Toedeling kapitaalverzekeringen en lijfrenten bij echtscheiding vergemakkelijkt? Drs. Rianne M. Kavelaars-Niekoop FB1
De afwikkeling van een echtscheiding heeft vaak
hierbij werden ondervonden tegemoet te komen.
grote fiscale gevolgen. Wanneer twee personen
Maar is de wetgever daarin ook geslaagd?
gaan scheiden moeten de vermogensbestanddelen die deel uitmaken van de (beperkte) huwelijksgeEen kapitaalverzekering kan alleen als een kapitaal-
meenschap worden toegedeeld. Overigens geldt
1. Verscheidene soorten kapitaalverzekeringen
voor een geregistreerd partnerschap hetzelfde.
verzekering eigen woning
Soms is de samenstelling van een huwelijksgemeen-
Sinds de invoering van de Wet IB 2001 kunnen de
worden aangemerkt als een
schap dusdanig dat het niet gemakkelijk is de ver-
volgende soorten kapitaalverzekeringen worden
verzoek is ingediend bij de
mogenbestanddelen toe te delen zonder daarbij
onderscheiden:
aangifte IB
een partner over te bedelen. Niet alle vermogens-
- de kapitaalverzekering valt in box 1;
bestanddelen zijn immers gemakkelijk splitsbaar. Te
- de kapitaalverzekering valt in box 3.
denken valt aan de situatie waarin de huwelijksgemeenschap bestaat uit een woning met een waarde
Voor op 31 december 2000 bestaande kapitaalver-
in het economische verkeer van € 150.000, waarop
zekeringen geldt een overgangsregeling. Dit kun-
een hypotheek rust en een spaarsaldo van € 12.000.
nen zowel verzekeringen zijn van vóór de Brede
Het komt voor dat een vermogensbestanddeel dat
Herwaardering (vóór 1 januari 1992) als kapitaalver-
tot het privé-vermogen van een echtgenoot
zekeringen die onder het Brede Herwaarderings-
behoort wordt overgedragen aan de andere echt-
regime zijn afgesloten.
genoot om deze overbedeling te compenseren. In
De kapitaalverzekering afgesloten bij de eigen BV
de praktijk ondervindt men veel problemen bij het
blijft in dit stuk buiten beschouwing.
toedelen, splitsen of overnemen van kapitaalverze-
De fiscale gevolgen van de verdeling van kapitaal-
keringen. Dit komt nogal eens voor bij echtschei-
verzekeringen (maar hetzelfde geldt voor de over-
ding of het uitwerken van huwelijkse voorwaarden.
neming of voortzetting) zijn niet hetzelfde voor elk
Om daaraan tegemoet te komen is bij Fiscale
type kapitaalverzekering. Ook het fiscale regime
Onderhoudswet van 20042 de Wet IB 2001 met
waaronder de kapitaalverzekering valt is van
ingang van 1 maart 2005 aangepast. Daarbij wer-
belang.
den drie wijzigingen aangebracht: - de beperking in kring van verzekerden voor de kapitaalverzekering eigen woning werd opgehe-
2. Kapitaalverzekering eigen woning (box 1)
ven; - de kapitaalverzekering eigen woning kan bij
1
2
Directeur van een bedrijf voor vaktechnische ondersteuning en mediator.
Wet van 16 december 2004, Stb. 2004, 657. 3
Besluit van 30 januari 2006, nr. CPP2005/2169M.
2.1. Algemeen
beëindiging van een huwelijk of een duurzame
Bij de financiering van de eigen woning met een
gezamenlijke huishouding geruisloos worden ver-
hypotheek wordt vaak als onderdeel van de spaar-
deeld;
of levenhypotheek een kapitaalverzekering geslo-
- het schuldbegrip voor de vrijstelling van de kapi-
ten. De uitkering uit deze kapitaalverzekering
taalverzekering eigen woning werd gelijk gesteld
wordt dan gebruikt om bij leven of overlijden de
aan de eigenwoningschuld in de bijleenregeling.
hypotheekschuld af te lossen. Blijkt uit de polis dat
Dat was echter niet afdoende. Ook de staatssecre-
er een directe koppeling bestaat tussen de kapitaal-
taris van Financiën was daarvan doordrongen.
verzekering en de hypotheekschuld van de eigen
Daarom is recentelijk in een besluit nader op de toe-
woning, dan kan de kapitaalverzekering als een
deling, voortzetting en overneming van kapitaal-
kapitaalverzekering eigen woning worden aange-
verzekeringen en lijfrenten bij echtscheiding
merkt. Een kapitaalverzekering kan alleen een kapi-
ingegaan,3 om aan de praktische problemen die
taalverzekering eigen woning zijn als een verzoek is
juni 2006 - ESTATE PLANNER
7
gedaan bij de belastinginspecteur bij het indienen
ners nog aan de voorwaarden voor een kapitaal-
van de aangifte. Bestond de kapitaalverzekering al
verzekering eigen woning voldoet.
op 1 januari 2001, dan moest het verzoek plaats vin-
Als de nieuwe verzekering een voortzetting is van
den uiterlijk bij het indienen van de aangifte
de oude, dan is dat in beginsel geen probleem. In
inkomstenbelasting 2001. Wordt op een later tijd-
de parlementaire stukken van de Fiscale Onder-
stip een kapitaalverzekering afgesloten, dan moet
houdswet is opgemerkt dat er echter geen sprake
het verzoek om de kapitaalverzekering als een
mag zijn van een nieuw contract.
kapitaalverzekering eigen woning aan te merken, worden gedaan bij de aangifte over het jaar waarin
2.3. Problemen als geen sprake meer was van een
de kapitaalverzekering wordt gesloten. Een eenmaal
eigen woning
gedaan verzoek is onomkeerbaar. Het rente-
Het komt vaak voor dat beide partners eigenaar
bestanddeel van de uitkering uit een kapitaal-
zijn van de woning, dat de man de woning verlaat
Een fictieve uitkering vindt
verzekering eigen woning is belast in box 1, met
en de vrouw in de woning achterblijft. De hypo-
plaats als de verzekering
dien verstande dat in de wet vrijstellingen zijn
theek met kapitaalverzekering gaat over naar de
opgenomen.
man. Voor hem vormt het huis dan echter geen
degene die niet de eigenaar
De kapitaalverzekering eigen woning waarop de
eigen woning meer. Hetzelfde geldt als de man
van de woning is
vrijstellingen van toepassing zijn, is de verzekering
alleen eigenaar was van de woning en de vrouw in
die gekoppeld is aan de woning die voor de verze-
de woning achterblijft. De man is in deze situaties
keringnemer, zijn echtgenoot of degene met wie
voor de kapitaalverzekering geen toegestane ver-
hij duurzaam een gemeenschappelijk huishouden
zekerde meer.6
voert, een eigen woning in de zin van de Wet IB
Is degene die de verzekering krijgt toegedeeld niet
2001 vormt.4
de eigenaar van de woning, dan vindt voor de
In deze omschrijving schuilt in geval van echtschei-
inkomstenbelasting een fictieve uitkering plaats.7 Er
ding nu het probleem. Wordt niet meer aan de
is geen daadwerkelijk inkomen genoten, maar er
voorwaarden eigen woning voldaan, dan wordt de
moet wel inkomen worden aangegeven. In die situ-
verzekering geacht tot uitkering te zijn gekomen.
atie is het wel mogelijk gebruik te maken van de
Het rentebestanddeel in de (fictieve) uitkering is
hoge vrijstelling,8 zelfs als nog geen vijftien of twin-
dan belast in box 1.
tig jaar premie is betaald. Na de fictieve uitkering
wordt toegedeeld aan
verhuist de polis naar box 3. Vanaf dat moment is 2.2. Versoepeling van eisen voor fiscaal geruisloze
jaarlijks vermogensrendementsheffing verschuldigd
toedeling
over de gemiddelde waarde van de verzekering.
In het verleden kon de kapitaalverzekering eigen
Inmiddels is ook deze regeling aangepast. Besluit
woning fiscaal geruisloos worden toegedeeld als de
de eigenaar van de polis binnen drie jaar (opnieuw)
betrokken kapitaalverzekering deel uitmaakte van
een woning te kopen die aangemerkt wordt als
een (beperkte) huwelijksgemeenschap. Waren part-
eigen woning, dan kan de kapitaalverzekering
ners gehuwd onder huwelijkse voorwaarden dan
opnieuw worden aangemerkt als kapitaalverzeke-
kon fiscaal geruisloze doorschuiving alleen plaats
ring eigen woning, indien de polis aan de nieuwe
vinden als de kapitaalverzekering behoorde tot een
woning gekoppeld wordt.9 De nog resterende vrij-
Art. 3.111 lid 1 Wet IB 2001.
beperkte gemeenschap. Bij besluit van 29 april
stelling in box 1 wordt dan verhoogd met de geno-
Besluit van 29 april 2004, nr CPP2004/476M, V-N 2004/26.9.
20045 is deze eis versoepeld; voor de fiscaal geruis-
ten vrijstelling bij de fictieve uitkering. Het verschil
loze overgang naar de andere partner is het niet
tussen de waarde van de verzekering, verminderd
Art. 3.116 lid 2 onderdeel c Wet IB 2001.
langer noodzakelijk dat de kapitaalverzekering
met het rentebestanddeel in de fictieve uitkering,
eigen woning behoort tot een gemeenschap. Voor
verminderd met de betaalde premies, mag dan als
Art. 3.116 lid 3 Wet IB 2001.
het besluit gold een terugwerkende kracht tot
extra betaalde premie worden aangemerkt. Dit
1 januari 2001.
alles heeft tot gevolg dat de verzekeringnemer
De vraag rijst in hoeverre een kapitaalverzekering
weer recht krijgt op de volledige vrijstelling kapi-
na toedeling (of ingeval van privé-vermogen over-
taalverzekering eigen woning. Aan de andere kant
neming of voortzetting van) aan één van de part-
heeft dat ook tot gevolg dat wanneer een partner
4
5
6
7
8
Art. 3.118 Wet IB 2001. De hoge vrijstelling bedraagt € 140.500, de lage vrijstelling € 31.900. 9
Art. 3.118 lid 5 Wet IB 2001.
8
ESTATE PLANNER - juni 2006
de eigen woning verlaat en de polis meeneemt,
de hardheidsclausule kan worden toegepast moet
maar niet binnen de driejaarsperiode aan een
dit in andere gevallen namelijk leiden tot een mini-
(andere) eigen woning koppelt, de polis geacht
male teruggaaf van € 113.
wordt fictief tot uitkering te zijn gekomen. Het gevolg is dan belastingheffing over het rentebe-
2.6. Wijziging van het verzekerde lijf
standdeel na aftrek van de vrijstelling.
De Fiscale Onderhoudswet 2004 was niet geheel duidelijk over het antwoord op de vraag of het ook
De verhuisregeling geldt niet voor op 30 december 2000
2.4. Splitsing van polissen
mogelijk was het verzekerde lijf te wijzigen. Bij
Het is ook mogelijk dat de polis gesplitst wordt in
besluit van 30 januari 2006 is dit recht gezet.
twee polissen. Beide polissen kunnen dan gezien
Aanpassing van het verzekerde lijf is mogelijk als
worden als een voortzetting van de oude polis, mits
deze plaats vindt als gevolg van scheiding, mits dit
beide personen een eigen woning bezitten waar-
er niet toe leidt dat een nieuw contract tot stand
aan de polis wordt gekoppeld. Om de bandbreedte
komt. In de praktijk zal dit ertoe leiden dat altijd
te berekenen wordt de reeds betaalde premie even-
een fiscaal geruisloze omzetting aan de orde is. Wat
redig aan de polissen toegerekend.
nog rest is het nadeel dat de vrijstelling kapitaalverzekering eigen woning na echtscheiding in veel
bestaande verzekeringen die worden omgezet in een
De kring van personen die als verzekerde kan fun-
situaties nog maar de enkelvoudige vrijstelling is
kapitaalverzekering eigen
geren van een kapitaalverzekering eigen woning is
(en niet de dubbele zoals tijdens het huwelijk gold).
woning
sinds 1 maart 2005 uitgebreid. Het is nu mogelijk bij het beëindigen van een huwelijk of een duurzaam
2.7. De verhuisregeling
gezamenlijke huishouding wijzigingen aan te bren-
De verhuisregeling13 houdt tegemoetkomende
gen in de persoon van de verzekeringnemer of de
regels in voor de situatie dat aan de belastingplich-
begunstigde van een kapitaalverzekering eigen
tige geen eigen woning meer ter beschikking staat
woning zonder dat dit fiscale gevolgen heeft.10
met als gevolg dat de kapitaalverzekering fictief tot uitkering komt. De voormalige gezamenlijke eigen
2.5. Gedeeltelijke omzetting
woning mag nog ten hoogste twee jaren door de
Ook de gedeeltelijke omzetting van een kapitaal-
vertrekkende partner als een eigen woning worden
verzekering eigen woning in een andere kapitaal-
aangemerkt onder voorwaarde dat aannemelijk is
verzekering is fiscaal mogelijk geworden.11 Deze
dat de woning gedurende die periode aan de
wijziging is pas op 1 maart 2005 van kracht gewor-
achterblijvende voormalige partner ter beschikking
den. Over de periode van 1 januari 2001 tot 1 maart
staat. De fictieve uitkering wordt daarmee voor de
2005 bleven de problemen (ook voor splitsing van
duur van deze periode uitgesteld. De verhuisrege-
polissen) echter bestaan. Daarom is bij voornoemd
ling geldt niet voor op 31 december 2000 bestaan-
besluit goedgekeurd dat de in bovengenoemde wij-
de kapitaalverzekeringen, die worden omgezet in
zigingen neergelegde mogelijkheden tot aanpas-
een kapitaalverzekering eigen woning. Op het
sing van een kapitaalverzekering eigen woning
moment dat daar een fictieve uitkering plaats vindt
reeds per 1 januari 2001 mogen worden toegepast.
zal direct moeten worden afgerekend. Een schoon-
Jammer is echter dat dit pas na vier jaar met terug-
heidsfoutje dat de wetgever naar mijn mening zou
werkende kracht gebeurt. De meeste aangiften
moeten repareren.
over 2001 en 2002 zijn immers al onherroepelijk en 10
Art. 3.119 Wet IB 2001.
dat leidt ertoe dat men wel een beroep kan doen
11
Art. 3.119 Wet IB 2001.
op het besluit, maar daarbij afhankelijk is van goed-
12
13
14
Art. 65 AWR.
Art. 3.118, tweede lid Wet IB 2001.
dit geldt voor alle kapitaalverzekeringen die niet bestonden op 14 september 1999.
3. Kapitaalverzekeringen in box 3
moedigheid van de belastinginspecteur. Dat betekent dat men een beroep moet doen op de
Als een kapitaalverzekering in box 3 valt en het
hardheidsclausule van art. 63 AWR. De vraag die
overgangsrecht14 niet van toepassing is, hoeft deze
daarbij opkomt, is of dan ook voldaan moet zijn
fiscaal niet aan specifieke eisen te voldoen. Zij kan
aan de voorwaarde dat een ambtshalve verminde-
fiscaal naar eigen wens worden aangepast en op
ring moet leiden tot een minimale teruggaaf.12 Als
elke gewenste wijze worden verdeeld of overge-
juni 2006 - ESTATE PLANNER
9
dragen. De kapitaalverzekering moet gewaardeerd
de werking in dergelijke situaties behouden blijft,
worden naar de waarde in het economische ver-
mits de (gezamenlijke) premie die verschuldigd is
keer.
voor de verzekeringsuitkering bij leven en bij over-
Valt een verzekering wel onder het overgangsrecht,
lijden niet hoger wordt.16
dan kan deze alleen zonder fiscaal nadelige gevolgen worden aangepast als de verzekering niet daadwerkelijk verandert en als de aanpassing plaats vindt in het kader van een boedelverdeling.
4. Kapitaalverzekeringen onder het overgangsrecht
5. Toerekening van een lijfrente bij echtscheiding als de lijfrente niet tot de gemeenschap van goederen behoort Op grond van art. 3.134 lid 2 Wet IB 2001 zijn er in het kader van de verdeling van een gemeenschap bij echtscheiding of bij scheiding van tafel en bed
Bij oude kapitaalverzekeringen komen twee rege-
mogelijkheden een lijfrente fiscaal geruisloos
lingen met eerbiedigende werking voor. In de eer-
– geheel of gedeeltelijk – te vervreemden aan de
ste plaats gaat het om kapitaalverzekeringen,
andere (ex-)echtgenoot of zodanig te wijzigen dat
gesloten vóór 1 januari 1992, waarvoor het regime
de uitkeringen uit de lijfrente de andere (ex-)echt-
Bij echtscheiding komt het
van de Wet IB 1964 blijft gelden. Dit zijn de zoge-
genoot toekomen.
vaak voor dat de verzekerd
noemde pre-Brede-Herwaarderingspolissen. In de
Er zijn echter situaties denkbaar waarin geen
persoon wordt gewijzigd
tweede plaats betreft het kapitaalverzekeringen,
gemeenschap van goederen bestaat, terwijl het
waardoor de hoogte van het
gesloten vóór 15 september 1999, waarvoor de bij-
toch gewenst is dat de uitkering uit een lijfrente
verzekerd risico kan wijzigen
zondere waardevrijstelling van box 315 kan gelden.
geheel of gedeeltelijk toekomt aan de andere echt-
Wanneer de ene kapitaalverzekering wordt omge-
genoot.
zet in een andere mag het verzekerde kapitaal niet
Daarbij kan gedacht worden aan de situatie waarin
worden verhoogd als de betrokkene het pre-Brede-
de rechter gelast de waarde van een lijfrente te ver-
Herwaarderingsregime wil behouden. Hetzelfde
rekenen, ondanks het feit dat er geen gemeen-
geldt voor het behoud van het recht op de bijzon-
schap van goederen bestaat. Of situaties waarin op
dere waardevrijstelling van € 123.428 in box 3 voor
grond van een verrekenbeding de waarde van een
de omgezette kapitaalverzekering. Ontbreekt een
lijfrente moet worden verrekend, terwijl geen
verzekerd kapitaal dan geldt de voorwaarde dat de
gemeenschap van goederen bestaat. Het gaat hier
premies niet verhoogd mogen zijn. Een verhoging
dus niet om situaties van toedeling, voortzetting of
van het verzekerd kapitaal, dan wel bij gebreke
overneming in het kader van echtscheiding, maar
daarvan een verhoging van de premies, is wel toe-
om situaties van verrekening voorafgaand aan de
gestaan als deze plaats vindt op grond van een
echtscheiding.
normale en gebruikelijke optieclausule. Om te be-
15 Art. I onderdeel AN Invoeringswet Wet IB 2001.
16
Besluit van 30 januari 2006, nr CPP2005/2169M. 17
Art. 3.133 Wet IB 2001.
Art. 30i lid 1 onderdeel b jo. art. 30i lid 2 AWR. De revisierente bedraagt 20%. 18
oordelen of hieraan is voldaan moet zowel getoetst
Wordt de lijfrente geheel of gedeeltelijk ver-
worden bij leven als bij overlijden. Juist bij echt-
vreemd, of wordt deze zodanig gewijzigd dat de
scheiding komt het vaak voor dat de verzekerde
uitkeringen uit de lijfrente geheel of gedeeltelijk
persoon gewijzigd wordt, waardoor de hoogte van
aan de andere echtgenoot toekomen, dan kunnen
het verzekerde risico kan wijzigen. En dat kan weer
deze handelingen niet fiscaal geruisloos plaatsvin-
gevolgen hebben voor de hoogte van het deel van
den. Naar de letterlijke wettekst moet het immers
de premie dat betrekking heeft op de verzekerings-
gaan om de verdeling van een gemeenschap bij
uitkering bij leven en/of voor de hoogte van het
echtscheiding. Het gevolg was dat voor de heffing
deel van de premie dat betrekking heeft op de ver-
van de inkomstenbelasting negatieve uitgaven voor
zekeringsuitkering bij overlijden. Zonder nadere
inkomensvoorzieningen in aanmerking moesten
regeling zou daardoor de eerbiedigende werking
worden genomen17 en dat revisierente verschuldigd
verloren gaan. Omdat de staatssecretaris dit niet
kon zijn.18
wenselijk vond is goedgekeurd dat de eerbiedigen-
10
ESTATE PLANNER - juni 2006
Omdat deze situaties zoveel lijken op hetgeen in de
rende de looptijd van de lening immers met voor-
wet is geregeld, met dien verstande dat er geen
rang verhaal uitoefenen op de verzekering. Als
gemeenschap van goederen is, mag op grond van
deze kapitaalverzekering moet worden overgedra-
het besluit van 30 januari 2006 worden aangeno-
gen is toestemming van de geldverstrekker vereist.
Het is gewenst dat de
men dat een verdeling heeft plaatsgevonden, waar-
wetgever een regeling geeft
bij wordt gedaan alsof sprake is van een
voor de situatie dat de
gemeenschap van goederen. De verzekeraar hoeft
echtgenoten een
in dergelijke situaties bij een gezamenlijk verzoek
7. Afwikkeling verrekenbedingen
verrekenbeding zijn
van de beide partners voor splitsing of toerekening
Wanneer verrekening of overdracht van een kapi-
overeengekomen en de
van een lijfrente geen rekening meer te houden
taalverzekering plaatsvindt in het kader van de
overdracht van een kapitaal-
met negatieve uitgaven voor inkomensvoorzienin-
afwikkeling van een verrekenbeding, opgenomen
gen en revisierente.
in huwelijkse voorwaarden, is geen sprake van een
verzekering plaatsvindt
gemeenschap. Bij overdracht van een kapitaalverzekering gelden bovengenoemde faciliteiten dan
6. Verdeling van de gemeenschap
niet en dus zijn fiscale sancties van toepassing. Het zou de wetgever sieren als hij ook daar een passen-
De wijze waarop de gemeenschap verdeeld moet
de regeling voor zou vinden zodat deze problemen
worden is vrij. Wel moeten partijen bij de verdeling
zich niet voordoen.
jegens elkaar de redelijkheid en billijkheid in acht nemen. Doorgaans wordt de verdeling vastgelegd in een echtscheidingsconvenant of een akte van
8. Tot slot
verdeling. De goederen moeten rechtsgeldig geleverd worden. Een levensverzekering wordt geldig
Door een besluit te publiceren waarmee een aantal
geleverd door in de akte van verdeling of in het
praktische fiscale problemen ingeval van echtschei-
echtscheidingsconvenant vast te leggen dat de ver-
ding wordt voorkomen, geeft de staatssecretaris
zekering aan één der ex-partners wordt toegedeeld
van Financiën aan dat hij er oog voor heeft dat wet-
dan wel dat de verzekering wordt gesplitst. De ver-
geving en praktijk niet altijd naadloos op elkaar
zekeringsmaatschappij moet hiervan een afschrift
aansluiten. Dat is te prijzen. Het is alleen jammer
ontvangen. Een andere manier om een kapitaalver-
dat het vijf jaar heeft geduurd voordat hij tot het
zekering geldig te leveren is door beide ex-partners
besef kwam dat dit moest gebeuren. Nu het dikwijls
een akte van overdracht te laten ondertekenen en
voorkomt dat in huwelijkse voorwaarden een ver-
deze aan de verzekeraar te overhandigen.
rekenbeding wordt opgenomen, kan de fiscale wet-
In de praktijk komt het vaak voor dat geldverstrek-
gever niet achterblijven en zou ook voor deze
kers eisen dat de verzekering aan de geldverstrek-
gevallen een regeling moeten worden gegeven om
ker verpand wordt zodat deze extra zekerheid
de ongewenste fiscale consequenties van het verre-
heeft. In die situatie kan de geldverstrekker gedu-
kenbeding te minimaliseren.
juni 2006 - ESTATE PLANNER
11
