SchoolTV-weekjournaal vs. NOS Jeugdjournaal? Vergelijkend onderzoek naar geruststellingtechnieken in de zaak Milly Boele
Naam: Esther Hagen Hoofdbegeleider: Prof. Dr. H.B.M. Wijfjes Opleiding: Master Journalistiek, studiepad dagbladjournalistiek Universiteit: Rijksuniversiteit Groningen Datum: 19-07-2011
-1-
‘An informed child must not necessarily be a traumatized child.’ (Joanne Cantor & Amy I. Nathanson1)
1
Cantor, Joanne, en Amy I. Nathanson. ‘Children’s fright reactions to television news’, Journal of Communication 46 (1996) 4, p. 152.
-2-
Inhoudsopgave Inleiding ................................................................................................................................... - 5 1. Kinderen en media ............................................................................................................... - 9 1.1 Opkomst aandacht voor kinderen............................................................................................. - 9 1.2 Wetenschappelijke theorieën over kinderen en media .......................................................... - 10 2. Kinderen en eng nieuws .......................................................................................................- 15 2.1 Angstreacties ........................................................................................................................... - 15 2.2 Enge nieuwsberichten begrijpen ............................................................................................. - 17 2.3 Enge onderwerpen .................................................................................................................. - 19 2.4 Geruststellen ........................................................................................................................... - 21 3. Kinderjournaals ...................................................................................................................- 24 3.1 NOS Jeugdjournaal .................................................................................................................. - 24 3.2 SchoolTV-weekjournaal ........................................................................................................... - 26 3.3 Geruststellingtechnieken in kinderjournaals .......................................................................... - 28 4. Casus: Milly Boele................................................................................................................- 34 4.1. Milly Boele .............................................................................................................................. - 34 4.2 Mediahype............................................................................................................................... - 34 4.3 Casestudy ................................................................................................................................ - 35 5. Resultaten ...........................................................................................................................- 39 5.1 Analyse op programmaniveau................................................................................................. - 39 5.2 Analyse op itemniveau ............................................................................................................ - 42 5.3 Analyse op shotniveau ............................................................................................................ - 50 5.4 Analyse van de websites ......................................................................................................... - 55 Conclusies en aanbevelingen ...................................................................................................- 60 Bronnen en literatuur ..............................................................................................................- 64 Bijlage 1: interview met SchoolTV-weekjournaal ......................................................................- 68 Bijlage 2: protocollen 1-8 .........................................................................................................- 73 Bijlage 3: protocol 9............................................................................................................... - 118 -
-3-
Als ik de baas zou zijn (Refrein:) Als ik de baas zou zijn van het journaal
Dan werd meteen het nieuws een heel stuk positiever De hele wereld werd meteen een beetje liever Want ik negeerde alle narigheid totaal De grote mensen op 't journaal staan vaak te zeuren Nou ja, dat zal soms ook wel best 's nodig zijn Maar wat ik graag op tv zou zien gebeuren Dat is nieuws waarvan je denkt: 'Ha fijn' Er is een tandarts in Den Haag die niemand pijn doet bij het boren Iemand vond de gouden ketting terug die ze was verloren Hoera, hoera Na een zware operatie kan een dove man weer horen Hoera, hoera Joep de Bruin van dertien heeft zich vandaag voor 't eerst geschoren Hoeraaaa! (Refrein)
Dat grote mensen graag met bommen willen spelen Da's ouwe koek die krijg je altijd op je bord Maar wat ik aan de mensen mee zou willen delen Dat is nieuws waarvan je vrolijk wordt De eerste lammetjes in maart, een mooi rapport voor Kees Verstegen De hond van tante Jo heeft negen kinderen gekregen Hoera, hoera Een gratis taxi die de kinderen naar school brengt in de regen Hoera, hoera Kinderbedtijd wordt verschoven van half acht naar kwart voor negen Hoeraaaa! De grote mensen doen aan vrolijkheid maar weinig Dus kijk ik af en toe 'ns naar het Jeugdjournaal Maar dat is meestal bijna net zo chagrijnig Oh, 'k word niet goed, is er een dokter in de zaal? (Refrein) Uit: Kinderen voor Kinderen 5 (1984)
2
2
http://kvk.vara.nl/Songsingle.408.0.html?&tx_ttnews[tt_news]=344&cHash=25150778ceba02614cea606592a39f2f, 08-03-2011.
-4-
Inleiding
Bijna elk kind in Nederland groeit op met Kinderen voor Kinderen en zingt uit volle borst alle klassiekers mee. Een daarvan is ‘Als ik de baas zou zijn’, waarin kinderen mogen bepalen wat het Journaal uitzendt. Het kindernieuws zou er heel anders uitzien dan de ellende die we voorgeschoteld krijgen. Een lievere wereld, zonder narigheid en chagrijnige mensen, en alleen nieuws waarvan we denken ‘Ha fijn!’. Het klinkt mooi, maar verstandig lijkt het niet. Want kinderen moeten toch weten in wat voor wereld zij opgroeien? De vraag hierbij is wel op welke manier opgroeiende kinderen daarmee geconfronteerd moeten worden. Ook een van de gasten van het Belgische HappyMamaforum vraagt zich dit af: ‘Vanaf welke leeftijd zouden jullie je kinderen (begeleid) naar het journaal laten kijken? Enerzijds is het belangrijk dat ze weten wat er op de wereld gebeurt, anderzijds komt er zoveel geweld in voor...’ 3 Het klinkt als een terechte vraag, want is het niet steeds heftiger wat we te zien krijgen op de televisie? Wordt de hang naar sensatie van de programmamakers niet steeds groter, omdat het grote publiek daar nu eenmaal naar vraagt? En los van andere televisieprogramma’s zendt ook het Journaal de ergste gruwelbeelden gewoon uit. Maar hoe zit het met kinderen, kunnen zij die steeds heftigere beelden van de realiteit aan? Is dit wel de manier om kinderen te leren wat zich in de wereld afspeelt? Een andere gast reageert op het forum: ‘Ze kijken samen met ons naar het nieuws, maar wel met de afstandsbediening in de hand. Vroeger waarschuwde men nog voor de beelden, nu worden ze zelfs om 13 uur zonder boe of bah in je strot geramd.’4 Het klinkt logisch dat kinderen hiertegen beschermd moeten worden. Want stel je voor dat ze zich allerlei enge gedachtes in het hoofd halen, bijvoorbeeld dat ook zij ontvoerd kunnen worden of slachtoffer van een natuurramp kunnen zijn. Samen naar het Journaal kijken is dan inderdaad een optie, want ouders kunnen het nieuws uitleggen of in ieder geval te weten komen welke vragen zich in het hoofd van hun kind kunnen afspelen. Maar helaas zijn er ook onbewaakte momenten op de dag, waarop kinderen zonder toezicht deze gruwelbeelden op televisie kunnen zien. Om nog maar niet te spreken over de mogelijkheden hiertoe op het internet. Een oplossing is het NOS Jeugdjournaal, een dagelijkse nieuwsbron speciaal voor kinderen van ongeveer tien tot en met twaalf jaar, die de NOS sinds 5 januari 1981 uitzendt. Dit journaal
3 4
http://www.happymama.be/viewtopic.php?f=8&t=4336, 25-01-2011. http://www.happymama.be/viewtopic.php?f=8&t=4336, 25-01-2011.
-5-
brengt kinderen op de hoogte van wat er in de wereld gebeurt op een manier die zij begrijpen. Het probeert onder meer de brij aan informatie, die kinderen gedurende de dag binnenkrijgen, behapbaar te maken en uit te leggen. Want het kan zeker goed zijn voor kinderen om op de hoogte te zijn van wat zich buiten hun beschermde omgeving afspeelt: mensen komen om door natuurgeweld, en ja, er vallen oorlogsslachtoffers. Dit verrijkt de kennis van kinderen. Het is vervolgens aan de makers van het NOS Jeugdjournaal om het nieuws op zo’n manier te brengen dat kinderen op de hoogte zijn zonder ’s nachts door angstaanvallen wakker te liggen. Maar hoe doet een redactie dat als de schokkende verhalen uit de realiteit heel dichtbij komen? Neem het vermiste 10-jarige Duitse jongetje Mirco, die in januari 2011 na maanden zoeken vlak over de grens bij Venlo vermoord werd aangetroffen. Of nog dichterbij: Milly Boele, het in maart 2010 vermoorde 12-jarige meisje uit Dordrecht. Dat moet voor kinderen een stuk beangstigender zijn dan natuurgeweld in Azië. Al helemaal als zij zelf in Dordrecht en omstreken wonen. Want hoe dichterbij het nieuws zich afspeelt, hoe beter de kinderen zich kunnen inleven en angst kunnen krijgen dat het hen ook kan overkomen. Zeker als het in het geval van Milly Boele gaat om een meisje van hun eigen leeftijd, die om het leven wordt gebracht door een buurman. En dan is die buurman ook nog eens politieman van beroep, iemand die we toch moeten kunnen vertrouwen? Beangstigend nieuws kan een reden voor ouders zijn om hun kinderen van het nieuws af te schermen. Maar dat hoeft niet. Het is wel zaak dat het NOS Jeugdjournaal weet hoe dit nieuws in een zo juist mogelijke context te plaatsen om zo de angstreacties van kinderen te beperken. Maar dat is een vaardigheid die journalisten tijdens hun opleiding niet leren. Dat de journalisten van de NOS het maken van nieuwsberichten voor kinderen in het begin dan ook nogal moeilijk vonden, blijkt ook wel uit de woorden van Journaalhistoricus Ad van Liempt: ‘De eerste maanden wisten ze eigenlijk niet hoe je een ingewikkeld onderwerp voor kinderen begrijpelijk moest maken. Dat is eigenlijk een vak dat je moet leren. In woorden uitleggen dat gaat dan nog wel, maar om er ook beelden bij te bedenken dat was heel erg lastig’.5 Gelukkig is bij de totstandkoming van het NOS Jeugdjournaal bedongen dat er ook een achtergrondprogramma zou komen. In september van het jaar waarin het NOS Jeugdjournaal startte (1981), begon ook SchoolTV met het uitzenden van een wekelijks actualiteitenprogramma voor kinderen uit de basisschoolgroepen 7 en 8. Vanaf de start zendt het SchoolTV-weekjournaal alleen uit tijdens schoolweken. Het programma is door de makers van de Nederlandse Onderwijs Televisie (NOT) als verdieping bij het NOS Jeugdjournaal ontwikkeld en biedt een pedagogische laag bovenop het nieuws. Het Jeugdjournaal brengt kinderen op de hoogte en het SchoolTV-weekjournaal probeert de kinderen een handvat te geven om dit nieuws te begrijpen. 5
Ad van Liempt, in filmpje Geschiedenis van het Jeugdjournaal, http://static.nos.nl/jeugdjournaal/uitleg/Achter_de_Schermen/AchterdeSchermen.html, 1-2-2011.
-6-
Waar het NOS Jeugdjournaal een journalistieke insteek heeft, gericht op het brengen van de actualiteit, benadert SchoolTV-weekjournaal het nieuws meer vanuit een educatief oogpunt. Het SchoolTV-weekjournaal moet achtergrond bieden en probeert niet alle onderwerpen van de afgelopen week te behandelen, maar kiest een aantal onderwerpen die meer uitleg nodig hebben. Het is interessant om deze twee aanpakken eens te vergelijken op een gevoelig onderwerp: Milly Boele. Hier komt de essentie van het vraagstuk. Want hoe breng je eng nieuws – waarvan verondersteld kan worden dat het kinderen angst kan aanjagen – op een manier die kinderen op de hoogte brengt van de realiteit zonder dat zij hier al te bang van worden? En is er een aanmerkelijk verschil in de journalistieke aanpak van het Jeugdjournaal en de meer opvoedkundige aanpak van het SchoolTV-weekjournaal? De zaak Milly Boele is door beide journaals belicht. Dit maakt het mogelijk de journalistieke insteek van de NOS tegenover de educatieve insteek van de onderwijstelevisie te zetten, waarbij je weet dat het hoofddoel van beide het informeren van kinderen is. Hierbij is het interessant ook te kijken of de programmamakers hun website als ondersteunend middel hebben gebruikt. De onderzoeksvraag luidt dan ook: Wat hebben het NOS Jeugdjournaal en het SchoolTV-weekjournaal gedaan om de angstreacties van kinderen op de berichtgeving rondom de moord op Milly Boele te beperken, in zowel hun uitzendingen als op hun websites, en wat is hun verschil in werkwijze?
Dit vraagt om een inhoudsanalyse van zowel de journaals als de websites van beide nieuwsleveranciers. De inhoudsanalyse geeft een beeld van de manier waarop het NOS Jeugdjournaal en het SchoolTV-weekjournaal met eng nieuws zijn omgegaan. Dankzij interviews met programmamakers kan worden onderzocht of zij in dergelijke zaken via een bepaald protocol werken en of zij inderdaad duidelijk vanuit hun journalistieke (Jeugdjournaal) of educatieve (SchoolTVweekjournaal) achtergrond werken. Wellicht maken beide redacties keuzes op basis van hun intuïtie en ontlopen de uitzendingen en websites elkaar daardoor niet zoveel.
Om dit onderzoek in een juist kader te plaatsen, bespreekt hoofdstuk 1 de relatie tussen kinderen en media, op basis van literatuuronderzoek. Het behandelt de opkomst van aandacht voor kinderen in media en geeft daarbij verschillende gedachtegangen over dit nieuwe fenomeen. Hoofdstuk 2 zoomt verder in op kinderen en nieuwsmedia, wederom op basis van literatuur over dit onderwerp. Het bespreekt het angsteffect dat nieuwsmedia op kinderen kan hebben en legt uit wat angst is en hoe dit zich ontwikkelt. Vervolgens komen de nieuwsonderwerpen die kinderen als eng ervaren aan bod en wat kinderen en hun ouders zelf kunnen doen om hun angsten te
-7-
beperken. Het NOS Jeugdjournaal en SchoolTV-weekjournaal proberen kinderen te helpen door het nieuws begrijpelijk te brengen, waardoor minder snel angst optreedt. Hoofdstuk 3 bespreekt beide kinderjournaals en gaat verder met de manier waarop zij de angstreacties van kinderen op eng nieuws kunnen beperken, middels geruststellingtechnieken. Literatuur, maar ook eerdere interviews met hoofdredacteur Ronald Bartlema van het NOS Jeugdjournaal en een door mijzelf gevoerd gesprek met eindredacteur Jeanny Duyf van het SchoolTV-weekjournaal geven de informatie waarop dit hoofdstuk is gebouwd. Het volgende hoofdstuk (4) bespreekt de casus Milly Boele, een moordzaak die is uitgegroeid tot mediahype. De vermissing en dood van het 12-jarige Dordrechtse meisje heeft heel Nederland beziggehouden en vormt daardoor een geschikt onderwerp voor dit onderzoek. Het NOS Jeugdjournaal en SchoolTV-weekjournaal hadden namelijk de taak om dit schokkende nieuws in een juist kader te plaatsen voor kinderen en hadden alle reden om geruststellingstrategieën toe te passen. Een uitleg van de wijze waarop de inhoudsanalyse van de berichtgeving rondom de moord op Milly Boele door beide kinderjournaals wordt uitgevoerd, vormt de afsluiting van dit gedeelte van het onderzoeksrapport en daarmee een brug naar het volgende hoofdstuk: de inhoudsanalyse. De resultaten van de inhoudsanalyse vormen samen hoofdstuk 5, waarin zowel de uitzendingen rondom de moord op Milly Boele, via www.uitzendinggemist.nl, en de websites van beide nieuwsleveranciers zijn opgenomen: www.schooltv.nl/weekjournaal en static.nos.nl/jeugdjournaal.
-8-
1. Kinderen en media Dit hoofdstuk behandelt de relatie tussen kinderen en media. Het bespreekt de opkomst van speciale aandacht voor kinderen in media en verschillende gedachtegangen over de effecten van media op kinderen.
1.1 Opkomst aandacht voor kinderen Tot ver in de achttiende eeuw besteedden media geen speciale aandacht aan kinderen, van welke leeftijd dan ook. Als kinderen al konden lezen, lazen zij dezelfde teksten als hun ouders. Rond 1770 kwam hier verandering in door de komst van de eerste kinderboeken. Scholen ruilden de Bijbel en boeken voor volwassenen in voor boeken die speciaal voor kinderen waren geschreven, omdat kinderen nog niet klaar zouden zijn voor de beslommeringen van de volwassenenwereld. Dit ligt volledig in lijn met de gedachte van de Verlichting. Zeer bekend uit deze periode is de franse filosoof Rousseau, die ervoor pleitte dat kinderen de kans moesten krijgen zelf de wereld te ontdekken zonder overgedragen angsten van volwassenen.6 Deze zorgenvrije en vreugdevolle periode, zoals de kindertijd volgens Rousseau hoorde te zijn, was alleen weggelegd voor kinderen uit de hogere klassen. In gezinnen waar geen schoolgeld was, en kinderen gewoon moesten meewerken, was het onmogelijk de kinderen af te schermen van de realiteit van het dagelijkse leven. Pas een eeuw later, rond 1900, drong het idee van de zorgenvrije en blije kindertijd door tot de gehele bevolking. Twee redenen hiervoor zijn het verbod op kinderarbeid (1874) en de Wet op de Schoolplicht (1900).7 Als reactie op deze ontwikkelingen opende een Amerikaanse uitgeverij in 1919 de eerste aparte kinderboekenafdeling en vond de eerste Kinderboekenweek plaats.8 Dood, seks, geld en geweld waren onderwerpen waarmee kinderen in de eerste helft van de twintigste eeuw niet via media in aanraking kwamen. Deze afscherming van de volwassenenwereld door de media duurde tot ongeveer 1960. Tegelijk met de opkomst van de televisie, die kinderen massaal blootstelde aan informatie voor volwassenen, ontstonden de emancipatiebewegingen. Er brak een periode aan waarin bestaande ideeën over zo’n beetje elk gebied op de schop gingen, zo ook de gedachte dat kinderen in een ‘droomwereld’ moeten leven .9 Misschien zou het juist wel goed zijn voor kinderen om te weten wat zich allemaal afspeelt in de wereld, en moest hen niet langer een schijnwereld voor worden gehouden. Hierdoor zouden ze wellicht beter voorbereid zijn op de echte 6
Valkenburg, Patti M. Beeldschermkinderen. Amsterdam: Boom, 2008 pp. 8-9. Ibidem, p. 9. 8 Valkenburg, Patti M. Children´s Responses to the Screen. Mahwah, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, 2004 p. 3. 9 Idem. 7
-9-
wereld. De media die zich op kinderen richtten, zoals kinderpagina’s in kranten, bespraken vanaf nu alle onderwerpen, ook de onderwerpen waarop voorheen een taboe rustte. Maar deze liberale ideeën stuitten na twee decennia (rond 1980) steeds meer mensen tegen de borst. Zo ook kinderpsycholoog Elkind: ‘Hurried children are forced to take on the physical, psychological, and social trappings of adulthood before they are prepared to deal with them’10. Volgens hem vragen ouders, de school, en zeker ook de media te veel van kinderen, want wat zij te zien krijgen en weten gaat hun verstand vaak te boven. Elkind noemt dit pseudo-sophistication of pseduo-wereldwijsheid: een verwachte kennis en wijsheid van kinderen die eigenlijk helemaal nog niet aan de orde is.11 Los van de minder beschermend opstellende media voor kinderen, hebben kinderen steeds meer toegang tot informatie die oorspronkelijk niet voor hen is bedoeld. Radio, internet, (gratis) kranten en met name televisie zijn onuitputtelijke informatiebronnen voor kinderen. En zelfs als kinderen niet bewust op zoek zijn naar informatie, overvallen beelden van moord, seks en geweld hen wanneer ze bijvoorbeeld aan het zappen zijn of wanneer hun ouders het nieuws kijken.12 Dit zijn vaak beelden waar zij eigenlijk nog niks van begrijpen, maar die wel op hun netvlies blijven hangen. Dit kan leiden tot stress, onzekerheid, depressie en agressie.13 Daar komt bij dat de beelden op televisie de laatste decennia steeds heftiger zijn geworden. Het scoren van kijkcijfers door het brengen van sensationele beelden blijkt niet alleen meer bij ‘Hart in Aktie’ en andere meer sensatiegerichte televisieprogramma’s te horen. Nieuwsprogramma’s lijken steeds vaker fatale ongelukken, ontvoering van kinderen en misdaad als bouwstenen te hebben en ook de insteek van het nieuws is steeds vaker negatief, doordat ‘slechte’ onderwerpen, zoals misdaad, terreur en oorlog, overheersen.14 Des te meer reden dat de liberale ideeën over kinderen en media niet bij iedereen goed vallen.
1.2 Wetenschappelijke theorieën over kinderen en media Communicatiedeskundige Joshua Meyrowitz en mediasocioloog Neil Postman zijn van mening dat de kindertijd door het televisiegebruik van de jeugd aan het verdwijnen is. De grens tussen jeugd en
10
Elkind, David. The Hurried Child. USA: Addison-Wesley Publishing Company, 1981 p. xii. Ibidem, p. 77. 12 Walma van der Molen, Juliëtte H. en Elly A, Konijn. ‘Dutch Children’s Emotional Reactions To News About The War In Iraq.’ In The Handbook of Children, Media, and Development. Samengesteld door Calvert, Sandra L., en Barbara J. Wilson. Malden, MA: Wiley/Blackwell, 2008. p. 75. 13 Valkenburg, Children´s Responses to the Screen, p. 4. 14 Smith, Stacy L., Katherine M. Pieper en Emily J. Moyer-Guse. ‘News, Reality Shows, and Children’s Fears: Examining Content Patterns, Theories, and Negative Effects.’ In The Handbook of Children, Media, and Development. Samengesteld door Calvert, Sandra L., en Barbara J. Wilson. Malden, MA: Wiley/Blackwell, 2008. pp. 214-217. 11
- 10 -
volwassenen vertroebelt of verdwijnt zelfs helemaal, omdat zij naar dezelfde programma’s (kunnen) kijken die eigenlijk voor volwassenen bedoeld zijn. Jongeren kleden zich hierdoor eerder als volwassenen en praten en gedragen zich ouder dan zij zijn.15 Een gevolg hiervan is dat kinderen ook sneller als volwassenen worden behandeld, wat zij wellicht helemaal nog niet aankunnen. Over deze nieuwe soort kinderen – en hun mediagebruik – bestaan twee visies die lijnrecht tegenover elkaar staan. De ene groep is van mening dat kinderen onschuldig en passief zijn en vooral afgeschermd moeten worden van de realiteit, die zij met name via de media consumeren. De invloed van de media is volgens deze groep te groot en beïnvloedt de nog kwetsbare kinderen. Zo zouden ze agressief kunnen worden van gewelddadige beelden op televisie of het idee kunnen krijgen dat de wereld slecht is. Tegenhangers zijn juist van mening dat het niet erg is dat kinderen tegenwoordig meer meekrijgen, omdat zij mondig en slim genoeg zijn om hiermee om te gaan.16 Kinderen zouden volgens deze groep door de gegeven informatie heen kunnen prikken en zelf kunnen bepalen wat goed en slecht is. Deze groep tegenhangers is voornamelijk te vinden in marketingkringen, waarbij zij kinderen als ‘kids’ zien en in hen een interessante doelgroep als afzetmarkt vinden.17 Aan zowel de groep die denkt dat kinderen te onschuldig en passief zijn als aan de groep die juist van mening is dat kinderen stoer genoeg zijn om allerlei media-uitingen aan te kunnen, liggen wetenschappelijke inzichten ten grondslag. Grofweg zijn er twee wetenschappelijke tradities te onderscheiden, die beide een mening hebben geformuleerd over de effecten van media op kinderen. Hierbij moet direct de kanttekening gemaakt worden dat zij niet zo zwart-wit denken over de mogelijkheid van kinderen om met de persuasieve kracht van media om te gaan als de eerder genoemde twee groepen (die van het onschuldige/passieve versus het stoere kind) doen. De eerste groep wetenschappers zijn de effectenonderzoekers, met name (media)psychologen en communicatiewetenschappers, waartoe ook Meyrowitz en Postman behoren. Deze groep gaat ervan uit dat media bepaalde (vaak negatieve) effecten op kinderen hebben. Met de opkomst van de televisie, rond de jaren zestig van de vorige eeuw, kwam ook het idee op dat media almachtig waren en dat ze kinderen – passief en makkelijk te manipuleren als zij waren – weinig goeds zouden brengen.18 Enkele theorieën uit deze tijd zijn de one-step-flow-theorie en de injectienaaldtheorie, die ervan uitgingen dat media hun ideeën integraal kunnen overbrengen op kinderen. Hierdoor zouden kinderen als ‘weerloze sponsjes’ precies handelen en denken zoals de media het wilden. Deze theorieën stammen af van het stimulus-respons-model uit de psychologische wetenschap. Halverwege de twintigste eeuw dachten psychologen dat het menselijk gedrag enkel 15
Valkenburg, Beeldschermkinderen, p. 11. Valkenburg, Children´s Responses to the Screen, p. 7. 17 Valkenburg, Beeldschermkinderen, p. 15. 18 Valkenburg, Beeldschermkinderen, pp. 17-18. 16
- 11 -
zou voortkomen uit een reactie op prikkels van anderen, waarbij die reactie bij een ieder hetzelfde zou zijn.19 Deze gedachtegangen staan in lijn met de groep die denkt dat kinderen niet bestand zijn tegen de macht van de media. Maar zelfs de groep effectenonderzoekers ziet in dat dit te simplistisch gedacht was, en zij hebben dan ook nieuwe ideeën ontwikkeld over de effecten van media op het gedrag van kinderen. Hierbij moet gezegd worden dat de injectienaaldtheorie bij de start van de televisie wellicht wel gedeeltelijk van toepassing was, omdat kijkers toen nog naïever en minder gewend waren aan de kracht en de mogelijkheden van de televisie. In het huidige medialandschap zijn de effectenonderzoekers van mening dat kinderen de ideeën die media spuien niet één-op-één overnemen, maar dat media selectieve effecten hebben. De onderzoekers kijken nu namelijk ook naar de kant van de ontvanger, naar de rol die kinderen spelen in het ontvangen van de mediaboodschap. Of en hoe media beïnvloeden, hangt bijvoorbeeld af van de omgeving waarin het kind de boodschap ontvangt en van de oplettendheid en voorkennis van het kind. En daarbij is het effect op ieder kind verschillend. Hieruit komt het nog steeds gebruikte uses-and-gratifications-model naar voren. Dit model gaat ervan uit dat het publiek een actieve rol heeft en pas informatie opneemt als het zelf actief en doelgericht ernaar op zoek is. Maar dat media op zich effect kunnen hebben, blijft voor de effectenonderzoekers een vaststaand gegeven.20 Een kanttekening bij dit uses-and-gratifications-model is dat het op volwassenen is gebaseerd, waarbij verondersteld wordt dat zij bewust naar bepaalde media kijken. In het geval van kinderen kan het zijn dat zij media-inhouden zien die niet voor hen bedoeld zijn, die zij ook nog niet begrijpen, maar die wel op hun netvlies blijven hangen. De effecten van deze media-uitingen kunnen dan ook heel anders zijn dan oorspronkelijk bedoeld. Zo kunnen kinderen erg schrikken van bepaalde enge beelden op televisie, zoals een moordscène in een thriller. Dit heeft een emotioneel effect, met vaak ook een lichamelijk effect daaraan gekoppeld. Zo kunnen ze gaan trillen van angst of opwinding en bijvoorbeeld een verhoogde hartslag krijgen. Maar ook op de kennis van kinderen hebben media een groot effect.21 Niet alleen leren kinderen, door bijvoorbeeld documentaires, wat zich allemaal afspeelt in de wereld. Ook leren zij angsten ontwikkelen, onder meer door het zien van bange mensen in films en op het nieuws.22 Deze effecten zijn niet altijd positief en ook zo bedoeld, wat kinderen wellicht weer de naam van weerloze en passieve groep geeft.
19
Wijk, Kees van, De media-explosie. Trends en issues in massacommunicatie. Schoonhoven: Academic Service, 2003. pp. 153-155. 20 Ibidem, pp. 170-175. 21 Vries, Marijn de, ‘Kinderen willen álles weten. Gewelddadig nieuws en geruststelling in het Jeugdjournaal’, doctoraalscriptie Rijksuniversiteit Groningen, (2002). pp. 12-18. 22 Valkenburg, Beeldschermkinderen, pp. 92-98.
- 12 -
De tweede groep wetenschappers komt voort uit de kritische cultuurwetenschap (of cultural studies), onder meer uit de literatuurwetenschappen, letteren, geschiedenis, culturele antropologie en sociologie. De kritische cultuurwetenschappers vinden het niet bewezen dat media zoveel invloed op kinderen hebben, zoals effectenonderzoekers beweren, en geloven hier dan ook niet in. Zij zijn van mening dat de effecten van media worden bepaald door de maatschappelijke omgeving van de ontvanger en dat media dus niet zomaar de kracht hebben om de mening of het gedrag van hen te veranderen, maar dat juist de maatschappelijke context de media-inhouden beïnvloedt.23 Dit geeft aan dat deze groep wetenschappers niet uitsluit dat media effect op kinderen kunnen hebben, maar dat deze effecten altijd in een bepaalde context geplaatst moeten worden. Aan de hand van hun voorkennis zouden kinderen de mediaboodschappen op hun eigen manier opvatten en verwerken, wat trouwens niet zover afwijkt van de nieuwe visie van de effectenonderzoekers.24 Want ook zij zien in dat de effecten van media niet op zichzelf staan. Valkenburg zegt hierover: ‘Beide tradities erkennen dat de sociale context een belangrijke rol speelt in de manier waarop kinderen met media omgaan en wat ze eruit oppikken’.25 Rond de jaren tachtig van de vorige eeuw waren de kritische cultuurwetenschappers ervan overtuigd dat kinderen in staat waren media-boodschappen te begrijpen, zonder hulp van volwassenen, dankzij hun voorkennis en positie in de maatschappij. Maar de huidige wetenschappers uit de cultural studies zijn hierin wat gematigder. Door het immens gegroeide media-aanbod is het wellicht voor kinderen toch te moeilijk alles te bevatten en zouden zij toch niet weerbaar genoeg zijn.26 Maar ook hier blijkt dat de wetenschappers niet eenduidig zijn in hun ideeën over de effecten van media op kinderen. Wat duidelijk is, is dat beide stromingen niet zo zwart-wit denken als de eerder genoemde twee groepen dat doen, maar dat zij ook niet precies weten of kinderen nu juist afgeschermd moeten worden van (niet voor hen bedoelde) media of niet. Wat wel duidelijk naar voren komt, is dat de omgeving van kinderen bepalend is voor de weerbaarheid tegen de effecten die media kunnen hebben. Kinderpsycholoog Elkind is van mening dat er geen misverstand over mag bestaan dat kinderen (onschuldig en passief, of juist mondig) tegenwoordig veel meer kennis hebben – door hun toegang tot allerlei media - en dat zij kunnen overkomen als alwetende minivolwassenen, maar dat zij bovenal nog steeds denken als kinderen en dit ook zijn.27 Volwassenen mogen dit niet vergeten en moeten daarom rekening houden met voor kinderen niet te bevatten informatie, die zij 23
Vries, Marijn de, ‘Kinderen willen álles weten. Gewelddadig nieuws en geruststelling in het Jeugdjournaal’, doctoraalscriptie Rijksuniversiteit Groningen, (2002). pp. 12-18. 24 Valkenburg, Beeldschermkinderen, pp. 21-24. 25 Spiering, Hendrik. ‘Verzwegen tvgeweld. Bewezen effect op agressie dringt moeilijk door in de maatschappij’, de Volkskrant, 06-04-2002. 26 Valkenburg, Beeldschermkinderen, pp. 21-24. 27 Elkind, The Hurried Child, p. 78.
- 13 -
binnen kunnen krijgen via de televisie, maar ook via het internet, kranten en de radio. En dat volwassenen hen wellicht zelfs hiertegen in bescherming moeten nemen.
Concluderend Vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw is de discussie opgelaaid of kinderen wel of niet in een ‘droomwereld’ gehouden moeten worden. Enerzijds zouden kinderen het best aan kunnen om via de media met alle denkbaar mogelijke onderwerpen in aanraking te komen. Maar anderzijds zouden ze daar ook wel eens te gevoelig voor kunnen zijn, zeker door de steeds meer gruwelijke beelden van de sensatiebeluste televisiemakers. De wetenschappelijke theorieën over de effecten van media zijn terug te voeren naar twee kampen: die van de effectenonderzoekers (media beïnvloeden kinderen) en die van de onderzoekers uit de kritische cultuurwetenschappen (media op zich kunnen niet beïnvloeden). Beide tradities kunnen geen eenduidige antwoord geven of kinderen nou wel of niet ‘beschermd’ moeten worden. Kinderpscyholoog Elkind brengt daarom naar voren dat kinderen vooral kinderen zijn, hoe stoer ze zich ook kunnen gedragen, en dat volwassenen daar goed rekening mee moeten houden. Het volgende hoofdstuk gaat dieper in op wat nou precies de onderwerpen zijn waar kinderen bang van kunnen worden en waar zij eventueel tegen beschermd moeten worden. Maar ook legt het uit wat de angstreactie op eng nieuws precies is, hoe het ontstaat en hoe kinderen zelf, maar ook volwassenen, de angstreacties kunnen beperken of doen afnemen.
- 14 -
2. Kinderen en eng nieuws Dit hoofdstuk legt uit dat kinderen angstig kunnen worden van media, met name van nieuwsmedia. Het bespreekt wat angst is, hoe kinderen angst aanleren en welke nieuwsonderwerpen kinderen als eng ervaren. Vervolgens bespreekt het de wijze waarop kinderen zichzelf geruststellen en hoe volwassenen hierbij kunnen helpen.
2.1 Angstreacties Gedurende de dag kunnen kinderen via verschillende media in aanraking komen met onderwerpen die verre van geschikt voor hen zijn. De televisie – waar het vanaf hier alleen nog over gaat – bericht bijvoorbeeld zomaar over moord, geweld of misbruik: onderwerpen die niet direct bestemd zijn voor de oren en ogen van bijvoorbeeld een achtjarige. Juliette Walma van der Molen – communicatiewetenschapper aan de universiteit van Amsterdam en Twente – is een bekende onderzoeker van de invloed van media op kinderen. Een van haar bevindingen is dat 10 tot 15 procent van de kinderen angstig wordt van bepaalde enge, heftige beelden op televisie. ‘Hun wereldbeeld wordt erdoor aangetast: ze denken dat de wereld slecht en eng is en dat er met kinderen hele slechte dingen worden gedaan’, citeert Trouw.28 Samen met Allerd Peeters – socioloog en psycholoog, onder meer verbonden aan de Erasmus Universiteit – en Patti Valkenburg – hoogleraar Jeugd en Media aan de Universiteit van Amsterdam – deed Walma van der Molen ook onderzoek naar de angst van kinderen bij het kijken van het televisiejournaal voor volwassenen. Van de 537 Nederlandse zeven- tot twaalfjarigen uit het onderzoek bleek 48% wel eens bang te blijven van items uit het Journaal.29 Kinderen uit de onderzoeksleeftijd ervaren geweld in het Journaal voor volwassenen als veel heftiger dan in enge films, omdat zij al gauw snappen dat bloed in films ketchup is, terwijl in het Journaal onschuldige mensen in beeld komen (slachtoffers), met echt bloed en echt verdriet. Sowieso snappen kinderen vaak de gesproken tekst nog niet (dit doen ze pas echt vanaf ongeveer twaalf jaar), waardoor het Journaal nog te moeilijk kan zijn. Kinderen kunnen hierdoor zelf allerlei fantasieën bij de enge beelden ontwikkelen.30 Gedragspsycholoog Stephen Garber heeft om die reden de volgende mening: ´If there´s anything we need to protect our kids from, it´s the evening news´.31
28
Pronk, Iris. ‘Zijn blik blijft haken aan het afgerukte been’, Trouw, 13-10-2010. Walma van der Molen et al., ‘Television News and Fear: A Child Survey’, Communications 27 (2002) pp. 303317. 30 Pronk, ‘Zijn blik blijft haken aan het afgerukte been’. 31 Smith, Stacy L., Katherine M. Pieper en Emily J. Moyer-Guse. ‘News, Reality Shows, and Children’s Fears: Examining Content Patterns, Theories, and Negative Effects.’ In The Handbook of Children, Media, and
29
- 15 -
Wat is nou eigenlijk die angstreactie die kinderen op eng nieuws kunnen krijgen? In haar boek Beeldschermkinderen noemt Valkenburg angsten ‘onbewuste en onmiddellijke reacties van individuen op echte of denkbeeldige gevaren, die gepaard gaan met gevoelens van psychisch ongemak, zoals ongerustheid en ontzetting, en met lichamelijke reacties als transpiratie en hartkloppingen’.32 Angst blijkt een natuurlijke reactie te zijn en is in sommige gevallen juist gezond voor de geestelijke ontwikkeling van een kind. Daarbij hebben mensen angst nodig om zichzelf te beschermen, denk hierbij aan het om hulp schreeuwen tijdens verdrinkingsgevaar of het wegrennen tijdens brand. Dit zijn voorbeelden van aangeboren angstreacties, maar de meeste reacties zijn aangeleerd. Er zijn drie manieren waarop kinderen angst aanleren: via eigen ervaring met negatieve gebeurtenissen (gebeten door een kwal), via observationeel leren (moeder zet het op een schreeuwen als ze een muis ziet) en via overdracht van negatieve informatie (kind hoort ouders praten over vervelende tandarts).33 Deze manieren waarop kinderen angst ontwikkelen zijn te linken aan hun angstreacties op nieuws. Uit eigen ervaring kunnen kinderen weten dat een slang tegenkomen geen pretje is. In een nieuwsuitzending kan diezelfde slang voorkomen, waar een kind vervolgens weer angstig op reageert omdat het bekend is dat slangen enge beesten zijn. Joanne Cantor beaamt dat sommige angsten door de geschiedenis heen zo diep in mensen geworteld zijn, dat er ook angst ontstaat als we via de media ermee in aanraking komen, zij het wat minder heftig. Cantor noemt dit het proces van stimulus generalization.34 Misdaad, geweld en tragedie komen bijvoorbeeld regelmatig in het nieuws en de angst dit mee te maken in het echte leven wordt hierdoor versterkt. Ook het observationeel leren van angsten gebeurt via de media. Als op het nieuws mensen getoond worden die angst hebben door bijvoorbeeld oorlog of natuurgeweld, leven we met hen mee. De getoonde angst op het nieuws roept een angstreactie en een gevoel van empathie op bij de kijker. Overdracht van negatieve informatie – als derde vorm van het ontstaan van angstreacties op nieuws – gebeurt al door het voorlezen van het gebeurde door de nieuwslezer. Ook reportages, beelden van slachtoffers en interviews met ooggetuigen zijn manieren waarop negatieve informatie wordt overgedragen.35
Development. Samengesteld door Calvert, Sandra L., en Barbara J. Wilson. Malden, MA: Wiley/Blackwell, 2008. p. 214. 32 Valkenburg, Beeldschermkinderen, p. 84. 33 Valkenburg, Children´s Responses to the Screen, p. 60. 34 Smith, Stacy L., Katherine M. Pieper en Emily J. Moyer-Guse. ‘News, Reality Shows, and Children’s Fears: Examining Content Patterns, Theories, and Negative Effects.’ p. 220. 35 Valkenburg, Beeldschermkinderen, p. 92-96.
- 16 -
2.2 Enge nieuwsberichten begrijpen Waarvan kinderen doorgaans bang worden, hangt samen met hun leeftijd. Deze leeftijd is ook belangrijk om te beseffen of zij het nieuws begrijpen of niet, wat de angsten kan verminderen, of juist versterken. Een veel gemaakt onderscheid hierin is de leeftijdscategorie van drie- tot achtjarigen en negen- tot twaalfjarigen, omdat uit veel onderzoeken is gebleken dat de cognitieve vaardigheden tussen beide groepen nogal verschillen.36 Omdat deze scriptie het Jeugdjournaal en SchoolTVweekjournaal belicht, is vanaf nu de doelgroep van deze journaals en daarmee de tweede genoemde leeftijdscategorie geldend. Volgens Smith, Pieper en Moyer-Guse hebben kinderen zeker vier vaardigheden nodig om eng nieuws te kunnen begrijpen.37 Zo moet een kind de basis van het nieuwsbericht begrijpen, en zich niet laten afleiden door bijzaken in het bericht. De taal in het volwassenenjournaal kan voor kinderen van negen tot twaalf jaar nog te moeilijk zijn, waardoor zij zich snel laten afleiden door de ondersteunende beelden en hierdoor het nieuws verkeerd begrijpen. Ten tweede kan het zo zijn dat de kinderen het bericht überhaupt niet begrijpen. Wanneer het nieuws over moeilijke onderwerpen gaat – en zeker wanneer het item zonder beeld door een nieuwslezer wordt voorgelezen – kunnen kinderen afhaken en het nieuws zo niet meekrijgen. Bij kinderjournaals is het hierom van belang dat de taal begrijpelijk is en dat het beeld dit ondersteunt, waardoor kinderen het nieuws begrijpen. En waar jonge kinderen nog niet fantasie van de realiteit kunnen onderscheiden, beseffen kinderen – ten derde – vanaf ongeveer acht jaar oud dat de gebeurtenissen uit het nieuws echt gebeuren. Om die reden zijn kinderen van negen tot twaalf jaar steeds angstiger voor ziektes, lichamelijke verwondingen, het verliezen van geliefde mensen, maar ook voor realistische bedreigingen, zoals ongelukken, ontvoeringen en natuurrampen. Vanaf twaalf jaar kunnen kinderen zelfs meer abstract denken, waarmee de realiteit zich nog verder vergroot: ze gaan de gevolgen van politieke en economische kwesties en bijvoorbeeld oorlogen inzien.38 Hoe ouder kinderen worden, hoe meer vaardigheden ze hebben om het nieuws te begrijpen, met als gevolg dat zij het nieuws ook als meer beangstigend kunnen ervaren. Ze beseffen dat de gebeurtenissen op het Journaal ook hen of mensen die zij lief hebben kunnen overkomen.39 Hierdoor vormen ze zich steeds meer tot volwassenen. Tot slot is de plaats waar de gebeurtenis uit het nieuws zich afspeelt ook een belangrijke factor voor het al of niet begrijpen van het nieuwsbericht en daarmee het vergroten van angst. Bij situaties die zich relatief dichtbij afspelen, kunnen kinderen zich eerder inleven in wat is gebeurd dan bij gebeurtenissen die zij nog nooit hebben meegemaakt, zoals oorlogen of natuurrampen in verre 36
Smith, Stacy L., Katherine M. Pieper en Emily J. Moyer-Guse. ‘News, Reality Shows, and Children’s Fears: Examining Content Patterns, Theories, and Negative Effects.’ pp. 221-222. 37 Idem. 38 Valkenburg, Beeldschermkinderen, pp. 99-103. 39 Cantor, Joanne, en Amy I. Nathanson. ‘Children’s fright reactions to television news’, pp. 149-150.
- 17 -
landen. Als voorbeeld laat een experiment van Smith en Wilson zien dat tien- en elfjarigen banger raakten van berichten over een misdrijf bij hun in de stad dan van berichten over een misdrijf in een plaats ver weg. Hoe dichter een gevaar nadert, hoe beter ze het kunnen bevatten en hoe enger het daarmee ook is. Dit geldt voor zowel het Journaal voor volwassenen als het kinderjournaal.40 Valkenburg voegt aan deze factoren toe dat kinderen banger worden wanneer het nieuws aansluit op bestaande angsten. Kinderen die angst hebben voor de dood zullen extra bang worden wanneer het nieuwsbericht over dodelijke ziektes gaat.41 Ook voegt Valkenburg het empathisch vermogen van kinderen toe. Vanaf ongeveer acht jaar kunnen kinderen zich volledig inleven met de emoties van anderen, zo ook van actoren in het nieuws. ´In TV shows, the bad guys generally get hurt.. but on the news, innocent people are often the victims, which kids find overwhelming´, beweert psychiater Michael Brody.42 Hun meelevend vermogen is zo ontwikkeld dat zij de angst voelen die bijvoorbeeld slachtoffers van een natuurramp (of hun nabestaanden) voelen. Hierbij is het bekend dat meisjes vaak meer empathie met de slachtoffers voelen dan jongens en daardoor ook angstiger zijn.43 Maar het verschil in angstuitingen kan er ook aan liggen dat jongens over het algemeen meer moeite hebben hun angst toe te geven en te tonen, omdat van hen wordt verwacht dat zij zich stoer gedragen.44 Naar mate kinderen ouder worden, wordt ook dit verschil in angstuitingen groter.45 Smith, Pieper en Moyer-Guse noemen televisienieuws een belangrijke toevoeging voor de ontwikkeling van een kind. ‘Repeated exposure to frightening content is likely to strengthen the accessibility and availibility of cognitive structures that govern how children react to threats and dangers in real life’. 46 De meeste deskundigen zijn dan ook, volgens Valkenburg, van mening dat volwassenen niet direct in paniek moeten raken over eventuele angstreacties bij kinderen. Het vormt de kinderen en maakt hun sterker. Valkenburg voegt hier wel aan toe: ‘angst mag nooit de verwerkingscapaciteit van een kind te boven gaan’. Angst mag niet iemands functioneren gaan
40
Valkenburg, Beeldschermkinderen, p. 105. Ibidem, pp. 102-105. 42 Smith, Stacy L., Katherine M. Pieper en Emily J. Moyer-Guse. ‘News, Reality Shows, and Children’s Fears: Examining Content Patterns, Theories, and Negative Effects.’ p. 214. 43 Nikken, Peter. Mediageweld en kinderen. Amsterdam: Uitgeverij SWP, 2007, pp. 130-131. 44 Walma van der Molen, Juliëtte H. en Brad J. Bushman. ‘Children’s Direct Fright and Worry Reaction Reactions to Violence in Fiction and News Television Programs’, p. 423. 45 Gentile, Douglas E. Media Violence and Children. Londen: Praeger Publishers, 2003. p. 195. 46 Smith, Stacy L., Katherine M. Pieper en Emily J. Moyer-Guse. ‘News, Reality Shows, and Children’s Fears: Examining Content Patterns, Theories, and Negative Effects.’ p. 229. 41
- 18 -
beheersen.47 Het kan namelijk gebeuren dat kinderen zo bang worden dat zij stress, slaapproblemen of nachtmerries krijgen, of zelfs agressief gedrag gaan vertonen.48
2.3 Enge onderwerpen Geweld in het Journaal is vaak een reden tot angst onder kinderen. Maar het is uiteraard niet zo dat alle angstreacties bij kinderen ontstaan door geweld. Er zijn ook andere redenen waarom kinderen bang worden van items uit het Journaal. In het eerder genoemde onderzoek door Peeters, Valkenburg en Walma van der Molen werd de kinderen ook gevraagd welke onderwerpen hen bang maakten. Onderstaande tabel geeft de antwoorden voor kinderen in de leeftijdscategorie van negen tot en met twaalf jaar weer. De uitkomsten zijn gebaseerd op de spontane antwoorden van de kinderen en omdat ze meer dan een bron konden noemen, tellen de percentages niet op.49
Tabel 2.1: enge onderwerpen
% Interpersoonlijk geweld
51
Branden, ongelukken en rampen
21
Oorlogen
23
Inbraak en dieven
6
Kinderleed
11
Dierenleed
4
Uit tabel 2.1 blijkt duidelijk dat vooral interpersoonlijk geweld in nieuwsberichten de kinderen angst inboezemt. Onder deze categorie vallen, volgens de onderzoekers, fysiek of seksueel misbruik en geweld, zoals moord, gevechten en schietpartijen, maar ook kidnapping. Het gaat hier om zowel geweld tussen bekenden als tussen onbekenden en zowel tussen individuen als tussen groepen, met de kanttekening dat oorlogen een aparte groep vormen.50 Dat kinderen van negen tot en met twaalf jaar zich interpersoonlijk geweld het meest aantrekken, komt onder meer door het gegeven dat zij vanaf deze leeftijd beseffen dat het nieuws echt gebeurt en dat het dus ook hen of mensen die zij liefhebben kan overkomen. Ook het 47
Valkenburg, Patti M. et al, ‘Fright Reactions to Television. A Child Survey’, Communication Research 27 (2000) 1, p. 85. 48 Walma van der Molen, Juliette H. ‘Violence and Suffering in Television News: Toward a Broader Conception of Harmful Television Content for Children’, Pediatrics 113 (2004) 6, p. 1772. 49 Valkenburg, Beeldschermkinderen, p. 91. 50 Walma van der Molen, Juliette H., Patti M. Valkenburg en Allerd L. Peeters. ‘Television News and Fear: A Child Survey’, p. 309.
- 19 -
ontwikkelde empatisch vermogen speelt hierin een grote rol. Vergeleken met oorlogen, branden, ongelukken en rampen – de categorieën die ook hoog scoren – spreekt interpersoonlijk geweld veel meer tot de verbeelding van kinderen, zeker wanneer het nieuws zich relatief dichtbij afspeelt. Doordat kinderen zich zo kunnen inleven en het nieuwsbericht al snel kunnen begrijpen, speelt angst een grote rol. Dat ook oorlogen en brand, ongelukken en rampen hoog scoren, is te koppelen aan het gegeven dat kinderen uit deze leeftijdscategorie steeds meer abstract kunnen denken en zich daardoor ook beter kunnen inleven in gebeurtenissen die zich (wellicht) verder van hun bed afspelen, zoals dat bijoorlogen het geval is. De manier waarop de makers van het Journaal het nieuws brengen, is bepalend voor de angstreactie van kinderen. Doorgaand op het interpersoonlijk geweld (het door kinderen genoemde meest beangstigende onderwerp) hangt het volgens Peter Nikken – bijzonder hoogleraar Mediaopvoeding aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam – ervan af hoe de gebeurtenis wordt gebracht. Er is een groot verschil of het gebeurde in al zijn hevigheid wordt getoond of dat alleen de gevolgen van het geweld in beeld worden gebracht. Ook is de eerder genoemde relatieve nabijheid van de gebeurtenis op het Journaal bepalend voor de mate van de angstreactie bij kinderen. Hoe dichterbij het gevaar, hoe enger.51 Nikken onderscheidt vier manieren waarop nieuws- en actualiteitenprogramma’s interpersoonlijk geweld brengen. De eerste is ‘ver van mijn bed en weinig te zien’, zoals de schade van een bomaanslag in het buitenland, waarbij kinderen weinig angst ontwikkelen en ze zelfs gewend aan het nieuws kunnen raken. De tegenhanger hiervan is het ‘ver van mijn bed maar veel te zien’-geweld. Door de nieuwe technieken is er tegenwoordig veel sneller en meer beeldmateriaal verkrijgbaar. Vaak zijn ooggetuigen direct in beeld of is het geweld zelfs gefilmd (bijvoorbeeld met mobiele telefoons). Een voorbeeld hiervan zijn de aanslagen in Amerika op 11 september 2001. Ondanks de grote afstand tot het geweld hebben deze beelden veel effect op kinderen. De derde categorie is ‘dicht bij huis en weinig te zien’ en heeft als tegenhanger ‘dicht bij huis en veel te zien’. Anders dan wellicht verwacht, hebben beide vormen een grote impact op kinderen. Ook (of misschien zelfs juist) wanneer er weinig te zien is, ontstaan er gevoelens van angst. De kijker weet niet precies wat er aan de hand is en juist die onwetendheid, en de daarmee gepaarde speculaties en het gegeven dat iets in de nabije omgeving is gebeurd, roepen gevoelens van angst en onzekerheid op.;52
51 52
Nikken, Mediageweld en kinderen, pp. 112-115. Idem.
- 20 -
2.4 Geruststellen Om overmatige angst te beperken, is het in eerste instantie van belang dat ouders en opvoeders zich ervan bewust zijn dat kinderen angstig kunnen worden van bepaalde media-inhouden en dat het daarom goed kan zijn ze hiertegen te beschermen. Helemaal afschermen van bijvoorbeeld het nieuws over oorlogen en onderdrukking is volgens Walma van der Molen niet nodig, omdat het niet schadelijk voor kinderen is om te weten dat hoe zij het hebben niet overal vanzelfsprekend is. En ze zullen toch ooit moeten leren hoe het er in het echte leven aan toe gaat. Maar tot twaalf jaar raadt Walma van der Molen het kijken naar het volwassenenjournaal af. Haar tip is kinderen vanaf acht jaar naar het Jeugdjournaal te laten kijken, waarbij het zeker tot tien jaar gewenst is dat een volwassene meekijkt.53 Het belangrijkste voor volwassenen is dat zij nooit de angsten van kinderen ontkennen of negeren. Door het meekijken met kinderen weten ouders en leerkrachten wat zich in de hoofden van kinderen kan afspelen. Wanneer kinderen vervolgens vragen gaan stellen, kunnen volwassenen hierop ingaan, waarbij het belangrijk is dat zij niet hun eigen angsten op de kinderen overbrengen. Maar vaak hebben ouders niet in de gaten dat kinderen meer nieuws meekrijgen dan het dagelijkse Journaal dat ze samen met hun kind kijken. Daarom moeten ouders extra goed opletten in tijden dat een nieuwsfeit weer breeduit in alle media wordt besproken en kinderen laten weten dat zij altijd over hun gedachtes mogen praten.54 Bij kinderen van negen tot en met twaalf jaar is uitleggen de beste strategie om angsten te beperken. Over oorlogen kunnen ouders vertellen waarom beide partijen op elkaar schieten en bij moord kan bijvoorbeeld de uitleg zijn dat de dader ziek in zijn hoofd is of dat hij grote problemen heeft. Daarbij is het goed om duidelijk te maken dat deze gebeurtenissen maar heel zelden plaatsvinden en dat dit zeker niet thuis of in de buurt gebeurt.55 En als iets dergelijks dan toch in de buurt gebeurt, is het goed duidelijk te maken dat er iets tegen het probleem gedaan wordt. Dat er hulpverleners zijn die alles proberen op te lossen, waardoor het positieve wordt benadrukt.56 Ook is het goed kinderen weer op te vrolijken voor zij gaan slapen, dus bijvoorbeeld samen een blij filmpje kijken nadat zij iets vervelends hebben gezien. Hierbij moet wel in de gaten worden gehouden dat afleiden iets anders is dan het gegeven negeren.57 Kinderen hebben zichzelf ook trucjes aangeleerd om zichzelf gerust te stellen bij het zien van eng nieuws. Vooral kleine kinderen gebruiken trucjes als op schoot gaan zitten bij ouders, weglopen, 53
Graaf, Nathalie de, ‘Kijk maar even niet lieverd’, Jantje 3 (2008) 49-52. Valkenburg, Beeldschermkinderen, pp. 109-112. 55 Valkenburg, Valkenburg, Patti M en Moniek Buijzen. ‘Fear Responses to Media Entertainment. In The Handbook of Children, Media, and Development. Samengesteld door Calvert, Sandra L., en Barbara J. Wilson. Malden, MA: Wiley/Blackwell, 2008. pp. 347-348. 56 Valkenburg, Beeldschermkinderen, pp. 109-112. 57 Graaf, Nathalie de, ‘Kijk maar even niet lieverd’, Jantje 3 (2008) 49-52. 54
- 21 -
iets eten of drinken of bijvoorbeeld de ogen sluiten. Dit zijn niet-cognitieve strategieën. Maar ook oudere kinderen (negen tot en met twaalf jaar) passen deze strategieën toe, zij het in mindere mate. Opvallend is dat het sluiten van de ogen bij oudere kinderen vaak juist averechts werkt, omdat zij het geluid nog wel kunnen horen en zich met hun ogen minder machtig voelen.58 Oudere kinderen gebruiken vaker cognitieve strategieën. Zo proberen ze zichzelf voor te houden dat wat zij zien alleen maar in andere landen gebeurt of dat ze misschien wel te groot zijn om bang te zijn.59 Ook willen oudere kinderen vaker over hun angsten praten om zo gerust gesteld te worden. Hierbij verschillen jongens en meisjes niet van elkaar. Wel opvallend is het verschil in de wijze waarop jongens en meisjes met non-cognitieve strategieën omgaan. Meisjes uiten veel meer dan jongens hun angst door tegen iemand aan te kruipen of weg te kijken. Dit kan wederom voortkomen uit de gedachte dat jongens/mannen zich stoer moeten gedragen.60
Concluderend Kinderen kunnen bang worden van geweld of andere heftige gebeurtenissen die zij op het Journaal zien. De mate van deze angst hangt er onder meer vanaf of zij de berichtgeving überhaupt begrijpen wat nogal eens verkeerd kan gaan door moeilijk taalgebruik en niet aansluitende beelden. Maar ook is de leeftijd van kinderen van belang, want hoe ouder zij worden, hoe meer zij inzien dat de gebeurtenissen uit het Journaal echt gebeuren en dat zij ook gevolgen voor hun leven kunnen hebben. Daarbij zijn ook de plaats van het nieuwsfeit en al bestaande angsten van belang voor de mate van angst op het zien van enge gebeurtenissen op het Journaal. Voor berichten over interpersoonlijk geweld maken kinderen angstig, waarbij de mate van angst afhangt van de wijze waarop de programmamakers het geweld in beeld brengen: ver van mijn bed en weinig te zien of juist dichtbij en veel te zien. Angstreacties op eng nieuws zijn normaal en hoeven ook niet altijd schadelijk te zijn voor een kind. Het is goed dat zij weten wat zich in de wereld afspeelt, de angst mag alleen niet hun leven gaan beheersen. Om deze reden moeten ouders met hun kinderen – zeker tot tien jaar – meekijken naar het kinderjournaal en vervolgens praten over het nieuws. Volwassenen kunnen uitleggen wat er gebeurt en in veel gevallen vertellen dat het nieuwsfeit bijna nooit plaatsvindt. Als het dan toch (in de buurt) gebeurt, kunnen ouders en leraren uitleggen dat volwassenen bezig zijn het probleem op te lossen. Vervolgens is het goed kinderen af te leiden, maar dit is heel iets anders dan de angsten van kinderen negeren.
58
Gentile. Media Violence and Children. pp. 197-199. Valkenburg, Beeldschermkinderen, pp. 109-112. 60 Gentile. Media Violence and Children. pp. 199-201. 59
- 22 -
Het volgende hoofdstuk gaat in op de twee kinderjournaals die proberen het nieuws voor kinderen op zo’n manier te vertellen dat kinderen wel op de hoogte zijn van de nieuwsfeiten, maar hier zo weinig mogelijk angstig van worden. Het legt ook uit hoe de journaals dit proberen te doen.
- 23 -
3. Kinderjournaals Dit hoofdstuk behandelt het NOS Jeugdjournaal en SchoolTV-weekjournaal. Twee programma’s die speciale aandacht aan kinderen besteden om hen te helpen (eng) nieuws te begrijpen. Na een weergave van beide journaals gaat dit hoofdstuk in op de manier waarop zowel het NOS Jeugdjournaal als SchoolTV-weekjournaal de angstreacties van kinderen op eng nieuws kunnen beperken, middels geruststellingtechnieken.
3.1 NOS Jeugdjournaal Na het Britse Newsround (sinds 1972) startte Nederland als tweede Europese land met een kinderjournaal, op 5 januari 1981. De uitzending van het eerste NOS Jeugdjournaal vond plaats tijdens het 25-jarige jubileum van het NOS Journaal. In die begintijd zond de NOS het Jeugdjournaal drie keer per week uit. Tegenwoordig kunnen kinderen tweemaal tijdens elke schooldag en eenmaal op zaterdagen en zondagen naar hun Journaal kijken. Opvallend is dat de gekozen doelgroep van het Jeugdjournaal dan wel circa 10 tot 12 jaar is, maar dat een meerderheid van de kijkers ouder is: 430.000 van de ongeveer 700.000 kijkers per dag zijn ouder dan 13 jaar. Eenzesde van alle kijkers is zelfs al volwassen. Maar ook juist jongere kinderen kijken naar het NOS Jeugdjournaal.61 Reden voor de makers om extra duidelijk te zijn in hun berichtgeving. Het beeldgebruik van het Jeugdjournaal is de drijvende kracht achter dit medium. Walma van der Molen heeft na meerdere onderzoeken geconcludeerd dat kinderen de berichtgeving door het Jeugdjournaal beter onthouden dan geschreven nieuws. En ook volwassenen onthouden meer van het Jeugdjournaal dan van kranten, en zelfs dan van het NOS Acht-Uur-Journaal. De combinatie van beeld en geluid geeft een herinneringsvoordeel, waarbij het wel essentieel is dat het beeld precies aansluit bij dat wat besproken wordt, waar het Jeugdjournaal altijd naar streeft. Als dit goed gebeurt, begrijpen de kinderen het journaal beter.62 Al in 1973 ontstonden bij de NOS de eerste plannen om een journaal voor kinderen van 7 tot en met 12 jaar te maken. Reden hiertoe was volgens toenmalig hoofdredacteur van het NOS Journaal Ed van Westerloo dat ‘de jeugd via het huidige aanbod niet of nauwelijks in staat is een wereld te ontdekken waarin ze geïnteresseerd is, waar ze mee te maken wil hebben, die ze kan begrijpen’.63 Maar het idee dat de makers van het volwassenenjournaal ook een dagelijks kinderjournaal gingen 61
http://static.nos.nl/jeugdjournaal/achterdeschermen/geschiedenis/van_vroeger_tot_nu.html, 04-02-2011. Walma van der Molen, Juliette H. Children’s Recall of Television and Print News, pp. 131-137. 63 Westerloo, E. van. ‘Eerste nota m.b.t. een NOS-Jeugdjournaal.’ Hilversum, 31 oktober 1978. p. 2. (Via NPO Informatiecentrum) 62
- 24 -
maken, kreeg nogal weerstand, met name onder pedagogen en onderwijskundigen. Want moet je kinderen op die leeftijd überhaupt lastig vallen met ‘grote-mensenproblemen’? En op welke manier doe je dat dan, zeker voor zo’n brede doelgroep?64 De Nederlandse Onderwijs Televisie (NOT) was van mening dat zij het Jeugdjournaal zouden moeten maken, omdat het brengen van kindernieuws toch een heel andere insteek heeft dan dat de journalisten van de NOS gewend waren. Maar in de eerste nota met betrekking tot een NOSJeugdjournaal schreef Van Westerloo dat het dagelijkse Jeugdjournaal door de NOS gemaakt moest worden, omdat de NOT meer de nadruk wilde leggen op het educatieve aspect, terwijl de NOS nieuws wilde brengen: ‘De NOT wil het kind iets leren, met als ‘kapstok’ de aktualiteit, de NOS wil het kind van het nieuws op de hoogte brengen, zonder daarbij direkt ‘belerend’ te willen optreden’. De toenmalige hoofdredacteur benadrukte in zijn verhaal dat beide visies elkaar niet hoefden te bijten, maar dat er juist sprake kon zijn van een ‘aansluiten-op-elkaar’.65 De discussie over wie het dagelijkse kindernieuws zou gaan brengen, beperkte zich niet tot de NOT en NOS. NCRV-voorzitter Th. Jansen was niet direct positief,maar de felste tegenstander bleek TROS-voorzitter Joop Landré. Zo eiste Landré dat er ‘uitermate duidelijke richtlijnen in verband met de gevaren voor indoctrinatie’66 komen, omdat hij vreesde voor ‘sociale, economische, politieke en maatschappelijke indoctrinatie’67. In september 1979 schreef Van Westerloo een tweede nota, waarin hij de samenwerking tussen de NOT en NOS verwoorde zoals beide programmamakers het willen: ‘De combinatie van een dagelijkse nieuwsuitzending voor kinderen (NOS) én een wekelijkse uitdiepende uitzending (NOT)’, waarbij beide redacties zo goed mogelijk willen samenwerken, maar ‘met behoud van ieders verantwoordelijkheden’. 68 Daarbij bedong de NOT dat het Jeugdjournaal van de NOS haar doelgroep verkleinde van 7 tot en met 12 jaar naar 10 tot en met 12 jaar, omdat de eerder gekozen brede doelgroep ‘niet zinvol is’.69 Ook zou bedongen zijn dat er een adviescommissie werd opgericht, om het Jeugdjournaal kritisch te volgen.70 Huidig Jeugdjournaalchef Ronald Bartlema heeft echter nog nooit van deze adviescommissie gehoord en weet ook niet wanneer deze is opgeheven.71 64
Peeters, Allerd, en Patti Valkenburg. Het Jeugdjournaal: nieuws voor kinderen van 10-12 en kinderen van 7-9? Hilversum: NOS Kijk- en Luisteronderzoek, 1998, pp. 7-8. 65 Westerloo, E. van. ‘Eerste nota m.b.t. een NOS-Jeugdjournaal.’ p. 7. 66 Groenhuijsen, Charles, en Ad van Liempt. Live! Macht, missers en meningen van de nieuwsmakers op tv. Dan Haag: Sdu Uitgevers, 1995, p. 18. 67 Liempt, Ad van. Het Journaal. 50 jaar achter de schermen van het nieuws. Amsterdam: Uitgeverij Balans, 2005. p. 327. 68 Westerloo, E. van. ‘Tweede nota m.b.t. een NOS-Jeugdjournaal.’ Hilversum, 5 september 1979. p. 6. (Via NPO Informatiecenrtrum) 69 Ibidem, p. 2. 70 Groenhuijsen, Charles, en Ad van Liempt. Live! Macht, missers en meningen van de nieuwsmakers op tv, p.18. 71 Vries, Marijn de. ‘Kinderen willen álles weten. Gewelddadig nieuws en geruststelling in het Jeugdjournaal’, doctoraalscriptie Rijksuniversiteit Groningen, (2002), p. 120.
- 25 -
Op 5 januari 1981 bracht de NOS de eerste uitzending van het NOS Jeugdjournaal. De toenmalige doelstelling is nog steeds geldend bij de makers van het kinderjournaal, alleen is het aantal minuten in de jaren opgelopen: ‘Het Jeugdjournaal stelt zich ten doel om kinderen van 10 tot 12 jaar dagelijks in een uitzending van 6 minuten nieuws aan te bieden, dat voor hen in hun levensfase van het ontdekken van de wereld om zich heen van betekenis en van belang is, op een wijze die voor hen in hun fase van intellectuele ontwikkeling begrijpelijk en bevattelijk is’.72 Andere landen volgden al gauw het Britse en Nederlandse voorbeeld in het maken van een journaal voor kinderen. Zo is het Duitse Logo! vrijwel een kopie van het NOS Jeugdjournaal, nadat een van de oprichters daarvan bij het Nederlandse kinderjournaal stage heeft gelopen.73 En ook bijvoorbeeld Italië (GT Ragazzi), België (Karrewiet)74, Oostenrijk (MinZib) en Portugal (Caderno Diario)75 hebben een eigen kinderjournaal. Elke dag sturen deze journaals om 14 uur hun draaiboeken naar elkaar, onder de noemer Youth News Exchange. Hiermee geven ze elkaar de mogelijkheid videomateriaal en reportages uit te wisselen.76
3.2 SchoolTV-weekjournaal SchoolTV bestaat al sinds 1976, in het begin als aanvulling op het vak maatschappijleer op het voortgezet onderwijs en twee jaar later ook voor het lager onderwijs. Onder de naam SchoolTV Actueel maakte de NOT (Nederlandse Onderwijs Televisie) maandelijks documentaires, wat later werd uitgebreid tot korte speelfilms. Als in januari 1981 de NOS met het Jeugdjournaal begint, volgt SchoolTV bij de start van het nieuwe schooljaar (in september 1981) met het SchoolTVweekjournaal.77 De NOT fuseert in 1996 met Teleac en in 2010 komen ook de NPS en RVU hierbij, wat gezamenlijk onder de noemer NTR (NPS, Teleac/NOT, RVU) is doorgegaan.78 In het gesprek met NTR-eindredacteur Jeanny Duyf79 gaat zij uitgebreid in op de samenwerking tussen SchoolTV-weekjournaal en het NOS Jeugdjournaal. ‘Er is nooit een strijd geweest tussen beide journaals. Sterker nog, de eindredacteur destijds vergaderde nog met het Jeugdjournaal over de onderwerpen. Wij gingen ook iedere week naar het Jeugdjournaal toe, omdat wij het archief samen deelden en bij elkaar in de bakken met persberichten keken.’80 Ook was er de
72
Westerloo, E. van. ‘Tweede nota m.b.t. een NOS-Jeugdjournaal.’ p. 6. Liempt, Ad van. Het Journaal. 50 jaar achter de schermen van het nieuws. pp. 343-344. 74 Jeugdjournaals in het buitenland, http://static.nos.nl/jeugdjournaal/uitleg/Achter_de_Schermen/AchterdeSchermen.html, 04-02-2011 75 NOS-Jeugdjournaal. Eindhoven: Lecturis. Datum onbekend. p. 8. 76 Liempt, Ad van. Het Journaal. 50 jaar achter de schermen van het nieuws. pp. 343-344. 77 http://beeldengeluidwiki.nl/index.php/Aanvullende_informatie:_SchoolTV-Weekjournaal, 04-02-2011. 78 http://beeldengeluidwiki.nl/index.php/NOT, 06-05-2011. 79 Zie bijlage 1. 80 Idem. 73
- 26 -
eerste jaren intensief contact omdat de NOT nog geen eigen zendmachtiging had. ‘De eerste zeven à acht jaar leverde de NOT de inhoud en de NOS zorgde dat het gemaakt en uitgezonden werd.’81 Sinds de NOT zelf zendmachtiging heeft, is het contact en de samenwerking goed gebleven, ‘al heb je elkaar door het digitale tijdperk steeds minder nodig’.82 Kinderen uit de groepen 7 en 8 van de basisschool (vergelijkbaar met de doelgroep van het NOS Jeugdjournaal) kunnen iedere vrijdag het SchoolTV-weekjournaal bekijken, behalve tijdens schoolvakanties. Momenteel kijkt ongeveer 75% van alle scholen in Nederland naar het SchoolTVweekjournaal: 72% van alle kinderen uit groep 7 en 79% van alle kinderen uit groep 8.83 De NTR ziet voor het SchoolTV-weekjournaal een onderwijskundige taak weggelegd. ‘Het programma biedt het onderwijs ondersteuning op het gebied van nieuws en achtergrondinformatie bij het nieuws in de klas en bevordert de discussie en meningvorming bij de leerling.’84 Door het programma ontwikkelen leerlingen een wereldbeeld, ‘over henzelf en de wereld’, via actuele onderwerpen.85 Want waar het Jeugdjournaal vooral nieuws brengt, probeert SchoolTVweekjournaal daar een pedagogische laag bovenop te leggen. In vergelijking met het nieuws voor volwassenen zegt Duyf: ‘Je hebt het Journaal, met als verdieping bijvoorbeeld Netwerk. Wij zijn in vergelijking met het Jeugdjournaal zeg maar Netwerk’.86 Het programma leert kinderen met het gegeven nieuwsfeit om te kunnen gaan, door in het geval van eng nieuws bijvoorbeeld uit te leggen wat zij kunnen doen als ze angstig zijn geworden van het nieuws. Of door een aardrijkskundige of geschiedkundige verdieping te geven wanneer het nieuwsbericht over bijvoorbeeld een land in oorlog gaat. Waar ligt dit land precies? Wie strijden er tegen elkaar? Is dit terug te voeren naar een bepaald conflict uit het verleden? Hiermee wil het programma de kennis van kinderen vergroten. Daarnaast brengt SchoolTV-weekjournaal ook luchtige onderwerpen, zoals een cartoon en Mister Right (over thema’s uit de puberteit), omdat de spanningsboog bij kinderen korter is.87 De redactieleden bij het weekjournaal voelen zich op de eerste plaats journalist, maar volgens Duyf wel met in achtneming dat het voor een educatieve zender is. ‘Dat is niet los te koppelen. Zoals elke journalist proberen wij te bedenken hoe het nieuws voor onze doelgroep te brengen en doen daar vervolgens een laag overheen. Educatie, dat is absoluut daaraan gekoppeld.’88 Ook NOS Jeugdjournaalchef Ronald Bartlema ziet dit educatieve terug bij zijn kinderjournaal,maar 81
Idem. Idem. 83 DUO Market Research. ‘Jaarrapportage. Mediamonitor Basisonderwijs 2009-2010. Het SchoolTVweekjournaal. Utrecht, augustus 2010. p. 3. (Via SchoolTV-weekjournaal) 84 Wijk, Geerle van der. ‘Werkplan SchoolTV-weekjournaal 2010-2011.’ Hilversum: Teleac SchoolTV, 20 juni 2010. p. 5. (Via SchoolTV-weekjournaal) 85 Idem. 86 Zie bijlage 1. 87 Idem. 88 Idem. 82
- 27 -
noemt het zeker geen hoofdtaak: ‘Aan ons werk zit een licht educatief aspect. We zijn geen opvoedrubriek, maar het gaat wel om jonge, kwetsbare kinderen.’89 Doordat SchoolTV eenmaal per week een journaal uitzendt, kan het niet over alle nieuwsonderwerpen berichten. Elke aflevering start wel met een korte update (maximaal vijf minuten) over de belangrijkste nieuwsonderwerpen van de afgelopen week.90 Verder kiezen de programmamakers twee grotere onderwerpen die maatschappelijke en politieke relevantie hebben en die gekoppeld kunnen worden aan gebeurtenissen die bij opgroeiende kinderen spelen. 91 Dat een bepaald onderwerp tijdens de afgelopen week veel in het nieuws is geweest, is voor SchoolTV niet een reden op zich om ook het nieuws te brengen. Duyf: ‘Het criterium is dat het niet de dorpspomp moet zijn die we behandelen, het moet relevant genoeg zijn en het moet kinderen verder helpen. Als wij denken dat we ergens inhoud aan kunnen geven, als ze het nodig hebben om zich gerust te stellen, doen wij dat. Maar nooit vanuit het bevredigen van de sensatielust.’92 Bij het maken van de items – met name die over gevoelige onderwerpen – gaat het SchooltTV-weekjournaal uit van de mening van kinderpsychologen en andere deskundigen, die meedenken over wat kinderen wel en niet aankunnen.93 Voordat de items worden gepubliceerd, controleren de programmamakers bij de deskundigen of alles klopt en het zo uitgezonden kan worden.94
3.3 Geruststellingtechnieken in kinderjournaals Door het overal aanwezige aanbod van nieuwsmedia voor volwassenen krijgen kinderen veel nieuws mee waar ze wellicht weinig van begrijpen en wat hen om die reden angstig kan maken. Het eerder genoemde onderzoek van Peeters, Valkenburg en Walma van der Molen gaf al aan dat 48% van de zeven- tot twaalfjarige kinderen wel eens bang blijft van items uit het Journaal voor volwassenen. In datzelfde onderzoek kregen de kinderen ook de vraag of het NOS Jeugdjournaal dit zelfde effect op hen heeft. Hieruit bleek 43% van de zeven- tot achtjarigen en 28% van de negen- tot twaalfjarigen angstreacties te hebben op nieuwsitems uit het kinderjournaal. De onderwerpen uit het Jeugdjournaal die kinderen als beangstigend ervaren, zijn dezelfde als bij het Journaal voor volwassenen, waarbij interpersoonlijk geweld als meest beangstigend werd betiteld.95 Hieruit blijkt dat kinderen nog steeds angstig worden van nieuws, maar wel minder wanneer het nieuws speciaal 89
‘Nieuws voor kinderen mag niet te eng’, de Volkskrant, 01-09-2009. Wijk, Geerle van der. ‘Werkplan SchoolTV-weekjournaal 2010-2011.’ Hilversum: Teleac SchoolTV, 20 juni 2010. pp. 7-8. 91 http://beeldengeluidwiki.nl/index.php/Aanvullende_informatie:_SchoolTV-Weekjournaal, 04-02-2011. 92 Zie bijlage 1. 93 Trouw, ‘SchoolTV-weekjournaal is in 25 jaar alleen wat sneller geworden’. 94 Zie bijlage 1. 95 Walma van der Molen et al., ‘Television News and Fear: A Child Survey’, pp. 303-317 90
- 28 -
voor hen gemaakt is. Walma van der Molen noemt het Jeugdjournaal daarom een goed alternatief op het nieuws voor volwassenen.96 Beide kinderjournaals hebben zich als doel gesteld het nieuws te duiden, zodat kinderen het hopelijk beter begrijpen. Een beter begrip zal zorgen voor een lagere angstbeleving, al zullen sommige berichten altijd beangstigend blijven. Jeugdjournaalchef Bartlema: ‘Soms zijn er in de wereld zulke wrede zaken aan de orde dat boze dromen niet zijn te voorkomen’.97 Voor de makers van beide kinderjournaals is het onmogelijk heftige onderwerpen te negeren, omdat juist deze onderwerpen extra duiding nodig hebben. Al moet SchoolTV hierin soms keuzes maken, omdat het programma minder uitzendtijd heeft. Jeugdjournaalchef Bartlema: ‘Onze stelregel is dat wij geen taboes hebben als het gaat om de onderwerpkeuze. Cruciaal is hoe we het onderwerp daarna presenteren, in tekst, beeld en geluid. ’98 Voor het maken van die keuzes leunt de redactie op de kennisuitwisseling met andere Europese kinderjournaals (via de Youth News Exchange) en gesprekken met uiteenlopende deskundigen, maar vooral op hun ervaring en gezond verstand. Het Jeugdjournaal heeft zichzelf zo een ‘best practice’ aangeleerd wat betreft het brengen van eng nieuws: plaatsen in een bepaald perspectief (‘het gebeurt bijna nooit’), niet dramatiseren, weinig personaliseren en geen gruwelijke details. Wat betreft dit laatste houdt Bartlema de woorden van de britse traumadeskundige David Tricky in gedachte: ‘Children have the right to know, but sometimes they do have the right not to know’. 99 Ook het SchoolTV-weekjournaal kent geen taboe-onderwerpen, maar brengt wel pas een onderwerp wanneer het programma iets aan het nieuws kan toevoegen. Want volgens Duyf is er niets zo erg dan dat kinderen tegen een muur oplopen, dat zij niks met het nieuws kunnen. ‘We proberen toch wel altijd een perspectief neer te zetten in de programma’s en kinderen nooit met lege handen achter te laten. We moeten er vooral voor zorgen dat we het gewicht van problemen niet bij kinderen op de schouders laden, en laten zien dat volwassenen hard bezig zijn de problemen op te lossen.’100 NTR-eindredacteur Jeanny Duyf noemt dit soms wel ‘verdomde moeilijk’, ‘als er weer ergens genocide is ofzo’. Door dan bijvoorbeeld te laten zien dat er een conferentie is, waar volwassenen praten over oplossingen, probeert het SchoolTV-weekjournaal kinderen mee te geven dat niet alles hopeloos en wanhopig is.101 Stelregel bij het weekjournaal is wel dat er nooit lijken in beeld komen, en ook zo weinig mogelijk gewonde mensen. ‘Dan gaat het woord namelijk verloren, terwijl we toch echt niet op effect uit zijn.’ Beeld is ook voor het SchoolTV-weekjournaal het meest belangrijke, al is het 96
Pronk, ‘Zijn blik blijft haken aan het afgerukte been’. Sjak Jansen. ‘Kijken met kinderogen’, Algemeen Dagblad, 04-04-2009. 98 ‘Nieuws voor kinderen mag niet te eng’, de Volkskrant, 01-09-2009. 99 Bartlema, Ronald. ‘Het Jeugdjournaal en Milly Boele’, Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing, thema: jongeren 8 (september/oktober 2010) 5, pp. 18-19. 100 Zie bijlage 1. 101 Idem. 97
- 29 -
programma voor buitenlandonderwerpen afhankelijk van archiefbeeld omdat ze geen correspondentennetwerk hebben. Het weekjournaal mag wel deelnemen aan de Youth News Exchange, maar ziet hierin geen noodzaak.102 Bij de zelfgedraaide beelden in Nederland zijn de programmamakers van SchoolTV niet bang om geëmotioneerde mensen in beeld te brengen, als ze vervolgens maar niet kinderen in angst achterlaten, kunnen uitleggen dat dit eigenlijk nooit voorkomt en vertellen wat kinderen moeten doen als ze zich een keer ongemakkelijk voelen.103 Uit afstudeeronderzoek van Marijn de Vries en uit vervolgonderzoek van haar samen met Walma van der Molen blijkt dat het NOS Jeugdjournaal gebruik maakt van zogeheten geruststellingstrategieën (of consolation strategies): trucjes om het nieuws zo te brengen dat kinderen wel goed op de hoogte zijn, zonder hier al te bang van te worden. Wederom wordt duidelijk dat het Jeugdjournaal dit niet via een vast format doet, maar op basis van ervaring en op intuïtie.104 Bartlema: ‘De regels die wij toepassen bij schokkend nieuws kennen we niet uit onderzoek of uit de mond van deskundigen, we passen ze toe omdat we menen te weten wat bij kinderen wel of niet werkt’.105 Ook het SchoolTVweekjournaal werkt niet via een vast format. ‘We stellen onze doelen per onderwerp vast. Voordat we eraan beginnen, vragen we ons af wat we willen dat kinderen aan deze uitzending overhouden.’106 Programmamakers van het NOS Jeugdjournaal passen de geruststellingstrategieën op drie niveaus toe: op programma-, item- en shotniveau. De keuze of het Jeugdjournaal überhaupt over een bepaald heftig item bericht, hoort tot het programmaniveau. Als dit wel gebeurt, wordt het opgenomen in de sandwichformule, dit wil zeggen dat het heftige nieuws tussen twee luchtige of grappige onderwerpen wordt gebracht. De lengte van het heftige item is hierbij ook bepalend voor het angsteffect. De uitzendingen van het kinderjournaal zijn via een vast patroon opgebouwd, waarbij zware en luchtige onderwerpen elkaar afwisselen en de uitzending altijd wordt afgesloten met een luchtig onderwerp. De negatieve informatie wordt zo wat weggenomen en kinderen weten door deze formule wat ze kunnen verwachten tijdens de uitzending, wat geruststellend werkt.107 Ook de indeling van het SchoolTV-weekjournaal gaat via een vast format, want ‘regelmaat en structuur werkt’. Hierbij wordt rekening gehouden met de verdeling tussen goed en slecht en binnenlands en buitenlands nieuws, met tussendoor de luchtigere Mister Right en cartoon.108 102
Wijk, Geerle van der. ‘Werkplan SchoolTV-weekjournaal 2010-2011.’ p. 21. Zie bijlage 1. 104 Walma van der Molen, Juliette H. en Marijn de Vries. 'Violence and consolation: September 11th 2001 covered by the Dutch children's news', Learning, Media and Technology 28 (2003) 1, p.7. 105 Liempt, Ad van. Het Journaal. 50 jaar achter de schermen van het nieuws. p. 348. 106 Zie bijlage 1. 107 Vries, Marijn de. ‘Kinderen willen álles weten. Gewelddadig nieuws en geruststelling in het Jeugdjournaal’, p. 44. 108 Wijk, Geerle van der. ‘Werkplan SchoolTV-weekjournaal 2010-2011.’ pp. 7-8. 103
- 30 -
Op itemniveau onderscheiden Walma van der Molen en De Vries drie subcategorieën. Ten eerste komen bij het Jeugdjournaal experts – zoals onderzoekers en psychologen – aan het woord. Deze deskundigen kunnen geruststellen door bijvoorbeeld uit te leggen dat het gebeurde zeldzaam is, dat het zich ver weg afspeelt of dat de dader in de war is.109 Bij het SchoolTV-weekjournaal komen ook regelmatig experts aan het woord. In de beginperiode nodigde het weekjournaal zelfs bij ieder onderwerp een studiogast uit.110 Ook toont het Jeugdjournaal de persoonlijk verhalen van kinderen die betrokken zijn bij het heftige nieuws. Zo liet het Jeugdjournaal na de vuurwerkramp in Enschede, op 13 mei 2000, Evelien aan het woord. Dit meisje vertelde over het verdriet om haar vader, die als brandweerman was omgekomen bij de explosie.111 Door het nieuws vanuit het perspectief van een kind te brengen, begrijpen de jeugdige kijkers het beter. Wel kan dit ook juist averechts werken, omdat het extra beangstigend kan zijn. Hierdoor is deze geruststellingstrategie niet voor elk onderwerp geschikt.112 Ten derde kan het item de reacties van kijkers opnemen, bijvoorbeeld door het voorlezen van mailtjes als reactie op een uitzending van de dag ervoor, zoals na de aanslagen op 11 september 2001 het geval was. Het horen van de reacties van andere kijkers op dit nieuws, en hierdoor weten dat je niet de enige bent die bang is, kan geruststellend werken. Ook kunnen kinderen hierdoor van elkaar leren hoe zij met het nieuws om kunnen gaan.113 Tot slot onderscheiden Walma van der Molen en De Vries vier categorieën binnen de geruststellingstrategieën op shotniveau. Het niet weergeven van gruwelijke, angstaanjagende beelden of heftig geëmotioneerde mensen is de eerste. Soms is hierover op de redactie van het Jeugdjournaal wel veel discussie, want wat zijn té gruwelijke beelden? Voormalig hoofdredacteur Rob Maas besloot bijvoorbeeld tijdens de Palestijnse straatoorlog in 1988 om beelden uit te zenden waarop Israëlische militairen met stenen de botten van rebellen braken. Deze keuze was een kentering, waarna het Jeugdjournaal steeds meer gewelddadige beelden is gaan brengen, die wel altijd kort zijn en duidelijk worden ingeleid. Zo konden de programmamakers bijvoorbeeld niet om de beelden van de aanslagen op 11 september 2001 heen, omdat ze al overal werden uitgezonden.114 Ook het SchoolTV-weekjournaal probeert gruwelijke beelden te beperken, door als stelregel te hebben dat er geen lijken in beeld komen. En ook heftig geëmotioneerde mensen wil het programma zo min mogelijk uitzenden, tenzij het nodig is om het verhaal te begrijpen.115
109
Walma van der Molen, Juliette H. en Marijn de Vries. 'Violence and consolation: September 11th 2001 covered by the Dutch children's news', pp. 8-9. 110 Zie bijlage 1. 111 Liempt, Ad van. Het Journaal. 50 jaar achter de schermen van het nieuws. p. 349. 112 Walma van der Molen, Juliette H. en Marijn de Vries. 'Violence and consolation: September 11th 2001 covered by the Dutch children's news', pp. 8-9. 113 Liempt, Ad van. Het Journaal. 50 jaar achter de schermen van het nieuws. pp. 349-350. 114 Ibidem, pp. 346-348. 115 Zie bijlage 1.
- 31 -
De Vries en Walma van der Molen concluderen verder dat als er toch gruwelijke beelden worden getoond, het beter is dit van een afstand te filmen. De onderzoekers noemen hierbij zes camerapositie: 116 - Wijd shot, van ver weg; - Totaal shot, nog steeds van ver weg, maar geeft wel de hele situatie duidelijk weer; - Medium shot, zoomt in op een deel van de situatie, eventuele emoties zijn amper zichtbaar; - Close(-up) shot, eventuele emoties zijn duidelijk zichtbaar; - Extreem close shot, geeft een deel van een close-up; - Variabel shot, de camera maakt bewegend beeld. Een derde geruststellingstrategie op shotniveau is het niet laten horen van de originele geluiden. Zo kunnen schreeuwende mensen bij een bomaanslag of luid huilende nabestaanden rondom een slachtoffer zeer beangstigend zijn. Het daarvoor in de plaats laten horen van dramatische muziek werkt ook averechts en helpt dus niet om gerust te stellen. Ten slotte is het voor de programmamakers van belang steeds nieuw beeld te laten zien. Herhaling van heftige beelden wakkert angst aan, ook als dit gespreid is over meerdere uitzendingen.117 Voor het SchoolTV-weekjournaal is het soms lastig om hier onderuit te komen, omdat zij voor buitenlands nieuws afhankelijk zijn van beeld uit het archief.118
Websites kunnen ondersteunend werken bij de nieuwsuitzendingen van het NOS Jeugdjournaal en SchoolTV-weekjournaal. Van alle leerkrachten die tijdens de les SchoolTV-weekjournaal kijken, gebruikt 19% in de les ook de site voor leerlingen: www.schooltvweekjournaal.nl.119 Tips op deze site zouden kinderen verder kunnen helpen in het omgaan met hun angsten. Ook op de website van het Jeugdjournaal, www.nosjeugdjournaal.nl, kunnen de makers van het programma de kinderen verder helpen. De geruststellingstrategieën op de drie niveaus, met hun subcategorieën, kunnen ook voor de websites geldend zijn. Op programmaniveau: een afwisseling van heftige en luchtige berichten. Op itemniveau: ook op de sites experts aan het woord laten en kinderen de mogelijkheid geven hun persoonlijke verhaal te vertellen en dit van elkaar te kunnen lezen. Op shotniveau: het op foto’s en in filmpjes niet tonen van gruwelijke beelden, en als dit al wel gebeurt dit doen op gepaste wijze, zonder vervelende geluiden en herhaling. 116
Walma van der Molen, Juliette H. en Marijn de Vries. 'Violence and consolation: September 11th 2001 covered by the Dutch children's news', pp. 14-15. 117 Ibidem, p. 9. 118 Zie bijlage 1. 119 DUO Market Research. ‘Algemene Jaarrapportage. Mediamonitor Basisonderwijs 2009-2010.’ Utrecht, september 2010, p. 28. (Via SchoolTV-weekjournaal)
- 32 -
De sites kunnen ook ondersteunend bij de programma’s zijn door extra informatie te geven over de manier waarop kinderen met angst om kunnen gaan. Tips over hoe ze kunnen handelen, maar ook verwijzingen naar deskundige organisaties die kinderen verder kunnen helpen.
Concluderend Het NOS Jeugdjournaal en SchoolTV-weekjournaal zijn in hetzelfde jaar (1981) begonnen en zijn bedoeld als aanvulling op elkaar. Het NOS Jeugdjournaal moet nieuws brengen en SchoolTVweekjournaal probeert hierbij een educatieve laag te geven, die kinderen moet leren met dit nieuws om te gaan. Beide zetten zich in om de angstbeleving van kinderen op het nieuws te beperken. Uit afstudeeronderzoek van Marijn de Vries blijkt dat het NOS Jeugdjournaal dit aan de hand van bepaalde geruststellingtechnieken doet. Deze technieken zijn terug te voeren naar het programma-, item- en shotniveau van de uitzendingen. De truc op programmaniveau is bijvoorbeeld een eng nieuwsbericht tussen twee luchtigere onderwerpen te brengen, zodat de kinderen weer even op adem kunnen komen. Op itemniveau zie je dat de makers van het Jeugdjournaal vaak experts opvoeren, die kunnen vertellen dat het nieuwsfeit helemaal niet vaak gebeurt. Of zij brengen reacties van kinderen in beeld, zodat kijkers zich niet alleen voelen in hun angst. Op shotniveau gaat het vooral om het wel of niet (herhaaldelijk) in beeld brengen van gruwelijkheden en hevige emoties, al dan niet voorzien van dramatische, originele geluiden of muziek. Het volgende hoofdstuk analyseert of het NOS Jeugdjournaal ook in de uitzendingen rondom de zaak Milly Boele vergelijkbare geruststellingtechnieken heeft gebruikt, en of ook SchoolTVweekjournaal dit heeft gedaan. Deze moordzaak is een goed voorbeeld van nieuws waar kinderen bang van worden: interpersoonlijk geweld, in de buurt, op een leeftijdgenoot. Een vergelijkbare analyse is mogelijk bij de berichtgeving over deze zaak op de websites van beide kinderjournaals en dat wordt dan ook gedaan.
- 33 -
4. Casus: Milly Boele Dit hoofdstuk is de laatste stap richting de inhoudsanalyse. Het bespreekt de casus Milly Boele. Een moordzaak die volgens de theorie als zeer eng ervaren kan worden door kinderen, omdat het gaat om interpersoonlijk geweld op een leeftijdsgenoot, dat ook nog eens heel dichtbij komt: in Nederland, met een buurman/politieman als dader. Daarbij is de moord door alle media breeduit besproken (mediahype), waardoor beide kinderjournaals de taak hadden hier ook over te berichten om zo angsten bij kinderen te beperken. Dit onderdeel sluit af met een vooruitblik op de inhoudsanalyse.
4.1. Milly Boele Op woensdagavond 10 maart 2010 geven de ouders van de 12-jarige Milly Boele uit Dordrecht hun dochter als vermist op bij de politie. Om half zes die middag is er voor het laatst contact met het meisje. Milly is dan alleen thuis en terwijl ze met haar moeder belt, zegt ze op te moeten hangen omdat er een buurman voor de deur staat en vraagt ze haar moeder later terug te bellen. Haar moeder probeert dit tevergeefs en als zij iets later thuiskomt, treft ze Milly daar niet aan. Tegen achten begint moeder zich zorgen te maken en na een rondje bellen naar vrienden en bekenden neemt ze contact op met de politie. Pas de volgende morgen (zeventien uur na het melden van haar vermissing) laat de politie een Amber Alert voor Milly uitgaan. In de volgende dagen komen 250 tips over de vermissing binnen, maar allen onbruikbaar. Ook het buurtonderzoek door de politie levert niets op. Op dinsdagavond 16 maart besteedt ook het televisieprogramma Opsporing Verzocht aandacht aan de vermissing. Diezelfde avond biecht de 26-jarige politieman Sander Vreeswijk aan zijn vriendin op het meisje te hebben vermoord en in zijn tuin te hebben begraven. Op aandringen van zijn vriendin meldt Sander V. zich later die avond bij de politie. Hij verklaart het meisje al op de avond van de vermissing vermoord te hebben. Dinsdagavond laat (16 maart) vindt de politie het levenloze lichaam van Milly Boele in de tuin van Sander V., tegenover het ouderlijk huis van het meisje. Milly Boele wordt op woensdag 24 maart, twee weken na haar overlijden, begraven. 120
4.2 Mediahype Een extreme gebeurtenis krijgt logischerwijs veel aandacht in verschillende nieuwsmedia. Een gebeurtenis is vervolgens nog nieuwswaardiger wanneer het iets zeldzaams is. Wanneer er dagelijks kinderen vermoord zouden worden, zouden nieuwsleveranciers hier steeds minder aandacht aan 120
http://www.elsevier.nl/web/Dossiers/De-moord-op-Milly-Boele.htm, 07-03-2011.
- 34 -
besteden. Maar de moord op Milly Boele had een grote nieuwswaarde, omdat het niet alledaags is.121 Dat het onderwerp vervolgens ook door werkelijk alle media (ook niet-nieuwsmedia) werd opgepakt, is het gevolg van wat mediasocioloog Peter Vasterman een mediahype noemt. Vasterman is in 2004 gepromoveerd op dit onderwerp en spreekt over: een mediabrede, snel piekende nieuwsgolf die één gebeurtenis als startpunt heeft en die voor het grootste deel het gevolg is van zichzelf versterkende processen bij de nieuwsproductie.122 Er gebeurt iets heftigs wat vervolgens door alle media wordt opgepakt en waarbij alles en iedereen wordt opgetrommeld om in beeld een mening over de gebeurtenis te geven.123 Bij de moord op Milly Boele was dit ook het geval. Op alle kanalen (en in kranten, tijdschriften en op het internet) werden dezelfde beelden rondom de moord op Milly Boele eindeloos herhaald, waardoor de hele samenleving zich een mening heeft gevormd rondom deze zaak. Dit herhalen en nog verder inzoomen op alle aspecten van de zaak, is wat Vasterman een intensiverende mediahype noemt. Alles moet boven water getild worden, waardoor de media zelfs een angstaanjagende rol kunnen gaan spelen.124 De grote keerzijde van het massaal uitzenden van dit nieuwsfeit, en andere schokkende gebeurtenissen, is dat het beeld van de samenleving hierdoor verandert. Mensen zien ineens dat ook dit soort enge gebeurtenissen kunnen plaatsvinden en hierdoor ontstaat er een morele paniek, want kunnen we onze buren nog wel vertrouwen? Of hoort de politie niet onze beste vriend te zijn? Dat de moord op Milly Boele verre van alledaags is, dreigt hierbij vergeten te worden.125 Lotte Stegeman, hoofdredacteur van kinderkrant Kidsweek Junior en jongerenkrant Sevendays, noemt kinderen bij dergelijke overmatige aandacht voor een nieuwsgebeurtenis een kwetsbare groep. ‘Een groot deel is nog niet in staat om heftig nieuws in een context te plaatsen en te relativeren.’ Zeker niet wanneer het nieuws wel heel dichtbij komt, wat als gevolg heeft dat angstgevoelens de overhand gaan nemen. Stegeman noemt in het geval van Milly Boele zelfs de woorden ‘massahysterie’, ‘sensatiebeluste media’ en ‘alle proporties te buiten’. Zij noemt dit jammer, omdat de angst in de meeste gevallen ongegrond is. Kinderen worden niet om de haverklap vermoord en ook niet elke politieman is een misdadiger.126
4.3 Casestudy Zeker bij deze tot mediahype gepromoveerde zaak was het belangrijk dat het NOS Jeugdjournaal en 121
122
Nikken, Mediageweld en kinderen, p. 116. Vasterman, Peter. Mediahypes. Amsterdam: Aksant, 2004, p. 31.
123
http://home.planet.nl/~vaste142/diss/summary.html#constructions, 06-05-2011. Vasterman, Peter. Mediahypes. pp. 37-39. 125 Nikken, Mediageweld en kinderen, p. 116. 126 Stegeman, Lotte. ‘Ik doe nog steeds open als de buurman aanbelt’, Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing, thema: jongeren 8 (september/oktober 2010) 5, pp. 16. 124
- 35 -
SchoolTV-weekjournaal het nieuws in een juist kader probeerden te plaatsen. Natuurlijk met de intentie om eventuele angsten bij kinderen weg te nemen, of op zijn minst te beperken. Het volgende hoofdstuk vormt een inhoudsanalyse, die de geruststellingtechnieken van beide journaals – en hun websites – rondom de moord op Milly Boele bestudeert. Eerder is besproken dat het SchoolTV-weekjournaal als verdieping bij het Jeugdjournaal is ontstaan, omdat de berichtgeving door de journalisten van de NOS een extra pedagogische laag kon gebruiken. Onderzoek naar de wijze waarop het NOS Jeugdjournaal en SchoolTV-weekjournaal proberen kinderen gerust te stellen tijdens het brengen van schokkend nieuws (de moord op Milly Boele) zou de verschillen tussen de aanpak van beide nieuwsleveranciers kunnen aantonen. Want is uit de nieuwsuitzendingen op te maken dat de ene inderdaad door journalisten wordt gemaakt (NOS Jeugdjournaal) en dat de andere een meer opvoedkundige insteek (SchoolTV-weekjournaal) heeft? En komt dit ook terug op beide websites? De inhoudsanalyse van de berichtgeving rondom de vermissing en moord op Milly Boele in de uitzendingen gebeurt aan de hand van de geruststellingstrategieën die Marijn de Vries bij het NOS Jeugdjournaal heeft geconstateerd, met de verwachting dat ook het SchoolTV-weekjournaal vergelijkbare trucs zal toepassen om angstreacties bij kinderen op het gevoelige onderwerp te beperken. De analyse gebeurt daarom op de drie genoemde niveaus: programma-, item- en shotniveau. Ook de websites van beide programma’s ondergaan een inhoudelijke analyse aan de hand van dezelfde verwachte elementen van geruststelling.
4.3.1 Analyse op programmaniveau Op het programmaniveau is al bekend dat beide journaals het onderwerp Milly Boele in hun uitzendingen hebben opgenomen. Vervolgens volgt bij de analyse van de uitzendingen een beantwoording van de volgende vragen: 1. In hoeveel uitzendingen komt het onderwerp naar voren? 2. Wat is de lengte van de items over het onderwerp? 3. Op welke plek in de uitzending wordt het item gebracht? 4. Is het item opgenomen in de sandwich formule, afgewisseld met luchtigere onderwerpen? Ook bij beide websites kan geanalyseerd worden of en hoe de berichtgeving op programmaniveau is gebracht, waarbij wederom de frequentie en lengte van de berichtgeving en de afwisseling met andere, luchtigere onderwerpen wordt bekeken.
4.3.2 Analyse op itemniveau Op dit niveau kunnen de kijkers (en bezoekers van de website) direct met woorden gerustgesteld worden, door bijvoorbeeld een expert die benadrukt dat het nieuwsfeit niet vaak gebeurt. Maar ook - 36 -
indirect kunnen zij gerustgesteld worden. Op dit niveau kijkt de analyse naar beide vormen. Aan de hand van de geruststellingtechnieken van Marijn de Vries komen bij de analyse op itemniveau voor zowel de uitzendingen als de websites de volgende vragen aan de orde: 1. Worden er een of meerdere experts opgevoerd? En zo ja, welke en hebben zij duidelijk een geruststellende rol? 2. Komen er kinderen aan het woord, waardoor het verhaal ook vanuit het perspectief van het kind wordt gebracht? 3. Is er aandacht voor de reacties van kijkers/bezoekers van de websites? Is er in het geval van de websites voor kinderen überhaupt de mogelijkheid hun verhaal kwijt te kunnen en vervolgens ook de verhalen van anderen en wellicht ook die van programmamakers of experts (of een link daarnaartoe) te lezen?
Terugkijkend naar hoofdstuk 2 en 3 kunnen op dit niveau ook vragen worden gesteld over taalgebruik en de geruststellende technieken van de presentator, voice-over en verslaggever. 4. Is het taalgebruik geschikt voor kinderen, zodat zij het nieuwsbericht kunnen begrijpen: gebruikt de expert niet te moeilijke woorden en vraagt de presentator om uitleg waar mogelijk? Worden er niet te lange zinnen gebruikt, is de woordkeuze niet te moeilijk en wordt er veel gebruik gemaakt van herhalingen, wat de uitleg versterkt? 5. Sluit het beeld aan bij de gesproken tekst, zodat kinderen zien waarover gesproken wordt en het nieuwsbericht zo beter kunnen volgen? 6. Wat wordt er gedaan met het gegeven dat het onderwerp zich dichtbij afspeelt? Is er de ‘dichtbij huis en weinig’- of juist ‘dichtbij huis en veel te zien’-methode? 7. Komt duidelijk naar voren dat het nieuwsfeit bijna nooit gebeurt? 8. Wordt duidelijk gemaakt hoe het probleem wordt opgelost? Tijdens de inhoudsanalyse van de websites kunnen dezelfde vragen gesteld worden. Dit geldt ook voor de websites. Ondersteunen zij de berichtgeving in de uitzendingen door extra informatie te geven, of kinderen tips te geven en helpen ze hen zo verder met hun eventueel opgelopen angst?
4.3.3 Analyse op shotniveau Op shotniveau komen de volgende vragen bij de analyse van de uitzendingen aan de orde: 1. Brengt het item gruwelijke beelden, zoals beelden van de omgekomen Milly Boele? 2. Komen er hevig geëmotioneerde mensen in beeld? 3. Wat is de camerapositie bij het eventueel brengen van gruwelijke beelden of hevig geëmotioneerde mensen? Zien we de mensen vol in beeld, of slechts een medium shot, waarbij emoties amper zichtbaar zijn? - 37 -
4. Brengen de items het originele geluid bij de beelden, en zo nee, is dit vervangen door dramatische muziek of iets wat meer neutraal is? 5. Brengen de items herhaaldelijk dezelfde beelden of komen de makers met nieuw materiaal? Bovenstaande vragen op shotniveau gelden ook voor de ondersteunende foto’s en filmpjes bij de berichtgeving op de websites.
Concluderend De zaak Milly Boele leent zich uitstekend voor een vergelijkend onderzoek naar de geruststellingtechnieken van het NOS Jeugdjournaal en SchoolTV-weekjournaal. Werkelijk alle media hebben deze gebeurtenis opgepakt en er breeduit over bericht, waardoor het een mediahype genoemd kan worden. Om de zaak voor kinderen zo begrijpelijk mogelijk te maken, zagen beide kinderjournaals het ook als hun taak het onderwerp in de uitzendingen op te nemen. Dit maakt het mogelijk de wijze van verslaggeving te vergelijken, zowel in de uitzendingen als op de websites. De in de eerste drie hoofdstukken opgeworpen vragen over het omgaan met angsten komen in dit hoofdstuk samen. Voor de drie verschillende niveaus (programma-, item- en shotniveau) is een vragenlijst samengesteld die in het volgende hoofdstuk beantwoord gaat worden, aan de hand van een analyse van de verschillende uitzendingen en de berichtgeving op de websites. Hierdoor kan antwoord worden gegeven op de vraag of het NOS Jeugdjournaal daadwerkelijk een meer journalistieke insteek en SchoolTV-weekjournaal een meer pedagogische insteek heeft. Aan de hand van het volgende hoofdstuk moet dan ook de hoofdvraag van deze scriptie beantwoord worden:
Wat hebben het NOS Jeugdjournaal en het SchoolTV-weekjournaal gedaan om de angstreacties van kinderen op de berichtgeving rondom de moord op Milly Boele te beperken, in zowel hun uitzendingen als op hun websites, en wat is hun verschil in werkwijze?
- 38 -
5. Resultaten Dit hoofdstuk geeft de inhoudsanalyse weer. Alle uitzendingen van het NOS Jeugdjournaal en SchoolTV-weekjournaal rondom de zaak Milly Boele zijn per shot in protocollen uitgewerkt (zij bijlage 2). Dit hoofdstuk beantwoordt aan de hand van deze protocollen per programma-, item- en shotniveau de vragen uit het vorige hoofdstuk. De websites van beide kinderjournaals hebben een zelfde analyse ondergaan, weergegeven in paragraaf 5.4.
5.1 Analyse op programmaniveau Het eerste onderdeel van de inhoudsanalyse is bekijken welke uitzendingen van het NOS Jeugdjournaal en SchoolTV-weekjournaal het onderwerp Milly Boele überhaupt hebben meegenomen. Omdat het NOS Jeugdjournaal een dagelijks en SchoolTV-weekjournaal een wekelijks programma is, was de verwachting dat het Jeugdjournaal het onderwerp vaker belicht zou hebben. Uit de tabellen 5.1 en 5.2 blijkt dat dit inderdaad het geval is. Opvallend is dat het SchoolTVweekjournaal wel de mogelijkheid had het onderwerp te brengen op vrijdag 12 maart, aangezien het NOS Jeugdjournaal die dag ook al genoeg informatie kon brengen, maar heeft gekozen dit niet te doen. Uit het interview met NTR-eindredacteur Jeanny Duyf blijkt dat dit waarschijnlijk komt doordat de redactie van het SchoolTV-weekjournaal een kleine bezetting heeft, waardoor moeilijk ad-hoc onderwerpen ingelast kunnen worden, en daarnaast had dit kinderjournaal waarschijnlijk nog niet de behoefte het onderwerp te brengen, omdat zij er nog niet genoeg mee konden. Milly was toen alleen nog maar vermist en Duyf benadrukt dat SchoolTV niet nieuws maakt om een sensatielust te bevredigen,maar alleen als zij kinderen daadwerkelijk iets extra’s mee kunnen geven.127 Tabel 5.1: Milly in NOS Jeugdjournaal
Protocol
Datum
Lengte item
Onderwerp
1
12/03/2010
02:47 min.
Milly vermist
2
14/03/2010
02:41 min.
Milly vermist
3
16/03/2010
02:47 min.
Milly in Opsporing Verzocht
4
17/03/2010
12:05 min.
Milly gevonden
5
19/03/2010
03:35 min.
Stille tocht voor Milly
6
24/03/2010
01:47 min.
Begrafenis Milly
127
Zie bijlage 1.
- 39 -
Tabel 5.2: Milly in SchoolTV-weekjournaal
Protocol
Datum
Lengte item
Onderwerp
7
19/03/2010
03:53 min.
Milly vermist en gevonden
8
26/03/2010
00:44 min.
Begrafenis Milly
Uit de korte weergave van de onderwerpen per uitzending van het NOS Jeugdjournaal, in tabel 5.1, is duidelijk op te maken dat dit kinderjournaal de verhaallijn heeft gevolgd. Elke uitzending bracht nieuwe feiten en de zes uitzendingen samen vormen een opvolgend verhaal: Een twaalfjarig meisje is vermist en de politie is hard naar haar op zoek, is de inhoud van de eerste uitzending. Twee dagen later (14 maart) is het meisje nog steeds niet gevonden en heeft de politie een Amber Alert uitgezonden. Weer twee dagen later blijkt de politie nog steeds op zoek gegaan en besteedt ook het programma Opsporing Verzocht aandacht aan de zaak. De angst is inmiddels dat het wel eens erger kan zijn dan een vermissing. De volgende dag (17 maart, protocol 4) staat de uitzending van het NOS Jeugdjournaal volledig in het teken van Milly Boele, omdat bekend is geworden dat zij is vermoord. Haar lichaam is dan al gevonden, in de tuin van buurman en politieman Sander V. Twee dagen later bericht het Jeugdjournaal dat iedereen diep geschokt is door het nieuws en dat de nabestaanden een stille tocht hebben georganiseerd waar duizenden mensen aan meelopen. Een klein week later (24 maart) brengt het kinderjournaal de begrafenis van Milly en sluit daarmee de berichtgeving rondom deze zaak af. Uit de tabellen blijkt ook de lengte van de items over Milly Boele in beide journaals. Direct valt op dat het NOS Jeugdjournaal op 17 maart (protocol 4), de dag na de bekentenis van Sander V., extra veel aandacht aan het onderwerp heeft besteed. Verder is pas iets over de lengtes van de items te zeggen wanneer je ook weet wat zich nog meer in de journaals heeft afgespeeld. De acht protocollen, met daarin een uitgebreide analyse per uitzending, zijn opgenomen als bijlage 2. Elk protocol begint met een overzicht van alle onderwerpen in de uitzending en de lengte van de verschillende items. Hierdoor is ook zichtbaar op welke plek in de uitzending het onderwerp Milly Boele is behandeld en of het item is opgenomen in de luchtige sandwichformule, die angsten kan beperken. De uitzendingen van het NOS Jeugdjournaal beginnen altijd met een kleine vooruitblik naar de onderwerpen uit de uitzending, gevolgd door de intro. Alles zes afleveringen blikken hierin vooruit naar het item over Milly. Uit de protocollen 1, 2, 3, 4 en 6 blijkt dat na het intro een klein voorproefje komt van een ander onderwerp in de uitzending en dat dan de zaak Milly wordt behandeld. Vaak startend met de tekst: ‘Dat straks. Maar eerst..’. Zij nemen het item over Milly dus als eerste nieuwsonderwerp. Protocol 5 doet dit zelfs zonder vooruitblik op een ander onderwerp uit de
- 40 -
uitzending. Het NOS Jeugdjournaal van 17 maart, protocol 4, is een uitzondering in het rijtje, omdat deze uitzending geen ander onderwerp dan de zaak Milly behandelt. De andere uitzendingen lichten allemaal drie grote onderwerpen uit, met daarnaast een aantal kleinere onderwerpen. De lengte van de items over Milly zijn in elke uitzending vergelijkbaar met de lengte van de twee andere grotere items in de programma’s. Een uitzondering hierop is protocol 5 (19 maart), waarin het item over Milly een minuut langer krijgt wat ten koste gaat van een van de andere twee grotere onderwerpen. Afgezien van de uitzending van 17 maart (protocol 4) zijn alle uitzendingen van het NOS Jeugdjournaal in de sandwichformule gegoten, doordat de berichtgeving rondom Milly tussen twee luchtige onderwerpen is geplaatst. Zo behandelt protocol 2 het speeddaten met honden uit het hondenasiel en vertelt het journaal in protocol 6 over de Euromast in Rotterdam. Doordat protocol 5 geen voorproefje van een ander onderwerp uit de uitzending geeft, en het item over Milly dus direct na vooruitblik en intro start, is hier te betwisten of het om de sandwichformule gaat. Het onderwerp wordt daarentegen wel opgevolgd door een item over schrijver Jacques Vriens die zijn 75e boek heeft geschreven.
SchoolTV-weekjournaal (zie tabel 5.2) brengt twee samenvattende uitzendingen rondom de zaak Milly Boele, waarin ze alle gebeurtenissen van die week op een rijtje zetten. De eerste (19 maart) wordt drie dagen na de vondst van het lichaam van Milly uitgezonden, waardoor zowel het nieuws over de verdwijning als over de moord en over de bekentenis van Sander V. wordt besproken. De tweede uitzending, een week later, doet alleen in het kort verslag van de begrafenis. Eerder bleek al dat het SchoolTV-weekjournaal altijd minstens twee grotere onderwerpen in de uitzendingen behandelt. De uitzending van 19 maart (protocol 7) telt elf items, waarvan er vijf langer zijn. Het item over Millly, van bijna vier minuten, behoort tot de grotere. Twee uitschieters bij de grotere onderwerpen zijn een item over voetbalgeweld (07:17 min.) en over het heelal (05:30 min.), waardoor Milly niet het hoofdonderwerp van de uitzending is. Wel is de zaak Milly het enige nieuwsonderwerp binnen de grotere items. De uitzending van 19 maart brengt het item over Milly direct na de vooruitblik, waarin het item trouwens niet is opgenomen. Het programma opent dus met dit onderwerp. Het opvolgende item gaat over de mislukte vredesgesprekken tussen Israëliërs en Palestijnen en de hierdoor opgelaaide gevechten. Het item geeft hierbij een geschiedkundige en aardrijkskundige uitleg, waarbij ook vechtende mensen in beeld komen en de presentator afsluit met de tekst dat er ook afgelopen nacht weer hevige gevechten waren. Door dit zware onderwerp is er geen sprake van de sandwichformule in deze uitzending. Het SchoolTV-weekjournaal van 26 maart (protocol 8) belicht de begrafenis van Milly in 44 - 41 -
seconden, waardoor het tot de kortere onderwerpen hoort. Het item is niet in de vooruitblik op de uitzending opgenomen. De begrafenis is het tweede onderwerp, na een item over het gezondheidstelsel van Amerika. Het opvolgende item gaat over het uitrukken van de brandweer bij vals alarm. Beide omringende items zijn niet bijzonder zwaar, maar ook niet zo luchtig als bijvoorbeeld het onderwerp verliefdheid, later in de uitzending. Er is hierdoor niet echt sprake van de sandwichformule.
Concluderend Het NOS Jeugdjournaal heeft meer aandacht aan het onderwerp Milly Boele besteed dan SchoolTVweekjournaal. Doordat het Jeugdjournaal dagelijks uitzendt, kon het meerdere keren een update over de zaak geven, met protocol 4 als grootste zwaartepunt. Zo heeft het NOS Jeugdjournaal in zes uitzendingen een continuing story gebracht rondom de vermissing en moord op Milly, terwijl SchoolTV-weekjournaal twee samenvattende uitzendingen heeft gemaakt. Opvallend is dat SchoolTV-weekjournaal niet werkt via de sandwichformule, terwijl het NOS Jeugdjournaal dit duidelijk wel doet.
5.2 Analyse op itemniveau Experts Het NOS Jeugdjournaal maakt duidelijk gebruik van experts tijdens de items over Milly Boele, behalve in de laatste twee uitzendingen. In totaal komen drie verschillende politiewoordvoerders aan het woord en ook misdaadverslaggever Peter R. de Vries wordt opgevoerd om de kinderen gerust te stellen. De politiemensen spreken voornamelijk vanuit hun functie, ze vertellen over hun werkwijze in deze zaak. Ook proberen ze de kinderen gerust te stellen door hen te vertellen hoe ze met het nieuws kunnen omgaan, maar dit lijkt niet altijd te lukken. In protocol 1 legt een politiewoordvoerder van Zuid-Holland, Gijs van Nimwegen, uit wat er allemaal gebeurt. Hij begint met de zin: ‘Ja, we maken ons heel erg ongerust’, en benadrukt dat de politie niet weet waar het meisje is en wat er aan de hand is. Dit is niet geruststellend voor kinderen. Ook niet het feit dat hij benoemt dat Milly weggelopen kan zijn, maar dat er ook wel eens iets ernstigs gebeurd kan zijn: ‘Een misdrijf, zoals wij dat noemen’. Hij benadrukt wel dat er dertig politiemensen continu bezig zijn om Milly te zoeken en dat je nog steeds buiten kunt gaan spelen. Hierbij lijkt het hem wel verstandig dit even aan je ouders te melden en in gezelschap naar buiten te gaan. Hakkelend voegt hij hieraan toe: ‘..maar het is niet nodig om bang op straat te gaan. Dat eh, eh, dat is niet nodig’. Protocol 2 voert, telefonisch, dezelfde politiewoordvoerder op. Hij vertelt dat de politie nog steeds op de gouden tip zit te wachten en dat het best wel eens voor komt dat
- 42 -
kinderen vermist zijn, maar dat het ‘eigenlijk bijna nooit’ gebeurt dat kinderen zolang wegblijven. Politiewoordvoerder Ed Kraszewski in protocol 3 geeft toe dat het Amber Alert over Milly wel erg laat in gang is gezet. ‘Maar ja, misschien beter laat dan nooit’, is zijn mening. Protocol 4 moet het meest beangstigende nieuws brengen, namelijk dat Milly is vermoord en ook nog eens door een politieman/buurman. Het NOS Jeugdjournaal kiest er in deze uitzending voor om een nieuwe woordvoerder van de politie Zuid-Holland op te voeren, Nicolette Bovenhorst, en zij doet dit duidelijk met een ander doel dan de eerdere politiemannen. Waar de experts in de andere uitzendingen probeerden uit te leggen wat zij doen om de zaak op te lossen, is Nicolette er vooral op gericht de kinderen duidelijk te maken dat ze niet bang hoeven te zijn. Ze benadrukt dat de dader vastzit in de cel en daar voorlopig nog heel lang blijft. Over het nieuws dat de dader ook politieman is, zegt Nicolette dat de overige politiemensen echt niet eng zijn en dat het misschien een goed idee is om – samen met je ouders – bij een politieman uit je buurt langs te gaan. Alles om angsten te beperken. Ook Peter R. de Vries is expert in dit protocol. Hij probeert gerust te stellen door te zeggen dat de kans dat dit je overkomt even groot is als dat je door de bliksem wordt geraakt en dat dit dus zelden gebeurt. Hij zegt dat een dergelijke verdwijning maar twee à drie keer per jaar gebeurt en dat dit niks is op de miljoenen kinderen in Nederland. Beide pogingen tot geruststellen klinken niet geschikt voor kinderen, omdat ze ten eerste vaak ook bang zijn voor onweer en bliksem en ten tweede nog niet duidelijk kunnen inschatten dat drie vermisten kinderen op miljoenen inderdaad weinig is. Zij denken: ‘Milly is één, mijn vriendje is twee en ik ben straks de derde die gepakt wordt’.
SchoolTV-weekjournaal heeft een andere aanpak. Zij hebben in de eerste uitzending rondom dit onderwerp (protocol 7) een expert als studiogast uitgenodigd. Jaap Smit van Slachtofferhulp Nederland is duidelijk uitgenodigd om kinderen gerust te stellen. Hij begint met de tekst dat iedereen natuurlijk enorm geschrokken is en dat deze reactie normaal, maar niet nodig is. Hij benadrukt dat buurmannen en politiemannen te vertrouwen zijn en dat het goed is om over je angsten te praten en je dagelijkse activiteiten gewoon weer op te pakken. Dit kinderjournaal brengt een samenvatting van het nieuwsfeit, maar is er met name op gericht de kinderen gerust te stellen.
Kinderperspectief Tijdens de eerste drie uitzendingen van het NOS Jeugdjournaal over Milly was er nog niks bekend over waar zij was, maar wanneer in de uitzending van 17 maart (protocol 4) blijkt dat zij is vermoord, voert het kinderjournaal ook kinderen op. Veertien jongens en meisjes van Milly’s leeftijd vertellen voor de camera hoe zij de moord op Milly ervaren. De geïnterviewde kinderen waren geen naaste familieleden of hele goede vrienden van het meisje, maar wonen wel allemaal in de buurt, wisten wie Milly was en waar zij woonde en sommigen kenden haar zelfs persoonlijk. De beelden zijn - 43 -
geschoten op school of in de straat van Milly, bij de bloemenberg. De kinderen zijn zichtbaar aangegrepen door het nieuws, doordat ze verdrietig kijken, en ook uit hun antwoorden blijkt dat het nieuws hen aangrijpt. In korte quotes vertellen de kinderen over hun medelijden en het onbegrip dat zij hebben over de situatie, over dat het een buurman en politieman is en vooral over dat het ook nog eens bij hen in de buurt is gebeurd. Twee van de reacties: ‘Nou, ik dacht waarvoor moet het nou weer hier gebeuren. En waarvoor moet het ook eigenlijk gebeuren? Het had beter niet kunnen gebeuren’ (figuur 5.1), en ‘Nou, ik vond het niet leuk. Maar wel goed dat ze wel gevonden is. Wel jammer dat ze niet leeft’ (figuur 5.2). Figuur 5.1: NOS Jeugdjournaal 17/03/2010
Figuur 5.2: NOS Jeugdjournaal 17/03/2010
Protocol 5 behandelt de stille tocht voor Milly, waarbij verslaggever Pepijn vraagt waarom de kinderen meelopen. Vier kinderen komen sprekend in beeld en vertellen hoe belangrijk ze de tocht vinden om de familie van Milly te steunen, maar ook om er zelf steun uit te halen en te laten zien ‘dat het super erg is’ (figuur 5.3) wat er is gebeurd. Een van de reacties (figuur 5.4): ‘..gewoon even om te zeggen dat we het ook erg vinden natuurlijk. Het is gewoon niet normaal wat er is gebeurd’. Opvallend is dat alleen bij protocol 5 de naam van de kinderen in een balkje in beeld komt. Heeft Pepijn hiervoor meer zijn best gedaan, of is hier in de eerdere uitzendingen niet aan gedacht? Het voelt wel prettig te weten hoe de kinderen heten, dit maakt het nog persoonlijker. Het laatste protocol van het NOS Jeugdjournaal (protocol 6) doet verslag van de begrafenis en brengt daarbij geen geïnterviewde kinderen in beeld.
- 44 -
Figuur 5.3: NOS Jeugdjournaal 19/03/2010
Figuur 5.4: NOS Jeugdjournaal 19/03/2010
Het SchoolTV-weekjournaal brengt alleen in protocol 7 het perspectief vanuit het kind, door hen geïnterviewd in de uitzending op te nemen. Opvallend is dat er drie kinderen aan het woord komen, en dat dit dezelfde beelden zijn als uit de uitzending van het NOS Jeugdjournaal van 17 maart (protocol 4).
Reacties op website Het NOS Jeugdjournaal roept tijdens de eerste keer dat het programma de zaak van Milly behandelt alle kinderen op een bericht achter te laten in het algemene gastenboek op de site. Ook vermeldt presentatrice Milouska dat er tips op de site staan over wat je kunt doen als je ongerust of bang bent geworden van het nieuws over de verdwijning van Milly. De volgende uitzending over Milly (protocol 2) brengt vervolgens een aantal van deze reacties. Milouska vertelt dat veel kinderen de vermissing van Milly erg vinden en leest vervolgens vier reacties voor, die ook in beeld verschijnen. Een van de reacties is van Mara: ‘Ik vind het heel erg voor de ouders, klasgenoten en de familie van Milly. Ik hoop dat ze gauw gevonden wordt’. Milouska roept daarna niet op ook te reageren, en noemt op geen andere manier de website. Protocol 3 brengt vervolgens ook geen reacties. In de extra lange uitzending over Milly (protocol 4) vertelt Milouska dat er honderden reacties op de site zijn binnengekomen en dat het kinderen in het hele land bezighoudt. Ze leest vervolgens vier reacties voor, die ook geschreven in beeld verschijnen. Na afloop roept de presentatrice weer op berichten achter te laten in het gastenboek, waarbij duidelijk wordt dat het NOS Jeugdjournaal een speciaal gastenboek voor alle reacties over Milly heeft geopend. In de laatste twee protocollen van het NOS Jeugdjournaal worden de reacties van kinderen niet behandeld. Wel zegt Milouska in protocol 5 dat de kinderen de volgende dag op de website terecht kunnen voor een filmpje over de stille tocht. SchoolTV-weekjournaal heeft geen gastenboek, of een andere reactiemogelijkheid, op de website. Hierdoor bespreken protocollen 7 en 8 ook geen reacties van kinderen. Wel vertelt expert Jaap Smit
- 45 -
in protocol 7 dat de kinderen terecht kunnen op de site van Slachtofferhulp Nederland, via www.ikzitindeshit.nl128. Opvallend is dat het NOS Jeugdjournaal zelfs een aparte mogelijkheid op de site geeft (speciaal gastenboek voor Milly) waar kinderen hun verhaal kwijt kunnen, terwijl kinderen bij de site van het SchoolTV-weekjournaal totaal niet terecht kunnen. Hierdoor kunnen de reacties van kinderen ook niet voorgelezen worden tijdens de uitzending, wat wel een goede geruststellingtechniek blijkt te zijn.
Taalgebruik Zowel de verschillende presentatoren en verslaggevers van het NOS Jeugdjournaal als de presentator van SchoolTV-weekjournaal zijn duidelijk geoefend in het spreken voor en met kinderen. Hun taalgebruik is begrijpelijk, ze spreken rustig en verspreken zich vrijwel niet. Ook hun interviewtechnieken zijn zo dat het ze lukt de experts duidelijk en in begrijpelijke taal te laten antwoorden en geen enkele keer hoeft er om verduidelijking gevraagd te worden. Het is wel per expert verschillend hoe geoefend zij lijken in het spreken voor kinderen. Jaap Smit van Slachtofferhulp Nederland, in SchoolTV-weekjournaal: protocol 7, weet precies wat hij wil zeggen en hoe hij het wil zeggen. Gijs van Nimwegen, in de eerste twee protocollen van het NOS Jeugdjournaal, lijkt hier iets meer moeite mee te hebben. Hij moet vaker zoeken naar zijn woorden en lijkt ook wat minder kalm tijdens de interviews. Peter R. de Vries (protocol 4) spreekt op dezelfde manier als we van hem gewend zijn, maar is daarin wel heel goed in zijn woordkeuze voor het kinderpubliek. De meest geoefende lijkt politievrouw Nicolette Bovenhorst (protocol 4), die precies weet wat ze wil zeggen en duidelijk voor ogen heeft hoe ze haar woorden zo moet kiezen dat ze angsten bij kinderen weg kan nemen. Vooral het NOS Jeugdjournaal maakt veel gebruik van herhalingen in de tekst. De verschillende uitzendingen leggen steeds weer in het kort uit waar het nieuwsfeit over gaat, waardoor termen als ‘Milly Boele’, ‘Dordrecht’, ‘twaalfjarige meisje’, ‘telefoon’ en ‘buurman’ herhaaldelijk gehoord worden. Door deze herhaling van dezelfde woorden, kunnen kinderen waarschijnlijk uit zichzelf het nieuws navertellen en zich wellicht hierdoor ook beter verwoorden wanneer zij over dit onderwerp willen praten. Het SchoolTV-weekjournaal had waarschijnlijk dezelfde herhalingen gehad, als dit journaal er meer items aan had gewijd.
Beeld bij tekst Beide kinderjournaals hebben geprobeerd de beelden bij de tekst te laten aansluiten, waardoor
128
http://www.ikzitindeshit.nl/, 21-06-2011.
- 46 -
kinderen niet worden afgeleid en zo niet stukken van de uitleg missen. De presenatoren, verslaggevers en geïnterviewden komen allemaal in beeld. Soms gaat dit beeld tijdelijk over in een shot van bijvoorbeeld de bloemenberg, terwijl de spreker doorgaat. Maar dit is juist aanvullend in plaats van storend bij het gesproken woord. Slechts één keer gaat een uitzending de fout in wat betreft het aanvullende beeld. Het NOS Jeugdjournaal van 14 maart (protocol 2) doet een telefonisch interview met politiewoordvoerder Gijs van Nimwegen, die tijdens de vorige uitzending over Milly voor de camera stond. Tijdens het gesprek (van minuut 01:35 tot 02:38) zien we in beeld een screenshot van het interview uit de vorige uitzending en loopt onder in beeld ondertiteling bij zijn woorden. Deze ondertiteling is bijzonder storend. Niet alleen is het overbodig, omdat de man goed te verstaan is, ook klopt de ondertiteling niet bij wat er wordt gezegd. De ondertiteling loopt niet altijd gelijk met de woorden van de politieman, geeft niet al zijn woorden weer, gebruikt soms heel andere woorden dan hij gebruikt en komt een paar keer met niet lopende, foutieve zinnen. Dit leidt af, waardoor je niet goed meekrijgt waar het verhaal daadwerkelijk over gaat. Zo zegt hij: ‘Dan gaan wij ermee aan de slag en dan onderzoeken we van a tot z’, waar de ondertiteling geeft: ‘Dan gaan de tip van begin tot eind onderzoeken’. Een niet lopende zin dus, die verre van letterlijk weergeeft wat de man zegt.
Dichtbij en weinig of veel te zien Het is overduidelijk dat dit nieuwsfeit zich dichtbij afspeelt, doordat herhaaldelijk blijkt dat het zich in ons land, in Dordrecht, in de straat Schuilenburg heeft afgespeeld. De geïnterviewde omstanders komen vrijwel allemaal duidelijk uit de wijk (Sterrenburg) zelf en benoemen dat het vreselijk is dat zoiets in hun buurt gebeurt. De makers van beide journaals laten iedere uitzending beelden van deze wijk en straat (figuur 5.5) zien, met het huizenblok en de woning van Milly (figuur 5.6), en de daarbij groeiende bloemenzee. Het SchoolTV-weekjournaal (protocol 7) maakt zelfs een tekening met de locatie van Milly’s huis ten opzichte van die van de dader: twee huizen verderop (figuur 5.7). Ook bezoeken verslaggevers van het NOS Jeugdjournaal haar oude en nieuwe school (protocol 1 en 4). Door de veelvuldig getoonde beelden van afzetlinten is het duidelijk dat niet alles gefilmd kan worden, zoals de tuin waar Milly is gevonden, maar dat de cameramensen dit wel zoveel mogelijk proberen. Eén shot is zelfs van een hoger standpunt (figuur 5.8), waardoor we over de omheining kunnen kijken en daar nog meer politieauto’s en een busje zien (protocol 4, 5 en 7). De keuze van de makers is dus om alles wat mogelijk is te laten zien, om hierdoor zo weinig mogelijk aan de verbeelding van de kinderen zelf over te laten. Er is dan wellicht niet veel te zien, maar de keuze is wel voor de ‘dichtbij en veel te zien’-methode.
- 47 -
Figuur 5.5: NOS Jeugdjournaal 12/03/2010
Figuur 5.6: NOS Jeugdjournaal 14/03/2010
Figuur 5.7: SchoolTV-weekjournaal 19/03/2010
Figuur 5.8: SchoolTV-weekjournaal 19/03/2010
Frequentie Zeggen dat iets bijna nooit gebeurt, moet kinderen iets minder angstig maken voor een herhaling van het nieuwsfeit. Een aantal experts is bewust gekozen, zodat zij duidelijk kunnen maken dat dit het geval is. Politiewoordvoerder Gijs van Nimwegen zegt in protocol 2: ‘Maar dat kinderen zolang wegblijven als Milly dat komt eigenlijk bijna nooit voor’. Peter R. de Vries (protocol 4) wordt zelfs ingeleid met de woorden: ‘We gingen bij hem langs en vroegen hem hoe vaak zulke nare dingen gebeuren’. En ook Jaap Smit (protocol 7) benadrukt dit door te zeggen: ‘Dit is zo raar en zo absurd’, waarop presentator Jurre concludeert: ‘Dit zoals het nu is gebeurd, dat gebeurt eigenlijk maar één keer’. De overige protocollen benoemen niet expliciet dat een dergelijke zaak vrijwel nooit voorkomt.
Oplossen probleem Duidelijk maken dat er mensen bezig zijn dit probleem op te lossen, is ook een manier om angsten bij kinderen weg te nemen. Zeker als nog niet bekend is waar Milly is (protocollen 1 -3), proberen de experts duidelijk te maken dat volwassenen het probleem proberen op te lossen. De politiewoordvoerder in protocol 1 en 2 vertelt heel duidelijk dat de politie er alles aan doet om Milly te vinden. Maar doordat zij nog niet is gevonden, zal dit niet direct de angsten bij kinderen wegnemen. Protocol 3 besteedt veel aandacht aan het programma Opsporing Verzocht, dat die avond de zaak Milly Boele zal belichten. Het feit dat Milly nog steeds zoek is en zelfs in dit
- 48 -
programma zal komen, is beangstigend voor kinderen. Dat Opsporing Verzocht het probleem wil oplossen, neemt die angsten nog niet weg. Vanaf protocol 4, de cruciale dag, is duidelijk dat Milly is vermoord. In deze uitzending zegt de voice-over dat er nog een heleboel onduidelijk is over de dood op Milly en dat er nog allemaal onbeantwoorde vragen zijn. Maar daar achteraan vertelt de politiewoordvoerster dat de dader is opgepakt, dat hij voor een lange tijd achter slot en grendel zal zitten en dat ze hem alle vragen nog gaan stellen. Dit moet aangeven dat volwassenen bezig zijn het probleem op te lossen. Je kunt je bij deze zaak wel afvragen in hoeverre je kunt spreken over het ‘oplossen van het probleem’. Het doel van het aangeven dat volwassenen de problemen oplossen, is volgens NTR-eindredacteur Duyf aangeven dat kinderen die last niet op hun schouders hoeven te dragen.129 Dat Milly zoek was, is duidelijk een probleem waar volwassenen zich over moesten buigen. Maar is met het vinden van de dader ook het probleem opgelost? De overige protocollen gaan wellicht om die reden niet echt door op deze geruststellingtechniek. Wel noemt het NOS Jeugdjournaal in protocol 5 dat de dader voor de rechter is geweest en dat de dader in de gevangenis moet blijven, waar psychiaters hem gaan onderzoeken (net als SchoolTV in protocol 7 doet).
Concluderend Het meest opvallend op itemniveau is het verschil in invulling van de uitzendingen door beide kinderjournaals. Waar het NOS Jeugdjournaal meerdere keren de kinderen op de hoogte houdt over de gebeurtenissen en daarbij probeert de kinderen gerust te stellen, onder meer door middel van experts, heeft SchoolTV-weekjournaal zich als hoofddoel gesteld de kinderen gerust te stellen. De eerste uitzending over dit onderwerp door SchoolTV-weekjournaal is volledig opgehangen aan de expert van Slachtofferhulp en brengt daarnaast een overzicht van de gebeurtenissen rondom dit onderwerp. Deels komt dit doordat het NOS Jeugdjournaal meer de kans heeft om nieuws te brengen dan SchoolTV-weekjournaal, maar het blijkt ook dat laatstgenoemde zich meer als hoofddoel lijkt te stellen angsten weg te nemen, boven het brengen van nieuws. Een tweede opvallend punt is dat het NOS Jeugdjournaal uitgebreid gebruikmaakt van de mogelijkheid kinderen gerust te stellen door het gebruik van reacties van de website, zodat kinderen zich niet alleen in hun angst en verdriet voelen. SchoolTV-weekjournaal doet dit in het geheel niet en kan dit ook niet doen, doordat zij kinderen op de website niet de mogelijkheid geven te reageren op het nieuws. Gelijkenissen tussen beide kinderjournaals zijn onder meer het kindvriendelijke taalgebruik, de aansluitende beelden bij de tekst en het inzetten van het kinderperspectief, door hen sprekend in
129
Zie bijlage 1.
- 49 -
beeld te laten verschijnen. Hierbij maakt SchoolTV-weekjournaal gebruik van de beelden die het NOS Jeugdjournaal ook heeft uitgezonden.
5.3 Analyse op shotniveau Gruwelijke of hevig geëmotioneerde beelden Uiteraard heeft de politie geen beelden van het vermoorde meisje vrijgegeven, waardoor er geen gruwelijke beelden zijn uitgezonden. Wel brengen de uitzendingen over Milly Boele geëmotioneerde mensen in beeld (zie ‘emoties en camerapositie’), waardoor kijkers ook geëmotioneerd kunnen raken. Maar ook hier vallen de beelden erg mee, omdat het geen hevig geëmotioneerde mensen zijn. Directe nabestaanden komen niet in beeld, waardoor we alleen de emoties van mensen uit de buurt zien, die minder heftig zijn.
Emoties en camerapositie Tot aan de cruciale uitzending waarin blijkt dat Milly is vermoord (protocol 4), brengt het NOS Jeugdjournaal geen geëmotioneerde mensen in beeld. In protocol 4 en 7 (zelfde onderwerp) was die reden er des te meer. De NOS brengt interviews met kinderen, maar ook een volwassen man en een oudere jongen, die in sommige gevallen zichtbaar moeite hebben met het onderwerp. De wat oudere geïnterviewde jongen – van ongeveer 15 jaar – kijkt bijzonder verdrietig in protocol 4 shot 02:38-02:45 (figuur 5.9) en van de jongere kinderen kijkt vooral het meisje uit shot 05:37-05:43 protocol 4 en 03:06-03:13 protocol 7 (figuur 5.10) erg verdrietig, waarbij ze ook een snik in haar stem heeft. De geïnterviewden zijn allemaal gefilmd in shots tot maximaal borsthoogte, waardoor de gezichten en hun emoties goed zichtbaar zijn. Figuur 5.9: NOS Jeugdjournaal 17/03/2010
Figuur 5.10: NOS Jeugdjournaal 17/03/2010
De geïnterviewden tonen verdriet, empathie met Milly en haar familie, maar vooral ook onbegrip over de situatie. Het meisje van figuur 5.10 is kan bijvoorbeeld niet bevatten dat iets dergelijks in har
- 50 -
wijk is gebeurd. De woorden van de geïnterviewden versterken het beeld van hun emoties. Ook worden veel emoties getoond van niet-geïnterviewde mensen. Ouders, soms zelf huilend, omhelzen hun (huilende) kinderen en zo troosten ze elkaar. Wat zij uitstralen is puur verdriet. Voorbeelden hiervan zijn uit protocol 4: 05:28-05:30 (figuur 5.11), 07:41-07:45 (figuur 5.12), 10:04-10:07 (figuur 5.13) en 10:24-10:30 (figuur 5.14). Meestal zien we de mensen volledig in beeld, dus van wat verderaf, zodat de emoties wel zichtbaar zijn, maar niet te dichtbij komen. Soms zijn ze ook op de rug gefilmd, zodat we alleen de omhelzing en het troost zoeken zien. Figuur 5.11: NOS Jeugdjournaal 17/03/2010
Figuur 5.12: NOS Jeugdjournaal 17/03/2010
Figuur 5.13: NOS Jeugdjournaal 17/03/2010
Figuur 5.14: NOS Jeugdjournaal 17/03/2010
Dezelfde troostzoekende emoties zijn goed zichtbaar in twee shots tijdens de uitzendingen over de begrafenis, protocol 6 en 8, waar overigens geen kinderen sprekend in beeld komen. Dit zijn de shots 01:22-01:24 en 01:59-02:01 uit protocol 6 (figuren 5.15 en 5.16). Beide zijn genoeg ingezoomd om de emoties duidelijk te kunnen zien.
- 51 -
Figuur 5.15: NOS Jeugdjournaal 24/03/2010
Figuur 5.16: NOS Jeugdjournaal 24/03/2010
Geluid Omdat er niet echt hevig geëmotioneerde mensen in beeld komen, is het geluidseffect minder belangrijk. De makers van beide journaals hebben ook geen dramatische muziek gebruikt om bepaalde emoties juist te versterken. Bij de geïnterviewden is het originele geluid te horen wat vooral bestaat uit wind en geroezemoes van de mensen om hen heen. Een keer hoor je wel een luide snik, dit is bij shot 05:37-05:43 van protocol 4 (zelfde als shot 03:06-03:13 van protocol 7). Samen met het beeld van het geëmotioneerde meisje is dit een emotioneel shot wat kinderen kan raken. Een ander indrukwekkend geluid zijn de kerkklokken tijdens de uitzendingen over de begrafenis van Milly. Vrijwel de gehele uitzendingen (protocollen 6 en 8) hoor je deze originele geluiden op de achtergrond, met hier en daar zelfs versterkte stukjes.
Herhaling van beeld Het NOS Jeugdjournaal maakt veelvuldig gebruik van herhaling van beeld. Zo zien we in de eerste twee protocollen Milly’s wijk, haar huizenblok en haar straatnaambord in beeld. En ook protocol 3 brengt dezelfde beelden van haar wijk, inzoomend op het huis waar Milly woonde, met daarbij haar paarse fiets als bekend beeld. Ook het Amber Alert is een veel gebruikt shot door de makers van het NOS Jeugdjournaal (protocol 1, 2, 3 en 4). Vanaf het moment dat bekend is dat Milly is vermoord, zijn bloemen en kaarsjes veelvuldig terugkerende beelden, zij het soms in een iets ander shot. En meerdere protocollen staan in het teken van de onderzoekende politie, via dezelfde shots (in het donker) van de afgezette woonwijk, politiemannen, wachtende mensen langs de kant van de weg en een omheining waar we net overheen mogen spieken. En natuurlijk is de foto van Milly een vaak herhaald beeld. Protocol 6 valt in dit geheel uit de toon, omdat deze uitzending niet eerdere beelden herhaalt, maar zich volledig op de begrafenis focust. Maar naast herhaling voegt het NOS Jeugdjournaal ook elke uitzending nieuw materiaal toe wat voortkomt uit de nieuwe kennis rondom de zaak. Een volgende uitzending grijpt dan vaak weer
- 52 -
terug naar dit beeld, omdat ze allemaal een kleine samenvatting van het gebeurde geven. Soms geeft een uitzending een eerder getoond beeld uit dezelfde uitzending, maar dan in- of juist uitgezoomd. In de uitzendingen zelf is geen exacte herhaling van beeld, met daarop één uitzondering in protocol 4. In deze uitzending wordt twee keer dezelfde jongen opgevoerd (in de shots 00:45-00:49/00:49-00:55 en 05:44-05:50). Door het al grote aantal geïnterviewden in deze uitzending lijkt dit wat overbodig. SchoolTV-weekjournaal maakt vrijwel geen gebruik van herhalingen, omdat de tweede keer dat dit kinderjournaal het onderwerp brengt volledig in het teken van de begrafenis staat. Eenmaal herhaalt de eerste uitzending (protocol 7) de setting waarbij de afgezette woningen in het donker, met de rondlopende politiemannen, te zien zijn. Verder lijken beide uitzendingen uniek beeld te bevatten. Maar wie ook de afleveringen van het NOS Jeugdjournaal heeft gezien, heeft wel een continue herkenning bij het beeld. SchoolTV blijkt geen eigen materiaal geschoten te hebben in Dordrecht, maar volledig te hebben geput uit beelden van de NOS. De geïnterviewde kinderen die zij opvoeren, praten dan ook in de microfoon van de NOS. Ook de beelden van de woonwijk, de politiemannen in het donker, de website over Milly en de huilende vader die zijn dochter omhelst, zijn beelden die we eerder bij het NOS Jeugdjournaal hebben gezien. Eigen toevoegingen bij deze beelden zijn de shots in de studio en een tekening van de bovenkant van de woonwijk, met daarin de huizen van Milly en de dader ingekleurd.
Beeldvorming van Milly Al op itemniveau is aangegeven dat de programmamakers ervoor hebben gekozen zoveel mogelijk te laten zien van dit nieuwsfeit, dat zich dichtbij heeft afgespeeld. Hierbij zijn allerlei beelden uit de directe woonomgeving van Milly getoond, zoals haar straat, huis en school. De herhaaldelijk getoonde beelden van de paarse fiets insinueren ook dat dit om Milly’s fiets gaat, wat de afstand tot Milly’s omgeving nog meer verkleint en kinderen een blik in haar leefwereldje geeft. Ook woorden over Milly door geïnterviewden zetten een beeld van Milly neer. Zo zegt de directeur van haar school in protocol 1: “..dat je het je niet voor kunt stellen dat een meisje van twaalf jaar, gewoon een leuk meisje waar niks mee aan de hand is, dat dat plotseling verdwenen is”. Een buurmeisje zegt in protocol 4: “Ik woonde zeg maar daar en ik speelde vroeger altijd met haar in de buurt. Ze was een heel lief meisje”. De directeur van Milly’s oude basisschool geeft in datzelfde protocol aan hoe Milly kon zijn: “Vorige week dinsdag kwam ze nog haar rapportcijfers laten zien aan een aantal leerkrachten. Dus dat is wel heel confronterend als je hoort dat ze een dag erna verdwenen is”. Uit deze verschillende woorden is op te maken dat Milly een leuk en geliefd meisje was.
- 53 -
Een meer uitvoerig beeld van Milly krijgen de kijkers van beide kinderjournaals niet, omdat de camera’s niet dichter bij haar naaste omgeving (kunnen) komen. Zo komen er geen beste vriendinnetjes van Milly in beeld en ook de naaste familie is niet te zien. Kinderen krijgen hierdoor ook geen uitgebreid beeld van haar naasten, dat ook een meer gedetailleerd beeld van haarzelf had kunnen creëren. De enige uitzondering hierop zijn de uitzendingen van de begrafenis (protocollen 6 en 8). Beide journaals brengen het shot dat de kist van Milly door zes jongens naar de lijkauto wordt getild en vervolgens erin wordt geschoven. De verwachting is dat deze zes jongens haar naasten waren. Op hun gezichten is geen hevige emotie af te lezen. Opvallend is dat SchoolTV-weekjournaal in het shot hieraan voorafgaand ook het stukje toont waarbij de kist uit de kerk wordt gedragen. Hierbij is de familie van Milly te zien, die achter de kist aanloopt. Vooraan lopen een gearmde man en vrouw: waarschijnlijk Milly’s ouders. Het shot is van veraf genomen, waardoor de gezichten niet goed te lezen zijn, maar wel is het duidelijk dat de mensen uit de stoet niet hevig aan het huilen zijn.
Concluderend Bovenstaande analyse geeft een overzicht van de wijze waarop zowel het NOS Jeugdjournaal als SchoolTV-weekjournaal de bekende geruststellingtechnieken hebben toegepast in de uitzendingen rondom de zaak Milly Boele. Tabel 5.3 geeft een groot aantal onderwerpen uit deze analyse rondom de uitzendingen weer.
Tabel 5.3: analyse uitzendingen
Programmaniveau Itemniveau Item-
Sand-
lengte
wich
Shotniveau
Experts Kinder- Reac- Taal-
Beeld-
persp.
ties
gebruik gebruik
Freq. Emotie Herhaling
P1 Gem.
+
+
-
-
+
+
-
-
-
P2 Gem.
+
+
-
+
+
+/-
+
-
+
P3 Gem.
+
+
-
-
+
+
-
-
+
P4 Lang
-
+
+
+
+
+
+
++
++
P5 Langer
+/-
-
+
-
+
+
-
+
+
P6 Gem.
+
-
-
-
+
+
-
+
-
P7 Lang
-
+
+
-
+
+
+
++
-/++
P8 Kort
-
-
-
-
+
+
-
+
-/++
De geruststellingtechnieken, aangetoond door Marijn de Vries, komen inderdaad ruimschoots in de uitzendingen van het NOS Jeugdjournaal naar voren. De sandwichformule, het opvoeren van experts - 54 -
en kinderen, het geven van reacties op de website, geschikt taal- en aanvullend beeldgebruik en weinig vervelende herhalingen van beeld, of te hevige emoties in beeld, zijn technieken die worden toegepast door dit kinderjournaal. Maar ook SchoolTV-weekjournaal blijkt veel van deze aspecten in de uitzendingen te hebben. De geruststellingtechniek waarbij een expert wordt opgevoerd, gebeurt zelfs uitgebreider bij het SchoolTV-weekjournaal, omdat de hele uitzending om hem heen is gebouwd. Het brengen van reacties op de website doet dit journaal dan weer niet en ook van een sandwichformule is geen sprake bij het SchoolTV-weekjournaal.
5.4 Analyse van de websites Bij de websites van beide kinderjournaals, www.schooltv.nl/weekjournaal en static.nos.nl/jeugdjournaal, is een vergelijkbare analyse uit te voeren. Ook hier kan op programma-, item- en shotniveau worden gekeken naar de berichtgeving rondom de zaak Milly Boele. Wat direct opvalt, is dat de website van het SchoolTV-weekjournaal niks over de zaak heeft gemeld. Deze website heeft nieuwsdossiers, met grotere onderwerpen, en behandelt ook kort nieuws van de afgelopen week, maar heeft ervoor gekozen dit onderwerp niet mee te nemen. Ook geeft de site geen mogelijkheid aan kinderen om te reageren op de uitzendingen. NTR-eindredacteur Jeanny Duyf heeft nog nooit over deze optie nagedacht. Ze denkt dat het wellicht ook niet nodig is, omdat het wegnemen van angst ‘al zo in de programma’s zit ingebakken’, dat dit op de site overbodig is. Ze vermeldt wel dat kinderen hun vragen en reacties kunnen mailen, maar in de uitzendingen komt het mailadres niet naar voren.130 De website van het Jeugdjournaal heeft daarentegen de zaak ruimschoots belicht. Omdat SchoolTV niks heeft gedaan, is een uitgebreide analyse van de berichtgeving rondom Milly op de site van het NOS Jeugdjournaal wat overbodig. Vandaar een kleinere analyse, waarbij de berichtgeving wel op de drie genoemde niveaus wordt onderzocht. Protocol 9 (zie bijlage 3) geeft een weergave van de inhoud van de berichtgeving rondom Milly Boele op de website. Bij de analyse op programmaniveau komt de vraag naar voren hoe vaak de website over het onderwerp bericht in de onderzoeksperiode. In protocol 9 is te zien dat dit achttien keer het geval is, waarbij alle berichten tekst, foto en film bevatten. Zes berichten bevatten zelfs twee filmpjes. Op 17 en 18 maart zijn vier berichten over het onderwerp op de site verschenen, waardoor het onderwerp die dagen de website domineerde. Op de andere dagen wisselden ook luchtigere berichten het nieuws over de moord op Milly af, in een totaal van tien à twaalf berichten per dag. Luchtigere onderwerpen uit deze periode, naast die uit de eerste zes protocollen blijken, gaan bijvoorbeeld over Spaanse les via Skype en bomen en palen met truitjes. Een afwisseling via de sandwichformule dus. 130
Zie bijlage 1.
- 55 -
Waarbij genoemd moet worden dat kinderen op de website natuurlijk zelf bepalen welk artikel zij bekijken. Doordat de meeste berichten op de website een filmpje uit de uitzendingen, of een nieuw filmpje, bevatten, is de analyse van de berichtgeving op itemniveau vergelijkbaar met die van de uitzendingen. Want de teksten op de website zijn vaak een inleiding op de filmpjes en geven een samenvatting van de nieuwsfeiten. Zo komen in de filmpjes experts naar voren en komen er ook kinderen aan het woord. Een van de berichten van (17-03-2010: Kinderen vertellen over Milly) gaat zelfs volledig over kinderen en is daardoor helemaal gemaakt vanuit het kinderperspectief. Twee berichten gaan over de reacties van kinderen op het gastenboek (13-03-2010: Reacties over vermist meisje en 18-03-2010: Honderden reacties over Milly), geven hiervan voorbeelden en roepen kinderen op ook te reageren. Vanaf 17 maart kunnen de kinderen zelfs hun berichten kwijt op een speciaal ingericht gastenboek voor reacties op de dood van Milly. Dit speciale gastenboek staat vol berichten van kinderen én ouders die iets over het nieuws kwijt willen. Sinds de opening van het gastenboek, op 17-03-2010, zijn er 700 berichten geplaatst, op 35 pagina’s. Het laatste bericht is geplaatst op 13-042010, maar omdat al tijdens de laatste berichtgeving rondom deze zaak niet meer het speciale gastenboek is genoemd, zullen kinderen ook het reguliere gastenboek hebben gebruikt om hun berichten over dit onderwerp te posten. De berichten variëren van verontwaardiging over de moord en uitingen van angst en verdriet, tot opluchting dat het hen zelf niet is overkomen en medeleven met de familie. Jasmijn schrijft bijvoorbeeld: ‘Dat doe je toch niet? Iemand zomaar vermoorden? En dan ook nog een buurman..’. En Sam: ‘Ik vind het heel erg wat er met Milly is gebeurd, maar gelukkig komt dit maar zelden voor en zit de dader nu achter slot en grendel’. Maaike: ‘Ik vind het niet leuk, maar ben wel blij dat ik het niet ben’. Opvallend is dat veel berichten aan Milly zelf zijn geschreven, zoals deze van ‘Een moeder’: “Milly, ik ken je niet, maar ik leef intens mee met het verdriet van al die mensen die jou liefhebben en gekend hebben”. De berichtgeving op de website geeft tweemaal een nieuw filmpje, die ook niet in de uitzendingen worden behandeld. In de ene vertelt een strafrechtdeskundige over de eventuele straffen voor de dader (18-03-2010: Onderzoek naar moordenaar) en de andere is een reportage over de stille tocht (20-03-2010: Duizenden mensen bij stille tocht), die wel is aangekondigd in de uitzending van de dag ervoor. Deze filmpjes zijn ondersteunend bij de uitzendingen en vooral de eerstgenoemde is bedoeld om angsten bij kinderen weg te nemen, door te benadrukken dat de dader achter slot en grendel zit en daar ook niet binnenkort vandaan komt. Ook ondersteunend bij de uitzendingen is de pagina over omgaan met angsten, die herhaaldelijk in de teksten en bij ‘meer info’ is genoemd. Deze speciale pagina over angsten, wordt later behandeld. Op shotniveau is de berichtgeving op de website van het NOS Jeugdjournaal ook - 56 -
vergelijkbaar met de uitzendingen. De filmpjes uit de uitzendingen, die ook op de website staan, zijn eerder dit hoofdstuk al geanalyseerd. De twee nieuwe filmpjes op de site zijn volledig in dezelfde stijl als de andere filmpjes en ook de foto’s bij de berichten op de site tonen geen nieuwe beelden. Hierdoor is van gruwelijke beelden of hevig geëmotioneerde mensen geen sprake en is het geluid in de nieuwe filmpjes vergelijkbaar met de reportages uit de uitzendingen. Het enige beeld dat wel flink blijft hangen, is de rappende/zingende zus uit de reportage bij het laatste bericht (27-03-2010: Lied voor Millly), omdat je automatisch meeleeft met haar verdriet. Dit is ook het enige moment dat kinderen zo dicht bij Milly kunnen komen, doordat ze het verdriet van haar zus zien. De herhaling van beelden op shotniveau is nog wel een aparte bespreking waard. Bij bijna alle berichten op de website staat een foto van Milly, waarbij de eerste vier dezelfde foto brengen, tot er een meer recente foto vrijkwam, die vanaf dat moment bij de berichten staat. Net als in de uitzendingen geven de berichten vaak een samenvatting van de situatie, waar steeds dezelfde woorden naar voren komen. Ook staan bij veel berichten dezelfde filmpjes.
Pagina’s over angst Zeker de helft van de berichten over Milly op de website van het NOS Jeugdjournaal verwijst naar een speciale pagina op de site over omgaan met angst. Deze pagina131 (bijgewerkt op 16 december 2010) begint met de zin: ‘Helaas is nieuws vaak niet vrolijk’ en geeft tips hoe je kunt omgaan met onderwerpen uit het Jeugdjournaal waarvan je schrikt. Figuur 5.17 is een printscreen van deze pagina. Onthouden dat dingen in het nieuws komen omdat ze zelden gebeuren, thuis of op school over de onderwerpen praten en een bericht achterlaten in het gastenboek worden op de pagina als tip gegeven bij ongerustheid over onderwerpen uit het nieuws. Wanneer je nachtmerries hebt van het nieuws geeft deze pagina de tip om erover te vertellen of te tekenen, een knuffel of iets anders veiligs mee naar bed te nemen, wat minder tv te kijken of een balans in het nieuws kijken te vinden. En tot slot is de tip te bellen naar de Kindertelefoon of op hun website te kijken, als je angstig bent.
131
http://static.nos.nl/jeugdjournaal/uitleg/archiefuitleg/Bang_voor_het_nieuws/Bang_voor_het_nieuws.html, 21-06-2011.
- 57 -
Figuur 5.17: printscreen pagina over angst op www.nosjeugdjournaal.nl
SchoolTV-weekjournaal besteedt op de website geen aandacht aan Milly, maar heeft wel een pagina over angsten, vergelijkbaar met die van het NOS Jeugdjournaal. Wel is deze pagina amper te vinden: de zoekterm ‘angst’ brengt kinderen bij een pagina over mediahypes (08-02-2008), die het onderwerp angst bespreekt. De grote vraag is of kinderen deze pagina ooit zullen vinden, omdat zij niet snel zelf op het woord ‘angst’ zullen gaan zoeken en hoogstwaarschijnlijk ook niet de pagina over mediahypes zullen opvragen. De pagina over angsten op de SchoolTV-website bespreekt de mediahype rondom Joran van der Sloot, vergroot door de aandacht hieraan door misdaadverslaggever Peter R. de Vries. De schrijvers van deze pagina zeggen dat je bang kunt worden van de beelden rondom dit nieuws, maar dat dit onderwerp juist zoveel in het nieuws is doordat het bijna nooit voorkomt. Want: ‘Kijk maar eens in je klas. Niemand heeft ooit zoiets meegemaakt’. De schrijvers benadrukken ook dat je niet de enige bent die bang wordt van eng nieuws en dat het goed is over je gevoelens te praten met vrienden en je ouders, of in de klas. De pagina legt vervolgens uit hoe angst in je hoofd werkt, via angsthormonen, op welke leeftijden angst ontstaat en dat ook volwassenen angsten hebben. Ook geeft het tips over hoe je om kunt gaan met angst: - Bang in het donker? Denk aan andere, leuke dingen;
- 58 -
- Bang voor spinnen? Zorg dat je iets te doen hebt, waardoor je je angst vergeet; - Bang voor de dood? Praat erover; - Bang om gepest te worden? Praat hierover met je leraren en ouders; - Ook kun je heen en weer gaan lopen (bewegen)en vooral erover praten.
Figuur 5.18, 5.19 en 5.20: printscreens pagina over angst op www.schooltvweekjournaal.nl
Concluderend Het meest opvallend is dat de website van het SchoolTV-weekjournaal geen berichtgeving rondom de zaak Milly Boele geeft. Het NOS Jeugdjournaal doet dit juist heel uitgebreid en doet dit op een vergelijkbare wijze als de uitzendingen, waarbij de eerder aangetoonde geruststellingtechnieken ruimschoots naar voren komen. Het Jeugdjournaal geeft kinderen ook de kans te reageren op het (speciaal over Milly opgerichte) gastenboek: ee n belangrijke geruststellingtechniek. Een ook verwijst dit kinderjournaal continu naar een pagina die kinderen vertelt hoe ze met hun angsten kunnen omgaan. Ook SchoolTV-weekjournaal heeft een vergelijkbare, zelfs nog meer uitgebreide, pagina over dit onderwerp. Maar doordat het weekjournaal in de uitzendingen niet naar de site verwijst en ook op de site niets te lezen is over Milly, zullen kinderen met hun angsten over dit onderwerp vrijwel niet op deze pagina terechtkomen. Tenzij ze zelf actief gaan zoeken op het onderwerp angst, maar dit lijkt onwaarschijnlijk.
- 59 -
Conclusies en aanbevelingen Het NOS Jeugdjournaal en SchoolTV-weekjournaal bestaan dit jaar beide precies dertig jaar. Dit is zeker niet toevallig, omdat bij de totstandkoming van het NOS Jeugdjournaal, het eerste Nederlandse nieuwsprogramma voor kinderen, is bedongen dat er ook een achtergrondprogramma voor kinderen moest komen. Verschillende Hilversumse programmamakers waren er niet van overtuigd dat de makers van het NOS Journaal zomaar ook een kinderprogramma (van ongeveer tien tot twaalf jaar) konden maken, dus werd ook het SchoolTV-weekjournaal opgericht. Dit aanvullende programma heeft sinds de start zichzelf als doel gesteld een educatieve laag bovenop het nieuws te leggen. Dit moet kinderen de mogelijkheid geven het nieuws te begrijpen en in te passen in hun belevingswereld. Zeker in het geval van enge onderwerpen moeten kinderen geholpen worden dit nieuws te begrijpen en is het de bedoeling dat de angstbeleving bij kinderen zo minimaal mogelijk is. Een dergelijk eng onderwerp is de zaak Milly Boele. Het in maart 2010 vermiste en, wat later blijkt, vermoorde twaalfjarige meisje uit Dordrecht. Het gegeven dat de moord is gepleegd door haar buurman, die ook nog eens politieman is, dat het meisje van dezelfde leeftijd als die van de doelgroep van beide journaals is en dat de gebeurtenis zich zo dichtbij heeft afgespeeld, maakt het een zeer eng onderwerp voor kinderen. Twee weken lang heeft dit nieuws de media volop bezig gehouden. Beide kinderjournaals hebben zich daarom ook op de zaak geworpen, om het nieuws begrijpelijk en minder beangstigend voor kinderen te maken. Uit eerder onderzoek naar het NOS Jeugdjournaal, door Marijn de Vries, is gebleken dat dit kinderjournaal hiervoor bepaalde geruststellingtechnieken gebruikt. Of ook SchoolTV-weekjournaal deze technieken hanteert, is de vraag. Dat SchoolTV-weekjournaal is ontstaan als aanvulling op het NOS Jeugdjournaal schept de verwachting dat dit kinderjournaal een meer pedagogisch uitgangspunt bij het brengen van nieuws heeft, in vergelijking tot de meer journalistieke insteek van het NOS Jeugdjournaal. Een onderzoek naar de berichtgeving van beide kinderjournaals rondom de zaak Milly Boele, en daarbij kijkend naar het gebruik van geruststellingtechnieken, kan toetsen of deze verschillen in achtergrond daadwerkelijk in de berichtgeving naar voren komt. De vraag die bij dit vergelijkende onderzoek hoort, luidt: Wat hebben het NOS Jeugdjournaal en het SchoolTV-weekjournaal gedaan om de angstreacties van kinderen op de berichtgeving rondom de moord op Milly Boele te beperken, in zowel hun uitzendingen als op hun websites, en wat is hun verschil in werkwijze? De inhoudsanalyse van de uitzendingen en berichtgeving op de websites door beide kinderjournaals brengt verschillende inzichten. Ten eerste moet gezegd worden dat een vergelijking van de websites onmogelijk is, omdat SchoolTV-weekjournaal de website niet gebruikt om te
- 60 -
berichten over de moordzaak en kinderen ook niet de kans geeft via de website te reageren. Dit is hoogst opmerkelijk, omdat algemeen bekend is dat kinderen uit de bovenbouw al zeer actief op het internet zijn en je juist van onderwijskundigen zou verwachten dat zij weten dat internet een belangrijk onderdeel is in het leven van opgroeiende kinderen. Het lijkt een vrij arrogante houding van het SchoolTV-weekjournaal om te denken dat de uitzendingen voldoende informatie geven en angsten wegnemen, waardoor een aanvullende website overbodig is. Een van de geruststellingtechnieken bij het Jeugdjournaal is juist kinderen op het internet de kans geven te reageren op het nieuws en deze reacties vervolgens ook weer in de uitzendingen te bespreken. Dit leert kinderen dat zij niet de enige met angst en verdriet zijn en het geeft hen de mogelijkheid hun verhaal kwijt te kunnen. Het NOS Jeugdjournaal maakt dan ook in de berichtgeving rondom Milly uitgebreid gebruik van het gastenboek op de website, en richt zelfs een speciaal gastenboek voor berichten over Milly op. Ook de overige berichtgeving over Milly Boele op de site van het NOS Jeugdjournaal is uitgebreid (achttien berichten) en bevat verschillende geruststellingtechnieken. Kinderen krijgen op de site de mogelijkheid de reportages uit de uitzendingen terug te kijken, de makers komen er zelfs met twee nieuwe filmpjes, en kinderen worden doorverwezen naar een pagina die hen uitlegt hoe je om kunt gaan met angst. Ten tweede moet gezegd worden dat het wat lastig is om de berichtgeving rondom de zaak Milly Boele in de uitzendingen van beide journaals precies naast elkaar te leggen en te vergelijken, omdat het dagelijkse NOS Jeugdjournaal logischerwijs meer over de zaak heeft bericht (zes keer) dan de wekelijkse uitzendingen van SchoolTV (twee keer). Ook heeft SchoolTV minder middelen (bezetting en budget) om eigen materiaal te maken, waardoor zij beelden van de NOS gebruiken. Beide kinderjournaals maken globaal gezien op eenzelfde wijze gebruik van de verschillende geruststellingtechnieken. Waar Marijn de Vries alleen heeft gekeken naar deze technieken bij het NOS Jeugdjournaal, blijken de makers van SchoolTV dezelfde trucjes toe te passen. Hierbij moet niet worden vergeten dat vrijwel alleen de beelden uit de studio door SchoolTV zelf zijn geschoten en dat het verder dezelfde beelden zijn als die het NOS Jeugdjournaal uitzendt. Op programmaniveau houdt het NOS Jeugdjournaal er rekening mee dat het enge nieuws over Milly wordt afgewisseld door luchtiger nieuws: de zogeheten sandwichformule. SchoolTV doet dit niet, maar dit programma heeft dit wellicht ook minder nodig, omdat de kinderen weten dat er in de uitzending nog luchtige dingen komen, zoals Mister Right en een meer geschiedkundig- en aardrijkskundig onderwerp. SchoolTV maakt in het item over Milly in de eerste uitzending uitgebreid gebruik van een expert. Ook het NOS Jeugdjournaal doet dit meerdere keren, maar bij SchoolTV is het hele item over Milly opgehangen aan de expert van Slachtofferhulp Nederland, die duidelijk is gekomen om te vertellen dat kinderen niet bang hoeven te worden en om uit te leggen wat ze kunnen doen met hun eventueel opgelopen angsten. De experts bij het NOS Jeugdjournaal zijn niet allemaal even ervaren - 61 -
in het geruststellen van kinderen. Peter R. de Vries maakt het wellicht zelfs alleen maar erger door een vergelijking te trekken met blikseminslag en aantallen te noemen die voor kinderen verwarrend zijn. De geruststellende techniek om te benadrukken dat een dergelijk enge gebeurtenis toch echt bijna nooit voorkomt, gebruiken zowel het Jeugd- als het Weekjournaal. En ook het taal- en beeldgebruik is bij beide journaals gericht op kinderen, waarbij alleen in de tweede uitzending van het NOS Jeugdjournaal rondom dit onderwerp, een vervelend fout is ingeslopen: de slordige ondertiteling bij de geïnterviewde politiewoordvoerder leidt volledig af. Het eerder genoemde opvoeren van reacties van kinderen op de website, door het NOS Jeugdjournaal, is een ruimschoots ingezette geruststellingtechniek. Dit kinderjournaal brengt ook een kinderperspectief door verschillende kinderen geïnterviewd in beeld te laten komen. SchoolTV doet dit ook in een van de twee uitzendingen, en gebruikt hierbij de beelden uit het NOS Jeugdjournaal. Deze en andere beelden zijn niet te hevig emotionerend of gruwelijk, waardoor kinderen extra angst zouden kunnen krijgen. De programmamakers van de NOS kiezen ervoor wel emoties te filmen, maar doen dit op zo’n manier dat het geen angsten opwekt en toch laat zien dat het een verdrietige zaak is. Bij gebrek aan eigen materiaal herhaalt SchoolTV de beelden van de NOS, waarbij het niet meerdere keren dezelfde shots in een uitzending laat zien. De NOS herhaalt in de verschillende uitzendingen meerdere keren eerder vertoonde beelden, maar dit is logisch gevolg van de samenvattende reportages. Eén keer brengt de NOS in een uitzending tweemaal hetzelfde beeld, namelijk een quote van een jongen. Dit komt wat vreemd over, omdat er genoeg quotes in de uitzending zitten en wat je bijna doet denken dat dit een ingeslopen foutje is.
Bovenstaande bespreking van de analyse geeft weer wat beide kinderjournaals eraan hebben gedaan om angsten bij kinderen te beperken, zowel in hun uitzendingen als op de websites. Duidelijk is dat ook SchoolTV gebruikmaakt van de geruststellingtechnieken, die door Marijn de Vries bij het NOS Jeugdjournaal zijn geconstateerd, en dat beide kinderjournaals ze ruimschoots inzetten. Ze hebben werkelijk geprobeerd het nieuws zo te brengen dat het angsten bij kinderen beperkt, maar hen wel op de hoogte brengt van het nieuwsfeit. Dat er hier en daar een foutje is ingeslopen, zoals de foutieve ondertiteling bij het NOS Jeugdjournaal, maakt niet dat kinderen plotseling met nachtmerries in bed lagen. Wel heeft het NOS Jeugdjournaal minder effectief gebruikgemaakt van experts dan dat SchoolTV-weekjournaal heeft gedaan. Zo blijkt Peter R. de Vries geen geweldige geruststeller en niet elke politiewoordvoerder is even vaardig in het NOS Jeugdjournaal. Dat beide journaals op veel geruststellingtechnieken vergelijkbaar te werk zijn gegaan, maar dat vooral op het onderwerp ‘experts’ SchoolTV zo goed scoort, is waarschijnlijk terug te voeren naar het gegeven dat SchoolTV zichzelf als taak heeft gesteld een extra laag bovenop het nieuws te leggen. De eerste aflevering van het SchoolTV-weekjournaal over Milly brengt het nieuws, maar is er - 62 -
nog meer op gericht de kinderen gerust te stellen, via de woorden van Jaap Smit van Slachtofferhulp Nederland. Hieruit is op te maken dat SchoolTV inderdaad een meer pedagogische aanpak in het brengen van nieuws heeft. Maar het NOS Jeugdjournaal doet hier bijna niet aan onder. De NOS maakt veelvuldig gebruik van geruststellingtechnieken, zeker in de reportages. Dit doen zij zo keurig dat SchoolTV niet schroomt deze filmpjes over te nemen in de uitzendingen. Hierdoor blijft alleen het verschil in opvoeren van experts over en natuurlijk de focus van de berichtgeving op het brengen van nieuws of op het aanhoren van de geruststellende woorden van de expert. Waar het NOS Jeugdjournaal vooral nieuws brengt en daarnaast kinderen geruststelt, is SchoolTV vooral erop gericht kinderen gerust te stellen en brengt het programma daarnaast een kleine reportage van het nieuwsfeit. Toch verschillen beide kinderjournaals niet zoveel van aanpak en is op basis van dit onderzoek naar de berichtgeving rondom Milly Boele te concluderen dat het wellicht wat overbodig is te zeggen dat SchoolTV een noodzakelijke aanvulling is op het NOS Jeugdjournaal. Als het NOS Jeugdjournaal nog ietsje secuurder keuzes maakt in experts en hen een iets prominentere rol in de uitzending geeft, bijvoorbeeld als studiogast, blijft er weinig verschil over tussen beide kinderjournaals. Met de wetenschap daarbij dat het NOS Jeugdjournaal op een zeer goede manier de website inzet en ook begrijpt dat kinderen daar behoefte aan hebben, terwijl het SchoolTV-weekjournaal hier totaal aan voorbij gaat, is te concluderen dat ook het NOS Jeugdjournaal op een pedagogische manier met kinderen omgaat. Uiteraard moet hierbij de kanttekening gemaakt worden dat dit onderzoek op slechts één nieuwsonderwerp is gericht en dat een vergelijkbaar onderzoek op een ander eng onderwerp een heel andere kijk op de verschillen tussen beide kinderjournaals kan geven. Maar vooralsnog klinkt het niet onverstandig om de discussie over het wel of niet nut hebben van een achtergrondprogramma bij het NOS Jeugdjournaal, zoals deze dertig jaar geleden is gevoerd, weer nieuw leven in te blazen.
- 63 -
Bronnen en literatuur Literatuur o
Cantor, Joanne, en Amy I. Nathanson. ‘Children’s fright reactions to television news’, Journal of Communication 46 (1996) 4: 139-152.
o
Elkind, David. The Hurried Child. USA: Addison-Wesley Publishing Company, 1981.
o
Gentile, Douglas E. Media Violence and Children. Londen: Praeger Publishers, 2003.
o
Groenhuijsen, Charles, en Ad van Liempt. Live! Macht, missers en meningen van de nieuwsmakers op tv. Dan Haag: Sdu Uitgevers, 1995.
o
Liempt, Ad van. Het Journaal. 50 jaar achter de schermen van het nieuws. Amsterdam: Uitgeverij Balans, 2005. pp. 325-351.
o
Nikken, Peter. Mediageweld en kinderen. Amsterdam: Uitgeverij SWP, 2007.
o
Peeters, Allerd, en Patti Valkenburg. Berichten over kindermoorden. Hilversum: NOS Kijk- en Luisteronderzoek, 1997.
o
Peeters, Allerd, en Patti Valkenburg. Het Jeugdjournaal: nieuws voor kinderen van 10-12 en kinderen van 7-9? Hilversum: NOS Kijk- en Luisteronderzoek, 1998.
o
Smith, Stacy L., Katherine M. Pieper en Emily J. Moyer-Guse. ‘News, Reality Shows, and Children’s Fears: Examining Content Patterns, Theories, and Negative Effects.’ In The Handbook of Children, Media, and Development. Samengesteld door Calvert, Sandra L., en Barbara J. Wilson. Malden, MA: Wiley/Blackwell, 2008.
o
Smith, Stacy L., en Barbara J. Wilson. ‘Children’s Reactions to a Television News Story: The Impact of Video Footage en Proximity of the Crime’, Communication Research 27 (2000) 641-673.
o
Smith, Stacy L., Katherine M. Pieper en Emily J. Moyer-Guse. ‘News, Reality Shows, and Children’s Fears: Examining Content Patterns, Theories, and Negative Effects.’ In The Handbook of Children, Media, and Development. Samengesteld door Calvert, Sandra L., en Barbara J. Wilson. Malden, MA: Wiley/Blackwell, 2008. pp. 214-234.
o
Valkenburg, Patti M. Beeldschermkinderen. Amsterdam: Boom, 2008.
o
Valkenburg, Patti M. Children´s Responses to the Screen. Mahwah, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, 2004.
o
Valkenburg, Patti M., Joanne Cantor en Allerd L. Peeters. ‘Fright Reactions to Television. A Child Survey’, Communication Research 27 (2000) 1: 82-99.
o
Valkenburg, Patti M. en Moniek Buijzen. ‘Fear Responses to Media Entertainment. In The Handbook of Children, Media, and Development. Samengesteld door Calvert, Sandra L., en Barbara J. Wilson. Malden, MA: Wiley/Blackwell, 2008. pp. 334-352.
- 64 -
o
Vasterman, Peter. Mediahypes. Amsterdam: Aksant, 2004.
o
Walma van der Molen, Juliette H. Children’s Recall of Television and Print News. Leiden: Rijksuniversiteit Leiden, 1998.
o
Walma van der Molen, Juliette H. ‘Violence and Suffering in Television News: Toward a Broader Conception of Harmful Television Content for Children’, Pediatrics 113 (2004) 6: 1771-1775.
o
Walma van der Molen, Juliëtte H. en Brad J. Bushman. Children’s Direct Fright and Worry Reaction Reactions to Violence in Fiction and News Television Programs, Amsterdam: Mosby Inc, 2008: 420-424.
o
Walma van der Molen, Juliëtte H. en Elly A, Konijn. ‘Dutch Children’s Emotional Reactions To News About The War In Iraq.’ In The Handbook of Children, Media, and Development. Samengesteld door Calvert, Sandra L., en Barbara J. Wilson. Malden, MA: Wiley/Blackwell, 2008.
o
Walma van der Molen, Juliette H. en Marijn de Vries. 'Violence and consolation: September 11th 2001 covered by the Dutch children's news', Learning, Media and Technology 28 (2003) 1: 5-19.
o
Walma van der Molen, Juliette H., Patti M. Valkenburg en Allerd L. Peeters. ‘Television News and Fear: A Child Survey’, Communications 27 (2002) 303-317.
o
Wijk, Kees van. De media-explosie. Trends en issues in massacommunicatie, Schoonhoven: Academic Service, 2003.
Kranten en tijdschriften o
Bartlema, Ronald. ‘Het Jeugdjournaal en Milly Boele’, Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing, thema: jongeren 8 (september/oktober 2010) 5: 18-19.
o
DUO Market Research. ‘Algemene Jaarrapportage. Mediamonitor Basisonderwijs 2009-2010.’ Utrecht, september 2010. (Via SchoolTV-weekjournaal)
o
DUO Market Research. ‘Jaarrapportage. Mediamonitor Basisonderwijs 2009-2010. Het SchoolTVweekjournaal.’ Utrecht, augustus 2010. (Via SchoolTV-weekjournaal)
o
Graaf, Nathalie de. ‘Kijk maar even niet lieverd’, Jantje 3 (2008) 48-52.
o
‘Nieuws voor kinderen mag niet te eng’, de Volkskrant, 01-09-2009.
o
Pronk, Iris. ‘Verbied je kind deur te openen’, Trouw, 19-03-2010.
o
Pronk, Iris. ‘Zijn blik blijft haken aan het afgerukte been’, Trouw, 13-10-2010.
o
‘SchoolTV-weekjournaal is in 25 jaar alleen wat sneller geworden’, Trouw, 08-09-2006.
o
Sjak Jansen. ‘Kijken met kinderogen’, Algemeen Dagblad, 04-04-2009.
o
Spiering, Hendrik. ‘Verzwegen tvgeweld. Bewezen effect op agressie dringt moeilijk door in de maatschappij’, de Volkskrant, 06-04-2002.
- 65 -
o
Stegeman, Lotte. ‘Ik doe nog steeds open als de buurman aanbelt’, Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing, thema: jongeren 8 (september/oktober 2010) 5: 16.
o
Vries, Marijn de, ‘Kinderen willen álles weten. Gewelddadig nieuws en geruststelling in het Jeugdjournaal’, doctoraalscriptie Rijksuniversiteit Groningen, (2002).
o
Westerloo, E. van. ‘Eerste nota m.b.t. een NOS-Jeugdjournaal.’ Hilversum, 31 oktober 1978. Uit NPO Informatiecentrum, bezocht op 19 april 2011. (Via NPO Informaticentrum)
o
Westerloo, E. van. ‘Tweede nota m.b.t. een NOS-Jeugdjournaal.’ Hilversum, 5 september 1979. Uit NPO Informatiecentrum, bezocht op 19 april 2011. (Via NPO Informaticentrum)
o
Wijk, Geerle van der. ‘Werkplan SchoolTV-weekjournaal 2010-2011.’ Hilversum: Teleac SchoolTV, 20 juni 2010. (Via SchoolTV-weekjournaal)
Websites o
http://beeldengeluidwiki.nl/index.php/Aanvullende_informatie:_SchoolTV-weekjournaal, 04-022011
o
http://beeldengeluidwiki.nl/index.php/NOT, 06-05-2011.
o
http://home.planet.nl/~vaste142/diss/summary.html#constructions, 06-05-2011.
o
http://kvk.vara.nl/Songsingle.408.0.html?&tx_ttnews[tt_news]=344&cHash=25150778ceba02614cea606592a39f2f, 0803-2011.
o
http://nl.wikipedia.org/wiki/Milly_Boele, 07-03-2011
o
http://nl.wikipedia.org/wiki/NOS_Jeugdjournaal, 04-02-2011
o
http://static.nos.nl/jeugdjournaal/achterdeschermen/geschiedenis/van_vroeger_tot_nu.html, 04-02-2011
o
http://static.nos.nl/jeugdjournaal/uitleg/Achter_de_Schermen/AchterdeSchermen.html, 1-22011
o
http://static.nos.nl/jeugdjournaal/uitleg/archiefuitleg/Bang_voor_het_nieuws/Bang_voor_het_n ieuws.html, 21-06-2011
o
http://www.elsevier.nl/web/Dossiers/De-moord-op-Milly-Boele.htm, 07-03-2011
o
http://www.happymama.be/viewtopic.php?f=8&t=4336, 25-01-2011
o
http://www.ikzitindeshit.nl/, 21-06-2011
o
http://www.schooltv.nl/weekjournaal/onderwerpen/item/2308772/media-hype/, 26-02-2011
- 66 -
o
http://www.uitzendinggemist.nl/index.php/serie?serID=227&md5=12dadda1be4529ca9329db2 5b7495b7e, 22-06-2011
o
http://www.uitzendinggemist.nl/index.php/serie?serID=280&md5=9977ef86bee4aeaf794c6d44f 3877bae, 22-06-2011
Uitzendingen o
NOS Jeugdjournaal, 12/03/2010
o
NOS Jeugdjournaal, 14/03/2010
o
NOS Jeugdjournaal, 16/03/2010
o
NOS Jeugdjournaal, 17/03/2010
o
NOS Jeugdjournaal, 19/03/2010
o
NOS Jeugdjournaal, 24/03/2010
o
SchoolTV-weekjournaal, 19/03/2010
o
SchoolTV-weekjournaal, 26/03/2010
- 67 -
Bijlage 1: interview met SchoolTV-weekjournaal Interview met NTR-eindredacteur Jeanny Duyf, Hilversum 18 april 2011 Functie: eindredacteur bij de NTR, met name als projectleider van programma’s in het kader van volwasseneneducatie. Duyf is 26 jaar werkzaam bij SchoolTV, waarvan de eerste twaalf jaar bij SchoolTV-weekjournaal. Bij het Weekjournaal is zij begonnen als redacteur, geëindigd als eindredacteur en nog steeds is zij goed op de hoogte van de werkzaamheden bij het SchoolTVweekjournaal. Bij het interview vervangt ze eindredacteur Juliette van Paridon,die met zwangerschapsverlof is. > Hoe is het SchoolTV-weekjournaal ontstaan? ‘Aan het einde van de jaren zeventig heeft de NOT zwaar gelobbyd voor een actualiteitenprogramma, om nieuws voor kinderen te brengen. Er is toen met de NOS een gemeenschappelijk plan gekomen, dat is voorgelegd aan Den Haag. Vervolgens is er zendtijd en geld gekomen voor een Jeugdjournaal en een actualiteitenprogramma. Er is toen besloten dat het Jeugdjournaal naar de NOS ging, want zij konden dagelijkse uitzendingen garanderen. En men vond het beter dat het actualiteitenprogramma onder schooltijd werd uitgezonden, omdat er daarmee de grootste garantie was dat het een vervolg zou krijgen, dat het uitgelegd kon worden en dat kinderen met vragen bij de leerkrachten terecht konden. Dus de verdieping bij SchoolTV en het dagelijks wennen aan nieuws kijken en het volgen van de actualiteit via het Jeugdjournaal. ‘ > Hoe was/is de onderlinge verhouding tussen de NOS en NTR, toen NOT? ‘Er is nooit een strijd geweest tussen beide journaals. Sterker nog, de eindredacteur destijds vergaderde nog met het Jeugdjournaal over de onderwerpen. Wij gingen ook iedere week naar het Jeugdjournaal toe, omdat wij het archief samen deelden en bij elkaar in de bakken met persberichten keken. Er is nooit een discussie tussen beide geweest, maar het was altijd juist een goede samenwerking. De zendmachtiging van beide programma’s lag bij de NOS. De NOT had de eerste zeven à acht jaar namelijk nog geen eigen zendtijd. De NOT leverde in die eerste periode de inhoud en de NOS zorgde dat het gemaakt en uitgezonden werd. Dit gold voor alle programma’s van de NOT. Als redacteur koos ik de onderwerpen, maakte het script, deed research naar het hele onderwerp, legde contacten met scholen en ging vervolgens met een regisseur van de NOS in gesprek. De regisseur ging het dan maken, maar als het inhoudelijk wat ingewikkelder was ging ik ook mee naar locatie. Ik keek ook naar de montage en was uiteraard bij de live-uitzendingen op vrijdag aanwezig en bereidde daar bijvoorbeeld de gasten voor. We hadden namelijk vroeger bij ieder onderwerp een studiogast. Zo hebben we jarenlang samengewerkt. Toen de NOT zelf de zendmachtiging kreeg, zijn de mensen van NOS-SchoolTV bij ons komen werken. En nog steeds hebben we goed contact en een goede samenwerking met de NOS, al heb je elkaar door het digitale tijdperk steeds minder nodig.’ > Wat is het verschil tussen het NOS Jeugdjournaal en SchoolTV-weekjournaal? ‘Wij brengen achtergrond en proberen het nieuws veel meer te duiden. Het Jeugdjournaal legt natuurlijk wel uit, maar het blijft altijd aan de oppervlakte. En het is er altijd klein, kleine onderwerpjes. Wij hebben de ruimte en de tijd om wat dieper te gaan. Dat is het verschil. Je hebt voor volwassenen het Journaal, met als verdieping bijvoorbeeld Netwerk. Wij zijn in vergelijking zeg maar Netwerk.
- 68 -
Een groot verschil is ook wel dat wij echt een behoefte vanuit het onderwijs zijn. Wij willen het nieuws uitgelegd hebben. Wij krijgen vanuit het onderwijs ook veel feedback, waar we daadwerkelijk wat mee kunnen doen.’ > Scheelt het ook dat SchoolTV-weekjournaal trouwere kijkers heeft? ‘Wij bereiken kinderen met het Weekjournaal die niet naar het Jeugdjournaal kijken, want de leerkracht is degene die de televisie aanzet. Daarmee hebben wij een redelijk luxe positie. Bijna tachtig procent van de twee hoogste klassen van het basisonderwijs volgt ons journaal. Dat is echt heel veel. Hierdoor kunnen we inspelen op iets wat we de week ervoor ook hebben behandeld. Maar we gaan er nooit vanuit dat de kennis is blijven hangen. We zullen altijd proberen om minimaal datgene te zeggen wat nodig is om te begrijpen wat er vandaag wordt verteld. De twintig procent die niet kijkt, vinden we voornamelijk terug op zwaar christelijke scholen, vaak zelfs omdat zij geen televisie hebben.’ > Hoe zien we in de programma’s dat het SchoolTV-weekjournaal tot de onderwijstelevisie behoort? ‘We proberen toch wel altijd een perspectief neer te zetten in de programma’s en kinderen nooit met lege handen achter te laten, snotterend en ‘oh oh wat erg allemaal’. We moeten er vooral voor zorgen dat we het gewicht van problemen niet bij kinderen op de schouders laden, en laten zien dat volwassenen hard bezig zijn de problemen op te lossen. Maar bij sommige onderwerpen is dat verdomde moeilijk, als er weer ergens genocide is ofzo. Maar als je dan kunt zeggen dat er een conferentie is waar gepraat wordt om het probleem op te lossen, proberen we kinderen toch mee te geven dat niet alles hopeloos en wanhopig is. Als je het hebt over educatie of vorming zijn dat voor ons wel belangrijke waarden. Aan de ene kant zijn we heel erg bezig de kennis te vergroten, daarom hebben wij altijd een aardrijkskundige of geschiedkundige verdieping. Ook proberen wij altijd iets te vertellen over het land waar de gebeurtenis zich afspeelt, dus heel erg gericht op het curriculum wereldoriëntatie. En aan de andere kant zijn we bezig kinderen voor te bereiden, om hen te helpen bij het ontwikkelen van een eigen visie en gedachtes en om hen te interesseren in nieuws en politiek, door te laten zien dat die politiek ook hun aangaat. Dat ze ook medeverantwoordelijkheid gaan nemen. Dit gaat dus wel verder dan het Jeugdjournaal.’ > Want het Jeugdjournaal doet dit minder? ‘Het Jeugdjournaal brengt het dagelijkse nieuws. Dus het is voor hen lastiger om ook nog kinderen dingen te leren. Zij hebben minder tijd, maar hebben ook gewoon vooral de taak om het nieuws aan de orde te brengen en dan ook zo dat kinderen het begrijpen. Wij brengen nog die extra laag erbovenop. Daarnaast hebben wij ook begeleidend materiaal, namelijk een docentenhandleiding waarin we leerkrachten de mogelijkheid bieden wat dieper op de stof in te gaan. En waar we ook wat aardrijkskundige of geschiedenisonderwerpen tussen stoppen. ‘ > Hoe maken jullie je onderwerpkeuze, omdat je niet alle nieuwsonderwerpen van de afgelopen week kunt behandelen? ‘Eén onderwerp is altijd een meer archiefonderwerp. Vaak een buitenlandonderwerp, dus een verder van mijn bedshow. Of vaak een wat zwaarder politiek, Nederlands onderwerp. Dus dit is een verder van mijn bed-onderwerp wat we zo eenvoudig mogelijk proberen uit te leggen, omdat het denk ik niet direct in de interessesfeer van de kinderen ligt. Het tweede onderwerp ligt altijd wat dichter bij
- 69 -
huis. Noem het de wat kleinere actualiteit. En het is belangrijk dat er wat luchtige dingen tussendoor komen, zoals Mister Right die morele thema’s bespreekt. Vooral ook omdat de spanningsboog bij kinderen korter is en zij lange onderwerpen niet meer zo goed trekken. Ieder half jaar wordt goed onderzocht wat scholen en kinderen van onze onderwerpkeuzes vinden. Kinderen willen graag het nieuws van grote mensen goed uitgelegd krijgen, op hun eigen niveau. Ze willen daarin serieus genomen worden. Wat het Jeugdjournaal daarin meer doet dan wij is al het nieuws brengen. Wij brengen de echt kleine onderwerpen alleen in de update, maar we zullen er nooit grote onderwerpen van maken. Het moet toch maatschappelijk wat relevanter zijn. Maatschappelijke en politieke relevantie zijn wel belangrijke criteria bij de keuze voor de twee grote onderwerpen.’ > Heeft SchoolTV-weekjournaal ook taboe-onderwerpen? ‘Nee, wij kennen geen taboes. Het criterium is dat het niet de dorpspomp moet zijn die we behandelen, het moet relevant genoeg zijn en het moet kinderen verder helpen. Als wij denken dat we ergens inhoud aan kunnen geven, doen wij dat. Dat is ook niet in die dertig jaar verandert. Bij moeilijke onderwerpen heeft de redactie wel heftige discussies over hoe het onderwerp gebracht moet worden en wat de consequenties van onze keuzes zijn.’ > Was het brengen van de dood van Milly Boele een moeilijke keuze? ‘Ik werkte in die periode niet op de redactie van het Weekjournaal, dus ik ken niet de beweegredenen destijds om dit onderwerp te brengen. Misschien wel omdat er zoveel over gepraat werd en er zoveel over te doen was. Dan wil je kinderen wel helpen om het in een perspectief te plaatsen. Je moet je alleen altijd afvragen wat je eraan toe te voegen hebt. Dat een onderwerp veel in het nieuws is, is voor ons niet reden genoeg om het onderwerp ook te brengen. We vragen ons vervolgens vooral af of kinderen er iets mee kunnen, of ze het nodig hebben om zich gerust te stellen. Pas dan zullen we het doen. Maar nooit vanuit het bevredigen van de sensatielust. In het geval van Milly Boele is een studiogesprek prima te legitimeren, over wat zijn signalen voor jezelf als iemand aanbelt en hoe te handelen als je je daarbij ongerust voelt. Kinderen weerbaarder maken en verder helpen, dat is ons doel.’ > Hoe erg is het als kinderen een beetje angstig worden van het nieuws? ‘Het perspectief bieden is daarin belangrijk. Dat ze het snappen en dat we gerust kunnen stellen met het gegeven dat het weliswaar een groot probleem is, maar dat er altijd volwassenen zijn die proberen dit probleem op te lossen. Dat is het perspectief waarin we dat willen plaatsen.’ > Hoe breng je dat perspectief? ‘Bij het onderwerp over de recente problemen in Japan laten we bijvoorbeeld zien dat de hele wereld komt helpen. Dat er iedere keer weer iets nieuws wordt bedacht om het probleem aan te pakken. We laten zien dat het niet overal even goed is als wij het hebben, maar doen dit wel op een positieve manier. Er is niets zo erg dan dat kinderen tegen een muur oplopen, dat ze niks met het nieuws kunnen.’ > Heeft de redactie hierover contact met psychologen? ‘Ja altijd, we werken altijd met deskundigen. Voordat wij een moeilijk onderwerp publiceren, is het altijd teruggekoppeld om te kijken of alles klopt.’
- 70 -
> Helpt het hierbij dat SchoolTV langer de tijd heeft om het programma neer te zetten? ‘Nou nee, we zitten wel met veel minder mensen dan de redactie van het Jeugdjournaal. We zijn met twee redacteuren, een itemmaker, een stagiaire en iemand die de website bijhoudt en daarnaast andere taken doet. Plus een eindredacteur, producer en productieassistent. Bij de uitzending op vrijdag zit er een man of twintig, maar verder is het dus een klein team. Of redacteuren bij SchoolTV passen, hangt af van het cv dat ze meenemen. De achtergrond van de makers verschilt, de meesten hebben de School voor de Journalistiek gedaan, maar we hebben ook een jongen rondlopen die mediapsychologie heeft gestudeerd.’ > Voel je je bij SchoolTV-weekjournaal een journalist of pedagoog? ‘Op de eerste plaats voel je je een journalist, met in achtneming dat het voor een educatieve zender is. Dat is niet los te koppelen. Zoals elke journalist proberen wij te bedenken hoe het nieuws voor onze doelgroep te brengen en doen daar vervolgens een laag overheen. Educatie, dat is absoluut daaraan gekoppeld.’ > Het Jeugdjournaal gebruikt geruststellingstrategieën. Hebben jullie ook een bepaald format bij moeilijke onderwerpen? ‘Bij archiefonderwerpen gaan we uiteraard uit van wat er is gebeurd en proberen het dan breder te trekken, in die zin dat we kinderen datgene vertellen wat nodig is om het onderwerp te begrijpen. En daar hoort toch zeker de geschiedenis van het land bij, de leefomstandigheden van de mensen in dat land. Dat zou je ook educatie kunnen noemen. En we proberen de actualiteit, het nieuwsfeit in zulke eenvoudig mogelijke woorden uit te leggen, in een zo afgerond mogelijk geheel. We stellen onze doelen vooraf vast. Voordat we aan een onderwerp beginnen, vragen we ons af wat we willen dat kinderen aan deze uitzending overhouden. Wij zullen nooit lijken in beeld brengen, en ook zo weinig mogelijk gewonde mensen. Dan gaat het woord namelijk verloren, terwijl we toch echt niet op effect uit zijn.’ > Hoe belangrijk is beeld bij het SchoolTV-weekjournaal? ‘Beeld is altijd het meest belangrijke. Maar wij hebben geen budget om onze buitenlandreportages zelf te maken, we hebben geen correspondentennetwerk en zijn dus afhankelijk van wat het archief ons biedt. In Nederland gaan we wel zelf draaien. We zijn daarbij niet bang om geëmotioneerde mensen in beeld te brengen, als je vervolgens maar niet kinderen in angst achterlaat. Dat is wel echt de gouden regel, kinderen verder helpen en in perspectief plaatsen. Uitleggen dat dit eigenlijk nooit voorkomt vertellen wat ze moeten doen als ze zich een keer ongemakkelijk voelen.’ > Jullie website is niet ondersteunend bij onderwerpen, om kinderen gerust te stellen. Waarom niet? ‘Ik heb geen flauw idee, daar hebben we het nooit over gehad. Ik denk dat het komt doordat het al zo in de programma’s zit ingebakken. We zullen kinderen nooit met angst laten zitten, dus is het ook geen issue is. Als leraren zouden aangeven dat kinderen zaten te trillen op hun stoelen en dat de leerkracht geen gereedschap had hen verder te helpen, weten we dat we iets verkeerd doen. Maar dat is niet het geval. Het zit zo in onze genen!’ > Waarvoor zetten jullie de website wel in? ‘Alle quizvragen bij de onderwerpen staan daar op. En ook melden we er kort nieuws.’
- 71 -
> Krijgen kinderen ook de mogelijkheid te reageren op uitzendingen? ‘Zeker. We krijgen elke dag mailtjes, vooral over Mister Right. Over verliefd zijn, kussen en dat soort onderwerpen. Ook wel op nieuws gerichte reacties, maar veel minder. Ze kunnen hun vragen kwijt per mail en wij zullen altijd zorgen dat het bij deskundigen terechtkomt. We hebben een heel groot netwerk, dus dat komt altijd op de juiste plek terecht. Op de website reageren kan niet nee. Een forum op de site is er nu in ieder geval nog niet, maar wellicht heeft de eindredacteur Juliette van Paridon daar al meer ideeën over.’
- 72 -
Bijlage 2: protocollen 1-8 Protocol 1: NOS Jeugdjournaal, uitzending 12-03-2010 Protocol 2: NOS Jeugdjournaal, uitzending 14-03-2010 Protocol 3: NOS Jeugdjournaal, uitzending 16-03-2010 Protocol 4: NOS Jeugdjournaal, uitzending 17-03-2010 Protocol 5: NOS Jeugdjournaal, uitzending 19-03-2010 Protocol 6: NOS Jeugdjournaal, uitzending 24-03-2010 Protocol 7: SchoolTV-weekjournaal, uitzending 19-03-2010 Protocol 8: SchoolTV-weekjournaal, uitzending 26-03-2010
- 73 -
Protocol 1 NOS Jeugdjournaal, uitzending vrijdag 12/03/2010
Onderwerp Vooruitblik itemonderwerpen, inclusief Milly Intro Vooruitblik jonge pianisten Milly Boele Wouter Bos stopt Jonge pianisten met platencontract Het weer en aftiteling
Tijdstip 00:00-00:18 00:19-00:28 00:29-00:52 00:53-03:40 03:41-07:30 07:31-10:15 10:16-10:43
Itemlengte 00:18 min. 00:09 min. 00:24 min. 02:47 min. 03:49 min. 02:44 min. 00:27 min.
MM = Milouska Meulens, presentatrice VO = Voice-over, mannenstem GN = Gijs van Nimwegen, politie Zuid-Holland PS = Peter van de Steenoven, schooldirecteur Shotlengte 00:53-01:04
01:05-01:12
01:13-1:20
01:21-01:46
Tekst MM: Dat zie je straks. We beginnen met naar nieuws uit Dordrecht. Daar zijn veel mensen bezorgd over de verdrijning, verdwijning, van Milly. Haar ouders, de politie, haar school, niemand weet wat er met haar is gebeurd. Ze is sinds woensdagmiddag verdwenen. VO: Langs de snelweg, op het station, in kranten, op internet, overal is het..
VO: ..opsporingsbericht van Milly te zien. Twee dagen geleden is het meisje ineens van huis verdwenen. De politie maakt zich zorgen. GN: Ja we maken ons heel erg ongerust. We hebben hier met een twaalfjarig meisje te maken. Die moet niet weg zijn, die
Beeld Milouska staat achter een desk, met in beeld een balkje met haar naam. Shot tot op kniehoogte. Links van haar een scherm met daarop een pasfoto van Milly.
Geluid
Beeld van autoweg met ernaast een billboard waarop het Amber Alert van Milly staat: een pasfoto met daarnaast de tekst ‘Millie Boele 12 jaar Dordrecht VERMIST’. Politiebureau in beeld met drie wapperende vlaggen. Beeld laat het hele gebouw van links naar rechts zien.
Geluiden van autoweg op de achtergrond.
Politieman, shot tot op de borst. Een balkje in beeld vertelt dat het Gijs van Nimwegen van de politie Zuid-Holland is. Hij staat in
Geroezemoes van het politiebureau.
Autoweg op de achtergrond.
- 74 -
01:47-01:51
moet niet verdwenen zijn. Die moet gewoon lekker thuis zijn. Maar wij weten niet waar zij is. Daar kan best iets ernstigs gebeurd zijn. Dus we zetten hier dertig politiemensen op om haar de hele tijd te zoeken. Uit te zoeken waar zij geweest is, wat er gebeurd is. Want ja, wat ik al zeg, een twaalfjarig meisje dat moet niet verdwenen zijn. Die moet gewoon lekker thuis zitten. En we willen haar zo snel mogelijk terug hebben. VO: Wat er precies gebeurd is, is dus niet duidelijk. Het meisje was woensdagavond alleen thuis.
01:52-01:56
VO: Om half zes sprak ze nog met haar moeder aan de telefoon en vertelde ze dat alles goed was.
01:57-02:02
VO: Toen haar moeder een uur later thuiskwam, was Milly ineens weg. Haar ouders en de politie staan voor een raadsel. GN: We weten niet wat er gebeurd is. Het zou bij wijze van spreken kunnen zijn dat Milly is weggelopen. Maar er kan ook iets anders aan de hand zijn, iets ernstigs, een misdrijf zoals we dat noemen. Maar dat weten
02:03-02:25
de hal van het politiekantoor. Links van hem twee telefonistes achter een balie. Rechts achter hem lopen mensen rond. Hij is in uniform en heeft een vrij serieus gezicht. Hij kijkt de interviewer in, die rechts van de camera staat. Kopje van de NOSmicrofoon is in beeld.
Ingezoomd beeld van Wind door de bomen. straatnaambordje van Schuilenburg 71 t/m 140 en 1 t/m 16, met daaronder een verkeersbord over een woonwijk met spelende kinderen en daaronder een bordje met een pijl en de tekst ‘Satelliet’. Een stukje van een boom Wind door de bomen. op de voorgrond, met aan de overkant van de autoweg in de verte dezelfde bordjes uit het vorige shot, die in een woonwijk blijken te staan. Door het beeld rijdt een fietser. Links in beeld een stuk van Wind door de bomen. een boom, op de achtergrond een ingezoomd huizenblok. Politieman Gijs in beeld, zoals in shot 01:21-01:46.
Geroezemoes van het politiebureau.
- 75 -
02:26-02:35
02:36-02:50
02:51-02:55
02:56-03:00
03:01-03:11
we dus niet. Vandaar dat we iedereen die misschien informatie heeft en die misschien iets gezien heeft of weet waar Milly is, vragen bel de politie, want wij willen zo snel mogelijk weten wat er aan de hand is. We willen zo snel mogelijk weten waar ze is, dan kunnen we haar terug naar haar ouders brengen. VO: Op de school en in de klas van Milly hebben de kinderen veel vragen. Ze praten veel met elkaar, met leraren en deskundigen over wat er gebeurd is. De reactie is vooral.. PS: Ja geschokt. Ja in het begin eigenlijk dat je het je niet voor kunt stellen dat een meisje van twaalf jaar, gewoon een leuk meisje waar niks mee aan de hand is, dat dat plotseling verdwenen is. Ja je kunt je niet voorstellen dat zoiets gebeurt. VO: De politie heeft ook met klasgenoten van het meisje gesproken om te kijken of zij nog tips hadden. VO: Maar ook hier heeft niemand een idee wat er gebeurd kan zijn.
VO: De politie werkt de hele nacht en het hele weekend door om de verdwijning van Milly op te lossen. Volgens de agenten hoeven andere kinderen niet angstig te worden en kan je gerust alleen thuis blijven of
Schoolplein waar wat jongeren (apart van elkaar) over het plein lopen en twee samen voetballen. Het beeld volgt de bal als hij naar rechts over het plein wegrolt. Man in beeld, shot tot op de borst. Balkje in beeld met de tekst ‘Peter van de Steenoven, directeur’. Op de achtergrond het schoolgebouw.
Jongeren praten op de achtergrond.
Uit het raam van de school zien we ingezoomd door de bomen een jongen hangen, die naar links kijkt. Op een bankje voor de school zitten drie jongens. Door de ramen zie je binnen ook jongeren lopen. Politiebureau ingezoomd op de drie wapperende vlaggen, langzaam inzoomend op het bord van de politie.
Wind.
Kreten van jongeren op de achtergrond.
Wind.
- 76 -
03:12-03:27
03:28-03:40
andere dingen doen. GN: Als je gewend bent om lekker buiten te spelen, blijf dat vooral doen. Meld wel aan je ouders waar je naartoe gaat, dat lijkt me altijd een goed idee. Zorg dat je het liefst in gezelschap bent van anderen, maar het is niet nodig om bang op straat te gaan. Dat eh, eh, dat is niet nodig. MM: Ben je toch ongerust of bang voor dit soort nieuws praat er dan over met iemand die je vertrouwt of kijk op jeugdjournaal.nl. Daar staan tips over wat je kunt doen. Je kunt ook een bericht achterlaten in ons gastenboek.
Politieman Gijs in beeld, zoals in shot 01:21-01:46.
Geroezemoes van het politiebureau.
Milouska zit in de studio, shot tot op borsthoogte. Ze kijkt recht de camera in.
- 77 -
Protocol 2 NOS Jeugdjournaal, uitzending zondag 14/03/2010
Onderwerp Vooruitblik itemonderwerpen, inclusief Milly Intro Vooruitblik wereldrecord Milly Boele Speeddaten met asielhonden Michael Schumacher terug Wereldrecord schaatsmolen Het weer en aftiteling
Tijdstip 00:00-00:18 00:19-00:27 00:28-00:46 00:47-03:28 03:29-06:18 06:19-08:28 08:29-09:45 09:46-10:31
Itemlengte 00:18 min. 00:08 min. 00:18 min. 02:41 min. 02:49 min. 02:09 min. 01:16 min. 00:45 min.
MM = Milouska Meulens, presentatrice VO = Voice-over, stem Milouska Meulens GN = Gijs van Nimwegen, politie Zuid-Holland Shotlengte 00:47-00:58
00:59-01:04
01:05-01:12
01:06-01:14
Tekst MM: Dat straks. De politie heeft 80 tips gekregen over Milly. Dat twaalfjarige meisje is al sinds woensdagmiddag zoek. En niemand weet wat er met haar is gebeurd. Ook de politie niet. Zelfs niet na alle tips die ze kregen. VO: Haar naam is binnen een week in heel Nederland bekend geworden. Milly het vermiste meisje van twaalf uit Dordrecht. VO: De politie zoekt met een team van dertig mensen naar haar. De afgelopen dagen heeft dat politieteam bij Milly thuis, op school.. VO: ..en in de buurt waar ze woont uitgebreid onderzoek..
Beeld Milouska staat achter een desk, met in beeld een balkje met haar naam. Shot tot op kniehoogte. Links van haar een scherm met daarop een pasfoto van Milly.
Geluid
Billboard aan paal waarop Amber Alert-bericht staat. Beeld zoomt schokkend in op het scherm met de tekst ‘Millie Boele 12 jaar Dordrecht VERMIST’. Een weg in een woonwijk, waarna het beeld langzaam naar links gaat waar een huizenblok staat. Uit de wijk komt een moeder met haar zoon ons tegemoet lopen. Ingezoomd beeld van straatnaambordje van Schuilenburg 71 t/m 140 en 1 t/m 16, met daaronder een verkeersbord over een woonwijk met spelende
Autoweg op de achtergrond.
Wind.
Wind, auto op de achtergrond.
- 78 -
01:15-01:17
VO: ..gedaan. Ook is een Amber Alert..
01:18-01:21
VO: ..verstuurd. Dat is een systeem om kinderen die verdwenen zijn op te sporen. VO: Op borden langs de snelweg, op websites en in emails en sms’jes vraagt..
01:22-01:24
01:25-01:34
01:35-01:50
01:51-01:56
VO: ..de politie mensen om hulp bij de zoektocht naar Milly. Gijs van Nimwegen van de politie in Dordrecht legt aan de telefoon uit wat er gebeurt met de tips. GN: Als wij een tip binnenkrijgen dan noteren wij dat natuurlijk goed en wij bekijken of die tip ons echt kan helpen en of die tip ook een echte tip is en niet een of andere flauwe grap. Dan gaan wij ermee aan de slag en dan onderzoeken we van a tot z.
VO: Toch weet de politie nog steeds niet waar Milly nu is.
kinderen en daaronder een bordje met een pijl en de tekst ‘Satelliet’. Links in beeld een stuk van een boom, op de achtergrond een ingezoomd huizenblok. Ingezoomd beeld van het scherm waarop het Amber Alert is weergegeven. Beeld van autoweg met ernaast het billboard met Amber Alert van Milly staat. Website van de politie met daarop het Amber Alertbericht, dat wordt aangeklikt, waarna de pasfoto van Milly op het computerscherm verschijnt. Een screenshot van het interview met Gijs van Nimwegen in het Jeugdjournaal van 12 maart. Een balkje in beeld geeft zijn naam en functie, politie Zuid-Holland. Op de foto zien we zijn hoofd, die links van de camera kijkt. Op de achtergrond de hal van het politiebureau. De gesproken tekst komt uitgeschreven in beeld, maar dit klopt niet exact: Als wij een tip binnenkrijgen, dan noteren we dat natuurlijk goed. We bekijken of die tip ons echt kan helpen. En of het een echte tip is en geen flauwe grap. Dan gaan de tip van begin tot eind onderzoeken. Politiebureau ingezoomd op het bord van de politie, langzaam uitzoomend op de drie wapperende vlaggen ernaast. Aan het
Wind.
Autoweg op de achtergrond.
Autoweg op de achtergrond.
Autoweg op de achtergrond.
Autoweg, wind op de achtergrond.
- 79 -
01:57-02:15
GN: Ik denk dat dat de belangrijkste vraag is. Waar is Milly nu? En op die vraag weten wij het antwoord nog steeds niet. Dus de gouden tip, en met de gouden tip bedoel ik dat iemand ons belt of ons mailt met de melding daar is Milly. Nou die hebben we nog niet binnen gehad. Daar zitten wij natuurlijk wel op te wachten.
02:16-02:22
VO: Volgens de politie komt het niet vaak voor dat het zolang onduidelijk blijft wat er met een kind is gebeurd.
02:23-02:38
GN: Het komt best wel eens voor dat kinderen vermist raken. Maar gelukkig komen de meeste kinderen na een paar uur weer terug. Dan zijn ze bijvoorbeeld bij een vriendje gaan spelen, maar hebben ze het vergeten te vertellen aan hun ouders. Maar dat kinderen zolang wegblijven als Milly dat komt eigenlijk bijna nooit voor. MM: Wij houden je op de hoogte van nieuws over Milly. Veel kinderen vinden het erg wat er is gebeurd. In ons gastenboek op internet staan reacties op de vermissing.
02:39-02:47
einde van het shot komt al de tekst van de politieman in beeld. Zelfde shot als 01:3501:50, maar nu met de volgende tekst in beeld: Ik denk dat de belangrijkste vraag is: Waar is Millie nu? En daarop weten we het antwoord nog steeds niet. Dus de gouden tip, dat iemand ons belt of mailt met de melding: Daar is Millie, die hebben we nog niet binnen. Daar zitten we natuurlijk wel op te wachten. Politiebureau in beeld met drie wapperende vlaggen. Beeld laat het hele gebouw van links naar rechts zien. De laatste tekstregel van het vorige shot staat nog even in beeld. En ook de eerste regel van het volgende shot komt al in beeld. Zelfde shot als 01:3501:50, maar nu met de volgende tekst in beeld: Het komt best wel eens voor dat kinderen vermist raken. (volgende zin komt pas in beeld als Gijs de zin al af heeft) Dan zijn ze bij een vriendje gaan spelen, maar zijn vergeten dat aan hun ouders te vertellen. Dat kinderen zolang wegblijven, dat gebeurt bijna nooit.
Wind.
Milouska achter haar desk in beeld, shot tot op heuphoogte. Ze kijkt recht naar voren de camera in.
- 80 -
02:48-02:52
MM: Aniek bijvoorbeeld laat weten: ik vind het heel goed dat er zoveel politie wordt ingezet.
02:53-03:00
MM: Mara schrijft: ik vind het heel erg voor de ouders, klasgenoten en de familie van Milly. Ik hoop dat ze gauw gevonden wordt. MM: En dat hoopt Bo ook. Die schrijft: Kinderen moeten niet bang zijn buiten, als je maar nooit met iemand meegaat. MM: En Mimi schrijft nog tot slot: Ik ben totaal niet bang, maar ik vind het erg zielig voor de familie en de vrienden van Milly. En natuurlijk ook voor Milly zelf. MM: De politie blijft doorzoeken naar Milly en ze vragen nog steeds mensen om tips. Heb je haar gezien, weet je waar ze is of denk je dat te weten, bel dan de politie of vraag aan je ouders om dat te doen.
03:01-03:06
03:07-03:15
03:16-03:28
Screenshot van het gastenboek van de Jeugdjournaalwebsite, met dikgedrukt het voorgelezen bericht. Screenshot van het gastenboek van de Jeugdjournaalwebsite, met dikgedrukt het voorgelezen bericht. Screenshot van het gastenboek van de Jeugdjournaalwebsite, met dikgedrukt het voorgelezen bericht. Screenshot van het gastenboek van de Jeugdjournaalwebsite, met dikgedrukt het voorgelezen bericht.
Milouska in beeld, zoals in shot 02:39-02:47.
- 81 -
Protocol 3 NOS Jeugdjournaal, uitzending dinsdag 16/03/2010
Onderwerp Vooruitblik itemonderwerpen, inclusief Milly Intro Vooruitblik lespakket dijken Milly Boele Guus Hiddink bondscoach Turkije Leven op de Zuidpool Paard vast op rivier Lespakket dijken Huis op z’n kop Het weer en aftiteling
Tijdstip 00:00-00:18 00:18-00:27 00:28-00:50 00:51-03:38 03:39-04:06 04:07-04:38 04:39-05:13 05:14-08:03 08:04-09:25 09:26-09:46
Itemlengte 00:18 min. 00:09 min. 00:22 min. 02:47 min. 00:27 min. 00:31 min. 00:34 min 02:49 min. 01:21 min. 00:20 min.
RM = Rozemarijn Moggré, presentatrice VO = Voice-over, stem Rozemarijn Moggré TS = Tamara Seur, verslaggeefster NOS Jeugdjournaal AS = Anniko van Santen, Opsporing Verzocht EK = Ed Kraszewski, politie Shotlengte 00:51-01:08
01:09-01:14
01:15-01:19
01:20-01:23
Tekst RM: Maar eerst nieuws over de twaalfjarige Milly. Het meisje uit Dordrecht is nu al bijna een week verdwenen. Er wordt nog steeds met man en macht naar haar gezocht. Met televisieprogramma’s, posters en een site probeert iedereen het meisje te vinden. Er zijn tot nu toe zo’n 250 tips binnengekomen. VO: Op steeds meer plekken in Nederland hangt informatie over het vermiste meisje. VO: Via de website www.millyboele.nl kun je posters downloaden.
VO: Op de poster staat een nieuwe foto van Milly. Op de oude had ze nog een beugel, maar..
Beeld Presentatrice Rozemarijn staat achter haar desk, shot tot op kniehoogte. Links van haar een scherm, waarop een foto van Milly verschijnt.
Geluid
Bloemenstalling, met inzoomend op het raam een poster over de vermiste Milly. Op de computer wordt www.millyboele.nl ingetikt, waarna we de website met foto van Milly zien. Ingezoomde poster uit shot 01:09-01:14. Uitzoomend op een man die links in het beeld naar
Wind.
- 82 -
01:24-01:26
01:27-01:31
01:32-01:34
01:35-01:36
01:37-01:39
01:40-01:41
01:42-01:50
01:51-02:03
02:04-02:06 02:07-02:19
VO: ..die had ze al een tijdje niet meer. De politie hoopt dat het voor mensen nu.. VO: . makkelijker is om haar te herkennen. Milly Boele van twaalf verdween.. VO: ..vorige week woensdag. Ze was thuis en had haar..
de poster staat te kijken. Twee foto’s in beeld, linker met beugel, rechter zonder beugel. Eén foto in beeld.
Boomstam rechts in beeld met op de achtergrond, aan de overkant van de weg, een woonwijk. Over de weg fietst een aantal fietsers. VO: ..had haar moeder aan Ingezoomd op een de telefoon, maar ze zei huizenblok, met links in dat ze.. beeld een stuk boom. VO: .. ging ophangen Verder ingezoomd op de omdat er iemand aan de ramen van een woning, deur was. met gesloten lamelle. Rechts in beeld de takken van een boom. VO: Toen haar moeder Paarse fiets in een thuiskwam, was ze fietsenstalling. verdwenen en.. VO: ..er is niets meer van Dezelfde woonwijk, haar gehoord. Wat er waaruit een moeder met precies is gebeurd, weet haar zoontje komt de politie niet. Er is een aanlopen, die samen de groot team van agenten weg oversteken. Waarover en specialisten op gezet. eerst een auto door beeld reed. TS: De politie is dus met Tamara loopt door een heel veel mensen bezig studio, vol camera’s en aan de zaak, maar ze zijn ander apparatuur. Drie nog steeds op zoek naar keer loopt er een tips. Vanavond is er ook medewerker door het een onderwerp te zien beeld, achter haar langs. over Milly in het In beeld een balkje met de programma Opsporing tekst ‘Tamara Seur, NOS Verzocht en presentatrice Jeugdjournaal’. Anniko vertelt hoe dat er ongeveer uit gaat zien. AS: Nou vanavond gaan Anniko loopt naar een we.. tafel met laptop. AS: aandacht besteden Anniko in beeld, shot top aan de vermissing van op haar middel. In beeld Milly. En stelt de politie een balkje met de tekst dus de vragen die ze nog ‘Anniko van Santen, hebben. Waar is Milly? Opsporing Verzocht’. Ze
Wind.
Wind.
Wind.
Wind.
Auto op de achtergrond.
Geroezemoes van de werkende mensen op de achtergrond.
- 83 -
02:20-02:25
Maar er komen bijvoorbeeld ook dingen aan bod over tijden of dingen die mensen misschien gezien hebben. En nou ja, dan hopen we dat de kijkers thuis daar antwoord op hebben. VO: Er gebeurt dus veel. Toch vinden sommige mensen dat er te laat alarm is geslagen toen ze weg was. Milly verdween..
02:26-02:27
VO: ..op woensdag en pas een dag later is er..
02:28-02:30
VO: .. een Amber Alert gekomen. Dat is een waarschuwingsysteem..
02:31-02:33
VO: ..als kinderen vermist zijn. EK: Het waarschuwingsysteem, het Amber Alert, zoals het er is, is er voor bedoeld om het heel snel te doen. Zo snel mogelijk, want dan kunnen al die mensen in Nederland meekijken naar.. EK: ..dat vermiste kind. Een dag later is.. EK: ..laat, maar ja, misschien beter laat dan nooit. VO: Want er zijn tot nu toe toch nog 250 tips binnen gekomen. En ze hopen dat door de tv-uitzending
02:34-02:43
02:44-02:45 02:46-02:48
02:49-02:57
kijkt rechts van de camera. Ze praat uitgebreid met haar handen.
Anniko en andere vrouwen kijken op de laptop. Op de achtergrond bekijkt een man de twee vrouwen. De camera draait om de vrouwen heen en eindigt zo ook kijkend naar het beeldscherm. Telefoonscherm van een Motorola, waarop een sms-bericht staat met de tekst: ‘Vermist Dordrecht, Sterrenbug, blank blond meisje 12 jaar 1,65 zwart wit vest, roze shirt blauwe spijkerbroek, bruine uggs, bij aantreffen bel 0786355000’. Billboard met het Amber Alert-bericht met de tekst ‘Millie Boele 12 jaar Dordrecht VERMIST’. Billboard op paal langs de autoweg. Politieman in beeld, shot tot op borsthoogte. Achter hem vijf politieauto’s op rij. Hij kijkt links van de camera. In beeld een balkje met de tekst ‘Ed Kraszewski, politie’. Het kopje van de NOSmicrofoon in beeld. Billboard met Amber Alert. Politieman in beeld, zoals in shot 02:34-02:43.
Autoweg op de achtergrond.
Autoweg op de achtergrond. Wind.
Wind. Wind.
Politiebureau ingezoomd op het bord van de politie, langzaam uitzoomend op de drie wapperende
- 84 -
02:58-03:08
03:09-03:22
03:23-03:38
vanavond iemand zich nog iets herinnert. AS: Nou je hoopt uiteindelijk toch dat Milly gewoon zo snel mogelijk wordt teruggevonden. Of dat mensen toch nog goed gaan nadenken en denken van ‘hé ik heb toch iets gezien, misschien heeft dat ermee te maken’. VO: De politie is blij met alle informatie, want elke aanwijzing klein of groot kan hen helpen Milly te vinden. Helaas is er tot nu toe geen gouden tip binnen gekomen en weten ze dus niet waar het meisje is. RM: De minister van Justitie heeft gezegd dat de regels voor een Amber Alert worden aangepast. Hij wil dat de politie voortaan zo snel mogelijk een waarschuwing via Amber Alert doet als er een kind vermist wordt. Het tv-programma Opsporing Verzocht is vanavond om kwart voor tien op Nederland 1.
vlaggen ernaast. Anniko in beeld, zoals in shot 02:07-02:19.
Website van de politie met daarop het Amber Alertbericht, dat wordt aangeklikt, waarna verschillende foto’s van Milly op het computerscherm verschijnen. Presentatrice Rozemarijn in beeld, shot tot op borsthoogte.
- 85 -
Protocol 4 NOS Jeugdjournaal, uitzending woensdag 17/03/2010
Onderwerp Vooruitblik uitzending Milly Intro Milly Boele Het weer en aftiteling
Tijdstip 00:00-00:18 00:18-00:27 00:28-11:44 11:45-12:07
Itemlengte 00:18 min. 00:09 min. 11:16 min. 00:22 min.
MM = Milouska Meulens G = Geïnterviewde TS = Tamara Seur, verslaggeefster NOS Jeugdjournaal PB = Paul van de Beek, hoofdofficier van justitie VO = Voice-over, mannenstem IRM = Interviewer Rozemarijn Moggré, NOS Jeugdjournaal NB = Nicolette Bovenhorst, woordvoerder politie Zuid-Holland RM = Rozemarijn Moggré, verslaggeefster NOS Jeugdjournaal. MD = Martin Dekker, basisschool Het Kristal PV = Peter R. de Vries, misdaadjournalist Shotlengte 00:28-00:44
00:45-00:49
00:50-00:55
Tekst MM: Hallo allemaal. Al de hele dag zie je en hoor je erover. Na een week van zoeken naar het twaalfjarige meisje Milly, is de politie gister met slecht nieuws gekomen. Het dode lichaam van Milly is gevonden. Ze is vermoord. Kinderen uit de buurt in Dordrecht zijn erg geschrokken en verdrietig. G: Nou ik dacht waarvoor..
G: ..moet het nou weer hier gebeuren. En waarvoor moet het ook eigenlijk gebeuren? Het had beter niet kunnen gebeuren.
Beeld Milouska staat achter een desk, met in beeld een balkje met haar naam. Shot tot op kniehoogte. Links van haar een scherm met daarop een pasfoto van Milly.
Geluid
Een meisje en jongen leggen bloemen bij een berg vol bloemen. Hun gezichten zien we niet duidelijk in beeld. Jongen van ongeveer 11 jaar pratend in beeld, shot tot op de borst. De jongen kijkt schichtig heen en weer tussen de grond en de interviewer, rechts van de camera. De kop van de NOS-microfoon in beeld. Op de achtergrond een bloemenberg en afzetlint.
Camera’s klikken. Op het einde van het shot horen we al een geïnterviewde jongen praten. Geroezemoes van de straat op de achtergrond.
- 86 -
00:56-00:58
00:59-01:05
01:06-01:12
01:13-01:16
01:17-01:34
01:35-01:36
01:37-01:56
G: Ja ik vind het heel triest.
Jongen van ongeveer 9 jaar pratend in beeld, shot tot op de borst. De jongens kijkt verdrietig naar beneden en naar de interviewer, links van de camera. NOS-microfoon duidelijk in beeld. Op de achtergrond een bloemenberg en afzetlint. G: Nou ik vond het niet Een meisje (links, leuk. Maar wel goed dat ze ongeveer 11 jaar) en wel gevonden is. Wel jongen (rechts, ongeveer jammer dat ze niet leeft. 10 jaar) in beeld. Meisje praat en kijkt daarbij naar de interviewer, links van de camera. Op de achtergrond legt een man bloemen neer. G: Ik dacht echt erg. Dit is Jongen van ongeveer 12, zo even schrikken. Het is kijkt naar de interviewer echt erg. links van de camera. Hij praat wat lachend, zenuwachtig, en kijkt een keer de camera in. MM: Tamara is voor het Milouska in beeld, zoals in Jeugdjournaal al de hele shot 00:28-00:44. Op het dag in Dordrecht. scherm naast haar staat Tamara in beeld. TS: Ja ik sta hier vlak bij Tamara in beeld, shot tot het huis van Milly. Hier op middel. Een balkje met achter mijn zijn al heel de tekst ‘Tamara Seur, veel bloemen neergelegd NOS Jeugdjournaal’. en knuffels en het gaat Achter haar een berg maar door. Iedereen is bloemen en een afzetlint hier heel erg geschrokken voor een huizenblok. Ze van het nieuws. Gisteren is wijst om zich heen. Achter ze gevonden en vandaag haar legt een jong meisje maakte de politie meer met haar vader bloemen bekend over wat er neer. precies is gebeurd. PB: En dat komt er in het Persconferentie van de kort.. politie, zittende pers en videocamera’s rondom een tafel met mannen in pak. PB: ..op neer dat hij rond Man met bril, in pak met dat tijdstip van half zes das. In beeld balkje met de naar de woning van Milly tekst ‘Paul van de Beek, is gegaan, nadat hij heeft hoofdofficier van justitie’. gezien dat zij Camera’s flitsen. Hij kijkt
Wind.
Wind.
Geroezemoes, pratend kind.
Woordvoerder begint al te praten aan het einde van dit shot.
Camera’s klikken.
- 87 -
01:57-01:59
02:00-02:03
02:04-02:06
02:07-02:11
thuisgekomen was. Dat hij haar heeft meegenomen naar zijn eigen huis en dat hij daar haar om het leven heeft gebracht. En vervolgens in die avond haar in de tuin heeft begraven. VO: Bij een persconferentie, waar veel journalisten waren, werd over.. VO: ..het nare nieuws verteld. Milly is vermoord door iemand uit haar straat.
VO: Gisteravond laat werd duidelijk dat de politie nieuwe aanwijzingen.. VO: ..had over wat er met Milly gebeurd was. De straat waar het meisje woonde werd afgezet..
02:12-02:18
VO: ..met politielinten en schermen. De politie zocht naar sporen van Milly in het huis en de tuin van een..
02:19-02:22
VO: ..buurman. Veel mensen uit de wijk keken toe
02:23-02:26
VO: Een paar uur later maakte de politie bekend dat Milly’s lichaam was gevonden.
02:29-02:37
G: Dat is gewoon heel
rechts van de camera naar meerdere punten, ook omhoog. Aan het einde kijkt hij naar beneden.
Tribune vol videocamera’s en cameramensen.
Camera’s flitsen.
Tribune vanuit ander punt. Op de voorgrond, staand en zittend op de grond ook schrijvende pers. Rozemarijn zit op de grond te schrijven en mee te kijken. Drie politiemannen praten met elkaar voor een afzetlint. Het is donker. Afgezette woningen door middel van ondoorzichtige hekken. Politiemannen lopen rond. Flits van een fototoestel. Het is donker. Twee politieauto’s en een bestelbusje onder een lantaarnpaal. Uitgezoomd naar de rest van de parkeerplek en de afzetting met politiemensen erachter. Hoog gefilmd, waardoor je achter de omheining politieauto’s en een busje kunt zien staan. Het is donker. Wachtende en starende meiden, ouders en politiemannen links en rechts van de weg, die leidt naar dezelfde woningen. Het is donker. Vier politiemannen in het donker bij de eerder getoonde woningen. Een rood/wit lint verspert de weg. Man met bril en baardje
Geroezemoes.
Geroezemoes.
Geroezemoes.
Geroezemoes.
Geroezemoes.
Geroezemoes.
- 88 -
02:38-02:45
vervelend. En nu hoor ik net ook, een meisje krijgt een telefoontje van haar vader, dat ze inderdaad gevonden is. Ja, diep triest. Diep triest. G: Ik vind het ook heel erg voor die ouders. Ja, geen woorden voor.
02:46-02:47
VO: Vandaag precies een week geleden..
02:48-02:49
VO: ..raakte Milly vermist.
02:50-02:56
VO: Dat werd al snel groot nieuws in Nederland en veel mensen leefden mee met de familie. De politie vroeg om naar haar uit te kijken.
02:57-03:01
VO: Op borden langs de snelweg en ook op posters en websites was een foto van haar te zien.
03:01-03:08
VO: Lange tijd had de politie geen idee waar Milly kon zijn. Tot gister, toen de man zelf aan de politie kwam vertellen wat hij had gedaan. PB: Hij is daar gekomen nadat hij zijn verklaring eerder aan zijn vriendin had verteld, die met hem samenwoont. En die hem heeft gezegd: ‘als ik dit zo hoor, dan kunnen we maar een ding doen en dat is naar het politiebureau gaan en dat jij daar verder je verhaal doet’. VO: Dat is wat er nu bekend is. Maar is ook nog een heleboel onduidelijk over de dood van Milly.
03:09-03:27
03:28-03:32
kijkt rechts van de camera. Hij heeft natte ogen.
Jongen van ongeveer 15 jaar kijkt links van de camera. Kijkt om zich heen, verdrietig gezicht. Ingezoomd op een huizenblok, met links in beeld een stuk boom. Paarse fiets in een fietsenstalling. Dezelfde woonwijk, waaruit een moeder met haar zoontje komt aanlopen, die samen de weg oversteken. Waarover eerst een auto door beeld reed. Billboard met het Amber Alert-bericht op paal, rechts langs de autoweg. Tekst op bord: ‘Millie Boele 12 jaar Dordrecht VERMIST’. Naam Milly Boele wordt ingetoetst op internet en website over Milly verschijnt in beeld.
Geroezemoes.
Paul van Beek in beeld, zelfde shot als in 01:3701:56. Camera flitst.
Camera klikt.
Jongens en meiden staan bij elkaar achter het afzetlint, hebben een afwachtende houding. Anderen fietsen weg. Camera filmt vanaf de
Wind.
Wind.
Wind. Auto op de achtergrond.
Autoweg op achtergrond.
- 89 -
03:33-03:37
03:38-03:50
03:51-04:05
04:06-04:12
04:13-04:25
04:26-04:45
VO: Er zijn allemaal vragen waar nog geen antwoord op is, maar die de politie nu onderzoekt. IRM: Wat gebeurt er nou met die man? NB: Nou deze man die zit vast, op het politiebureau. We gaan nog heel veel vragen aan hem stellen om te weten wat er is gebeurd. Nou voorlopig zit deze man echt nog wel even achter slot en grendel.
TS: Er is nog een ding wat heel erg opvalt. Deze man was namelijk zelf ook een politieagent. Hij werkte niet hier in Dordrecht, hij werkte in een andere stad. Dus hij heeft ook niet meegeholpen naar het speuren naar Milly. MM: Is er al meer bekend over hoe hij eruit zag toen hij aanbelde bij Milly? Had hij bijvoorbeeld politiekleren aan? TS: Nee dat weten we niet. Dat is niet bekend. Maar de kinderen die ik hier spreek, vinden het natuurlijk allemaal wel een heel erg eng idee dat een agent zoiets zou kunnen doen. En ook voor de politie zelf is het een schok. NB: De politieagenten zijn zelf ook allemaal heel erg geschrokken. Dit hadden wij natuurlijk ook niet verwacht. Maar politieagenten zijn niet eng. Mocht je een politieman in je buurt
verboden kant. Ander groepje jongeren en een vader, staan met de hoofden naar elkaar toe in een kring te praten. De vader wijst om zich heen.
Politievrouw in beeld, kijkt naar de interviewer rechts van de camera. Op de achtergrond een parkeerplek, met onder meer een politieauto in beeld. Een balkje met de tekst ‘Nicolette Bovenhorst, woordvoerder politie ZuidHolland’. Tamara in beeld, zoals in shot 01:17-01:34. Donkerder geworden, kaarsjes branden tussen de bloemen.
Rozemarijn stelt haar vraag voor het volgende shot al.
Camera’s klikken. Wind en geroezemoes.
Milouska in beeld, zoals in shot 01:13-01:16. Milouska kijkt naar het scherm links van haar, terwijl ze praat. Tamara in beeld, zoals in shot 03:51-04:05.
Achtergrondgeluiden uit Tamara’s locatie.
Politievrouw Nicolette in beeld, zoals in shot 03:3803:50.
Wind.
Geroezemoes en wind.
- 90 -
04:46-04:52
04:53-04:58
04:59-05:01
05:02-05:07
05:08-05:11
kennen, ga er naartoe. Praat met hem. Vraag je ouders om even mee te gaan desnoods, want politiemensen zijn echt geen enge mensen. Je hoeft er niet bang voor te zijn. MM: Milly zat in de brugklas van een middelbare school. Daar ben je ook geweest Tamara. Hoe was het daar? TS: Ja daar was het ook erg verdrietig. De leerlingen zijn vanmorgen opgevangen in hun eigen lokaal.. TS: ..met hun eigen leraar.
TS: In de hal was een speciale plek gemaakt, waar leerlingen een kaarsje konden branden of iets konden schrijven in een.. TS: ..schrijven in een speciaal gedenkboek. En de klas van Milly en nog een aantal van haar vriendinnen..
05:12-05:15
TS: ..zijn door hulpverleners apart opgevangen.
05:16-05:27
TS: Nou je snapt, het maakt allemaal heel diepe indruk. Niet alleen op de school van Milly, maar in heel Dordrecht. Roos was vandaag ook hier in de wijk en zij praatte
Milouska in beeld, zoals in shot 04:06-04:12. Eerst kijkt ze de camera in, waarna ze zich tot het scherm wendt. Tamara in beeld, zoals in shot 03:51-04:05.
Twee meisjes kijken naar een tafel, waarboven een foto van Milly hangt. Rechts zien we een meisje op de rug, het linkermeisje (met hoofddoekje) zien we van de zijkant. Twee meisjes zitten aan tafel, gebogen over een boek, waar het linker meisje iets in schrijft. Op tafel branden waxinelichtjes. Uitgezoomd zien we van een hoger standpunt een grote groep meiden en jongens bij de tafel staan, twee meisjes schrijven in het boek. Op tafel ligt een foto van Milly en staan bloemen. Ingezoomd zien we een meisje van de zijkant, die geconcentreerd iets in het boek schrijft. Tamara in beeld, zoals in shot 03:51-04:05.
Wind.
Geroezemoes.
Geroezemoes.
Geroezemoes.
Wind.
- 91 -
05:28-05:30
uitgebreid met kinderen hier. RM: De kinderen en volwassenen in de buurt van Milly zijn enorm geschrokken van het..
05:31-05:36
RM: ..nieuws. Niemand had kunnen denken dat het leven van het meisje zo zou eindigen.
05:37-05:43
G: Verschrikkelijk. Meestal is het dat het aan de andere kant van het land gebeurt en nu is het gewoon in je eigen straat. Ik vind het zo erg.
05:44-05:50
G: Nou ik dacht waarvoor moet het nou weer hier gebeuren. En waarvoor moet het ook eigenlijk gebeuren? Het had beter niet kunnen gebeuren.
05:51-05:54
G: Ze hadden heel ver gezocht, maar het was gewoon heel dichtbij.
05:55-06:00
G: Ik dacht van, het is een politieagent. Waarom doet ‘ie dan zoiets? En dan ook nog wel de buurman.
Een huilende vader omhelst zijn dochter. Er omheen meer meisjes en ouders, die allemaal om zich heen kijken. Overdag. Twee meisjes lopen langs het rood/witte afzetlint en leggen bloemen op een grote stapel bloemen en kaartjes. Hun gezichten staan neutraal. Meisje van ongeveer 13 jaar pratend in beeld, shot tot op de borst. Naast haar met alleen een schouder in beeld een vriendinnetje. Op de achtergrond rondlopende en stilstaande mensen. Een jongen komt aanfietsen. Ze kijkt de interviewer aan, rechts van de camera en kijkt op het einde verdrietig weg, naar rechts. De microfoon, van de NOS, helemaal in beeld. Jongen van ongeveer 11 jaar pratend in beeld, shot tot op de borst. De jongen kijkt schichtig heen en weer tussen de grond en de interviewer, rechts van de camera. De kop van de NOS-microfoon in beeld. Op de achtergrond een bloemenberg en afzetlint. Jongens van ongeveer 13 jaar, met een beugel, shot tot op de borst. Kijkt rechts van de camera naar de interviewer. Naast hem bloemen en het afzetlint. Man met camera loopt achter hem langs. Topje NOS-microfoon in beeld. Meisje van ongeveer 12 jaar, kijkt links van de camera, naar de interviewer. Links naast
Wind, pratende mensen op de achtergrond.
Wind, geroezemoes.
In haar stem zit een dikke snik.
Geroezemoes .
Wind.
Wind.
- 92 -
06:01-06:08
06:09-06:17
RM: Hier in de wijk waar Milly woonde, is het vandaag rustig en stil. Mensen zijn vooral verdrietig. En om dat verdriet met elkaar te kunnen delen, hebben ze daar een plek ingericht waar iedereen bloemen neer kan leggen en elkaar kan troosten.
06:18-06:22
G: Ik woonde zeg maar..
06:23-06:39
G: ..daar en ik speelde vroeger altijd met haar in de buurt. Ze was een heel lief meisje. IRM: En hoe was het om vanmorgen het nieuws te horen? G: Nou ik vond het echt verschrikkelijk. Ik had er gisteravond ook al naar gekeken en ik barstte gewoon in een keer uit. Dit verwacht je niet, ook sowieso niet van een politieagent. Dus ja, dat is gewoon raar om dat te horen. G: Het is gewoon
06:40-06:44
haar een hogere schouder, van waarschijnlijk een ouder. Vrouw met kinderwagen en kind loopt naar de bloemenberg en legt er een bloem bij, net als een andere vrouw. Op de achtergrond een grote groep mensen die hetzelfde van plan zijn. Een fotograaf zit gehurkt naast de bloemen en fotografeert het moment. Rozemarijn heeft NOSmicrofoon in haar hand en praat in de camera. Shit tot op borsthoogte. In beeld de tekst: ‘Rozemarijn Moggré, NOS Jeugdjournaal’. Rechtsachter haar de berg bloemen en mensen die er met hun kinderen bloemen neerleggen. Linksachter staan twee meisje samen te praten. Rozemarijn gebaart naar de bloemenplek. Ingezoomd leggen twee armen een bos bloemen neer. Uitzoomend horen ze bij een oudere vrouw. Twee meisjes van ongeveer 13 jaar staan naast elkaar. Eerst antwoordt de rechter. Nadat Rozemarijn een vraagt stelt, gaat de microfoon naar het linkermeisje, die antwoordt. Beide meisjes kijken verdrietig, en hebben eerder gehuild. Achter hun staat een schuur en een mannenfiets.
Twee meisjes, ongeveer
Camera klikt. Pratende mensen, wind.
Geroezemoes.
Aan het einde van het shot begint de volgende geïnterviewde al te praten. Geroezemoes.
Autoweggeluiden op de
- 93 -
onbegrijpelijk dat dat hier in de rustige buurt gebeurt.
06:45-06:47
06:48-06:50
06:51-06:59
07:00-07:12
07:13-07:17
07:18-07:22
07:23-07:29
14 jaar. De rechter praat, terwijl ze om zich heen kijkt. Op de achtergrond, achter afzetlint, een politieauto langs de weg, waar auto’s over langsrijden. RM: Ook op de oude Jongere schoolkinderen basisschool van Milly zijn staan om een hoge tafel ze geschokt. En ook.. en pakken er papiertjes. RM: ..hier is een plek waar Een klassenfoto met verdriet gedeeld kan daarop een nog jonge worden. Milly. Ervoor brandt een kaars. MD: Vorige week dinsdag Een man in de hal van een kwam ze nog haar basisschool. Shot tot op rapportcijfers laten zien borsthoogte. Praat in de aan een aantal NOS-microfoon en kijkt leerkrachten. Dus dat is rechts van de camera, wel heel confronterend als naar de interviewer. Balkje je dan hoort dat ze een in beeld met de tekst dag erna verdwenen is. ‘Martin Dekker, basisschool Het Kristal’. Rechts op de achtergrond de tafel met de klassenfoto en het kaarsje. IRM: Hoe was het om hier Een meisje van ongeveer vanmorgen op school te 11 jaar kijkt links van de komen? camera, shot tot op de G: Eh, ja wel moeilijk, want borst. NOS-microfoon toen ik al die mensen zag, duidelijk in beeld. Meisje moest ik gelijk weer kijkt steeds weg, verder huilen. En ook allemaal naar links. vriendinnen enzo, en de juf. Dus ja, toen was het wel een beetje moeilijk. RM: Om de familie van Een mand met kaarten vol Milly te troosten maken tekeningen. Uitgezoomd de kinderen kaarten. staat de mand op tafel, IRM: Wat heb je op je met daaromheen kinderen kaart gezet? die in het klaslokaal aan hun kaart werken. G: Eh, dat ik van d’r hou en Meisje van ongeveer 11 dat ik d’r heel erg mis. jaar kijkt naar beneden, achter haar de mand met kaarten en drie schrijvende en tekenende klasgenootjes. RM: De dader is dus een Foto van een lachende man uit de buurt en juist Milly, geplakt op een daarom zijn de doorzichtig plakkaat,
achtergrond.
Kinderen praten.
Kinderen op de achtergrond.
Kinderen.
Kinderen.
Geroezemoes.
- 94 -
buurtgenootjes nu extra voorzichtig.
07:30-07:35
G: Ik deed al bijna voor niemand open, omdat ik dat niet mocht. Maar nu doe ik al bijna voor helemaal niemand open. Alleen maar voor mijn familie enzo en mijn vriendinnen.
07:36-07:40
RM: Ondanks al het verdriet zijn de kinderen wel blij dat de dader is opgepakt en dat hij dus niet nog meer mensen..
07:41-07:45
RM: ..pijn kan doen.
07:46-07:49
MM: Tamara, wat gaat er verder nog meer gebeuren? TS: Nou je hoorde het net al even. De man die zit nu in de cel op het politiebureau. De politie praat met hem en hoopt dat hij de vragen die zij nog hebben, kan beantwoorden. En op die manier, en ook nog door verder onderzoek, proberen ze erachter te komen wat er nu echt is gebeurd. En voor mensen die, ja, meeleven of Milly willen herdenken, wordt er aanstaande vrijdag een
07:50-08:13
waarop allerlei handtekeningen staan. We zien dit tussen de schouders van een groepje meiden door. Achter het plakkaat zien we weer het rood/witte lint. Meisje van ongeveer 13 Geroezemoes. jaar pratend in beeld, shot tot haar middel. Rechts naast haar een vriendinnetje. Op de achtergrond legt een moeder bloemen neer en rechts in beeld, achter het vriendinnetje, lopen mensen rond. Het geïnterviewde meisje kijkt naar de interviewer, rechts van de camera. De NOS-microfoon, met hand, is duidelijk in beeld. Een meisje zien we Geroezemoes. ingezoomd van de zijkant, terwijl ze bloemen neerlegt. Op de achtergrond een cameraman. Een vader omhelst gehurkt Geroezemoes zijn jonge zoon, ernaast een meisje bij haar moeder op de heup. Milouska in beeld, zoals in shot 04:06-04:12. Tamara in beeld, zoals in shot 03:51-04:05. Een vrouw legt op de achtergrond bloemen neer.
Wind.
- 95 -
08:14-08:20
08:21-08:34
08:35-08:44
08:45-08:56
08:57-09:09
09:10-09:29
stille tocht gehouden hier in Dordrecht. MM: Oké Tamara, dank je wel. MM: Op onze website staan honderden reacties op het nieuws over Milly. Het houdt kinderen in het hele land bezig. MM: Tessa schrijft: ik vind het zo erg wat er is gebeurd. Ik kwam vanochtend beneden en mijn moeder zei : ‘Milly is dood’. Ik vind het best wel eng, want ik ben ook twaalf en het had mij net zo goed kunnen gebeuren. Ik wens iedereen die verdriet heeft sterkte. MM: Monica zegt: ik ben er niet zo van geschrokken, maar het is ook niet dat ik heel kalm blijf. Ik hoor het op het nieuws, op de radio, op de tv. Die man was ziek in zijn hoofd. MM: Wesley laat weten: ik vind het heel erg zielig wat er is gebeurd. Ik wens de familie en vrienden veel sterkte. Ik ben wel echt geschrokken, maar ik ben wel blij dat de man zelf naar de politie is gegaan en alles heeft toegegeven. MM: En Lissel: zomaar een jong meisje vermoorden kan echt niet. Maar om nu meteen alle politieagenten te wantrouwen, is ook overhaast. Wat ik me wel afvraag, is waarom die man het heeft gedaan. MM: Boosheid, angst en verbazing dat het om een buurman gaat die Milly heeft meegenomen. Een buurman die ook nog eens bij de politie werkt. Dat
Milouska achter haar desk in het midden van het beeld, zonder scherm naast haar. Shot tot op heuphoogte. Screenshot van het gastenboek van de Jeugdjournaalwebsite, met dikgedrukt het voorgelezen bericht.
Screenshot van het gastenboek van de Jeugdjournaalwebsite, met dikgedrukt het voorgelezen bericht.
Screenshot van het gastenboek van de Jeugdjournaalwebsite, met dikgedrukt het voorgelezen bericht.
Screenshot van het gastenboek van de Jeugdjournaalwebsite, met dikgedrukt het voorgelezen bericht.
Milouska in beeld, zoals in shot 08:14-08:20.
- 96 -
09:30-09:54
09:31-10:03
10:04-10:07
blijkt uit de reacties in ons gastenboek. Journalist Peter R. de Vries weet heel veel van misdaad en criminaliteit. We gingen bij hem langs en vroegen hem hoe vaak zulke nare dingen gebeuren. PV: Ik zeg zelf weleens, de kans dat je als kind zoiets overkomt, is even groot als dat je door de bliksem getroffen wordt. Nou en daar denken we eigenlijk nooit aan als we naar buiten gaan hè. We zeggen niet van, nou we gaan maar niet naar buiten want misschien worden we wel door de bliksem getroffen. En zo is het eigenlijk ook met de kans dat je, eh, slachtoffer wordt van een kindermoord. Dat gebeurt maar heel, heel erg zelden. VO: Als journalist maakt Peter R. de Vries een programma over misdaad en criminelen. Hij onderzoekt vaak gebeurtenissen, zoals nu bij Milly. VO: Het is dus belangrijk te weten dat het maar heel weinig voorkomt dat een kind wordt meegenomen..
10:08-10:09
VO: ..en vermoord.
10:10-10:23
PV: Nou deze zaak is echt heel uniek. Het komt maar heel weinig voor. Ik hou het al dertig jaar bij en dat zijn helemaal niet veel zaken. Het komt misschien per jaar in Nederland twee, drie keer voor.
Peter in zijn eigen studio, met rechts op de achtergrond een scherm waarop zijn naam en silhouet staan. Shot tot op borsthoogte. Balkje met de tekst ‘Peter R. de Vries, misdaadjournalist’. Kop NOS-microfoon in beeld.
Ingezoomd op tikkende Tikken op het vingers, daarna toetsenbord. uitzoomend op Peter en weer inzoomend op zijn hoofd van voren, terwijl hij naar het beeldscherm kijkt. Moeders en dochters staand en knielend bij de bloemenberg, we zien ze van achteren. Een moeder staat omarmd met haar dochter. Ingezoomd op roze rozen, kaarsjes en een foto van een paard. Peter R. de Vries in beeld, zoals in shot 09:30-09:54.
- 97 -
10:24-10:30
PV: Nou dat is op een kinderaantal van miljoenen in Nederland is dat natuurlijk eigenlijk helemaal niks. PV: Dat is ook de reden dat zo’n zaak als deze zo heel veel aandacht.. PV: ..heeft gekregen. Hè, als het elke dag vijf keer zou gebeuren.. PV: ..zou het niet meer zoveel aandacht krijgen.
Een moeder en dochter staan voor de bloemen en omhelzen elkaar innig, waarbij moeder troost.
Wind.
Ingezoomd een aantal bloemen en een beertje.
Wind.
Ingezoomd op andere bloemen.
Wind.
10:41-10:46
VO: De man die bij Milly aanbelde en haar meenam, woonde twee deuren verderop. Een buurman dus, die Milly vaker..
10:47-10:51
VO: ..had gezien. En ook nog een politieagent. PV: Ik zie helemaal voor me.. PV: ..hoe Milly heeft gedacht toen er werd gebeld. Oh, dat is die buurman, oom agent en nou ja, die vertrouw je natuurlijk blind. Hè, je ouders waarschuwen voor die vreemde man. Die waarschuwen niet voor oom agent die aan de overkant woont. Dus ja, het is zo begrijpelijk dat zij geen argwaan heeft gehad. Daar kan je niks tegen doen. VO: En toch schrikt ook Peter R. de Vries elke keer bij nieuws als dit. Maar bang hoef je er niet van te worden, zegt ‘ie. PV: Daarom heeft het ook niet zoveel zin om kinderen angst aan te jagen, alsof het je ieder moment overal kan gebeuren en je zomaar
Tekeningen hangen aan het afzetlint. Op de ingezoomde staat ‘Dag lieve Milly’. De camera gaat naar rechts en toont twee andere tekeningen met tekst. Zelfde shot als 10:3110:34, maar dan ingezoomd.
10:31-10:34
10:35-10:36
10:37-10:40
10:52-11:14
11:15-11:23
11:24-11:34
Zelfde shot als 10:0810:09. Wind.
Wind.
Peter R. de Vries in beeld, zoals in shot 09:30-09:54.
Een jong meisje loopt het beeld in en legt bloemen, bij een berg andere bloemen. Ze is samen met haar moeder en broertje. Peter R. de Vries in beeld, zoals in shot 09:30-09:54.
- 98 -
11:35-11:44
onderweg naar school de struiken in getrokken wordt. Want dat is gelukkig niet het geval. MM: Zit je met het nieuws over Milly? Praat er dan over met je ouders of op school en je kunt natuurlijk ook altijd een bericht achterlaten in ons gastenboek.
Milouska in beeld, zoals in shot 08:14-08:20. In beeld een balkje met ‘www.jeugdjournaal.nl’.
- 99 -
Protocol 5 NOS Jeugdjournaal, uitzending vrijdag 19/03/2010
Onderwerp Vooruitblik itemonderwerpen, inclusief Milly Intro Milly Boele Jacques Vriens’ 75e boek Alweer brand Veendam Willem-Alexander Afghanistan DWARS: verplicht douchen na gym Het weer en aftiteling
Tijdstip 00:00-00:16 00:17-00:26 00:27-04:02 04:03-06:30 06:31-06:50 06:51-07:16 07:17-09:43 09:45-10:08
Itemlengte 00:16 min. 00:09 min 03:35 min. 01:57 min. 00:19 min. 00:21 min. 02:26 min. 00:23 min.
MM = Milouska Meulens, presentatrice PC = Pepijn Croné, verslaggever NOS Jeugdjournaal. G = Geïnterviewde Shotlengte 00:27-00:41
00:42-01:12
Tekst MM: Hallo allemaal. In Dordrecht lopen vanavond een heleboel kinderen en volwassenen mee in een stille tocht. Zo willen ze het twaalfjarige meisje Milly herdenken dat is vermoord. Pepijn is in Dordrecht. Pepijn waar ben je precies?
Beeld Geluid Milouska staat achter een desk, met in beeld een balkje met haar naam. Shot zoomt vanuit de hele studio in tot op haar kniehoogte. Links van haar een scherm met daarop een pasfoto van Milly, wat verandert in een opname van Pepijn. Milouska wendt zich naar het scherm als ze tegen Pepijn begint te praten. PC: Nou ik sta hier nu voor Pepijn in beeld, met NOShet huis waar Milly microfoon in zijn hand. woonde. En zoals je achter Shot tot op borsthoogte. mij ziet liggen hier een Hij kijkt recht in de camera heleboel bloemen. en een keer achter zich Kinderen hebben hier de naar de bloemen. Balkje in hele dag bloemen beeld met ‘Pepijn Croné, neergelegd en het was dan NOS Jeugdjournaal’. Links ook heel erg druk. Het zal achter hem een overkapte hier ook veel drukker bloemenberg waar worden, want die stille mensen voor staan. Rechts tocht waar je het over had achter hem wachtende die begint al over een moeders met hun jonge kwartiertje. Heel veel kinderen en een vader kinderen hebben mij ook filmt de bloemen al verteld dat ze daar in neerleggende mensen. mee gaan lopen. Dat Meisje lopen door het
- 100 -
01:13-01:22
01:23-01:33
vinden ze belangrijk. Ze vinden het belangrijk om hun verdriet te delen en vooral ook om aan de familie te laten zien dat ze met ze meeleven. De broer en zus van Milly lopen zelf ook in die tocht mee. Heel veel verdriet hier dus onder kinderen. Ik sprak een aantal van hen daarstraks. PC: Wat kwam je hier doen? G: Ja ik kwam gewoon even een bloemetje neerleggen. We hadden ook een gedicht gemaakt en gewoon even om te zeggen dat we het ook erg vinden natuurlijk. Het is gewoon niet normaal wat er is gebeurd. PC: Hoe waren de afgelopen dagen nou voor jullie? G: Nou het was heel moeilijk, want in de klas daar gingen er ook een paar kinderen huilen en dan moest je ze steunen. Alleen dan moest je ook opletten dat je zelf niet ging huilen.
01:34-01:40
PC: Want vind je ervan, van die stille tocht? G: Ik vind het wel heel belangrijk dat gewoon voor Milly..
01:41-01:47
G: En ik ga vanavond ook bloemetje neerleggen en een paar knuffeltjes en een tekening. En het herinnert me gewoon aan d’r. G: Nou daar kan je gewoon mee je gevoelens delen. Dan hoef je het niet voor je te houden.
01:48-01:52
beeld.
Twee jongens van ongeveer 14 jaar in beeld, shot tot op borsthoogte. De linker praat tegen de interviewer, rechts van de camera. NOS-microfoon in beeld. Een balkje met ‘Geert-Jan’. Rechts achter de jongens de overkapte bloemenberg. Meisje van ongeveer 12 jaar, shot tot op schouderhoogte. NOSmicrofoon in beeld. Ze praat tegen de interviewer, links van de camera. Links achter haar een bloemenberg en brandende kaarsjes, waar een vrouw naar staat te kijken. Een balkje met ‘Myrthe’. Meisje van ongeveer 11 jaar, shot tot op schouderhoogte. Ze kijkt links van de camera, naar de interviewer. Een balkje met ‘Elianne’. Zelfde shot als in 01:2301:33.
Een kind hoest.
Jongen van ongeveer 11 jaar, shot tot op de borst. De jongen kijkt rechts van de camera, naar de
Pratende kleine kinderen.
- 101 -
01:53-02:03
G: Nou ik weet niet of het helpt ofzo. Want je blijft er altijd aan denken. Het zal wel, maar ik denk wel dat het wel goed is om zoiets te doen. Dat je toch laat zien dat het super erg is.
02:04-02:12
MM: We komen zo nog even terug bij Pepijn. De twaalfjarige Milly was een week lang vermist. Dinsdagnacht werd haar lichaam gevonden. MM: De man die ervan wordt verdacht Milly om het leven te hebben gebracht, is vandaag naar de rechtbank geweest. De rechter heeft besloten dat hij in de gevangenis moet blijven en dat psychiaters.. MM: ..hem gaan onderzoeken.
02:13-02:21
02:22-02:24
02:25-02:26 02:27-02:28
MM: De hele week was Milly groot in het.. MM: ..nieuws. Net voordat ze verdween, had ze..
02:29-02:31
MM: ..haar moeder nog aan de telefoon. Milly..
02:32-02:37
MM: ..hing op om de deur open te doen voor een buurman. Daarna werd door de politie overal naar haar..
interviewer. De kop van de NOS-microfoon in beeld. Een balkje met ‘Aaron’. Op de achtergrond de bloemenberg en een moeder die haar dochter omhelst. Meisje van ongeveer 13 in beeld, shot tot op schouderhoogte. Een balkje met ‘Veerle’. Ze kijkt links van de camera, naar de interviewer. Het puntje van de NOSmicrofoon in beeld. Links achter haar de bloemen en een fakkel. Milouska in beeld, zoals in shot 00:27-00:41. Op het scherm naast haar de foto van Milly.
Geroezemoes.
Politiebusje komt aanrijden, bij een hek. Fotograaf staat bij dit hek en maakt foto’s van de auto.
Wind.
Ingezoomd op stukje hek met bordje ‘Uitrit vrijlaten’. Hek schuift langzaam open.
Wind.
Ingezoomd huizenblok, bovenste etage. Zelfde huizenblok uitgezoomd. Ouder echtpaar loopt langs de huizen. Ingezoomd, door takken heen, een blauw raam van een van de huizen uit het blok. Ander huizenblok beeld. Camera zwenkt naar rechts en kijkt de weg uit, waar auto’s rijden.
Wind. Vogel fluit. Wind. Vogel fluit.
Wind, vogels in de verte.
- 102 -
02:38-02:41
02:42-02:44
02:45-02:47
02:48-02:54
02:55-02:56
02:57-02:58
02:59-03:01
03:02-03:05
03:06-03:10
MM: ..gezocht. In heel Nederland hingen posters met haar foto.
Man kijkt naar poster van Milly’s vermissing op een winkelraam. Camera zoomt in op de poster. MM: Haar lichaam werd Vier politiemannen in het uiteindelijk gevonden, donker bij de eerder heel dicht bij.. getoonde woningen. Een rood/wit lint verspert de weg. MM: ..haar huis. Ze was Afgezette woningen door vermoord door de middel van ondoorzichtige buurman die had.. hekken. Politiemannen lopen rond. Flits van een fototoestel. Het is donker. MM: ..aangebeld, de 26Twee politieauto’s en een jarige politieagent. Hij had bestelbusje onder een haar lichaam begraven in lantaarnpaal. Uitgezoomd zijn tuin. naar de rest van de parkeerplek en de afzetting met politiemensen erachter. Hoog gefilmd, waardoor je achter de omheining politieauto’s en een busje kunt zien staan. Het is donker. MM: De man heeft Ingezoomd op een bekend, dus toegegeven.. tekening uit de bloemenberg. MM: ..dat hij Milly heeft Moeder troost haar gedood. Maar waarom.. dochter, beide hebben rode ogen. Shot tot op heuphoogte. Ernaast een man die naar de bloemenberg (buiten beeld) staart. MM: ..daar is nog geen Bloemenberg met antwoord op te.. kaarsjes, onder overkapping. In het midden hangt een foto van Milly en tekeningen. Rechts ervan staat een man naar de foto te kijken. MM: ..geven. De politie Ingezoomd op een doet verder onderzoek om brandend waxinelichtje. daar achter te komen. Beeld vervaagt. MM: Pepijn, zometeen dus Milouska kijkt in de studio die stille tocht. Hoe zal die naar het scherm waar gaan? Pepijn op staat, zoals in het einde van shot 00:27-
Kindergepraat. Geroezemoes. Geroezemoes.
Wind.
- 103 -
03:11-03:15
03:16-03:18
03:19-03:21
03:22-03:24
03:25-03:29
03:30-03:32
03:33-03:34
03:35-03:56
PC: Nou vooraan de tocht rijdt een koets met vier paarden daarvoor. Paarden.. PC: ..waren de lievelingsdieren van Milly. Twee van de vier paarden zijn haar lievelingspaarden, daar heeft ze zelfs nog.. PC: ..op gereden. Roze was haar.. PC: ..lievelingskleur en dat valt ook goed terug te zien, want je ziet.. PC: ..overal roze bloemen.
PC: Nou, duizenden mensen hebben zich al aangemeld om mee te lopen in die tocht. Die zullen dus hier onder meer ook langskomen om weer hier.. PC: ..bloemen te leggen.
PC: En daarna, aan het einde van de tocht, verzamelen ze zich op een groot grasveld hier in Dordrecht en dan zal de burgemeester een toespraak houden. En dan zullen de klasgenoten van Milly zeshonderd ballonnen oplaten. Weer roze ballonnen. Straks als dat dan vanavond allemaal voorbij is dan gaan de mensen hier in Dordrecht, en vooral veel kinderen, ook weer doen wat ze de afgelopen dagen hebben gedaan. Namelijk samen
00:41. Pepijn in beeld, zoals in shot 00:42-01:12.
Koets met paarden en menners in beeld. Rechts staat een cameraman te filmen.
Twee paarden ingezoomd. Hun manen versierd met roze rozen. Een menner houdt het hoofd van een van de paarden vast. Kinderen en ouders lopen over een bospas, allemaal hebben ze witte en roze ballonnen, of bloemen, in hun handen. Lopende mensen met ballonnen en bloemen, van de achterkant. Ze lopen langs een parkeerplek. Man in oranje hesje loopt erachteraan. Ingezoomde koets, met achterop de foto van Milly in een fotolijst van roze bloemen. Pepijn in beeld, zoals in shot 00:42-01:12.
Paardenhoeven.
- 104 -
03:57-04:02
praten om toch dat grote verdriet samen te kunnen delen. MM: Oké, dankjewel. Als jullie meer willen zien van de stille tocht, dan kan dat morgen op onze website.
Milouska in beeld, shot tot op middelhoogte. Ze kijkt recht in de camera. In beeld een balkje met ‘www.jeugdjournaal.nl’.
- 105 -
Protocol 6 NOS Jeugdjournaal, uitzending woensdag 24/03/2010
Onderwerp Vooruitblik itemonderwerpen, inclusief Milly Intro Vooruitblik Marcelas bij Obama Milly Boele Euromast Rijksmonument Rookverbod op kinderplekken Obama ondertekent zorgwet Koeien naar buiten Nieuwe sport: wockey Het weer en aftiteling
Tijdstip 00:00-00:18 00:18-00:27 00:28-00:45 00:46-02:33 02:34-02:58 02:59-03:19 03:20-05:00 05:01-07:00 07:01-07:47 07:48-08:08
Itemlengte 00:18 min. 00:09 min. 00:17 min. 01:47 min. 00:14 min. 00:20 min. 01:40 min. 01:59 min. 00:46 min. 00:20 min.
RM = Rozemarijn Moggré, presentatrice Shotlengte 00:46-00:52
00:53-00:57
Tekst RM: We beginnen in Dordrecht. Daar is vanmiddag Milly Boele begraven. Voordat de begrafenis begon, was er een afscheidsdienst. RM: In de Ontmoetingskerk, vlak bij haar huis, is vanmiddag afscheid..
00:58-01:00
RM: ..genomen van Milly.
01:01-01:05
RM: ..twaalfjarige meisje werd twee weken geleden vermoord. Ze was bijna een week vermist.. RM: ..tot een buurman toegaf dat hij haar iets had aan gedaan. Haar.. RM: ..lichaam werd gevonden in zijn tuin.
01:06-01:09
01:10-01:17
Beeld Rozemarijn staat achter een desk, shot tot op kniehoogte. Links van haar een scherm met daarop een pasfoto van Milly.
Geluid
Kinderen en ouders lopen door openstaande deuren een gebouw in. We zien ze van de achterkant. Als de camera uitzoomt zien we dat het de ontmoetingskerk is en dat op de stoep ervoor twee politieman tussen de rondlopende mensen staan. Ingezoomd op een papier met de naam ‘Milly’, een olifantje, roze bloemen en een roze lantaarn. Ingezoomde foto van Milly in een lijst met roze bloemen.
Kerkmuziek.
Ingezoomd roze beertje tussen bloemstengels.
Wind en kerkmuziek.
Overkapte bloemenberg met erboven een foto van
Wind en kerkmuziek.
Kerkmuziek. Een hond kermt.
Kerkmuziek.
- 106 -
01:18-01:21
Waarom hij haar om het leven heeft gebracht en wat er precies is gebeurd, is nog niet bekend. RM: Veel mensen die naar de uitvaart kwamen, hadden iets rozes aan. Dat was..
01:22-01:24
RM: ..haar lievelingskleur. Dat kon je ook goed zien..
01:25-01:27
RM: ..aan de bloemstukken die mensen mee hadden gebracht. RM: Een deel van de bloemen die eerst vlak bij haar huis lagen, is op het..
01:28-1:30
01:31-01:36
RM: ..grasveld bij de kerk gelegd. Daar is ook een boom zilver geverfd, als aandenken aan Milly.
01:37-01:40
RM: Vrienden zijn bezig geld in te zamelen voor een gedenkteken.
01:41-01:44
RM: Dat komt later in plaats van de bloemen.
01:45-01:50
RM: Om half drie begon voor vrienden en familie een kerkdienst voor Milly.
Milly. Een man buigt zich over de berg. Camera zoomt in op de brandende kaarsjes vooraan. Jongeren staan in een rij naast elkaar te kijken naar bloemen en een foto van Milly. We zien ze allemaal op de rug, waardoor de foto goed zichtbaar is. Links staat voor de rij geluidsapparatuur. Ingezoomd zien we een meisje uit de rij, in het roze, steun zoeken bij haar vriend. Ingezoomd boeket roze rozen. Beeld vervaagt. Jongeren en ouderen staan om een bloemenberg, waar sommigen wat bloemen bij leggen. Eromheen staat geluidsapparatuur. Top van een zilveren boom. Camera daalt naar beneden, waar jongeren bloemen aan het neerleggen zijn. Jongeren zitten in een kring. De jongen die we van achteren zien, heeft een wit shirt aan met de tekst ‘Inzamelactie gedenkteken Milly’, in het roze. Het meisje dat we recht van voren zien, heeft een grote zonnebril op en kijkt triest. Een meisje legt bloemen bij de grote foto van Milly. De camera gaat naar links, waar drie meisjes kaarsen aansteken. Ontmoetingskerk helemaal in beeld, met gesloten deur. Rechts op de stoep twee politiemannen. Links zit op de muur een lange rij
Wind en kerkmuziek.
Wind en kerkmuziek.
Wind en kerkmuziek.
Wind.
Wind.
Wind.
Wind.
Kerkmuziek begint hard te spelen.
- 107 -
01:51-01:54
RM: Omdat er veel mensen waren..
01:54-01:58
RM: ..waren die niet meer in de kerk pasten, stonden er buiten luidsprekers..
01:59-02:01
RM: ..zodat iedereen het kon volgen. Er waren toespraken..
02:02-02:10
RM: ..er werd muziek geluisterd en gebeden. Na afloop van de dienst werd Milly begraven door haar familie.
02:11-02:24
RM: Helemaal aan het eind werd er een rap gedraaid met een tekst die speciaal voor Milly was gemaakt.
02:25-02:33
RM: En er komt dus waarschijnlijk een monument voor Milly om haar niet te vergeten. Waar dat precies komt en wanneer dat klaar is, dat is nog niet duidelijk.
mensen. Op de stoep zitten vier kinderen voor zich uit te kijken. Grasveld waar mensen in verschillende groepjes staan en zitten, rondom luidsprekers. Op de achtergrond rijden auto’s over een weg. Veel zijn in het roze gekleed. Ingezoomd groepje mensen. Een omhelzend jongen en meisje zien we op de rug. Een jongen en meisje zien we van de voorkant, beide kijken gepijnigd. Twee meisjes zijn in het roze. Zes jongens tillen de witte kist de lijkauto in. Vijf van hen zijn in zwart pak met een roze lintje om de arm. Een van hen is in spijkerbroek en roze shirt. Twee politiemannen staan in de houding naast de auto. De lijkauto rijdt over de weg. Voor in beeld een grasveld, met geluidsapparatuur. Een vrouw in rode jas rent met de auto mee. De camera gaat over het grasveld naar links en blijft hangen op de grote foto van Milly, met daaronder bloemen, brieven en een lantaarn. Rozemarijn in de studie, naast haar desk. Shot tot op middelhoogte. Ze heeft roze papiertjes in haar handen.
Kerkmuziek klinkt hard.
Kerkmuziek klinkt hard.
Kerkmuziek klinkt hard.
Kerkmuziek op de achtergrond.
Kerkmuziek op de achtergrond. Gaat over in een raplied, waarin duidelijk de naam Milly Boele klinkt.
- 108 -
Protocol 7 SchoolTV-weekjournaal, uitzending vrijdag 19/03/2010
Onderwerp Vooruitblik itemonderwerpen, exclusief Milly Boele Milly Boele Gevechten Israëliërs en Palestijnen Branden Veendam Politici stoppen Nieuws-update Uitleg over het heelal Mr. Right over cyberpesten Voetbalgeweld Uil als huisdier Cartoon
Tijdstip 00:18-00:41 00:41-04:34 04:35-05:50 05:51-06:37 06:38-07:23 07:24-09:19 09:20-14:50 14:51-18:13 18:14-25:31 25:32-29:35 29:36-30:09
Itemlengte 00:23 min. 03:53 min. 01:15 min. 00:46 min. 00:45 min. 01:55 min. 05:30 min. 03:22 min. 07:17 min. 04:03 min. 00:33 min.
JB = Jurre Bosman, presentator JS = Jaap Smit, Slachtofferhulp Nederland VO = Voice-over, vrouwenstem G = Geïnterviewde Shotlengte 00:40-00:50
Tekst JB: Ja het was deze week volop in het nieuws. De dood van het twaalfjarige meisje Milly uit Dordrecht. Daarover praat ik vandaag met Jaap Smit van Slachtofferhulp. Goeiemorgen Jaap.
00:50-00:52
JS: Goeiemorgen.
00:53-00:55
JB: We zetten eerst de gebeurtenissen in Dordrecht voor je op een rijtje. VO: Anderhalve week geleden kreeg de politie uit Dordrecht de melding dat Milly werd vermist. VO: De moeder van Milly vertelde dat zij haar dochter die dag nog aan
00:56-01:00
01:01-01:04
Beeld Presentator Jurre Bosman kijkt recht in de camera, terwijl op hem wordt ingezoomd. Hip vest aan en in zijn hand roze papieren. Naast hem een televisiescherm met daarop beelden van de Amber Alert over Milly en een foto van Milly. Jaap in beeld. Man van middelbare leeftijd in pak, maar met los jasje, zonder das en met de eerste knoop open. Jurre kijkt in camera, naast het beeldscherm, waarop het filmpje wordt gestart. Naam Milly Boele wordt ingetoetst op internet en website over Milly verschijnt in beeld. Stilstaand beeld woningen, stilstaand beeld paarse fiets in
Geluid
- 109 -
01:05-01:11
01:12-01:14
de telefoon heeft gehad. VO: Milly moest toen ophangen, omdat er een buurman voor de deur stond. Daarna was het meisje verdwenen. VO: De politie startte een groot onderzoek.
01:15-01:17
VO: Mensen werden ondervraagd en iedereen in de buurt kreeg een sms’je of mail met de vraag..
01:18-01:20
VO: ..of ze tips hadden over de verdwijning van Milly.
01:21-01:25
VO: De politie kreeg wel 250 tips binnen. Maar niet één leidde naar Milly.
01:26-01:29
VO: Tot afgelopen dinsdag. De buurman van Milly vertelt aan de politie dat.. VO: ..hij iets te maken heeft met de verdwijning.
01:30-01:33
01:34-01:38
VO: Buurman Sander V. is pas 26 jaar en politieagent. Hij werd..
fietsenstalling. Een jongetje steekt aan de hand van zijn moeder een autoweg over. Woonwijk op de achtergrond. Vier politiemannen in het donker bij de eerder getoonde woningen. Een rood/wit lint verspert de weg. Wachtende en starende meiden, ouders en politiemannen links en rechts van de weg, die leidt naar dezelfde woningen. Ook in het donker. Afgezette woningen door middel van ondoorzichtige hekken. Politiemannen lopen rond. Flits van een fototoestel. Twee politieauto’s en een bestelbusje onder een lantaarnpaal. Uitgezoomd naar de rest van de parkeerplek en de afzetting met politiemensen erachter. Hoog gefilmd, waardoor je achter de omheining politieauto’s en een busje kunt zien staan. Vier politiemensen in een groepje met de gezichten van de camera af. Straatnaambordje Schuilenburg 16 t/m 83 aan een paal, met daaronder een blauw waarschuwingsbord van een woonwijk met spelende kinderen. Foto van de wijk, van bovenaf waarin het betreffende blok blauw is gekleurd. Het huis van Milly krijgt een geel kleurtje, met de tekst
Pratende mensen op de achtergrond.
Pratende mensen op de achtergrond.
- 110 -
01:39-01:42
01:43-01:52
VO: ..gelijk die avond gearresteerd. In zijn tuin werd het lichaam van Milly gevonden. JB: Ja, het is een verschrikkelijk verhaal hè? Vermoord worden door je buurman die ook nog politieagent is. JS: Ja. JB: Jaap, ja, ik denk dan, kun je buurmannen en politiemannen nog wel vertrouwen..
01:53-02:14
JB: ..als je dit hoort? JS: Dat kan, maar iedereen is natuurlijk enorm geschrokken en meteen denk je dan van nou ja al die politiemannen zullen wel zo zijn of al die buurmannen. Maar dat is natuurlijk niet zo. Hier is echt, dit is zo raar en zo absurd. Dus we moeten niet vergeten dat natuurlijk buurmannen en politieagenten die kun je gewoon vertrouwen, maar soms gebeurt er zoiets vreselijks als dit en dan denk je ineens van nou ja dat zal wel voor iedereen gelden. Maar dat is natuurlijk niet zo.
02:15-02:18
JB: Dit zoals het nu is gebeurd, dat gebeurt eigenlijk maar één keer. JS: Ja. Daar schrikken we allemaal enorm van en dat is ook helemaal normaal. Maar alsjeblieft, je kunt de politieagent gewoon vertrouwen en buurmannen kun je ook gewoon vertrouwen.
02:19-02:29
‘Huis Milly’. Het huis twee woningen links ervandaan krijgt vervolgens ook een geel kleurtje met de tekst ‘huis agent’. Zelfde setting als 01:1801:20.
Pratende mensen op de achtergrond.
Jaap en Jurre zitten op oude televisies in de studie, met tussenin een televisiescherm met daarop het einde van het vorige shot. Overal liggen snoeren en er staan een groot rood en blauw licht. De mannen kijken elkaar aan. Jaap in beeld, shot tot op borst, met op de achtergrond het rode licht. Hij kijkt naar Jurre, rechts van de camera. In beeld komt een rood naambalkje met de tekst ‘Jaap Smit, Slachtofferhulp’. Jaap gebruikt bij het vertellen zijn handen, die daardoor af en toe in beeld komen.
Jaap en Jurre in beeld, zoals in shot 01:43-01:52. Jaap in beeld, zoals in shot 01:53-02:14.
- 111 -
02:30-02:32
02:33-02:39
02:40-02:42
02:43- 02:51
02:52-02:56
Alleen je moet natuurlijk wel voorzichtig zijn met wie je meegaat. JB: Ja. JB: Ja is het stom van Milly dat ze is meegegaan met deze man?
JS: Dat denk ik niet. Nee, dat denk ik niet. Niemand had dit verwacht en ineens gebeurt dat dan. JB: Maar de eerste reactie, de schrik en.. JB: ..de boosheid van iedereen, die is begrijpelijk. Maar daarna moeten we wel weer even goed.. JB: ..nadenken. JS: Ja. Dus het is heel normaal dat je er enorm van geschrokken bent en dat gaat ook wel weer over, na een tijdje. Maar we moeten niet gaan denken dat we nou voor iedereen bang moeten zijn. JB: Nee. JB: Nou, de kinderen in de buurt bij Milly die zijn natuurlijk ook heel erg geschrokken en verdrietig.
02:57-03:00
03:01-03:05
03:06-03:13
G: Verschrikkelijk. Meestal is het dat het aan de andere kant van het land is en nu is het gewoon in
Jurre in beeld, shot tot op de borst. Links naast zijn hoofd een blauwe lamp. Jurre kijkt naar Jaap, die links van de camera zit. Jaap in beeld, zoals in shot 01:53-02:14.
Jaap en Jurre in beeld, vanaf de linkerkant, waardoor we Jaap op de rug zien en Jurre recht naar ons toe zit, terwijl hij naar Jaap kijkt. Jaap in beeld, zoals in shot 01:53-02:14.
Jurre in beeld, shot tot de borst. Hij kijkt recht de camera in. Een huilende vader omhelst zijn dochter. Er omheen meer meisjes en ouders, die allemaal om zich heen kijken. Overdag. Twee meisjes lopen langs het rood/witte afzetlint en leggen bloemen op een grote stapel bloemen en kaartjes. Hun gezichten staan neutraal. Meisje van ongeveer 13 jaar pratend in beeld, shot tot op de borst. Naast haar met alleen een
Pratende mensen, wind.
Pratende mensen, wind. Het eindigt met wat klinkt als een snik.
In haar stem zit een dikke snik.
- 112 -
je eigen straat. Ik vind het zo erg.
03:14-03:20
G: Nou ik dacht waarvoor moet het nou weer hier gebeuren. En waarvoor moet het ook eigenlijk gebeuren? Het had beter niet kunnen gebeuren.
03:21-03:26
VO: Kinderen zijn ook bang geworden door het nieuws.
03:27-03:33
G: Ik deed al bijna voor niemand open, omdat ik dat niet mocht. Maar nu doe ik al bijna voor helemaal niemand open. Alleen maar voor mijn familie enzo en mijn vriendinnen.
03:34-03:38
schouder in beeld een vriendinnetje. Op de achtergrond rondlopende en stilstaande mensen. Een jongen komt aanfietsen. Ze kijkt de interviewer aan, rechts van de camera en kijkt op het einde verdrietig weg, naar rechts. De microfoon, van de NOS, helemaal in beeld. Jongen van ongeveer 11 jaar pratend in beeld, shot tot op de borst. De jongen kijkt schichtig heen en weer tussen de grond en de interviewer, rechts van de camera. De kop van de NOS-microfoon in beeld. Op de achtergrond een bloemenberg en afzetlint. Foto van een lachende Milly, geplakt op een doorzichtig plakkaat, waarop allerlei handtekeningen staan. We zien dit tussen de schouders van een groepje meiden door. Achter het plakkaat zien we weer het rood/witte lint. Meisje van ongeveer 13 jaar pratend in beeld, shot tot haar middel. Rechts naast haar een vriendinnetje in beeld. Op de achtergrond legt een moeder bloemen neer en rechts in beeld, achter het vriendinnetje, lopen mensen rond. Het geïnterviewde meisje kijkt naar de interviewer, rechts van de camera. De hand van de interviewer, met daarin de NOSmicrofoon is duidelijk in beeld. Ingezoomd op het profiel
Wind, geroezemoes.
Wind, geroezemoes.
Geroezemoes.
- 113 -
03:39-03:44
03:45-04:27
04:28-04:33
JB: Ja angst. Wat moet je doen als je bang bent geworden door dit verhaal? JS: Het niet gek van jezelf vinden.. JS: ..dat je bang bent. En praat erover. Ga niet stil in een hoekje zitten, maar praat erover met je papa en mama. Of misschien met je juf of je meester of de leraar of de lerares. Maar praat erover. Ga niet stil in een hoekje zitten, want het is normaal dat je hier gewoon erg van geschrokken bent. En bovendien, we zien er zoveel van op de tv. Dus je ziet het de hele dag. Ga er ook niet de hele dag naar zitten kijken hè. Ga ook gewoon de dingen doen die je normaal ook zou doen. Ga buiten spelen, ga sporten. Maar vind het niet gek van jezelf dat je er nu even gewoon erg van geschrokken bent. Maar praat erover. En als je het wilt, kun je ook met de Slachtofferhulp Nederland contact opnemen. We hebben een mooie site, ikzitindeshit.nl en daar kun je chatten met mensen van ons. Dus als je een vraag hebt of als je een zorg hebt of als je je verhaal kwijt wilt dan kun je daar terecht. JB: Helemaal duidelijk. JB: Vanavond wordt Milly herdacht. Om zeven uur begint er een stille tocht.
van het hoofd van een meisje, dat bukt om bloemen neer te leggen. Achter haar een televisiecamera. Jurre en Jaap in beeld, zoals in shot 01:43-01:52.
Jaap in beeld, zoals in shot 01:53-02:14.
Jurre kijkt in beeld, zoals in shot 02:52-02:56. Bij zijn laatste woorden, kijkt
- 114 -
Dank u wel. 04:34-04:35
hij naar links, richting Jaap. Jaap en Jurre in beeld, zoals in shot 01:43-01:52. Jurre kijkt op zijn roze briefjes.
- 115 -
Protocol 8 SchoolTV-weekjournaal, uitzending vrijdag 269/03/2010
Onderwerp Vooruitblik itemonderwerpen, exclusief Milly Boele Gezondheidszorg Amerika Begrafenis Milly Boele Valse brandmeldingen Vulkaanuitbarsting Ijsland Internetcensuur China Nieuws-update Chinese economie Mr. Right over internetten Verliefdheid Aids Cartoon
Tijdstip 00:17-00:35 00:35-02:05 02:06-02:50 02:50-03:36 03:37-04:34 04:35-05:25 05:26-07:10 07:11-13:41 13:42-17:07 17:08-23:37 23:38-28:32 28:33-29:05
Itemlengte 00:18 min. 01:30 min. 00:44 min. 00:46 min. 00:57 min. 00:50 min. 01:44 min. 06:30 min. 03:25 min. 06:29 min. 04:54 min. 00:32 min.
JB = Jurre Bosman, presentator VO = Voice-over Shotlengte 02:06-02:10
02:11-02:15
02:16-02:21
Tekst JB: Ja we hadden het vorige week over het vermoorde meisje Milly Boele. Zij is in Dordrecht begraven.
Beeld Presentator Jurre Bosma staat rechts in beeld, shot tot op kruishoogte. Jurre draagt een hip vest en in zijn handen heeft hij roze papieren. Links van hem staan drie televisieschermen, waarvan de grootste bovenop beelden van Milly toont. Het zoomt in op een foto van Milly. VO: Er is een speciale Kinderen en ouders lopen kerkdienst voor Milly in door openstaande deuren Dordrecht. een gebouw in. We zien ze van de achterkant. Als de camera uitzoomt zien we dat het de ontmoetingskerk is en dat op de stoep ervoor een politieman tussen de rondlopende mensen staat. VO: Buiten de kerk liggen Berg met bloemen, allemaal bloemen, kaartjes kaartjes en roze/witte en knuffels. ballonnen onder een overkapping. Het zoomt in
Geluid
Kerkmuziek op de achtergrond.
Kerkmuziek.
- 116 -
02:22-02:23
VO: Ook waren veel mensen in het roze gekleed..
02:24-02:27
VO: ..omdat dat Milly’s lievelingskleur was.
02:28-02:33
VO: En deze boom is zilver geverfd als aandenken aan haar.
02:34-02:49
VO: Na de dienst brengt de familie de kist met Milly van de kerk naar de begraafplaats.
op een deel van de bloemenberg. We zien een meisje in een roze blouse van de achterkant, shot tot op haar middel. Naast haar zien we haar vriend in pak met een roze strikje om zijn arm. Het meisje zoekt ondersteuning bij haar vriend. Ernaast een wegdraaiende jongen in het zwart die zijn jasje over zijn schouder gooit. Dezelfde drie jongeren zien we nu in de verte. Ze staan naast een rij anderen, die allemaal kijken naar een grote foto van Milly, tussen bloemen. We zien ze allemaal op de rug, waardoor de foto goed zichtbaar is. Ingezoomd zien we zilveren blaadjes van een boom, waarna de camera uitzoomt en de bovenkant van de boom zichtbaar wordt. Milly’s kist wordt uit de kerk gedragen. Aanwezigen staan aan beide kanten van het looppad. Achter de kist loopt de familie van Milly, elkaar omarmend. De camera volgt de kist richting de lijkauto. Twee politiemannen staan in de houding naast de auto. Zes jongens dragen de witte kist. Vijf van hen zijn in zwart pak met een roze lintje om de arm. Een van hen is in spijkerbroek en roze shirt.
Fotocamera’s klikken. Kerkmuziek.
Kerkmuziek.
Kerkmuziek. Fotocamera’s klikken.
Kerkmuziek. Camera’s klikken vaker en harder. Een auto toetert.
- 117 -
Bijlage 3: protocol 9 Milly Boele op website NOS Jeugdjournaal: static.nos.nl/jeugdjournaal
Datum 12-03-2010 13-03-2010 14-03-2010 15-03-2010 16-03-2010 17-03-2010 17-03-2010 17-03-2010 17-03-2010 18-03-2010 18-03-2010 18-03-2010 18-03-2010 19-03-2010 20-03-2010 21-03-2010 24-03-2010 27-03-2010
Kop Politie zoekt naar vermist meisje Reacties over vermist meisje 80 tips over vermist meisje Ouders Milly vragen hulp Al 250 tips over Milly LICHAAM VAN MILLY GEVONDEN Nog veel onduidelijkheid over Milly Verdachte heeft moord toegegeven Kinderen vertellen over Milly Speciale uitzending over Milly Buddy’s voor klasgenoten Milly Honderden reacties over Milly Onderzoek naar moordenaar Stille tocht voor Milly Duizenden mensen bij stille tocht Milly woensdag begraven Herdenkingsdienst voor Milly Lied voor Milly
Inhoud Tekst, foto, filmpje Tekst, foto, filmpje Tekst, foto, filmpje Tekst, foto, filmpje Tekst, foto, filmpje Tekst, foto, filmpje Tekst, foto, filmpje Tekst, foto, 2 filmpjes Tekst, foto, 2 filmpjes Tekst, foto, filmpje Tekst, foto, filmpje Tekst, foto, filmpje Tekst, foto, 2 filmpjes Tekst, foto, filmpje Tekst, foto, 2 filmpjes Tekst, foto, filmpje Tekst, foto, 2 filmpjes Tekst, foto, 2 filmpjes
12-03-2010: Politie zoekt naar vermist meisje De tekst van twee alinea’s en een lead vertellen over de vermissing van Milly. Ernaast een grote foto van Milly. Onderaan het bericht kun je een filmpje instarten wat hetzelfde filmpje is als de uitzending van 12 maart (protocol 1). Onderaan de tekst en helemaal onderaan de pagina bij ‘meer info’ word je doorverwezen naar een pagina die vertelt hoe je om kunt gaan met angsten (hierover later meer). 13-03-2010: Reacties over vermist meisje Dit artikel geeft vier reacties van kinderen over de verdwijning van Milly, uit het gastenboek van de website. Onderaan de tekst staat een link naar het gastenboek om daar mee reacties te kunnen lezen, of zelf iets kwijt te kunnen. Daaronder hetzelfde filmpje als in het bericht van vrijdag 12-032010 (protocol 1). Via de linkjes bij ‘meer info’ kom je ook op het gastenboek en op de pagina over omgaan met angsten. De foto is dezelfde als uit het bericht ervoor. 14-03-2010: 80 tips over vermist meisje Dit artikel geeft een update over de zaak. Dezelfde foto als in de vorige twee berichten wordt hierbij getoond en ook hetzelfde filmpje is weer aan te klikken (protocol 1). In de tekst staat een link naar het gastenboek en ook via ‘meer info’ kun je naar het gastenboek en de pagina over omgaan met angsten. 15-03-2010: Ouders Milly vragen hulp De tekst vertelt over de zaak Milly in het programma Opsporing Verzocht. Ernaast dezelfde foto van Milly als bij de eerdere berichten. In de tekst staan linkjes naar een eerder nieuwsbericht over deze
- 118 -
zaak, naar het gastenboek en naar de pagina over omgaan met angsten. Ook geeft het bericht een mailadres voor wie medeleven aan de familie wil betuigen en kun je de reportage uit de uitzending van zondag bekijken. Het filmpje bij dit bericht is het filmpje van de uitzending van zondag 14-032010 (protocol 2). ‘Meer info’ geeft de gebruikelijke twee linkjes plus een linkje naar een eerder nieuwsbericht: 80 tips over vermist meisje. 16-03-2010: Al 250 tips over Milly Dit bericht heeft een nieuwe foto van Milly. De tekst geeft een update over de vermissing van het meisje en geeft daarbij een link naar de website www.millyboele.nl, net als een link naar het gastenboek en de pagina over omgaan met angst. Bij ‘meer info’ vind je dezelfde drie linkjes. Het filmpje bij dit artikel is de reportage uit de uitzending van die dag (protocol 3). 17-03-2010: LICHAAM VAN MILLY GEVONDEN Deze tekst vertelt dat het lichaam van Milly is gevonden en dat later die ochtend de politie een persconferentie zal houden, waar meer bekend wordt gemaakt. Naast het bericht staat een foto van een politieman achter afzetlint, met daarachter allemaal mensen, en de tekst geeft een link naar een speciaal gastenboek over Milly. Bij ‘meer info’ staan linkjes naar het speciale gastenboek, de pagina over omgaan met angst en een ander nieuwsbericht over Milly. Het filmpje bij dit artikel is een nieuw filmpje, van 01:05 min., over de moord op Milly. Het geeft dezelfde beelden die later in de extra lange uitzending ook worden getoond, naast wat beelden van politiemannen bij een auto en een extra stukje interview van de man uit shot 02:29-02:37 van protocol 4. De reportage eindigt met de woorden: ‘De familie van Mily krijgt nu hulp, om het verdrietige nieuws over haar te verwerken’. 17-03-2010: Nog veel onduidelijkheid over Milly Dit bericht is een half uur na het vorige bericht geschreven en heeft als nieuwe update dat de dader zelf ook politieman is en dat hij in een huis tegenover Milly woonde. Bij de tekst staat dezelfde foto als bij het bericht van 16-03-2010 en geeft een link naar het speciale gastenboek. ‘Meer info’ geeft ook alleen een link naar het gastenboek over Milly. Bij de tekst staat hetzelfde filmpje als die bij het vorige bericht. 17-03-2010: Verdachte heeft moord toegegeven Dit bericht geeft meer duidelijkheid over de zaak en hoe de dader is gepakt. Het geeft dezelfde foto van Milly als bij de vorige berichten en in de tekst staat een linkje naar het speciale gastenboek. ‘Meer info’ geeft een link naar ditzelfde gastenboek en naar de pagina over omgaan met angst. Hetzelfde filmpje uit het vorige bericht kan worden bekeken plus daarbij een filmpje waarin een politiewoordvoerster aan het woord is, wat ook in de extra lange uitzending van die avond wordt getoond (protocol 4). 17-03-2010: Kinderen vertellen over Milly Deze pagina geeft korte, inleidende alinea´s bij twee filmpjes, waarin klasgenootjes en buurtgenoten van Milly aan het woord komen. Beide filmpjes worden in de extra lange uitzending van die avond getoond (protocol 4). Op de foto bij het bericht staat het gedenkboek voor Milly. De tekst bevat geen linkjes en bij ´meer info´ kun je alleen klikken naar ´meer nieuws over Milly´ wat uitkomt bij het vorige nieuwsbericht: Verdachte heeft moord toegegeven.
- 119 -
18-03-2010: Speciale uitzending over Milly Dit bericht vertelt dat de uitzending van gister helemaal over Milly ging, waarbij je het filmpje van de uitzending kunt bekijken (protocol 4). De foto bij de tekst is de eerder getoonde foto van Milly. In de tekst staan geen linkjes en ook ‘meer info’ ontbreekt. 18-03-2010: Buddy’s voor klasgenoten Milly Een korte lead vertelt dat klasgenoten hun verhaal kwijt kunnen bij oudere schoolgenoten. Op de foto bij het bericht staat een tafel met het gedenkboek. Het filmpje, van 00:50 min., toont eerst de beelden over het gedenkboek, die ook in de uitzending van de vorige avond naar voren kwamen (protocol 4). De reportage gaat verder met buddy’s Anouk en Marco, oudere schoolgenoten van Milly, die vertellen dat kinderen met verdriet bij hun terecht zouden kunnen. Er staan geen linkjes in de tekst en ook ‘meer info’ ontbreekt. 18-03-2010: Honderden reacties over Milly Dit artikel geeft vijf reacties van kinderen en schoolklassen uit het speciale gastenboek over Milly, waarnaar ook een link in de tekst staat. De foto bij het bericht is een screenshot van het gastenboek en het filmpje bij de tekst is de extra lange uitzending over Milly (protocol 4). Via ‘meer info’ kom je terecht bij het speciale gastenboek. 18-03-2010: Onderzoek naar moordenaar Dit artikel vertelt dat de dader naar de gevangenis moet en dat hij daar wordt verhoord. Het plaatje bij de tekst toont een gevangenis en heeft het onderschrift ‘Iemand die een moord pleegt, moet soms wel meer dan 30 jaar naar de gevangenis’. Naast de extra lange uitzending van de dag ervoor (protocol 4) kun je kijken naar een filmpje, van 01:19 min., waarin strafrechtdeskundige Mariëlle Bruning vertelt wat er gebeurt met moordenaars. Dit is een nieuw filmpje, dat niet in de uitzendingen wordt gebruikt. Ze legt in duidelijke taal uit wat er kan gebeuren met de dader, zo kan hij wel meer dan dertig jaar straf krijgen, als hij het heeft gedaan. Dit nieuws is zeer geruststellend voor kinderen die bang zijn dat hij het nogmaals zal doen. Linkjes in de tekst en ‘meer info’ ontbreken. 19-03-2010: Stille tocht voor Milly De lead en twee alinea’s vertellen over de stille tocht, die die avond zal plaatsvinden, en geven een korte samenvatting van het gebeurde. De foto naast het bericht is de eerder getoonde foto van Milly. Het filmpje bij het bericht is de extra lange uitzending van twee dagen ervoor (protocol 4). Dit artikel heeft geen linkjes of het kopje ‘meer info’. 20-03-2010: Duizenden mensen bij stille tocht Een samenvatting van de stille tocht is de inhoud van dit bericht, waarnaast een foto van mensen uit de tocht staat. Het eerste filmpje, van 01:03 min., is een verslag van de stille tocht. Pepijn is aanwezig en toont beelden van de stoet mensen die roze ballonnen en kaarsjes vasthouden en de koets met vier paarden, vooraan de stoet. Ondertussen geeft hij bijna fluisterend commentaar. Twee meisjes worden geïnterviewd en vertellen over de stille tocht, terwijl achter hen de stoet doorgaat. Het andere filmpje op deze pagina is de reportage uit de uitzending van de dag ervoor (protocol 5). De tekst bevat geen linkjes en ‘meer info’ bevat alleen de link naar het algemene gastenboek.
- 120 -
21-03-2010: Milly woensdag begraven Het nieuwsfeit uit dit bericht is dat Milly de woensdag erna begraven zal worden. In de tekst staat een link naar de internetsite waar je de kerkdienst voor Milly kunt volgen, als je niet bent uitgenodigd voor de dienst. De foto naast het bericht is de eerder getoonde foto van Milly. Het filmpje bij het bericht is de extra lange uitzending over Milly (protocol 4). ‘Meer info’ geeft de link naar de pagina over omgaan met angst. 24-03-2010: Herdenkingsdienst voor Milly Dit bericht geeft een samenvatting van de herdenkingsdienst. De foto bij het bericht is de eerder getoonde foto van Milly. Het eerste filmpje op deze pagina is een reportage over de herdenkingsdienst (protocol 6), die ook in de uitzending van die avond wordt getoond. Het tweede filmpje is de reportage over de stille tocht, die bij het bericht van 20-03-2010 werd gegeven. De pagina heeft geen linkjes of ‘meer info’. 27-03-2010: Lied voor Milly De lead van dit artikel vertelt dat vrienden en familie een lied hebben gemaakt, om geld in te zamelen voor een monument. Dit lied hoorden we ook in de reportage over de herdenkingsdienst (protocol 6). De foto naast de lead is de eerder getoonde foto van Milly. De enige alinea van dit bericht is een samenvatting van de door van Milly en geeft een link waar je de extra lange uitzending over dit onderwerp (protocol 4) kunt bekijken. Ook staat er een link naar het algemene gastenboek. Het onderste filmpje van de twee is het hele lied voor Milly, via YouTube. Het filmpje erboven is een reportage over het lied, met fragmenten hiervan, en een samenvatting van het gebeurde. De reportage bestaat uit eerder getoonde beelden, naast de beelden uit het lied. Het einde van de reportage is een shot uit het lied, waarin de zus van Milly zingt: ‘Lief klein zusje, we missen je, rust zacht’, terwijl ze naast een foto van Milly staat. Dat haar zus daar staat te zingen, is wel iets wat blijft hangen in je hoofd en je triest stemt.
- 121 -
