©Tim Mannaerts en Cindy Stroobandt
Format muziekstimulatie
Inleiding Naar aanleiding van de conceptnota van Vlaams minister van onderwijs Pascal Smet over de inhoudelijke vernieuwing van het deeltijds kunstonderwijs, werd dit format opgesteld. Volgens deze conceptnota zal de startleeftijd in het kunstonderwijs verjongen naar zes jaar. Hierin zagen we een uitgelezen kans om een project uit te werken voor de derde kleuterklas aangezien dit een nieuwe doelgroep zal worden. Dit project is opgesteld en uitgevoerd in de praktijk waardoor er enkele verbeteringen konden aangebracht worden. Het format ziet er als volgt uit: Een voormiddag met alles rond muziekstimulatie. Dit begint met een ochtendritueel in de kleuterklas waarbij alles gedaan wordt aan de hand van muziek. Daarna is er tijd voor een muzikaal verhaal met grote interactie van de kleuters en na de speeltijd is er een uurtje zingen, dansen en musiceren met muzikale tegenstellingen. In de namiddag staat er een snuffeltocht in de muziekacademie op het programma (dit kan evengoed in het repetitielokaal van je vereniging). Daar krijgen ze een beperkt aantal instrumenten aangeboden die op een leuke manier worden voorgesteld. In dit format zijn dit zeven instrumenten. Met je vereniging kan je gerust andere of meerdere instrumenten kiezen. Om de dag af te sluiten is er een slotmoment waarin de kindjes alles over de dag kunnen vertellen. Dit format is samen met een stagiair kleuteronderwijs in de praktijk uitgevoerd waardoor dit zeker ook pedagogisch onderbouwd is. Bovendien hebben we erop gelet dat dit format quasi geen prijskaartje bevat en dat het bruikbaar is voor verenigingen en het onderwijs. Je kan dit als vereniging perfect aanpassen aan je mogelijkheden, instrumenten en budget. Je kan er ook een samenwerking van maken tussen jouw vereniging en de basisschool. Voel je niet geremd door de doelgroep ‘derde kleuterklas’. Je kan dit format gerust ook toepassen op de jeugd in je vereniging. Je zal wel merken dat bepaalde ‘spelletjes’ specifiek op kleuters gericht zijn. Niets houd je tegen om kleuters te betrekken in je activiteit of om dit deel weg te laten. Voor het gebruik van de liedjes wil ik graag volgende namen vermelden. Een grote dankjewel aan Margré Van Gestel, Marijke Albers, Marijke Ram, Job Eppen, Tietia Haarsma, Marijke Greweldinger, Leuo Aussems en Koor & stem. Ook het boek Kleuterwijs: liedbundel voor kinderen van 3-7 jaar, geschreven door Frans Haverkort, Rinze van der Lei en Lieuwe Noordam, heeft me goed geholpen bij het maken van dit format.
Veel lees-, probeer-, lach- en muziekplezier! Joke Mannaerts Voor meer informatie kan je terecht bij
[email protected] of bij Vlamo op het e-mailadres
[email protected]. ©Tim Mannaerts
Algemene informatie Leeftijd: 5-6 jaar Aantal kleuters: een groep van maximum 15 kinderen is aan te raden Dagindeling van een 3e kleuterklas of je kan natuurlijk ook zelf je indeling maken:
8u30-10u10 PAUZE 10u30-11u20 PAUZE 13u10-14u55 PAUZE 15u10-16u00
Locatie:
kleuterklas turnzaal muziekacademie (je repetitielokaal)
Nodig materiaal:
Ritmestokjes Schuddoosjes/ schudeitjes Sambaballen belletjes/ bellenkransen Regenstok Didgeridoo Shakers Kokosnoten Mini-cymbaaltjes Woodblock Trommelstokjes Triangel Waterflesjes Liedjes (partituur + muziek) Prenten Inkledingsmateriaal voor je lokaal Het boekje voor het muzikaal verhaal Claves Frisbees Paraplu’s Een zak met rietjes (2 kleuren)
©Tim Mannaerts
Voormiddag Doel: In de voormiddag is het doel het exploreren en verfijnen van de omgang met muziek. De kleuters leren tegenstellingen op een muzikale manier duidelijk onderscheiden, gaan aan de slag met ritmische instrumentjes en zingen uit volle borst mee. Een belangrijk deel is natuurlijk ook de herhaling. Herhaling is goed voor kleuters omdat ze blij zijn wanneer ze na de vele herhalingen, de tekst kunnen meezingen.
Onthaal: 8u308u30-9u15 Dit deel van de dag is vooral bedoeld om structuur te geven aan de kleuters. Een vaste structuur in het dagprogramma geeft kinderen een houvast. Je zal op het eerste zicht, als vereniging, misschien denken dat je met dit deel niks kan aanvangen. Toch geeft het weer hoe je jonge kinderen allerhande zaken kan leren, uitleggen via muziek en in een samenwerking met de basisschool kan dit zeker van pas komen. Eenmaal gestart en gesetteld, wensen we elkaar goede morgen met het liedje ‘goedemorgen goedemorgen’. Alle kleuters kenden dit al en zongen uit volle borst mee. Goedemorgen, goedemorgen Bron: http://users.telenet.be/jufeveline/juffen/klas/klasliedje.htm (druk Music fantasy muzieknootjes en CD ‘er komt gezang uit het behang!’) Daarna worden de namen overlopen. De kleuterleidster overloopt de namenlijst. Het kindje van de week en zijn helpertjes worden overlopen. De juf kijkt samen met de kleuters wie er deze week het ‘kindje van de week’ is, wie er instaat voor de vuilbakken, wie er de jassen en boekentassen mooi moet hangen en wie er zorgt voor de brooddozenbak. Dit is niet in elke klas zo, maar kan wel dienen als voorbeeld! Vervolgens kijken we naar de weekkalender. Het liedje ‘wat voor dag is het’ wordt gezongen. Het kindje van de week mag de kalenders veranderen. Wat voor dag is het? Bron:http://www.jufjanneke.nl/klas/Liedje%20luister%20goed,%20ik %20heb%20een%20vraag.JPG Als voorlaatste zingen ze het liedje ‘we kijken door de ruiten’ en hangt het kindje van de week de juiste weersymbooltjes aan de weerkalender. We kijken door de ruiten Bron: http://users.telenet.be/jufeveline/juffen/klas/klasweer.htm (druk Music fantasy muzieknootjes en CD ‘er komt gezang uit het behang!’)
Als laatste ritueel wordt het weekend overlopen. De kleuterleidster leest voor uit een schriftje waarin de ouders van een kleuter naar keuze, iets over het voorbije weekend geschreven hebben.
Muzikaal verhaal: 9u309u30-10u00 Bij het vertellen en het uitbeelden van een muzikaal verhaal is het de bedoeling om de kindjes voeling te geven met de link tussen geluid en materiaal. Elk geluid in dit verhaal wordt voorgesteld door een klein muziekinstrument. ‘Koosje maakt muziek’ Auteur: Vera de Backker Met tekst van Karen van Holst Pellekaan (je kan dit boek gemakkelijk uitlenen in de bibliotheek)
Korte samenvatting: Koosje wil het liefst de hele dag in het bos spelen. Mama zegt dat het misschien gaat onweren, maar daar is Koosje helemaal niet bang voor. Ze gaat eropuit en ontdekt allerlei dingen waar ze muziek mee kan maken. In het begin van het verhaal zit een liedje dat op het einde ook terugkeert. Je test best eerst of het niveau niet te moeilijk is voor jouw doelgroep. Je zingt dit liedje voor het verhaal, tijdens het uitdelen van de muziekinstrumentjes en op het einde van het verhaal wanneer alle instrumentjes samen komen. In alles zit muziek (luisterfragment) Bron: http://anneroos.punt.nl/?a=2005-11#268085
de de de de de de
holle tak in het verhaal wordt weergegeven door een didgeridoo. uitgebloeide papavers worden weergegeven door shakers. kokosnoten blijven uiteraard 2 halve kokosnoten (je kan ook claves of stokjes gebruiken). peulen worden nagebootst door schuddoosjes (heel makkelijk te knutselen) of met schudeitjes. steentjes op een stukje riet worden weergegeven door bellenkransen. holle boomstam wordt weergegeven door een woodblock met twee stokjes.
De eerste maal doen jij en ‘je assistent’ het voor. De ene persoon leest het verhaal terwijl de andere de muziekinstrumentjes laat horen. Daarna deel je de instrumentjes uit en laat je de kleuters even experimenteren. Vervolgens vraag je de kleuters hun instrumentjes te laten horen wanneer jij de naam van het instrument zegt, zodat ze goed weten welk instrument ze vast hebben. Uiteindelijk moeten ze allemaal hun instrumentje voor de voeten op de grond leggen. Wanneer hun instrument in het verhaaltje voorkomt, mogen ze het oppakken en het laten horen. (om dit visueel voor te stellen kan je ook prenten van de instrumenten gebruiken. Aandacht voor het juist hanteren van de instrumenten is ook belangrijk!) Benodigdheden:
30 minuten boekje didgeridoo (of een buis om op te blazen) shakers kokosnoten, claves of stokjes schuddoosjes of schudeitjes bellenkransen woodblock regenstok een gezellige kring
Speeltijd: 10u1010u10-10u30 Muziekstimulatie: Muziekstimulatie: 10u4010u40-11u20 Het volgende deel is uitgewerkt aan de hand van het onderwerp kunst. Dit was het onderwerp van de stagiair kleuteronderwijs. Je kan de kunstwerken die je in bijlage vindt gebruiken of achterwege laten en puur voor de muziek gaan. Ook de volgorde of hoeveelheid kan aangepast worden. In dit deel van de dag gaat het puur om muzikale tegenstellingen, ritme en motoriek. In het leven zijn er oneindig veel tegenstellingen en muziek is vaak een mooi hulpmiddel om deze aan kinderen duidelijk te maken. Ook motorische en ritmische vaardigheden kunnen leuk aangebracht worden met muziek. We brengen vandaag een bezoekje aan het museum. Elk kunstwerk vraagt om een betekenis en zal bij ons tot leven komen. Op weg naar het museum zingen en marcheren we: ♪ tam tam tam tam, daar komen de bezoekers aan, ze lopen keurig in de maat bij ons door de straat ♪ Tam Tam van Marijke Ram en Job Eppen Bron: zie partituur in bijlage Muzikale tegenstelling: hoog/laag 1) Het eerste kunstwerk is een aquarium met visjes. (zie bijlage) Je legt het liedje ‘Aquarium’ van ‘Le carnaval des animaux’ op en vertelt dat visjes rondzwemmen in een aquarium. Als het donker wordt en de muziek lager begint te klinken dan zakken de visjes naar de bodem om te gaan slapen. Elk kindje krijgt een doekje. Tijdens de muziek zwemmen de kindjes al wapperend rond met hun doekje. Ze maken sierlijke, grote bewegingen. Op een bepaald moment hoor je het liedje als het ware stilvallen en lager worden. Dan gaan de kindjes, net als de visjes slapen en wapperen ze met hun doekje naar beneden tot ze helemaal op de grond liggen en slapen. Als de muziek terug hoger en actiever wordt, zwemmen de kindjes weer verder. 2) Het volgende kunstwerk is superwoman krokodil Als de kindjes wild zijn, niet rustig worden en je ze actief wil bezighouden, dan is het nu de ideale moment voor ‘wie ligt daar zo stil?’ Je kan dit op gelijk welk moment laten plaatsvinden wanneer je vindt dat je kindjes nood hebben aan een moment om zich uit te leven. Je zingt het liedje voor. Een van de kinderen ligt als krokodil op de grond in het midden van een kring. Aan het eind van het lied maakt een kindje de krokodil voorzichtig wakker. De krokodil is boos en springt op en loopt achter het kindje. Het is de bedoeling dat het kindje de cirkel rondloopt en terug op zijn plaats gaat zitten voordat de krokodil hem/haar kan tikken. Daarna wordt het kindje dat de krokodil wakker maakte, de krokodil. (de naam vader in het liedje vervang je door de naam van het kindje)
Wie ligt daar zo stil van J. van der Reijden Bron: http://www.tuimeloor.be/?cat=3 (onderaan de website) Zie partituur in bijlage (Kleuterwijs) 3) Kunstwerk nummer drie is een wereldbol Als je vindt dat je kindjes nog wel wat meer hoog/laag stimulatie kunnen gebruiken dan is het volgende liedje ook heel bruikbaar. Het liedje ‘Rond’ van Marijke Albers is heel eenvoudig uit te beelden en vaak te herhalen. Wijs in de lucht, wijs naar de grond, draai rond je as en teken een bol in de lucht. Rond van Marijke Albers Bron: zie partituur in bijlage
4) Het hoger/lager spel Een leuk spelletje om je muzikanten te laten kennismaken met alle instrumenten van de harmonie of fanfare is het ‘hoger/lager spel’. Je zoekt allemaal afbeeldingen van instrumenten en toont ze achter elkaar aan de kindjes. Ze moeten steeds raden of het hoger of lager klinkt. Muzikale tegenstelling: muziek/geen muziek 1) Kunstwerk van een brandweerauto De kindjes krijgen allemaal een brandweerautostuur (frisbee) en mogen op het liedje ‘wij zijn bij de brandweer’ van Samson en Gert, heel snel rondrijden. Telkens wanneer de muziek stopt, moeten de kindjes zo snel mogelijk stilstaan en een brandje blussen. Vergeet niet: ze vertrekken vanuit de brandweergarage! Wij zijn bij de brandweer (samson) Bron: http://www.youtube.com/watch?v=sU-hgri2_PE 2) Kunstwerk ‘trommeltikken’ Het liedje ‘Tik maar mee’ van Margré Van Gestel wordt ondersteund door stokjes. Je zingt het liedje en je last zelf pauzes in. Op dat moment mogen de kindjes geen geluid meer maken met hun stokjes. Tik maar mee van Margré Van Gestel Bron: zie partituur in bijlage Muzikale tegenstelling: vlug/langzaam 1) Kunstwerk regen met olieverf Het liedje ‘regendruppels’ van Margré Van Gestel wordt uitgebeeld met stokjes op een paraplu. Dit is ook een ritmische oefening voor kleuters. Er zijn vier paraplu’s waaronder je telkens drie kindjes zet en twee kindjes die erop mogen trommelen (deze aantallen kunnen natuurlijk verschillen). Je zingt het liedje voor en na de eerste zin trommel je traag met de stokjes op de paraplu. Na de tweede zin sneller en na de derde zin heel snel. Dit is een enorm leuke ervaring voor kleuters. Daarna kan je omwisselen zodat iedereen de beide zaken ervaren heeft. Regendruppels van Margré Van Gestel Bron: zie partituur in bijlage 2) Gypsy dance Een andere optie is de Spanish Gypsy Dance van het Mantovani Orchestra. Dit is wel een liedje dat je alleen gebruikt bij al iets oudere kinderen omdat er geen uitgesproken verschil is tussen vlug en langzaam. Je kunt de kinderen hierop laten stappen, dansen, klappen… Gypsy dance Mantovani Orchestra Bron: http://www.youtube.com/watch?v=vpm3rzIa-Es
Muzikale tegenstelling: stil/luid 1) Kunstwerk van voeten Het liedje ‘Stamp maar mee’ van Tietia Haarsma is een perfect liedje om de kindjes het verschil te leren tussen stil en luid. Plan zelf wanneer je een stop inlast in het stuk en wanneer je luider en stiller gaat. Dit zal heel verrassend zijn en de kindjes zullen heel veel plezier maken wanneer ze mogen stampen met hun voetjes. Stamp maar mee van Tietia Haarsma Bron: zie partituur in bijlage 2) Tekening van een microfoon Wie zingt het hardst? De kinderen zitten of staan in een kring, een van hen wordt geblinddoekt en in het midden geplaatst. Het is nu de bedoeling dat de hele groep een liedje zingt, maar op een andere manier. De juf fluistert in de oren van de klas of ze heel zacht of gewoon mogen zingen. Één iemand mag er het hardst van al zingen. De blinde moet nu op het gehoor bepalen welk kindje het hardst zingt. Vervolgens moet hij naar hem toe lopen en hem tikken. Motorische oefeningen 1) Mama beer Het liedje ‘mama beer en baby beer’. De kindjes lopen per twee in een cirkel. Op de tekst van het liedje moeten ze op 1 been gaan staan. Dit is een evenwichtsoefening die heel wat concentratie vergt. Mama beer en baby beer van Marijke Greweldinger Bron: zie partituur in bijlage 2) Kind in bad Het douchelied uit dansspetters is ideaal om de volledige motoriek te oefenen. De kindjes vangen telkens een waterdruppel op een ander lichaamsdeel en mogen die niet laten vallen. Dit is een ideaal liedje om je activiteit mee te eindigen. De kindjes lachen zich hiermee te pletter en bewegen heel veel. De douchedruppel Bron: CD dansspetters ‘De douchedruppel’ of you tube voor een filmpje: http://www.youtube.com/watch?v=7irIs4jWVW8
Ritmische oefeningen 1) Schilderen Schilderen op muziek zonder verf is een leuke manier om kindjes kriebels en stimuli te geven. Je laat ze een liedje horen (het is eender welk, meestal neem je een rustig liedje) en ze mogen op de vloer, op de muren, op de meubels of op iemand anders zijn armen schilderen. Je legt wel duidelijke grenzen op wat, waar en hoe. Als je een goede groep hebt of de kindjes zijn al wat ouder, kan je dit doen met waterdruppels. 2) Kan je raden Als je een instrumentenkoffer heb of allerlei andere instrumentjes kan je het liedje ‘kan je raden’ gebruiken om een instrumentje te verstoppen en de kindjes te laten raden welk instrumentje je vast hebt. Kan je raden van Marijke Ram en Job Eppen Bron: Kleuterwijs nummer A18 en zie bijlage voor de partituur 3) De fanfare Je kan je fanfare natuurlijk echt promoten met het liedje ‘rom bom bom de fanfare’. De kinderen staan vrij in de ruimte. Een van de kinderen is muzikant en loop spelend op een trommeltje door de ruimte. Wanneer de zin ‘wil je ook bij de fanfare’ gezongen wordt, blijft het kindje voor een ander kindje staan. Deze muzikant krijgt een ander instrumentje en loopt spelend achter hem aan. Dit doe je zo tot de hele groep aan het marcheren is. (het liedje is in het Fries gezongen, maar is heel makkelijk in het Nederlands te zingen)
De fanfare van Geartsje Douma Bron: Kleuterwijs B44 en zie bijlage voor de partituur Afsluiters 1) Opruimen Om je sessie af te sluiten is het altijd leuk om een opruimlied te gebruiken. Je zingt het vrolijk uit volle borst terwijl de kindjes alles opruimen. We gaan opruimen van M. eykelkamp Bron: Kleuterwijs nummer A46, partituur in bijlage 2) Droomboom Wanneer je als afsluiter liever iets rustig hebt omdat je kindjes bijna moeten gaan slapen of nogal wild staan. Dan kan je het liedje ‘Droomboom’ van Attakatamoeva gebruiken. Dit is een leuk en rustig liedje om te zingen. Droomboom van Leo Aussems Bron: zie bijlagen voor de partituur (dit is een uitgave van koor en stem, liedbundel attakatamoeva, blz. 18) of op internet: http://www.youtube.com/watch?v=PSJor9kmr7c
Andere mogelijkheden voor jouw harmonie of fanfare
1) Instrumenten benoemen Het benoemen van alle geluiden of instrumenten met de ogen dicht vormt een heel leuk spel voor kinderen, zeker als je er af en toe een grapje tussen steekt. Op deze manier leren ze naar elkaar luisteren en leren ze de instrumenten herkennen. Je kan ze ook hun instrument of andermans instrument geblinddoekt laten bespelen. 2) Gehoordozen maken Gehoordozen maken is een heel leuke activiteit als afwisseling op je repetities met de jeugd. Je vult doosjes met rijst, zand, steentjes… Je maakt zoveel mogelijk verschillende reeksen. Er moet wel klankverschil op zitten. Je leert hen aan de hand van allerlei spelletjes hiermee het verschil tussen klanken, materialen en toonhoogtes…. 3) Musiceren zonder instrument Het spelen met lichamelijke instrumenten is ook heel leuk! Je speelt bijvoorbeeld een stuk vanuit de repetitie zonder instrumenten en ze mogen de stem niet gebruiken…
©Tim Mannaerts
