stedelijk museum alkmaar

bedrijfsplan stedelijk museum alkmaar 2010 - 2014

portret van alkmaar

stedelijk Bedrijfsplan m u2010-2014 seum alkmaar Portret van Alkmaar www.stedelijkmuseumalkmaar.nl

1

inhoudsopgave

1 2

1.samenvatting

3-4

2.inleiding

5-7

Ontwikkelingen in en rondom het museum Terugblik periode 2000 - 2009 Sterktes 2000 - 2009 Zwaktes 2000 - 2009

3

3.missie, strategie en ambities 2010-2014

Stedelijk Museum Alkmaar: een Stadsmuseum bij uitstek SWOT-analyse Beleidskaders Missie, visie en doelgroepen 2010-2014: Portret van Alkmaar Profiel en uitstraling Strategische keuzes en doelen 2010-2014

4

4.uitwerking in operationele doelen en projecten 2010-2014

8-12

13-30

Speerpunten, producten en projecten Samenwerking met cultuuren erfgoedpartners Vernieuwing vaste opstelling Tentoonstellingen Educatie Collectie Museum digitaal Marketing en communicatie Commerciële activiteiten Publieksontvangst, beveiliging, techniek en onderhoud

5

31-33

6

34-37

5. o rganisatie Organisatieontwikkeling Bedrijfscultuur Strategische personeelsplanning

6. b edrijfsvoering Het museum als stadsbedrijf van de gemeente Alkmaar Verantwoording en financiële structuur interne verzelfstandiging Exploitatiebudget Financiering van grote projecten Overige bedrijfsvoeringaspecten


portret van alkmaar

3

1

1 . samenvatting

1.

2.

1. Prinses Máxima in het museum 2. De entree van het museum 3. Maarten van Rossum in de Schutterszaal

Het Stedelijk Museum Alkmaar profileert zich in de periode 2010-2014 meer dan ooit als hét geheugen van de stad Alkmaar en het vertrekpunt voor iedereen die de geschiedenis en de kunst van Alkmaar en regio wil ontdekken en beleven. Het museum wil een ‘portret van de stad’ bieden: spiegelend, reflecterend, verbindend, vertrouwd en verrassend, van heden naar verleden, van mensen en gebeurtenissen, van geschiedenis en kunst. Het museum stelt daarom het persoonlijke centraal: met portretten van historische personages, met de verbinding van de persoonlijke geschiedenissen met stedelijke en landelijke gebeurtenissen en met een persoonlijke en gastvrije ontvangst van bezoekers. Het museum zet meer dan voorheen de hoogtepunten van de museumcollectie - zoals de vele schuttersstukken en portretten - sterk in. Om dit alles te bereiken werkt het museum intensief samen met partners in de stad en omgeving en in binnen- en buitenland waarbij de positionering van Alkmaar als aantrekkelijke cultuurhistorische stad de rode draad vormt.

ontwikkelingen museummarkt en economische uitdaging Ontwikkelingen in de museummarkt en toenemende wensen én verwachtingen van ons (potentieel) publiek dagen ons uit onze werkwijze en onze producten meer toegerust te maken op de toekomst. Het museumpubliek van nu (en van de nabije toekomst) vraagt om authenticiteit en uniciteit, maar wil tegelijk ook beleving en spektakel. Het stelt hoge eisen aan de kwaliteit van de presentatie en service van het museum. In tijden van crisis en de daaruit voortkomende zoektocht naar geborgenheid en authenticiteit bieden musea een aantrekkelijk alternatief voor duurdere attracties en uitstapjes. Naast ontwikkelingen in de museummarkt speelt aan het begin van deze bedrijfsperiode de economische recessie, die duidelijk sporen achterlaat in de museumwereld. De terugloop in inkomsten uit sponsoring, fondsen en commerciële

verhuur en in mindere mate de terugloop in bezoekers en bestedingen, vormen een grote uitdaging voor ons cultureel ondernemerschap. Een uitdaging die we graag aangaan, ook omdat steeds meer wordt aangetoond dat cultuur een belangrijke maatschappelijke én economische motor is en de aantrekkingskracht van de stad vergroot.

vernieuwing publieksaanbod De komende jaren richt het Stedelijk Museum Alkmaar zich op de uitbreiding en vernieuwing van het aanbod voor het publiek. Het museum streeft naar een bezoekersaantal dat binnen vijf jaar oploopt naar 45.000. Bezoekers, natuurlijk uit Alkmaar en de regio, maar ook uit de rest van het land en bij gelegenheid over de grenzen heen. Wij zijn ervan overtuigd dat het museum en de stad veel te bieden hebben. Het museum is laag drempelig in prijs en biedt een schatkamer vol geschiedenis en kunst. Aantrekkelijk voor jong en oud, voor de museumbezoeker op zoek naar verdieping en beleving en de recreant op zoek naar verpozing. Merkbouw, cultureel ondernemerschap en vooral concrete producten die aansluiten op de wensen van het publiek, zijn daarbij van cruciaal belang. Educatie, zowel voor het onderwijs als voor het individuele publiek, voor jong én oud, is een intrinsiek onderdeel van al deze producten. Het museum is niet voor niets gratis toegankelijk voor kinderen en jongeren tot en met 18 jaar en loopt daarmee ver vooruit op de landelijke ontwikkelingen.

3.


speelse en interactieve presentaties Managementteam Stedelijk Museum Alkmaar: Lidewij de Koekkoek directeur Loet Schledorn hoofd museale zaken Henny Dubbeldeman hoofd publiek en techniek

Maquettebeeld van Alkmaar

Binnen het museumgebouw zet het museum in op het gefaseerd vernieuwen van de vaste opstelling, die inmiddels bijna 10 jaar oud is. Vernieuwing van het vaste aanbod is niet alleen noodzakelijk vanwege de veroudering en slijtage van de bestaande opstelling, maar vooral om te voldoen aan de kritische eisen van het hedendaagse publiek en om de marktpositie van het museum te consolideren en te versterken. Het museum zal met deze investering niet alleen nieuwe bezoekers aantrekken maar ook het herhalingsbezoek verhogen. Centraal wordt als eerste in 2012 een ‘1573’ presentatie gerealiseerd, waarin de Victorie van Alkmaar op theatrale en interactieve wijze door jong en oud wordt beleefd. Het doel van de vernieuwing van de vaste opstelling is de collectie toegankelijker en eigentijdser, maar ook speelser en interactiever te presenteren. Bovendien wil het museum de hoogtepunten uit de collectie meer in de schijnwerpers te zetten. Speerpunten zijn de nationaal en internationaal belangrijke collecties 16de- en 17de-eeuwse schilderkunst (waaronder de zestien Schuttersstukken en het Interieur van de Grote of Sint Laurenskerk te Alkmaar van Saenredam), de collectie Bergense School/ Noord-Hollands Expressionisme en de deel collecties historisch speelgoed, Alkmaars zilver en Dames Vlaanderen. Natuurlijk blijft het museum spraakmakende tentoonstellingen maken, die meer dan voorheen een relatie hebben met Alkmaar en/of de collectie van het museum. Op het programma voor de periode 2010-2014 staan tentoonstellingen als ‘In het licht van Cézanne, Van Gogh, Le Fauconnier en hun invloed op de Bergense School’, ‘Sesamstraat: dé museumtentoonstelling’, ‘Portret van een familie:

portret van alkmaar

4

vier eeuwen bewoners van de Nijenburg’, ‘Chocola en suikerwerk: de Ringers Cacaofabriek’, ‘Portret van Alkmaar: Alkmaarders door de ogen van de Dames Vlaanderen’, ‘Schatkamer: Alkmaars Zilver uitgelicht’, ‘Open depot: Alkmaars speelgoed uitgelicht’, ‘De Ware Jacob: een ontdekkingstocht naar het oeuvre van Jacob Cornelisz. van Oostsanen’ en ‘Caesar van Everdingen, een oeuvre in portretten’. Vooral in de snel wisselende programmering van de museumfoyer en het toekomstige cultuurcafé ontstaat een podium voor actualiteiten die spelen in de samenleving van Alkmaar en de regio.

samenwerking met cultuuren erfgoedpartners Belangrijk is de samenwerking met de cultuurpartners op het Cultuurplein. Samen werken we aan het verhogen van de aantrekkelijkheid en levendigheid van het plein. Voor de partners in het cultuur gebouw is het versterken van de uitstraling en herkenbaarheid van de gevel een belangrijke wens. Onderdeel hiervan is het realiseren van een cultuurcafé, waarin het Stedelijk Museum Alkmaar, Bibliotheek Kennemerwaard en Artiance Centrum voor de Kunsten partner zijn. Een ontmoetingsplek met kleinschalige activiteiten als lezingen, boek presentaties, koffieconcerten en tentoonstellingen, met een goede horecafunctie en ruimte voor een grote museumwinkel. Het museum gaat zich ook actiever manifesteren in de stad. Zo wordt de intensieve samenwerking met het Regionaal Archief voortgezet (onder meer in de vorm van een Erfgoedportal voor Alkmaar) en wordt de samenwerking met het Kaasmuseum, YXIE - centrum voor woord, beeld en geluid en Monumentenzorg & Archeologie de komende jaren uitgebouwd. Ook buiten de stads- en landsgrenzen wordt samengewerkt met musea en andere organisaties. Het Stedelijk Museum Alkmaar in deze vernieuwde vorm versterkt de binding van (nieuwe) Alkmaarders met de stad en lokt meer museumbezoekers uit Nederland naar Alkmaar. De inwoners van Alkmaar zijn trots op hun rijke cultuurhistorie en op de manier waarop deze wordt getoond. Zij zijn daarmee onze ambassadeurs. Erfgoededucatie speelt hierin een belangrijke rol. Zo draagt het museum direct bij aan de stadsmarketing en aan het vestigingsklimaat: als boegbeeld én als portret van Alkmaar!


2

2. inleiding

ontwikkelingen in en rondom het museum

De foyer

Het Stedelijk Museum Alkmaar is in ontwikkeling. We staan voor een nieuwe periode in ons bestaan, een toekomst die ons uitnodigt onze missie, ons profiel en onze producten aan te scherpen en te versterken. Tien jaar bevindt het museum zich nu in het moderne gebouw aan het Cultuurplein, een goed moment om vooruit te kijken en de strategie te actualiseren. Bovendien is de looptijd van het bedrijfsplan ‘Een Fundament voor de toekomst’ uit 2006 bijna ten einde. Ontwikkelingen in de museummarkt, toenemende wensen én ver wachtingen van ons (potentieel) publiek en andere veranderingen in de omgeving van het museum dagen ons uit onze werkwijze en onze producten meer toegerust te maken op de toekomst. Het museumpubliek van nu (en van de nabije toekomst) vraagt om authenticiteit en uniciteit, maar wil tegelijk ook beleving en spektakel. Het stelt hoge eisen aan de kwaliteit van de presentatie, maar ook aan de voorzieningen die het museum biedt.

portret van alkmaar

terugloop in bezoekers en bestedingen, vormen een grote uitdaging voor ons cultureel ondernemerschap. De afgelopen twee jaar is geïnvesteerd in de basis van het museum. In 2009 heeft het museum een organisatieontwikkeling afgerond, die werd ingezet in 2008. Een nieuwe organisatiestructuur en de uitbreiding en versterking van het personeels bestand hebben er voor gezorgd dat de organisatie in de basis op orde is. Daarnaast is in 2009 het gemeentelijk intern verzelfstandigingsproces tot stadsbedrijf ingezet. Het museum krijgt hiermee de noodzakelijke zakelijke armslag om zich als cultureel ondernemer verder te ontwikkelen. Op termijn komt mogelijk externe verzelfstandiging in zicht, met de interne verzelfstandiging zijn daarvoor dan al goede stappen gezet. Het museum beoogt nog meer dan voorheen, op basis van wensen en ontwikkelingen in de markt, producten te ontwikkelen die het imago van het Stedelijk Museum Alkmaar versterken, profileren, verdiepen en focus geven. Deze producten sluiten aan bij de kerntaken van het museum (presentatie, educatie, collectiebeheer, onderzoek, cultureel ondernemerschap) én dragen daarmee bij aan de profilering van Alkmaar als aantrekkelijke en boeiende cultuurhistorische stad. Belangrijk is de voortzetting en verdere intensivering van de samenwerking met de cultuuren erfgoedpartners in de stad en de regio. Samen werken we aan het verhogen van de aantrekkelijkheid en levendigheid van Alkmaar. Voor de partners aan het cultuurplein en in het cultuurgebouw is het versterken van de uitstraling en herkenbaarheid van het plein en het gebouw van groot belang. De komende jaren worden diverse projecten opgestart die hieraan bijdragen. Niet voor niets zijn de speerpunten voor de komende jaren daarom het

Naast ontwikkelingen in de museummarkt, krijgen wij aan het begin van deze bedrijfsplanperiode te maken met de economische recessie, die duidelijk sporen achterlaat in de museumwereld. De terugloop in inkomsten uit sponsoring, fondsen en commerciële verhuur en in mindere mate de

5

• • • • •

extern profileren van het museum en het museumgebouw uitbreiden van de samenwerking binnen de cultuuren de erfgoedsector versterken van de organisatiecultuur uitbouwen van het cultureel ondernemerschap verder verzakelijken van de bedrijfsvoering.


terugblik periode 2000-2009 Met de nieuwe huisvesting aan het Canadaplein maakte het museum in 2000 een vliegende start. In een drie keer zo groot gebouw (ontworpen door Mecanoo architecten Delft), kon eindelijk een groter deel van de collectie worden getoond en meer doelgroepen worden bereikt. Het concept van de vaste opstelling was in 2000 vernieuwend: schilderijen en objecten werden samenhangend getoond en vertelden hierbij een aansprekend historisch verhaal, met als rode draad de belang rijkste monumenten van de stad en hun bewoners. Hoewel stevig geïnvesteerd is in de bouwstenen, werd de exploitatie van het museum onvoldoende op peil gebracht. Met als gevolg dat de museum organisatie jarenlang met zeer weinig mensen en middelen alle zeilen heeft moeten bijzetten. Tot 2008 heeft het museum steeds de nadruk gelegd op de publiekstaken en gedwongen door de beperkte middelen en menskracht, minder aandacht kunnen besteden aan de collectie en beheer- en behoudstaken. Met de vaststelling in 2006 van het Bedrijfsplan ‘Een fundament voor de Toekomst 2006-2009’ werd een begin gemaakt met het op orde krijgen van de kerntaken, de organisatie en de bedrijfs voering van het museum. De belangrijkste boodschap van het bedrijfsplan was dat het museum tegen zijn grenzen aanliep. Vooral bij de bedrijfsvoering, de registratie van de collectie, de arbeidsintensieve en kostbare tijdelijke tentoonstellingen en de beperkingen op het gebied van educatie, marketing en communicatie was uitbreiding en professionalisering noodzakelijk. Het bedrijfsplan 2006-2009 kon met recht een noodplan worden genoemd, dat uiteindelijk heeft geleid tot het genereren van de benodigde middelen voor een gezondere bedrijfsvoering. De basis voor een professioneel museum is hiermee gelegd, hoewel medio 2010 het museum nog steeds weinig vet op de botten heeft.

Uitzicht op het Cultuurplein

portret van alkmaar

6

In het bedrijfsplan 2006-2009 luidde de missie van het museum: Het Stedelijk Museum Alkmaar is hét vertrekpunt voor iedereen die de geschiedenis van de stad en de omgeving wil leren kennen. De visie werd gedefinieerd als: Het Stedelijk Museum Alkmaar is: • een dynamisch museum • een museum voor groot en klein • een museum waar veel te doen en te beleven valt • een gastvrij en kindvriendelijk museum • een museum waar je graag terugkomt • een museum dat enthousiasme, nieuwsgierigheid en verwondering opwekt Het Stedelijk Museum Alkmaar zocht bewust naar mogelijkheden om een belangrijk instrument te zijn voor de stadspromotie. Met de opzet van het nieuwe museum is daar ook rekening mee gehouden. In de vaste opstelling ligt momenteel de nadruk op de bloeitijd van de stad die begon in de 16de eeuw en zijn hoogtepunt beleefde in de 17de eeuw. Ook aan de moderne tijd wordt aandacht besteed. In de tijdelijke tentoonstellingen zijn de afgelopen negen jaar verschillende onderwerpen aan bod gekomen, die geregeld raakvlakken hadden met de museumcollectie en de stad en regio. Het museum stelde zich ten doel jaarlijks tussen de 35.000 en 40.000 bezoekers te ontvangen, met als primaire doelgroepen: • de inwoners van Alkmaar en de regio • scholieren uit basis- en voortgezet onderwijs • recreanten en (cultuur)toeristen uit Nederland, de omringende en andere landen

in de periode 2006-2009 waren de belangrijkste doelstellingen • • • •

de ontwikkeling van gericht aanbod voor het voortgezet onderwijs het versterken van de contacten primair met het voortgezet onderwijs en secundair met het basisonderwijs het ontwikkelen van spraakmakende tentoonstellingen, activiteiten en evenementen de positionering van het museum als actief en aantrekkelijk museum door gerichte publiciteits- en mediacampagnes onder het motto ‘het museum op de kaart’


sterktes 2000-2009 Terugkijkend zijn er diverse sterktes te benoemen, die de goede reputatie van het museum in de nieuwe huisvesting hebben gevestigd:

Succesvolle tentoonstelling ‘Yesterday’ in 2008

• • • • • • • • • • •

het museum is anno 2010 in de stad bekend en wordt goed bezocht door inwoners uit de stad en regio de bezoekersaantallen zijn voor een museum van deze aard vanaf het begin hoog geweest. Tussen 24.000 en 40.000 (gemiddeld 29.000) met een uitschieter in 2007 naar 41.000 de missie (‘vertrekpunt om de geschiedenis van de stad en regio te ontdekken’ / als cultuurhistorisch VVV) en het museumconcept worden gewaardeerd de educatieve gerichtheid van het museum wordt positief beoordeeld de tentoonstellingen hebben veel (herhalings-) bezoekers getrokken en konden rekenen op veel media-aandacht, vorm en inhoud waren goed op elkaar afgestemd de kwaliteit en diversiteit van de collectie is hoog, met sterke deelcollecties: 16de en 17de eeuwse schilderkunst, Alkmaars zilver, speelgoed, Bergense School het (vernieuwde) audiovisuele introductie programma wordt zeer gewaardeerd de speelgoedpresentatie ‘De Kleine Wereld’ is zeer populair het museum wordt als gastvrij en klant- vriendelijk ervaren, wat blijkt uit de hoge waardering in de museummonitor (7,9 in 2009) en de opmerkingen in het gastenboek de museumwinkel wordt gewaardeerd en verkoopt goed er is met beperkte middelen en mensen een maximaal resultaat gehaald.

zwaktes 2000-2009 Ondanks deze sterktes, vallen er ook zwaktes en problemen op, die vooral te maken hebben met de profilering van het museum: • • •

het profiel van het museum is op dit moment weinig uitgesproken. Is het een historisch, een cultuurhistorisch of een kunsthistorisch museum? het museum is (mede daardoor) landelijk niet erg bekend, maar heeft die potentie wel de bewegwijzering naar het museum en de zichtbaarheid en uitstraling van het gebouw zijn zwak; van buiten is niet te zien wat het museum binnen te bieden heeft. In de museummonitor

portret van alkmaar

krijgt de bewegwijzering een laag waarderingscijfer: 6,7 • de indeling van het gebouw en de routing is niet logisch en niet publieksvriendelijk • het gebouw beperkt fysiek de mogelijkheden voor een gevarieerdere programmering en voor extra publieksvoorzieningen • de vaste opstelling is statisch en na tien jaar gedateerd. De presentatie is niet interactief en ontbeert beleving en afwisseling van sferen, terwijl het publiek dit wel vraagt en verwacht • de tentoonstellingen hebben niet altijd een duidelijke binding met de collectie of de stad Alkmaar. Het gevolg hiervan is een onduidelijk profiel van het museum • de collectie is in de vaste opstelling onder steunend aan het historische verhaal en aan het geheel (het ensemble). De topstukken of hoogtepunten worden daardoor niet als zodanig herkend en beleefd door de bezoeker. De kwaliteit en het belang van de collectie en vooral de topstukken zijn relatief onbekend en worden onvoldoende uitgevent. • de belangrijke collectie Bergense School heeft onvoldoende ruimte in de huidige presentatie • de collectiefunctie heeft jarenlang onvoldoende aandacht gekregen. Pas vanaf 2007 is er gestart met een grote inhaalslag t.a.v. organisatie, onder zoek, collectioneren, registratie, digitalisering, depotbeheer, protocollen en administratieve organisatie • de omvang en kwaliteit van de collectie naoorlogse en hedendaagse (Alkmaarse) kunst is marginaal; Stedelijk Museum Alkmaar kan op dit vlak daarom eigenlijk geen rol van betekenis spelen. • het museumcafé heeft weinig uitstraling en een beperkt assortiment, terwijl het museumpubliek hieraan steeds hogere eisen stelt • de beperkte middelen en menskracht hebben de organisatie uitgeput. Pas vanaf 2008 kon gestructureerd worden gewerkt aan het versterken van de organisatie, de diverse bedrijfsprocessen en de bedrijfsvoering.

7


3

3. missie, strategie en ambities 2010-2014

portret van alkmaar

8

Pas vanaf 2008 is het tij voorzichtig gekeerd. De vooruitzichten voor de periode 2010-2014 zijn daarom goed, mits de huidige basis tenminste kan worden gehandhaafd en bij voorkeur kan worden versterkt.

swot- analyse

stedelijk museum alkmaar: een stadsmuseum bij uitstek Stadsmusea, ze zijn er in alle soorten en maten. Stedelijk Museum Alkmaar is een typisch voorbeeld van een middelgroot stadsmuseum dat zijn wortels

Opening in de Schutterszaal

heeft in de eeuwenoude geschiedenis van de stad Alkmaar. Het is één met de stad en haar bewoners. De onstuimige ontwikkeling van het Stedelijk Museum Alkmaar is vergelijkbaar met de ontwikkelingen die veel stedelijke musea de laatste decennia hebben doorlopen. In de 19de eeuw ontstaan uit de verzameldrift van een groep betrokken stadsbewoners, in de 20ste eeuw langzaam uitgegroeid tot een professioneel maar nog bescheiden museum in het historische Doelengebouw, om vervolgens begin 21ste eeuw in te stromen in een gloednieuw, modern museumgebouw met alle gemakken van dien. Toch bracht het eerste decennium van de 21ste eeuw het Stedelijk Museum Alkmaar niet alleen maar succes en voorspoed. Zoals eerder aangestipt gaven de eerste jaren in de nieuwe huisvesting zeker nieuw elan, waardering voor het museumconcept en de tentoonstellingen, resulterend in hoge bezoekers aantallen. Na deze eerste jaren van succes echter, begonnen de beperkingen van zowel het gebouw als de minimale personele en financiële mogelijk heden het museum steeds meer parten te spelen.

Het museum heeft een uitgebreide SWOT-analyse uitgevoerd, waarin naast een aantal algemene zaken, vooral aandacht is besteed aan tentoon stellingen en educatie. In grote lijnen is geconstateerd dat de kansen voor het museum vooral liggen in de verdere versterking van het merk Alkmaar als cultuurhistorische en culturele bestemming, waar door vele partijen hard aan wordt gewerkt. Voor musea geldt dat een grote kans ligt in de nog steeds toenemende interesse voor geschiedenis en erfgoed onder steeds bredere delen van bevolking, onderwijs en overheid. Vooral de interesse, vrije tijd en financiële draagkracht van de 50+ doelgroep op zoek naar beleving, verdieping, context en zingeving bieden veel kansen. In en rondom het museum zelf liggen grote kansen in het verbeteren van de externe profilering van het museum (ruimtelijk en programmatisch) en de sterke publieksgerichte houding bij de museumorganisatie. Bedreigingen zijn er natuurlijk ook: de concurrentie op de vrijetijds- en de museummarkt en recentelijk de economische recessie. Daarnaast vergen de vele culturele projecten in de stad veel van de beschikbare (gemeentelijke) investeringen. Tot slot speelt de perifere ligging van Alkmaar een grote rol. Hoewel op slechts een half uur afstand van Amsterdam en gelegen in een prachtige omgeving nabij het strand, blijkt het reizen naar het Noorden (over de magische IJ-grens) nog steeds veel cultuurtoeristen en museumbezoekers af te schrikken.

beleidskaders Het Stedelijk Museum Alkmaar is als stadsmuseum onderdeel van de gemeentelijke organisatie. Het museum is net als Theater de Vest, het Sportbedrijf, de Brandweer en Stadswerk een stadsbedrijf van de gemeente Alkmaar. Intern verzelfstandigd, maar organisatorisch nog onderdeel van de gemeente. Het museum werkt binnen diverse gemeentelijke (beleids-)kaders, zoals het collegeprogramma, de programmabe groting en de gemeentelijke cultuurnota 2009.


Ook worden de geldende gemeentelijke kaders voor financieel management (zoals het aanbe steding- en inkoopbeleid), het personeelsbeleid, het communicatiebeleid, het informatiebeheer en de interne milieuzorg door het museum toegepast. Daarnaast werkt het museum met interne kaders (zoals het bedrijfsplan, het managementcontract, de jaarplannen en diverse protocollen en tarief afspraken). Tot slot houdt het museum rekening met diverse externe beleidskaders en ontwikkelingen, zoals de landelijke (NMV, ICN) en internationale (ICOM) opvattingen en ontwikkelingen op het gebied van museumbeleid. De gemeente Alkmaar werkt met een college programma dat vertaald wordt naar diverse beleidsprogramma´s. Het Stedelijk Museum Alkmaar valt onder het programma ‘Cultuur en kunst, cultureel erfgoed en toerisme’. Het programma richt zich op de zorg voor behoud en versterking van de historische kwaliteit van Alkmaar. Het versterken van het cultureel bewustzijn van inwoners (ook uit de regio) door het vergroten van zowel het publieksbereik als de actieve participatie aan kunst en cultuur. Specifieke aandachtsgroepen daarbij zijn jongeren en lager opgeleiden. Tot slot richt het programma zich op de versterking van het functioneren van het stadscentrum als hart van Noord-Holland Noord.

Prinses Máxima in Alkmaar

De beleidsnota ‘Cultuur zonder grenzen’ is in 2009 door de gemeenteraad vastgesteld. Naast voortzetting van bestaand beleid, wordt ingezet op nieuw beleid. De missie van de nota luidt: ‘kunst en cultuur zijn belangrijk voor het leefklimaat in Alkmaar. Versterking van het aanbod en vergroting van de cultuurdeelname zijn van belang voor de verdere ontwikkeling van Alkmaar als complete en vitale centrumstad’. Concrete projecten die zijn benoemd zijn het vergroten van de capaciteit van de grote zaal van Theater de Vest, de ontwikkeling van YXIE (de gezamenlijke huisvesting van een nieuw Provadja en een centrum met specifieke aandacht voor de kunstenaar Lucebert), de ontwikkeling van een nieuw poppodium op Overstad of in het Victoriepark en de uitvoering van het bedrijfsplan van het museum. Het museum draagt op zijn beurt bij aan de ontwikkeling van het gemeentelijke beleid op het gebied van erfgoed, kunst en cultuur, educatie en (city)marketing. Mogelijk zullen de gemeenteraadsverkiezingen van voorjaar 2010 leiden tot nieuwe accenten in het gemeentelijke beleid en uitvoeringsprogramma. Een nieuwe gemeenteraad en een nieuw college

portret van alkmaar

9

van burgemeester en wethouders zullen zeker een stempel drukken op de gemeentelijke kaders voor cultuur. Ook de gevolgen van de economische recessie voor de gemeentelijke overheden zullen een doorwerking krijgen naar alle gelederen van de organisatie. Dit nieuwe bedrijfsplan biedt de mogelijkheid flexibel en creatief in te spelen op accentwijzigingen in het politiekbestuurlijke, maatschappelijke én economische speelveld.

missie, visie en doelgroepen 2010-2014: portret van alkmaar Op basis van een analyse van de afgelopen bedrijfsperiode, de huidige situatie en de ontwikkelingen in de museummarkt en de gemeentelijke beleidskaders, heeft het Stedelijk Museum Alkmaar voor de periode 2010-2014 een nieuwe missie en visie geformuleerd. Deze missie en visie hebben duidelijk hun wortels in de oude missie en visie, maar leggen nieuwe accenten:

missie: Het Stedelijk Museum Alkmaar is hét geheugen van de stad Alkmaar en het vertrekpunt voor iedereen die de geschiedenis en de kunst van Alkmaar en regio wil beleven en ontdekken. Het museum geeft een ‘portret van de stad’: spiegelend, reflecterend, verbindend, vertrouwd en verrassend, van heden naar verleden, van mensen en gebeurtenissen, van geschiedenis en kunst.


Topstuk: Pieter Saenredam, Interieur St. Laurenskerk, 1665

visie Het Stedelijk Museum Alkmaar is: • een museum voor geschiedenis én kunst • een museum dat het verleden actualiseert en persoonlijk maakt • een dynamisch en interactief museum voor jong en oud • een museum dat enthousiasme, nieuwsgierigheid en verwondering opwekt • een museum dat gastvrij en klantgericht is • een museum dat het cultureel ondernemerschap hoog in het vaandel draagt • een museum dat meerwaarde zoekt in de samenwerking met diverse partners • een museum dat hedendaagse middelen gebruikt om het (kunst)historisch verhaal optimaal te vertellen. Het portret dat het museum biedt begint in principe bij het ontstaan van de stad en loopt door tot in het heden. Het museum biedt daarin een aansprekende en prikkelende combinatie van geschiedenissen en materiële getuigenissen, puttend uit de eigen kennis en collectie, maar vanzelfsprekend ook gebruikmakend van de kennis en collecties van bijvoorbeeld het Regionaal Archief en bureau Monumentenzorg & Archeologie. Samen maken de erfgoedpartners het geheugen van de stad compleet, in de museumpresentatie, in erfgoededucatie en in digitale projecten als de erfgoedportal. Waar de geschiedenis van Alkmaar die het museum kan verbeelden beperkt is door fysieke omstandigheden als vloeroppervlak en beschikbare collectie, kan deze geschiedenis met digitale middelen steeds completer worden verteld. Onderwerpen die spelen in de actualiteit kunnen zo (tijdelijk) worden verwerkt in de presentatie in het museum en digitaal op het internet. Een voorbeeld hiervan is de voor 2011 geplande

portret van alkmaar

10

tentoonstelling over de voormalige cacao- en suikerfabriek Ringers, waar persoonlijke geschiedenissen ook digitaal zullen worden opgetekend. Het museum werkt intensief samen met partners in de stad en omgeving waarbij de positionering van Alkmaar als cultuurhistorische stad de rode draad vormt. Behalve als geheugen van de stad, presenteert het Stedelijk Museum Alkmaar zich ook als museum met een collectie die van belang is. De topstukken van de collectie zijn van nationale en internationale betekenis. Om de collectie nog verder te versterken en in samenhang te tonen, werkt het museum samen met musea en verzamelaars in binnen- en buitenland. Dit gebeurt vooral op het gebied van de oude schilderkunst en de Bergense School. Het museum stelt het persoonlijke centraal: met portretten van historische personages, met de verbinding van de persoonlijke geschiedenissen aan de stedelijke en landelijke gebeurtenissen, en met een persoonlijke en gastvrije benadering van bezoekers. In de museumpresentatie zullen persoonlijke verhalen worden gebruikt als overdrachtsmiddel, bijvoorbeeld bij de beschrijving van de belegering en het ontzet van de stad in 1573. Hiervoor biedt bijvoorbeeld de persoonlijke beschrijving van Nanning van Foreest de basis. Persoonlijke verhalen spreken de bezoeker immers meer aan dan een droge geschiedenisles; bezoekers identificeren zich met de persoon die het verhaal ‘vertelt’. Maar het museum wil waar mogelijk ook de verhalen van de Alkmaarders van nu een rol laten spelen. In de tentoonstelling over de geschiedenis van het vervoer in Noord-Holland, ‘Stap in!,’ konden de bezoekers hun eigen verhaal achterlaten. Deze vorm van publieksparticipatie wil het museum vaker gaan toepassen, bijvoorbeeld bij de presentatie over de Dames Vlaanderen, waar vele Alkmaarders herinneringen aan hebben. Het museum wil het publiek ook gaan betrekken bij de beschrijving van de vele glasnegatieven uit de collectie van de Dames Vlaanderen. Zo ontstaat een wikipedia-achtige vorm van collectieontsluiting. De moderne stadsgeschiedenis leent zich goed voor publieksparticipatie, maar ook bij de presentatie over het Ontzet van Alkmaar kunnen persoonlijke verhalen van Alkmaarders nu een rol spelen: wat betekent 8 oktober 1573 voor de inwoners van Alkmaar? Welke herinneringen hebben zij aan deze feestdag? Het museum wordt zo niet alleen een museum vóór de Alkmaarders, maar ook steeds meer een museum van de Alkmaarders.


portret van alkmaar

11

doelgroepen Het Stedelijk Museum Alkmaar richt zich daarom in de periode 2010-2014 vooral op de volgende doelgroepen: • inwoners van Alkmaar en regio • onderwijsgroepen (BO en VO) uit Alkmaar en regio • actieve museumbezoekers: liefhebbers van geschiedenis, (oude) kunst en architectuur • (cultuur) toeristen die Alkmaar bezoeken of in de omgeving vakantie vieren

profiel en uitstraling

Als we dit vertalen naar identiteit en kernwaarden wil het museum het volgende uitstralen: • het Stedelijk Museum Alkmaar is zowel kunsthistorisch, historisch als cultuurhistorisch van aard en vertaalt die gelaagdheid naar presentaties, activiteiten en profilering • het museum is authentiek, klantgericht en heeft actualiteitswaarde • het museum heeft een sterke collectie met topstukken • het museum is professioneel • het museum is dynamisch

wanneer zijn we tevreden?

De abt van Egmond bij de tentoonstelling Macht en Mystiek

Imago en identiteit hangen sterk samen. Op dit moment is er een verschil tussen de identiteit van het museum en het gewenste imago. We weten wie we zijn, waar we goed in zijn, maar we willen ook graag dat de buitenwereld ons zo gaat zien. Als we de missie, visie en beoogde doelgroepen van het museum vertalen naar profiel en uitstraling, kan het gewenste imago van het museum worden omschreven als: • het Stedelijk Museum Alkmaar biedt een portret van de stad Alkmaar: een goed inzicht in de rijke cultuurhistorie van Alkmaar • het museum is eigentijds, interactief, levendig, veelzijdig en verrassend • het museum heeft een authentieke sfeer • het museum heeft een mooie en boeiende collectie met topstukken van (inter)nationale allure • het museum is voor jonge en oudere bezoekers aantrekkelijk • het museum is klantgericht en uitnodigend • het museum is herkenbaar en onderscheidend door zowel het gebouw, de presentaties als de marketing van het museum • het museum is van en voor Alkmaar, maar ook voor bezoekers uit binnen- en buitenland • de museumactiviteiten zijn gestoeld op inhoud en eigenheid

Uit de Museummonitor en een in 2009 gehouden Omnibusonderzoek onder Alkmaarders en bewoners uit de regio kwam het volgende naar voren: in 2009 kwam 63% van onze bezoekers uit de regio, 34% uit de rest van Nederland en 3% uit het buitenland. 83% Van deze bezoekers kwam rechtstreeks van huis en 10% kwam van een vakantieadres. In 2009 was 41% een herhaal bezoek. Ten opzichte van 2008 is dit een stijging met 10% (dit lijkt vooral te komen door de grotere aandacht voor Alkmaarse en regionale onderwerpen in het recente tentoonstellingsprogramma). 59% van de bezoekers komt voor de eerste keer. Een gemiddeld bezoek aan het museum duurt 98 minuten. Veel valt te winnen bij Alkmaarders en bewoners van de regio: respectievelijk 55% en 66% heeft het museum nog nooit bezocht. Opmerkelijk is dat velen als reden geven ‘dat het er nog niet van gekomen is’, in plaats van dat men geen interesse heeft. Ook hier liggen kansen voor het museum. We zijn tevreden als we over 5 jaar door onze verschillende doelgroepen positief worden beoordeeld: • als de klanttevredenheid van een 7,9 (2009) naar minstens een 8 (2014) is gestegen • als het ons gelukt is de totale bezoekers aantallen met 10% tot 20% te verhogen • als nog meer bezoekers uit Alkmaar en de regio ons bezoeken (een toename van 10 %) • als de Alkmaarse scholen ons nog beter weten te vinden (een toename van 20%) • als we het aantal bezoekers van buiten de stad en de regio weten te verhogen met 10%. • als ons imago en onze identiteit samenvallen en zo ook ervaren worden door de buitenwereld.


12

hoe ziet de bezoeker ons anno 2014?

strategische keuzes en doelen 2010-2014

alkmaarder en regiobewoner:

Door de nieuwe missie, visie, beoogde doelgroepen, gewenste profilering en uitstraling te vertalen naar strategische keuzes en doelen, hebben we de volgende tien hoofdpunten benoemd, die dienen als kapstop en routekaart voor alles wat we de komende vier jaar zullen ondernemen:

Voor de Alkmaarders en inwoners uit de regio is het Stedelijk Museum Alkmaar ‘hun’ museum, waarop zij trots zijn en waar zij familie en vrienden mee naar toe nemen. Zij zijn een ambassadeur van het museum. In het museum leren zij de cultuurhistorie van Alkmaar en de regio kennen; dit vormt hun identiteit en verbondenheid met de stad en de regio.

jongeren: Voor jongeren is het Stedelijk Museum Alkmaar een toegankelijk en laagdrempelig museum waar zij op interactieve wijze meer te weten komen over de cultuurhistorie van Alkmaar; zij maken andere jongeren enthousiast over het museum.

kinderen: Voor jonge kinderen is het Stedelijk Museum Alkmaar een leuk en speels museum waar je spannende en leuke dingen te weten komt. Zij willen hun ouders graag meenemen naar het museum.

museumbezoeker (landelijk): Voor de actieve en in kunst en geschiedenis geïnteresseerde museumbezoekers uit Nederland is het Stedelijk Museum Alkmaar een bezoek op zich waard, maar kan het ook onderdeel vormen van een dagje Alkmaar; zij komen voor de aantrekkelijke vaste presentatie met de rijke collectie en de boeiende tentoonstellingen.

(cultuur) toerist: Voor (cultuur)toeristen en dagjesmensen is het Stedelijk Museum Alkmaar een vanzelfsprekend onderdeel van een dagje Alkmaar of NoordHolland; zij maken in het museum op een aantrekkelijke wijze kennis met de Gouden Eeuw, met de topstukken uit de collectie, met de oude vrijheids strijd van de Nederlanders en met typisch Hollandse dingen als kaas en water.

Schoolgroep bij tentoonstelling ‘Stap In!’

portret van alkmaar

1. bij het ontwikkelen van nieuwe producten zullen we nog meer uitgaan van de wensen en verwachtingen van het publiek (klant- en vraaggericht werken) 2. de kwaliteit van de collectie zal meer nadruk krijgen; het Stedelijk Museum Alkmaar beschikt over topstukken van (inter)nationale allure die een reis naar Alkmaar waard zijn; de sterke deelcollecties (schilderkunst 16de en 17de eeuw / Alkmaars zilver / Bergense School / speelgoed) zullen meer aandacht krijgen 3. de topstukken uit de collectie zullen meer als kunsthistorisch object worden getoond, waar de kunsthistorische aspecten nu nog ondergeschikt zijn aan het verhaal dat wordt verteld 4. de verhalen die in het museum worden verteld zullen meer persoonlijk en herkenbaarder worden, waarbij portretten een sleutelrol krijgen. Zij ‘vertellen’ het verhaal van Alkmaar (portret van de stad) 5. tijdelijke tentoonstellingen en activiteiten zullen altijd een verbinding hebben met Alkmaar en de regio of met de collectie van het museum; hierdoor zal het profiel van het museum worden aangescherpt 6. het museum legt regelmatig in activiteiten de verbinding met actuele thema’s die spelen in de (Alkmaarse) samenleving 7. het Stedelijk Museum Alkmaar is door het gekozen profiel en door de samenstelling van de collectie niet het stedelijke podium voor naoorlogse en hedendaagse (Alkmaarse) kunst 8. het Stedelijk Museum Alkmaar zal in de programmering en publiciteit minder bescheiden zijn; we zullen meer ondernemend, marktgerichter en brutaler gaan werken 9. het Stedelijk Museum Alkmaar zal zich op basis van de visie en strategie richten op verdere merkbouw; hiermee zullen wij onze naams bekendheid en ons marktaandeel vergroten 10. om een dynamisch en vernieuwend museum te zijn, zullen wij nog sterker samenwerken met cultuurpartners binnen en buiten Alkmaar, bijvoorbeeld in de ontwikkeling van een cultuurcafé en bijzondere tentoonstellingen.


4

4. uitwerking in operationele doelen en projecten 2010-2014

speerpunten, producten en projecten Door de strategische keuzes en doelen uit te werken in operationele doelen en producten komen we tot 14 speerpunten voor de periode 2010-2014. Concreet betekent het dat het museum: 1. ernaar streeft de bezoekersaantallen geleidelijk te verhogen tot 45.000 in 2014. 2. actief zal samenwerken met de cultuurplein partners (Theater de Vest, Bibliotheek Kennemerwaard, Artiance Centrum voor de Kunsten, de Grote Kerk) en andere stedelijke cultuurinstellingen (zoals het Regionaal Archief, het Kaasmuseum, YXIE - centrum voor woord, beeld en geluid, bureau Monumentenzorg & Archeologie). De positionering van Alkmaar als aantrekkelijke cultuurhistorische stad vormt hierbij het uitgangspunt 3. samenwerkingsprojecten met andere regionale, landelijke en - incidenteel - buitenlandse musea en instellingen (zoals Nieuw-Kranenburg, Amsterdams Historisch Museum) zal opzetten op het gebied van gezamenlijke marketing, tentoonstellingsprojecten, collectieafstemming en -uitwisseling en kennis en onderzoek 4. de uitstraling van het gebouw en het museum als ontmoetingsplek zal versterken door het verbouwen van het entreegebied van het cultuurgebouw, het realiseren van een cultuurcafé in samenwerking met Bibliotheek Kennemerwaard en Artiance Centrum voor de Kunsten en het uitbreiden van de museumwinkel 5. gefaseerd de vaste opstelling zal vernieuwen, te beginnen met de Victorie van Alkmaar (de ‘1573 experience’). Rode draad zijn het ‘portret’ als overdrachtsmiddel en de uitlichting van de topstukken van de collectie

portret van alkmaar

13

6. een afwisselender en meer dynamisch programma zal aanbieden, met tentoonstellingen, evenementen en activiteiten die in de regel een band hebben met de collectie en/of Alkmaar 7. het basisaanbod educatie zal uitbouwen en educatie tot integraal onderdeel van alle activiteiten zal maken. Er wordt tevens een permanente educatieve ruimte ontwikkeld 8. het beheer van de collectie verder professionaliseert om te voldoen aan de eisen van deze tijd: het uitgangspunt hiervoor vormt het collectieplan en het collectiebeleid 9. bij de ontwikkeling van de collectie niet alleen in zal zetten op aankopen, maar ook op samenwerking met verzamelaars en musea voor het verkrijgen van langdurige bruiklenen en schenkingen 10. de gerestaureerde portrettencollectie van de stichting Van Foreest en Van Egmond van de Nijenburgh permanent zal tonen op landgoed de Nijenburg in Heiloo en in het museum zelf. Dit in samenwerking met de stichting en de Vereniging Hendrick de Keyser 11. het digitale museum verder zal ontwikkelen en als belangrijk instrument zal inzetten voor marketing, publieksbegeleiding en collectie ontsluiting 12. de merkbouw van het museum sterk zal oppakken en niet alleen de publieksproducten, maar ook de marketing en publiciteitactiviteiten hierop zal afstemmen, onder meer door het ontwikkelen van een nieuwe huisstijl, een nieuwe website en het uitbouwen van diverse marketing acties en salesdrives 13. cultureel ondernemerschap onder meer zal tonen door sponsoren fondsenwerving structureel en professioneel te organiseren en extra te investeren in commerciële activiteiten (locatieverhuur, museumwinkel, museumcafé) 14. de eigen organisatie verder zal profes sionaliseren waardoor het museum ondernemender, innovatiever, resultaatgerichter en bedrijfsmatiger zal werken.


samenwerking met cultuuren erfgoedpartners Het Stedelijk Museum Alkmaar staat niet op zichzelf. Het museum is onderdeel van een netwerk van lokale, regionale, landelijke en internationale organisaties op het gebied van cultuur en erfgoed. Samenwerking met diverse partners leidt tot betere producten voor het publiek, maakt projecten mogelijk die het museum zelfstandig niet kan realiseren, leidt tot uitwisseling van kennis en expertise en verhoogt in veel gevallen de efficiency en daadkracht. Op stedelijk niveau werkt het museum samen met de cultuurpartners op het cultuurplein: Theater De Vest, de Grote St. Laurenskerk, Bibliotheek Kennemerwaard en Artiance Centrum voor de Kunsten. Samen werken we aan het verhogen van de aantrekkelijkheid en levendigheid van het plein. Vanuit het cultuurplein vertakt de culturele- en erfgoedroute zich over de hele stad met zijn vele monumenten en culturele podia. Middenin de stad, aan het Waagplein, ligt het Kaasmuseum. Op een steenworp afstand van het cultuurplein wordt op het Doelenveld de komende jaren YXIE, het centrum voor woord, beeld en geluid gebouwd. Ten noordwesten verrijst medio 2010-2011 een nieuw cultuuren erfgoedcluster aan de Bergerweg, met het Regionaal Archief, de stichting Kunst en Cultuur Noord-Holland / Erfgoed Noord-Holland en het stedelijke team Archeologie. Ook werkt het museum samen met historische verenigingen, zoals Oud Alkmaar. Op regionaal en provinciaal niveau werkt het museum samen met diverse musea en organisaties, zoals de stichting Van Foreest en Van Egmond van de Nijenburgh, de Vereniging Hendrick de Keyser en Nieuw-Kranenburg. Het directeurenoverleg Noord-Hollandse musea, het netwerk landelijke stadsmusea, de Nederlandse Museumvereniging, Codart (internationale organisatie voor musea met collecties 16de - en 17de-eeuwse Nederlandse schilderkunst) en ICOM (International Council of Museums) zijn belangrijke netwerken waar het museum in participeert. Ook landelijk en internationaal zal het museum de komende jaren intensiever samenwerken met musea en organisaties, zowel bij tentoonstellingsprojecten, onderzoeksprojecten als bij collectieafstemming en bruikleenverkeer. Samenwerking met archeologie

portret van alkmaar

14

cultuurplein Theater De Vest, de Grote St. Laurenskerk, Bibliotheek Kennemerwaard, Artiance en het museum werken samen in hun streven het cultuurplein de allure te geven die het plein als centrum van stedelijke cultuur verdient. De stichting Uit in Alkmaar participeert met de pleinpartners op het gebied van cultuurmarketing, evenementen en activiteiten op het plein zoals Zomer op het Plein, Not the Cheesemarket en Kunst tot de Nacht. Hoewel een actieve programmering van het cultuurplein uiteindelijk het succes van het plein bepaalt, zijn activiteiten en evenementen van tijdelijke aard en dient de ruimtelijke sfeer en bruikbaarheid van het plein ook optimaal te zijn. De cultuurpleinpartners voelen sterk de behoefte om de ruimtelijke inrichting, functionaliteit en uitstraling van het cultuurplein te verbeteren. De nieuwbouw van Theater de Vest met een glazen gevel van grote allure, de plannen voor de ver betering van de entree en gevel van het museum en Artiance, de realisatie van een cultuurcafé met terras in het cultuurgebouw, de wens van de Grote Kerk voor een publieksingang aan het plein en de herinrichting van het plein zelf tot een aangename en windvrije verblijfsplek, moeten op termijn leiden tot een cultuurplein van stedelijke allure en aantrekkingskracht, een stad als Alkmaar waardig.


portret van alkmaar

cultuurgebouw Voor de partners in het cultuurgebouw is het versterken van de uitstraling en herkenbaarheid van het gebouw en de organisaties een belangrijke wens. Onderdeel hiervan is het realiseren van een cultuurcafé, waarin het Stedelijk Museum Alkmaar, Bibliotheek Kennemerwaard en Artiance partner materiaal I gekleurd glas zijn. Een ontmoetingsplek met kleinschalige gekleurde glazen panelen

Een gekleurde glazen entree, waarbij gebruik gemaakt kan worden van lichteffecten en prints op de glazen panelen. De reflectie, transparantie, kleur en het fijne patroon van dit gevelmateriaal geeft het geheel een extra dimensie/spanning.

Nieuwe entree in rood glas Ontwerp: Mecanoo Architecten rood gekleurde glaspanelen

17

Plattegrond cultuurcafé

mecanoo cultureel centrum canadaplein, entree onderzoek - 2009 11 20 alkmaar, nederland

activiteiten als lezingen, boekpresentaties, koffieconcerten en tentoonstellingen, met een goede horecafunctie en ruimte voor een grote museumwinkel. De plannen voor het cultuurcafé zijn in 2009 nader uitgewerkt in de vorm van een horecaonderzoek en een businesscase. Het cultuurcafé en de naastliggende foyer van het museum bieden voorts een uitstekend podium voor de presentatie van actuele ontwikkelingen in de stad en regio. Samenhangend met de plannen voor het cultuurcafé, bestaat bij het museum en Artiance de grote wens om de gevel en entree van beide instellingen zichtbaarder en aantrekkelijker te maken. Vooral

5

mecanoo verbouwing cultureel centrum canadaplein alkmaar

15

bezoekers van het museum weten geregeld het museum niet te vinden. Niet alleen de beweg wijzering naar het museum schiet tekort, maar de gevel van het gebouw is gesloten en de entreepartij is erg bescheiden. Inmiddels heeft Mecanoo architecten Delft een ontwerp gemaakt voor een nieuwe entree, die de gevel meer allure geeft en vooral de entree duidelijk markeert. De entree krijgt hiermee een sterke etalagefunctie, waar de namen en activiteiten van het museum en Artiance op geprojecteerd kunnen worden en waar objecten uit de museumcollectie kunnen worden uitgestald. Zo wordt van buiten veel zichtbaarder welke schatkamer zich achter de huidige gesloten gevel bevindt. Onderdeel van het ontwerp voor de nieuwe entree is het verbeteren en restylen van het entreegebied van zowel het museum als Artiance. De routing, herkenbaarheid en publieksopvang worden hiermee sterk verbeterd. Een eigentijdse inrichting, in de geest van de recente restyling van de foyer en het café van het museum, geeft het museum een frisse en eigentijdse uitstraling met een knipoog naar de historische museumcollectie.

kaasmuseum Centraal op het Waagplein in het eeuwenoude Waaggebouw, is het Hollands Kaasmuseum gevestigd. Het Kaasmuseum belicht een belangrijk onderdeel van de geschiedenis en bedrijvigheid van Alkmaar als kaasstad. Ook in het Stedelijk Museum Alkmaar wordt aandacht besteed aan de historische kaasmarkt. Het Kaasmuseum trekt in een periode van 7 maanden bijna 30.000 bezoekers, vooral toeristen uit binnen- en buitenland. Een klein deel van deze bezoekers weet de weg te vinden naar het Stedelijk Museum Alkmaar, maar het potentieel is veel groter. Beide musea kunnen elkaar versterken op diverse terreinen. Zo heeft het Kaasmuseum behoefte aan professionele advisering bij de museumtaken en de vernieuwing van de vaste opstelling en wil het Stedelijk Museum Alkmaar graag een graantje meepikken van het brede publiek dat het Kaasmuseum trekt. In het Stedelijk Museum Alkmaar vindt de bezoeker van het Kaasmuseum namelijk de bredere geschiedenis van de stad, die zich niet beperkt tot kaas. De beide musea gaan daarom de komende jaren intensiever samenwerken. Zo staan onder meer gezamenlijke marketingacties en de verbinding en afstemming van de nieuwe vaste opstelling van beide musea op de agenda.


yxie YXIE is het nieuwe cultuurpodium voor woord, beeld en geluid geïnspireerd op het gedachtegoed van Lucebert, dat begin 2013 haar deuren opent in Alkmaar. YXIE wil een dynamische ontmoetingsplek worden waar kwaliteitsfilm, vernieuwend theater, jazz, eigentijdse gecomponeerde muziek, poëzie en actuele beeldende kunst elkaar uitdagen en versterken. Een belangrijk onderdeel van YXIE vormt de collectie Lucebert en het Lucebert ideeëncentrum. De collectie Lucebert wordt gevormd door de collectie die momenteel in het bezit is van de erven Lucebert en in eigendom van YXIE komt. YXIE heeft als doel deze collectie te ontsluiten, te beheren en te presenteren. Het Lucebert ideeëncentrum omvat een tentoonstellingszaal, een projectruimte en een uitgebreide bibliotheek en studiezaal. De tentoonstellingszaal presenteert het veelzijdige werk van Lucebert. In de projectruimte werken eigentijdse kunstenaars aan producties geïnspireerd door het werk van Lucebert. Tenslotte draagt het ideeëncentrum, door het beschikbaar maken van publicaties, foto’s en tekeningen bij aan onderzoek dat het gedachtegoed van Lucebert levend houdt. Stedelijk Museum Alkmaar heeft recent samen met YXIE van het ICN (Instituut Collectie Nederland) twaalf belangrijke schilderijen van Lucebert in langdurig bruikleen ontvangen. Het museum bezit zelf al een kleine collectie grafisch werk van Lucebert. Daarnaast heeft het museum een bescheiden collectie naoorlogse en hedendaagse Alkmaarse kunst. Het museum heeft ervaring en expertise op het gebied van museaal collectie beheer, collectieontsluiting en collectiepresentatie, ervaring die YXIE nog niet in huis heeft. Op deze

Lucebert en Yxie

portret van alkmaar

16

terreinen ligt samenwerking tussen YXIE en het museum voor de hand. Omdat YXIE in Alkmaar een belangrijk podium zal worden voor de hedendaagse kunst, zou het museum graag haar collectie naoorlogse (waaronder Lucebert) en hedendaagse Alkmaarse en regionale beeldende kunst willen inzetten voor YXIE, op de locatie YXIE. Hiermee krijgt deze museumcollectie een podium dat binnen het museum niet geboden kan worden. Ook de ontwikkelingen op het gebied van hedendaagse architectuur zouden in samen werking met AIA, het Alkmaarse architectuurcentrum, in en rondom YXIE kunnen plaatsvinden. De komende jaren zal in overleg met YXIE de samenwerking verder vorm krijgen.

cultuuren erfgoedcentrum bergerweg In de oude Ambachtsschool aan de Bergerweg opent begin 2011 een nieuw centrum voor cultuur en erfgoed. In het gebouw worden diverse organisaties en collecties ondergebracht. Het Regionaal Archief Alkmaar, Kunst en Cultuur Noord-Holland / Cultureel Erfgoed Noord-Holland en het gemeentelijke team Archeologie (onderdeel van het bureau monumentenzorg & archeologie) zullen samen met andere huurders de oude school als kenniscentrum voor cultuur en erfgoed nieuw leven inblazen. Vooral met het Regionaal Archief en het bureau monumentenzorg & archeologie van de gemeente Alkmaar werkt het museum al jarenlang samen. Deze samenwerking zal met de komst van het centrum aan de Bergerweg een extra impuls krijgen en vooral voor bezoekers van de diverse organisaties veel meer mogelijkheden bieden. Het Regionaal Archief is al lange tijd een belang rijke inhoudelijke en organisatorische partner voor het museum. Op het gebied van onderzoek, bruiklenen, collectieontsluiting, tentoonstellingen en activiteiten heeft deze samenwerking zijn meerwaarde ruimschoots bewezen. Recente voorbeelden van samenwerkingsprojecten zijn onder meer de Erfgoedportal Alkmaar (waar de collecties van zowel archief, museum als bibliotheek digitaal ontsloten worden voor het publiek), de Canon van Alkmaar en het Alkmaars Historisch Café dat sinds eind 2009 gehouden wordt in het museum (een lezingenserie georganiseerd in samenwerking met het archief, de bibliotheek, de Historische Vereniging Alkmaar en het bureau Monumentenzorg & Archeologie)


landgoed en collectie nijenburg

Detail Charley Toorop, Zelfportret met Edgar, 1921

De gemeente Alkmaar heeft al lange tijd de collectie van 51 schilderijen en een wapenbord van de Stichting Van Foreest en Van Egmond van de Nijenburgh in beheer. Deze unieke collectie geeft een beeld van vier eeuwen bewoners van landgoed Nijenburg in Heiloo. Een groot deel van deze collectie hing eeuwenlang op Nijenburg. Met het overlijden van de laatste bewoonster enige jaren geleden, is de collectie, in afwachting van restauratie en herbestemming, in zijn geheel opgeslagen in het depot van het museum. Het eigendom van het landhuis is enige jaren geleden overgegaan naar de Vereniging Hendrick de Keyser, die het momenteel in oude luister herstelt. Het landgoed zelf is eigendom van Natuurmonumenten. Tege lijkertijd is het museum samen met de Stichting Van Foreest en Van Egmond van de Nijenburgh een groot restauratieproject van de collectie schilderijen gestart. Beide restauratieprojecten worden in 2011 afgerond. De restauratie van de schilderijencollectie zal uitmonden in een grote tentoonstelling in het Stedelijk Museum Alkmaar in 2011. Vervolgens zal een belangrijk deel van de collectie teruggaan naar de Nijenburg in Heiloo, waar de bel-etage geschikt wordt gemaakt voor de presentatie van de schilderijen. Een ander deel van de collectie, vooral de kwetsbare stukken, zal permanent worden opgenomen in de museumpresentatie. De presentaties in Nijenburg en in het museum zullen naar elkaar verwijzen en via een website met beeldbank als één geheel kunnen worden ervaren.

nieuw-kranenburg

Het Laatste Oordeel van Jacob Cornelisz. van Oostsanen, 1518

Museum Kranenburgh is recent opgegaan in een nieuw centrum voor kunst, cultuur en natuur, genaamd Nieuw-Kranenburg. In het nieuwe centrum participeren Museum Kranenburgh, Het Sterkenhuis, Kunstenaarscentrum Bergen, Noord-Hollands Kunstcentrum en De Kunstuitleen. Voor de huisvesting van het nieuwe Bergense centrum wordt het huidige museum Kranenburgh uitgebreid. Nieuw-Kranenburg heeft een belangrijke collectie Bergense School en is daarom al meer dan 10 jaar een partner voor het Stedelijk Museum Alkmaar, dat eveneens een aanzienlijke collectie Bergense School/Noord-Hollands expressionisme bezit. Er wordt geregeld samengewerkt op het gebied van tentoonstellingen, afstemming van programmering, bruiklenen en gezamenlijke marketingacties en publiciteit. Zowel het Stedelijk Museum Alkmaar

portret van alkmaar

17

als Nieuw-Kranenburg streven ernaar de komende jaren hun collecties Bergense School nog beter te presenteren, zowel in tentoonstellingen als in de vaste opstelling. Samenwerking en afstemming wordt daarbij gezocht.

landelijke en internationale samenwerking Het directeurenoverleg Noord-Hollandse musea, het nieuwe netwerk landelijke stadsmusea, de Nederlandse Museumvereniging, Codart en ICOM zijn belangrijke museale netwerken waar het museum in participeert en waar geregeld samenwerkingsprojecten uit voortkomen. Ook landelijk en internationaal zal het museum de komende jaren intensiever samenwerken met musea en organisa ties, zowel bij tentoonstellingsprojecten en onderzoeksprojecten als bij collectieafstemming en bruikleenverkeer. In de regio wordt nadrukkelijk gekeken naar afstemming bij de tentoonstellings programmering, om zo onderlinge concurrentie te beperken. In 2010 wordt in samenwerking met het Gemeentemuseum Helmond de eerste museum tentoonstelling over het educatieve fenomeen Sesamstraat georganiseerd. Voor 2013 wordt samen met het Amsterdams Historisch Museum en de stichting Behoud Grote Kerk Alkmaar een overzichtstentoonstelling voorbereid van het oeuvre van de vroeg 16de-eeuwse schilder Jacob Cornelisz. van Oostsanen en medio 2014 zal in samenwerking met diverse bruikleengevers een tentoonstelling rondom de 17de-eeuwse schilder Caesar van Everdingen worden gehouden. Daarnaast leent het museum regelmatig werken uit aan andere musea in binnen- en buitenland en worden uiteraard belangrijke stukken in (kort of langdurig) bruikleen verkregen van collega-musea.


vernieuwing vaste opstelling vertaling museumstrategie naar vernieuwing vaste opstelling

1.

2.

1. De Victorie begint vroeg 2. De Spaanse soldaat 3. Hilverdink, detail Bestorming van Alkmaar in 1573, 1865

De komende jaren richt het Stedelijk Museum Alkmaar zich op de uitbreiding en vernieuwing van het aanbod voor het publiek. We streven naar een bezoekersaantal dat in vijf jaar oploopt naar 45.000. Natuurlijk uit Alkmaar en de regio, maar ook uit de rest van het land en bij gelegenheid over de grenzen heen. Het museumpubliek van nu (en van de nabije toekomst) vraagt om authenticiteit en uniciteit, maar wil tegelijk ook beleving en spektakel. Het stelt hoge eisen aan de kwaliteit van de presentatie en service van het museum. Daarnaast hebben diverse publieksonderzoeken, waaronder een Omnibusonderzoek onder inwoners van Alkmaar en regio, aangetoond dat de huidige vaste opstelling van het museum steeds minder bezoekers trekt. Men heeft het al een keer gezien of meent dat er toch niets nieuws te beleven valt. Herhalingsbezoekers worden vooral getrokken door tijdelijke tentoonstellingen, terwijl ons kernproduct, de vaste opstelling met de eigen collectie al meer dan 10 jaar oud is en steeds minder publiek trekt. Om onze marktpositie niet alleen te consolideren maar te verbreden en versterken is het noodzakelijk te investeren in ons kernproduct, de vaste opstelling. Het doel van de vernieuwing van de vaste opstelling is de collectie toegankelijker en eigentijdser, maar ook speelser en interactiever te presenteren. Meer persoonlijke verhalen zullen een belangrijke rol spelen in de informatieoverdracht, maar ook zal er ruimte zijn voor de verhalen van de bezoekers zelf. Bovendien willen wij de hoogtepunten uit de collectie meer in de schijnwerpers te zetten. Speerpunten zijn de nationaal en internationaal belang rijke collecties 16de - en 17e-eeuwse schilderkunst (waaronder de 16 Schuttersstukken en het Interieur van de Grote of Sint Laurenskerk van Saenredam), de collectie Bergense School/ Noord-Hollands expressionisme en de deelcol lecties historisch speelgoed, Alkmaars zilver en Dames Vlaanderen.

portret van alkmaar

18

gefaseerde uitvoering en verbeterde routing Wij hebben hiervoor een raamwerk en programma van eisen ontwikkeld waarbij gefaseerd, over een periode van drie jaar, vanaf 2012 onderdelen van de vaste opstelling worden vernieuwd. Een financieel en organisatorisch ambitieus plan dat veel zal vergen van de inzet en flexibiliteit van de museumorganisatie en vooral een goede afstemming vergt met overige projecten en het reguliere werk. Het raamwerk is zodanig opgesteld, dat flexibel kan worden geschoven in fasering en uit te voeren onderdelen. Een belangrijke wens bij de vernieuwing van de vaste opstelling is het verbeteren van de route in het museum en het creëren van een beter geoutilleerde tentoonstellingsruimte. De route moet logischer en chronologischer van aard zijn, in combinatie met meer thematische onderdelen. De plannen voorzien in een route die begint helemaal beneden in het souterrain en via de begane grond leidt naar de nieuwste tijd op de bovenverdieping. Omdat de vernieuwing van de vaste opstelling gefaseerd plaatsvindt, zullen de vernieuwde onderdelen telkens als losse producten ‘in de markt’ worden gezet. Op deze wijze zal de vaste opstelling telkens weer in de belangstelling staan, extra bezoekers trekken en tot herhalingsbezoek leiden.

van de victorie naar de 21ste eeuw De route begint met het hoogtepunt van de Alkmaarse geschiedenis: de Victorie van Alkmaar op 8 oktober 1573, een wapenfeit dat jaarlijks nog uitbundig wordt gevierd door de inwoners van de stad. Voor iedere Alkmaarder, jong en oud, is 8 oktober een begrip. In het museum wordt

3.


Tentoonstelling ‘Stap In! Vier eeuwen onderweg in Noord-Holland’, 2009-2010

momenteel slechts beperkt aandacht besteed aan 1573, reden om als eerste uit te pakken met een theatrale en interactieve 1573 ‘experience’, waar de Victorie van Alkmaar door jong en oud wordt beleefd. Hier komen ook de schilderijen van het beleg en de prachtige collectie Schuttersstukken te hangen, die alles te maken hebben met de verdediging van de stad. Deze nieuwe presentatie wordt gesitueerd in de huidige tentoonstellings ruimte in het souterrain. Tevens komt daar een audiovisueel introductieprogramma, dat de bezoeker mee terugneemt naar het jaar 1573. In de huidige studio achter in het souterrain wordt een educatieve ruimte gecreëerd, waar groepen scholieren aan de slag gaan met de geschiedenis van Alkmaar. Vervolgens komt de bezoeker in het tweede deel van het souterrain in een meer klassieke, esthetische presentatie, waarin de Gouden Eeuw van Alkmaar aan de hand van vele topstukken uit de doeken wordt gedaan. Ook de kleine, maar uiterst belangrijke collectie Alkmaars zilver zal hier in de schijnwerpers worden gezet. De route wordt vervolgd op de begane grond die in twee vleugels wordt ingedeeld. Een linkervleugel voor wisselende tentoonstellingen (de huidige introductiefilmzaal en de huidige Schutterszaal) en een rechtervleugel die middels een imposante portrettengalerij een beeld zal geven van de 17de- en 18de-eeuwse inwoners van de stad, rijk en arm, elite en werkman. Op de eerste verdieping worden drie belangrijke collecties getoond. De grote zaal wordt ingeruimd voor de belangrijke collectie Bergense School. Het speelgoedtheater ‘De Kleine Wereld’ wordt uitgebreid met een open depotopstelling van al het andere speelgoed dat het museum in bezit heeft. De 19de – 21ste eeuw worden in een heden daagse, digitale en interactieve presentatie gevat, waarbij onder meer door de ogen van de Dames Vlaanderen het 20ste-eeuwse Alkmaar wordt getoond. Deze afdeling staat in het teken van de eigen zoektocht van de bezoeker, die zelf kan kiezen welke onderwerpen, thema’s of objecten hij uitgelicht wil zien. Met digitale en interactieve middelen zal zo een veelheid aan informatie kunnen worden opgevraagd.

portret van alkmaar

19

tentoonstellingen vertaling museumstrategie naar tentoonstellingen De nieuwe strategie van het museum betekent een accentverschuiving in de aard en organisatie van tijdelijke tentoonstellingen. De tentoonstellingen zullen altijd een verbinding hebben met Alkmaar (en de regio) of met de collectie van het museum. Zij zullen tegemoetkomen aan de verwachtingen van het moderne museumpubliek en geven de gekozen thema´s en onderwerpen een actueel en persoonlijk karakter. Vooral in de snel wissellende programmering van de museumfoyer en het toekomstige cultuurcafé is er gelegenheid om actuele onderwerpen in de samenleving van stad en regio te belichten, regelmatig in samenwerking met andere partners. De tentoonstellingen in het museum bieden informatie, maar ook vermaak, reflectie, verdieping en verwondering.

verbinding met vernieuwing vaste opstelling: Tegelijkertijd met de organisatie van grote en kleine tijdelijke tentoonstellingen, zal het museum zoals aangegeven, gefaseerd de vaste opstelling vernieuwen. Dit ambitieuze meerjarenproject heeft consequenties voor het reguliere tentoonstellings programma. Zoveel mogelijk zal worden geprobeerd het tijdelijke tentoonstellingsprogramma te handhaven.

grote tentoonstellingen Veel grote tijdelijke tentoonstellingen zullen primair gericht zijn op de inwoners van Alkmaar en omgeving, maar ook het landelijke (en soms internationale) publiek wordt bediend met belang wekkende tentoonstellingen over oude schilder kunst en de Bergense School. De tentoonstellingen kunnen historisch, kunsthistorisch of cultuurhistorisch van opzet en uitstraling zijn. De tentoon stellingen zullen worden toegespitst op de wensen van de beoogde doelgroepen, maar in de regel aantrekkelijk zijn voor zowel geoefende als minder ervaren museumbezoekers. Tentoonstellingen over oude en moderne schilder kunst zullen over het algemeen esthetisch van aard zijn, gericht op zowel verdieping als het genieten van schoonheid en het besef oog in oog te staan met topstukken. Cultuurhistorische tentoonstellingen zullen zowel op het oudere als het jongere publiek


Tentoonstelling ‘Huwelijk of Kunst’, 2009

gericht zijn. De uitwerking van deze tentoonstellingen zal speels en interactief zijn. De kwaliteit van de presentatie staat in alle gevallen voorop. Hiermee onderscheiden wij ons in het museale veld van veel stadsmusea. Binnen de kunsthistorische én cultuurhistorische presentaties zullen individuele objecten meer aandacht krijgen, waarmee wij de kwaliteit van onze collectie willen benadrukken. Deze authentieke objecten hebben immers een intrinsieke (kunst)historische waarde en zijn dragers van betekenis. Hiermee tonen wij meer dan voorheen de kwaliteit van de collectie. Door een sterkere focus op deze authentieke objecten onderscheidt het museum zich. Bezoekers hechten aan de authentieke ervaring die musea hiermee bieden.

De collectie Bergense School

portret van alkmaar

20

mogelijk gebeurt dit in samenwerking met andere cultuuren erfgoedinstellingen in Alkmaar en de regio. De foyer is net als de museumwinkel en het museumcafé gratis te bezoeken. Het oogmerk hiervan is de drempel voor het museumbezoek te verlagen en mensen binnen te halen die normaal gesproken geen musea bezoeken. Door publiciteit in de lokale en regionale media worden zij hiervoor naar het museum gelokt.

foyerpresentaties Naast de grote tijdelijke tentoonstellingen biedt het Stedelijk Museum Alkmaar ongeveer zes foyerpresentaties per jaar. Deze kleine presentaties worden gebruikt om kleinere en/of actuele thema’s te behandelen. Dit kunnen collectiepresentaties, presentaties van jubilerende organisaties maar ook actuele thema´s of gebeurtenissen zijn die spelen in de samenleving van Alkmaar en de regio. Waar

product-marktmatrix

markt

product (presentaties)

De actieve museumbezoekers / cultuurtoeristen (50+, HBO+, hoger inkomen)

Oude schilderkunst Bergense School Cultuurhistorische thema’s 8 oktober 1573

Inwoners Alkmaar en regio

Stadsgeschiedenis 8 oktober 1573 Cultuurhistorische thema’s Foyerpresentaties

Onderwijs (BO en VO)

Stadsgeschiedenis 8 oktober 1573 Cultuurhistorische thema’s Speelgoed

Dagjesmensen / vakantiegangers

Stadsgeschiedenis Cultuurhistorische thema’s

Gezinnen met (jonge) kinderen

Stadsgeschiedenis 8 oktober 1573 Cultuurhistorische thema’s Speelgoed

De product-marktmatrix voor tentoonstellingen gaat uit van de markt, omdat het museum klantgericht en vraaggericht wil werken. Wij stellen de wensen van ons publiek centraal. Hoewel de individuali sering van de markt het bijna onmogelijk maakt nog uit te gaan van de traditionele verdeling in doelgroepen, geeft het ons wel een handvat bij het


De Daf 55 in ‘Stap In!’

ontwikkelingen van producten voor specifieke marktsegmenten. Bij de ontwikkeling van producten wordt altijd onderzoek gedaan naar de vragen en wensen van de beoogde bezoekers. Dit gebeurt op basis van onderzoek naar trends en ontwikkelingen, benchmarks met andere musea en gerichte publieksonderzoeken, onder zowel museumbezoekers als niet-museumbezoekers. Voorbeelden van voorgenomen tentoonstellingen in de periode 2010-2014 zijn onder meer:

portret van alkmaar

2011-2012 chocola en suikerwerk: de ringers cacaofabriek in alkmaar. Naar aanleiding van de ontwikkelingen op Overstad en de geplande opening van de nieuwe locatie van INHolland op het terrein van de voormalige Ringersfabriek. Een geschiedenis vol beleving, verteld door de oud-medewerkers van Ringers.

voorjaar en zomer 2010

2013

‘in het licht van cézanne, van gogh, le fauconnier en hun invloed op de bergense school’:

de ware jacob: een ontdekkingstocht naar het oeuvre van jacob cornelisz. van oostsanen (1470 - ca. 1533).

een presentatie van de belangrijke collectie van het museum, als opmaat naar een permanente presentatie in de museumzalen in de toekomst. Deze keer gepresenteerd in relatie tot de grote voorbeelden zoals Cézanne, Van Gogh en Le Fauconnier.

najaar 2010-winter 2011 sesamstraat: dé museumtentoonstelling: de eerste museumtentoonstelling over het fenomeen Sesamstraat, met achtergronden, de historische ontwikkelingen, de pedagogische filosofie, een kijkje achter de schermen van de tv opnames, de vele internationale voorbeelden en natuurlijk voor de jongsten: het beleven van Sesamstraat. Een co-productie met het Gemeentemuseum Helmond.

winter 2010 oh kom maar eens kijken: alkmaars speelgoed uitgelicht. Stedelijk Museum Alkmaar heeft één van de mooiste collecties (vooral 19de-eeuws) speelgoed van Nederland. Hoewel de topstukken permanent te zien zijn in De Kleine Wereld, ligt in het depot nog veel meer speelgoed dat getoond wil worden. Tijdens de feestmaand wordt in de foyer een speelgoedparade gepresenteerd. Ook deze kleine tentoonstelling dient als opmaat naar een permanente presentatie in de nieuwe vaste opstelling.

voorjaar en zomer 2011 portret van een familie: vier eeuwen bewoners van de nijenburg. De afronding van een grootscheeps restauratieproject van meer dan vijftig portretten afkomstig uit landgoed Nijenburg in Heiloo. Een portret van vier eeuwen beroemde telgen van de families Van Foreest en Van Egmond van de Nijenburgh.

21

De eerste grote overzichtstentoonstelling gewijd aan deze belangrijke Noord-Hollandse meester. Opgezet als een drieluik met het centrale luik over het oeuvre van Jacob in het Stedelijk Museum Alkmaar, een zijluik in de Grote St. Laurenskerk rondom de gewelfschildering van het Laatste Oordeel en een zijluik in het Amsterdams Historisch Museum over het Amsterdam van Jacob. Een co-productie van het Stedelijk Museum Alkmaar, het Amsterdams Historisch Museum, de stichting Behoud Grote of Sint Laurenskerk en een buitenlands museum.

2014-2015 portret van alkmaar: alkmaarders door de ogen van de dames vlaanderen. De collectie van de fotograferende dames Vlaanderen bestaat uit tienduizenden glasnegatieven waarop generaties Alkmaarder zijn afgebeeld. Gecombineerd met de vele persoonlijke bezittingen van de dames (kleding, hoedjes, accessoires, meubels en historische opname apparatuur) wordt in deze tentoonstelling een levendig en interactief beeld geschetst van naoorlogs Alkmaar.

schatkamer: alkmaars zilver uitgelicht. Alkmaars zilver is zeer zeldzaam en daarmee is het belang van de collectie van het museum aangetoond. Deze rijke collectie aan stedelijk, kerkelijk en particulier zilver zal in combinatie met bruiklenen van Alkmaars zilver uit andere collecties in een schatkamerachtige presentatie worden uitgelicht.


1. Workshops voor kinderen 2. De Kleine Wereld 3. Rondje Cultuur in Alkmaar

portret van alkmaar

22

caesar van everdingen, een oeuvre in portretten. Een overzichtstentoonstelling van één van de belangrijkste 17de-eeuwse classicistische schilders van Holland, waarvan het Stedelijk Museum Alkmaar er negen in collectie heeft. Een co-productie met een nader te bepalen Nederlands of buitenlands museum. 1.

organisatie en financiering: De tijdelijke tentoonstellingen worden projectmatig uitgevoerd. De basis hiervoor vormt de meerjarenplanning. Ieder project kent verschillende fases met bijbehorende producten of resultaten. In de komende periode zal het volgen van de planning extra aandacht krijgen. Voor het projectmatig werken aan tentoonstellingen zijn formats ontwik-

2.

keld voor plannen, planningen en begrotingen. Deze instrumenten stellen de projectleiders en het management in staat om het proces beter te volgen en te sturen. Op deze wijze streeft het museum ernaar om drie in plaats van twee grote tijdelijke tentoonstellingen per jaar te organiseren, een minimum aantal voor een middelgroot museum. Dit kan aan het einde van deze bedrijfsperiode worden bereikt. De organisatie en financiering van de grote tentoonstellingen van het museum staan continue onder druk. De huidige tentoonstellingsruimte (een lege betonnen doos) vergt een arbeidsintensieve en kostbare tentoonstellingsbouw. Door het verplaatsen van de huidige tentoonstellingsruimte in het souterrain naar de beter gesitueerde en eenvoudiger in te richten Schutterszaal, zal een deel van dit probleem worden opgelost. Het tentoonstellingsbudget is zeer beperkt. In de regel wordt ongeveer de helft van de kosten van een tentoonstelling gefinancierd uit sponsoring en fondsen. Ook de hoge kosten van externe inhuur (onderzoek, vormgeving etc.) en van digitale en

audiovisuele elementen leggen een zware druk op het tentoonstellingsbudget. Die afhankelijkheid maakt – zeker in tijden van economische recessie – deze kerntaak van het museum kwetsbaar. Tegelijkertijd zijn tentoonstel lingen essentieel voor het imago van het museum en voor herhalingsbezoek. De komende jaren zullen we deze beperking proberen op te vangen door bijvoorbeeld meer tentoonstellingen uit eigen collectie te organiseren, tentoonstellingen te organiseren in samenwerking met andere musea, reizende tentoonstellingen aan te kopen, dan wel te verkopen en incidenteel voor uitzonderlijke en kostbare tentoonstellingen (zoals de tentoonstel ling over Jacob Cornelisz. van Oostsanen) een toeslag op de reguliere entreeprijs te heffen.

educatie vertaling museumstrategie naar educatie Het Stedelijk Museum Alkmaar ziet erfgoed educatie als een integraal onderdeel van het publieksbeleid. De afgelopen jaren heeft educatie door ruimere middelen een beduidend grotere rol kunnen krijgen. Er is een gevarieerd educatief aanbod ontwikkeld dat positief is ontvangen. Het

3.


portret van alkmaar

23

Educatie geïntegreerd in tentoonstellingen

museum maakt met educatie de collectie en de daarover aanwezige kennis toegankelijk voor een zo breed mogelijk publiek en beperkt zich dus niet tot alleen programma’s voor het onderwijs. Verschillende doelgroepen reflecteren zo op een leerzame én speelse wijze op hun museumbezoek. Een gestructureerd en betekenisvol verhaal zorgt ervoor dat jong en oud het verleden van Alkmaar kunnen beleven. Per doelgroep worden de meest passende methodes toegepast. Het huidige educatieve aanbod bestaat uit: • de vaste presentatie van de speelgoedcollectie in het speelgoedtheater De Kleine Wereld • diverse educatieve programma’s voor het basisonderwijs (doorlopende leerlijn), gerelateerd aan de vaste opstelling en tijdelijke tentoonstellingen. Aanbod via Cultuur Primair • aanbod van kinderworkshops tijdens de schoolvakanties • diverse speurtochten • speciale museum kindervitrine • voortgezet onderwijs: educatief programma voor het vmbo/havo/vwo • themarondleidingen voor zowel volwassenen als voor het onderwijs bij de vaste en/of tijdelijke tentoonstellingen • maatschappelijke stage voor het voortgezet onderwijs. Er wordt in het aanbieden van de programma’s gewerkt met een groep rondleiders en museum docenten. De laatste groep geeft museumlessen gericht op het basisonderwijs, daarnaast geven deze museumdocenten workshops voor kinderen (7 t/m 12 jaar).

projecten voor 2010-2014 De komende jaren wordt het educatieve aanbod verder uitgebreid voor de verschillende doelgroepen. Het budget, de menskracht en de faciliteiten zijn beperkt, zodat het museum creatief te werk moet gaan en veel producten in samenwerking met anderen en met ondersteuning van incidentele externe financiering zal ontwikkelen. Voor het onderwijs ziet het museum vooral kansen in het ontwikkelen van programma’s in de vaste collectie (de doorlopende leerlijn). Binnen deze programma’s willen we experimenteren met nieuwe media (bijv. PDA’s) om aan te sluiten op de wensen van het onderwijs. Vooral in samenwerking met de andere cultuuren erfgoedaanbieders zoals Artiance en het Regionaal Archief zal het museum verdere programma’s voor het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs kunnen ontwikkelen en aanbieden via Cultuur Primair en Cultuurstroom. Door deze samenwerking ontstaat een combinatie van kunsten erfgoededucatie, waardoor het onderwijs optimaal gebruik kan maken van het Alkmaarse cultureel erfgoed en het museum eenvoudiger kan inspelen op de behoeftes van het onderwijs. Te denken valt ook aan het gezamenlijk aankopen van educatieve formats en het gezamenlijk aanvragen van subsidies hiervoor. Er is ook al sprake van samenwerking tussen het museum en Erfgoed Noord-Holland (zoals de pilot maatschappelijk stages binnen de erfgoedsector). Dit kan worden uitgebreid door deelname van het museum aan educatieve projecten die vanuit Erfgoed Noord-Holland worden georganiseerd en ontwikkeld. De verhuizing van Erfgoed NoordHolland naar Alkmaar biedt kansen voor een intensievere samenwerking. De vraag naar volwasseneneducatie neemt sterk toe (het zogenaamde ‘levenlang leren’). 55-plussers vormen een steeds belangrijkere doelgroep.


Het educatieve aanbod van het museum voor deze doelgroep wordt vooral gericht op het vergroten van kennis en vaardigheden op het gebied van kunst, cultuur en geschiedenis in relatie tot de Alkmaarse collectie. Te denken valt bijvoorbeeld aan workshops, out-reach projecten, uitbreiding van themarondleidingen en lezingen en NT2 programma’s (interculturele museumlessen). De presentatie over 1573 tenslotte, sluit aan bij zowel de nationale als de lokale geschiedeniscanon.

collectie

portret van alkmaar

24

veelzijdigheid beter aan de bezoekers van het museum, door wat we al in huis hebben anders op te stellen, door ons verzamelbeleid te verscherpen, en door de samenwerking met partners in de stad, in het land en in het buitenland aan te gaan. De collectie van het Stedelijk Museum Alkmaar is van hogere kwaliteit dan men verwacht van een lokaal museum. In de toekomst worden onze topstukken dan ook duidelijker gepresenteerd als kunsthistorische hoogtepunten. Er valt veel te leren, maar óók veel te bewonderen en te genieten in het museum.

aanscherpen collectiebeleid

vertaling museumstrategie naar collectie

Nu die keuze gemaakt is op basis van (o.a.) de collectie, kan de strategie op haar beurt aanleiding zijn voor een scherper collectiebeleid. De komende jaren zal het verzamelbeleid bijvoorbeeld sterker dan voorheen gericht zijn op objecten die van hoge kwaliteit en/of portretmatig van karakter zijn, dan wel een bijdrage kunnen leveren aan de persoon lijke verhalen die het museum wil vertellen met de huidige collectie. Verder zullen we ons meer dan voorheen in verzamelbeleid en presentaties richten op onze sterkste deelcollecties: 16de- en 17de eeuwse schilderijen, Bergense School/NoordHollands Expressionisme, Alkmaars zilver, collectie Nijenburg, collectie Dames Vlaanderen, speelgoed en spellen. Deze deelcollecties sluiten het best aan bij het gewenste profiel, bevatten de meeste topstukken (Saenredam, Caesar van Everdingen, Maarten van Heemskerck, schuttersstukken, 17de-eeuws Alkmaars zilver, Charley Toorop), en/of zijn van oudsher gezichtsbepalend (Bergense School/Noord-Hollands Expressionisme, speelgoed en spellen). De stukken van uitzonderlijke kwaliteit zullen ook als zodanig gepresenteerd worden in het museum, zodat de bezoeker de objecten niet alleen ziet als illustraties bij een interessant verhaal of als spiegelbeeld van de stad, maar ook als kunstwerken die een intrinsieke waarde vertegenwoordigen. Historische informatie wordt zo afgewisseld met esthetische ervaring. Toevoegingen aan de minder sterke deelcollecties zullen slechts in zeer uitzonderlijke gevallen worden aangenomen of aangekocht. Daarmee zal een breuk ontstaan met het verwervingsbeleid van de afgelopen anderhalve eeuw, waarin het museum het gros van de objecten die als schenking werden aangeboden heeft aangenomen. Met een klein en overvol depot en een te diffuus profiel van de collectie is dit beleid echter niet meer te rechtvaardigen.

De collectie vormt de ‘inhoud’ van het museum en bepaalt daarmee grotendeels zijn uitstraling. Daarom heeft de collectie bij het denken over aanscherping en versterking van het museumprofiel een sturende rol gespeeld, en zal ze dat blijven doen. Omdat de collectie relatief veel stads gezichten van Alkmaar en omgeving (o.a. gezichten op diverse gebouwen/straten in de stad, gezichten op kasteel en abdij van Egmond) en veel portretten van bewoners van de stad en de regio (o.a. Aankoop 2009. Jan ten Compe, Accijnstoren Alkmaar, 1749

fotocollectie Vlaanderen, portrettencollectie Nijenburg, schuttersstukken, regentenportretten) bevat, lag de keuze voor een strategie gericht op de persoonlijke ontmoeting voor de hand. Omdat de collectie voorts een groot aantal topstukken bevat die meer als hoogtepunt en publiekstrekker gepresenteerd kunnen worden, lag het voor de hand in onze missie te benadrukken dat we niet alleen over de geschiedenis van Alkmaar vertellen, maar ook een museum met kunst van kwaliteit zijn.

visie/missie collectie 2010-2014 De collectie van het Stedelijk Museum Alkmaar biedt een portret van de stad en zijn bewoners. In de toekomst presenteren we dat in al zijn

25


portret van alkmaar

Aankoop 2009, Zilveren lavaboschaal, Isbrant Blom, Alkmaar 1680

collectieprofiel, en waarin ook een afstotings- beleid op basis van de LAMO is opgenomen. Dit zal meer impliciet blijken uit de classificatie van de collectie • het verder professionaliseren van het collectiemanagement, onderverdeeld in de volgende projecten: 1. opstellen van een handboek met protocollen en standaardformulieren, stroomlijnen processen aan de hand van SPECTRUM, verbetering van de registratie van de collectie in Adlib 2. verbetering van de presentatie van de collectie online, ook in samenhang met andere collecties in Alkmaar en omgeving (erfgoedportal) 3. hernieuwde taxatie en herijking van de verzekering van de collectie • een bijdrage leveren aan het landelijk onderzoek - in opdracht van de Nederlandse Museum- vereniging - naar museale verwervingen in de periode 1933-heden (‘roofkunst’) (looptijd tot 2012) • het uitvoeren van het grote restauratieproject (en tentoonstelling) van de collectie Nijenburg (looptijd tot 2011) • de mogelijkheid onderzoeken van uitbreiding van het museumdepot met een externe locatie • onderzoek doen naar diverse collectieonder delen, resulterend in artikelen en deel collectiecatalogi (Alkmaars zilver, speelgoed) • Onderzoek doen naar mogelijk af te stoten objecten en collectieonderdelen.

In de museumwereld wordt bij de collectievorming meer dan in het verleden gekeken naar de mogelijkheden van (langdurige) bruiklenen, in plaats van verwervingen. De grote collectiebeherende instellingen in Nederland (zoals ICN en het Rijksmuseum) bieden daarvoor ook meer mogelijkheden. Dit is voor het Stedelijk Museum Alkmaar een interessante ontwikkeling. Het stelt ons in staat om de collectie kwalitatief te versterken tegen geringe kosten. Een andere moge lijkheid die meer aandacht zal krijgen, is het stimuleren van schenkingen door particulieren (bijv. verzamelaars). Hiervoor moet het museum een effectief netwerk opbouwen. Op dit punt kan het museum leren van de ervaringen van andere musea, om dit netwerk te vormen en om het legateren van objecten te stimuleren. Daarnaast zal het museum kritisch kijken naar de huidige collectie en vooral de vele objecten in het depot. Welke collectieonderdelen of objecten behoren niet tot de kerncollectie, hebben geen of weinig relatie met Alkmaar of vertegenwoordigen een zeer bescheiden kunsthistorische, historische of kwalitatieve waarde? Voor dergelijke objecten kan afstoting door verkoop en/of schenking/ruil aan een ander museum worden overwogen. Hiermee ontstaat ruimte in het depot, wordt financiële ruimte gecreëerd voor nieuwe aankopen en nemen de werkzaamheden en kosten op het gebied van beheer en behoud af. Afstoting dient met grote zorgvuldigheid te gebeuren. Het museum zal hierbij de LAMO (Leidraad voor het Afstoten van Museale Objecten) volgen die door de Nederlandse Museumvereniging wordt voorgeschreven.

projecten 2010-2014 In de periode 2010-2014 zal het museum op het gebied van collectie de volgende bijzondere projecten en taken uitvoeren: • het opstellen van een nieuw collectieplan (gereed in 2010), met daarin een verscherpt verzamelbeleid op basis van het verscherpte

organisatie en middelen Binnen de afdeling Museale Zaken zijn (na het hoofd Museale Zaken) drie personen verantwoordelijk voor de goede gang van zaken rond de collectie: de conservator, de assistentconservator en de registrator. Samen vormen zij een slagvaardig team, dat beleid kan vertalen naar projectplannen en concrete uitvoering. De conservator stelt samen met het hoofd museale zaken de prioriteiten vast, waarna de conservator de plannen uitwerkt, protocollen opstelt en de voortgang en financiën bewaakt. De conservator onderhoudt contacten met de erfgoedpartners. De assistent-conservator en de registrator dragen zorg voor een deel van de praktische uitvoer van de plannen: registratie van objecten, organisatie van transporten, depotbeheer, administratieve taken. Om de archivering rond de collectie professioneler te maken voert de conservator tot op heden nog een groot deel van de admini stratieve taken uit. Zodra daarvoor een stevige


basis is gelegd, kan een deel van deze administratieve taken bij de registrator gelegd worden (bruikleenadministratie, transportadministratie). Dit zal naar verwachting in de loop van 2010 gebeuren. Voor reguliere werkzaamheden op het gebied van conservering en andere behoud- en beheerzaken voldoen de budgetten. Het aankoopbudget van het museum is echter zeer minimaal en bedraagt gemiddeld slechts 10% van het aankoopbudget van vergelijkbare musea. Dit beperkt sterk de mogelijkheden van het museum om een actief aankoopbeleid uit te voeren.

museum digitaal vertaling museumstrategie naar museum digitaal Het Stedelijk Museum Alkmaar wil aantrekkelijk zijn voor een breed publiek, van jong tot 50+ en van cultuurhistorisch tot kunsthistorisch geïnteres seerden. Het museum moet voor hen persoonlijk, actueel en interactief worden gemaakt. Dit geldt zowel voor de museumpresentaties als voor de presentatie van het museum via digitale media. Op dit laatste vlak wil het museum de komende bedrijfsperiode een inhaalslag maken. Een nieuwe website zal worden ontwikkeld en andere moge lijkheden, zoals een digitale nieuwsbrief, zullen worden toegevoegd. Hiermee biedt het museum actuele informatie op een aantrekkelijke manier aan en stelt het mensen in staat om informatie gemakkelijk zelf te vinden. Maar het stelt mensen ook in staat om zelf actief te werken met de (digitaal ontsloten) collectie en met thema’s die het museum aanbiedt.

Flyeractie op de Zündapp

projecten 2010-2014 • website Er zal worden gewerkt aan een nieuwe website die de identiteit en het gewenste imago van het museum uitstraalt en versterkt. De website moet duidelijk zijn, goed vormgegeven, actueel en op onderdelen interactief. De website is voor het museum een belangrijk communicatiekanaal. Een zeer groot deel van de Nederlandse museumbezoekers bereidt zijn museumbezoek voor door de website van het museum te raadplegen.

portret van alkmaar

26

• erfgoedportal De erfgoedportal bedient vooral mensen die gericht op zoek zijn naar informatie over de geschiedenis en cultuur van Alkmaar en omgeving. De erfgoedportal is een samenwerkingsproject van het Regionaal Archief Alkmaar, de Bibliotheek Kennemerwaard en het Stedelijk Museum Alkmaar. De portal koppelt de digitale collectiebestanden van de drie organisaties en geeft via een handige zoekfunctie toegang tot een schat aan digitale historische informatie. Het is voor het museum een toegangspoort naar de eigen website en een kanaal om collectie-informatie aan te bieden. De portal behandelt bovendien de belangrijkste cultuurhistorische thema’s van Alkmaar, waaronder de canon van Alkmaar. Op basis van publieks participatie kan hieraan ook een cultuurhistorische wikipedia van Alkmaar en regio worden gekoppeld. Dit zal in overleg met de erfgoedpartners worden bepaald.

• digitale collectieontsluiting De collectie van het museum zal in de toekomst volledig digitaal zijn ontsloten. Op verschillende manieren kan deze informatie worden aangeboden aan het publiek: via onze website, via de portal, via andere overkoepelende websites en op zaal in het museum. Deze collectieontsluiting kan in sommige gevallen interactief zijn, bijvoorbeeld bij de fotocollectie van de Dames Vlaanderen. Hierbij kan user generated content worden gebruikt. Bezoekers kunnen hun eigen kennis over de collectie dan toevoegen. De ontsluiting van de collectie moet bestaan uit een afbeelding en een aantal vastgestelde gegevens over de objecten (basisregistratie).


• digitale publieksbenadering en toepassingen in de museumpresentaties In de publieksbenadering spelen digitale media een steeds grotere rol, via de website maar ook via andere toepassingen als PDA’s en touchscreens. De voordelen van deze soorten publieksbenadering zitten in de flexibiliteit van de informatievoorziening (gemakkelijk te actualiseren of te corrigeren) en in de mogelijkheid informatie gelaagd en gericht (bijvoorbeeld op een specifieke doelgroep) aan te bieden. De bezoeker (digitaal en reëel) kan hiermee een presentatie op maat krijgen. Veel musea maken hiervan gebruik in hun educatieve programma’s.

organisatie en middelen De collectieontsluiting wordt gedaan door de conservator, de assistent-conservator en de registrator van het museum. Dit maakt deel uit van hun reguliere werk, waarbij er doelstellingen zullen worden geformuleerd voor de komende jaren. De nieuwe website zal in 2010 worden gerealiseerd. Hiervoor zal een extern bureau moeten worden ingeschakeld. De ontwikkeling en aanwending van verschillende andere digitale toepassingen is afhankelijk van de mogelijkheid om hiervoor (externe) financiering te vinden. Deze toepassingen zijn kostbaar en kunnen niet worden gefinancierd vanuit de reguliere begroting. Museumbezoekers en de afnemers van erfgoededucatie verwachten tegenwoordig wel een goed toegankelijke website en actuele databases. Om aan de verwachtingen van het publiek tegemoet te komen, moet het museum meegaan met zijn tijd. Het museum loopt hierin zeker niet voorop. Dat kan de komende jaren ook niet worden verwacht, maar een inhaalslag moet zeker plaatsvinden.

marketing en communicatie vertaling museumstrategie naar marketing en communicatie Het bedrijfsplan 2010-2014 is opgezet als een combinatie van een strategisch marketingplan, een activiteitenprogramma en bedrijfsvoeringplan. In de museumstrategie zijn eigentijds, actueel en persoonlijk sleutelwoorden. En natuurlijk het klantgericht en vraaggericht werken. Van belang is verder de balans tussen geschiedenis en kunst.

portret van alkmaar

27

Het museum moet bovendien aantrekkelijk en interessant zijn voor jong en oud en belangrijke wortels hebben in Alkmaar, dus ook de Alkmaarder optimaal bereiken. Deze uitgangspunten bepalen de marketing- en communicatiestrategie en de productontwikkeling, de manier waarop de doelgroepen worden aangesproken en via welke kanalen. Klant- en marktonderzoek, merkbouw, een nieuwe website en een nieuwe huisstijl spelen hierin een belangrijke rol. Hiermee werkt het museum aan het gewenste imago en uitstraling. Maar ook binnen de muren van het museum spelen marketing en communicatie een belangrijke rol. Ze liggen aan de basis van onze publieksactiviteiten. Bij klantgericht werken is kennis van onze doelgroepen van groot belang: wat verwachten zij van ons; wat spreekt hen aan? Bij de ontwikkeling van nieuwe presentaties of andere producten moeten deze vragen centraal staan. Daarom zullen de medewerkers marketing en communicatie intensief betrokken worden bij het vaststellen van de programmering en bij de productontwikkeling. De kennis over onze doelgroepen bouwen zij op door middel van het langlopende publieksonderzoek (de MuseumMonitor) en imagocampagnes (zoals het Omnibusonderzoek). Om de presentaties en publieksactiviteiten aan te laten sluiten op de verwachtingen van het publiek, zal het museum ook nadrukkelijk aandacht besteden aan het markt-, trends- en imago-onderzoek. Bij grote projecten zal het museum werken met zogenaamde klantenpanels en focusgroepen om het oordeel van (potentiële) bezoekers al mee te nemen in de fase van productontwikkeling. Daarnaast zullen wij meer buiten onze eigen muren kijken.

merkbouw / branding Het museum is ook een merk. Een merk dat moet worden geladen: het moet gevoel en emoties oproepen, en associëren met bepaalde kwaliteiten. Imago en identiteit bepalen de associatiewaarden. Waar staat het merk Stedelijk Museum Alkmaar voor, welk imago heeft het en komt dat overeen met de identiteit? Welke uitstraling moet het museum hebben? Vervolgens moeten we dit vertalen naar een praktische aanpak: hoe gaat het museum bouwen aan het merk? En hoe gaat het merk Stedelijk Museum Alkmaar leven bij ons publiek? Voldoet onze merknaam nog wel, of moeten we op zoek naar een nieuwe naam? In de komende bedrijfsplanperiode zal worden gewerkt aan een nieuwe website, een digitale nieuwsbrief en een nieuwe huisstijl. Het museum zal zich


daarmee duidelijk positioneren. Wij kunnen veel leren door andere musea (maar niet alleen musea) te volgen: hoe positioneren zij zich; wat bieden zij het publiek; hoe communiceren zij daarover? Ten slotte zal het museum het werven van donateurs, fondsen en sponsors uitbouwen. Dit zal nodig zijn om de plannen voor de komende periode te verwezenlijken. De kracht van het merk bepaalt sterk het succes hiervan.

Het museumcafé, straks Cultuurcafé

portret van alkmaar

28

stellingen organiseren, maar moet ook een plek zijn waar het aangenaam verblijven is. In de museumwinkel wil de bezoeker een passend souvenir, een gedegen catalogus of een mooi cadeau kunnen kopen. In het museumcafé willen bezoekers elkaar ontmoeten en indrukken uitwisselen, bij voorkeur met een goede cappuccino en een stuk zelfgemaakte taart of een goed glas wijn met een mooie kaasplank of gezonde salade. Een hedendaags museum is een ontmoetingsplek, bij voorkeur ook

projecten 2010-2014 Concrete projecten voor de periode 2010-2014 zijn onder andere: • analyse, plan van aanpak en uitvoering merkbouw museum (2010 e.v.) • ontwikkeling nieuwe huisstijl (2010) • ontwikkeling en uitbouw nieuwe website (2010-2011) • markt- & doelgroepenonderzoek (doorlopend) • instellen focusgroepen (gekoppeld aan projecten) • vervaardigen van jaarverslagen (periodiek).

organisatie en middelen Het museum beschikt over een marketingmanager en een communicatiemedewerker die deel uitmaken van de afdeling Museale Zaken. Naast de reguliere taken, leveren zij een belangrijke bijdrage aan verschillende projectteams. Het budget voor marketing en communicatie is zeer beperkt. Uitgebreide, landelijke publiciteitscampagnes voor bijvoorbeeld tentoonstellingen zijn daardoor niet mogelijk. Door de beperkte tijd en het beperkte budget, moeten de prioriteiten goed worden gesteld en is externe financiering nodig om de ambitieuze doelen te verwezenlijken. Dit bedrijfsplan dient hiervoor als leidraad. Vanwege het grote belang dat de organisatie hecht aan marketing en communicatie, zal de komende beleidsperiode in het teken staan van een verdere professionalisering. Dit wordt bereikt door gerichte trainingen en door het inschakelen van externe ondersteuning bij grotere projecten.

commerciële activiteiten vertaling museumstrategie naar commerciële activiteiten Het publiek van tegenwoordig is kritisch en veeleisend. Een museum moet niet alleen interessante objecten tonen en spannende tentoon

‘s avonds. Daarnaast biedt een museum moge‑ lijkheden voor exclusieve ontvangsten van relaties, bij voorkeur in de museumzalen onder het toeziend oog van de vele schitterende schilderijen. Een exclusieve en sfeervolle ambiance, die elke receptie en bijeenkomst extra cachet geeft. Commerciële verhuur van ruimtes is voor het museum niet alleen interessant vanwege de inkomsten, maar is ook een uitstekend middel voor netwerken en klantenbinding.

cultuurcafé Met het cultuurcafé in een centrale locatie van het cultuurgebouw (op de hoek Gasthuisstraat en Cultuurplein in de looproute van het publiek) beogen bibliotheek, Artiance en museum een ontmoetingsplek te creëren met kleinschalige activiteiten als lezingen, boekpresentaties, koffieconcerten en tentoonstellingen. Met een goede horecafunctie en ruimte om een grote museumwinkel te realiseren. De bezoekers van de drie instellingen hebben een duidelijke behoefte aan betere horecafaciliteiten in een sfeervolle, culturele ambiance. Vooral voor het museum publiek, voor wie een museumbezoek over het algemeen een onderdeel is van een uitstapje, is een uitgebreidere kaart en een plezierig ingericht café een grote wens. Op dit moment wordt de mogelijkheid om in het museum iets te drinken of te eten door bezoekers significant lager beoordeeld dan in vergelijkbare musea. De gemiddelde besteding valt dan ook veel lager uit (bron: MuseumMonitor 2009). De plannen voor een cultuurcafé in het cultuur


portret van alkmaar

De museumwinkel

woordig met digitale middelen: met een hand computer (PDA) of met de gsm. Deze betaalde dienst kan worden gekoppeld aan het museum bezoek. Het museum wordt hiermee de logische plek van waaruit je de stad ontdekt.

29

commerciële verhuur

gebouw zijn in 2009 nader uitgewerkt. Een horecaonderzoek en een businesscase hebben aangetoond dat het cultuurcafé als horecaconcept levensvatbaar en financieel haalbaar is. In 2010 zal een besluit worden genomen over de realisatie en wijze van financieren. Ongeacht of het beoogde cultuurcafé wordt gerealiseerd, zal het museum de komende jaren moeten investeren in het assortiment, de aankleding en de organisatie van het museumcafé.

Hoewel de economische recessie vooral in 2009 een daling in commerciële verhuur van museumruimtes heeft gebracht, zal het Stedelijk Museum Alkmaar de komende jaren sterk blijven inzetten op de verhuur van museumruimtes voor exclusieve ontvangsten en bijeenkomsten. Belangrijk is het verder toerusten en professionaliseren van de museumorganisatie, zodat locatieverhuur een regulier onderdeel van de werkzaamheden wordt. Ook zal ingezet worden op grotere bekendheid van de exclusieve mogelijkheden in het museum, door het ontwikkelen van een professionele saleskit en uitvoeren van diverse salesdrives. De band met de Schutters (bedrijfsvrienden) wordt verder versterkt doordat zij (tegen betaling) relaties kunnen uitnodigen in het museum.

museumwinkel

sponsoring en fondsenwerving

De huidige museumwinkel heeft een gevarieerd aanbod en wordt zeer gewaardeerd. Deze waardering zien wij terug in de bestedingen in de museumwinkel. Het aanbod van de winkel zal meegaan met de algemene ontwikkeling van het museum (identiteit; uitstraling). Gedacht wordt aan uitbreiding van de ruimte en het assortiment en het ontwikkelen van een eigen productlijn. In 2010 verschijnt als eerste een handzame en betaalbare museumgids, die de bezoeker leidt langs de topstukken van het museum. Ook wordt het ansichtenassortiment van de eigen collectie aanzienlijk uitgebreid. De museumwinkel is een welkome inkomstenbron die het museum de mogelijkheid biedt te investeren in andere publieksproducten.

Sponsoring staat steeds meer in het teken van relaties en relatiebeheer. Voor de huidige generatie sponsoren zit samenwerking meer in de moge lijkheden van merkassociatie en relatiemarketing dan tegenprestaties die gericht zijn op naams bekendheid. De afgelopen jaren zijn door het museum voor meerdere tentoonstellingen succesvol fondsen geworven of sponsors gevonden. Maar om grotere projecten mogelijk te maken, moet de sponsoring en fondsenwerving de komende jaren verder worden ontwikkeld. Om substantiële bedragen binnen te halen zullen we aanvragen eerder moeten voorbereiden, meer moeten inspelen op de eisen en wensen van sponsors en fondsverstrekkers en ons proactieve moeten opstellen. De voorwaarden hiervoor worden momenteel geschapen. Voor grote projecten zal professionele ondersteuning op het gebied van fondsenwerving en sponsoring nodig zijn.

cultuurhistorische stadsroutes Zoals in veel cultuurhistorische steden gebeurt, zullen de erfgoedpartners de mogelijkheid onderzoeken om cultuurhistorische stadsroutes (thematisch, bijvoorbeeld gekoppeld aan een actueel onderwerp) te ontwikkelen, die Alkmaarders en toeristen vanuit een publiekslocatie als het museum kunnen lopen. Waar dit vroeger traditio neel met stadsgidsen gebeurde, kan dit tegen-

vrienden en schutters Vrienden en Schutters horen bij het museum zoals de Victorie bij Alkmaar. De leden van de Stichting Vrienden en Schutters van het Stedelijk Museum Alkmaar ondersteunen het museum niet alleen


Een hedendaagse Schutter

financieel, zij ondersteunen het museum vooral als ambassadeurs en nemen actief deel aan veel museumactiviteiten. De bijdragen van particuliere en bedrijfsdonateurs zijn voor musea van steeds groter belang. Het particuliere mecenaat, be scheiden of omvangrijk, speelt een toenemende rol bij het mogelijk maken van de kerntaken van een museum. Iedere donateur ondersteunt daardoor het museum! De terugloop in institutionele subsidies en andere externe inkomsten, gecombineerd met de economische recessie, maakt dat ook het Stedelijk Museum Alkmaar steeds meer afhankelijk zal worden van de bijdragen die Vrienden en Schutters kunnen geven. In 2009 waren ruim vierhonderd particulieren lid van de Stichting Vrienden. Het bestuur van de Stichting zal zich samen met het museum inzetten om het aantal particuliere vrienden in de periode 2010-2014 met 25 % te laten groeien. De Stichting kent naast particuliere donateurs ook het zogeheten Gilde van Schutters. De ruim dertig Schutters komen voornamelijk uit het bedrijfsleven, maar niet uitsluitend. Met een jaarlijkse bijdrage geven zij het museum een stevige financiële impuls. Dit is belangrijk, want voor een gemeentelijk museum zijn de middelen (zeer) beperkt. Die bijdrage stelt het museum in staat om doelen te halen en projecten te ontwikkelen die buiten de dagelijkse museumpraktijk vallen. Denk hierbij aan de restauratie van een belangrijk schilderij, de uitgave van een catalogus of de aankoop van een belangrijk object voor de collectie. De stichting en het museum zetten zich in om het aantal Schutters in de periode 2010-2014 met 30% te laten groeien. Voor zowel het vrienden- als het schutterslidmaatschap wordt een zeer bescheiden contributie gevraagd, die beduidend lager ligt dan bij vergelijkbare middelgrote stadsmusea. Om de verhouding kosten-baten in beter evenwicht te brengen, is een onderzoek naar de verhoging van de jaarlijkse contributie aan te bevelen. Hiermee krijgt de Stichting meer financiële armslag om het museum in zijn kerntaken te ondersteunen.

publiekontvangst, beveiliging, techniek en onderhoud Het team publiek is verantwoordelijk voor de ontvangst en begeleiding van de museumbezoekers. Dit servicegerichte team kenmerkt zich door een grote mate van klantvriendelijkheid, dat getuige de diverse publieksonderzoeken hoog wordt gewaardeerd. Het team ondersteunt bij diverse

portret van alkmaar

30

activiteiten in het museum, zoals speciale evenementen en ontvangsten. Het museum wil de mogelijkheid van avondopenstelling onderzoeken. Zeker in combinatie met het ´s avonds geopende cultuurcafé en een bijzondere avondprogrammering kan een avondopenstelling op bijvoorbeeld de donderdagavond een extra service voor het publiek zijn. Vooral ’s avonds is een museum bij uitstek geschikt als locatie voor sociale ontmoeting en ontspanning. Het team publiek is ook verantwoordelijk voor het toezicht in het museum, zowel op de veiligheid van de collectie als de veiligheid van het publiek. De medewerkers volgen geregeld BHV-trainingen. Eind 2009 is gestart met de uitvoering van het veiligheidsplan, dat in 2010 wordt afgerond. Het betreft onder meer het uitbreiden van het cameratoezicht, het vernieuwen van de alarminstallatie en de plaatsing van diverse rolluiken en fysieke barrières. In samenwerking met de conservator wordt er gewerkt met protocollen voor onder meer het omgaan met museale collecties. Op het gebied van techniek en onderhoud wordt in 2010 gestart met de uitvoering van een jaarplanning voor regulier onderhoud en het vaststellen van onderhoudschema’s. Vooral de inzet van het team techniek bij de bouw van tentoonstellingen is groot. In 2010 wordt door betere planning en vooral door het eerder opstarten van tentoonstellingsprojecten een inhaalslag gemaakt bij de voorbereiding en realisatie van de wisseltentoonstelling. Hierdoor kunnen deze projectwerkzaamheden ook beter worden afgestemd op de reguliere taken. Het team techniek zal daarnaast een bijdrage leveren aan de planontwikkeling en de uitvoering van de gefaseerde vervanging van de vaste opstelling.


5

5. organisatie

organisatieontwikkeling In augustus 2008 is het Organisatieplan voor het museum vastgesteld door het college van burgemeester en wethouders. Hiermee is de basis gelegd voor de noodzakelijke verdere professiona lisering van de museumorganisatie. Onderdeel van het organisatieplan is een nieuwe organisatiestructuur, bestaande uit een klein en slagvaardig managementteam onder aansturing van de directeur. Twee afdelingen zijn daarbij gecreëerd: de afdeling Museale Zaken en de afdeling Publiek en Techniek. Voor de afdeling Museale Zaken is in 2009 een nieuw afdelingshoofd aangetreden. Daarnaast is versterking gecreëerd door nieuwe en vernieuwde functies op het gebied van communicatie, educatie, tentoonstellingsorganisatie en het aanstellen van een nieuwe conservator en registrator. In de nieuwe structuur is in een dekkende overlegstructuur voorzien, gerelateerd aan zowel de reguliere als de projectmatige taken en activiteiten van het museum. De bedrijfsmatige ondersteuning valt direct onder de directeur. In totaal werken er dertig vaste medewerkers bij het museum (bijna 26 formatieplaatsen), twee gemeentelijke adviseurs, negen rondleiders/museumdocenten en vierentwintig vrijwilligers. Portrettekenen tijdens het Rondje Cultuur

portret van alkmaar

31

afdeling museale zaken: De afdeling Museale Zaken bestrijkt een breed museaal gebied, waarin de kerntaken collectie, presentatie, educatie, communicatie en marketing gezamenlijk zijn ondergebracht. De afdeling houdt zich dus bezig met het totale museale product, van object tot publiek. De afdeling Museale Zaken heeft - naast het afdelingshoofd - acht medewerkers: senior projectleider tentoonstellingen, junior projectleider/medewerker tentoonstellingen, medewerker educatie, marketingmanager, medewerker communicatie, conservator, assistentconservator en registrator. Het afdelingshoofd Museale Zaken is lid van het managementteam en plaatsvervangend directeur.

afdeling Publiek en Techniek De afdeling Publiek en Techniek bestaat uit twee teams. Het team publiek bestaat – naast het afdelingshoofd – uit veertien medewerkers en houdt zich bezig met de openstelling van het museum en de ontvangst en begeleiding van het publiek. De taken op het gebied van kaartverkoop, informatieverstrekking, toezicht, BHV, beveiliging en ondersteuning bij diverse activiteiten van het museum zijn ondergebracht bij dit team. Vier coördinatoren van de dag zien toe op de uitvoering van de dagelijkse werkzaamheden. Het team techniek bestaat uit drie medewerkers waarvan één coördinator - en houdt zich bezig met regulier onderhoud van de vaste opstelling en het interieur van het museumgebouw, de bouw van tentoonstellingen, de uitvoering van kleinschalige technische of bouwkundige projecten en de technische ondersteuning van diverse activiteiten van het museum. Het afdelingshoofd publiek en techniek is lid van het managementteam.

team ondersteuning Direct onder de directeur valt de financiële en administratieve bedrijfsvoering. De FEZ adviseur wordt gedeeld met Theater de Vest, tevens een stadsbedrijf van de gemeente Alkmaar. Daarnaast werken binnen dit team een managementassistent en een secretaresse. Voor personeelszaken schakelt het museum een gemeentelijke P&O adviseur in.


vrijwilligers, rondleiders/ museumdocenten, stagiaires, uitzendkrachten en externe deskundigen Het museum kan niet zonder de vele vrijwilligers, die een onmisbare en waardevolle taak vervullen, vooral in de service naar het museumpubliek in de museumwinkel en het museumcafé. Voor educatie en publieksactiviteiten wordt een ervaren en deskundig team van rondleiders en museum docenten ingezet. Het museum streeft ernaar continue als stageplek te fungeren, zowel voor maatschappelijke stages als meer vakinhoudelijke stagiaires afkomstig van bijvoorbeeld de Reinwardt Academie. Daarnaast schakelt het museum regelmatig uitzendkrachten in, bijvoorbeeld ter vervanging van ziekte bij het team publiek of ter ondersteuning van de opbouw van tentoonstel lingen of bijzondere activiteiten. Voor complexe, omvangrijke of specialistische projecten worden geregeld op projectbasis externe deskundigen ingeschakeld. Dit gebeurt bijvoorbeeld regelmatig bij projectleiding van (complexe) tentoonstellingen, de inhoudelijke advisering bij tentoonstellingen of onderzoeksprojecten, collectieregistratie,- digitalisering en ontsluiting, restauratieprojecten en audiovisuele en multi mediale projecten.

portret van alkmaar

er is nog meer nodig In het kader van de interne en mogelijk op termijn externe verzelfstandiging en het versterken van het cultureel ondernemerschap wordt in 2010 onderzocht hoe de zakelijke tak van het museum verder geprofessionaliseerd en georganiseerd kan worden. Daarnaast is er bij het museum behoefte aan versterking op het gebied van projectmanagement en strategische marketing. De mogelijkheden hiervoor zijn binnen het huidige budget en de huidige formatie beperkt.

bedrijfscultuur Voor het museum zijn de vijf centrale cultuurdoelstellingen van het gemeentelijke cultuurtraject Samen Doen (realiseren, slagvaardige aansturing, integrale samenwerking, burgergericht denken en handelen, bedrijfsmatig organiseren en handelen) vertaald naar de specifieke taken en omgeving van het museum. Het eindbeeld dat daarbij voor ogen staat is een museum waarbij denken en werken vanuit de markt en flexibel inspelen op ontwikkelingen en wensen van het publiek gemeengoed in de hele organisatie zijn geworden. Waar de professionalisering en verzakelijking een slagvaardige en open organisatie hebben opgeleverd die werkt binnen een breed netwerk van externe partners. Waar projectmatig werken probleemloos gecombineerd wordt met regulier werk. Waar ondernemerschap wordt getoond en risico’s niet worden geschuwd. Om deze doelen te bereiken wordt de komende jaren veel geïnvesteerd in training en opleiding, gericht op enerzijds verzakelijking, professiona lisering en teambuilding, en anderzijds op het versterken van vakinhoudelijke en procesmatige expertise en ervaring. Een in 2009 gestart cultuurtraject wordt in de periode 2010-2014 voortgezet. Projectmatig werken en trainingen klantgerichtheid zijn belangrijke onderdelen van het programma. In de jaarlijkse opleidingsplannen wordt dit geconcretiseerd.

strategische personeelsplanning

Charley Toorop, zelfportret 1954-1955

32

Strategische personeelsplanning levert een bijdrage aan het vergroten van de inzetbaarheid van medewerkers en daarmee het verander vermogen van het museum. De continuïteit bij sleutelfuncties, het binnenhalen van talent, de persoonlijke ontwikkeling van medewerkers, het anticiperen op uitstroom en het verankeren van


portret van alkmaar

33

wanneer nodig externe expertise en menskracht inschakelt? De relatief grote uitstroom de komende jaren en de interne en mogelijke externe verzelfstandiging bieden de ruimte om verschillende scenario’s te verkennen.

Caesar van Everdingen, portret van Wollebrand Geleynsz. de Jongh, 1674

Daarnaast maakt het museum voor reguliere personeels- en organisatiezaken actief gebruik van de diverse producten die worden aangeboden door de gemeentelijk afdeling P&O en zijn ondergebracht in de zogenaamde ‘Beleidsparaplu P&O’. De komende jaren krijgen levensfasebeleid, resultaat- en ontwikkelingsgesprekken, de professionele en persoonlijke ontwikkeling van medewerkers en het terugdringen van het ziekteverzuim door het regiemodel veel aandacht. kennis in de museumorganisatie is belangrijk, vooral gezien de samenstelling van het personeelsbestand van het museum.

Maarten van Heemskerck, portret van Wilhelmina Paling ca. 1545-1550

Maarten van Heemskerck, portret van Andries van Oudshoorn, ca. 1545-1550

Meer dan de helft van de medewerkers van het museum is ouder dan 55. Dat betekent dat de komende 10 jaar tenminste 18 medewerkers zullen uitstromen door (pre)pensionering of door het aanvaarden van een functie buiten het museum. Het merendeel van de medewerkers boven de 55 werkt in uitvoerende functies, die deels fysiek zwaar belastend zijn (bijvoorbeeld bij het team techniek). In sleutelposities zoals management en projectleiding zijn echter ook meerdere medewerkers boven 55 met veel kennis en ervaring. Om te voorkomen dat die kennis en ervaring verloren gaan, is een zorgvuldige en actieve overdracht en kennisdeling essentieel. De huidige leeftijdsverdeling maakt het museum kwetsbaar, vooral vanwege de toenemende beperking in fysieke belasting. Hoewel het ziekteverzuim de afgelopen periode is gedaald, is het nog steeds hoge ziekteverzuim voor een belangrijk deel toe te schrijven aan leeftijds gebonden fysieke klachten en beperkingen. De ambities van het museum zijn groot, daarbij is een optimale inzet en betrokkenheid van medewerkers van groot belang. De komende periode zal door het management een visie worden ontwikkeld om het museum klaar te maken voor de toekomst en vooral antwoord te geven op de vraag wat voor een soort organisatie we willen zijn. Willen we alle expertise zelf in huis hebben? Of willen we ons ontwikkelen naar een kleine, flexibele, netwerkgerichte organisatie die waar en


6

6. bedrijfsvoering

het museum als stads bedrijf van de gemeente alkmaar Begin 2009 is door het college van B&W besloten de vijf stadsbedrijven (Theater De Vest, Stedelijk Museum Alkmaar, Sportbedrijf, Stadswerk en Brandweer) intern te verzelfstandigen. De kern van dit besluit is dat het museum als stadsbedrijf medio 2010 verantwoordelijk is voor de levering van door de gemeente gewenste prestaties en beheersmatig zelfstandig is. Het museum legt periodiek verantwoording af aan de adjunct-gemeente secretaris aan de hand van de afspraken, vastgesteld in het managementcontract en middels de reguliere planning en controlcyclus van de gemeente. De basis van de bedrijfsvoering wordt gevormd door een vorm van lumpsum financiering. Tot slot maakt het museum gebruik van de ondersteunende diensten van de sector Concern ondersteuning van de gemeente en sluit hiervoor een dienstverleningsovereenkomst af. Op termijn is het mogelijk dat (een deel van) de stadsbedrijven extern verzelfstandigd wordt, in 2010 wordt hier meer onderzoek naar gedaan.

verantwoording en financiële structuur interne verzelf standiging De interne verzelfstandiging biedt het museum de ruimte om op basis van een helder beleids- en financieel kader en SMART managementcontract zo efficiënt en doelmatig mogelijk de financiële bedrijfsvoering in te richten. Het op maat inkopen van diensten en producten op het gebied van P&O, financiën, facilitaire zaken en gebouwenbeheer draagt daar aan bij. De hoofdlijnen van de verantwoording en financiële structuur zijn: • de door het museum te leveren prestaties worden in het managementcontract gedefinieerd en vastgesteld in termen van kwaliteit en kwantiteit (onder meer door de KPI´s - kritische prestatie indicatoren)

portret van alkmaar

• • • • • • • • •

34

het museum legt verantwoording af over de geleverde prestaties en de financiële resultaten via het reguliere planning en control instrumentarium: de Marap en de Jaarrekening en aanvullend vanaf 2010 een inhoudelijk jaarverslag de afname van diensten van het concern (Financiën, P&O, Facilitair, I&A) wordt via een meerjarig traject omgevormd van de huidige overheadstructuur naar een inkoopstructuur waarin de rollen van leverancier en afnemer/ opdrachtgever beter tot hun recht komen. De basis voor deze relatie ligt vast in een dienstverleningsovereenkomst (DVO) en de producten/diensten catalogus (PDC) die op de wat langere termijn een tarifering per dienst/ product bevat de basis is een vorm van lump sum financiering, waarbij de primaire begroting 2010 het uitgangspunt vormt. De gemeentelijke bijdrage wordt conform de gemeentelijke begrotingsrichtlijnen langs drie lijnen geïndexeerd. De kosten worden jaarlijks aangepast aan de hand van de vastgestelde loon- en prijsindex. De inkomsten worden geïndexeerd conform de vastgestelde tariefstijging het is mogelijk financieringsafspraken te maken die betrekking hebben op meer dan 1 jaar als de bedrijfsvoering dat vraagt (bijvoorbeeld investeren in de productie van een tentoonstelling) autonome ontwikkelingen worden via de huidige systematiek beoordeeld en indien van toepassing gecompenseerd. nieuwe initiatieven en beleidsimpulsen lopen via de jaarlijkse voorjaarsnota. Bijdragen in dit kader zijn, al dan niet geïnitieerd vanuit het politieke domein, een co-productie van de beleidssector en het museum het museum kan worden betrokken bij gemeentebrede ombuigingsoperaties. Meer dan in het verleden dient in dat geval aandacht te worden besteed aan het bijstellen van de hoeveelheid of de kwaliteit van de te leveren prestaties. De financiële resultaten van het bedrijf vinden hun weerslag in een jaarlijkse toevoeging of onttrekking aan een egalisatiereserve (of een aanwijsbaar van de algemene reserve af te scheiden bedrag per bedrijf) het museum heeft naast een egalisatiereserve een onderhoudsvoorziening (zie hierna) en de mogelijkheid om met instemming van de


gemeenteraad bestemmingsreserves te vormen voor specifieke doeleinden • er is een actueel meerjaren onderhoudsplan (MJOP) voor het gebouw, de installaties en de inventaris van het museum. Op grond van dat plan wordt de jaarlijkse toevoeging aan de onderhoudsvoorziening(en) bepaald. De jaarlijkse toevoegingen worden geïndexeerd zodat het MJOP ook op langere termijn uitvoerbaar blijft. Het budgethouderschap van de voorziening berust bij de directeur van het museum • de gemeente is eigenaar van het gebouw. De huur wordt aan het museum in rekening gebracht • om het bedrijfsmatig werken te versterken wordt vervanging van installaties, bedrijfsmiddelen en inventaris gefinancierd uit de vrijval van afschrijvingsmiddelen.

exploitatiebudget De bedrijfsvoering van het museum wordt voor een groot deel bekostigd door de gemeente als opdrachtgever. Externe inkomsten zijn onder meer afkomstig uit kaartverkoop, verkopen in winkel en museumcafé, commerciële verhuur en bijdragen van fondsen en sponsors. Onderwijsactiviteiten worden deels door onderwijs(subsidies) gefinancierd. In 2008 zijn de entreeprijzen van het museum verhoogd (samen met het verruimen van de openingstijden). Het museum is voor kinderen en jongeren tot en met 18 jaar gratis en doet mee aan de Museumkaart, waarvan het uitkeringspercentage de laatste twee jaar ligt op 70% van een normaal entreekaartje. De Museumkaart levert veel bezoekers en publiciteit op. De jaarlijkse exploitatielasten van het museum bedragen ruim € 2,3 miljoen. Een groot deel van dit budget gaat op aan salarislasten, huur en andere vaste lasten en doorberekening van diensten door de gemeente Alkmaar. Wat resteert als vrij te besteden budget voor overige reguliere uitgaven en bijvoorbeeld publieksactiviteiten, marketing en communicatie, aankopen en restauratie is zeer beperkt. Voor veel kernactiviteiten is het museum afhankelijk van externe inkomsten. Door de economische recessie staat de inkomstenkant echter onder druk. Dit betreft zowel inkomsten uit fondsen- en sponsorwerving, als inkomsten uit kaartverkoop, omzet winkel en café en commerciële verhuur.

portret van alkmaar

35

Ondanks deze ontwikkelingen op de markt, zet het museum de komende jaren sterk in op het verhogen van inkomsten, door te investeren in het imago en de kernproducten van het museum (vaste opstelling, tentoonstellingen, collectie), door te investeren in assortiment en uitstraling van de museumwinkel en het (cultuurcafé) café, door de commerciële verhuur professioneler aan te pakken, door meer structurele (zakelijke) partnerships aan te gaan en door te investeren in strategische en operationele marketing.

financiering van grote projecten cultuurcafé De investeringen voor de minimumvariant van het cultuurcafé bedragen in totaal € 375.000 (raming dec. 2009). Opgesplitst betekent dit voor de realisatie van het cultuurcafé voor de bouwkundige aanpassingen een investering van € 200.000 (afschrijving over dertig jaar), voor de technische installaties € 50.000 (afschrijving over vijftien jaar) en voor de inrichting € 125.000 (afschrijving over vijf jaar). De maximale variant bedraagt € 800.000 en behelst tevens diverse aanvullende bouwkundige aanpassingen in het gebouwencomplex. De verwachte huuropbrengst bedraagt € 45.000 per jaar bij ‘turn key’ uitbesteding aan een horecaondernemer. Huurkosten, afschrijvingen en rente komen ten laste van de exploitaties van bibliotheek, Artiance en museum. De voorlopige raming van de jaarlijkse lasten (met aftrek van de huurinkomsten, maar inclusief de reguliere huurkosten) bedraagt € 75.000. Een deel van de jaarlijkse kosten zullen de drie organisaties kunnen op opvangen binnen hun huidige begroting, daarnaast verwachten wij dat het cultuurcafé meer bezoekers zal trekken voor het museum, met een bescheiden verhoging van de inkomsten tot gevolg (entreekaarten en bestedingen in de museumwinkel). De realisatie en financiering van het cultuurcafé (zowel inves teringen als exploitatie) betreft nieuw beleid en zal worden opgenomen in het overdrachtsdossier voor het nieuwe college - dat voorjaar 2010 aantreedt met het oog op besluitvorming in de tweede helft van 2010.


portret van alkmaar

36

nieuwe entree museum en artiance

bijzondere tentoonstellingen

Door Mecanoo architecten is een ontwerp gemaakt voor een nieuwe entreepartij voor zowel museum als Artiance. De voorlopige investeringskosten (bouwkundig, installaties en inrichting) bedragen € 300.000 (raming dec. 2009). Deze niet rendabele investering betreft de reparatie van problemen die museum en Artiance al tien jaar lang ervaren (onvindbaarheid museum, uitstraling gebouw, intern de routing voor publiek en vluchtroutes voor de medewerkers, opvang groepen Artiance). Het verbouwingsproject zal worden aangemeld voor het overdrachtsdossier van het nieuwe college met het oog op besluitvorming in de tweede helft van 2010.

Het museum heeft een zeer beperkt tentoonstellingsen activiteitenbudget. Een reguliere tentoonstelling kost tussen € 70.000 en € 100.000. Het tentoonstellingsbudget bedraagt € 72.000 op jaarbasis (voor grote en kleine tentoonstellingen). Dat betekent dat het museum al jaren sterk afhankelijk is van dekking uit andere middelen, zowel uit de eigen begroting, als uit fondsen en sponsoring. Toch is het steeds gelukt jaarlijks twee grote tentoonstellingen en zes kleine presentaties te houden. Twee grote tentoonstellingen per jaar is echter te weinig om nieuwe en gevarieerde publieksgroepen te trekken en herhalingsbezoek te verhogen. Het museum streeft ernaar rond 2014 jaarlijks drie grote tentoonstellingen te organiseren. Met de realisatie van een nieuwe tentoonstellingszaal in de huidige Schutterszaal zullen de kosten van reguliere tentoonstellingen meer in verhouding zijn. Dit omdat de nieuwe tentoonstellingszaal eenvoudiger in te richten is en beter geoutilleerd zal zijn dan de huidige tentoonstellingsruimte. Wel zal de wens en noodzaak om meer interactiviteit toe te voegen (ook digitaal) en meer middelen vrij te maken voor de marketing en communicatie van tentoonstellingen de kosten van een tentoonstelling op deze gebieden verhogen. Een werkbaar jaarlijks tentoonstellingsbudget (voor drie grote en zes kleine tentoonstellingen) bedraagt minimaal € 125.000. Dit eigen budget zal minimaal moeten worden gematcht met een vergelijkbaar bedrag uit fondsen en sponsoring. Voor de komende jaren heeft het museum een aantal ambitieuze en bijzondere tentoonstellingsprojecten op stapel staan, waarvan de kosten door de aard van deze tentoonstellingen aanzienlijk hoger zullen zijn. Het betreft de grote overzichts tentoonstelling van Jacob Cornelisz. van Oostsanen in voorjaar 2013 en de overzichtstentoonstelling van Caesar van Everdingen in 2014/2015. Voor beide tentoonstellingen moet uitgegaan worden van een minimaal budget van € 300.000. De hoge kosten worden veroorzaakt door de kosten van (internationale) bruiklenen (transport en verzekering), de langdurige voorbereidingstijd, de kosten van inhuur van externe deskundigen en mogelijk projectleiders, de noodzaak van een catalogus en het benodigd marketing- en communicatiebudget om een landelijk (en mogelijk internationaal) publiek te trekken. Voor de finan‑ ciering van deze tentoonstellingen zal het museum een groot beroep doen op (landelijke) fondsen en sponsors en bijdragen vragen van zowel provincie als gemeente. Daarnaast wordt overwogen voor

vernieuwing/vervanging vaste opstelling Het museum wil in de periode 2012-2014 de vaste opstelling gefaseerd vernieuwen. In 2010 en 2011 worden deze plannen voorbereid, zodat vanaf 2012 met de uitvoering kan worden gestart. Het betreft een vervanginginvestering in verband met de afschrijving van de huidige vaste opstelling, die in 2012 al twaalf jaar oud zal zijn (ter vergelijking: voor museale presentaties geldt een afschrijvingstermijn van zeven jaar met een maximale uitloop naar tien jaar). De voorlopige raming van de investeringskosten van het totale project bedraagt € 2,3 miljoen. Het museum kan uit vrijkomende vervangingsinvesteringen en onderhoudsposten een bedrag van maximaal € 700.000 vrijmaken. Voor de overige kosten zal externe dekking uit fondsen, sponsoring en een mogelijke provinciale en gemeentelijke bijdrage nodig zijn. Het project wordt zodanig modulair en gefaseerd opgezet, dat geanticipeerd kan worden op tegenvallende externe inkomsten. Voor de sponsorwerving (zowel uit het bedrijfsleven als van particuliere donateurs) zal afstemming worden gezocht met andere culturele instellingen die de komende jaren de sponsormarkt actief zullen benaderen, zoals Theater De Vest en YXIE. De vernieuwing van de vaste opstelling zal worden aangemeld voor het overdrachtsdossier van het nieuwe college met het oog op besluitvorming in de tweede helft van 2010.


deze tentoonstellingen een toeslag op het reguliere entreekaartje te heffen. De verwachte hogere bezoekersaantallen en de verkoop van catalogi en andere merchandising leiden eveneens tot hogere inkomsten.

bijzondere aankopen

Onbekend, portret van Scipio van Everdingen, 1625

Het museum heeft jaarlijks een zeer beperkt aankoopbudget van € 10.000, waarmee alleen een enkel, bescheiden object kan worden aangekocht. Ter vergelijking de aankoopbudgetten van musea met een vergelijkbare omvang en collectie: het Prinsenhof in Delft heeft een jaarlijks aankoop budget van € 71.000, het Frans Halsmuseum in Haarlem heeft een budget van € 100.000. Deze cijfers geven aan dat het Alkmaars aankoopbudget extreem laag is. De afgelopen twee jaar is het echter welk gelukt twee bijzondere aankopen te doen met de hulp van externe financiering. Zo is er financiële ondersteu ning gegeven door de Vereniging Rembrandt voor de aankoop van een 17de-eeuwse zilveren lavaboschaal en is door de Stichting Vrienden en uit de zogenaamde CAI-gelden van de gemeente Alkmaar fors bijgedragen aan de aankoop van een 18de-eeuws stadsgezicht van Jan ten Compe. Hoewel het museum zeer erkentelijk is voor deze bijdragen, maakt de afhankelijkheid van externe of incidentele gemeentelijke financiering het onmogelijk een strategisch aankoopbeleid te formuleren of in te springen op buitenkansen als een voor het museum belangrijk object op de markt komt. De komende jaren zal onderzocht worden hoe een aankoopfonds met ruimere middelen opgezet kan worden. Daarnaast zet het museum bij collectie-uitbreiding en -versterking vooral in op het verkrijgen van langdurige bruiklenen van musea en particuliere verzamelaars. Ook zal worden onderzocht in hoeverre onderdelen van de collectie (die niet tot de kerncollectie van het museum behoren en een zieltogend bestaan leiden in het depot), kunnen worden afgestoten, om zo middelen vrij te maken voor de aankoop van objecten die tot de kerncollectie zullen behoren.

extern depot Het huidige depot van het museum is zeer beperkt van omvang. De komende jaren wordt ruimte gecreëerd door een herindeling van het depot, mogelijke afstoting van niet-kerndelen van de collectie en door in de vaste opstelling ruimte vrij te maken voor een permanente presentatie van de

portret van alkmaar

37

omvangrijke collectie Bergense School. Desondanks zal het ruimtegebrek nijpend blijven en zal een onderzoek worden gedaan naar de mogelijkheden en kosten van een extern depot. Bijkomend voordeel van een extern depot is dat het huidige depot bij de museumzalen getrokken kan worden, waardoor meer ruimte ontstaat voor de vaste opstelling. Daarnaast zal in het museum gebouw altijd een klein werkdepot aanwezig moeten zijn.

overige bedrijfsvoeringaspecten Het museum werkt samen met het bedrijfsbureau van Theater De Vest op het gebied van financiële administratie. Daarnaast ondersteunt de FEZadviseur het museum bij de controlling, de interne controle, het financieel beleid, het budgetbeheer, de informatievoorziening en de planning & control producties zoals onder meer begrotingen, tussenrapportages en jaarstukken. De contractenadministratie en -beheer via eSize en de beschrijvingen van de administratieve organisatie in Easy Performance worden komende jaren verder geprofessionaliseerd. Het risicomanagement en de rechtmatigheid blijven in toenemende mate de aandacht houden van de bedrijfsvoering.

afsluitend Met dit bedrijfsplan voor de periode 2010-2014 stelt het museum zichzelf duidelijke en ambitieuze doelen. Het museum zal aan het einde van de beleidsperiode aantrekkelijker en publieksgerichter zijn. Bovendien zal de organisatie professioneler en bedrijfsmatiger zijn. Voor de stad Alkmaar zal het museum een trekpleister en een boegbeeld zijn. Het zal het museum voor en van de Alkmaar ders zijn. Een stadsmuseum om trots op te zijn!

stedelijk museum alkmaar

Recommend Documents