Toespraak Sven Gatz Minister van Cultuur, Jeugd, Media en Brussel Opening van de Boekenbeurs Antwerpen, vrijdag 30 oktober 2015 ONDER EMBARGO tot 30/10/2015 19u15
Geachte dames en heren,
- “De specificiteit van de Literatuur, een van de hoofdkunsten van een Avondland dat voor onze ogen ten einde loopt, valt evenwel niet gemakkelijk te definiëren. Evenzeer als Literatuur kan muziek een hevige beroering oproepen, een emotionele omslag, een totale droefheid of extase, evenzeer als Literatuur kan schilderkunst een verrukking voortbrengen, een nieuwe blik op de wereld. Maar alleen Literatuur kan je de indruk geven van contact met een andere menselijke geest, met de totaliteit van die geest, zijn zwakke en zijn grootse kant, zijn tekortkomingen, zijn bekrompenheden, zijn dwangvoorstellingen en zijn overtuigingen, met alles wat hem aangrijpt, interesseert, opwindt of tegenstaat. Alleen Literatuur kan je in contact brengen met de geest van een dode, op een directere, completere en diepere manier zelfs dan met een vriend met wie je praat – want hoe diep en hoe duurzaam een vriendschap ook is, nooit geef je je in een gesprek zo volledig bloot als tegenover een lege pagina, voor een lezer die je niet kent.” - Dit citaat komt uit Onderworpen, de jongste roman van de Franse auteur Michel Houllebecq. Ik vond het een mooie lofzang op de literatuur, 1
geschikt om de toespraak bij dit grootste Vlaamse feest van het boek mee aan te vangen. - Vorig jaar stond ik hier voor het eerst. Ik had me mijn première voor een schare schrijvers, een allegaartje auteurs, een hoop uitgelaten uitgevers en andere professionelen uit het boekenvak helemaal anders voorgesteld. Er was grote opwinding in de zaal, maar weinig reden voor blijdschap of uitgelatenheid. Het failliet van de Antwerpse Bezige Bij, een van de kroonjuwelen onder onze Vlaamse uitgeverijen, was het onderwerp van ongemakkelijk gesprek en ongewis gefezel. - Vandaag mag ik samen met u allen als liefhebbers van boeken wat vrolijker zijn. En daar zijn verschillende goede redenen voor. - Ten eerste heeft de Vlaamse uitgeverswereld het voorbije jaar zijn veerkracht getoond. Na het verdwijnen van de Antwerpse Bij zagen immers verschillende nieuwe initiatieven in de uitgeefwereld het licht. Ik denk in de eerste plaats aan de geboorte van Uitgeverij Polis, een samengaan van uitgever Harold Polis met Uitgeverij Pelckmans, die zich zal toeleggen op fictie en non-fictie. Maar ik denk ook aan de wedergeboorte van een literair fonds bij uitgeverij Lannoo, een ander Vlaams kroonjuweel. Ook Lannoo Literair wil vooral inzetten op Vlaamse auteurs. En aan de kim verscheen bovendien nog een nieuweling, Uitgeverij Horizon, opgericht onder de vleugels van Overamstel Uitgevers, dat zich specialiseert in non-fictieboeken. - Nog onlangs was er nieuws over de uitgeverij die hier op de Boekenbeurs mijn jongste boek “Bekentenissen van een cultuurbarbaar” presenteert. Uitgeverij Van Halewyck heeft namelijk ook een stek gevonden onder de vleugels van Pelckmans. Ik heb van mijn uitgevers André Vanhalewyck en Lut Raymaekers, een legendarisch duo in de uitgeverswereld, vernomen 2
dat zij zeer tevreden boekenvakkers zijn. Dat uit hun mond te horen, heeft mij gerust gesteld. - Goed nieuws uit de boekenwereld bereikte ons bovendien uit Nederland. Het succesvolle literaire tijdschrift Das Magazin wil via crowdfunding ook een uitgeverij opstarten, Das Mag Uitgevers. De nieuwe uitgeverij zou gelanceerd worden op 17 november. Het belooft een aantrekkelijke en aparte stem te worden in ons Nederlandstalig boekenlandschap. - Vorige jaren sidderde en beefde de boekensector onder een zwaard van Damocles. Wanneer zou de digitalisering het einde inluiden van het gedrukte boek? De gevreesde ontlezing in een digitale samenleving waar alles op schermen gebeurt of niet, in combinatie met de intrede van eboeken en e-readers deed zowat iedereen met zorgelijke rimpels naar de toekomst kijken. - Die digitale toekomst ziet er vandaag echter een heel stuk rooskleuriger uit. Het maximale marktaandeel van de digitale boeken lijkt in de Angelsaksische wereld, waar het digitale boek de sterkste penetratie kent, geplafonneerd op maximaal 30 procent. De vrees dat het gedrukte boek na wat welgemikte swipes van het e-boek KO in de hoek zou liggen, was dus ongegrond. Meer zelfs, vandaag blijkt de vrees zelfs contraproductief. Digitaal lezen brengt immers een meerwaarde, het is een extra vorm van lezen. Een e-reader bespaart de boekenwurm die met vakantie gaat een pak plaats in zijn valies. E-books zorgen tegenwoordig gewoon voor meer omzet, zonder de centrale positie van het gedrukte werk te bedreigen. - De veerkracht die nieuwe en oude uitgeverijen aan de dag leggen, nieuwe veelbelovende financieringsmethoden zoals crowdfunding, succesvolle innovaties in boekhandels die hun deuren wijder open zetten 3
en naar hun lezers toe durven stappen, het zijn allemaal tekenen van hoop. Want waarom zou gedrukte boeken lezen niet hip worden, of niet meer hip zijn? Zijn ze misschien geen verademing in de digitale race van facebook naar twitter, van een selfie voor instagram naar een liedje op spotify en daar bliept alweer een bericht op whatsapp.
Dames en heren, - De opmars van het lezen is niet gestuit. Lang geleden richtten we een stichting op om het lezen verder te verspreiden. Vandaag mag ik u aankondigen dat Iedereen Leest. En dat is een bijzondere aankondiging: het is de nieuwe naam waarmee de Stichting Lezen voortaan haar goede werken verder zal zetten. Vanuit een ambitieus meerjarenplan 20162020 start Iedereen Leest al op 21 november in de Voorleesweek met een nieuw actieplan, getiteld Lezen voor de Toekomst. Ik nodig iedereen graag uit om straks of de komende dagen eens langs te lopen op de stand van Iedereen Leest. - Ik kan u nog meer goed nieuws melden vanuit het beleid. Voor het eerst komt er bij het Vlaams Fonds voor de Letteren een subsidielijn voor nonfictie. Ik kom met een totaalbedrag van 242.000 euro tegemoet aan een gerechtvaardigde vraag die het Fonds al lang stelt. De Vlaamse non-fictie gooit de jongste jaren hoge ogen. Denk maar aan Congo van David Van Reybrouck of, nog maar enkele maanden geleden, aan Orgelman van Mark Schaevers die prestigieuze literaire prijzen wegkaapten.
Dames en heren,
4
- Ik wed dat u ook zit te wachten op een stand van zaken over de aangekondigde nieuwe regelgeving voor een gereglementeerde boekenprijs. Al sedert 35 jaar spannen de sector en de politici zich in ons land in om de boekenprijs wettelijk te regelen met het oog op een behoud en een versterking van de diversiteit van ons boekenaanbod. In dat kader werden in het verleden al 19 wetsvoorstellen of voorstellen van decreet ingediend. - Deze regering is de eerste die een gereglementeerde boekenprijs in haar regeerakkoord heeft opgenomen. Dat was een belangrijk signaal. De meerderheidspartijen hebben daarmee een dringende wens van de sector verhoord. Ik heb al herhaaldelijk gezegd dat ik als bevoegd minister dit engagement waar wil maken. Ik voer daarmee op mijn beurt uit wat de sector nuttig en nodig acht. Daarom heb ik het ontwerp dat de boekensector heeft uitgewerkt, overgenomen en verfijnd. Het is nu klaar om de procedures die dergelijk voorontwerp van decreet vergen, te doorlopen. In de eerste plaats een aanmelding bij de Europese Commissie. - Tegelijk blijf ik investeren in overleg met de Franse Gemeenschap, om de invoering van een gereglementeerde boekenprijs ook in Brussel zo goed mogelijk te kunnen toepassen. U weet dat ik begin deze week met mijn Franstalige collega het startschot heb gegeven voor een concrete invulling van het Samenwerkingsakkoord tussen beide gemeenschappen. Dat akkoord voorziet ook in de mogelijkheid om inzake culturele beleidsdossiers met een gemeenschappelijk belang, zoals de boekenprijs, overleg te plegen en samen te werken. - Ik ben tevreden dat we met de gereglementeerde boekenprijs al betekenisvolle stappen vooruit hebben gezet. Toch wil ik waarschuwen 5
voor te hoge verwachtingen. Enerzijds omdat en regeling over de boekenprijs slechts één element is en niet het alleenzaligmakende, om een florerende boekenmarkt en een rijk geschakeerde leescultuur te stimuleren. Anderzijds omdat een dergelijke regeling op het snijpunt van gemeenschaps- en gewestmateries in een complex federaal land als het onze geen eenvoudige aangelegenheid vormt. - Maar ik zoals ik al zei: de wagen is aan het rollen.
Dames en heren, - Ik ben ervan overtuigd dat onze boekensector de toekomst met hoop kan tegemoet zien. - En ook al is een vrije markt nog altijd een markt, het is de vrijheid die ons toestaat voor problemen creatieve oplossingen te vinden, zoals dat het afgelopen jaar is gebeurd; het is de vrijheid die ons nieuwe talenten laat ontdekken en verrassende maar ook verontrustende pennen laat lezen; het is de vrijheid die ons tegelijk onze canon laat herwaarderen en herontdekken; het is die vrijheid die ons de kans geeft te innoveren en beter gewapend te zijn voor morgen. - Aan morgen werken we elke dag en elke dag kijken we uit naar volgend jaar. Volgend jaar zijn Vlaanderen en Nederland samen het gastland van de Frankfurter Buchmesse. We verwachten veel van dit uithangbord voor onze Nederlandstalige letteren. De brede cultuur in onze Lage Landen staat een hoge vlucht te wachten. Onze en uw verwachtingen zijn hooggespannen. Het is aan ons allen samen om ze in te lossen.
6
