Schiedam
Basis voor een Gezonde Stad!
1. Bomenbeleidsplan
2. Bomenstructuurplan
3. Bomenbeheerplan
Gemeente Schiedam - Stedelijke Ontwikkeling Afd. BOR - Team Kennis en Regie p.a. Van Heekstraat 15 Postbus 79 3100 AB Schiedam T. 010 2191625 E.
[email protected] I. www.schiedam.nl
In samenwerking met:
M O Z A I E K
MOZAIEK Tuin- en Landschapsontwerpers Warmoezierskade 67 2805 PS Gouda E.
[email protected] I. www.mozaiek-ontwerpers.nl
Datum: september 2008
BOMENNOTA Schiedam - Deel 1. Bomenbeleidsplan
Schiedam
Basis voor een Gezonde Stad!
1. Bomenbeleidsplan
2. Bomenstructuurplan
Basis voor een Gezonde Stad
3. Bomenbeheerplan
Voor u ligt deel één van de Schiedamse BOMENNOTA, het bomenbeleidsplan.
Na vaststelling van het beleid komt het vervolg in de volgende twee
De subtitel is niet voor niks “basis voor een gezonde stad”. Een stad als
onderdelen,:het bomenstructuurplan en het bomenbeheerplan. In die
Schiedam kan gewoonweg niet zonder bomen. Hoe zou een stad zonder
praktische uitwerking komt het er op aan. Schiedam heeft tenslotte
bomen er uit zien: veel steen en asfalt, weinig koelte en schaduw en geen
een naam hoog te houden wat groen betreft. In de afgelopen decennia
nestgelegenheid voor vogels.
werden enkel belangrijke mijlpalen gehaald zoals de vaststelling van het
En dan hebben we het nog niet over zaken als stofvang, economische
Groenstructuurplan en bestemmingsplan Groene Long. Om deze ambities
waarde en ruimtelijke kwaliteit. Bovenal is een boom ook emotie. Hoewel
voort te zetten in de vorm van de bomennota is politieke wilskracht nodig,
we in Schiedam geen Anne Frankboom hebben, zijn veel burgers wel sterk
deskundig beheer en een gemotiveerde burgerij met oog voor bomen. Het
gehecht aan bomen omdat er vaak herinneringen aan vast zitten en omdat
zal daarom niet bij een papieren nota blijven.
ze de buurt een extra dimensie geven.
We zullen moeten streven naar een stadsbreed gedragen beleid waar
Toch worden bomen bedreigd. Allerlei ziektes rukken op vanwege de
krachtig uitvoering aan wordt gegeven.
klimaatverandering. Veel bomen verliezen de strijd om ruimte met de
Ik zie uit naar een lommerrijke stad waar het gezond toeven is voor nu en
groeiende infrastructuur en oprukkende bebouwing. Het lijkt er op dat het
vele generaties na ons.
aantal kapaanvragen sterk aan het groeien is. “Burgers houden van bomen, maar niet voor hun deur” is helaas een vaak gehoorde uitspraak.
Yoric Haan
Redenen genoeg dus om een helder bomenbeleid te voeren in de stad met
Wethouder gemeente Schiedam
sleutelwoorden als kwaliteit, behoud, verjonging en toezicht.
BOMENNOTA Schiedam - Deel 1. Bomenbeleidsplan
Basis voor een Gezonde Stad
Aanleiding
stad. De belevingswaarde van het straatbeeld en van onroerend goed wordt
In 2007 heeft het college de wens uitgesproken voor het opstellen van
immers vergroot door de aanwezigheid van bomen. Verder hebben bomen in
een beleidsstuk ten aanzien van bomen en boomstructuren in Schiedam.
meerdere of mindere mate een ecologische waarde. De oudere bomen in de
Deze wens komt voort uit de toenemende druk op bomen in de stad die
stad hebben tevens een historische en soms ook emotionele waarde. Heel
de laatste jaren steeds sterker ervaren wordt. Bovendien is er vanuit de
belangrijk is dat bomen bijdragen aan een gezond leefmilieu in de stad.
raad de behoefte aan een beter kapvergunningsbeleid, mede door nieuwe regelgeving die in de toekomst van kracht wordt. Minstens zo dringend is
Al deze zaken samengenomen kan de conclusie worden getrokken dat een
echter de behoefte aan een goed bomenbeleid vanuit het vakgebied van
goed bomenbeleid niet slechts een wens is maar op zijn minst noodzakelijk
Groen en Ruimtelijke Ordening. Vanwege het toenemend aantal ziektes en
om de kwaliteit van het bomenbestand in de een stad als Schiedam te
de steeds duidelijker waarneembare klimaatsverandering is het van het
handhaven en liefst zelfs te vergroten.
grootste belang om een helder beleid te voeren aangaande de bomen in de Reikwijdte
stad.
Deze nota heeft betrekking op alle bomen binnen de gemeentegrenzen, Veel bomen in Schiedam zijn de achterliggende jaren gesneuveld. De
waarvan de gemeente Schiedam eigenaar is.
compensatie blijft ver achter bij de voorgeschreven norm. Niet alleen
In sommige gevallen heeft deze nota ook betrekking op bomen die op
bovengronds neemt de ruimtelijke druk op bomen in de stad toe. Ook
particuliere grond staan. Het betreft dan bijvoorbeeld monumentale bomen.
ondergrondse infrastructuren leggen een steeds groter beslag op de groeiruimte voor bomen. Wanneer de groeiruimte voor bomen echter teveel
Waarom deze Bomennota?
wordt beperkt is wortelopdruk vaak het gevolg.
Als eigenaar en beheerder van de bomen in Schiedam is de gemeente
Gelukkig zijn er echter ook positieve redenen te noemen die pleiten voor
verantwoordelijk voor goed bomenbeleid. Dat beleid is gebaseerd op
een goed bomenbeleid. Zo is er de laatste jaren een duidelijke trend
een visie, waarin een toekomstige rol aan de bomen wordt toegekend;
waarneembaar van een toenemende waardering voor bomen en groen in de
welke betekenis hebben bomen voor Schiedam en hoe wil de gemeente
BOMENNOTA Schiedam - Deel 1. Bomenbeleidsplan
haar bomenbestand beheren? In Schiedam was die visie nog niet
Planhorizon
uitgekristalliseerd en was het beleid voor een groot deel van het
Voor deze Bomennota wordt het jaar 2020 als planhorizon gehanteerd.
bomenbestand nog niet geregeld.
Vijf jaar na vaststelling zal de nota worden geëvalueerd. Blijkt uit de evaluatie dat enige aanpassingen nodig zijn, dan wordt dit in een aanvulling
Drieluik: Bomenbeleidsplan - Bomenstructuurplan - Bomenbeheerplan
opgenomen. Ook tussentijdse aanpassingen zijn mogelijk, de regie hierop
De bomennota is een overkoepelende nota die is uitgesplitst in een drieluik:
wordt gevoerd door de vakgroep Groen en Openbare Ruimte.
1. Bomenbeleidsplan
Doelstelling
2. Bomenstructuurplan
3. Bomenbeheerplan
Doelstelling van de Bomennota is het formuleren van standpunten over hoe In het bomenbeleidsplan is het beleid ten aanzien van bomen in Schiedam
de gemeente met haar bomenbestand om wil gaan. Deze doelstelling valt
beschreven. Het bomenstructuurplan, behelst de concrete en fysieke
uiteen in de volgende punten:
vertaling van dit beleid naar een definiëring van (gewenste) bomen en
-
Inzicht krijgen in de betekenis, waarden, sterke punten, zwakke
boomstructuren in de stad. Het bomenbeheerplan vormt het laatste
punten, kansen en bedreigingen van/voor bomen in Schiedam;
onderdeel van de drieluik en beschrijft het beheer dat noodzakelijk is om
-
Opstellen en actualiseren van richtlijnen met betrekking tot
het beschreven beleid uit te voeren en de (gewenste) bomenstructuur te
ontwerp, aanleg en beheer;
handhaven of te creëren en te versterken.
-
Directe kennis- en beleidsoverdracht naar college, bestuur, andere
diensten en, indirect, naar de burger als communicatiemiddel.
Basis voor een Gezonde Stad
BOMENNOTA Schiedam - Deel 1. Bomenbeleidsplan
Voorwoord
4
Toelichting op de bomennota
6
Samenvatting
10
1. 1.1. 1.2. 1.3.
Inleiding Bomenbeleidsplan: “Basis voor een Beter Bomenbeleid” Doelstelling van het bomenbeleidsplan Opbouw en leeswijzer
12 12 12 12
2. 2.1. 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 2.2.3. 2.2.4. 2.3. 2.4.
Het belang van bomen Algemene betekenis voor mens en milieu Sociale waarde Schoonheid Identiteit en structuur Gezonde leefomgeving Cultuurhistorisch Ecologische waarde Economische waarde
14 14 14 14 14 14 14 15 15
Bomen in Schiedam De betekenis van bomen in Schiedam Waardering Lusten en lasten Ontwerpcultuur Aanlegcultuur
16 16 16 16 17 18
3. 3.1. 3.1.1. 3.1.2. 3.2. 3.3.
3.3.1. 3.3.2. 3.3.3. 3.4. 3.5. 3.6. 3.6.1. 3.6.2. 3.7.
Algemeen Bomen in verhardingen Bomen in groen Beheer en budgetten Bestaand beleid Samenstelling huidig bomenbestand Kwantiteit Kwaliteit Bomen in particuliere tuinen
4. 4.1. 4.1.1. 4.1.2. 4.1.3. 4.1.4.
Analyse 26 Inleiding 26 Sterke kanten van de bomen van Schiedam 27 Zwakke kanten van de bomen van Schiedam 27 Kansen voor de bomen van Schiedam 28 Bedreigingen voor de bomen van Schiedam 28
5. 5.1. 5.2. 5.3. 5.4. 5.5. 5.6.
18 19 19 20 21 22 22 23 24
Visie en beleid 30 Algemeen 30 Bomenbestand 31 Vitaal 31 Aantrekkelijk voor de mens 32 Aantrekkelijk voor de natuur 32 Toekomstwaarde 33
Bronvermelding 34
Basis voor een Gezonde Stad
Het bomenbeleidsplan maakt onderdeel uit van de Bomennota Schiedam.
Bomen horen al bij de stad sinds de eerste bewoning daarvan. In de
De Bomennota heeft als thema “Basis voor een Gezonde Stad” en bestaat
afgelopen eeuwen is er veel veranderd. De bebouwde stad is explosief
na afronding uit een drieluik: Bomenbeleidsplan, Bomenstructuurplan en
gegroeid en de druk op de openbare ruimte is enorm toegenomen. Dit
Bomenbeheerplan.
zorgt er voor dat de boom, zowel boven als onder de grond, steeds vaker in de knel komt. De plaats van de boom in de stad heeft direct invloed
Schiedam telt ongeveer 30.000 bomen in de openbare ruimte. Daarnaast
op onze ontwerp- en aanlegcultuur. De boom is noodzakelijk maar vaak
staan er nog een onbekend aantal bomen op particuliere grond.
ook lastig. De keuze voor de juiste boom op de juiste plaats met de juiste voorwaarden voor zijn leefomstandigheden en beheer is vaak een complexe
Bomen zijn van belang voor de stad. Bomen hebben een eigen schoonheid
opgave. Het liefst zouden we alleen bomen in het groen zien staan maar
en geven identiteit en structuur aan: de stad, wijken, buurten en straten.
in de stenen stad is dit een onmogelijke opgave. Aangezien een boom een
Bomen hebben een positieve invloed op ons leefmilieu, ze leveren zuurstof,
levend object is en, nadat deze eenmaal is gerooid, niet zomaar terugkomt
vangen stof, zorgen voor schaduw en verkoeling, geven kleur aan de
en jaren nodig heeft om de bestaande kwaliteit te compenseren moet er
omgeving en verhogen de economische waarde van ons vastgoed. Verder
zorgvuldig omgegaan worden met bestaande bomen.
zijn bomen van belang voor de stadsnatuur, met name in het wild levende dieren gebruiken bomen op verschillende manieren en in het microklimaat
In het bomenbeleidsplan wordt een sterkte / zwakte (SWOT) analyse
in en rond de bomen vinden verschillende planten en dieren hun plek.
uitgevoerd met betrekking tot bomen in Schiedam en worden kansen en
Bomen worden door de burger over het algemeen hoog gewaardeerd.
bedreigingen geformuleerd. Hieruit volgen de visie en beleidsvoorstellen met betrekking tot de plaatselijke kapverordening, beheer en bescherming
Naast alle voordelen hebben bomen ook nadelen. Bomen “veroorzaken”
van bomen en behoud van een gezond, vitaal en aantrekkelijk
wortelopdruk en ongewenste schaduw, er valt van alles uit bomen zoals
bomenbestand met een goede toekomstwaarde. Het beleid moet voldoende
blad, bloemen, pluizen, kleefstof en vogelpoep en bomen staan op
mogelijkheid bieden voor de burger om bezwaar te maken tegen het
plekken waar we ook andere bestemmingen aan kunnen geven zoals een
rooien van bomen zonder dat dit gepaard gaat met onnodig ingewikkelde
parkeerplaats, een speelplaats of een mooie bouwlocatie.
10
BOMENNOTA Schiedam - Deel 1. Bomenbeleidsplan
procedures. In de praktijk blijkt dat verschillend aangekeken dient te
Waardevol voor de natuur:
worden tegen het beleid met betrekking tot de openbare boom en de
• Leefruimte, vestigingsruimte, structuur en biodiversiteit en variatie
particuliere boom.
waarborgen.
Bomen stammen uit het verleden, hebben een plaats in het heden en
Toekomstwaarde:
verdienen bescherming voor de toekomst.
• Bescherming: juridisch, in Ruimtelijke Ontwikkeling, op bouwplaatsen en
De algemeen geformuleerde visie luidt dan ook als volgt;
bij werkzaamheden. • Adequaat beleid inzake uitgifte kapvergunningen en handhaving herplant
Schiedam streeft naar een bomenbestand in het jaar 2020 dat vitaal en
verplichtingen, implementatie beleid in omgevingsvergunning.
waardevol is voor mens en natuur en toekomstwaarde heeft voor komende generaties.
Deze actiepunten worden verder uitgewerkt en geïmplementeerd in: het bomenstructuurplan, bomenbeheerplan, APV / kapverordening,
Naar aanleiding daarvan zijn de volgende actiepunten geformuleerd:
handhavingsbeleid, Programma’s Van Eisen openbare ruimte, bestekken, milieubeleidsplannen GIS en beheerplannen.
Bomenbestand: • Opname en registratie van het openbaar en particulier bomenbestand. Vitaal: • Onderhoud bovengronds en ondergronds. • Voorkomen monoculturen en de juiste boom op de juiste plaats. Waardevol voor de mens: • Beeld in de stad. • Waarborgen milieukwaliteit en Microklimaat. • Waarborgen veiligheid. • Beperken van overlast. • Particuliere bomen, aanpassen APV.
Basis voor een Gezonde Stad
11
1.1. Het bomenbeleidsplan “Basis voor een gezonde stad”
1.3. Opbouw en leeswijzer
Het bomenbeleidsplan is het eerste onderdeel van de Bomennota Schiedam
Het bomenbeleidsplan heeft een heldere opbouw en is geschreven in
en moet gezien worden als de basis voor de andere twee onderdelen
eenvoudige taal. Na deze inleiding wordt in hoofdstuk 2 allereerst ingegaan
van de nota, het bomenstructuurplan en het bomenbeheerplan. In het
op de algemene aspecten van bomen in de stad. In hoofdstuk 3 worden de
bomenbeleidsplan is het beleid geformuleerd ten aanzien van bomen in
specifieke kenmerken van het bomenbestand van Schiedam beschreven.
de stad voor de komende tien jaar. Samen met het bomenstructuurplan
Als vierde hoofdstuk is een SWOT-analyse opgenomen op basis waarvan de
en het bomenbeheerplan vormt het bomenbeleidsplan de Bomennota
visie en de daarvan afgeleide beleidsdoelstellingen en instrumenten zoals
Schiedam die, zoals de ‘slogan’ zegt, de basis moet vormen voor een beter
beschreven in hoofdstuk 5 zijn gebaseerd.
bomenbeleid dat uiteindelijke resulteert in een gezonde stad.
Tot slot zijn in de bijlagen eisen, randvoorwaarden, omgangsregels en procedures opgenomen die ertoe moeten leiden dat de visie in de toekomst
1.2. Doelstelling van het bomenbeleidsplan
realiteit wordt.
Het hoofddoel van het bomenbeleidsplan is het vaststellen van een helder en duurzaam bomenbeleid voor Schiedam. Dit hoofddoel kan nader vertaald worden in de volgende ‘subdoelen’: - Herziening van bestaand bomenbeleid op basis van de huidige stand van de techniek en kennis; - Bescherming van een duurzaam en gezond bomenbestand in de stad; - Integreren van bomenbeleid in de omgevingsvergunning; - Verwerking van dereguleringsregels; - Een helder en begrijpelijk bomenbeleid voor de burger, zonder onnodig lange procedures.
12
BOMENNOTA Schiedam - Deel 1. Bomenbeleidsplan
Basis voor een Gezonde Stad
13
2.1. Algemene betekenis voor mens en milieu
groepen aangeplant kunnen ze worden gebruikt om ruimten te
Bomen zijn levende organismen die om diverse redenen belangrijk zijn
structureren. Daarmee creëren ze een herkenbare samenhang tussen de
voor de mens. Bomen vertegenwoordigen grote sociale, ecologische en
stedelijke ruimten waaruit de stad is opgebouwd. Ze bepalen in belangrijke
economische waarden, afhankelijk van de schaal, mate en wijze waarop
mate de identiteit en het imago van de stad.
men ze benut. 2.2.3. Gezonde leefomgeving 2.2. Sociale waarde
Bomen dragen bij aan een gezond leefmilieu in de stad en dus het welzijn
2.2.1. Schoonheid
van de mens. Ze zorgen voor een eigen microklimaat: ze breken de
Een kwaliteit van bomen vormt hun esthetiek, hun schoonheid. Bomen
wind, vangen fijn stof op en vooral grotere bomen en aaneengesloten
op de voor- of achtergrond kunnen de aandacht trekken. Vaak wordt
beplantingen matigen temperatuurextremen.
bomen een architectonische functie toegekend vanwege die schoonheid,
Door bomen wordt lawaaioverlast marginaal beperkt, maar ze hebben een
bijvoorbeeld ter vervolmaking van een gebouw of kunstobject. Bomen met
hoog psychologisch effect; wanneer een lawaaibron aan het oog onttrokken
een lange levensduur zijn hiervoor uitermate geschikt. Door hun vorm,
wordt, wordt het lawaai als minder sterk ervaren.
kleur en omvang voegen bomen een esthetische, decoratieve waarde toe aan de stad, waardoor deze aantrekkelijker kan worden.
2.2.4. Cultuurhistorisch
Een ander schoonheidsaspect van bomen is dat ze gedurende het verloop
Van een cultuurhistorische waarde is sprake wanneer bomen een rol van
van het jaar een wisselende verschijnigsvorm hebben. Ze dragen daardoor
betekenis spelen in de geschiedenis van hun omgeving. Dergelijke bomen
in sterke mate bij aan het beleven van de seizoenen.
herinneren aan een bepaalde culturele of historische gebeurtenis of mijlpaal, ter gelegenheid waarvan of in welke nabijheid of tijd bewust
2.2.2. Identiteit en structuur
bomen zijn geplant.
Bomen zijn onderdeel van het groene raamwerk en het beeldbepalende groene aanzicht van de stad. In rijen of
14
BOMENNOTA Schiedam - Deel 1. Bomenbeleidsplan
2.3. Ecologische waarde In ecologisch opzicht spelen bomen een grote rol, een rol die veelzijdiger en belangrijker wordt naarmate de grootte van het bomenbestand en de diversiteit daarbinnen toeneemt. Groene kwaliteit draagt bij aan de biodiversiteit. Bomen kunnen kleine zoogdieren, vogels en insecten een schuil-, slaap, foerageer - of broedplaats en oriënteringsmogelijkheid bieden. Voor bepaalde planten, bijvoorbeeld mossen, kunnen bomen als groeiplaats fungeren, evenals voor paddestoelen. 2.4. Economische waarde Wat is een boom waard in geld uitgedrukt? De economische waarde die bomen vertegenwoordigen is moeilijk te meten. We weten exact hoeveel een boom kost bij de kweker. Een boom wordt per jaar groter en daarmee meer waard. Door het wegvallen van bomen wordt er kapitaal vernietigd. Bij kap levert een boom geen of nauwelijks geld op, maar het verwijderen van een boom kost wel geld. Echter, de aanwezigheid van bomen kan voor de directe omgeving positieve financiële consequenties hebben. Woningen in een omgeving met bomen liggen vaak beter in de markt. Daarnaast heeft een aantrekkelijke stad aantrekkingskracht voor dagbezoekers, winkelend publiek, recreanten en toeristen, wat de economie weer stimuleert. Omgekeerd wordt geschat, dat in de gezondheidszorg miljarden euro’s worden bespaard, door de positieve gevolgen van groen in de nabije leefomgeving op de gezondheid. De aanplant van bomen moet dus worden gezien als een investering!
Basis voor een Gezonde Stad
15
3.1. De betekenis van bomen in Schiedam
3.1.2. Lusten en lasten
3.1.1. Waardering
Naast het belang en de betekenis van bomen staat de overlast die mensen
Bomen bepalen voor een belangrijk deel de kwaliteit en het uiterlijk van
van bomen kunnen ondervinden. Bomen plakken en druipen er vallen
onze stedelijke leefomgeving en leveren een aanzienlijke bijdrage aan de
blaadjes, bloemen en takken uit. Honden gebruiken boomspiegels als
leefbaarheid in Schiedam. Bomen in de stad zorgen voor groen en natuur
toilet en vogels laten van alles uit de boom vallen. Bomen beperken
dicht bij huis, de burgers kunnen er direct van genieten. Bomen roepen
het uitzicht en zorgen er voor dat er weinig licht in huis komt. Bomen
een sfeer van rust op, kleuren de omgeving, tonen seizoenswisselingen
veroorzaken wortelopdruk of staan simpelweg op een plek waar ook een
en tonen de samenhang tussen flora en fauna. Bomen vormen één van de
auto geparkeerd had kunnen worden.
belangrijkste raamwerken voor natuur in Schiedam. Bovendien zijn bomen
Dit is persoonsafhankelijk. De één ondervindt overlast van de boom, terwijl
medebepalend voor herkenbaarheid en het imago van de stad en haar
de ander de boom ervaart als een verhoging van de leefbaarheid. Een goed
wijken en parken. Bomen zijn sfeerbepalend en zorgen voor een gevoel van
functionerend bomenbestand kan Schiedam, in economisch en ecologisch
welbehagen.
opzicht verrijken en de leefbaarheid, het natuurbesef, de veiligheid en het
De inwoners van Schiedam waarderen groen, vragen om groen en zijn
cultuurhistorisch besef bevorderen.
betrokken op het groen in hun omgeving. Zonder bomen zou Schiedam
Een goed beheer van bomen kan de overlast tot een minimum beperken.
een grauwe, betonnen kolos zijn terwijl Schiedam nu is dooraderd met een groen netwerk van bomen. Daarbij spelen wijk- en buurtgroen,
Als een nieuwe boom wordt geplant dan moeten de omstandigheden
laanbeplantingen, plantsoenen, parken en de grotere structuur van de
geoptimaliseerd worden. Dat begint bij een goede voorbereiding, gevolgd
Groene long hun eigen rol.
door een doordacht ontwerp, de inrichting van de standplaats moet goed
Bomen vertegenwoordigen kortweg samengevat een natuurwaarde,
worden uitgewerkt. De keuze van de boomsoort moet op de standplaats
landschappelijke waarde, waarde voor het stadsschoon, beeldbepalende
zijn aangepast en de boom moet worden beschermd tegen schade en
waarde, cultuurhistorische waarde en een waarde voor de leefbaarheid.
schadelijke invloeden. Een goede boom op een goede plek moet vervolgens goed worden beheerd.
16
BOMENNOTA Schiedam - Deel 1. Bomenbeleidsplan
De handelswijze met bomen, boomstructuren en standplaatsen moeten
• Het centrum van Schiedam wat van oudsher vrij stenig is met enkele
verankerd zijn in het beleid en instrumentarium zodat deze beschermd
beeldbepalende bomen, enkele groentjes en de laanbeplantingen langs de
kunnen worden tegen onwenselijke ontwikkeling. Een gezond, vitaal en
havens.
duurzaam bomenbestand is daarmee gefundeerd op heldere keuzes voor
• De Plantage, het oudste stadspark van Nederland, met een bijzonder en
het heden en de toekomst.
duurzaam bomenbestand. • De Rooms-katholieke begraafplaats met zijn oude beuken en kastanjes. • Wijk West, zuidelijk van de Burg. Knappertlaan, met zijn ruimte voor de gegoede burgerij die wordt gekenmerkt door statige laanbeplantingen, grote particuliere tuinen en het Julianapark. • De volksbuurten; Oost, de Gorzen en West, noordelijk van de Burg. Knappertlaan, met hun veelal smalle straten en beperkte ruimtes voor groen, de singels, pleintjes en hofjes die daarbij horen en niet te vergeten het park aan de Maasboulevard en het Volkspark. Deze buurten worden van oorsprong gekenmerkt door laanbeplantingen langs de belangrijkste wegen. • De buitendijkse gebieden en havens met kenmerkende laanbeplantingen. • De oude dorpskern van Kethel met zijn landelijke karakter
3.2. Ontwerpcultuur / historisch perspectief Schiedam is sinds het haar stadsrechten heeft verkregen in 1275 aanzienlijk veranderd. In de afgelopen 733 jaar is Schiedam van een kleine vestingstad in het veen-weidelandschap uitgegroeid tot een complexe grote stad. Met betrekking tot het bomenbestand en de structuren in de stad zijn verschillende ontwikkelingsperioden herkenbaar. De ontwikkeling van de stad in de vooroorlogse wijken is anders verlopen dan die in de naoorlogse wijken. De volgende vooroorlogse gebieden worden onderscheiden en hebben elk hun eigen karakter:
Basis voor een Gezonde Stad
17
In de naoorlogse wijken vallen vooral de verschillende bouwperioden op.
het, weidegebied Midden Delfland, treft men vooral knotbomen,
Onderscheiden worden:
laanbeplantingen en enkel geriefhout bosjes
• De periode direct na de oorlog tot begin jaren tachtig, de wijken Nieuwland en Groenoord met hun hoogbouw, gestempelde wijken met
Bomen zijn in de stad veelal aangeplant als begeleiding van wegen,
ruime openbare groengebieden tussen de hoogbouw.
fietspaden en historische havens in de vorm van laanbeplanting. Hierdoor
• De ontwikkelingsgebieden van de jaren tachtig en negentig;
zijn lange groene linten gevormd die diverse wijken aan elkaar verbinden
Woudhoek, Spaland, Hargplein, Vogelbuurt, Vlinderhoven, de Gaarden,
en het geraamte vormen van de stedelijke ecologische structuur.
Feministenbuurt, Verzetsheldenbuurt, Hargplein, Botenbuurt, de Velden, de Akkers en Tuindorp met hun woonerven en (hoge gehalte) grondgebonden
Bomen ondersteunen de ruimtelijke en functionele structuur van een
woningen. Deze wijken zijn veelal dicht bebouwd, het groen wordt vooral
woonwijk/stadsdeel. Daarom staan de grootste bomen (van de 1e grootte)
gevonden in de parkstroken, plantsoenen en laanbeplantingen. Omdat deze
langs de hoofdinfrastructuur en in de hoofd groenstructuur. Op deze
wijken veelal gevoelig zijn voor zetting heeft zich hier nog nauwelijks een
plekken is meestal voldoende bovengrondse en ondergrondse ruimte voor
duurzaam bomenbestand ontwikkeld.
grote bomen, waardoor er een duurzame structuur kan ontstaan. Hoe
• De nieuwe ontwikkelingsgebieden in de Sveaparken waar het
smaller de profielen worden, hoe kleiner de bomen. In de woonstraten
bomenbestand nog niet tot wasdom is gekomen en de grotere
worden vaak kleine bomen (van de 3e grootte) geplant. Dergelijke bomen
reconstructiegebieden zoals Parkweg noord, voormalige Slachthuisbuurt,
hebben over het algemeen geen lange levensduur, maar kunnen wel prima
De nieuwe tuinen en de ophogingsgebieden waar het bomenbestand veelal
hun functie vervullen.
totaal is gerooid om vervangen te worden door jonge bomen. • Een speciale plaats neemt de naoorlogse wijk Kethel Oost in. Deze wijk
De belangrijkste laanstructuren zijn vastgelegd in het groenstructuurplan
is opgezet met het thema wonen in het groen en heeft een bosachtig
Schiedam.
karakter. • De industriegebieden met hun laanbeplantingen.
3.3. Aanlegcultuur 3.3.1. Algemeen
Verder treft men verspreid over Schiedam grootschalige groengebieden
Het stedelijk gebied van Schiedam is ontwikkeld op de oorspronkelijke
(zoals Beatrixpark, park Kethel, weidelinten), sportvelden,
veenweidegebieden met een grondslag van veen, klei op veen en veen op
volkstuincomplexen en begraafplaats Beukenhof die elk hun eigen groene
klei. Op deze ondergrond is afhankelijk, van de bouwperiode, een leeflaag
kenmerken en veelal diverse bomenbestand hebben. In het buitengebied
aangebracht met zand en havenslib. In de voor zetting gevoelige gebieden
18
BOMENNOTA Schiedam - Deel 1. Bomenbeleidsplan
worden tegenwoordig bij ophogingen lichte materialen toegepast zoals EPS
doorwortelbare ruimte en voeding lucht en water voor de boom. Ook bij
(piepschuim) en verschillende granulaten. Verhardingen worden aangelegd
herstelwerkzaamheden aan verhardingen wordt steeds vaker overwogen
op zand en steengranulaten. De bodem in de bebouwde gebieden is in veel
tijdens de werkzaamheden de bomen een extra pakket bomengrond of
gevallen slecht geschikt als groeiplaats voor bomen.
bomengranulaat mee te geven. In een enkel geval wordt bij bestaande
Op een goede groeiplaats kan een boom beschikken over voldoende
bomen in verhardingen bemesting en beluchting toegepast
groeiruimte, water, lucht en nutriënten. Daarnaast is bacterie en schimmelgroei noodzakelijk om de nutriënten vrij te maken voor de
3.3.3. Bomen in groen
boom. Om die reden is het vaak nodig om bij het planten van bomen
Een deel van de bomen wordt in het groen geplant. Dit kan variëren van
groeiplaatsverbetering toe te passen. In het plantgat wordt bomengrond
gras, lage beplantingen tot bomen die in bosplantsoen worden aangeplant.
of bomenzand aangebracht en in veel gevallen wordt ook een
Voor deze bomen worden geen specifieke maatregelen getroffen.
beluchtingssysteem aangelegd. De groeiomstandigheden voor bomen in verharding zijn in ieder geval zelden optimaal. Bomen in beplantingen en gras treffen het vaak beter omdat daar de doorwortelbare ruimte groter is en de beschikbaarheid van nutriënten en water meer optimaal zijn. Bij het aanplanten van nieuwe bomen zal moeten worden voldaan aan een uitgebreid programma van eisen (PM). 3.3.2. Bomen in verhardingen Bij het aanplanten van bomen in verharding wordt meestal gebruik gemaakt van bomenzand. Dit zandmengsel bevat voedingstoffen voor de boom en heeft voldoende poriën om water en lucht bij de wortel te laten komen. Bomenzand kan daarnaast civieltechnische belast worden en is, mits goed toegepast weinig gevoelig voor inklinking. De laatste tijd wordt bij het aanplanten van bomen in verharding steeds vaker overwogen bomengranulaat toe te passen in plaats van bomenzand. Bomengranulaat is grover heeft een betere draagkracht en biedt toch voldoende
Basis voor een Gezonde Stad
19
3.4. Beheer en budgetten
• Begeleidende snoei van snelgroeiende bomen en jeugdsnoei voor jonge
Beheer en onderhoud van het groen en de bomen in Schiedam zijn geregeld
bomen, 1 keer per 4 jaar; dit is voor de helft van het aantal bomen
via het groenbeheerplan en de jaarlijkse uitwerking daarvan in het jaarplan
berekend. Hierbij worden bij te dichte takgroei takken weggesnoeid om de
groen.
boomvorm te verbeteren. Tevens worden gaffeltakken, die gevaar vormen
In tabel I, onderdaan deze pagina, worden de activiteiten weergegeven die
voor uitbreken, verwijderd. Voor een deel kan snoeiwerk nog worden
zijn opgenomen in het groenbeheerplan.
uitgevoerd zonder hoogwerker. • Structurele snoei voor de oudere bomen 1 keer per 5 jaar. Deze snoei
De straatbomen worden jaarlijks geïnventariseerd en geïnspecteerd
wordt toegepast bij bomen waarvan de meer dan 50 % van de gangbare
op veiligheid, waarbij extra aandacht wordt besteed aan de risicovolle
omlooptijd is verstreken. Hierbij worden takken uit de kroon verwijderd
bomen. Zonodig worden extra onderhoudsmaatregelen genomen aan deze
die kunnen uitbreken en de lichttoetreding belemmeren. Daarnaast is
laatstgenoemde categorie.
het structureel noodzakelijk bij grote bomen, grenzend aan bebouwing, periodiek de kroon te snoeien om takken in te korten. Voor deze snoei is
Omdat bomen een bijzondere groencategorie vertegenwoordigen zijn
inzet van hoogwerker altijd noodzakelijk.
de onderhoudsmaatregelen die hier mee gemoeid zijn hiernaast nader
• Opkronen (de stam vrij zetten van wildgroei) van alle bomen, 1 keer per 4
omschreven.
jaar. Bij de knotbomen is uitgegaan van knotten van de bomen 1 keer per 3 jaar. Bij leibomen van jaarlijks snoeien.
Hoofdcategorie
Activiteiten
Bomen in verharding
Snoeiwerkzaamheden, inboeten en planten, water geven jonge bomen, boomkransen aanpassen, herstel boompalen/beschermers, boomspiegels schoonmaken, rooien bomen, plantgaten maken, controle bomen
Bomen in groen
Snoeiwerkzaamheden, inboeten en planten, water geven jonge bomen, herstel boompalen/ beschermers, boomspiegels schoonmaken, rooien bomen, plantgaten maken, controle bomen
Tabel I: Activiteiten volgens groenbeheerplan 2004
Hoofdcategorie 20
Eenheid
Centrum
Groene Woon Industrie BOMENNOTA Schiedam parels gebieden gebieden
Grootschalig Buitenge Totaal Deel 1. Bomenbeleidsplan groen bied
Hoofdcategorie
Eenheid
Centrum
Groene parels
Woon gebieden
Industrie gebieden
Grootschalig groen
Bomen in verharding
Stuks
1034
0
6.254
458
190
Bomen in groen
Stuks
0
173
10.624
680
1769
Knot- en Leibomen
Stuks
80
226
250
Buitenge Buiten gebied bied
Totaal 7.936
30
13.276
235
791
Tabel II: Beheerareaal volgens jaarplan groen 2008
De bovenstaande beheerarealen zijn opgenomen in het jaarplan groen 2008 (tabel II).
EXTERNE ANALYSE
3.5. Bestaand beleid Het huidige bomenbeleid van de gemeente Schiedam is vastgelegd in de APV
INTERNE ANALYSE
en een aantal notities en is deels gebaseerd op ad hoc beleid. De volgende Binnen het jaarplan groen 2008 zijn voor het onderhoud vanKANSEN bomen de
notities en documenten zijn binnen de gemeente Schiedam van belang: BEDREIGINGEN
volgende budgetten opgenomen voor dagelijks beheer en onderhoud:
Stelt deze sterkte ons in staat om STERKTEN deze kans te - Technische staat bomen in verharding € benutten? 165.100,- Technische staat bomen in groen
€
200.100,-
Verhindert€deze 19.500,zwakte ons om - Technische staat knoten leibomen ZWAKTEN deze kans te benutten?
• APV Schiedam artikel 4.4.2, kapverordening Stelt deze sterkte ons in staat om deze bedreiging af te weren? • Boswet, kapverordening • Groenstructuurplan Schiedam
Verhindert deze zwakte om deze • Bestemmingsplan deons Groene Long bedreiging af te weren? • Beheerplan groen 2004
Bij het ophogen en of herinrichting van gebieden, rioleringswerkzaamheden
• Jaarplan groen
en herbestratingwerkzaamheden en bij bestrijding van wortelopdruk
• Programma van eisen Projectontwikkeling binnen de gemeente Schiedam
wordt projectmatig geïnvesteerd in het bomenbestand. Investeringen
• Leidraad boombescherming op bouwlocatie (vereniging stadswerk)
kunnen bestaan uit het behouden van bomen en daarmee gepaard gaande standplaatsverbeteringen en het rooien en herplanten van bomen.
Indirect is ook de Flora- en Faunawet van toepassing op de Schiedamse bomen.
Basis voor een Gezonde Stad
21
3.6. Samenstelling huidig bomenbestand
3.6.1. Kwantiteit
In Schiedam staan 22.000 bomen geregistreerd. Het betreft hier bomen die
Het bomenbestand in Schiedam is onderverdeeld in:
als boom zijn aangepland langs straten en wegen, in wijken en buurten en de solitaire bomen in parken en plantsoenen.
• ca. 60 verschillende geslachten, bv. Populus - Populier;
Door de jaren heen zijn veel bomen in bosplantsoen uitgegroeid tot
• ca. 165 verschillende soorten, bv. Populus tremula - Ratelpopulier;
boomvormers. Deze bomen vormen een belangrijk deel van het
• ca. 290 verschillende cultivars, bv. Populus tremula “Erecta” -
bomenbestand in Schiedam.
Zuilvormige ratelpopulier. Veertien geslachten komen algemeen voor in de stad, de overige vierenveertig geslachten zijn zeldzaam en komen meer sporadisch voor. Het voorkomen van geslachten is als volgt verdeeld.
Recent zijn inventarisaties van bomen in bosplantsoen in de parken en grootschalige groen gebieden uitgevoerd. Hieruit blijkt dat er ca. 8.000 niet geregistreerde bomen in de parken en bosplantsoenen staan die niet specifiek als boom worden beheerd. Het totale bomenbestand in Schiedam beslaat dus ca. 30.000 bomen.
• 15,6 % Populier
• 4,1 % Els
• 11,2 % Iep
• 4,0 % Wilg
• 9,7 % Linde
• 3,9 % Sierappel
• 9,2 % Plataan
• 3,8 % Sierkers
• 7,7 % Es
• 3,4 % Valse acacia
• 5,7 % Esdoorn
• 2,7 % Kastanje
• 4,5 % Meidoorn
• 11,0 % Overig (ca. 44 geslachten)
• 3,5 % Lijsterbes Een deel van deze bomen hebben in de Schiedamse situatie een korte omlooptijd en zijn daarom gemiddeld na 40 jaar aan vervanging toe. Deze korte omlooptijd is inherent aan de snelle, explosieve groei van deze pioniersoorten waarvan Populier en Wilg de koplopers zijn. Ruim 11 % van het bomenbestand bestaat uit iep, deze soort is gevoelig
22
BOMENNOTA Schiedam - Deel 1. Bomenbeleidsplan
3.6.2 Kwaliteit Belevingskwaliteit De belevingskwaliteit van het bomenbestand in Schiedam is over het algemeen goed. Het bomenbestand is goed over de stad verspreid. Al met al is de burger nooit ver van een boom verwijderd. Een uitzondering hierop vormen de wijken Oost, de Gorzen en delen van West. In deze oorspronkelijke arbeidersbuurten is de bebouwing dicht en bestaat er weinig ruimte voor bomen in de straat. De verdeling van bomen over park wijk en buurt alsmede de soortsamenstelling is sterk bepaald door de periode van aanleg van het gebied. voor iepziekte waardoor jaarlijks een schadepost ontstaat. Daarnaast
Boomtechnische kwaliteit
zijn tegenwoordig ook de Wilg, Paardenkastanje en de Plataan gevoelig
De kwaliteit van een boom kan worden beoordeeld aan de hand van
voor schadelijke ziektes. Respectievelijk zijn dit de Watermerkziekte,
gegevens over de conditie, beworteling, stam en kroon. De wettelijke
Paardenkastanjebloedingsziekte en de Massaria.
visuele controle op de veiligheid van bomen wordt jaarlijks uitgevoerd,
In Schiedam komen maar weinig echt oude bomen voor, het merendeel van het bomenbestand bestaat uit de snelgroeiende zachthoutsoorten zoals populier, wilg, els en es. De hardhoutsoorten zoals eik en beuk voelen zich vooral thuis op een droge zandige bodem. Op de Schiedamse natte klei- en veengronden is voor deze bomen daarom meestal geen geschikte standplaats te creëren. Vanuit de lucht gezien is Schiedam voor het randstedelijke gebied een redelijk groene stad.
Basis voor een Gezonde Stad
23
bomen die en veiligheidsrisico op kunnen leveren worden extra scherp in de
tot deze bomen bestaat er geen aanvullend beleid. Particuliere bomen
gaten gehouden en in sommige gevallen in verband daarmee gerooid.
bepalen voor een belangrijk deel het groene aangezicht van Schiedam, de
Bomen hebben deels te leiden onder ziektes en deels onder de gevolgen
wijk en de buurt. Afhankelijk van bouwperiode, bouwstijl en standplaats
van veroudering. Vooral het bestand aan grote overjarige populieren in de
vertegenwoordigen deze bomen een natuurwaarde, landschappelijke
stad is vrij groot. De komende 10 jaar zal er vrij veel geïnvesteerd moeten
waarde, waarde voor het stadsschoon, beeldbepalende waarde,
worden in het vervangen overjarige bomen en bomen die als gevolg van
cultuurhistorische waarde en een waarde voor de leefbaarheid. Enkele
ziektes sterk verzwakken.
van deze bomen dienen te worden aangemerkt als monumentale boom en dienen in verband daarmee extra beschermd te worden tegen kap, schade
Factoren die de groei en toekomstwaarde van bomen sterk negatief
en ongewenste ontwikkelingen.
beïnvloeden zijn: Met name bomen in particuliere tuinen kunnen veel overlast en ongemak • Ophogingen;
veroorzaken. Wat ooit is aangeplant als een klein boompje is nu een
• Aanrijdschades;
veel te grote boom in een kleine tuin. Dit kan leiden tot problemen met
• Onderhoud aan wegen;
schaduw en beperkte lichtinval, bomen die met hun takken tegen het
• Onderhoud aan kabels en leidingen;
huis aan staan, wortelopdruk, droogte voor ander planten in de tuin en
• Slecht ingerichte groei- en standplaatsen.
in enkele gevallen tot burenruzies. Voor deze bomen geldt momenteel een kapvergunningplicht, kapvergunning wordt echter zelden geweigerd
Daarnaast zijn er in het verleden veel boomsoorten gebruikt die geen hoge
en tegen deze vergunning wordt zeer zelden bezwaar aangetekend. Door
leeftijd kunnen bereiken in verband met hun snelle groei en daarmee
middel van de beleidsparagraaf in deze bomennota kunnen monumentale
gepaard gaand risico op takbreuk en windworp.
en bijzondere bomen in particuliere tuinen beter worden beschermd. Hiertoe dienen deze bomen te worden aangewezen. Anderzijds kan een
3.7. Bomen in particuliere tuinen
versoepeling van de kapverordening worden doorgevoerd voor (niet
Naast de bomen in de openbare ruimte staan er in Schiedam verspreid over
monumentale en bijzondere) bomen in particuliere tuinen.
de stad een onbekend aantal bomen in particuliere tuinen en op terreinen
De Bomenstichting heeft een model kapverordening ontwikkeld dat als
behorend aan particuliere instellingen zoals woonplus, zorginstellingen
leidraad kan dienen bij het opstellen van het Schiedamse bomenbeleid.
en bedrijven. Deze bomen zijn niet geregistreerd en vallen onder de kapverordening zoals opgenomen in de APV Schiedam. Met betrekking
24
BOMENNOTA Schiedam - Deel 1. Bomenbeleidsplan
Basis voor een Gezonde Stad
25
aanpassen, herstel boompalen/beschermers, boomspiegels schoonmaken, rooien bomen, plantgaten maken, controle bomen Bomen in groen
Snoeiwerkzaamheden, inboeten en planten, water geven jonge bomen, herstel boompalen/ beschermers, boomspiegels schoonmaken, rooien bomen, plantgaten maken, controle bomen
Hoofdcategorie Eenheid Centrum 4.1. Toelichting op de SWOT-analyse
Groene parels
Woon gebieden
Industrie gebieden
Grootschalig Buitenge Totaal Een SWOT-analyse groen bied confronteert externe kansen en bedreigingen met de
Om een goed beeld te krijgen van de situatie omtrent de Schiedamse Bomen in Stuks 1034 0 6.254 458 bomen is de zogenaamde ‘SWOT-analyse’ (SWOT: Strenght, Weakness, verharding
interne sterkten en zwakten op de wijze die hieronder is afgebeeld. 190 7.936 Het resultaat van de SWOT-analyse leidt tot inzichten over welke sterke en
Opportunity en Threat: sterke kant, zwakke kant, kans en bedreiging) Bomen in groen Stuks 0 173 10.624 680 gebruikt. Bij een SWOT-analyse worden de belangrijkste sterke en zwakke
zwakke kanten het Schiedamse bomenbestand heeft en welke kansen en 1769 30 13.276 bedreigingen aanwezig zijn. Deze resultaten met betrekking tot de bomen
punten van een product, in dit geval de Schiedamse bomen, benoemd, Knot- en Stuks 80 226 250 samen met de belangrijkste kansen en bedreigingen. Leibomen
in Schiedam worden in de hierna volgende (sub)paragrafen beschreven. 235 791
INTERNE ANALYSE
EXTERNE ANALYSE
26
KANSEN
BEDREIGINGEN
STERKTEN
Stelt deze sterkte ons in staat om deze kans te benutten?
Stelt deze sterkte ons in staat om deze bedreiging af te weren?
ZWAKTEN
Verhindert deze zwakte ons om deze kans te benutten?
Verhindert deze zwakte ons om deze bedreiging af te weren?
BOMENNOTA Schiedam - Deel 1. Bomenbeleidsplan
4.1.1. Sterke kanten van de bomen van Schiedam:
4.1.2 Zwakke kanten van de bomen van Schiedam
Groen imago, aangenaam woonklimaat, aanzienlijke hoeveelheid
Eenzijdigheid, verkeerde plek, overlast, onduidelijkheid beeld en eisen,
natuur, economische meerwaarde:
terugloop aantal bomen
• Voor een stad in de randstad heeft Schiedam een gemiddelde hoeveelheid
• Het bomenbestand van Schiedam is redelijk gevarieerd in
groen. De landelijke norm van 75 m2 per inwoner wordt net niet gehaald.
soortensamenstelling en leeftijdsopbouw. Een groot deel van het
Indien het groen in het buitengebied en de aangrenzende gemeentes
bomenbestand bestaat echter uit snelgroeiende pioniersoorten die veelal
wordt meegenomen (afhankelijk van de meetmethode) wordt de landelijke
hun maximale levensduur hebben bereikt. Een groot percentage van het
norm wel gehaald maar scoort Schiedam nog steeds beneden het landelijk
bomenbestand komt daardoor min of meer gelijktijdig in de aftakelingsfase,
gemiddelde (bron: groene meters). Opvallend is wel dat het stedelijk groen
dit heeft grote consequenties voor de duurzaamheid het groenbeeld.
vooral bestaat uit plantsoen en parken en sportvelden. Desondanks wordt
• Veel bomen staan op een ongunstige plek, de groeiplaats is te klein, de
Schiedam veelal gezien en beschreven als een groene gemeente.
standplaats is verkeerd of de boomkeuze is niet juist. Vooral bij bomen in
• Schiedam heeft een redelijk bomenbestand, dit bomenbestand draagt bij
verhardingen levert dit veel problemen op.
aan het groene karakter van de stad en een aangenaam woonklimaat.
• Bomen bezorgen bewoners overlast, zowel direct als indirect. Jaarlijks
• De bomen brengen een aanzienlijke hoeveelheid natuur in de stad.
leidt dit tot veel klachten. De afhandeling van die klachten is een taak die
Bomen fungeren als schuil-, slaap- of broedplaats (voor kleine zoogdieren,
de gemeente relatief veel geld kost.
vogels en insecten), als groeiplaats (voor bepaalde planten, bijvoorbeeld
• Ontwerp, aanleg en beheer worden vaak niet goed op elkaar afgestemd.
mossen en paddestoelen), als voedselbron (vruchten, stuifmeel, nectar) en
Hierdoor is het moeilijk te bepalen wat het door ontwerper beoogde
in een aantal gevallen vervullen zij mogelijk een rol bij de oriëntering van
eindbeeld is, welke specifieke aanlegeisen de boom vraagt en welk beheer
vleermuizen en vlinders.
een boom vergt om tot het gewenste eindbeeld te komen. Er wordt geen
• Bomen verhogen de leefbaarheid in de stad door middel van stofvang,
tot weinig gebruik gemaakt van overdrachtsdocumenten.
zuurstofproductie en het bieden van schaduw en koelte bij warm weer.
• Als gevolg van een toenemende druk op de openbare ruimte (zowel
• Bij zowel bestaande als bij nieuwe woongebieden verhogen mooie en
bovengronds als ondergronds) inbreiding in het stedelijk gebied en een
gezonde bomen de economische waarde van de bebouwde omgeving.
toenemende vraag naar infrastructuren en parkeergelegenheid neemt
• Het Schiedamse bomenbestand is redelijk vitaal en redelijk gevarieerd,
de beschikbare ruimte voor bomen af. Een herplant van 100 % bij
op een aantal plaatsen kan zelfs worden gesproken over bijzonder bomen of
ontwikkelingen en renovatie wordt slechts zeer zelden gehaald.
een bijzonder bomenbestand (de Plantage, Julianapark, RK Begraafplaats, de Beukenhof en Centrum)
Basis voor een Gezonde Stad
27
• Het groen karakter van de stad wordt voor een deel bepaald door
• Grootschalige ingrepen zoals het groot onderhoud, herstructurering,
particulier groen. Veel bomen in particuliere tuinen worden te groot en in
ophogingen en renovatieplannen lenen zich uitstekend voor het aangrijpen
verband daarmee gerooid. herplant vindt slechts sporadisch plaats.
van de verbetering van de groei- en standplaatsen. Hier zouden tevens nieuwe methoden uitgeprobeerd kunnen worden (bijv. gebruik van
4.1.3 Kansen voor de bomen van Schiedam
kabelgoten, aanpassing profielen, speciale groeiplaatsoplossingen,
Politieke aandacht, besparing beheerkosten, meeliften andere plannen.
toepassing van nieuwe grondsoorten en granulaten ) ter bevordering van de groeikansen van de bomen.
• Schiedammers waarderen het groene karakter van de stad. Het gemeentebestuur erkent dit en wil er ook naar handelen. Het
4.1.4 Bedreigingen voor de bomen van Schiedam
groenstructuurplan en bestemmingsplan de Groene Long zijn belangrijke
Beleid onvoldoende, trend minder bomen, pioniers binnenkort in
sturingsinstrumenten met betrekking tot het beheer en beleid rond groen
aftakelingsfase, gebrek aan draagvlak, ziektes.
en bomen. • Goede groei- en standplaatsen betekenen een besparing in de beheer- en
• Structureel beleid handhaving en toezicht ontbreken op dit moment
onderhoudskosten op lange termijn. Kansen liggen bij een verhoging van de
vrijwel volledig. De huidige kapverordening bied onvoldoende handvaten
inspanningen aan de voorkant, dus bij de afstemming tussen de ontwerper,
voor een duurzame bescherming van het Schiedamse bomenbestand.
uitvoerder en beheerder.
28
BOMENNOTA Schiedam - Deel 1. Bomenbeleidsplan
• door een gebrek aan financiële middelen loopt de staat van onderhoud
• Een deel van het bomenbestand wordt momenteel bedreigd door
van het bomenbestand terug. Beheer en onderhoud is vooral gericht op het
(ernstige) ziektes. Veelal is niet bekend wat dit op langere termijn voor
voorkomen van gevaarlijke en overlast situaties terwijl minder aandacht
gevolgen heeft op het huidige bomenbestand. Overhaaste reacties kunnen
wordt besteed aan structurele (vorm) snoei.
onnodige grootschalige ingrepen als gevolg hebben. Zieke en zwakke bomen
• De trend is om steeds minder bomen in de nieuwe en
vragen veel extra aandacht en onderhoud. Dit neemt vaak hoge kosten
herinrichtinggebieden te planten. Daarnaast neemt de druk op de openbare
met zich mee waardoor minder budget beschikbaar blijft voor het regulier
ruimte toe waardoor regelmatig bomen moeten worden gerooid die daarna
onderhoud.
niet herplant kunnen worden • Een groot deel van het bomenbestand, de pionierssoorten, komen gelijktijdig in de aftakelingsfase. Noodzakelijke vervanging van deze bomen heeft een aanzienlijk effect op het groene aanzien van Schiedam. • Bomen kunnen op verschillende manieren overlast veroorzaken. In verband daarmee worden regelmatig verzoeken ingediend tot het rooien van bomen. Overlast mag slechts in extreme gevallen leiden tot het vroegtijdig rooien van bomen.
Basis voor een Gezonde Stad
29
5.1. Algemeen
Waardevol voor mens: Dit begrip is onder te verdelen in:
De visie voor het bomenbeleid in Schiedam in de breedste zin is samen te
- Milieukwaliteit voor de Schiedammer: zuurstofproducent, stofvanger,
vatten in het onderstaande motto:
verkoeling; - Beeldwerking voor de stad en beleving in de woonomgeving, tegenhanger
“Schiedam streeft naar een bomenbestand in het jaar 2020 dat
van alles wat verstedelijkt is;
vitaal is, waardevol voor mens en natuur en toekomstwaarde
- Veiligheid voor mens en verkeer en voorkomen van overlast;
heeft voor komende generaties…”
- De grootte van een boom is in balans met zijn omgeving.
De onderstreepte begrippen in het bovenstaande kader, kunnen als volgt
Waardevol voor natuur: woonplaats voor de stadsnatuur en essentieel
kort worden toegelicht:
onderdeel van de groene linten in de stad Toekomstwaarde: zowel ondergronds als bovengronds zijn er
Bomenbestand: Alle bomen in de gemeente, openbaar en privé, solitair, in
groeimogelijkheden, de bomen zijn beschermd tegen infrastructurele werken
laanstructuren, groepen en parkbossen en uitgaande van een totale omvang
en andere stedelijke ontwikkelingen en zijn beschermd binnen de APV.
van minimaal het huidige bomenbestand. 2020: omdat bomen tijd nodig hebben om zich te ontwikkelen is voor
Het beleid voor het Schiedamse bomenbestand is een afgeleide van de boven
de horizon van 2020 gekozen met een monitoring in drie stappen: een
staande visie en de kansen en bedreigingen die uit de SWOT gekomen zijn. In
nulmeting, een tussenstand opname en het eindresultaat, gevolgd door een
de volgende paragrafen volgt een concrete uitwerking van vijf kernbegrippen
update van het bomenbeleid.
die genoemd worden in de visie: ‘bomenbestand’, ‘vitaal’, ‘aantrekkelijk
Vitaal: Een gezond bomenbestand, goed onderhouden en met voldoende
voor de mens’, ‘aantrekkelijk voor natuur’ en ‘toekomstwaarde’.
ruimte, zowel ondergronds al bovengronds, het assortiment is gevarieerd
Deze uitwerking is puntsgewijs waarbij voor ieder punt tevens het
genoeg om weerstand te bieden aan ziektes en klimatologische
instrumentarium is omschreven met behulp waarvan het toekomstige beleid
veranderingen. De juiste boom staat op de juiste plek.
daadwerkelijk kan worden gerealiseerd.
30
BOMENNOTA Schiedam - Deel 1. Bomenbeleidsplan
5.2. Bomenbestand
• Juiste boom op de juiste plek: bij de realisatie van nieuwe bomen wordt
Een opname van het openbare én partiucliere bomenbestand in 2009
kritisch gekeken naar boomsoort, eigenschappen en uiteindelijke grootte in
(nulmeting), 2015 (tussentijdse meting) en 2020 (eindmeting) waarbij
relatie tot de mogelijkheden die de groeiplaats biedt.
geïnventariseerd wordt op basis van soort, omvang, vitaliteit en ondergrondse toestand.
REALISATIE: bomennota, deel 2 ‘Bomenstructuurplan’ (nulmeting) +
verfijning database bomen in GIS
REALISATIE: PVE openbaar gebied + ontwerptoepassingen
bomennota deel 3 ‘Bomenbeheerplan’
5.4. Waardevol voor de mens • Beeld in de stad: bomenstructuurplan op kaart uitwerken met
5.3. Vitaal
uitgangspunten aangaande uitstraling van de stad en de kleinschalige
• Onderhoud bovengronds: begeleiding jonge bomen, vormsnoei oudere
woonomgeving;
bomen, controle op ziektes en bestrijding daarvan bijv. iepziekte, kastanjeziekte, platanenziekte, watermerkziekte en insectenplagen. Dit betekent kwantificeren en de prijs verwerken in het beheerplan en de volgende jaarplannen;
REALISATIE: beheer en onderhoud; bomennota deel 3
‘Bomenbeheerplan’
• Onderhoud ondergronds: gelegenheid van renovaties en reconstructies aangrijpen om straatbomen in het geschikte substraat te planten en voeding voor de komende decennia mee te geven;
REALISATIE: PVE openbaar gebied* + toepassing bestekken
• Voorkomen van monoculturen en streven naar variatie in soorten en cultivars. Bij lanen wel 1 soort toepassen maar in de lanen onderling variëren qua soort;
REALISATIE: PVE openbaar gebied + ontwerptoepassingen +
bomennota deel 2 ‘Bomenstructuurplan’
REALISATIE: bomennota deel 2 ‘Bomenstructuurplan’
• Microklimaat: kritische benadering van het stedelijk milieu in relatie tot bomen bij nieuwbouw en herstructurering (stofvang, schaduw, geluidsbeleving, etc);
REALISATIE: PVE openbaar gebied en milieubeleidsplan
• Veiligheid: systematisch uitvoeren van VTA inspecties en ingrijpen indien nodig;
REALISATIE: beheer en onderhoud, bomennota deel 3
‘Bomenbeheerplan’
• Overlast 1: het beleid inzake wortelopdruk onverminderd voortzetten door middel van een integrale aanpak met de civiele afdeling en met hantering van de “keuzematrix wortelopdruk”;
REALISATIE: voorjaarsnota 2009 en volgende
* PVE Openbaar gebied: Het programma van eisen voor openbaar gebied wordt in 2008 en 2009 ontwikkeld door de gemeente. Het geeft de normen en randvoorwaarden aan die gehanteerd worden voor materieeltoepassing en constructies bij (her)inrichting van het openbare gebied.
Basis voor een Gezonde Stad
31
• Overlast 2: klachten over bladval, luis, vruchten en zaadpluis eenduidig
worden dode bomen nier direct opgeruimd;
afdoen door het schrijven van een protocol van handelen dat de beheerder
• Het bomenbestand is gevarieerd in soort en leeftijd. Een aanmerkelijk
hanteert;
deel van de bomen (met name in parken en bosplantsoenen) bestaat uit
REALISATIE: bomennota deel 3 ‘Bomenbeheerplan’
• Particuliere bomen: eigenaren tegemoet komen door kapverordening te versoepelen voor niet-monumentale, particuliere bomen met een diameter tot 30 cm. (i.p.v. de huidige 15 cm) en binnen een straal van 10 meter vanuit de gevel. Weigeringsgronden voor een kapvergunning, herplantverplichting en handhaving moeten vergaand geborgd zijn in het beleid en de APV.
REALISATIE: aanpassen kapverordening APV + inventariseren
monumentale bomen, bomennota deel 2 ‘Bomenstructuurplan’
inheemse soorten; • Onder bomen wordt (met name in parken en bosplantsoenen) een gevarieerde struik- en kruidlaag aangetroffen; • In parken en bosplantsoenen wordt een deel van het snoeihout verwerkt in takkenrillen; • Bij het beheer en onderhoud en het rooien van bomen worden de wetten en regels zoals beschreven in de Flora- en Faunawet nageleefd.
REALISATIE: implementatie van natuurwaarden in bomennota
deel 2 en 3 ‘Bomenstructuurplan’ en ‘Bomenbeheerplan’
5.6. Toekomstwaarde • Groeiomstandigheden toekomst: zie vitaal;
5.5. Waardevol voor de natuur • Bomen bieden in voldoende mate leefruimte, nestruimte, schuilgebied, voedsel en foerageergelegenheid voor vogels, zoogdieren en ongewervelden en overige fauna; • Een deel van de bomen heeft holtes waarin holenbroeders en vleermuizen een schuil en nestplaatsen kunnen vinden; • Bomen en boomstructuren bieden voldoende mogelijkheden voor
• Juridische bescherming van bomen; • Bescherming van monumentale bomen tegen bouwplannen en uitbreiding infrastructuur door het inventariseren van de monumentale bomen, het vastleggen op kaart en via de APV een beschermde status geven.
REALISATIE: inventariseren bomennota deel 2 ‘Bomenstructuurplan’
+ aanpassen kapverordening APV
oriëntatie en markeren trekroutes voor vogels, vleermuizen en
• Bescherming van bomen vanuit RO door het vaststellen van een
ongewervelden;
bomenstructuurplan en toekomstige bouwplannen hierop laten anticiperen
• Bomen bieden een vestigingsmogelijkheid voor mossen, korstmossen en paddestoelen, waar mogelijk is in verband daarmee dood hout aanwezig en
32
REALISATIE: bomennota deel 2 ‘Bomenstructuurplan’
BOMENNOTA Schiedam - Deel 1. Bomenbeleidsplan
• Bescherming van bomen op bouwlocaties en bij graafwerkzaamheden, zowel onder- als bovengronds, door de brochure “boombescherming op bouwlocaties” van Vereniging Stadswerk van toepassing te verklaren. Hierbij hoort het stringent toezien op naleving hiervan met inbegrip van een heldere bepaling in geval van schades aan bomen en/of groeiplaats
REALISATIE: bestekken openbaar gebied
• Bescherming van bomen bij werkzaamheden: aanstellen van een bomenwacht bij werken waar bomen kans lopen op schade. • Adequaat beleid inzake de uitgifte van kapvergunningen en monitoring van uitvoering van de vergunning en eventuele tot stand koming van herplantplicht.
REALISATIE: bestekken openbaar gebied + aanscherpen
handhavingsbeleid + aanpassing kapverordening APV +
implementatie in de omgevingsvergunning
Basis voor een Gezonde Stad
33
Voor het opstellen van dit deel van de Bomennota, het Bomenbeleidsplan,
•
Bomennota voor Almeerse bomen: ‘Visie op de toekomst en de
zijn de volgende bronnen gebruikt:
weg er naar toe...”
Gemeente Almere, Dienst Stadsbeheer, Advies- en ingenieurs-
bureau, Team Groen, Water en Natuur - November 2006
•
Bestemmingsplan Groene Long 2007
Rothuizen Van Doorn ‘t Hoofd Architecten en Stedenbouwkundigen
te Middelburg in opdracht van de gemeente Schiedam - Mei 2007
•
Evaluatie groenstructuurplan Schiedam
•
Groenstructuurplan Schiedam
Gemeente Schiedam, Dienst Gemeentewerken, Afd.
Groenvoorziening en Natuur - September 1995
•
Groenbeheerplan 2004
ONS Ingenieursbureau Schiedam - Juli 2003
•
Groene meters, Analyse van het stedelijk groen in de G30 steden
ONS Ingenieursbureau Schiedam i.s.m. MOZAIEK Tuin- en
Alterra Wageningen UR, Rapport 833 ISSN 1566-7197 (CD-rom)
Landschapsontwerpers te Gouda - Mei 2007
V. Bezemer en P.A.M. Visschedijk - November 2003 •
Model Bomenverordening 2007
•
Ciborgids “Meetinstrument voor de kwaliteit van de openbare
Vereniging Stadswerk Nederland / Bomenstichting
ruimte” van Schiedam
E. Koot en B. Visser - Juni 2007
Cyber BV, Adviseurs voor buitenruimte en organisatie te Bodegraven
September 2006
•
Jaarplan groen 2008
ONS Ingenieursbureau Schiedam - Juli 2007
34
BOMENNOTA Schiedam - Deel 1. Bomenbeleidsplan
Basis voor een Gezonde Stad
35
Gemeente Schiedam - Stedelijke Ontwikkeling Afd. BOR - Team Kennis en Regie p.a. Van Heekstraat 15 Postbus 79 3100 AB Schiedam T. 010 2191625 E.
[email protected] I. www.schiedam.nl
In samenwerking met:
M O Z A I E K
MOZAIEK Tuin- en Landschapsontwerpers Warmoezierskade 67 2805 PS Gouda E.
[email protected] I. www.mozaiek-ontwerpers.nl
Datum: september 2008