Roken en Gezondheid Prof. Dr. K Nackaerts Respiratoire Oncologie
Evolutie van het aantal dagelijkse rokers in België Dagelijkse rokers
Het aantal dagelijkse rokers kent een progressieve vermindering sinds 1982.
40% 27%
1982
1985
1988
1991
1994
1997
www.oivo.be
2000
2004
Vandaag bereikt deze 27 %.
Evolutie van het aantal dagelijkse rokers in België Mannen
60% 55%
Vrouwen
50% 45% 40%
53%
35% 30%
28%
25% 20%
Vrouwen roken minder dan 30% mannen maar het aantal rooksters benadert geleidelijk het aantal 25% rokers.
15% 10% 1982 1985 1988 1991
1994 1997 2000 2004
www.oivo.be
Tobacco - Health Facts (Fact sheets W.H.O) sheet no 221, april 1999 - één op twee lange-termijnrokers zal uiteindelijk overlijden als gevolg van het roken - jaarlijks overlijden 4 miljoen mensen wereldwijd door tabakgerelateerde aandoeningen: 1 overlijden elke 8 seconden !! - volgens schattingen van de W.H.O. zal deze tol oplopen tot 10 miljoen doden tegen 2030. - tussen 1950 en 2000 zullen 60 miljoen mensen sterven door tabakgebruik in de ontwikkelde landen, dit is méér dan het aantal slachtoffers in W.O. II.
Tobacco - Health Facts (Fact sheets W.H.O) sheet no 221, april 1999 - tabak is de oorzaak van ongeveer 25 verschillende ziekten. - voor sommige aandoeningen zoals longkanker en COPD is het de voornaamste oorzaak. - volgens W.H.O. schattingen waren er wereldwijd ongeveer 1.1 miljard rokers begin jaren 1990: 300 miljoen in de ontwikkelde landen 800 miljoen in de ontwikkelingslanden - in de ontwikkelde landen roken er
42% van de mannen en 24% van de vrouwen
- in de ontwikkelingslanden roken er 48% van de mannen en 7% van de vrouwen
Tabakgebruik - mortaliteit
Rokers sterven gemiddeld 7 jaar eerder dan niet-rokers. (data CDC, 1994)
FIGUUR: Overleving volgens rookgewoonte bij Britse dokters. Ref. West RR J Royal Coll Phys London, 1992
Tabakgerelateerde mortaliteit in België - jaarlijks overlijden bijna 20.000 Belgen als gevolg van tabak-gerelateerde
aandoeningen jaar 2000
18.600 sterftes door roken 8600 4200 4000 1800
kanker hart- en vaatziekten respiratoire aandoeningen andere
- In ons land sterven 13 maal méér mensen aan de gevolgen van het roken
dan door het verkeer ! - Jaarlijks zouden er ongeveer 200 overlijdens zijn door omgevingstabaksrook. Data:
Peto R, Lopez AD, 2004
Aan tabaksgebruik gerelateerde sterfte (aantal en %) Vlaams Gewest 2002 MANNEN Longkanker Aëro-digestieve kankers Andere kankers Chronisch Obstr. Longlijden Hart- en vaataandoeningen Alle andere medische oorzaken Totaal medische oorzaken VROUWEN Longkanker Aëro-digestieve kankers Andere kankers Chronisch Obstr. Longlijden Hart- en vaataandoeningen Alle andere medische oorzaken Totaal medische oorzaken
Sterfgevallen 2.993 583 5.466 1.795 9.633 5.770 26.240
aan tabak gerelateerd 2.789 396 779 1.299 1.563 837 7.663
% 93% 68% 14% 72% 16% 15% 29%
Sterfgevallen 572 162 5.891 933 11.431 7.984 26.973
aan tabak gerelateerd 320 33 54 284 226 183 1.100
% 56% 20% 1% 30% 2% 2% 4%
Sinds 1998: proportie: mannen –3,5 %punt aantal:
mannen –9,4 %
vrouwen +0,1 %punt vrouwen +7,2 % Bron : MVG administratie gezondheidszorg www.wvc.vlaanderen.be/gezondheidsindicatoren
Belangrijkste doodsoorzaak naar leeftijd (%) 2002 < 1 jaar 1 - 4 jaar 5 - 9 jaar 10 - 14 jaar 15 - 19 jaar 20 - 24 jaar 25 - 29 jaar 30 - 34 jaar 35 - 39 jaar 40 - 44 jaar 45 - 49 jaar 50 - 54 jaar 55 - 59 jaar 60 - 64 jaar 65 - 69 jaar 70 - 74 jaar 75 - 79 jaar 80 - 84 jaar >= 85 jaar
Mannen Perinatale verwikkelingen (35%) Ongevallen privé-sfeer (16%) Vervoersongevallen (9%) Vervoersongevallen (14%) Vervoersongevallen (50%) Vervoersongevallen (50%) Vervoersongevallen (41%) Zelfdoding (34%) Zelfdoding (29%) Zelfdoding (22%) Zelfdoding (13%) Longkanker (13%) Longkanker (17%) Longkanker (17%) Longkanker (18%) Ischemische hartziekten (15%) Ischemische hartziekten (15%) Ischemische hartziekten (15%) Ischemische hartziekten (13%)
Vlaams Gewest Vrouwen Perinatale verwikkelingen (41%) Ongevallen privé-sfeer (20%) Vervoersongevallen (17%) Vervoersongevallen (39%) Vervoersongevallen (31%) Vervoersongevallen (38%) Zelfdoding (29%) Vervoersongevallen (14%) Borstkanker (15%) Borstkanker (13%) Borstkanker (16%) Borstkanker (19%) Borstkanker (16%) Borstkanker (15%) Borstkanker (11%) Ischemische hartziekten (13%) Ischemische hartziekten (13%) Cerebrovasculaire ziekten (13%) Hartinsufficiëntie (12%)
Bron : MVG administratie gezondheidszorg www.wvc.vlaanderen.be/gezondheidsindicatoren
23 ziektes door tabak MOND en KEEL
HERSENEN
• kanker
• CVA
HART
LARYNX & TRACHEA
• kanker • ontsteking (laryngitis)
• kransslagader vernauwing SLOKDARM & MAAG
• kanker • ulcus
LONG
• kanker • emfyseem • COPD
UTERUS & EIERSTOK
• infertiliteit • abortus • vertraagde groei • vroegtijdige menopauze • baarmoederhalskanker
PANCREAS
• kanker URINAIRE TRACTUS
• nierkanker • blaaskanker
TESTIKEL
• verminderde fertiliteit • impotentie
BOT
• osteoporose
PERIFERE SLAGADERS
• arteritis van de OL
HUID CDROM GSK 2004
• grijze, matte tint
Longkanker: Descriptieve Epidemiologie
Incidentie van Longkanker Wereld 2001 901 746 nieuwe gevallen bij mannen 337 115 nieuwe gevallen bij vrouwen 75-80% niet-kleincellige longkanker 18-20% kleincellige longkanker 70-80% lokaal gevorderde of gemetastaseerde longkanker*
Longkanker Etiologische epidemiologie Roken
Verantwoordelijk voor 85% v/d longkankers Dagelijks aantal sigaretten Totale duur van roken Beginleeftijd van roken Intensiteit van rookgedrag Sigaren, pijptabak
Chronisch Obstructief Longlijden (C.O.P.D.)
Andere tabak-gerelateerde longaandoeningen
Murin S, Clin Chest Med, 2000
Astma bronchiale Actief roken en volwassenen - actief roken is geen ‘risicofactor’ voor astma - actief roken vormt een risico voor het ontwikkelen van meer uitgesproken longfunctiestoornissen en van steroid-afhankelijk astma - actief roken is geassocieerd met een toegenomen astma-gerelateerde mortaliteit Ulrik CS. Monaldi Arc Chest Dis 2001.
Bovenste luchtweg pathologie
Fitzpatrick TM, Clin Chest Med, 2000
periodontitis
Roken en halitosis
Roken en interactie met geneesmiddelen Lagere plasmaconcentraties door cytochroom P450 inductie: - theofyllines, propranolol, haloperidol, benzo’s, … Versnelde klaring heparine Vertraagde resorptie insuline SC Verhoogd risico op trombo-embolische events met orale anticonceptiva Interactie met chemo(radio)therapie
Preoperatieve rookstop ROKEN tot voor een operatie gaat gepaard met méér complicaties: zoals - Pulmonaire infecties - Atelectase - Bronchospasmen - Verlengde kunstmatige ventilatie - Hogere postoperatieve mortaliteit
Longtumoren etiologische epidemiologie
Environmental tobacco smoke (ETS) Passief roken ETS= 80% zijstroom rook en 20% hoofdstroom rook Hoger gehalte van carcinogenen Relatief risico op longkanker agv ETS: exces risico van 20-24% (meta-analysis)
Cardiovasculaire ziekten PASSIEF ROKEN VERHOOGD RISICO OP HARTZIEKTEN + 20%
Steenland K et al, Circulation 1996;94:622-628
Astma bronchiale Passief roken en het ongeboren kind - verhoogd risico op afgenomen lichaamsgewicht en -lengte bij de geboorte - verhoogd risico op Sudden Infant Death syndroom (SIDS) - negatief effect op longfunctie
Lodrup Carlsen Curr Opin Allergy Clin Immunol 2001
Astma bronchiale Passief roken en de zuigeling - verhoogd risico op (lage luchtweg) respiratoire infecties - verhoogd risico op niet-atopisch wheezing en astmasymptomen - negatief effect op longfunctie
Lodrup Carlsen Curr Opin Allergy Clin Immunol 2001; Strachan D. Thorax 1998
Astma bronchiale Passief roken en het jonge kind (> 2jaar oud) - verhoogd risico op acute en chronische middenoorontsteking - verhoogd risico op (meer ernstige virale) respiratoire infecties - negatief effect op de longfunctie, en de ernst van het astma - effect op bronchiale hyperreactiviteit onzeker - effecten op ontwikkeling van atopie onduidelijk Lodrup Carlsen Curr Opin Allergy Clin Immunol 2001; Mannino D, et al. Chest 2002; Strachan D. Thorax 1998; Cook D. Thorax 1998
Astma bronchiale Passief roken en volwassenen - meer ernstige astmasymptomen - verminderde levenskwaliteit - afgenomen longfunctiewaarden - toegenomen gebruik van gezondheidszorg (raadpleging; hospitalisatie) Ulrik CS. Monaldi Arc Chest Dis 2001.
Conclusies…
Conclusies…
Verminderen met roken?
McNeill ABC of Smoking Harm reduction BMJ 2004
Conclusies…
STOPPEN MET ROKEN
Longtumoren risico op longkanker na rookstop
Thun MJ et al. Oncogene 2002
Longtumoren rookstop - rookstop verbetert de overlevingskansen bij patiënten met longkanker ! - roken beïnvloedt de (chemo-, radio-) therapie op een nadelige wijze ! - na tien jaar rookstop is het risico op ontwikkelen van longkanker met 30-50% gereduceerd ! Fagerström K., Drugs 2002
Gedaan met roken !
Informatiecel RIZIV
Fonds pour la chirurgie cardiaque asbl page 5 www.chirurgiecardiaque.org
In samenwerking met de Paritaire Comités Cardiologie en Pneumologie 2005
De voordelen van rookstop treden bijna onmiddellijk op: Na 20 minuten Hartfrekwentie, bloeddruk en circulatie verbeteren 8 uur In het bloed halveert de nicotine- en CO-spiegel, terwijl de zuurstofspiegel normaliseert. 24 uur De CO (vanuit roken) is uit het lichaam verwijderd. De longen beginnen mucus en rookresidus te elimineren. 48 uur alle nicotine is uit het lichaam
Gedaan met roken (vervolg)
Informatiecel RIZIV In samenwerking met de Paritaire Comités Cardiologie en Pneumologie 2005
Na 1 week De smaak- en reukzin verbeteren. 2 tot 12 weken De bloedsomloop verbetert. 3 tot 9 maanden Hoesten mindert, de stem is meer helder, moeheid verdwijnt. De longfunctie verhoogt (meer adem). 1 jaar Het risico op hartlijden is half zo groot als voor een roker. 5 jaar Het risico op hartinfarct is 2 maal lager dan bij een roker 15 jaar Het risico op hartlijden of longkanker is bijna gelijk aan dat van een niet-roker.
Rookgedrag Hardnekkige gewoonte Typische verwevenheid met het dagelijks leven Fysieke afhankelijkheid - Neurobiologisch adaptief proces met ontstaan van ontwenningsverschijnselen bij plots volledig stoppen van of drastisch verminderen met het gebruik Psychische afhankelijkheid - Sterke persoonlijke binding met een drug en het verbruik ervan
Dia V. Lemaigre, UZ Leuven
Overzicht van technieken en methoden om te stoppen met roken
Dia GSK 2004
1. Zelfhulp materiaal 2. Minimale interventie programma’s (MIPs) 3. Psychologische benadering a. Aversie therapiëen b. Cognitieve en gedragstechnieken 4. Farmacologische benaderingen a. Nicotinesubstitutie therapie (NRT) b. Anxiolytica en antidepressiva (Zyban) c. Clonidine d. Antagonisten van nicotine 5. Andere methoden a. Hypnose b. Acupunctuur
Farmacotherapie van rookstop
Transparantiefiche: Hulpmiddelen bij Rookstop April 2005, BCFI www.bcfi.be
Resultaten van verschillende methoden van rookstop Rookstop zelf, zonder hulp
1% tot 3%
Minimale Interventie (zonder farmacotherapie)
4% tot 5%
Gedragstherapie (specialist rookstopconsulent) (zonder farmacotherapie)
6% tot 11%
Nicotinevervanging Nicotinevervanging plus gedragstherapie
4% tot 13% 20%
Bupropion plus gedragstherapie
30%
Acupunctuur, laser, hypnose, Alan Carr,…
? S. Parrot et al., Thorax, 1998
Kernboodschappen
Informatiecel RIZIV In samenwerking met de Paritaire Comités Cardiologie en Pneumologie 2005
Rokende hartlijders en COPD-patiënten zijn een prioriteit. Rookstopadvies door de arts is bewezen effectief. Een minimale interventie (stopadvies, evaluatie en versterking van de rookstopmotivatie) is erg nuttig (slechts 3 tot 12 minuten gespreid over enkele consultaties)
Specialisten kunnen een doorslaggevende rol spelen in de rookstop van hun patiënten.
Wetgeving rookstop
(FOD Volksgezondheid 2005)
Federaal Plan ter bestrijding van het Tabaksverbruik - Ratificatie door België van de WHO kaderconventie (www.who.org) - Regels i.v.m. fabricage/op de markt brengen van tabaksproducten verkoop tabak aan jongeren -16 jr - Recht op rookvrije sociale omgeving (bescherming tegen passief roken) - Openbare plaatsen - Horeca - Werk - Hulp bij tabaksontwenning - terugbetaling bupropion - rookstop bij zwangeren/partner - Oprichting Fonds ter Bestrijding van het Tabaksgebruik - Verhoging van de fiscaliteit van tabak
www.logoleuven.be
Oostende 2005 www.bvpv-sbip.be/framespagina.htm
