blessurepreventie The Performance Matrix is een instrument dat gebruikt kan worden voor blessurepreventieve screening van sporters. Op basis van de testresultaten kunnen gerichter individuele trainingsschema’s worden ontwikkeld. Hierdoor wordt een hoger rendement verkregen uit stabiliteitstrainingen.
The Performance Matrix Hulpmiddel voor gerichte geïndividualiseerde stabiliteitstraining
Jeannette Hoftijzer
In de dagelijkse sportpraktijk worden
toe. Roussell et al.3 toonden dit bijvoor-
sporters steeds vaker ‘gescreend’. Er
beeld aan met twee dissociatietests voor
worden dan vaak testen afgenomen
de lage rug in een onderzoek bij 32 dan-
voor kracht, actieve en passieve le-
sers. Om de controle van de lage rug te
nigheid en conditie, met behulp van
testen gebruikten zij een ‘Waitersbow’
standaard testprotocollen. Dit heeft
(zie figuur 1) en een ‘Bend Knee Fall
als nadeel dat de neiging ontstaat om
Out’ (zie figuur 2) test. De dansers die
ieder gewricht en iedere spier(groep)
blessurevrij waren ten tijde van de test,
te isoleren. En ook om van hieruit trai-
maar op deze test onvoldoende scoor-
ningsprogramma’s op te zetten die op
den, kregen in het halve jaar na de test
een traditionele manier progressieve
vaker een rug- of beenblessure.
‘load training’ en mobiliserende oefe-
Er zijn ook aanwijzingen dat patiënten
ningen aanbieden.
na een periode van pijnklachten in de lage rug en in de schouder een blij-
Verminderde bewegingscontrole vend verminderde motorische controle Het is niet waarschijnlijk dat je met
in deze gebieden hebben. De verkla-
dit soort ‘geïsoleerde’ metingen ri-
ring hiervoor wordt omschreven als
sicogebieden in kaart kunt brengen
pijninhibitie.
en het blessurerisico van een sporter
Pijn heeft een groter effect op het
kunt voorspellen.1 Er zijn wel steeds
functioneren van langzame motorische
meer aanwijzingen dat verminderde
eenheden dan op het functioneren van
bewegingscontrole een voorspellende
snelle motorische eenheden. Op het
waarde heeft voor het ontstaan en re-
moment dat de sporter pijnvrij is en
cidiveren van blessures.2-5 Het bewijs
hersteld van zijn blessures betekent dit
dat ‘ongecontroleerde beweging’ in ver-
niet, dat de effecten op het functioneren
band staat met pijn en dysfunctie neemt
van met name de langzame motorische eenheden zijn verholpen. Dit kan leiden tot het terugkeren van klachten.6 Door het trainen van de regio’s met een verminderde motorische controle treed er een verbetering van de functie van de langzame motorische eenheden op, wat een gunstig effect kan hebben
Figuur 1. Waitersbow.10
30
Figuur 2. Bend Knee Fall-out.10
S p o r t g e r i c h t n r. 5 / 2 0 1 2 – j a a r g a n g 6 6
op de stabiliteit in de bewegingske-
ten en een vermindering van recidieven met zich mee kan brengen.7 Gezien deze uitkomsten is het zinvol om een screeningmethode te gebruiken die de regio’s, bewegingsrichtingen en het activatieniveau van ongecontroleerde bewegingen kan aantonen. Daarmee zijn we beter in staat om zeer gericht, specifiek op het individu, een
Tabel 1. Vragen behorend bij de test voor glenohumorale endorotatie.
trainingsschema op te stellen voor het verbeteren van motorische controle.
een aantal opties om zich de testbewe-
ners en bewegingswetenschappers on-
ging eigen te maken, waarna de echte
der leiding van Mottram en Commer-
Online systeem
test plaatsvindt en er een score wordt
ford. Sinds twee jaar wordt er gewerkt
The Performance Matrix is een uniek
toebedeeld.
met het huidige online protocol.
je de actieve stabiliteit in bewegings-
Ontstaan
Observatie
ketens kunt beoordelen. Het is niet
De testen worden beoordeeld door
bedoeld ter vervanging van de huidige
Het systeem is ontstaan vanuit de Kinetic Control® methode, die is
methoden en -systemen voor het tes-
ontwikkeld door Sarah Mottram (UK)
baarheid hiervan is een terugkerend
ten van kracht, lenigheid en conditie,
en Mark Commerford (AUS). Deze
punt van discussie, Maar observatie bij
maar kan worden beschouwd als een
methode is gebaseerd op de relatie tus-
dissociatietesten blijkt redelijk betrouw-
extra hulpmiddel om een uitspraak te
sen verminderde bewegingscontrole
baar te zijn8,9 en gelukkig is er op dit
kunnen doen over regio’s van vermin-
en het recidiveren van blessures bij
moment nader onderzoek gaande.
derde bewegingscontrole.
mensen met pijnklachten. Van daaruit
Bij een dissociatietest wordt gevraagd
Het instrument bestaat uit tien testen:
is, met het oog op preventie, een test-
een lichaamsregio te stabiliseren terwijl
vijf op een laag belast activatieniveau
methode ontwikkeld om verminderde
in een aangrenzend gewricht bewogen
en vijf op een hoog belast activatieni-
bewegingscontrole te achterhalen bij
wordt. Door middel van een score ‘ja
veau. De testen worden getoond door
mensen die geen pijnklachten hebben.
of nee’ wordt beoordeeld of iemand de
middel van een video of demonstratie
Aan het huidige systeem is nu tien jaar
lichaamsregio kan stabiliseren. Voor
van een testleider die de test afneemt.
gewerkt door een internationaal team
elke test zijn zogenaamde ‘benchmarks’
Vervolgens krijgt de te testen persoon
van fysiotherapeuten, personal trai-
vastgesteld. Een ‘benchmark’ moet
en eenvoudig online systeem waarmee
High Risk Areas
High Risk Areas
Assets
middel van observatie. De betrouw-
Assets
High Risk Areas
Assets
High Risk Areas
High Risk Areas
Assets
High Risk Areas Low Risk Areas
Assets
Assets
Figuur 3. Bodychart Laag belast activatieniveau.
Assets
Figuur 4. Bodychart Hoog belast activatieniveau.
S p o r t g e r i c h t n r. 5 / 2 0 1 2 – j a a r g a n g 6 6
31
gehaald worden om in het geval van
Trainingsprogramma
een beperking te zien waar het compen-
Een in het systeem getrainde profes-
satiemechanisme zich in ‘uit’. Zo dient
sional kan naar aanleiding van de test-
er bijvoorbeeld bij een test gericht op
resultaten een gedetailleerd trainings-
stabilisatie van het schouderblad een
programma schrijven, dat specifiek
glenohumerale endorotatie van 60 gra-
gericht is op de regio’s en richtingen
den gehaald te worden, terwijl het
van verminderde bewegingscontrole
schouderblad gestabiliseerd blijft. Bij
van de sporter. Dit trainingspro-
elke test dienen dan een aantal vragen
gramma kunnen we aanbieden naast
te worden beantwoord. Zie als voor-
de traditionele vormen van kracht- en
beeld tabel 1 met de vragen bij glenohu-
core training. Sporters kunnen zo snel-
merale endorotatie.
ler rendement halen met een minimale hoeveelheid aan specifieke oefenin-
Testresultaat
gen. De oefenstof (met de daarbij
De uitkomst van de test kan direct na
behorende trainingsvariabelen) wordt
het beëindigen van test 10 worden
volgens geprotocolleerde stappen aan-
gedownload vanuit het online pro-
geboden.13
gramma (zie voor een voorbeeld de
Het trainingsprogramma bestaat uit
figuren 3 en 4).
dissociatieoefeningen en uit active-
In de rapportage worden benoemd:
rende oefeningen voor specifieke
1. de lichaamsregio’s met verminderde
spiergroepen die verantwoordelijk zijn
Figuur 5. Dissociatie oefening: mediorotatie controle heup.
controle (bijvoorbeeld: lage rug/
voor stabilisatie van een specifieke be-
lizer) te activeren. Deze musculatuur
bekken);
wegingsrichting. Bij het opstellen van
is verantwoordelijk voor de stabili-
een trainingsprogramma maken we
satie van de heup in de richting van
verminderde controle zichtbaar is
onderscheid in:
mediorotatie. Er wordt gevraagd de
(bijvoorbeeld flexie, extensie, rechts
– global stabilizers: spieren die ver-
heup van het standbeen te stabiliseren
2. de bewegingsrichting(en) waarin de
antwoordelijk zijn voor de actieve
terwijl het andere been in exorotatie
stabilisatie van gewrichten en die
wordt gebracht. Zo wordt er een me-
verminderde controle zichtbaar is.
met name in hun excentrische func-
diorotatie van de heup in het stand-
Op laag belast activatieniveau (low
tie belangrijk zijn;
been uitgelokt, welke moet worden
rotatie); 3. het activatieniveau waarop de
threshold of motor control), op hoog
– global mobilizers: spieren die een rol
gestabiliseerd.10,13
belast activatieniveau (high thres-
vervullen bij het initiëren van een
De ‘Top Leg Turn Out’ oefening (zie
hold) of op beide niveau’s.
beweging, met name bij snelheid en
figuur 6) kan worden gebruikt om de
Op de bodychart worden de risicoge-
bij invloed van een externe weer-
activatie van de global stabilizer, in dit
bieden met een rode stip aangeduid
stand.
geval de gluteus medius, te bevorde-
als ‘high risk’, een oranje stip staat
De oefentherapie is er dan op gericht
ren zonder compensatie van global
voor ‘low risk’ en gebieden met een
om de global stabilizers te activeren en
mobilizers (m. gluteus maximus en m.
groene stip zijn de zogeheten ‘assets’.
te trainen op het gebied van spier-
piriformus).10,13
De maximale totaalscore is 50; hoe
uithoudingsvermogen en de global
meer zwakke schakels of ongecon-
mobilizers, wanneer er sprake is van
Gebruikers
troleerde bewegingen er gevonden
dominantie van deze spiergroep, te de-
Screening met het systeem kent vele
worden, des te hoger de score. Het
activeren in de keten.11-13
toepassingen. Om er een paar te noemen: bij terugkerende acute blessures,
optimale resultaat is dus 0 uit 50. Door de uitkomst van de test (met
Voorbeeld
bij overbelastingsblessures, bij ver-
het gedetailleerde overzicht van de
Bij een verminderde bewegingscon-
minderde prestaties en bij fouten in de
risicogebieden) te combineren met de
trole van de heup in de richting van
techniek. In Engeland gebruiken een
blessurehistorie van de betreffende per-
mediorotatie (knee-ing in) wordt er
aantal Premier League Football clubs
soon ontstaat er een beeld dat goed kan
gewerkt met dissociatieoefeningen die
het systeem – of de voetbalspecifieke
helpen bij het nemen van beslissingen,
zijn afgeleid van een éénbenige squat
variant daarvan – in hun blessurepre-
o.a. over het invullen van een gericht
(zie figuur 5) en oefeningen om speci-
ventieprogramma’s. Bij het NBA team
individueel (core)-stability programma.
fiek de gluteus medius (global stabi-
New York Knicks wordt sinds twee
32
S p o r t g e r i c h t n r. 5 / 2 0 1 2 – j a a r g a n g 6 6
Figuur 6. Top Leg Turn Out.
moest worden,
gesteld. Na zes weken intensief oefe-
waarna de trai-
nen werden de laagbelaste oefeningen
ning in een tijds-
goed uitgevoerd en is de stap gemaakt
bestek van 2-3
naar hoog belaste (fast motorunits) oe-
weken weer tot
fentherapie (figuur 10 en 11). In de eer-
aan maximale
ste test had de atleet namelijk ook op
belasting werd
dit activatieniveau een verminderde
opgebouwd. De
bewegingscontrole (figuur 9).
laatste drie jaar
Figuur 10 laat een oefening zien waar-
traden de acute klachten op bij het
bij de atleet gevraagd wordt om de
seizoenen met de basketball specifieke
squatten en het voorslaan. In het wed-
lumbale wervelkolom te stabiliseren
variant gewerkt. En in Nederland
strijdseizoen had hij de meeste klach-
en geen rotatie te laten plaatsvinden,
wordt het systeem gebruikt binnen een
ten. Naast de rugklachten had deze
terwijl de voeten op een instabiele
aantal talentontwikkelingsprojecten
atleet tevens te maken met klachten
ondergrond staan en er in de lumbale
van regionale trainingscentra (RTC’s),
aan de linker enkel bij het afremmen
wervelkolom juist een rotatie wordt
sportclubs en sportbonden. Doel is
na een sprint op maximale snelheid.
uitgelokt. Figuur 11 laat een oefening
risicogebieden vroegtijdig in kaart te
De eerste test met het systeem liet
zien waarbij er geen flexie van de lage
brengen en vervolgens het verbeteren
een score van 18/50 zien. Regio’s van
rug mag plaatsvinden, terwijl er heup-
van de belastbaarheid door middel
verminderde controle waren lage rug/
flexie en rotatie van de lage rug plaats-
van specifieke trainingsprogramma’s.
bekken, schouderbladregio en onder-
vindt. Er is o.a. voor deze oefeningen
been en voet (zie figuur 7 en 8).
gekozen omdat uit de test bleek dat
Casus
Vanwege de klachten in de lage rug
de controle in de richting van lumbale
Een 23-jarige atleet van nationaal
is er eerst prioriteit gegeven aan het
flexie en rotatie verminderd was en de
niveau op de 100 en 200 meter, tevens
trainen van de lage rug en bekken. Er
atleet recidiverende acute rugklach-
aspirant lid van het nationale 4x100
werd gekozen om te starten met oefe-
ten had die gerelateerd waren aan
meter estafetteteam, had de afgelopen
ningen op laag belast activatieniveau
deze bewegingsrichtingen (voorslaan,
zes jaren te maken met recidiverende
(motor control) vanwege de invloed
squat).
acute lage rugklachten, die 4-6 keer
van pijn op het functioneren van local
Na 3 maanden is er opnieuw een test
mobilizers.6
De oefeningen
per jaar optraden. De klachten waren
en global
van dien aard dat er minimaal één
werden dagelijks uitgevoerd en per
tering van de scores liet zien (figuur 9).
week volledige rust voorgeschreven
drie weken werd het oefenschema bij-
Sinds het starten met dit specifieke oe-
High Risk Areas
High Risk Areas Assets
High Risk Areas
High Risk Areas
High Risk Areas
Assets
Assets
Assets
High Risk Areas
High Risk Areas
Assets High Risk Areas
Assets Assets
High Risk Areas
afgenomen, welke een zeer sterke verbe-
Assets
High Risk Areas
Figuur 7. Bodychart Laag belast activatieniveau casus atleet.
Figuur 8. Bodychart Hoog belast activatieniveau casus atleet.
S p o r t g e r i c h t n r. 5 / 2 0 1 2 – j a a r g a n g 6 6
33
4. Dillen L van, Maluf KS & Sahrmann SA (2009). Further examination of modifying patient-preferred movement and alignment strategies in patients with low back pain during symptomatic tests. Manual Therapy, 14 (1), 52-60.
A = Assets H = High Risk Areas
A
H
H A A A
H
A
H H
H
H H
H
H
H H
A
H A A
H
H
H
A
A
A
A
A
A
A
A
A
A
H
H
H
H
A
A
Figuur 9. Rechts = Beginmeting. Links = Na 3 maanden 13 punten verbetering.
Met de online ingevulde testresultaten en de gegevens over de blessurehistorie die eveneens kunnen worden ingevoerd kan verder onderzoek worden gedaan naar relaties tussen lichaamsregio’s waarin zich blessures manifesteren en regio’s van verminderde Figuur 10. Dissociatie oefening High Threshold, controle lumbale rotatie.
bewegingscontrole.
Slot Core stability training heeft de laatste jaren een enorme belangstelling gekregen. De specificiteit van oefenstof en de toepassing ervan staat daarbij ter discussie, mede omdat er geen nulmeting aan ten grondslag ligt en er random gekozen wordt voor oefenstof. Figuur 11. Dissociatie oefening High Threshold, controle lumbale flexie.
Door de komst van testprotocollen als The Performance Matrix kunnen we stabiliteitstraining de specificiteit ge-
fenschema, nu tien maanden geleden,
5. Mottram S, Warner M, Chappell P, Morrissey D & Stokes M (2010). Impaired control of scapular rotation during a clinical dissociation test in people with a history of shoulder pain. 3rd ICMD Conference Proceedings. 6. Moseley GL & Hodges PW (2006). Reduced variability of postural strategy prevents normalization of motor changes induced by back pain: A risk factor for chronic trouble? Behavioral Neuroscience, 120 (2), 474–476. 7. Hides JA, Jull GA & Richardson CA (2001). Long term effects of specific stabilizing exercises for first episode low back pain. Spine, 26 (11), 243–248. 8. Luomajoki H, Kool J, Bruin ED de & Airaksinen O (2008). Movement control tests of the low back; evaluation of the difference between patients with low back pain and healthy controls. BMC Musculoskeletal Disorders, 9, 170. 9. Dankaerts W, O’Sullivan PB, Straker LM, Burnett AF & Skouen JS (2006b). The interexaminer reliability of a classification method for non-specific chronic low back pain patients with motor control impairment. Manual Therapy, 11 (1), 28–39. 10. Sahrmann S (2002) Diagnosis and treatment of movement impairment syndromes. Mosby. ISBN-13 978-0-8016-7205-7. 11. O’Sullivan PB (2000). Lumbar segmental ‘instability’ clinical presentation and specific stabilizing exercise management. Manual Therapy, 5 (1), 2–12. 12. Hodges PW (2003). Core stability exercise in chronic low back pain. Orthopedic Clinics of North America, 34 (2), 245–254. 13. Comerford MJ & Mottram SL (2010) Advanced movement optimization training and programme design. Course Notes KC International, UK.
ven die het wellicht nodig heeft.
zijn er geen rugklachten meer opgetreden. Mede daardoor is een zeer duidelijke progressie geboekt in de krachttraining. Het persoonlijk record squat is van 130 kg naar 180 kg verbeterd en het persoonlijk record voorslaan van 90 kg naar 125 kg. Het pijnvrij kunnen opbouwen van de belastbaarheid heeft uiteindelijk geleid tot een flinke verbetering van zijn persoonlijk record op zowel de 100 als 200 meter. Al honderden sporters, nationaal en internationaal, maken gebruik van de mogelijkheden van het systeem of één van de sportspecifieke testprotocollen.
34
Referenties
1. Parkkari J, Kujala UM & Kannus P (2001). Is it possible to prevent sports injuries? Review of controlled trials and recommendations for future work. Sports Medicine, 31 (14), 985-995. 2. Hoof W van, Volkaerts K, O’Sullivan K, Verschuuren S & Dankaerts W (2011). Vergelijking van de lumbale posturale controle bij fietsers met lage rugpijn (flexiepatroon) en een asymptomatische controlegroep. Sport & Geneeskunde, 3 (44): 6-11. 3. Roussel NA, Nijs J, Mottram S, Moorsel A van, Truijen S & Stassijns G (2009). Altered lumbopelvic movement control but not generalized joint hypermobility is associated with increased injury in dancers. A prospective study. Manual Therapy, 14 (6), 630-635.
S p o r t g e r i c h t n r. 5 / 2 0 1 2 – j a a r g a n g 6 6
Over de auteur
Jeannette Hoftijzer is fysiotherapeut en manueeltherapeut en mede-eigenaar van Topfysiotherapie® Delta. Ze is ook freelance medewerkster van Movement Solutions als mede-ontwikkelaar van The Performance Matrix, Football Matrix, Hockey Matrix en Tennis Matrix. Zie www.top-perform.nl voor meer informatie.
