu te vroeg om te stellen omdat ik geen garanties hier kan geven voor de toekomst. Dat doe je pas wanneer het product zich heeft bewezen. Wij zijn bij Woonbron echter wel een van de eerste geweest om bijvoorbeeld FSC hout te gebruiken. Dus wanneer in die schaal de bouwwereld verrast word met hennep, dat wanneer het beproefd en bewezen is, dat wij daarin zeker benaderbaar zijn en zeggen wij doen hier op voorhand aan mee. 8.
Hoe zwaar weegt kostenefficiëntie als voorwaarde voor Woonbron om (vaker) te kiezen voor biobased c.q. hennepmaterialen?
Nu in deze tijd en de beperkte investeringen in de nieuwbouw is dat bijna van levensbelang. De meeste corporaties zijn nu voornamelijk financieel gedreven dus wanneer je een woning duizend euro goedkoper kunt maken dan word daar al snel voor gekozen dus ik kan niet ontkennen dat kosten efficiëntie geen belangrijke voorwaarde is en zeker op dit moment. Het enige dat ik kan zeggen, tenzij een aantal bijkomende belangrijke voordelen zijn die een meerwaarde bieden en waardoor je een soort van social return kunt bereiken. Wanneer het financiele plaatje iets hoger is dan regulier maar je kunt aantonen dat door de verbouw en het gebruik van hennep voor hennepgebouwen 20 mensen uit de wijk aan het werk helpt en je hangt hier een financieel plaatje dan zou het in een circulaire economie weleens meer baten kunnen hebben. Dan kun je dat soort afwegingen maken maar wanneer je kort door de bocht vraagt hoe belangrijk kosten efficiëntie is zonder andere meerwaarde meegenomen dan moet het inderdaad dezelfde prijs hebben en zeker niet meer. 9.
Indien Woonbron beschikt over (her)bouwkavels met een saneringsopgave waar aldus hennepteelt kan plaatsvinden, zou dit dan aanleiding zijn voor een project waarin lokaal geteelde hennep wordt toegepast? (korte lokale ketens – closed loops)
Wanneer de kavel ter beschikking is en in het specifieke geval dat de kavel gesaneerd kan worden met hennep en vervolgens in je kavel het product kunt toepassen dan vind het een zodanige logische keten dat ik daar zeker verder over na zou willen denken. S: En is dat ook echt een mogelijkheid binnen Woonbron? Nu met de beperkte investeringstoepassing is het discutabel. Wanneer wij 600 woningen in het vooruitzicht hebben en
88 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
we hebben een stuk grond liggen waar hypothetisch zeggen daar gaan we over 3 jaar bouwen en je kunt dat als business case neerzetten en uitwerken dan is het interessant. Maar wanneer ik aan jou nu niet de bouwopgave van volgend jaar kan geven omdat ik niet weet wat de financiele kaders zijn vanuit het ministerie dan zit dit verhaal een beetje vast. Dan kan ik wel een positief verhaal aan jou vertellen dat er een locatie beschikbaar is en daar zou je kunnen verbouwen maar dat doe je alleen maar met iets in het vooruitzicht. Dat is nu helaas in de huidige situatie niet mogelijk. Regelgeving 10. Welke regelgeving is van toepassing als Woonbron een innovatief bouwmateriaal als hennepbeton, isolatie of composiet wil (kunnen) gebruiken? In principe is dat gewoon het Bouwbesluit/Omgevingsvergunning waar wij binnen de woningbouw aan moeten voldoen en dat is het kader waar je binnen moet blijven. Voor innovatieve bouwmaterialen geld bijvoorbeeld geen andere regelgeving. 11. Een aantal hennepmaterialen is nog niet gecertificeerd. Is het denkbaar dat Woonbron besluit deze materialen toch toe te passen? Welke implicaties zijn dan te verwachten in positieve en negatieve zin? Dat willen we juist bewerkstelligen met een pilot project. In een pilot wil je iets toepassen wat nog niet gecertificeerd is. Wat zich dmv die pilot bewijst dan heb je wellicht voldoende bewezen dat het een toepasbaar materiaal is. Al er dan nog geen certificaat op het product zit maar het is al wel enkele jaren beproefd en toegepast dan kunnen we op die manier daar wel een stap verder mee komen. De eerste stap is dan het bouwen op basis van een pilot project. Uiteindelijk wanneer je iets definitief gaat realiseren kan het zo zijn dat iets gecertificeerd is of het product heeft zich voldoende bewezen in de pilot dat het een goed toepasbaar product is. S: Wat zijn overige pilot projecten en worden deze nog veel opgestart? Op dit moment hebben we geen plannen en aantallen voor nieuwbouw investeringen. En in renovatie zijn we nog niet zo ver dat we op zo’n schaal renoveren dat hele gevels of bouwdelen vervangen moeten worden. Mijn idee is om in dit geval bij de pilot Heijplaat, en dat kan renovatie of nieuwbouw zijn, dat te onderzoeken en dat voor dit moment de mogelijkheid is om het product toe te passen. Op dit moment zie ik geen andere grootschalige toepassingen. Deze vraag kun je ook verifieren bij Zeno 12. Zijn biobased bouwmaterialen over gemiddeld duur vergeleken met conventionele bouwmaterialen? Ziet Woonbron een mogelijkheid anders tegen de inkoopprijs aan te kijken of dit obstakel anderszins te tackelen? Dan moet daar bijvoorbeeld een social return aan worden gekoppeld (op afsand staande jongeren bijvoorbeeld) met meerdere partners (bijvoorbeeld de gemeente) om over dit soort mogelijkheden te praten wat betreft de financiering dan kun je tot een haalbare business case komen. Als deze aan de ene kant het product iets duurder isen aan de andere kant (sociaal, of welke vorm dan ook) iets oplevert en dat je daar met verschillende partijen afspraken over kunt maken dan is het wellicht een haalbare business case. Rol Rijksoverheid 13. Wat is de rol van de Rijksoverheid omtrent duurzaam bouwen en wat betekent dit voor Woonbron? Ik merk er in die zin niet veel van. Je zou denken dat er een stimulans vanuit de overheid word gegeven om duurzaam te bouwen maar in mijn ervaring is dat er nauwelijks. Daar zou de overheid misschien wel meer kunnen en moeten betekenen. 14. Zijn initiatieven en regelgeving van de Rijksoverheid – en eventueel van de gemeente Rotterdam - effectief om de toepassing van biobased bouwmaterialen te stimuleren? Bij dit soort middelen gaat er voornamelijk veel geld naar het proces en niet naar fysiek. In mijn ervaring bij regelingen en deals gefinancierd word dat er 20 man met elkaar overleggen. Dat die een jaar aan het overleggen zijn maar daarmee heb je niet fysiek een plan gerealiseerd. Het zou goed zijn dat wanneer er gestimuleerd word er dan ook echt fysiek voor woningen een bedrag beschikbaar voor word gesteld. Proceskosten kunnen beter voor lief worden gelaten en dan kun je met veel minder geld veel meer bereiken. S: De Green Deal Stroomversnelling is echter wel een goed voorbeeld van een initiatief van de overheid om duurzamer te gaan bouwen. Maar in uw optiek zijn de initiatieven en regelgeving van de overheid niet voldoende stimulerend? Het is voornamelijk in mijn ervaring veel procesgeld waar project leiders etc voor worden ingehuurd en er veel vergaderd word. En als je dan na een half jaar kijkt wat er gebeurd is dat niet veel. Sommige dingen hebben ook wel een voorbereidingstraject nodig maar als er nu slimmer en scherper het geld gekoppeld word aan echte producten of uitvoering of realisatie en niet aan proces dan denk ik dat je veel meer bereikt.
89 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
15. Denkt u dat meer market-based instrumenten een positieve impact zullen hebben op het gebruik van innovatieve/biobased c.q. hempbased materialen? Ja ik denk dat dat zeker een positieve rol zal hebben op het gebruik van biobased bouwen. Ik kan echter niet iets zeggen over de schaal maar dit soort instrumenten zullen wel degelijk een positievere impact zullen hebben op het gebruik van innovatieve materialen. De bouwsector 16. Hoe percipieert Woonbron de bereidheid en de notie van de bouwsector terzake de urgentie van duurzame ontwikkeling door van bouwmaterialen toe te passen die voldoen aan de 3P-criteria (people, planet, profit)? Hoe denk u (evt. hoe Woonbron ertoe kan bijdragen) dat deze bereidheid en notie worden verhoogd? Ik denk dat de bouwsector zeker niet uit zichzelf duurzaam gaat bouwen maar ik denk dat ze dat enkel en alleen doen wanneer daar een opdracht toe is. Ik denk dat het name aan de opdrachtgeverskant en enigszins de architecten ligt om af te stappen van de traditionele benadering en dat de bouwwereld vervolgens pas volgt. S: En in hoeverre is er een notie binnen bouwwereld terzake de urgentie van duurzaam bouwen? Ik denk dat ze daar zeker wel van op de hoogte zijn. Waar voornamelijk op dit moment belangrijk is in deze sector is dat er opdrachten binnenkomen en dat ze aan het werk kunnen. In deze tijden ligt de duurzaamheidsambitie daarom op een veel lager niveau. Additioneel (indien tijd over) 17. Wat zijn de overige voordelen die verder kunnen worden benut om meer biobased en hiermee hempbased materialen toe te passen in de bouw? Ik heb hiervoor onvoldoende productkennis maar ik denk dat de beschikbaarheid van het materiaal en de verwerking heel gunstig zijn. Bovendien zorgt dat ervoor dat het goede duurzame prestaties kan leveren als materiaal en ik denk dat de toepassingen ook interessant zijn. 18. Wat zijn voor Woonbron en eventueel andere corporaties de overige obstakels die moeten worden verholpen om meer biobased c.q. hempbased materialen te gebruiken in de bouw? Het is voornamelijk belangrijk dat het product uitgetest is in een woonsituatie omdat ik het niet kan verkopen aan mijn bewoners die gaan wonen in nieuwbouwwoningen in een niet beproefd product waar straks, indien blijkt dat het product niet goed is, er bv nieuwe gevels moeten worden geplaatst. Of je verkoopt met bepaalde voorwaarden een woning en als je dan een materiaal toepast dat niet geschikt is en je moet daarna de woning renoveren dan ben je bewoners ontzettend tot overlast en moet je als woningcorporatie wel je verantwoording nemen. S: Wat is de specifieke toepassing op Heijplaat waar jullie over nadenken? We hebben gesproken over mogelijk geveldelen/bladen/wanden. Dat is vooralsnog de insteek.
90 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
2. INTERVIEW – CONSTRUCTION COMPANY KOOI Person: Mr. Kooi Function: Owner construction copmany Date: 5 September 2013 Inleidende vraag 1.
Hoe belangrijk is duurzaamheid en duurzame ontwikkeling bij Bouwbedrijf Kooi?
Dat is redelijk belangrijk bij Kooi. Wij geloven in biobased bouwen en vinden duurzaam bouwen een belangrijk onderwerp. 2.
Wat is volgens u de rol van architecten op het thema duurzame ontwikkeling in de bouw?
Dat is een soort samenwerking die je moet hebben om tot ideeen te komen. Architecten spelen wel degelijk een belangrijke rol in het verder stimuleren van een duurzame manier van bouwen. Kansen, bottlenecks en voorwaarden voor hennepmaterialen 3.
Kooi is betrokken geweest bij de bouw van een hennephuis en u heeft zelf ook enkele tests uitgevoerd met henneptoeapssingen. Kunt u kort vertellen wat dit voor een projecten zijn, welke toepassingen zijn gebruikt of getest en waarom Kooi hierbij betrokken is?
Er was hier in het Noorden een biobased groep bij elkaar gebracht om hier in het Noorden pilots te hebben en dat gaat van biobased plastics tot biobased bouwmaterialen en ook materialen zoals algen etc. Samen zaten we in een cluster wat door Syntens Novem werd aangestuurd om te kijken of er een voortgang zou kunnen worden bewerkstelligd om te kijken wat de uitkomsten waren in een samenwerking en of je elkaar daarin kunt versterken. S: En als ik het dan goed begrijp waren jullie daar voornamelijk bij betrokken om te testen hoe het product in de praktijk word ervaren? Ja en ook om te kijken omdat hennep al word verbouwd en verwerkt in Frankrijk, Australie, Engelang, etc. maar allemaal op een redelijk professionele manier. Wij hebben daarom gekeken of dit ook mogelijk is in Nederland om deze industrie groter en geïndustrialiseerd kan worden gemaakt. S: En op wat voor een manier kan deze industrie volgens u geïndustrialiseerd worden? Prefab wanden maken mede omdat het product nogal een lange drogingstijd heeft. Wanneer je het product voor zou fabriceren kan het product in een grotere opslagsituatie kunnen voordrogen en haal je het drogingsproces naar voren omdat dit een groot praktisch obstakel is van het product op dit moment. Wanneer je het product niet industrieel maakt heb je op de bouwlocatie zelf een hele lange droogtijd nodig die vaak praktisch gezien een grote belemmering zou vormen. 4.
Waarom is de keuze gemaakt of interesse getoond voor een hennepbased toepassing in plaats van een ander biobased bouwmateriaal?
Wonen met hennep levert allereerst een enorm gezond leefklimaat op. Bovendien is er voor andere vergelijkbare materialen zoals pur, steenwol, glaswol ontzettend veel energie nodig is om de materialen te produceren. Bij hennep heb je nauwelijks energie nodig en is er daarmee een groot ecologisch voordeel te behalen met hennepmaterialen. 5.
Wat zijn voor Bouwbedrijf Kooi de praktische, economische en ecologische voordelen van bouwmaterialen die op hennep zijn gebaseerd?
Voor ons is het grote voordeel van dergelijke henneptoepassingen dus het ecologisch voordeel wat is te behalen met het bouwen met hennep. In vergelijking met conventionele alternatieven levert het bouwen met henneptoepassingen enorme energievoordelen op. Daarnaast levert een henneptoepassing een enorm comfortabel leefklimaat op en daarom zijn wij geïnteresseerd in een dergelijk bouwmateriaal. 6.
Zijn er volgens u ook praktische, economische, ecologische nadelen te benoemen?
Het mengen van het materiaal is lastig maar wanneer je dit verder ontwikkeld kun je dit ook verder verbeteren maar dat zal nog enige tijd nodig hebben. Praktisch gezien is het grootste nadeel het feit dat het product een lange drogingstijd nodig heeft. We zijn momenteel allemaal bezig met prefab systemen en we moeten allemaal snel gaan bouwen en de drogingstijd van dit product is op dit moment erg lang. Er blijft daarnaast ook een vreemde geur hangen in het hennephuis en wanneer je er een gesloten ruimte van maakt en je komt er na 3 maanden weer binnen dan ruik
91 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
je nog steeds een vreemde lucht. Op het moment dat je daar een consument in laat wonen kan ik me niet voorstellen dat deze consument zegt dat deze persoon dat aangenaam zal vinden. Daarnaast is het bouwsysteem wat wij in Nederland hebben is gebasseerd op stukwerk zowel binnen als buiten. In Nederland zijn wij ook gewend aan het gebruik van gevelsteen aan de buitenkant dus wanneer je eerst een hennepmuur gaat maken van 30 tot 40 cm dik en daar tegenaan een stenen gevel er omheen metselt word de muur ontzettend dik en daarmee is het de vraag of deze manier van bouwen past binnen het Nederlandse bouwsysteem. In Nederland worden daarnaast de dunste muren gemaakt en is het zaak zo weinig mogelijk verlies te hebben op de dikte van de muren. De toepassing ligt dus redelijk ver af van de Nederlandse manier van bouwen en je zult hierbij een gedachtegang bij de consument moeten creëren dat zij deze manier van bouwen aanvaarden. S: U geeft aan dat de drogingstijd een groot nadeel is van het product. Wat zijn volgens u de mogelijkheden om dit obstakel te verhelpen? Wanneer je dat moet gaan versnellen dan is dat tegenstrijdig met de ecologische gedachte die schuilt achter het product aangezien dit versnellen veel energie zou kosten en dat niet in lijn is met de gedachte achter het bouwen met hennep. De bouwsector 7.
Hoe percipieert Kooi de bereidheid en de notie van de bouwsector terzake de urgentie van duurzame ontwikkeling door van bouwmaterialen toe te passen die voldoen aan de 3P-criteria (people, planet, profit)? Hoe denkt u dat deze bereidheid en notie kunnen worden verhoogd?
De bouwsector is niet bereid om daadwerkelijk duurzaam te gaan bouwen. Nouja, alle reguliere bouwstoffen die je zo van de plank kunnen worden gehaald daar grijpt iedereen simpelweg naar. Maar ook dit product moet nog gecertificeerd worden en voordat het gecertificeerd is moeten er nogal wat wegen worden bewandeld. Plus dat de kennis moet worden overgedragen van het product. De blokken uit Frankrijk zijn bijvoorbeeld makkelijk toe te passen, maar op het moment dat een aannemer hennepbeton moet gaan mengen moet deze aannemer eerst kennis opdoen hoe hij dit product moet gaan mengen aangezien het mengproces niet eenvoudig is. Wij hebben daarom veel tests uitgevoerd om te proberen en te bekijken hoe het product het best toegepast kan worden. Dit is een enorme zoektocht geweest. Deze kennis kun je wel overbrengen bij partijen maar dat is niet makkelijk en kost veel tijd. S: Maar om terug te gaan naar de daadwerkelijke vraag. De bereidheid van de sector om duurzaam te laag?
bouwen
is
De bereidheid is wel aanwezig alleen grijpt de bouwsector direct terug naar kant en klare producten. S: En wanneer een opdrachtgever bepaalde voorwaarden heeft aangaande duurzaam bouwen dan word er meer nagedacht om duurzaam te gaan bouwen? Zeker. Dan word de bereidheid om duurzaam te gaan bouwen een stuk groter. De rol van de architect is daarin ook belangrijk. De bouwsector is ook wel bewust van de notie van duurzaam bouwen en weet dat er in feite roofbouw word gepleegd op onze aarde en dat er veel zuiniger gebouwd kan worden. De bouwsector is op dit moment zo ingericht. Het (conventionele) materiaal is niet duur en overal waar veel van is word slordig mee om gesprongen. Regelgeving 8.
Welke regelgeving is van toepassing als Bouwbedrijf Kooi een innovatief bouwmateriaal als hennepbeton, isolatie of composiet wil (kunnen) gebruiken? Biedt deze regelgeving mogelijkheden of obstakels omtrent het gebruik van biobased bouwmaterialen?
Dit is hoofdzakelijk het bouwbesluit. Wanneer een particulier zegt dat hij biobased materialen wil toepassen dan kun je, wanneer je overeenstemming hebt met de gemeente om dat toe te passen en desnoods als pilot project, om het simpelweg te doen. Op het moment dat het bijvoorbeeld een woningcorporatie betreft die certificering en keurmerken belangrijk vind dan moet het product of materiaal daaraan voldoen. 9.
Wat is dan de beleidsvrijheid voor Bouwbedrijf Kooi en wat zijn de belemmeringen?
Bij pilotprojecten kunnen dergelijke biobased of hennepbased materialen wel worden toegepast alleen zal dit in de toekomst kunnen worden verbreed omdat dit simpelweg ook de toekomst zal zijn om dergelijke materialen te gebruiken maar dat is nog een lange weg. 10. Uit o.a. overwegingen van duurzaamheid is het Bouwbesluit aangepast in 2012. Wat zijn volgens u de implicaties van deze wijzigingen die opties bieden om innovatieve/biobased bouwmaterialen toe te passen in de bouw?
92 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Er zitten in het bouwbesluit wel opties om duurzaam te gaan bouwen maar waar ikzelf de grootste vrees voor heb is dat we in het bouwbesluit vooraf moeten aantonen welke product prestaties en certificaten worden gebruikt. Dit moet vooraf worden aangeleverd. Dat gebeurd echter op dit moment nog niet terwijl dit wel in het bouwbesluit staat. Officieel wanneer ik steenwol in een muur stop dan hoor ik vooraf een certificaat te overleggen aan de architect maar er is niemand die het doet maar dit staat wel in het bouwbesluit. In het verleden hoefde dit niet en er is nu niet echt een naleving hiervoor. Wellicht dat de Rijksgebouwendienst dit zou kunnen doen maar de meeste opdrachtgevers overleggen dergelijke certificaten in ieder geval niet en er word niet naar gevraagd. Dit komt omdat er in het verleden ook niet naar werd gevraagd en waarom zou er nu op worden gehandhaafd als dit in het verleden ook niet gebeurde. S: De aanpassingen in het bouwbesluit om duurzaam bouwen te stimuleren die zijn niet effectief? Wanneer iets staat voorgeschreven in het bestek dan doet iedereen het wel maar niet vanuit zichzelf. Er zijn maar enkele partijen die dat zullen doen en die die doelstellingen hebben. 11. Een aantal hennepmaterialen is nog niet gecertificeerd. Is het denkbaar dat Kooi besluit deze materialen toch toe te passen? Welke implicaties zijn dan te verwachten in positieve en negatieve zin? Afgelopen week heb ik gesproken met een woningcorporatie uit Limburg. Zij gaven aan dat zij een woningbouwvereniging waren en op dit moment veel huizen hebben waarin houten vloeren zitten. Deze wilden ze eruit halen en de kruipruimtes opvullen met hennepbeton. Zij vroegen of dat geschikt is. Ik heb aangegeven dat het product zeker wel geschikt is en dat dat het probleem niet is. Het enige dat hij zegt is dat de geur die blijft hangen en wanneer die woningen binnen 3 maanden weer bewoonbaar moeten worden gemaakt dit problemen oplevert. Wanneer je het niet afdekt heb je last van de geur en wanneer je het afdekt is de effectiviteit van het gebruik van hennep kwijt. Ik heb aangegeven dat ik niet kan garanderen of die mensen binnen korte tijd weer terug in het huis kunnen wonen vanwege de geur die blijft hangen. Je zou eigenlijk een experiment moeten uitvoeren om dit te testen. In deze specifieke situatie is de droging ook een moeilijk punt omdat er weinig ventilering is. Maar het is in ieder geval mogelijk om het toe te passen op basis van een pilot project. S: Maar het product waar deze corporatie in was geïnteresseerd was dus niet gecertificeerd maar zou wel eventueel kunnen worden toegepast in de praktijk? Ik heb dit ondertussen uitgezocht hoe je het in dit geval zou kunnen toepassen. Je zou het onder houtvezel kunnen toepassen. Dus wanneer je het onder houtvezel materiaal certificeert en zou je bij stichting keuring hout het kunnen toepassen onder houtvezel. In theorie zou je deze specifieke toepassing dan op deze manier kunnen toepassen. Dus of je het dan hennep zou moeten noemen of aanmerkt als houtvezel dan kun je onder een ander certificaat het kunnen gebruiken als je dit op korte termijn zou willen doen. S: En is dit dan hennepbeton? Ja dat is hennepbeton. S: En op deze manier kun je een oplossing vinden voor het probleem wat betreft de certificering? Ja op deze manier hoef je niet langs TNO om het product te certificeren en deze aan te vragen. Je kunt het dan onder een soortgelijk product invoeren en certificeren. 12. Zijn biobased en in specifiek hennepbased bouwmaterialen bovengemiddeld duurder vergeleken met conventionele bouwmaterialen? Ziet Bouwbedrijf Kooi een mogelijkheid anders tegen de inkoopprijs aan te kijken of dit obstakel anderszins te tackelen? Biobased bouwmaterialen hebben een aantal eigenschappen die goed zijn en voordelen kunnen bieden en dan hangt het er vanaf met welk product je een biobased bouwmateriaal gaat vergelijken. Wanneer ik een normale muur neem die ik voorzie van binnen en buiten stukwerk. Stel dat deze 40 cm dik is en er zit een (houten) draagstructuur in, die heb je namelijk nodig bij het bouwen met hennepbeton, dan betaal je ongeveer dezelfde prijs wanneer je een traditionele binnenmuur met isolatie en een buitenmuur gaat maken. Dus op zich hoeft het gebruik van biobased bouwmaterialen niet per definitie duurder te zijn. Dat valt in onze ervaring mee alleen wanneer je vraagt of je kunt zeggen en vergelijken of de prijs van biobased bouwmaterialen hoger ligt dan conventionele bouwmaterialen kun je dit niet eenduidig beantwoorden aangezien biobased materialen vaak veel extra voordelen opleveren. Je hoeft in ieder geval niet te zeggen dat een biobased gebouwd huis duurder zou moeten zijn dan een huis gebouwd met conventionele materialen. Het zal wel iets duurder worden maar dat zal niet dermate veel zijn. In het begin stadium van een product zal de prijs hoger liggen maar wanneer er meer ervaring word opgedaan met het product dan hoeft dat niet het geval te zijn. Ik denk dat je dan richting hetzelfde prijsniveau zou kunnen opereren. S: Waarom zou dat gebeuren?
93 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Wanneer je ervaring opdoet met een product gaat vaak het tempo omhoog. Daarmee bedoel ik dat er ervaring met het product moet worden opgedaan en wanneer dit gebeurd dan gaat het allemaal vanzelfsprekend en word het gebruik van het product opgeschaald wat een impact heeft op de prijs. 13. Hoe zwaar weegt kostenefficiëntie als voorwaarde voor Bouwbedrijf Kooi om (vaker) te kiezen voor biobased c.q. hennepmaterialen? Dat geldt voornamelijk voor de consument maar dat maakt ons weinig uit. Ik zet het simpelweg gewoon door. Maar de consument die vraagt een bepaald product. Er zijn consumenten die het willen toepassen ondanks een hogere prijs maar er zijn ook genoeg mensen die het product interessant vinden maar die er niet extra voor willen betalen. Dus of het product is duurder en op het moment dat er subsidiestromen zijn dan doet iedereen mee. Maar op het moment dat het product geen subsidie meer met zich mee brengt dan zijn er veel minder mensen geïnteresseerd. Bijvoorbeeld op het moment gaat iedereen in een elektrische auto rijden en straks is de bijtelling er weer van af en dan stopt de vraag naar dit product weer. Dit zijn tijdelijke maatregelen. Jaren geleden had je staatssecretaris Tommel en toen werd duurzaam bouwen in de stijgers gezet. Op een gegeven moment gingen de subsidies weg en heel het duurzaam bouwen stort in elkaar. De overheid maakt regels maar die zijn van tijdelijke aard. We zijn nu bijvoorbeeld aan het luchtdicht bouwen en dat staat volledig beschreven in het bouwbesluit en nu word er een eis gesteld dat je gaat aantonen dat aan bepaalde waarde voldoet. Dat betekent dat we moeten gaan ventileren en een gezond leefklimaat door middel van techniek weet aan te brengen. Dit is echter tegenstrijdig ten opzichte van het zo natuurlijk mogelijk leven en wonen. De overheid die stelt dat ze alleen dingen kunnen weten wanneer ze meten. Wanneer ze iets kunnen meten dan is het goed en als je in de toekomst kijkt en alles cradle to cradle moet maken en over 50 of 100 jaar alles weer verwijderd moet worden. Alles wat nu aan isolatie word toegepast, bv pur, steenwol, glaswol, ik verwacht dat we daar in de toekomst problemen mee krijgen hoe we dat weer moeten gaan verwijderen en opruimen. In het geval van hennep kun je simpelweg naar het land toe rijden en haksel je het product door het land. De overheid hoopt dat de markt dit zelf oppakt. Tuurlijk kan dit gestimuleerd worden maar dan moet je dit soort zaken ook in het bouwbesluit opnemen zodat het mogelijk word gemaakt. In feite doordat het product nu geen certificaat heeft kun je het amper uitvoeren in een pilot project en kun je eigenlijk alleen maar illegaal bouwen. De desbetreffende dienst van de gemeente geeft dan bijvoorbeeld aan dat een dergelijk materiaal niet bekend is en daarom niet toegepast kan worden. Het moet worden aangetoond. Er zijn allerlei organisaties die subsidie gedreven zijn en die dat proberen door te zetten. Ik denk dat mede doordat veel van dit soort organisaties subsidie gedreven zijn. Misschien dat er een grotere producent daar energie in wil steken om het product te bewijzen en te certificeren. Op windmolens zitten bijvoorbeeld ontzettend veel subsidies op terwijl het biobased bouwen voornamelijk op basis van pilot projecten is en dat kleine stapjes zijn. Je zult het daarom het biobased bouwen en hennepbased toepassingen groot moeten maken om het verder te ontwikkelen. Daar heb ik persoonlijk nog wel mijn twijfels over. Het bouwsysteem van twee muren met isolatie daartussen zit ontzettend vastgeroest in Nederland. In de bouwindustrie word er telkens weer iets nieuws ontwikkeld en er zit geen ritme in of levering van kant en klare producten en de markt vraagt daar op dit moment ook niet om. Dus wanneer jij continue een uniek huisje moet bouwen zijn de aanloopkosten relatief hoog en dan zal niet iedere aannemer dit kunnen toepassen omdat een dergelijke partij de kennis bijvoorbeeld niet bezit. Vroeger had je CVK (kalkzandsteen industrie) en deze industrie heeft een ontzettende lobby gemaakt om het product in Nederland te introduceren en vervolgens bouwt heel Nederland met een dergelijk materiaal. Voor een dergelijk product is een enorme lobby geweest. In Nederland straffen we altijd en dat is eigenlijk helemaal verkeerd. Eigenlijk zou je moeten belonen. Wanneer je het zou doen via een beloningssysteem dan zou het een veel betere ontwikkeling doormaken. Dat doen we echter niet omdat we in Nederland alles in regels vastleggen. We stimuleren echter niet. Hetzelfde met zonnepanelen. In Duitsland doen ze dit veel beter. Direct op het moment dat je zonnepanelen op je dak hebt ben je een BTW ondernemer en dan ga je naar de kamer van koophandel, laat je je inschrijven en kun je BTW aftrekken. Vervolgens krijg je 35 of 40 cent per kilowatt terug voor wat je levert. In Nederland is dat niet het geval. Dus wat doe je in Nederland is dat je eigenverbruik door middel van zonnepanelen terugloopt maar wanneer je aan het net levert staat er amper een vergoeding tegenover. Je moet dingen dus gaan belonen in plaats van straffen en dat doen wij in Nederland helemaal verkeerd. Met dit soort producten moet het juist worden beloond en het daarmee beter in de markt word geïntroduceerd. Dan moet je ook daarnaast echt een opdrachtgever hebben die er volledig voor gaat en die moet dan intrinsiek in zich hebben. Als het alleen maar vanwege regelgeving word opgelegd dan is het niet goed of effectief. Daar moet je een soort samenwerking van maken om die doelstelling na te streven. Alleen wat wij in Nederland doen is dat wij alleen maar naar de prijs kijken. Wanneer de prijs van een biobased materiaal hoger ligt dan een traditioneel materiaal dan is het vaak snel gedaan met een biobased materiaal. Wanneer ik een milieuvriendelijke auto moet kopen en op het moment dat ik 0 bijtelling heb koop ik wel een milieuvriendelijke auto maar wanneer ik een vergelijkbare bijtelling heb op mijn milieuvriendelijke als op een diesel en deze diesel is een stuk goedkoper dan kies ik voor een diesel. De prijs is vaak lijdend tegenwoordig. Je moet dus vooral gaan belonen op dit moment. Er zijn bijvoorbeeld een aantal lean and green bouwprojecten waar het vooral vanuit de opdrachtgever word gestimuleerd. We zijn bijvoorbeeld een school aan het bouwen met de breeam methodiek en het grote voordeel is dat wanneer je
94 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
met dergelijke projecten voorop loopt je dan vervolgens kennis met een dergelijk product opdoet en dan heb je sneller weer aansluiting bij een volgende opdrachtgever. Daarnaast is het ook belangrijk dat biobased materialen worden aangetoond wat betreft de prestaties en dat hebben ze dus ook deels in het bouwbesluit geprobeerd doordat je van tevoren certificaten moet aanleveren wat betreft de bouwstoffen. Maar dat word steeds minder en ligt voornamelijk aan de gemeente. Wanneer je een gemeente hebt waar een GroenLinks club zit is dit juist belangrijk. 14. Is over het algemeen het voldoende inzichtelijk hoe duurzame gebouwen scoren en presteren? Nee dat is niet het geval. Wij zijn op dit moment met een school bezig die volledig adhv Breeam in beeld word gebracht. Maar dat zijn grotere utiliteitsgebouwen en dat is sterk afhankelijk van de opdrachtgever. De opdrachtgever moet het belangrijk vinden en die stelt bijvoorbeeld als eis dat hij het certificaat very good wil behalen en dan heb je een doelstelling. S: Maar op het moment dat gebouwen beter gemonitord worden en worden bekeken op basis van hun duurzame prestaties dan ligt daar wellicht ook wel een kans voor biobased bouwmaterialen? Dat klopt. Maar bij het biobased bouwen zitten ook veel tegenstrijdige dingen. Bamboe is bijvoorbeeld een heel duurzaam materiaal maar daar word veel lijm voor gebruikt maar dan wil ik wel zien hoe duurzaam een dergelijk materiaal uiteindelijk nog is en wat een certificaat dan nog zegt. Zo zijn er meer voorbeelden. Er worden bijvoorbeeld kunststof dakbedekkingen toegepast en dat word dan wel weer gebruikt in plaats van betere alternatieven. Maar dan is het belang van levensduur ook aanwezig en worden er allerlei andere zaken gewogen en dan vind men levensduur weer belangrijk. Er word daarin ook weleens geschipperd.
95 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
3. INTERVIEW – VAN LAARHOVEN COMBINATION Person: Huub van Laarhoven Function: Owner architect office – Van Laarhoven Combinatie Date: 6 September 2013 Inleidende vraag 1.
Hoe belangrijk is duurzaamheid en duurzame ontwikkeling bij van Laarhoven?
Heel belangrijk. Bij Van Laarhoven zijn wij overtuigd van de noodzaak van duurzaam bouwen. De mens is onderdeel van het groter geheel en ook de natuur. De natuur omvat alles en als we daar niet respectvol mee om gaan dan zijn we verkeerd bezig. Vandaar dat ik duurzaam bouwen belangrijk vind en wij dit hoog in het vaandel hebben bij Van Laarhoven. Wanneer we alle bomen kappen dan hebben we geen frisse lucht meer en word het leven steeds moeilijker. De mens is hier echter niet volledig van bewust en de bewustwording is essentieel om een verschil te maken. Ieder mens heeft zijn verantwoordelijkheid te dragen maar soms is deze zoek. 2.
Wat is volgens u de rol van architecten op het thema duurzame ontwikkeling in de bouw?
Dit is mijn verantwoordelijkheid en de talenten die ik heb. Mijn talent ligt in architectuur en bouwen en daarom vind ik dat de rol van architecten ontzettend belangrijk is. Voor een andere architect hoeft dit echter niet het geval te zijn en je kunt daarom niet in het algemeen aangeven dat architecten duurzame ontwikkeling belangrijk vinden. Voor mijzelf is duurzaamheid een verantwoordelijk die ik heb opgenomen als architect zijnde. Kansen, bottlenecks en voorwaarden voor hennepmaterialen 3.
U bent betrokken geweest bij verschillende projecten waar is overwogen met hennepmaterialen te bouwen. Kunt u meer vertellen over deze projecten en waarom u op de toepssing van hennep gekomen bent?
Via het eco dorp Brabant zijn er strobalen woningen gemaakt en via deze personen ben ik met hennep in contact gekomen. Ik heb erover gelezen en onderzoek gepleegd en op dat moment dacht ik wanneer ik dit kan met een bouwmateriaal dan ben ik ontzettend enthousiast vanwege de mogelijkheden. Het materiaal heeft alles in zich wat ik zoek (bewerktbaarheid, ecologische voetafdruk). Toen ben ik verder gaan onderzoeken en via Hempflax, en een bedrijf in Engeland, en via verschillende onderzoeken en na anderhalf of twee ben ik er toch achter gekomen dat het toch moeilijker is dan verwacht om het product te gerealiseerd te krijgen vanwege verschillende redenen. Op een gegeven moment moet ik gewoon zorgen dat ik opdrachtgevers heb die het product ook interessant vinden en willen gebruiken en dan kan ik aan de slag. Ik heb zelfs op dit moment het idee om een bouwbedrijf op te richten om met hennep te gaan bouwen. S: En bij welke projecten is er nu met hennep gebouwd? Bij het kinderdagverblijf waar is overwogen om met hennepblokken te isoleren. Daarnaast heeft Talis, een woningbouwcorporatie in Nijmegen, overwogen om hennep te gebruiken maar is er vanwege een te lage RC waarde besloten dat het product niet voldeed aan de voorwaarden. 4.
Wat zijn voor van Laarhoven de praktische, economische en ecologische voordelen van bouwmaterialen die op hennep zijn gebaseerd?
Ik bouw voornamelijk, vanwege mijn architectonische beweegredenen en overtuigingen, met gebogen vormen. Op het moment dat ik daken ga buigen dan is hennep een ideaal materiaal dat gebruikt kan worden als isolatie. Los van het feit dat er een wand in word gemaakt die bepaalde stevigheid geeft en een wand die een ontzettend gezond leefklimaat oplevert. Ik had het er vanochtend nog over met iemand die met stro werkt dat het moeilijk is om aan te tonen dat bespoten stro geen schade oplevert aan bijvoorbeeld het leefklimaat. Het voordeel van hennep is dat het vrij is van toxines. Vanochtend sprak ik echter ook met een landbouwdeskundige en die gaf aan dat op het moment dat er een grotere afzet van hennep gaat plaatsvinden dan moet het verbouwen van hennep ook over op het gebruik van spuiten. Dit is iets wat ik verder moet uitzoeken aangezien ik er vanuit ga dat dit gewas niet of nauwelijks hoeft te worden bespoten. Deze deskundige gaf aan dat de grond werd uitgeput maar wellicht dat dit te voorkomen is door middel van het invoeren van wisselteelt. Ik geloof dat dit een van de gezondste producten is dat er bestaat naast hout. Hout isoleert minimaal maar hennep heeft deze functie wel. Voor mij zijn er dus praktische voordelen (bewerkbaarheid), ecologisch en de eigenschappen van het product (binnenklimaat). Daarnaast is het voordeel van de zelfwerkzaamheid. Het is iets dat mensen zelf zouden kunnen bouwen. Makkelijker dan een stenenwand of een getimmerde wand. Wat ik bedoel met zelfwerkzaamheid is dat wanneer je een buitenkist en een binnenkist hebt staan kan iedereen dat volgooien met hennepbeton. Met andere producten kan dat niet zo makkelijk. Daarnaast werkt het isolerend. Ik heb er ook zelf mee gewerkt en het is daarnaast ook nog een heel prettig materiaal om mee te verwerken. Daarnaast vind ik het grote voordeel dat het een ecologisch betere impact heeft in vergelijking met andere
96 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
uitputbare materialen. 5.
Zijn er volgens u ook praktische, economische, ecologische nadelen te benoemen?
Het product en de drogingstijd is ontzettend afhankelijk van de temperatuur. Het grote nadeel is de lange drogingstijd van het product. Daarnaast is er niemand die mij kan garanderen dat er voldoende hennephout aangeboden word. Ook de prijs; ik weet niet wat de prijs word. Iemand doet wel een prijs voor een proefproject maar hoe gaat dit zich ontwikkelen? Dat kan ook voordelig uitvallen. Ik zou het product het liefst op de bouwplaats verwerken omdat je dan onafhankelijk van iedereen, met uitzondering van de leverancier van het hennephout, een woning kunt maken. Op dit moment moeten de blokken vanuit Frankrijk komen wat ook weer een ecologisch impact heeft. De bouwsector 6.
Hoe percipieert van Laarhoven het bewustzijn van de bouwsector terzake de urgentie van duurzame ontwikkeling door van bouwmaterialen toe te passen die voldoen aan de 3P-criteria (people, planet, profit)? Hoe denkt u dat dit bewustzijn kan worden verhoogd?
In mijn ervaring zie ik bij veel mensen geen oprecht belang wat betreft duurzaamheid. Duurzaamheid staat momenteel hoog in het vaandel en op het moment dat een bedrijf niet pretendeert duurzaam te zijn zullen ze minder commercieel succes ervaren. In alle bouwbladen word gesproken over duurzaamheid. Het bewustzijn is dus wel aanwezig maar is dit geen oprechte belangstelling. De overheid dwingt deze partijen hier ook deels toe natuurlijk. 7.
Hoe percipieert van Laarhoven de bereidheid van de bouwsector terzake de urgentie van duurzame ontwikkeling door van bouwmaterialen toe te passen die voldoen aan de 3P-criteria (people, planet, profit)? Hoe denkt u dat deze bereidheid kan worden verhoogd?
De bereidheid is ook wel aanwezig maar dit word gedwongen door de commercie en de overheid en is dus niet intrinsiek verworven in de bereidheid van de bouwpartijen. Ik ben er van overtuigd dat wanneer iedereen hetzelfde erin staat zoals Pantanova, ik, etc. en dat je dan een hele andere samenleving krijgt. S: En wat is dan de rol van een opdrachtgever of architect omtrent de bereidheid om duurzamer te bouwen? De opdrachtgever is inderdaad de meest dwingende partij om duurzamer te gaan bouwen. Op het moment dat de opdrachtgever enthousiast is om duurzaam te gaan bouwen door middel van bijvoorbeeld partijen zoals wij of berichtgeving in de media hoe meer mensen daarmee bezig gaan en bereid zullen zijn om duurzaam te gaan bouwen. Ik denk dat wat dat betreft we op een keerpunt zitten en we op dit moment ook gedwongen worden om duurzamer te gaan bouwen. Regelgeving 8.
Welke regelgeving is van toepassing als van Laarhoven een innovatief bouwmateriaal als hennepbeton, isolatie of composiet wil (kunnen) gebruiken? Biedt deze regelgeving mogelijkheden of obstakels omtrent het gebruik van biobased bouwmaterialen?
Het bouwbesluit is hierin het belangrijkst en is de richtlijn waar je aan moet voldoen. Het bouwbesluit verwijst vervolgens naar certificering etc. Maar het bouwbesluit is maatgevend hierin. Wanneer je een gemeente hebt die niet meegaat in gelijkwaardigheid (dit staat beschreven in het bouwbesluit dat wanneer je de gelijkwaardigheid kunt aantonen dan mag je daar van afwijken). Dus ook de regelgeving en de desbetreffende ambtenaren zijn belangrijk dat zij ook meegaan in het gebruik van duurzame bouwmaterialen. Dat vraagt een opdrachtgever ook; wanneer je met hennep bouwt gaat dat dan net zo lang mee als met baksteen? Dat is een moeilijke vraag die je dan moet beantwoorden S: Biedt deze regelgeving mogelijkheden of obstakels omtrent het gebruik van biobased bouwmaterialen? Op dit moment ervaar ik beide. Wanneer je begint met een innovatief project dan staan veel partijen er voor open maar dat is ook een lang traject. Je stapt niet direct op een ambtenaar af en vraagt of je iets als een innovatief materiaal mag zien en dat deze ambtenaar vervolgens ja zegt daarop. S: Maar is een ambtenaar eerder bereid om tijdens een innovatief project een dergelijk materiaal eerder goed te keuren? Ja, in Nijmegen was bijvoorbeeld een ambtenaar die het product zag zitten en heeft zelfs geprobeerd om voor dit product een subsidie te bemachtigen. Dit was bij een project voor het bouwen van het kinderdagverblijf en was de eerste keer dat er daadwerkelijk met hennep werd gebouwd in Nijmegen. Dit werd toegestaan op basis van gelijkwaardigheid en werden de hennepblokken uit Frankrijk gebruikt.
97 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
9.
Uit o.a. overwegingen van duurzaamheid is het Bouwbesluit aangepast in 2012. Wat zijn volgens u de implicaties van deze wijzigingen die opties bieden om innovatieve/biobased bouwmaterialen toe te passen in de bouw?
Ik weet niet precies wat de aanpassingen zijn geweest en hierover kan ik dus niet veel zeggen. Wat ik wel kan zeggen is dat een materiaal moet voldoen aan brandwerendheid, aan geluidswerende werking, en nog meer. Dus je moet bij de gemeente kunnen aantonen dat het materiaal dit allemaal kan en voldoet. Wanneer een materiaal dit niet kan aantonen door middel van bijvoorbeeld certificering dan levert dat problemen op. In Nijmegen hebben we dit probleem overkomen door middel van het gebruik van de blokken uit Frankrijk aangezien deze een frans certificaat hadden en op basis van gelijkwaardigheid dit product werd goedgekeurd. Dergelijke prestaties moeten in ieder geval worden overlegd aan de ambtenaar en dat bied moeilijkheden voor het introduceren van nieuwe innovatieve biobased bouwmaterialen. Traditionele bouwmaterialen zijn gecertificeerd en kunnen makkelijk worden goedgekeurd. Officieel moet er van alle materialen die op de bouw worden gebruikt een certificering worden overlegd. S: Vind die daadwerkelijke overlegging van certificering ook in de praktijk? Bij sommige ambtenaren wel maar andere ambtenaren doen daar niet zo moeilijk over. 10. Een aantal hennepmaterialen is nog niet gecertificeerd. Is het denkbaar dat van Laarhoven besluit deze materialen toch toe te passen? Welke implicaties zijn dan te verwachten in positieve en negatieve zin? Wanneer ik er van overtuigd ben dat het een goed product is dan wil ik het product alsnog toepassen ook al is het product niet gecertificeerd. S: en op wat voor een manier kunnen partijen dan alsnog dit product toe kunnen zonder certificering? Daar kan ik niet echt antwoord op geven Op basis van gelijkwaardigheid is sowieso een mogelijkheid. Je zou andere mogelijkheden moeten bespreken met ambtenaren. 11. Zijn biobased en in specifiek hennepbased bouwmaterialen bovengemiddeld duurder vergeleken met conventionele bouwmaterialen? Ziet Van Laarhoven een mogelijkheid anders tegen de inkoopprijs aan te kijken of dit obstakel anderszins te tackelen? Ja de henneptoepassingen zijn op dit moment iets duurder dan traditionele bouw. We zijn op dit moment bezig met iemand die met elementen de markt in wil. Hij wil deze elementen wegzetten in de markt. Hoe duur dit product uiteindelijk gaat worden weet ik natuurlijk ook nog niet. De blokken uit Frankrijk zijn ook iets duurder. De mensen willen toch wat doen aan de prijs om het toch de markt in te zetten. Hoe zich dat gaat ontwikkelen dat weet ik natuurlijk niet. De grote steenfabrieken zijn van multinationals en die prijzen liggen redelijk vast en je betaald praktisch overal dezelfde prijs voor de stenen. S: Ziet u een mogelijkheid anders tegen de inkoopprijs aan te kijken of dit obstakel anderszins te tackelen? Dat is zeker mogelijk. Wanneer je een huis bouwt waar je minder snel ziek word levert dat grote gezondheidsvoordelen op en daarmee ook de kosten voor de gezondheidszorg. Op deze manier kun je anders tegen de kostprijs aankijken en levert het product dermate voordelen op dat het op lange termijn voordelen met zich mee brengt. Daarnaast moet de opbrengst van de hennep eigenlijk meer zijn dan ivm een ander product zodat de boer dit product gaat verbouwen. Daarnaast hoe beter het product, hoe groter de vraag en hoe groter de afzet. Het is een keten die je moet bewegen en de opschaling is daarbij ook belangrijk. 12. Hoe zwaar weegt kostenefficiëntie als voorwaarde voor van Laarhoven om (vaker) te kiezen voor biobased c.q. hennepmaterialen? De kosten van het product zijn ontzettend belangrijk. Wanneer er een opdrachtgever komt en die wil een huis van een bepaalde grote en budget. Ik moet binnen dat budget iets realiseren en dan staan er soms bepaalde dingen zoals materiaalkeuze onder druk. Daarmee is kostenefficiëntie ontzettend belangrijk. Maar ook onderhoud. Ik kan echter op dit moment niet veel zeggen over de onderhoudsgevoeligheid van het product. Dat kan ik alleen zeggen op basis van ervaringen uit Frankrijk en Engeland bijvoorbeeld maar tegelijkertijd is daar ook een ander klimaat dan hier in Nederland dus is dat moeilijk in te schatten. Rol Rijksoverheid 13. Wat is de rol van de nationele overheid omtrent duurzaam bouwen? Ik denk dat dat heel verschillend is. De ambtenaar word vaak ook gedwongen om met duurzaam bouwen bezig te zijn en die heeft daar wellicht wel affiniteit mee. S: Maar ziet u een stimulans vanuit de overheid omtrent duurzaam bouwen? De overheid stimuleert dat zeker wel. Ook dmv het bouwbesluit en het feit dat de rc-waarde continue word verhoogd.
98 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Iedereen is er wel van bewust dat er iets moet gebeuren, ook bij de overheid. 14. Zijn initiatieven van de Rijksoverheid (Green Deals, subsidies) effectief om de toepassing van biobased bouwmaterialen te stimuleren? Ik kan daar moeilijk iets over zeggen. Bijvoorbeeld de zonnecollectoren, ik hoor dat dit veel energie kost en de productie niet goed is voor het milieu en daar staat dan tegenover dat je gratis energie krijgt. Maar wat is dan de daadwerkelijike impact op het milieu? Het zit allemaal ingewikkeld in elkaar. S: Maar wat zou volgens u dan het meest effectief zijn om het gebruik van biobased bouwmaterialen te stimuleren? Daar kan ik ook weinig over zeggen. Het belangrijkst vind ik dat de opdrachtgevers goeie woningen krijgen. 15. Is over het algemeen het voldoende inzichtelijk hoe duurzame gebouwen scoren en presteren? Daar kan ik ook wederom niet zoveel over zeggen. Er worden op dit moment veel labels gebruikt en de naleving en controle van deze labels moet wel gegarandeerd worden. Er zijn veel partijen die hier niet oprecht mee bezig zijn volgens mijn ervaringen. Additioneel (indien tijd over) 16. Wat zijn de overige voordelen die verder kunnen worden benut om meer biobased en in het specifiek hempbased materialen toe te passen in de bouw? Het feit dat we bewuster met het milieu en de aarde om moeten gaan. Een materiaal als hennep heeft zoveel meer voordelen dan beton. Het belangrijkste voor mij is de gezond en het kunnen maken van mijn architectuur. Dat is echter ook mogelijk met beton (ronde vormen) maar dan woon ik in een betonnen huis en dan woon ik liever in een fris ademende woning gemaakt van hennep. S: En wat zijn volgens u dan de mogelijkheden die verder kunnen worden benut om meer biobased en in het specifiek hempbased materialen toe te passen in de bouw? Mijn mogelijkheid is dat ik mijn eigen bouwbedrijf ga beginnen. Dit wil ik doen omdat je vaak ziet dat iedereen praat en niemand iets doet. Daarom moet er gewoon iets gebeuren en ik ben al zo lang op zoek naar mensen die mij op weg kunnen helpen in het verder gebruiken en toepassen van hennep in de woningbouw en vandaar dat ik nu zelf overweeg om een bouwbedrijf voor hennep te gaan opzetten. Ik weet nog niet welke toepassingen ik daadwerkelijk zou produceren. Het liefst stort ik op de bouwplaats de hennep. Maar daar zijn nogal wat nadelen aan gepaard en het beste zou zijn dat er hier ter plekke met pre-fab elementen een gebouw word opgezet. Daarom is deze persoon waarmee ik samenwerk ook bezig hier met de hoop dat het iets gaat opleveren. Maar wil je er echt een bouwmateriaal van maken dat gecertificeerd is dan gaat dat lang duren en is dat een lang traject. 17. Wat zijn voor van Laarhoven de overige obstakels die moeten worden verholpen om meer biobased c.q. hempbased materialen te gebruiken in de bouw? Waar ik een obstakel zie is dat de bewustworden bij de mensen nog niet groot genoeg is. Ik sprak vandaag een econoom en deze gaf aan dat de mensen niet door hebben dat het van belang is dat we naar een andere economie gaan. De huidige economie is gedoemd om te verdwijnen en met biobased materialen is hetzelfde. We storten nu nog veel beton en dat moet verminderen. Het is belangrijk dat we een leefbare wereld creëren. Daarnaast op de huidige manier kan ik de blokken vanuit Frankrijk laten komen maar dit ook niet bepaald duurzaam op het moment dat deze met de vrachtwagen vanuit Frankrijk moet komen. Het meest duurzame zou zijn dat je een materiaal lokaal verbouwt. Daarnaast is het maar afwachten wat de prijs van het product gaat zijn en de lange drogingstijd. En bij het gebruik van pre-fab wanden zit het ontwerp al voor een groot gedeelte vast in de architectuur. En daarnaast, op het moment dat er bijvoorbeeld 40 woningen met hennep worden gebouwd moet ik zeker weten of ik voldoende hennep heb om het materiaal te maken. Dit zijn obstakels die in de toekomst tegengekomen kunnen worden. Uiteindelijk moet de hele keten in gang worden gezet wat een grote uitdaging is voor alle betrokken partijen. 18. Is van Laarhoven bereidt om in de toekomst eventueel vaker te gaan (ver)bouwen met biobased cq henneptoepassingen? Wat zijn mogelijkheden en bottlenecks voor het gebruik van dergelijke materialen? Ik zie grote voordelen in het gebruik van hennep. Vandaar dat ik het ook zelf wil gaan doen dmv het opzetten van een bouwbedrijf. Ik zie een groot voordeel van het materiaal. Ik ben op het moment bijvoorbeeld bezig met een twee onder een kap en ik heb vanochtend met mensen gesproken over een nieuwe opdracht en daar heb ik geadviseerd om met hennep te gaan bouwen. Die persoon die ik vanochtend ook sprak heeft een eigen tuinbouwbedrijf en heeft 1,5 ha grond over en zou dit gewas zelf willen verbouwen. Ik ben er zeker toe bereid om in de toekomst hennep toe te gaan passen.
99 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
4. INTERVIEW – DOEPEL STRIJKERS Person: Marieke Veling Function: Researcher Sustainable Architecture and Urban Desing – Duzan Doepel (Architect) Date: 11 september 2013
Inleidende vraag 1.
Wat is precies jouw functie wat betreft het lectoraat van Duzan Doepel?
Duzan werkt voor de de Hogeschool Rotterdam. Hogeschool Rotterdam heeft een kenniscentrum dat Sustainable Solutions heet. Daar heeft Duzan een lectoraat voor twee dagen in de week in Sustainable Architecture en Urban Design. Duzan heeft daarvoor twee onderzoekers in dienst waarvan ik er een ben. Wij voeren twee onderzoeken uit: 1) nieuwbouw en 2) renovatie. Wij willen een zo’n duurzaam en energie zuinig mogelijke renovatie bureau ontwikkelen voor de woningbouwmarkt/woningbouwcorporaties. Dus hoe kun je goedkoop en comfortabel en met een goede uitslag voor de energierekening een woning renoveren. Daarin werken bij ook samen met andere bedrijven in een consortium van bedrijven. Bijvoorbeeld ook een producent van zonneweringen, een bouwfysicus, Pantanova, en nog een aantal andere partijen die belang hebben bij duurzame renovatie. 2.
Hoe belangrijk is duurzaamheid en duurzame ontwikkeling in de bouw voor Doepel Strijkers?
Ontzettend belangrijk. In die zin dat grondstoffen die in de bouw worden gebruikt en grondstoffen die worden gebruikt om energie op te wekken op raken in de toekomst en we daarvoor iets anders moeten verzinnen. Daarnaast in mijn geval doe ik onderzoek naar de sociale woningbouw en is er ook een ander voordeel. Er zal straks een groep in de samenleving ontstaan die de energiekosten niet meer kunnen betalen en daarom naar meer energiezuinige huizen toe moeten. 3.
Wat is volgens u de rol van architecten op het thema duurzame ontwikkeling in de bouw?
Dat zijn drie dingen: 1) in de initiatiefase. Wanneer er opdracht word geformuleerd om te pushen om zo duurzaam mogelijk te bouwen. Mensen moeten andere keuzes maken en moeten worden overtuigd om duurzame materialen toe te passen. 2) het ontwerp van het klimaat. Dat betekent dat een huis vormgeeft en daarbij al zoveel mogelijk op het totale klimaat afstemt. Het meest simple voorbeeld is dat je grote ramen op het zuiden plaatst en kleine ramen op het noorden. Daarbij haal je met name in de winter al zoveel mogelijk energie van de zon naar binnen zonder dat er daarbij andere apparaten, een kachel of materialen gebruikt. Daarmee zorg je er al bij voorbaat voor dat je huis al zo duurzaam mogelijk is. 3) Keuze van materiaal en installatiesystemen. Dat kan enerzijds door herbruikbare materialen inzetten als bouwmaterialen bijvoorbeeld hennep. En anderzijds door installaties te gebruiken in gebouwen die zo duurzaam mogelijk omgaan met energie. En daarmee bedoel ik dat het mogelijk is om in bijvoorbeeld de badkamerwarme lucht af te voeren omdat je geen condens in je badkamer wil hebben dmv een mechanisch ventialitiesysteem. Wat je kunt doen is de wamte af te vangen en opnieuw gebruikt voor bijvoorbeeld vloerverwarming. Dat betekent wanneer je energie opwekt dit zo zuinig mogelijk doet. Kansen, bottlenecks en voorwaarden voor hennepmaterialen 4.
Doepel Strijkers is betrokken bij de ontwikkeling van het Concept House Village op Rotterdam-Heijplaat. Voor het onderdeel Biobased Retrofit House worden biobased bouwmaterialen getest voor een houdbaar renovatieconcept in de sociale woningsector. Kunt u het belang van dit project toelichten?
Het project is specifiek gericht op de sociale woningbouw en met name woningen uit de jaren 60/70/80. Deze woningen zijn over het algemeen niet geïsoleerd en bestaan uit twee baksteen gevels zonder isolatie in de rest van het huis. Dat brengt dus over het algemeen hele hoge energiekosten met zich mee. Daarnaast een slecht comfort voor de bewoners. De woningen zijn vochtig, koud , klam, moeilijk warm te stoken en kosten veel geld. Enerzijds maken we de woningen dus betaalbaar en houden en anderzijds het verhogen van het comfort voor de bewoners. S: En daar overwegen jullie op dit moment ook om hennep toe te passen? Dat klopt. Rene Sauveur is hierin ook een grote drijfveer vanwege het feit dat hij ook in ons consortium zit. De materialen die we willen toepassen moeten zoveel mogelijk biobased zijn en hergroeibaar. Daarbij kun je denken aan hout, vlas, en dus ook hennep. Een tweede reden voor het toepassen van hennep is het wooncomfort. Hennep heeft hystische eigenschappen waardoor het vocht kan opnemen wanneer er teveel vocht in de woning i en afgeven wanneer de luchtvochtigheid te laag is. Dat is een belangrijke reden. Zeker omdat de woningen uit de jaren 60/70/80
100 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
veel te klam zijn en wat betreft comfort enorm kunnen verbeteren, zeker vanwege zaken zoals schimmel etc. Daarom zou hennep daarin zeker wel een rol kunnen spelen. Daarnaast is het belangrijk dat het product lokaal verkrijgbaar is en dus niet vanuit het buitenland hoeft te worden geïmporteerd. In dit geval is het sociale component ook ontzettend belangrijk voor Duzan. De mogelijkheid om met hennepteelt ook een vervuild stuk grond kunt saneren en choon kunt maken. 5.
Zijn er volgens u ook praktische, economische, ecologische nadelen te benoemen?
Het grootste nadeel is dat het product op dit moment nog niet industrieel verkrijgbaar is. Hennepisolatie wol op dit moment al makkelijker verkrijgbaar maar nog niet op grote schaal. Ik denk dat wanneer je het hebt over woningbouwverenigingen waar meestal veel woningen, 100 tot 200, tegelijk worden gerenoveerd is het werken met kalkhennepbeton ontzettend lastig. Veel manuren en hoge kosten. Daarnaast wanneer kalkhennepbeton word gestort heeft het een half jaar uithardingstijd nodig. En naast deze lange uithardingstijd komt er ook een niet aangename geur vrij in de eerste maanden wanneer het kalkhennepbeton is gestort. Wil je kalkhennepbeton geschikt maken voor opschaling dan moet er worden nagedacht over pre-fab toepassingen. S: Zijn jullie ook bekend met de hennepblokken uit Frankrijk en wat zijn daarmee jullie ervaringen? Voor renovatie zijn de blokken niet geschikt omdat de blokken te zwaar zijn voor wat het oplevert aangezien je behoorlijk dikke muren moet maken voordat het materiaal voldoende isoleert. Daarom kijken wij op dit moment wanneer wij kalkhennepbeton zouden toepassen naar toepassingen voor in de vloer en de fundering. De woningen van de woningbouwvereniging hebben vaak houten vloeren en zitten ze met een vochtprobleem en rotte houten vloeren. Het makkelijkste wat ze kunnen doen is om de houten vloer eruit te trekken en vervolgens de hele kruipruimte vol te storten met hennepbeton. Het alternatief van cellenbeton is nogal een chemisch goedje en daarom overwegen corporaties het om met kalkhennepbeton te doen. In een dergelijke toepassing zouden pre-fab toepassingen wel het beste zijn in verband met de uithardingstijd maar zul je naar een groter blokformaat toe moeten gaan. Daarmee is de toepassing van kalkhennepbeton om wanden te construeren tegelijkertijd voornamelijk geschikt voor nieuwbouw woningen. 6.
Ziet u een toekomst voor het toepassen van hennep als grondstof voor bouwmaterialen en wat zijn alsdan de belangrijkste (rand)voorwaarden?
Jazeker zien wij daar toekomst in. Voor nieuwbouw en ook hennepisolatie. Hennepisolatie wol is wel geschikt voor renovatie projecten en gaan we ook toepassen aangezien we dat ook in de wanden kunnen toepassen. Wanneer je het constructief wil gaan gebruiken als kalkhennepbeton dan is dat alleen voor in de wanden alleen in de nieuwbouw mogelijk voor zover wij dat nu kunnen inschatten. De bouwsector 7.
Hoe percipieert van Doepel Strijkers de notie van de bouwsector terzake de urgentie van duurzame ontwikkeling door van bouwmaterialen toe te passen die voldoen aan de 3P-criteria (people, planet, profit)?
Groot. Alleen als je kijkt naar de regelgeving die word toegevoegd en aangescherpt. Veel woningbouwverenigingen worden nieuwbouwprojecten opgezet waar collectieve voorziening worden geprobeerd op te zetten waardoor woningen duurzamer worden. Isolatiewaarden van woningen die tegenwoordig veel hoger moeten zijn. Je ziet ook veel private partijen, groepen particulieren die gezamelijk iets willen bouwen met een oprecht duurzaam belang. Bijvoorbeeld de keuze om een collectief verwarminssysteem in de grond dat word toegepast etc. Daar moet de bouwsector dus ook steeds meer op inspelen. Je ziet steeds meer duurzame producten op de markt. Op het gebied van biobased materialen valt dit echter tegen. Technisch duurzame producten zijn veel aanwezig, technische installatiesystemen , zonweringen, etc. en steeds betere isolatie. Biobased valt echter op dit moment tegen. Er zijn twee studentes van de Hogeschool die hier onderzoek naar hebben gedaan en je ziet veel producten die in ontwikkeling zijn maar wanneer je vraagt of je er ook grootschalig mee kunt gaan bouwen is dit vaak niet mogelijk. Dit ligt ook aan de keten die in gang moet worden gezet. Het omslagpunt om grootschalig te gaan produceren is moeilijk te bepalen. Wanneer de vraag zeker is kan er grootschaliger worden geproduceerd. 8.
Hoe percipieert van Doepel Strijkers de bereidheid van de bouwsector terzake de urgentie van duurzame ontwikkeling door van bouwmaterialen toe te passen die voldoen aan de 3P-criteria (people, planet, profit)?
Jawel die bereidheid is er wel op het gebied van materiaal gebied is dat moeilijker. Wat betreft installaties is dat meer het geval. Biobased materialen zijn vaak duurder en dat betekent dat je moet investeren en dat maakt de keuze soms moeilijk en daarmee een kleinere bereidheid. Vaak willen investeerders van grote projecten binnen 15 tot 20 jaar hun investering terug en vanwege duurdere materialen word de investeringsbereidheid een stuk kleiner. 9.
Hoe denkt u dat deze bereidheid en notie kunnen worden verhoogd en wat is de rol van architecten hierin?
Er is zeker een rol voor architecten. Een architect kan als geen ander uitleggen dat het comfort van een woning erop
101 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
vooruit gaat wanneer je het duurzaam ontwerpt. Het blijft wel dat de kostenbelangen ontzettend belangrijk zijn. Met name in het duurzame segment zijn mensen eerder bereid om meer te betalen voor biobased materialen. Er zijn met name particuliere initiatieven waarbij mensen specifiek aan de architect vragen dat ze extra geld opzij willen leggen voor duurzame toepassingen van materialen of installaties. Architecten zijn daarbij essentieel wat betreft het adviseren omtrent het toepassen van duurzame bouwmaterialen. 10. Ervaart Doepel Strijkers hier grote belemmeringen en hoe kunnen deze alsdan worden opgelost? Een probleem omtrent duurzaam bouwen is de geitenwollen sokken sfeer die er omheen hangt. Wanneer je iemand vertelt dat je met hennep wilt gaan bouwen word je niet serieus genomen. Daar is zeker een rol wederom weggelegd voor de architect dat hij ervoor zorgt dat de woning er modern en goed uitziet. Regelgeving 11. Welke regelgeving is van toepassing als van Doepel Strijkers een innovatief bouwmateriaal als hennepbeton, isolatie of composiet wil (kunnen) gebruiken? Wat natuurlijk belangrijk is het bouwbesluit. Daarnaast is de EPC en de zojuist ingevoerde MPC (materiaal prestatie coëfficiënt) ook belangrijk. Daarnaast heb je ook andere normeringen die belangrijk zijn maar die zijn opgenomen in het bouwbesluit. Je kunt er ook nog voor kiezen om extra certificering aan te vragen. Daarmee kun je bijvoorbeeld aangeven dat je BREEAM, GREENCALC , etc gecertificeerd bent. Er zijn ook een aantal architecten bureaus die hierin zijn gespecialiseerd en hier speciaal op ingericht zijn. 12. Biedt deze regelgeving mogelijkheden of obstakels omtrent het gebruik van biobased bouwmaterialen? De regelgeving bied in zoverre geen obstakels. Het probleem met biobased materialen is dat deze materialen vaak niet gecertificeerd zijn. Ik moet bijvoorbeeld omtrent brandwerendheid aan kunnen tonen bij de brandweer van de desbetreffende gemeente dat de wand een bepaalde brandwerendheid heeft en het materiaal bijvoorbeeld een brandwerendheid heeft van 60 minuten. Bij hennepmaterialen kun je dat op dit moment nog niet zeggen en daarmee is het toepassen van het materiaal moeilijk. Het is dus niet het probleem dat dergelijke materialen de normeringen niet halen maar het probleem is dat de materialen vaak niet gecertificeerd zijn. S: Kunnen materialen zonder certificering dan überhaupt worden toegepast? Nee. Dat kan alleen op basis van pilot projecten. 13. Uit o.a. overwegingen van duurzaamheid is het Bouwbesluit aangepast in 2012. Wat zijn volgens u de implicaties van deze wijzigingen op gebruik van innovatieve/biobased bouwmaterialen? Wat ik al noemde is de MPC ingevoerd. Die zou in principe moeten werken voor biobased materialen omdat door de MPC deze materialen beter uit de bus zouden moeten komen. Dat is echter niet het geval in de praktijk omdat er heel veel voordelen van biobased materialen niet uit de MPC naar voren komen. Daarnaast is de isolatie eis een stuk hoger komen te liggen waardoor slimmere isolatiematerialen gekozen moeten worden. De aanpassingen in het bouwbesluit bied wel mogelijkheden voor biobased materialen maar met als bottleneck de certificering. 14. Een aantal hennepmaterialen is nog niet gecertificeerd. Is het denkbaar dat Doepel Strijkers besluit deze materialen toch toe te passen? Welke implicaties zijn dan te verwachten in positieve en negatieve zin icm het pilot project? Dat klopt. Daarom kunnen hennepmaterialen alleen maar in de vorm van pilot projecten worden toegepast. Anders kunnen deze materialen niet eens worden toegepast. Dat is heel vervelend omdat er daardoor veel innovaties komen stil te staan omdat ze niet toegepast kunnen worden. 15. Zijn biobased en in specifiek hennepbased bouwmaterialen bovengemiddeld duur vergeleken met conventionele bouwmaterialen? Ziet Doepel Strijkers een mogelijkheid anders tegen de inkoopprijs aan te kijken of dit obstakel anderszins te tackelen? Ja deze zijn over het gemiddelde 1.4 keer duurder dan normale materialen, in sommige gevallen wel 2 keer zo duur. Het blijft lastig om een dergelijk materiaal op de markt weg te zetten. Er zijn veel projecten waar scherp op de prijs word gezeten zoals bij woningbouwcorporaties of grote projecten waar een ontwikkelaar achter zit die met name voor het laag en middensegment bouwt. Daarmee ligt de grootste kans om dergelijke materialen weg te zetten bij particulieren die overtuigd zijn van of willen bouwen met een biobased materiaal. Nou zijn er wel business cases die kunnen worden toegepast om hiermee om te gaan. De biobased buseinss case bijvoorbeeld in relatie tot retrofit. Dan zeggen we dat de grond word gesaneerd waardoor een gemeente geld uitspaart en de besparing van deze kosten worden verrekend met het inzetten van biobased materialen in lokale woningen. Dat is bijvoorbeeld een mogelijkheid om hiermee om te gaan.
102 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
16. Hoe zwaar weegt kostenefficiëntie als voorwaarde voor Doepel Strijkers om (vaker) te kiezen voor biobased c.q. hennepmaterialen? Dit is heel belangrijk inderdaad. Dit is vaak een obstakel om biobased bouwmaterialen toe te passen. We gaan het uiteindelijk wel biobased materialen toepassen. Uiteindelijk ook voor de pilot woningen die verkocht moeten of in de verhuur komen kunnen we ook meer investeren omdat producenten voor een lagere prijs materialen willen leveren. Maar kostenefficiënte is belangrijk in ieder geval. Rol Rijksoverheid 17. Hoe ziet u de rol van de nationele overheid omtrent duurzaam bouwen? Dat is sowieso regelgeving. Door niet alleen regels te stellen voor materialen die moeten worden toegepast maar ook om eisen te stellen aan het comfort van bewoners. Het is nu heel makkelijk voor aannemers, nu valt dat wel weer mee, om in het verleden technisch goede huizen op te leveren maar comfortabel waren de huizen niet. Ze zouden soepeler om kunnen gaan met certificering. Maar ook een stukje bewustwording bewerkstelligen bij de burgers dat zij inzien dat de keuzes die ze nu maken een impact hebben op de toekomst. S: Doen ze dat goed en op wat voor een manier? Meer en meer. Je ziet bijvoorbeeld tegenwoordig veel mensen die biologisch winkelen. Het is echter nog steeds een luxe product op dit moment en het zou er naar toe moeten gaan dat het een standaard gegeven is om biobased te gaan bouwen. 18. Zijn initiatieven van de Rijksoverheid (Green Deals) effectief om de toepassing van biobased bouwmaterialen te stimuleren? Ik ben nauwelijks bekend met Green Deals dus daar kan ik geen antwoord op geven. 19. Is regelgeving van de Rijksoverheid (subsidies) effectief om de toepassing van biobased bouwmaterialen te stimuleren? Daar kan ik ook moeilijk antwoord op geven. 20. Denkt u dat meer market-based instrumenten een positieve impact zullen hebben op het gebruik van innovatieve/biobased c.q. hempbased materialen? Jazker. Dat zie je zonnepanelen. Veel mensen hebben nu van deze panelen op het dak liggen vanwege de subsidies die werden verstrekt. Dat werkt ontzettend goed en daarmee is het niet onverstandig om te belonen in plaats van te straffen. Additioneel (indien tijd over) 21. Wat zijn de overige voordelen die verder kunnen worden benut om meer biobased en in het specifiek hempbased materialen toe te passen in de bouw? Dat het in de toekomst beschikbaar blijft omdat het een her groeibaar materiaal is. Het comfort voor de bewoners en dan met name het damp-open bouwen. Wat er tot nu toe is gebeurd omtrent duurzaam bouwen is dat we eigenlijk thermoflessen maken. We bouwen een heel goed geïsoleerd huis waar geen tochtgaatje meer te vinden is. Daarmee zou je dan een heel erg energie efficiënt huis bouwen maar het blijkt nu dat dit soort woningen helemaal niet comfortabel zijn omdat dergelijke woningen niet ademen. Materialen zoals hennep en vlas maken dat wel mogelijk. Ze isoleren en tegelijkertijd zorgen ze ervoor dat je woning kan blijven ademen. Dat is een van de grote voordelen van biobased materialen. 22. Wat zijn voor Doepel Strijkers de overige obstakels die moeten worden verholpen om meer biobased c.q. hempbased materialen te kunnen gebruiken, en welke zijn dit specifiek voor hempbased materialen? Dat is de industrialisatie van henneptoepassingen. Het moet mogelijk worden gemaakt voor aannemers om op grotere schaal te gaan bouwen. Tot nu toe kost het veel handwerk om met dit product te bouwen. Er is geen aannemer die dat zal doen en het bouwproces is niet efficiënt door de lange uithardingstijd. Daarom moeten we naar een pre-fab toepassing toewerken. S: is het praktisch realistisch om pre-fab te gaan? De architecturale vrijheid word dan toch een stuk kleiner? Er word momenteel veel pre-fab gebouwd in Nederland. En ook de vrijheid is alsnog groot ook al ga je pre-fab bouwen. Pre-fab bestaat uit verschillende schalen. In dit geval bedoel ik met name kalkhennepbeton een lange droogtijd heeft en daarom kun je het product niet in-situ storten. Het moet daarom in bouwstenen worden aangevoerd en er moet een goed systeem komen waarmee goed gebouwd kan worden met die bouwstenen. Daarnaast is een ander belangrijk obstakel ook de voorziening van informatie. Het kost mij bijzonder veel moeite om
103 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
aan de juiste informatie te komen. Het enige wat ik nu kan doen is iemand bellen die ermee heeft gebouwd en enkele Amerikaanse of Australische artikelen lezen maar er is nergens een goed boek of website waar duidelijk word uitgelegd hoe te bouwen met dit product. Zelfs de stichtingen in Nederland die biobased bouwen propanderen (agrodome, ICDubo). Zelfs zij hebben geen goede informatie. S: Wat voor een informatie zou dat dan moeten zijn? Hoe je het product verwerkt en technische data. Als ik bijvoorbeeld een woning wil construeren in kalkhennepbeton zal ik bijvoorbeeld iets moeten weten over hoe het kastenverloop is binnen zo’n materiaal om samen met de constructeur uit te zoeken hoe die woning blijft staan. De informatie is er wel maar allemaal in losse delen. 23. Is Doepel Strijkers bereidt om in de toekomst eventueel vaker te gaan (ver)bouwen met biobased cq henneptoepassingen? Wat zijn mogelijkheden en bottlenecks voor het gebruik van dergelijke materialen, ook als een eerste bestek hier niet meteen in voorziet? Ik schrijf zelf het bestek voor. Wij zijn er wel toe bereid. Met name hennepwol, ik ben minder enthousiast wat betreft kalkhennepbeton omdat het nu nog veel nadelen heeft. Maar wel wat betreft hennepwol.
104 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
5. INTERVIEW – LOCAL MUNICIPALITY NIJMEGEN Person: Maarten van Ginkel Function: Senior Environmental Advisor – Sustainalbe Development Nijmegen Date: 13 september 2013 Inleidende vragen 1. Wat is precies uw functie binnen de gemeente Nijmegen? Ik ben coördinator milieu in de ruimtelijke ordening. Daarnaast ben ik betrokken bij het verdere uitwerken van duurzaam bouwen binnen de gemeente Nijmegen. 2. Hoe belangrijk is duurzaamheid en duurzame ontwikkeling in de bouw voor de gemeente Nijmegen? Dat is een heel belangrijk kernpunt van de gemeente. Er zijn heel nadrukkelijk doelen gesteld. De meeste doelen zijn gericht op klimaat en energie. Daarnaast is er ook belangstelling en behoefte aan een verbetering van het bouwproces en de vernieuwing daarvan. Dat is onder andere tot uitdrukking gekomen omdat we met de Regiogemeente een gezamenlijk convenant is opgesteld wat betreft een groen akkoord. Daarin is afgesproken hoe we duurzaam bouwen verder gaan stimuleren in de regio. S: En is daarin ook ruimte voor het gebruik van biobased bouwmaterialen? Jazeker. We hebben aangegeven dat we gezamenlijk duurzaam bouwen gaan stimuleren en breed meten wat een gebouw doet. Een van de aspecten die je daarin meeneemt is materiaal gebruik. We gaan daarvoor een GPR methodiek introduceren. In die materialenmodule zie je biobased terugkomen in de scores van de GPR. S: Word die GPR verplicht gesteld? We gaan in eerste instantie kijken hoe we het instrument kunnen implementeren in de processen en toetsing. We zijn nu nog niet zover dat we het verplicht kunnen gaan stellen maar we willen het liever verder door willen ontwikkelen zodat het een duidelijke bouwplan toetsing heel duidelijk in zich heeft. Daarmee moet de ondergrens worden bepaald en tegelijkertijd is het voordeel van een GPR beoordeling dat de echte prestatie ziet. Beide scores komen dan naar voren in het instrument. Maar daarvoor moet het instrument nog verder worden door ontwikkeld. S: Zijn jullie de eerste gemeente die een GPR instrument implementeert? Nee daar zijn we redelijk laat mee. Ik denk dat er al 30-40 andere gemeentes zijn die al met GPR werken en daar verder in zijn. In Nijmegen willen wij echter een stap verder gaan wat betreft de integratie. Wij willen de GRP onderdeel laten uitmaken van de standaardtoetsing. S: En werkt een GPR in het voordeel van biobased bouwmaterialen? Jazeker. In de materialenscore vind je terug dat biobased materialen een geringere milieudruk hebben in vergelijking met traditionele materialen. Daar scoort een biobased materiaal beter op. 3. Is in Nijmegen al eerder gebouwd met henneptoepassingen? Kunt u iets meer vertellen over deze projecten? In de Kristallijn was het plan om met hennepblokken te gaan bouwen maar de opdrachtgeefster is overleden waardoor het project niet meer door gaat. Dit project zou in de Waalsprong komen en daar zijn allemaal woningen die in collectief particulier opdrachtgever schap worden uitgevoerd. Huub van Laarhoven heeft zijn plan voor een grote groep van die particuliere opdrachtgevers gepresenteerd en een aantal opdrachtgevers waren daardoor in hennepbouw geïnteresseerd en zijn daarin overleg. Deze architect is bezig met het ontwerp van acht vrije sector woningen die mogelijk in hennep worden uitgevoerd en een twee onder een kapper. Beide zijn in de initiatiefase van het ontwerp en onderhandeling dus dit staat nog niet vast. Daarnaast is er een groep toekomstige bewoners die icm met Talis, een woningbouwcorporatie, die bezig zijn om projecten in strobouw gerealiseerd te krijgen. 4. Wat waren de overwegingen om voor dit materiaal te kiezen/goedkeuring te verlenen? Dat project werd opgestart omdat de opdrachtgever heel erg vooruitstrevend was wat betreft organisch architectuur en biobased materialen. Die is op die manier bij hennep terecht gekomen. Deze persoon vond hennep bijvoorbeeld
105 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
interessanter dan strobalen. Daarnaast is het in Frankrijk al een geaccepteerd bouwmateriaal. Ze was in contact gekomen met de Franse producenten en op die manier liepen die lijnen. Rol gemeente Nijmegen en duurzame bouw 5. Als een opdrachtgever besluit om met biobased bouwmaterialen te gebruiken. Wat is het dan het te volgen proces? De rol van de gemeente is hierin heel erg klein. Wij schrijven niet voor of er bijvoorbeeld met hout of steen moet worden gebouwd dat is aan degene die de opdracht geeft. Het enige wat we formeel gedaan hebben in het proces is dat we hebben aangegeven dat we er positief tegenover staan. Dus wij kijken zo snel mogelijk of we binnen het bouwbesluit goedkeuring kunnen geven aan het bouwmateriaal. Daarom heb ik bijvoorbeeld de gelijkwaardigheidsverklaring afgegeven. S: Maar tegelijkertijd heeft de gemeente wel een cruciale rol wat betreft het goedkeuren van een bouwmateriaal? Dat klopt. Wanneer de gemeente om bijvoorbeeld aanvullende onderzoeken gaat vragen dan kan dat vertragend en niet stimulerend werken wat betreft het gebruik van biobased bouwmaterialen. 6. Wat zijn dan de voorwaarden waar een biobased product aan moet voldoen voordat het daadwerkelijk kan worden gebruikt (nadruk op non-certified toepassingen)? In principe zijn dat de standaard voorwaarden die voor alle bouwmaterialen gelden die voort komen uit het bouwbesluit. Dat zijn de voorwaarden die gesteld worden aan bv. brandveiligheid, etc. Dat ligt maar net aan waar je het materiaal wil toepassen en wat voor een voorwaarden daaraan gelden.
7. Wat zijn de belangrijkste partijen die overtuigd moeten zijn om een project met innovatieve/biobased bouwmaterialen te starten? Allereerst de opdrachtgever die biobased wil gaan bouwen. Dan vervolgens heeft de aannemer een belangrijke rol. De gebruiker moet ook het belang ervan inzien en deze partijen moeten weten dat er bepaalde randvoorwaarden aan zitten en ook in het gebruik bijvoorbeeld. De gemeente heeft eigenlijk weinig functie daarin. Wat de gemeente hooguit kan doen is door te stimuleren door bijvoorbeeld te stellen dat in het beeld kwaliteit plan een proejct bepaalde uitstraling moet hebben. S: Waar is een dergelijk plan op gebaseerd? Een dergelijk plan is in principe vrij en hangt af van de ideeën die een vormgever met een bepaald deel van de stad heeft. Je kan dan bijvoorbeeld voorschrijven dat het gebouw een uitstraling moet hebben waarin je kunt zien dat er natuurlijke materialen gebruikt zijn. Maar dat geeft nog steeds geen zekerheid om biobased te bouwen aangezien biobased toepassingen vaak ook onzichtbaar zijn. Wanneer je een biobased toepassing met stuk afwerkt zie je niet dat er aan de binnenkant een biobased materiaal is toegepast. S: Denkt u dat een dergelijk plan juist een stimulans of een obstakel kan vormen voor biobased materialen? De materialen hebben z’n eigen eigenschappen en een deel van die eigenschappen zijn ontzettend positief voor het binnenklimaat. Dat lijkt mij voor de opdrachtgever en de gebruiker een doorslaggevende factor om biobased materialen te gebruiken. Wij zitten als lokale overheid niet echt op voorraadbeheer in de zin dat de bouwmaterialen bijvoorbeeld in een omtrek van dertig km beschikbaar of gewonnen zijn. Zo word er wel bijvoorbeeld een brug hier gebouwd in stad die gemaakt is van bakstenen uit Bemmel, wat hier vlakbij ligt, en daar zijn wij ontzettend trots op. In die zin is het lokale aspect wel ontzettend belangrijk maar dat kunnen wij niet voorschrijven. 8. Wat is de rol van de gemeente Nijmegen omtrent het stimuleren van duurzame bouwprojecten en het gebruik van duurzame bouwmaterialen? De manier waarop de gemeenten dergelijke ontwikkelingen kan stimuleren betreft een aantal verschillende opties. De eerste is door informatieverstrekking. Ook door vervolgens specifiek ruimte te geven aan voorbeeld projecten en proef projecten. Zoals bijvoorbeeld is gebeurd bij het strobalen project. Daarnaast kun je ook verder gaan door onze eigen gebouwen biobased materialen te gebruiken. Daarmee heeft de gemeente een voorbeeld functie. En tenslotte zouden we kunnen kijken of we iets kunnen doen wat betreft de productie. We hebben bijvoorbeeld veel braakliggend terrein
106 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
vanwege achterlopende gebiedsontwikkeling en daar kunnen we bijvoorbeeld hennep of olifantsgras telen en lokaal inzetten. Vaak komen dergelijke projecten vaak op energiewinning uit maar als je houtige vezels kun je ook hoger in de kringloop inzetten als bouwmateriaal. S: Ligt daar een mogelijkheid wat betreft het lokaal groeien van hennep op braakliggende grond? Er zijn diverse projectontwikkelaars die bezig zijn met business cases voor dergelijke ontwikkelingen. Ik denk dat er wel mogelijkheden liggen maar ik vraag me alleen af of de schaal in Nijmegen groot genoeg is. Ik ken bijvoorbeeld die een concept wil ontwerpen waarin je je woning koopt en het bouwmateriaal komt vervolgens uit de directe omgeving, het opzetten van een kleine gesloten keten. Dat is een kleine groep bewoners maar er is wel degelijk een markt voor. En ook zeker in Nijmegen is die markt er. Maar dat is de markt die het doet. Wij als gemeente kunnen we het toejuichen. We kunnen het echter afdwingen maar juist stimuleren door middel van informatie voorziening en het uitvoeren van de voorbeeldfunctie. Regelgeving 9. Een aantal hennepmaterialen is nog niet gecertificeerd. Is het denkbaar dat de gemeente Nijmgegen besluit deze materialen toch goed te keuren voor bouwprojecten? Welke implicaties zijn dan te verwachten in positieve en negatieve zin? Het is een nadeel maar dat geld voor iedere nieuwe product introductie. Je hebt sowieso voordat je een materiaal projectmatig gaat toepassen moet je de eigenschappen van het materiaal kennen. Dus je hebt sowieso al product onderzoeken nodig. De essentie is dat je de informatie hebt over de eigenschappen van het materiaal. Dat je ook weet hoe groot de tolerantie daarin in. Hoe groot de extremen zijn. Als je die onderzoeken hebt dan kunnen wij gelijkwaardigheidsverklaring afgeven zoals het ook met de hennepblokken uit Frankrijk is gebeurd. Van Laarhoven Architecten werkt met de hennepblokken waarvoor de gelijkwaardigheidsverklaring voor is afgegeven.Een materiaal hoeft echter niet gecertificeerd maar in dit geval is het materiaal wel goedgekeurd op basis van gelijkwaardigheidsverklaringen. Daar hebben wij een beleidsvrijheid in. S: Wanneer word een dergelijke gelijkwaardigheidsverklaring gegeven? In dit geval waren het Franse onderzoeken die konden aantonen dat er werd voldaan aan de Nederlandse normen. Dat was daarvoor voldoende. 10. Welke regelgeving is van toepassing als een bouwpartij een innovatief bouwmateriaal als hennepbeton, isolatie of composiet wil (kunnen) gebruiken? Dat is inderdaad het bouwbesluit. Dat is een minimumvangnet. 11. Biedt deze regelgeving mogelijkheden of obstakels omtrent het gebruik van biobased bouwmaterialen? In principe bied het bouwbesluit ruimte voor het gebruik van biobased materialen. Op die manier dat het gebruik ervan niet word uitgesloten en in feite werkt het bouwbesluit zo dat bepaalde dingen niet mogen en je moet voldoen aan bepaalde minimum eisen en in feite is dan voor de rest alles mogelijk zolang je je daaraan houdt. 12. Uit o.a. overwegingen van duurzaamheid is het Bouwbesluit aangepast in 2012. Wat zijn volgens u de implicaties van deze wijzigingen op gebruik van innovatieve/biobased bouwmaterialen? Het gebruik ervan word niet perse gestimuleerd. Wat je moet doen voor duurzaamheid qua materialen is dat je een milieustaat moet invullen maar er zijn geen consequenties aan verbonden. In de praktijk word de milieustaat wel overlegd maar je kan bij wijze van de meest slechte kwaliteiten van alles kiezen dan nog zal niemand aangeven dat je er niet mee mag bouwen aangezien er geen sancties aan verbonden zitten. Dus op dit moment is het echt jammer dat het eraan is toegevoegd aangezien het geen effect heeft. Het is eraan toegevoegd in reactie op een groot aantal gemeenten in 2007 hebben aangeboden aan het Rijk omdat er in het oude bouwbesluit een milieukolom en die werd niet ingevuld. Als het Rijk daar niets zou invullen dan zou die kolom op een gegeven ogenblik vervallen en de juridische grond daarmee wegvallen. Daarmee onstond er voor gemeentes de mogelijkheid om ieder afzonderlijk beleid te gaan bepalen over milieuaspecten van bouwmaterialen. Dat wilde het Rijk niet en die wilde een uniform beleid voeren en daarom is dit toegevoegd aan het bouwbesluit. We hebben in 2007 dus aangeboden om dit breder in te vullen en voeg daarbij een instrument als de GPR aan de slag en stop dat in het bouwbesluit en voeg daar ook een ondergrens toe. Nu hebben ze echter dit doorgevoerd zonder ondergrens. Nu kunnen ze wel zeggen dat er in de toekomst nog wel wat komt maar op dit moment heeft het geen effect. 13. Biedt het aangepaste Bouwbesluit voldoende kansen voor bouwpartijen om innovatieve/biobased bouwmaterialen toe te passen? Het biedt in zoverre mogelijkheden dat je je materialen moet kunnen verantwoorden. Niet elk (innovatief) materiaal
107 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
heeft een milieuprofiel dus dat is een extra punt om dat ingevuld te krijgen. Je wilt toch als producent van je materiaal dat je materialen inderdaad beter zijn dan traditionele materialen. Daarmee zal je dat dus in onderzoeken moeten aantonen. 14. Denkt u dat meer market-based instrumenten een positieve impact zullen hebben op het gebruik van innovatieve/biobased c.q. hempbased materialen? Ik denk inderdaad dat stimuleren een betere impact heeft dan straffen door middel van bijvoorbeeld regulering. Dit moet met name landelijk gebeuren omdat wanneer wij als Nijmegen beleid maken wij de vraag krijgen wat het Nijmegens belang is. Ik vind dat het introduceren van biobased materialen een Nederlands belang is en niet een lokaal belang. Daarmee kunnen we een Nederlandse industrie op gang helpen. In eerste instantie zie ik dat het Ministerie van EZ met stimuleringsregelingen zou moeten komen en hulp voor marktintroducties. De bouwsector 15. Hoe percipieert u de notie van de bouwsector terzake de urgentie van duurzame ontwikkeling door van bouwmaterialen toe te passen die voldoen aan de 3P-criteria (people, planet, profit)? Ik zie daarin een tweedeling. Het is te grof om te zeggen dat er een aantal kleine partijen die het wel zien en daarop hun visie bouwen en de groten juist niet. Maar alle grote bouwbedrijven hebben ook duurzaamheidsmensen in dienst en houden zichzelf op de hoogte van duurzame ontwikkelingen. Ik denk echter dat de kleinere partijen er het hardst aan trekken. 16. Hoe percipieert u de bereidheid van de bouwsector terzake de urgentie van duurzame ontwikkeling door van bouwmaterialen toe te passen die voldoen aan de 3P-criteria (people, planet, profit)? De hoofdstroom is bijzonder conservatief en heeft veel moeite met aanpassingen, veranderingen en een andere manier van werken. Ze hebben er zelfs nog problemen mee wanneer in het bestek word verzocht om biobased te bouwen. Het zijn andere materialen met andere eigenschappen en je moet daarvoor wellicht zelfs worden opgeleid. Een eerste stap is dan bijvoorbeeld dat je kennis ontwikkeld over dergelijke materialen. Veel grote bouwers zijn groot geworden met een bepaald bouwsysteem en vaak past biobased daar niet in. Daarom is het voor deze partijen moeilijk om de koers te verleggen. De bereidheid is daarmee laag en dergelijke partijen vinden het daarom lastig dat regelgeving oid veranderd. 17. Hoe denkt u dat deze bereidheid en notie kunnen worden verhoogd en wat is de rol van de gemeente hierin? Daar ligt inderdaad een rol voor de gemeente. Bijvoorbeeld door informatie verschaffing. Ik zie ons echter niet als voortrekkers maar we kunnen dergelijke ontwikkelingen wel helpen stimuleren. Een van de dingen die we bv doen is dat wij een lokaal initiatief in de regio (nieuwe aanpak in de bouw) en dat zijn een aantal vooruitstrevende bouwbedrijven, architecten, installateurs, etc. die gezamenlijk bezig zijn om visies te ontwikkelen hoe je energie neutraal kunt bouwen met daarbij behorend ook andere bouwmaterialen. Die hebben een Europees project opgezet om die kennis regionaal te verspreiden. Wij ondersteunen dit samen met de stadsregio. S: Hoe ondersteunen jullie een dergelijk plan dan? Wij hebben meegeholpen in het schrijven van de Europese subsidieaanvraag en wij zorgen voor een tastbare ruimte om informatie te verspreiden. Rol Rijksoverheid 18. Hoe ziet u de rol van de nationale overheid omtrent duurzaam bouwen en het gebruik van biobased bouwmaterialen? Deze Rijksoverheid is hierin een remmende factor. Er is in een ver verleden een nationaal pakket duurzaam bouwen gemaakt op verzoek van projectontwikkelaars. Dat heeft goed geholpen om een eerste stap te maken om de bouw te verduurzamen. Daarna, na 2002 of 2003 is de ondersteuning echter weggevallen en niets vernieuwd. Het enige dat gedaan word is dat de energie prestatie eisen worden aangescherpt. Dat zit goed. Maar dat is Europees en niet eens Nederlands beleid. Ik vind dat de Rijksoverheid verder weinig zijn schouders eronder zet. S: Hoe zouden ze dit beter kunnen doen dan? Dit zouden ze bijvoorbeeld op het gebied van beleid van duurzaam bouwen meer kunnen doen. Door bijvoorbeeld de materialen toetsing meer inhoud te geven (minimum). Ze zouden ook meer kunnen doen door een ontwikkeling van een bouwmaterialen industrie (biobased materialen) te stimuleren. En ik denk dat ze ook meer kunnen doen wat betreft informatie verschaffing. 19. Zijn initiatieven van de Rijksoverheid (Green Deals) effectief om de toepassing van biobased bouwmaterialen te stimuleren?
108 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Een Green Deal kan wel zeker een effectief instrument zijn. Er zijn veel GD’s afgesloten en ik vind het moeilijk om te zeggen of die GD’s effectief zijn. Een aantal zijn wel degelijk effectief. S: Ziet u ruimte voor andere initiatieven? Het hoeft niet vanuit het Rijk of de Overheid moet komen. De bouwmarkt en de opdrachtgevers die moeten vraag en aanbod leveren en zijn daarin leidend. De overheid kan dit enkel en alleen stimuleren. 20. Is de regelgeving van de Rijksoverheid (subsidies) effectief om de toepassing van biobased bouwmaterialen te stimuleren? Vanuit het Rijk kan ik dit moeilijk zeggen. Met het hennepproject was de architect met de financier in gesprek met de Rijksoverheid over introductieregelingen, subsidieregelingen, etc. Maar ik weet verder niet hoe dit is gelopen en dit is het enige waarbij ik betrokken ben geweest wat dat betreft. 21. Zijn deze initiatieven en regelgeving in lijn met de positie die in Nijmegen is ingenomen omtrent duurzaam bouwen? Stimuleren deze initiatieven/regelgeving het gebruik van biobased materialen of zijn het juist obstakels voor de gemeente Nijmegen? Deze zijn niet in lijn met de visie die wij hebben in Nijmegen. Wij willen sneller gaan dan het Rijk. Het is daarmee nog eerder een obstakel voor ons dan een stimulans. 22. Hebben lokale gemeenten politieke lokale vrijheid omtrent duurzaam bouwen en het stimuleren van biobased bouwmaterialen? Ja die politieke vrijheid hebben wij eigenlijk wel. Als je kijkt waar biobased bouwen groot is zijn dat gemeentes die er heel nadrukkelijk achter zijn gaan staan. Die zeggen van wij willen hier proefprojecten opstarten. S: Bijvoorbeeld door middel van het opstarten van pilot projecten? Ja. Tot het moment dat je echt iets kunt doen met braakliggende grond en lokale verwerking van de materialen blijft het daar eigenlijk wel bij. Verder zie ik daar niet echt effectieve dingen voor. Je kunt bijvoorbeeld zeggen dat wij heel graag mensen willen hebben die biobased bouwen willen doorvoeren en mensen gaat werven daarvoor. Dat is een relatief kleine markt maar wat voor ons goed werkte is de Vinex locatie de Waalsprong. In principe is dat met een aantal grote projectontwikkelaars waarvoor het is opgezet. Wij hebben bijvoorbeeld de Vosbels gezegd dat wij hier met collectief particuliere opdrachtgevers gaan werken. Dat betekent dat mensen in groepen afhankelijk van hoe de kavels liggen gaan samenwerken en gebouwen op elkaar afstemmen en informeren wat ze gaan doen en hoe ze iets gaan doen met de gebouwen. We hebben daar nadrukkelijk niet gezegd dat dat perse duurzaam moest zijn en we hebben dat aan de toekomstige bewoners overgelaten en zij de maatlat leggen. Er zijn uiteindelijk veel partijen die echter veel verder gaan dan wij zouden voorschrijven. De partijen maken elkaar enthousiast en nemen elkaar erin mee. Ik denk dat dat een heel goed proces is en dat zie je bv. ook in Almere en Lelystad. Daar kijken we het eigenlijk van af. Additioneel (indien tijd over) 23. Wat zijn de overige mogelijkheden/voordelen die verder kunnen worden benut om meer biobased en in het specifiek hempbased materialen toe te passen in de bouw? Een sterk punt is dat het een hernieuwbaar/cradle to cradle product is. Wat voor de gebruikers belangrijk is dat er een gezond binnenklimaat word gecreëerd. Dit is ook tegelijkertijd de achilleshiel van het product want het ademt. Wanneer er bv een laag Latex overheen word gesmeerd dan ademt het materiaal niet meer. Daarin ligt een belangrijke rol weggelegd voor de architect en is productkennis ontzettend belangrijk. De ervaring leert dat het lastig is wanneer het materiaal zichzelf niet uitlegt. Het opzetten van een lokale keten is ook interessant maar het opzetten van een dergelijke business case is in een pril stadium maar is wel zeker een groot voordeel. Er is ook een vereniging van hennep producenten in NL maar die zijn met name in Groningen geconcentreerd wat nogal ver van ons vandaag is. Ik zie dat wel zeker zitten om een dergelijke business case op te zetten. 24. Wat zijn de overige obstakels die moeten worden verholpen om meer biobased c.q. hempbased materialen te kunnen gebruiken, en welke zijn dit specifiek voor hempbased materialen? De prijs hoeft niet perse hoger te liggen. Ik heb nergens gehoord dat het heel veel duurder dan een traditioneel materiaal is. Het is dan wel belangrijk dat een dergelijk materiaal vanaf het begin van het ontwerp word meegenomen. We hebben heel toevallig binnen de gemeente ook leuke ontwerpen van woningen die in een laat stadium zijn omgevormd tot passief huis technologie. Waar dus in het ontwerp traditioneel kalkzandsteen is vervangen door houtskeletbouw met cellulose, wat net zo goed hennep had kunnen zijn, je ziet dat dan de ontwerpaanpassingen het ontwerp duurder maken. Maar wanneer je een dergelijk materiaal vanaf begin moment toepast dan is het lastig aan te geven wat nu de meerkosten zijn. Een obstakel is echter dat het materiaal slecht beschikbaar is. Bij het project waar
109 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
we hennepblokken wouden toepassen vroegen we ons af of de producent op tijd gaat leveren en is de kwaliteitscontrole goed genoeg. Daar zijn wij als gemeente niet bij betrokken maar die kunnen voor de opdrachtgever heel vervelend uitpakken. Op dit moment is het product vooral onbekend en slecht beschikbaar en weinig informatie bekend. Dat is ook logisch. Dat is altijd het geval bij een nieuw materiaal dat word geïntroduceerd. Ik krijg de indruk dat het product qua eigenschappen heel goed als bouwmateriaal te gebruiken is. Ik zie daarmee geen grote problemen wat betreft Nederlandse certificering. Het is simpelweg een kwestie van het product gebruiken en eraan wennen. Het is dan vooral ook een kwestie dat het product word geïndustrialiseerd en beter beschikbaar word. 25. Ziet u een toekomst voor het toepassen van hennep als grondstof voor bouwmaterialen en wat zijn dan de belangrijkste (rand)voorwaarden? Jazeker. De eerste stap is echter bekendheid die moet verbeteren. Voordelen moeten zichtbaar worden van het product voor in eerste instantie de bouwwereld en vervolgens voor opdrachtgevers. Daarnaast moet de beschikbaarheid van het product ook verbeteren. 26. Wat voor een projecten hebben de grootste potentie omtrent het gebruik van biobased cq hempbased bouwmaterialen? Zijn dat dan voornamelijk pilot projecten? Wat je nodig hebt is een hele betrokken opdrachtgever. Het betreft een nieuw materiaal en het is toch een onzekere stap om een product toe te passen. Daarom heb je mensen nodig die in het product geloven. Ik zie het daarom niet gebeuren dat een bouwfonds of andere grote partij een serie hennepgebouwen neerzet. Je moet daarom op zoek naar gemotiveerde mensen. Woningbouwcorporaties bijvoorbeeld wellicht. Hier in Nijmegen is Talis (woningcorporatie) betrokken bij het bouwen met biobased materialen. Dat is omdat een groep toekomstige bewoners zich bij Talis heeft gemeld en zij wilden graag met dit materiaal werken en leven. Zij hebben Talis er van overtuigd dat deze groep zo groot is en dat er voldoende mensen in Nijmegen zijn die zich bij zo’n collectief zouden willen aansluiten dat daarmee de verhuurbaarheid geen probleem moet opleveren Het zijn de verhuurders zelf geweest die hebben aangeklopt bij de woningbouwcorporatie. S: En daarnaast bestaat natuurlijk de mogelijkheid om op basis van een pilot project te gaan bouwen? Ja. In dat stadium zitten we nu. Pilot projecten, opkomst van de Nederlandse industrie, als dat er is dan kan het verder uitgerold worden. S: Hoe komt een pilotproject daadwerkelijk tot stand? Het lijkt op een traditioneel bouwproces. Het enige is dat er een bijzonder materiaal word gebruikt. De lokale gemeente heeft verder geen functie wat betreft de goedkeuring. Je moet een initiatiefnemer hebben die erin geloofd, een architect die ermee kan werken, en een investeerder die vind dat hij daarmee gebouwen kan maken dat ook wanneer de gebruiker zegt van ik zie het niet zitten dat de investeerder alsnog het gebouw kwijt kan. Zo ging het bij het kinderdagverblijf en is het helaas ivm het overlijden niet daadwerkelijk gebeurd. Certificering is dan gen probleem eigenlijk. Een eerste stap is dan eigenlijk om het product bekender en geaccepteerd te krijgen in Nederland en duidelijk word gemaakt wat de mogelijkheden zijn van het product.
110 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
6. INTERVIEW – ENERGIESPRONG Person: Jan Willem Croon Function: Advisor Building Sector - Energiesprong Date: 18 september 2013 Introductie Energiesprong/Stroomversnelling 1. Wat is de relatie is tussen Energiesprong en de Green Deal Stroomversnelling? Energiesprong is de initiator geweest van de GD (Green Deal). Jan Willem van van Gop heeft zicht hard gemaakt voor het bij elkaar brengen en het gedachtegoed dat de marktpartijen aan het werk moeten worden gezet. Het is primair een actie geweest om e marktpartijen te dwingen om afspraken te maken. Daarbinnen zijn een aantal belemmeringen. Dat is een groot aantal waar ik veel tijd in heb gestopt. De belangrijkste belemmeringen zijn van institutionele aard. Daar is het essentieel dat de overheid daar ook een stap in neemt. De GD is door de overheid bedacht maar juist door de marktpartijen. S: Welke institutionele belemmeringen spelen er dan op het moment? De belangrijkste zijn woonlasten. De combinatie die je maakt van de kosten die je maakt op het moment dat je ergens woont. Dat is voor een huurder de huur en voor een aanzienlijk deel de energierekening. Voor de gemiddelde huurder is dat bijna 30%. Wat tot een jaar geleden niet bespreekbaar was is dat de huursector daar een relatie mee had. Dat is structureel anders ivm het buitenland. In Amerika huur je inclusief de energierekening. Daar betaal je de rekening via de verhuurder. Daarmee kan de verhuurder ook investeren in de woning ook doen met in het achterhoofd icm onderhoud/energie/beheer vastgoed. In Nederland kan dat niet en op dit moment eigenlijk nog steeds niet aangezien de huurwet hier haaks op staat. In de huur mag geen energie worden versleuteld maar de minister wil deze gaan aanpassen. Daarnaast word er geprobeerd een schaalvergroting te realiseren. De energieneutrale woning kan in NL moeilijk gerealiseerd worden. In het buitenland kan dit veel makkelijker. Dat heeft ermee te maken hoe de markt in Nederland georganiseerd is. Wil je in die markt een prijsniveau kunnen halen die aantrekkelijk is dan moet je aantallen realiseren. Als de markt zo georganiseerd is dat je die aantallen niet kunt halen dan of de producten er niet zijn dan of de producten niet worden afgenomen. Je moet een breekmoment bereiken waarbij je dat met grote aantallen kunt doen. 2. Op wat voor een manier word er getracht om de doelstellingen gerelateerd aan deze deal te bereiken? Het belangrijkste in deze GD is om de marktpartijen zo ver te krijgen dat ze bereid waren om dit te overwegen. Twee jaar geleden waren de partijen nog niet zo ver dat ze een A label konden bouwen en voor renovatie was een B woning al extreem ambitieus. Het gaat er dus eerst om de marktpartijen zo ver te krijgen en het proces om het product te laten bestaan en een sluitende business case te maken waarin het ook economisch haalbaar is. Dat is het voortraject geweest. In de GD werd dit vastgelegd dat de partijen zich hier ook aan gaan committeren. Het tweede deel is dat er institutionele belemmeringen in de markt zijn. 3. Wat zal deze deal opleveren voor de bewoners? De insteek is dat de bewoners niet gaan renoveren omdat zij dat niet doen. De bewoner is in dit proces zeer beperkt als driver gebruikt. Er is wel een initiatief waarbij de bewoners geholpen zijn om alle marktpartijen geholpen zijn dat ze het ook wilden gaan doen. Er zijn binnen de Energiesprong een paar programma’s geweest die heel sterk op de bewoner gericht waren maar die zijn niet goed gelukt. In het programma de bewonersopstand werd de bewoner geactiveerd om te klagen over het feit dat ze het niet eens zijn met de woonsituatie waarin ze zitten en dat zij de motor zijn om tot aantallen te komen. Binnen het corporatiedeel van de energiesprong is de focus om ervoor te zorgen dat de marktparijten moeten gaan praten en tot een innovatief product moeten komen om een business case te komen. Bij huurders is het probleem dat zij er over 5 of 10 jaar er niet meer zijn. Je kunt daarom alleen maar over grote aantallen praten of een collectieve wens. Maar die kun je moeilijk gebruiken om als driver voor innovatie gebruiken. Innovatie kun je niet stimuleren door alleen maar aan de klant te vragen wat ze willen hebben. Het initiateren van het programma is wel geijkt op de bewoners. Als je kijkt naar de 5 hoofd belemmeringen dan staat de klant daar als een hele belangrijke partij in. De primaire belemmering is dat de klant het niet wil en in NL is het juridisch zo geregeld dat als de klant het niet wil dat je het dan niet voor elkaar krijgt als je over de bestaande voorraad praat. Voor de nieuwbouw is dit een ander verhaal. Daarnaast hebben de marktpartijen het organisatorisch vermogen niet. Dat heeft te maken met de marktorganisatie. Daarnaast een ander probleem is het institutioneel kader. Er zijn zoveel regels dat het helemaal niet mag. 4 is dat er geen aanbod is. Er zijn wel componenten op de markt maar geen
111 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
de
totaaloplossingen. En 5 belemmering is dat het economisch niet haalbaar leek, er was geen business case in beeld. De economie van de woonmarkt was op een dusdanige manier georganiseerd dat de business case ook niet haalbaar kon zijn. De nummer 1 belemmering voor vastgoed eigenaren en woningcorporaties dan was hun nummer 1 belemmering de klant. Maar dat is vanuit de corporaties geredeneerd. 4. Wat zal deze deal opleveren voor de woningcorporaties? Woningcorporaties hebben het verdienmodel dat heel strict gereguleerd is. Het verdienmodel laat nu toe dat ze marginaal geld verdienen. Daarnaast hadden ze vroeger een redelijk grote leencapaciteit. Er was een borgingsfonds waar ze redelijk onbeperkt geld uit konden halen. In tegenstelling tot een commercieel bedrijf. De dekking voor de investering was vaak niet groot genoeg. Voor commerciële organisaties zou dit betekenen dat ze vaak helemaal geen geld zouden krijgen. Maar omdat de overheid zei dat jullie 2,4 mln woningen beheren die een bepaalde marktwaarde hebben. Wanneer het mis gaat dan is dat in ieder geval gedekt. Als je dan een economie hebt waarin je de woningen helemaal niet kunt verkopen, wat nu dus gebeurd is, waren ze echter vergeten. Op het moment dat je woningen hebt die je niet kunt verkopen is het helemaal niets waard. Daarvoor is een eigen economisch model voor gemaakt om de waarde te bepalen en daar is door de Overheid met veel geld als borging voor deze sector te fungeren en daarmee heeft de woningcorporatie de afgelopen 5 jaar de bouwsector overeind gehouden. Omdat zij door rijksoverheid en regionale overheid het bouwvolume overeind hielden. De corporaties waren grote investeerders van woningen in NL. 20.000 van de 25.000 nieuw te bouwen woningen kwam nog steeds voort vanuit de woningcorporaties. Corporaties werden daarmee soortvan als de motor gebruikt. De bouwsector bestaat uit nieuwbouw maar ook onderhoud en renovatie. De corporaties hebben zich de afgelopen 10 jaar alleen maar geconcentreerd op de nieuwbouw. Twee jaar geleden was het renovatievolume van corporaties 0.6% van hun voorraad die werd gerenoveerd van een bedrag groter dan E25,000 per woning (substantiële renovatie). Het economisch model van de sector kijkt naar een levensduur van 40 jaar. Zij schrijven een woning af op 40 jaar, terwijl in de praktijk de woning er gemiddeld 200 jaar staat daar houd de business case geen rekening mee. Dat is het plaatje waarin zij werken. Daarbinnen het plaatje waarin de woning maar 40 jaar mee gaat is rekenen aan het kostenplaatje voor de bewoner(energie, onderhoud, verzekering). Dan is energie ineens een substantieel binnen dit plaatje. Zeker wanneer je voorzichtige projecties naar de toekomst maakt. Als je voorzichtig rekent met energiestijging van 3 of 4% dan geeft de gemiddelde huurder de komende 15 jaar 51.000 euro uit aan energie. Als je dan vanuit de energiesprong beredeneerd die staat voor grote stappen binnen de energie dan ga je concepten ontwikkelen waarin je bv. die 51.000 euro nu aan een aannemer geeft en die aannemer kan voor dat bedrag de woning energieneutraal maken en daarin stop je dan ook nog de onderhoudskosten in dit plaatje dan heb je een bedrag van 70 a 80.000 euro die je nu in de woning kunt stoppen. Als je voor 80.000 euro die woning goed kunt opknappen en energieneutraal kunt maken dan is het eindplaatje voor de bewoner identiek. Dan verschuift het financiele plaatje naar voor financiering voor die investering ipv dat je het geld naar de energiebedrijven sluist. Dat is een sluitend plaatje. Aan dit plaatje zit 1 belemmering. Je legt je vast voor de komende 15/20 jaar. Dat is niet voor iedere bewoner fijn om te weten dat ze ieder jaar zoveel kosten moeten maken de komende jaar omdat er veel bewoners weer gaan verhuizen. Niet iedereen is voorstander van deze berekening maar het eindsommetje is wel aantrekkelijk. Vooral omdat je een comfortabele woning krijgt, een woning krijgt dat de waarde marginaal hoger is maar op lange termijn dit veranderd, en je jezelf minder kwetsbaar maakt. De energieprijzen kan ook harder stijgen bijvoorbeeld. Daarom zijn deze beredenering voor de huurder en corporatie interessant. Voor corporaties is het interessant om de cashflow te vergroten. Als er veel geld door een bedrijf loopt mag je ook meer lenen. Door deze investering in de woning heb je potentieel de waarde van je woning vergroot (dat zou kunnen) en je hebt meer cashflow. En met eer cashflow mag de corporatie meer van de bank. Daarnaast investeer je in de lange termijn waarde van je voorraad. Zo denken corporaties echter niet, ze denken dat de woning na 40 jaar al is afgeschreven. De gemiddelde corporatie ziet dit echter niet zo. Ze gaan geen enge dingen doen en kijken geen 30/40 jaar vooruit. Er is veel kritiek en slechte publiciteit geweest op de corporaties. Het Rijk en Nederland BV wilden juist dat woningcorporaties zich bemoeiden met het sociaal maatschappelijk vraagstuk van de zwakkeren in de samenleving. Vogelaarwijken, leefbaarheid, etc. werden daarbij geschoven. Toen was dat heel logisch maar corporaties zouden dat niet moeten doen. Biobased bouwen 5. Hoe percipieert u de notie van de bouwsector terzake de urgentie van duurzame ontwikkeling door van bouwmaterialen toe te passen die voldoen aan de 3P-criteria (people, planet, profit)? Die is er niet. De bouwsector is zo georganiseer dat ze er niets mee kunnen. Zelfs niet op het moment dat dit word aangegeven in het bestek. Om je een beeld te schetsen die parallel loopt. We stellen al 10 jaar dat woningen beter geisoleerd moeten worden. Nu sinds 10 jaar is de EPC eis 0,6 en om deze eis te halen moet de RC waarde van ongeveer 3 tot 3,5 bereikt worden voor de hele woning. Van de nieuwbouw van de afgelopen 5 jaar voldoet 80% niet
112 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
aan deze eis. Hier is thermografisch onderzoek naar gedaan en de bouwers kunnen dit en het word niet gecontroleerd. Er kunnen wel duurzaamheidseisen in het bestek worden gezet maar dat betekent niet dat dat kan. Op termijn moeten er technische oplossingsconcepten worden bedacht en moeten verschillende vraagstukken worden geintegreerd om die waardes ook daadwerkelijk te halen. Daarnaast is de bouwsector zo georganiseerd dat er een groot aantal losse partijen aanwezig zijn. Daarover heen zitten hoofdaannemers die maar 1 doel hebben en dat is risico management. Wat doe je niet met risicomanagement en dat is innovatie concepten toepassen. (daarom biobased niet geschikt voor grote partijen) omdat die mis kunnen gaan. Wil je nieuwe producten en eisen voor elkaar krijgen dan moeten die bouwpartijen samen die eisen omarmen en ontwikkelen. Dit is een succesvolle denklijn die niet alleen in NL succesvol is. Een van de grote belemmeringen is dat bestekken worden gemaakt door mensen die ver weg staan van hoe woningen gebruikt worden. We moeten stoppen met het schrijven van bestekken en overstappen naar functionele eisen. Een functionele eis is dat je een betaalbare woning hebt, een gezonde woning hebt, een geschikte seniorenwoning bouwen. Bouwers bouwen vaak conceptwoningen. In Almere is een duurzame senioren wijk gebouwd. Daar wou een aannemer een duurzame + woning bouwen. Deze woning bestaat uit een zwaar geisoleerde woning met warmte pompen. Voor senioren is dit niet geschikt. Zij willen acute warmte. Dat kan niet in een warmtepompwoning. Senioren gaan daarom aan de regeling van de warmtepomp sleutelen. Uiteindelijk zijn alle betrokken partijen het zat. Het concept is dus niet geschikt voor de doelgroep. Dit geld voor alle bouwmaterialen. Dit is moeilijk te doorbreken en dat er nu de ruimte is om biobased materialen toe te passen als we niet afstappen dat het niet een materiaal betreft maar dat je praat over beleving en waardes die een woning kan opleveren en dat uitkristaliseert naar wat voor een materialen daarbij horen. 6. Hoe percipieert u de bereidheid van de bouwsector terzake de urgentie van duurzame ontwikkeling door van bouwmaterialen toe te passen die voldoen aan de 3P-criteria (people, planet, profit)? De bereidheid was niet aanwezig tot 2 jaar geleden. Je ziet nu dat grote bouwers steeds meer gaan nadenken over het feit dat ze meer duurzaam moeten gaan bouwen. Daarom word er enorm geconcentreerd op de bestaande voorraad. Ze weten niet hoe ze het moeten doen en waar het volume vandaan komt maar ze denken er wel over na. Een andere ontwikkeling is dat de bouwfouten die door gebrekkige ontwerptechnieken die overal inzitten er daar hard aan word gewerkt en een industriestandaard begint te worden. Als je een woning zo uitvoert dat je een 0,4 woning wilt hebben en dat er ergens tussenruimte zitten dan had je net zo goed niet zo kunnen bouwen. Zo kritisch word het. Dat betekent dat materialen en manier waarop je ze gebruikt je niet meer los van elkaar kunt zien. Echter zo werkt de bouw nog wel en veel architecten werken wel zo. 7. Hoe belangrijk is volgens u het gebruik van biobased bouwmaterialen in de bouw? Dit is dus niet belangrijk. De ontwikkeling richt zich dus meer richting beter geïntegreerd werken. Een andere ontwikkeling is richting hoe kunnen we schaalgrootte halen zodat het goedkoper kan worden. En richting bouwconcepten en daarbinnen is de toepassing van materialen wel een integraal onderdeel. Waar ik denk dat biobased materialen een geweldige toepassing hebben is dat de consument wakker begint te worden. De vraag vanuit de consument zal gaan stijgen. De angst voor purisolatie is al dermate hoog. Er hoeft maar een paar keer het mis te gaan en dat mensen ziek worden en pur word vervolgens niet meer gebruikt. Daarnaast is pur ook verschrikkelijk slecht vanuit de C2C gedachte. Er zijn veel argumenten om dergelijke producten niet te gebruiken. Er zijn veel consumenten die daarop reageren. In NL heeft biobased echter een grote handicap wat betreft de organisatie van de bouw en woon sector. In NL hebben we een grote sociale sector. 1/3 is sociale huurwoning. Vanuit het sociale model is dat deel getemperd wat betreft de woonvoorziening. We kennen maar weinig eindconsumenten die zich bemoeien met de bouw. We bouwen niet zelf in NL. In landen als Zweden/Duitsland is dat het tegenovergestelde. Daar bouwen veel mensen juist zelf. Of ze bouwen in collectief maar zijn direct opdrachtgever. Aan de ene kant heeft de consument dus wel een steeds grotere vraag naar biobased materialen. Er zijn een paar voorbeelden dat dit bevestigd. FSC hout is goed geprofileerd, en alleen in NL, dat de consument een FSC certificaat verwacht. Dat betekent dat de consument er rijp voor is. Henneptoepassingen 8. Denkt u dat hempbased of andere biobased materialen toe kunnen worden gepast in deze Green Deal? Die hebben niets met elkaar te maken. De GD had een scherp doel: opschalen en energie neutrale woningen leveren. De GD offert dat doel op aan andere doelen. Daar zit duurzaam materialen gebruik helemaal niet in. De vraag naar biobased materialen past daar niet binnen. De GD bestaat bij de gratie dat de energierekening een dusdanig groot deel van de cashflow van het wonen is dat je die zou kunnen omzetten naar bouwvolume. En het feit dat werkgelegenheid kan opleveren is de motor achter de GD. Zowel voor de bouwer als voor de overheid omdat deze kostenneutraal is. De gebeten hond is het energiebedrijf en de netbeheerder. Als dit zich doorzet krijgen zij veel huishoudens waar zij gratis accu voor moeten zijn. Zover zijn we nog
113 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
niet maar dat is de ontwikkeling. De GD helpt in ieder geval geen biobased toepassingen. Op dit moment als je vlasisolatie wil toepassen geef je meer geld uit dan wanneer je gewoon glaswol gebruikt. Men zal niet geneigd zijn om over de doelstellingen van energie ook nog eens andere prijsverhogende componenten toe te voegen. Wat wel kan, als je kijkt naar de organisatie van de GD. Heel erg vanuit innovatie denken. Die route is wel toepasbaar. In het Slim en Snel Programma is dit mogelijk bijvoorbeeld. Wat dit programma kenmerkt is dat er niet met bestekken word gewerkt. Wat met doet is dat je marktpartijen bij elkaar brengt je stelt functionele eisen op. Op het moment dat je marktpartijen confronteert met functionele eisen dan gaan ze met z’n allen nadenken en welke producten en diensten die functionele eisen opleveren. Dan moet je bv. denken wanneer er een energieneutrale woning moet worden gemaakt die de energierekening de begininvestering moet betalen. Dan worden operationele en investeringskosten bij elkaar gebracht. Dat betekent dat de investering hoger mogen zijn als de operationele kosten lager zijn. Zo beredeneer je normaalgesproken niet. Dat kan alleen wanneer een bouwer gaat nadenken hoe hij de operationele kosten van een woning verlaagd. Dan kan hij bijvoorbeeld doen door een zuinige ijskast te leveren, led verlichting etc. Dit zou normaal niet gebeuren. Siemens en Bosch hebben daarom afdelingen die producten leveren die voldoen aan de C2C voorwaarden. Dat betekent dat je een wasmachine niet meer koopt maar least als onderdeel van het huis en dat zij de wasmachine ophalen als deze op is. Nieuwe wasmachines hebben daarvoor moeten worden ontwikkeld. Operationele kosten maken daardoor beter deel uit van dergelijke bouwkosten. Dan gaan er andere eisen spelen. Dan kan een woning die de komende 30 jaar geen onderhoud heeft ineens interessant word. Daarin zijn de nieuwste ontwikkelingen in het buitenland dat de zorg toegevoegd word aan het woonvraagstuk word toegevoegd. Wanneer je een extreem gezonde woning levert dan mag deze woning duurder zijn. De operationele kosten van gezondheid en vergrijzing zijn extreem hoog. Als die bij elkaar worden gebracht krijg je een ander plaatje. In NL staat die vorm van denken in de kinderschoenen. In Duitsland zijn daar veel verder in. Gezonde materialen verdienen zichzelf terug wanneer je zorg, onderhoud, gezondheid, welbehagen bij elkaar brengt. Er zijn een paar initiatieven geweest in NL die dit doen. In Enschede het NIO programma. Daar was bouw en renovatie gekoppeld aan werkgelegenheid. Dat was de initiële doelstelling maar uiteindelijk is werkgelegenheid eruit gehaald. In Rotterdam word bijvoorbeeld gewerkt aan de waterveiligheid van de stad. Daar zijn MKBA’s gemaakt voor de meerwaarde van het creëren van waterpleinen in de stad wat dat economisch oplevert. Er zijn enkele initiatieven in NL maar heel schaars. Echter, positief is het woonakkoord dat recentelijk is gesloten. De wooncorporaties hebben zich in het verleden bezig gehouden met sociaal maatschappelijk vraagstukken in NL. Daar is gezondheid nooit een issue geweest. 1,5 jaar geleden werd duidelijk dat dergelijke investeringen echter niet mochten in NL. Brussel zei dat dat niet meer mocht. De afgelopen 2 jaar hebben corporaties daardoor niet durven investeren in sociaal maatschappelijk vastgoed en het denken van waarde voor maatschappelijke middelen. In het recent afgesloten woonakkoord mogen investeringen in sociaal maatschappelijk vastgoed mogen mits ze ondersteunend aan de primaire kerntaak van corporaties en dat is sociale woningbouw. Dat betekent dat er ruimte is ontstaan sinds 4 weken om over de sociaal maatschappelijke ontwikkelingen mogen nadenken en daarin mogen investeren. De GD heeft enorm gewerkt aan de methodes die slim en snel heeft gewerkt waarbij je in consortia gaat werken. Waarbij je snellere oplossing zoekt door innovatie met de markt doet. Door partijen aan elkaar te koppelen en functionele eisen gaat stellen/oplossen. Deze methode werkt voor biobased toepassingen. Bij het promoten van biobased materialen moet je nadenken naar hoe je de meerwaarde van materialen binnen die methode een plek kan krijgen. Waar je dus partijen hebt die in een bepaald stadium bij elkaar gaan zitten en samen tot meerwaardes kunnen komen. Wat ik al schetste de hoofdaannemer is hier niet toe bereid. Je moet partner kunnen worden in die conceptontwikkeling, partner voor wie is het en voor welke bewoners vooral niet. Partner in het formuleren van meerwaardes en doorvertalen naar hoe je de risico’s voor andere partijen kunt wegnemen. 9. Ziet u mogelijkheden meer biobased materialen in de bouw toe te passen, specifiek ook in relatie tot de “stroomversnelling”? In NL bouwen we te fanatiek. In het buitenland word daar meer nagedacht voor welke doelgroep er word gebouwd. Ze ontwikkelen bouwconcepten op basis van doelgroepen en de wens van een bewoner. De ene bewoner wil bv. hoofdzakelijk biobased materialen vragen terwijl een andere bewoner kan vragen om technologische oplossingen. Er zijn leefstijlonderzoeken in NL die duidelijk laten zien welk deel van de bevolking waarvoor kiest. OP basis daarvan kan je duidelijker inzien wie voor biobased materialen kiest. Het probleem is echter dat de consument in NL niet vaak zelf bouwt. Pas op het moment dat de aannemer en de bouwwereld begint na te denken over de klant dan kan dat gaan werken. Helaas is dat op dit moment nog niet het geval. Regelgeving en rol overheid 10. Hoe ziet u de rol van de nationele overheid omtrent het gebruik van biobased cq hempbased bouwmaterialen?
114 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Er zijn andere richtingen waarbij de overheid wel iets kan. Biobased materialen zijn interessant als je een lange termijn visie kan toepassen. Dan mag je duurdere materialen gebruiken ten gunste van andere voordelen. In Brussel zijn er stimuleringsmaatregelen die uitmuntend geschikt zijn dergelijke innovatieve ontwikkelingen. Dan praat je niet over regelgeving maar over stimuleringsmaatregelen. Als je over regelgeving praat dan word het ingewikkeld. Wat betreft regelgeving en energie efficientie is de regelgeving niet goed geweest uiteindelijk. Het resultaat is geweest dat wat er gemaakt is een labelsysteem waarvoor producten gecertificeerd moeten zijn en de beoordeling van woningen moet er gekeken worden naar welk materiaal en welke prestaties dat materiaal heeft. Het gaat echter niet om de prestaties van het materiaal maar om de prestaties van de woning. Bij het toepassen van stralingswarmte oplossingen heb je een heel andere vorm van isolatie nodig en is dus het sommetje niet van toepassing. Wat er is gemaakt is goed en voor gewoon gebruik goed maar voor innovatieve ontwikkelingen is het ontzettend dodelijk. Op het moment dat je regelgeving gaat toepassen biobased materiaalgebruik verplicht dan sla je de plank volledig mis en help je innovatie volledig om zeep. Op dat vlak moet je niet zoeken. Je kunt beter gaan kijken naar regelgeving omtrent financiering. Wat de Overheid is dat ze subsidies verzinnen. Wat ze vergeten is dat het gaat om financiering en borging. er is geen borgingsruimte gecreerd voor lange termijn visie ontwikkelingen op het gebied van bouwen en wonen. Waar je aan moet denken is dat wanneer je kunt aantonen met biobased materialen je op lange termijn (20/30 jaar) ivm traditioneel materiaal gebruik dan kan je daar in NL geen borging voor kunt vinden op dit moment. Het zou veel logischer zijn als die er wel zijn. Je kunt landbouw, industrie, en de bouw/gezond wonen makkelijk koppelen. Dan praat je echter over lange termijn voordelen. In Duitsland heeft men bijvoorbeeld een grote investering in een ziekenhuis niet gemaakt ten gunste van een investering in lokale dorpen. Dit is een positieve business case. Daar is lokaal geinvesteerd in eerste lijns zorg, gezonder wonen, renovaties, etc. en dat heeft opgeleverd dat grote investeringen in het ziekenhuis niet hoefden. De provincie en het Rijk zag dat deze investering de moeite waard was en daar is het mogelijk geweest om de risico’s af te dekken door financiële borging aan te bieden. Dat is echter in NL nog niet mogelijk. De bank wil juist snel zijn geld terugzien en bied die mogelijkheid niet. In NL zou de overheid dit meer moeten stimuleren. Regelgeving stimuleert biobased bouwen niet maar juist het implementeren van kennis en incentives. Kennis is ook een belangrijk onderdeel. Een voorbeeld is het stukken van muren met parafine bolletjes. Een dergelijk product kan warmte onttrekken vanuit de muur en andersom. De muur word koud en dat voel je bijvoorbeeld door stralingswarmte, dat geeft een aangename warmte. Andersom is het ook mogelijk. Geen enkele aannemer durft een dergelijk product niet te gebruiken omdat ze het product niet kennen en het eng vinden om toe te passen. Dit is precies het probleem met biobased materiaal. In eerste instantie zijn de producten al duurder en ook nog moeilijk te verwerken in de optiek van dergelijke bouwpartijen. Het kennis vraagstuk van de voordelen en de toepassing, en waar in de keten die kennis moet liggen in de keten is van levensbelang. Kennis ontwikkeling is belangrijk en zal het gebruik van biobased materialen stimuleren. Dat moet momenteel ook kunnen. Echter, de bouw hapert in zelf-evaluatie en in opleiding. Instructeurs zijn daar veel beter in. Bouwend NL en vastgoedpartijen zijn hier slecht in en gebruiken dit alleen maar puur en alleen vanwege marketing overwegingen. 11. Klopt het dat wat u zojuist aan hebt uitgelicht voornamelijk voor de grotere partijen in de bouw relevant zijn? Dat klopt. De bouw is fragmentarisch. De onderhoudsmarkt werkt bijvoorbeeld heel anders. Daar geld een ander verhaal voor. Wat ook een relevante denklijn is dat de klussers ook heel anders werken. Er word veel geklust en deze markt werkt ook weer heel anders. Het verhaal wat ik net schetste is vooral voor de grootschalige markt, de grote aannemers, de bouwmarkt, maar er is nog veel meer dan dat. Kleinere partijen hebben hele andere visies en de toepasbaarheid van dergelijke materialen. Door bijvoorbeeld rechtstreekse levering en simpele uitleg dmv filmpjes etc. kun je producten voor de kleinere markt heel goed en anders toepassen.
115 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
7. INTERVIEW – ARCADIS Person: Arie Voorburg Function: Senior Consultant Urban Development Arcadis Date: 2 October 2013 1. Waarom bent u geïnteresseerd in het maatschappelijke verantwoord benutten van braakliggende grond. Dat is een hele mooie vraag. Wij zijn een bedrijf wat met name in de engineering zit. Dat is boeien en interessant maar daar is momenteel lastig werk in te vinden. Dat is momenteel onze eigen business model. Aan de andere kant zeggen wij dat er voldoende geld is alleen zit het op verkeerde momenten en op verkeerde plekken en dat moet je op een slimme manier ontsluiten. Hoe ontsluit je geldstromen? Dit doe je door op principiële en meest banale problematiek van een gemeente gaat zitten. En die zitten niet op gebiedsontwikkeling omdat dat geen probleem is. In onze beleving is gebiedsontwikkeling, of dat nu een gebouw of een lege plek is, alleen maar iets wat je nodig hebt om een stad te laten functioneren. Dus wij kijken veel meer naar waar zit een stad nu mee. Dat is heel duidelijk: sociaal, maatschappelijke, en economische/financiële vraagstukken. Dat is waar het over gaat. Omdat dat niet meer functioneert en de oude wereld voorbij is. De wereld van voor 2008 is voorbij en komt ook niet meer terug. De oude wereld kan gedefinieerd worden als sectorale financieringsstromen met een economie die lineair is en gebaseerd is op continue groei zonder het terugploegen van waardes, grondstoffen, etc. Wij kijken veel meer naar de synergie tussen systemen. En daar zitten juist de fouten. Financieel, economie, zorg, welzijn, onderwijs, etc. daar zit het disfunctioneren. Wat wij doen is het zoeken naar deze disfunctie. Elke stad heeft zijn eigen hoedanigheid en daar zoeken wij naar. Als je dat oplost in een synergetische relatie waarbij complementariteit word gezocht dan kan je geld generen. Maar dan kan ik dus ook business maken. Uiteindelijk gaat het niet zozeer om een gebouw of een plek maar om functies en interventies. Functies die waarde toevoegen. En dat kan zijn dat wanneer ik iets doe aan onderwijs ik kennis genereer en een effectketen in werk zet met impact op de economie. En daarmee genereer ik kapitaal door middel van een interventie. Wij kijken naar maatschappelijke problematiek en nieuwe functies die op een plek moet komen. Waarom is biobased interessant voor ons en dus ook vezelhennep. Wij proberen dingen aan elkaar te koppelen. Vezelhennep is een mogelijk om tijdelijke invulling van gebieden te hebben waarbij je ook een grotere business case kunt maken. In dit geval gaat het mij niet perse om de vezelhennep. Maar wij kijken naar waar de problematiek zit. Deze zit bijvoorbeeld in werkgelegenheid, sociale achterstand en waardeloze woningen. Waardeloze woningen opknappen is een interessant verhaal want dat kost geld. Wanneer ik meer geld ga kosten als woningcorporatie dan moet ik dat doorberekenen aan bewoners die dat niet makkelijk kunnen betalen. Mijn verhaal zou zijn om woonlasten beperkt te houden maar dan moet ik dus goedkope bouwmaterialen leveren. Als ik goedkope bouwmaterialen kan leveren en ik kan daar ook nog een ander business model aan hangen zoals grondsanering, of door de hoogwaardige productie uit vezelhennep te halen. Dus niet alleen de laatste kern tot een bouwproduct te maken maar misschien bijvoorbeeld ook het afzetten in de farmaceutische industrie, voedselindustrie, etc. Dit willen we doen met werkloze jongeren. Dan heb je daar ook weer een business model. Dus zo bouw je met het product hennep meervoudige business cases die op verschillende fronten waarde creëren. Zo bouwen wij dus verschillende business modellen waardoor we misschien bouwmaterialen voor niks of goedkoop kan leveren aan corporaties omdat het geld ergens anders verdiend word. 2. Wat is de achterliggende gedachte om een dergelijke business case op te zetten? Dat is het creëren van extra waarden rondom het product vezelhennep. 3. Wat is de rol en het belang van Arcadis Rotterdam binnen deze business case? Dat wij dus in staat zijn met onze conceptuele en business modellen, waarbij we gebruik maken van analysis die laten zien waar de vraagstukken precies zitten. Het belangrijkste is dat we de causaliteit en de effectketen kunnen laten zien door middel van simulatiemodellen. Als ik een bepaalde interventie invoeg dan zie we de totalen keten veranderen en waarden worden gecreëerd. Die simulatiemodellen zijn beschikbaar en daarmee kunnen we laten zien wat voor een interventie zou kunnen worden doorgevoerd en wat betekent dat dan de doorwerking voor het hele systeem is. En dan kan ik laten zien wie rendement heeft bij welke interventie. Wanneer je rendement hebt dan moet je meebetalen. 4. Hoe functioneert de business case rondom hennep? We zijn aan het zoeken naar deze business case. Ik zou graag een locatie hebben die een lichte verontreiniging heeft. Dat moet een braakliggend stuk grond zijn wat de komende jaren niet word gebruikt. Daarmee kan ik kosten reduceren om hennep te produceren en waarmee ik een meerwaarde creëer voor een gemeente of de grondeigenaar.
116 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
De meerwaarde is schone grond. En wanneer ik die grond niet volledig schoon krijg dmv hennepteelt dan is het eindresultaat alsnog schonere grond dan in de beginsituatie. Vervolgens zijn alsnog de saneringskosten nog steeds lager. Dat is 1 verdienmodel. Een tweede model is de productie eenheid, voor de hele teelt en oogst, kan uitvoeren met werkloze jongeren of die op afstand staan van de arbeidsmarkt. Daar moet parallel een traject lopen wat betreft opleiding, socialisering, etc. waardoor ze weerbaarder naar de arbeidsmarkt kunnen groeien. Daarin reken je door wat de uitgespaarde kosten zijn en de extra economische baten van die jongeren. Vervolgens moet je gaan kijken naar wat er met het product kan gebeuren. Doordat er verontreiniging word weggehaald welk gedeelte van de plant moet worden afgevoerd omdat bepaalde gedeeltes wellicht niet meer bruikbaar zijn omdat daar de verontreiniging in is gaan zitten. Wat kan er vervolgens met het schone product gebeuren en waar kan het worden afgezet? Zo zoeken wij naar verschillende toepassingen omtrent dit business model. Uiteindelijk moet de keten worden gesloten. 5. Wat zijn de voorwaarden voor het opzetten van een dergelijke business case? Afzet is een belangrijke voorwaarde. Maar ik begrijp dat er vanuit de vezelindustrie er vraag is naar het product maar daarin ben ik afhankelijk van Pantanova. Hij geeft aan dat hij afzet en productie heeft. Ik ben nu ook bezig naar het kijken of de vezel kunnen worden terug gebruikt om er kleding van te maken. Er is in ieder geval afzet nodig die het product afneemt en er iets van maakt en die het voor een prijs kan terug leveren. Er moet een afzetmarkt zijn die voor bv de vezelhennep wil betalen. Ik ben afhankelijk van een markt die bijvoorbeeld bouwstof afneemt. Er zijn corporaties bereid die het product willen afnemen maar wat betekent dat er bepaalde certificering aanwezig moet zijn. Voor kleding het een stuk makkelijker. Certificering in de bouw is echter ontzettend belangrijk omtrent geluidsisolatie, isolatiewaardes, etc. Dat moet aan de achterkant worden geregeld. Daarnaast is een belangrijke voorwaarde dat er productie mogelijkheid aanwezig moet zijn om die vezelhennep tot een bouwkundig product van te maken wat je bij voorkeur op locatie kunt toepassen. Anders zit je natuurlijk met transportkosten omdat het mooist is dat wanneer je op een henneplocatie ook het product kunt maken. De kringloop moet zo kort mogelijk gemaakt worden. De tweede variant zie ik dat het een tussenproduct is in de landbouw. Door de wortelstructuur. Door de lange stengel heeft het een hele goede verwerkingskracht om als tussenproduct te fungeren en het de grond verbeterd. Door de fijne wortel kan er alswaar lucht in de aarde worden gebracht en ga je minder kosten hebben in onderhoud en beheer en ook minder nodig hebt wat betreft meststoffen. Een andere belangrijke voorwaarde is het imago van het product. Het imago kan significant worden verbeterd. 6. Wat zijn de aandachtspunten omtrent de sociale investering? Wanneer ik met jongeren wil gaan werken moet daar begeleiding op zitten. Je kunt niet zomaar jongeren betrekken en beginnen. Er moet technische begeleiding komen, mensen moeten worden opgeleid om het product te gaan verbouwen. Daarnaast moeten dit jongeren zijn die verder van de arbeidsmarkt af staan en te maken hebben met lichte problematiek (weinig werkervaring, etc.). Daar moet dan ook begeleiding voor worden ingezet op sociaal vlak. Technische begeleiding moet aanwezig zijn wat betreft het product en daarnaast een sociaal begeleider die mensen traint en coacht om de stap te maken vervolgens om regulier werk uit te voeren. 7. Wat zijn de aandachtspunten omtrent de productie investering? Het gebied moet afgesloten en afgebakend kunnen worden. Bereikbaarheid is ook belangrijk. Het moet veilig zijn, omheind worden, beschikbare periode, en communicatie en voorlichting is belangrijk. 8. Wat zijn de aandachtspunten omtrent de uitgespaarde sociale kosten? Hier ligt de meest lastige vraag. Op deze manier gaan wij veel kosten uitsparen bij de lokale overheid. Lokale jongeren gaan aan het werk. Daar loop je tegen veel problemen omtrent regelgeving en beleid. Simpelweg je gaat met mensen werken die eigenlijk in training en coaching gaan zitten die je eigenlijk met behoud van uitkering wilt laten werken. Betekent ook dat een gemeente dus een stukje voor-investering moet doen uit de sociale dienst terwijl dat naar werk en werkgelegenheid de baten gaan stromen. Belemmeringen zitten in instituties die eigenlijk veel meer sectoraal denken. Ik ga iets doen om kosten uit te sparen bij de sociale dienst en ik wil geld hebben van bv werk en werkgelegenheid, of van de gebiedsontwikkelaar of grondzaken. Ik ga grondzaken vragen of ik productie kan maken en jouw winstmarges en opbrengst zijn uitgespaarde kosten bij de sociale dienst. Daar ligt een groot probleem. 9. Wat zijn de aandachtspunten omtrent de uitgespaarde kosten van de grondsanering?
117 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
Het is een onbekend product om een bodem mee te saneren. We weten niet precies wat hennep wel en niet kan saneren aan verontreiniging. Dat is een lastige vraag en daarmee vraag je dus ook aan een opdrachtgever dat je niet kan garanderen of alle vervuiling aan het eind eruit is. We gaan beginnen met de teelt en dat wat ik bereik is dat het in ieder geval schoner is dan bij aanvang. Dat is ook de leerervaring die moet worden opgedaan met het product dat in welke mate het verontreiniging opnemen en verwerken en hoeveel word er aan productie over gedaan voor hennep toepassingen. Dat is een lastig punt. Het is lastig om de bereidheid hierin te krijgen van gemeentes. Dat vinden wij nogal verrassend. Terwijl je simpelweg meervoudige waarde creëert. Het probleem waarom de gemeente dit niet wil is lastig te omschrijven. Men heeft een grote onbekendheid met het product en het daarom al snel lastig en moeilijk word gevonden om met een dergelijk product te gaan werken. Dus de kennis van het product en de mogelijkheden ontbreken voornamelijk. Dat is het belangrijkste probleem bij de gemeente. 10. Hoe realistisch is het dat de ecologische en sociale opbrengsten die te behalen zijn op lange termijn deel uitmaken van een dergelijk business model? Ik denk dat de realiteitswaarde hoog ligt en dat deze steeds groter zal worden. Simpelweg omdat we steeds meer naar het gebruik van dergelijke producten toe moeten en de biobased economie. Dit is juist een eerste start en het steeds belangrijker gaat worden. Het is alleen nogal een stap in het veranderingsvermogen bij mensen om zo te gaan denken. Dit gaat op lange termijn grote potentie hebben. De hele biobased transitie gaat de komende 10 jaar een grote vlucht nemen. Ik geloof zeker in deze business case maar veel mensen denken nog steeds te traditioneel. Het kan niet in de traditionele kaders worden opgelost. 11. Wat zijn de succesfactoren om zo’n business case te doen slagen? Laten zien wat je beloofd. Wanneer je zegt dat je gaat beginnen moet je weten we dat we een bepaald gedeelte van de sanering wegnemen, we hebben een aantal jongeren begeleid en het resultaat is een biobased bouwmateriaal. Daarmee hebben we in de indirecte keten de woonlasten van bewoners weten te beperken. Doen, laten zien en zichtbaar maken van de voordelen en mogelijkheden moet succes verder garanderen. Niet teveel beloven, aan de onderkant gaan zitten, en dan vervolgens echt laten zien wat er gebeurd. 12. Welke partijen moeten betrokken worden in een dergelijke business case om succes te garanderen? In deze specifieke business case heb je de gemeente nodig. Direct of indirect als grondeigenaar is deze belangrijk. Maar je hebt de gemeente ook nodig om de ruimte te krijgen voor een dergelijk project door samen met het UWV oid met een bepaalde jongere aan de slag te gaan en met behoud van uitkering. Dan vervolgens de privaat grondeigenaren indien zij de grondeigenaar zijn. En daarnaast de afnemer, bijvoorbeeld een partij die van vezels een daadwerkelijke toepassing kan maken. En een corporatie of wat voor een klant die het bouwmateriaal wil gaan gebruiken en toepassen. Het gebied moet dus worden vergeven (gemeente/privaat) en twee afnemers aanwezig zijn (vermaken van product en afnemer). 13. Op wat voor een manier kunnen deze uitgespaarde kosten een (financieel) voordeel opleveren en/of een stimulans betekenen voor hennepmaterialen? Het verdienmodel zit ergens anders. Dat zit niet zozeer aan het eindproduct maar juist aan de voorkant, bodemsanering, jongeren die aan het werk gaan. Dat is het grote verdienmodel. Een aantal jongeren dat ik uit de achterstand haal dat scheelt per jaar 50.000 euro. De manier waarop deze voordelen zich vertalen naar de prijs van het product is dat dit moet worden teruggeploegd. Een deel van die uitgespaarde kosten die ik bij de gemeente genereer daar wil ik een deel van hebben. Wij gaan dat productieproces opleiden, dat bespaart de gemeente vervolgens elk jaar 50.000 euro, en ik zal dan bv van die uitgespaarde kosten 10% willen ontvangen waardoor ik dat kan terugploegen in mijn investeringen. Een deel van de winst koppel je terug en omdat je verschillende batenhouders hebt heb ik geen groot geld nodig. Het blijft altijd maar een fractie van iedereen. Een gemeente die op een besparing van 50.000 euro 10% moet betalen, dat is een fantastisch business model. Daar hoeven ze niets voor te doen, daar leveren ze geen inspanning voor en men betaald een gedeelte van de uitgespaarde kosten uit. Zo geld het ook voor de saneerder. Het is een andere manier van denken. Wanneer je het niet zou doen betekent het doorbetalen van de jongeren die in de uitkering zitten. Wanneer ik iets doe, 5.000 euro betalen, die je eigenlijk niet uitgeeft omdat je feitelijk 50.000 euro uitspaart dus het kost de gemeente eigenlijk niks. Hetzelfde geld voor een wooncorporatie aan wie je bouwmaterialen levert. Voor een fractie van de prijs van de normale materialen die ze zouden kopen ploeg je dat terug. Dat is het business model. Door de gehele productieketen in acht te nemen kun je op deze manier economische voordelen behalen voor henneptoepassingen. Meervoudige batenhouders, reken uit wat het ze oplevert en voor een fractie van de potentiele prijs en de doorgerekende meerwaarde in euro’s wil je een stukje van terug hebben.
118 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
14. Kan een dergelijke business case de opschaling van de natuurvezelsector faciliteren? Jazeker. Door middel van deze business case kan er veel meer productie worden gegenereerd. 15. Hoe kan een dergelijke business case worden gerealiseerd in de praktijk? Het is een waanzinnig interessant product dat kan worden toegepast op gronden die nu leeg liggen en niks gebeurd. Vaak zitten op deze gronden ook nog rentekosten, of levert het stuk grond überhaupt niets op. Dan is het ontzettend interessant om een dergelijk stuk grond voor een aantal jaar vrij te geven waarin dit soort experimenten dit soort gronden rendabel kunnen worden gemaakt. Een belangrijk onderdeel is het creëren van bewustwording bij de verschillende stakeholders. Men moet uit de traditionele benaderingen stappen.
119 --------------------
The Hemp Case
-----------------------
