Stakeholders worden Shareholders

Stakeholders worden Shareholders Beknopt verslag van de 1e ‘Meerwaarde scan’, ontwikkeld door het water innovatie programma van Rijkswatersaat (WINN) voor het project Verbreding Lekkanaal/derde kolk Beatrixsluis, gehouden op maandag 11 oktober in De Lantaern, Nieuwegein. Een voorkeursalternatief ligt er al voor de aanleg van een derde kolk van de Beatrixsluis en de verbreding van het Lekkanaal. Aan Rijkswaterstaat Utrecht de taak het project voor 2020 binnen een budget van € 200 miljoen te realiseren. De plannen zijn nog niet volledig dichtgetimmerd. Reden voor Rijkswaterstaat om te zoeken naar meerwaarde binnen de vrije ruimte. Naar 1+1=3, ofwel synergiewinst. En naar 2+2=3, slimme functiecombinaties waardoor het mogelijk is om tijd en kosten te besparen. Dat gebeurt binnenshuis met een marktscan die Rijkswaterstaat zelf uitvoert. En met een de WINN-scan waar de omgeving nauw bij betrokken wordt. De scans monden uit in een Trechternotitie. “Grote investeringen moet je niet solistisch en met tunnelvisie doen”, zegt RWSprojectleider Jasper Tils, bij de start van de eerste WINN-scanbijeenkomst. Rijkswaterstaat zoekt de samenwerking en hoopt dat stakeholders straks shareholders worden. Open en constructief is de grondhouding van de groep die op maandag 11 oktober is samengekomen in De Lantaern voor de eerste WINN-scansessie. Een gemêleerd gezelschap met stakeholders van onder meer de gemeente Nieuwegein, de provincie Utrecht en Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHWL) en verschillende onderdelen van Rijkswaterstaat. WINN die de scan heeft ontwikkeld, faciliteert de sessie, in opdracht van Rijkswaterstaat. Doorstart René van der Linden (RWS UT) schetst de route naar het voorkeursalternatief die begon in 1996 met een projectverkenning en in 1999 uitmondde in een startnotitie. Sindsdien zijn de projecten in en uit de koelkast geweest tot staatssecretaris Huizinga van VenW er begin 2010 weer prioriteit aan gaf. De uitbreiding van de Beatrixsluis met een derde kolk en de verbreding van het Lekkanaal zijn nodig om de vlotte en veilige doorstroming van de scheepvaart ook in de toekomst te garanderen. Na 2015 mag de passeertijd bij de sluis niet langer zijn dan 45 minuten (Nota Mobiliteit -criterium) en de veiligheid op en rond het water moeten zijn geborgd. Voorkeursalternatief Afgevallen alternatieven uit de verkenningsfase passeren de revue: een extra kolk aan de westzijde, het aanpassen van de bestaande sluizen en de aanleg van een tweede Lekkanaal. Zo krijgt de groep op het netvlies waarom het capaciteitsprobleem bij de Beatrixsluis volgens Rijkswaterstaat alleen is op te lossen met de aanleg van een derde sluiskolk aan de oostzijde van het Lekkanaal. Vanuit nautisch oogpunt is het daarbij noodzakelijk om het Lekkanaal te verbreden tot aan de Lek. Met als grootste nadeel dat de kazematten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie sneuvelen. Kanttekeningen “Is een omvaarroute via Tiel of Wijk bij Duurstede bekeken?” luidt de vraag. De Tiel-route wel, maar het is geen serieus alternatief omdat het veel te ver omvaren is voor de scheepvaart. Wijk bij Duurstede is nog niet onderzocht – de projectgroep neemt dit punt mee – maar ook deze omvaarroute is lang, telt twee sluizen, en is daarmee hoogstwaarschijnlijk te tijdrovend. Rob Zakee (NHWL) merkt op dat de probleemstellingen op sheet 2 doelstellingen zijn en dat het onjuist is om te stellen dat het capaciteitsprobleem alleen kan worden opgelost met een derde kolk aan de oostzijde. Het is voor Rijkswaterstaat de enig wenselijke oplossing binnen de randvoorwaarden, na weging van belangen, maar technisch is veel meer mogelijk. Afgesproken wordt het woord alleen te vervangen door het meest wenselijke . De heer De Jong (provincie Utrecht) vraagt naar een onderbouwing van de passeertijd: zou 45 minuten 50 minuten kunnen zijn? Boven de 45 minuten lopen de wachttijden exponentieel op, legt Kees Roelse (RWS DVS) uit; de onderbouwing hiervoor is te vinden in de MERnota uit 2004. Ook zijn er vragen over de ingetekende ruimte tussen de bestaande oostkolk en de nieuwe derde kolk. Is een ruimtebeslag van 61 meter echt nodig? Vanuit nautisch oogpunt zeker: om de situatie op het water veilig te houden wil Rijkswaterstaat zo min mogelijk kruisende vaarlijnen. Rob Prins (AT Osborne) vraagt of de leegstaande woningen op het sluizencomplex een andere functie kunnen krijgen. Intensief gebruik (bewoning) is niet toegestaan maar er zijn zeker mogelijkheden.

RWS Utrecht wil in het midden van de sluizen echter niet teveel bewegingen; de situatie moet goed beheer(s)baar blijven. Rob Zakee stelt voor om, naast het Integraal Landschapsplan Kloosterlinie dat nu als vertrekpunt fungeert, andere plannen mee te wegen. Bijvoorbeeld het streekplan van de provincie, de monumentenlijst van Plasterk. Dagvoorzitter Bouke Ottow van Deltares voegt daar het convenant Rhijnauwen aan toe.

Randvoorwaarden en oplossingsruimte • • •

Regeerakkoord: ‘Rijk betaalt alleen meest kosteneffectieve variant wettelijke inpassing’ Beschikbaar budget is erg krap. Druk om versobering. RWS ‘markt, tenzij’. Oplossingsruimte laten bij opdrachtnemers.

Oplossingsruimte Wat ligt vast? • Plaats nieuwe sluis • Verbreding Lekkanaal oostzijde • NHWL kan niet op de huidige locatie gehandhaafd Wat is nog open? • Inrichting rond en vormgeving van de sluis • Vormgeving weg- en fietsinfrastructuur • Hoe omgaan met NHWL • Combineren van uitvoering/werk met werk maken • Waterhuishouding • Inrichting t.b.v. recreatie

28

Rijkswaterstaat

11 oktober 2010

Bron: presentatie René van der Linden, omgevingsmanager. Vrije ruimte De plek van de derde kolk ligt dus vast. Het Lekkanaal wordt aan de oostzijde verbreed en delen van de NHWL gaan daarbij verloren. Maar noch de vormgeving van de sluiskolk ligt vast, noch de inrichting van de omgeving. Recreatievoorzieningen en infrastructuur zijn nog niet ingevuld. De groep wordt ook uitgenodigd om na te denken hoe het verdwijnen van een stuk Nieuwe Hollandse Waterlinie elders in het gebied kan worden gecompenseerd. Slimme functiecombinaties zijn zeer welkom, want het budget van 200 miljoen is krap en de druk op versobering groot. Functiecombi’s Om de ideeënstroom van de groep op gang te helpen, toont Jurgen van der Heijden (AT Osborne) voorbeelden van geslaagde functiecombinaties: de biowasmachine, de osmosecentrale bij de Afsluitdijk, de energieweg, de Dijk-in-boulevard in Scheveningen, de multifunctionele stadsdijk in Rotterdam, en waterbergingsoevers in bijvoorbeeld het Gelders rivierengebied. Het zijn bouwcombinaties, of exploitatiecombinaties, of een mix van beide. Bouwcombinaties zijn gunstig omdat ze tijdens de aanleg kosten delen door slim te combineren. Exploitatiecombinaties leveren geld op in de exploitatiefase. Elke combinatie is een business, legt hij uit legt, een bedrijf dat verdienen wil. Een bedrijf start met een business idea dat wordt uitgewerkt tot een business case en tot slot tot een business plan. Aan de deelnemers de taak om, binnen de vrije ruimte die resteert, zoveel mogelijk business ideas te genereren. Business ideas In gemengde groepjes gaan de stakeholders aan de slag. Hun opdracht: vanuit het perspectief van 1) Rijkswaterstaat, 2) de gemeente Nieuwegein, 3) de ondernemers en 4) de gebiedbeheerders zo veel mogelijk functiecombinaties bedenken. Drie vragen vormen daarbij de leidraad: - Op welk vlak levert de functiecombinatie meerwaarde? - Welke partijen/stakeholders zijn betrokken? - Hoe maak je van stakeholders shareholders?

Groep A Ireen Röling (Deltares, procesbegeleider), Ies Visser (gemeente Nieuwegein/bedrijventerrein Het Klooster), Gilbert de Mello (provincie Utrecht) en Jasper Tils (Rijkswaterstaat Utrecht)

De groep heeft vooral gekeken naar functiecombinaties die aantrekkelijk zijn vanuit het perspectief van Rijkswaterstaat. Lastig was dat er geen andere watervertegenwoordiger dan Rijkswaterstaat zitting had in de groep. Desondanks borrelden vele ideeën op, waaronder het opzetten van een waterhouderij waarin allerlei water- en groenfuncties gezamenlijk worden beheerd. Andere suggesties: verbreding van het parkmanagement, de aanleg van een recreatie-/uitzichtspunt ten oosten van de sluis, energiewinning uit water en wind (Eneco-windmolens langs A27 komen er al, warmtekoude opslag onder het klooster ook) en samenwerking in de uitvoering van het grondverzet bij de aanleg van de insteekhaven Het Klooster. Het recreatiepunt zou deel kunnen uitmaken van een nog aan te leggen recreatieve en historische (waterlinie) route. Er komt namelijk sowieso een pad voor de aanlegplaatsen voor schepen. Aansluiting vinden bij de plannen rond de NHWL is wenselijk hierbij. Shareholders bij de genoemde opties zijn: Rijkswaterstaat, NHWL en de gemeente Nieuwegein. Bij de plenaire terugkoppeling wordt opgemerkt dat de gemeente Nieuwegein plannen heeft voor een recreatief transferium aan de oostkant. Gevraagd wordt om ook naar het westen te kijken. Er zijn plannen voor verbreding van de A27 en de aanleg van een fietsverbinding, meldt de gemeente dus wellicht zijn functiecombinaties mogelijk.

Groep B Rob Prins (AT Osborne, procesbegeleider), Esther Blaauw (gemeente Nieuwegein), Chris de Jong (Ruimte voor de Lek/provincie Utrecht), René van der Linden (RWS Utrecht) en Wim van Barneveld (RWS Utrecht)

Vanuit het perspectief van de gemeente kan de aanleg van de derde kolk worden benut om de beeldkwaliteit te versterken. De sluizen als landmark of toegangspoort, suggereert Esther. De belevingswaarde van de sluizen vergroten is mogelijk door de bestaande woningen te gebruiken als pleisterplaats of als expositieruimte waar de werking van de sluizen wordt toegelicht. Mogelijke stake-/shareholders naast de gemeente zijn: Rijkswaterstaat, het recreatieschap, de provincie Utrecht en eventuele uitbaters van horeca- en museale voorzieningen. Voor ondernemers is energieopwekking uit water wellicht interessant. Denk aan waterverval en retourstromen bij de sluis en het benutten van getijverschillen (ca. 80 cm) in de Lek. Overige suggesties: energiewinst uit warmte- en koudeopslag en uit slib van de waterzuivering. Dit alles kan bijdragen aan energiebesparing en het halen van duurzaamheidsdoelen. Stakeholders die de groep op het oog heeft zijn de bedrijven op Het Klooster en energiemaatschappijen. Om van die stakeholders shareholders te maken, staat of valt met de bereidheid van Rijkswaterstaat om ruimte beschikbaar te stellen in het Lekkanaal. Bij de inrichting van Het Klooster-gebied kan het interessant zijn om functies als ecologie, cultuurhistorie en waterzuivering te combineren. Met als meerwaarde: een robuustere ecologische hoofdstructuur (met extra functies is die beter geborgd), en een sterker en duurzamer imago voor het bedrijventerrein. Stakeholders zijn: de verenigde bedrijven, gemeente Nieuwegein, waterschap, Rijkswaterstaat, NHWL, recreatieschap, provincie Utrecht en LNV. Om van hen shareholders te maken, is het zaak om kosten en baten te delen. Misschien kan men blauwe diensten overnemen van het waterschap (zoals peilbeheer of waterzuivering) tegen betaling.

Groep C Rutger van der Brugge (Deltares, procesbegeleider), Ruud Bijl (gemeente Nieuwegein), Rob Zakee (NHWL), Kees Roelse (RWS/DVS) en Frank Waarsenburg (RWS Utrecht).

Een ondernemer wil geld verdienen, dus vanuit die optiek naar mogelijkheden gezocht. De aanleg van een waterbypass, te gebruiken voor containeroverslag, kan aantrekkelijk zijn voor ondernemers en de gemeente. Verder leent de plek ten oosten van de sluis zich goed voor een restaurant of andere horecavoorziening. Het uitzicht is er mooi. Maar de voorziening kan ook wat zuidelijker worden aangelegd en de contouren meekrijgen van een kazemat – een inventieve manier om dit boegbeeld van de NHWL terug te brengen in het gebied. Wat te denken van een ‘AH to go’ voor de scheepvaart, op het sluizencomplex? Voor insiders: het gaat om de functie die Vreeswijk had voordat het Lekkanaal er was. Eventueel met een stomerij en een pakketpostservice en zelfs een schippersinternaat. Energie blijkt ook in deze groep een vruchtbaar thema met suggesties als extra windmolens die elektriciteit kunnen leveren voor de sluisbediening en een dijk vol zonnepanelen. Bij de sluizen kan wellicht een overkapping van zonnepanelen worden aangelegd. Met de energie die wordt opgewekt kunnen schippers hun accu’s opladen. De nieuwe dijk langs het Lekkanaal leent zich wellicht voor de bouw van luxe, innovatieve dijkwoningen. Verder komt de groep met de suggestie de oude Lekbrug naar de plofsluis te verplaatsen – dat kan gebeuren via de tijdelijke vaargeul die wordt aangelegd voor de uitbreiding van het sluizencomplex. Dat zou een mooie documentaire kunnen opleveren voor Discovery Channel. De plofsluis is het enige exemplaar ter wereld, zo wordt later bij de plenaire bespreking opgemerkt.

Kansrijk Mark de Koning schetst doorlopend uit de vrije pols. Het aantal cartoons dat een plek aan de muur vindt, groeit gestaag, net als de ideeën. Tijd om ze te kanaliseren. Rond 15.00 uur distilleert Jurgen van der Heijden de meest kansrijke business ideas. 1. Een Leisurebedrijf, op het land, ter hoogte van de derde kolk. Het zou een landmarkfunctie moeten krijgen en tegelijk kunnen fungeren als uitzichtspunt. Gedacht wordt aan restaurant, een vergader- of lunchgelegenheid. Op of bij de sluizen zou een AH-to-go kunnen komen en/of een museum dat ingaat op de werking van de sluizen en de NHWL. 2. Een Energiebedrijf dat zich bezighoudt met warmte-/koudeopslag (Eneco blijkt dit al te doen) en energie gaat opwekken via zonnepalen, windmolens en uit waterstanden en het getij. 3. Een water-/natuurbedrijf dat de budgetten voor water(peil)beheer en waterzuivering bij elkaar legt. Minder kansrijk geachte businesses zijn: een recreatie-/infrastructuurbedrijf en een Werk-metwerkbedrijf dat zich richt op grondstromen. Andere suggestie is een prijsvraag uit te schrijven voor de inrichting van het zuidelijk deel van Het Klooster. Volgens Jasper Tils een mooie manier om de ondernemerslust te stimuleren. Kosten en baten Voor het Leisurebedrijf en het water-/natuurbedrijf worden de eerste kosten en baten geïnventariseerd. Nog geen bedragen, alleen trefwoorden. Daarbij wordt tegelijk aangegeven of de kosten betrekking hebben op de bouw of op exploitatie. Het Leisurebedrijf wordt tijdens deze exercitie opgesplitst in de subbedrijven Kloostereiland en Middeneilanden. Tussen nu en de volgende WINN-scanbijeenkomst van 6 december worden de geselecteerde business cases verder uitgewerkt. Rijkswaterstaat doet daarbij een beroep op de andere aanwezige stakeholders om relevante informatie aan te leveren. Die oproep vindt weerklank. Verscheidene deelnemers zeggen toe binnen hun eigen organisatie te rade te gaan en draagvlak te zoeken voor verdere medewerking.

Genoemde niet-monetaire criteria - aantoonbare meerwaarde - balans tussen het economische belang (transport over water/weg) en het behoud behoud/veiligstellen van cultuurhistorische waarden - beleefbaarheid/beleving - draagvlak - doorstroming voor de scheepvaart/schuttijden - doorstroming aan- en afvoer water - duurzaamheid - imago VenW en de gemeente Nieuwegein - informatievoorziening - recreatieve routes - veiligheid (extern en intern) - geen vertraging bij gronduitgifte bedrijventerrein Het Klooster e - geen vertraging bij uitvoering 3 sluiskolk en verbreding Lekkanaal Zien Na inventarisatie van niet-monetaire criteria [zie kader] die de groep van belang acht voor het project vraagt de dagvoorzitter waar men energie van heeft gekregen. Dat is van de vele ideeën, van de positieve grondhouding, van het praten over Hollands Glorie, van het constructief meedenken én van de trefzekere cartoons. Met het oog op zijn aanstaand pensioen kijkt Wim van Barneveld al uit naar een recreatievoorziening of een museum op de sluis. Een voorziening die hij hoopt te bereiken via een mooie, recreatieve fietsroute. Jasper Tils ziet zichzelf al zitten bovenop het schitterende dakterras van het restaurant aan de oostkant van de sluis. Genoeg gedagdroomd. Eerst allemaal de handen uit de mouwen steken voor de bijeenkomst van 6 december. Die ziet de groep liefst gecombineerd met een excursie naar het sluizencomplex. Dan kan iedereen zien hoe bijzonder mooi het daar is. Niet voor niets is het een rijksmonument.

Meer weten over het project 3de kolk Beatrixsluis & verbreding Lek-kanaal? Neem contact op met: Jasper Tils (RWS), tel: 06 21227327, [email protected] Renée van der Linden (RWS), tel: 088 7973556, [email protected] Meer weten over de Meerwaarde Scan? Neem contact op met: Ireen Roling (RWS), tel: 06 10942872, [email protected] Rosalie Fransen (Deltares), tel: 06 10664806, [email protected]