Programma seizoen

Passie voor Spoor Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen

www.nvbs.com

NVBS - Afdeling Twente

Programma seizoen 2015 - 2016

Met een typisch Twentse boerderij op de achtergrond rijdt MBS loc SS 657 (bouwjaar 1901), ook wel de “Kikker” genoemd, een reizigerstrein op de Najaarsstoomdag van 24 oktober 2010 tussen Boekelo en Halte Zoutindustrie (foto: Hans Koning); Vanwege materieeltekort huurde NS van 1979 tot 1984 Duitse diesellocs: op 14 mei 1982 staat DB 216-151 in Enschede voor de trein naar Zwolle (foto: Evert Heusinkveld); Bij de viering in 2010 van 100 jaar Berninalijn (St. Moritz-Tirano) passeert de Bernina Nostalgie Express met 2 Pullman salonwagens van de Rhätische Bahn het meer van Poschiavo (foto: www.rhb.ch).

De NVBS is een vereniging van en voor spoor- en tram-belangstellenden: mensen met passie voor spoor ! Meer dan 20 regionale afdelingen organiseren veelal maandelijks interessante presentaties door boeiende sprekers. Elke maand verschijnt het fraai geïllustreerde blad ‘Op de Rails’ en op de website www.nvbs.com staat actuele informatie over de activiteiten van de vereniging. Regelmatig worden excursies en buitenlandse reizen georganiseerd, en de afdeling Jongeren onderneemt speciale activiteiten voor jonge spoorliefhebbers. De NVBS Winkel heeft een groot assortiment boeken en dvd’s over railverkeer. Wie boeken en documentatie zoekt, kan terecht bij de NVBS Bibliotheek en de enorme collecties foto’s en documenten. De Winkel, de Bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in "NVBS Centraal", een gezellige ontmoetingsplaats voor spoor-hobbyisten in het stationsgebouw van Amersfoort, met uitzicht op het spoor. Je bent van harte welkom !

Woensdag 16 september 2015: “Treinen rond de Pyreneeën” Beamer-fotopresentatie door Sjoerd Bekhof (Amersfoort) Sjoerd Bekhof leidt ons door de Pyreneeën, die de grens tussen Frankrijk en Spanje vormen. Het gebied aan weerszijden daarvan is dun bevolkt en de mogelijkheden om door het gebergte de grens over te steken zijn beperkt. Momenteel zijn er drie spoorgrenzen in gebruik. In het westen tussen Hendaye (F) en Irun, waar treinen op drie spoorwijdten de grens over gaan: Smalspoor met de regionale Uskotreinen, normaalspoor voor de goederentreinen en de weinige reizigerstreinen die tot Irun doorrijden en het uit Spanje komende breedspoor. Als gevolg van de verder oostwaarts in gebruik genomen HSL zijn doorgaande treinen via Hendaye vervallen. Van de Franse lijn Dax – Toulouse takte in Pau een lijn naar het grensstation Canfranc in Spanje af. Voorbij Oloron is de spoorlijn deels opgebroken. In Canfranc komt een paar keer per dag een dieseltrein uit Huesca. Het ’Franse’ gedeelte in Canfranc is geheel verkommerd. In het ministaatje Andorra ontbreekt elk spoor van de vroegere spoorverbinding. Een station aan de SNCFlijn van Toulouse naar La Tour de Carol herinnert hieraan. In La Tour begint de ‘Train jaune’, de gele SNCF smalspoortrein naar Villefranche. Deze toeristische lijn loopt door de noordelijke Pyreneeën;

het beroemde hangviaduct slaan we natuurlijk niet over. De meest oostelijk gelegen grensovergang verbindt Frankrijk met Spanje via de stations Cerbère en Port Bou. Hier zien we twee Talgotreinen de overgang van normaal- op breedspoor lang rijden. De doorgaande reizigerstreinen Frankrijk – Spanje behoren hier tot het verleden.

Het enorme grensstation van Canfranc ligt er aan de Franse zijde geheel verkommerd bij; Aankomst van de Talgo-trein uit Lissabon in Hendaye, de grensplaats aan de westkust van Frankrijk (foto’s: Sjoerd Bekhof, mei 2014).

Woensdag 21 oktober 2015: “Jubilea bij de Rhätische Bahn in Zwitserland” Dia-overvloeipresentatie door Hans Bikker (Hilversum) De Rhätische Bahn heeft inmiddels verschillende jubilea achter de rug vanwege het 100-jarig bestaan van diverse lijnen. Presentator Hans Bikker start in 1989 wanneer de RhB het 100-jarig jubileum van de lijn Landquart – Davos viert. Dat wordt in 2003 gevolgd door 100 jaar Albula. De verbinding Davos – Filisur volgt in 2009, waarbij tijdens het jubileum inmiddels verdwenen treintypes werden getoond. In 2010 volgde het grootse jubileum 100 jaar Berninalijn. Tenslotte kijken we bij het jubileum 100 jaar Vorderrhein van Reichenau naar Disentis. Je ziet een compilatie van de extra treinen tijdens deze vieringen, afgewisseld met opnamen van de hedendaagse exploitatie. Uiteraard zal de natuur niet worden vergeten!

RhB smalspoorkrododil Ge 6/6 I 414 (bj.1929) met de Alpine Classic Pullman Express passeert het typisch Engadiner station Guarda tijdens een jubileumrit naar Scuol-Tarasp.

Woensdag 18 november 2015: “Belgische trams, heden en verleden” Beamer-fotopresentatie door Bert van Raaij (Amsterdam) Vanavond neemt Bert van Raaij ons mee op een reis door België. In de jaren 60 van de vorige eeuw kende men daar nog een uitgebreid net van interlocale trams, ook wel “buurttrams” of “boerentrams” geheten. In diverse steden waren de stadstrams nog volop aanwezig. Je krijgt beelden te zien uit dit rijke verleden en deze worden gekoppeld aan beelden uit het heden. We beginnen in Antwerpen, waar de laatste oude trams plaats moeten maken voor de PCC-cars, die decennia lang het gezicht van de Antwerpse tram zullen bepalen. Ook in de historische stad Gent zullen in de jaren 70 de oude trams voor de PCC-car moeten wijken. Langs de kust bezoeken we de langste tramlijn van Europa. In de pauze steken we de taalgrens over om het destijds zeer uitgebreide tramnet van Henegouwen te bekijken. Ook zien we nog wat beelden uit de jaren 60 van de tram in Mons(Bergen), Verviers en de groene trams van Luik en Charleroi. Onderweg zullen we regelmatig excursietrams van de NVBS tegenkomen. Zo nu en dan komen er ook treinen en stations in beeld. Daarnaast krijgt de architectuur en het landschap enige aandacht, zowel positief als negatief. Het uitgebreide tramnet van Brussel bewaren we voor een volgende presentatie.

MIVG : Lijn 1 en 4 in Gent centrum: Kleine Vismarkt. Juli 1985 (foto: Bert van Raaij).

MIVA Antwerpen: Stadion in Deurne. NVBS Koninginnedagexcursie op 30 april 1974 . Afscheidsrit met het oude Antwerpse trammaterieel (foto: archief SNR).

Woensdag 16 december 2015: “Per trein door Laos, Thailand en Maleisië naar Singapore” Dia-overvloeipresentatie door Cor de Vos (Zwolle) Een van de spoorwensen die de spreker van vanavond, Cor de Vos, al lange tijd had, was om eens met de trein in Singapore aan te komen. Hoewel het originele station van Singapore tegenwoordig niet meer wordt aangedaan, is het nog steeds mogelijk met de trein in de Zuid Oost Aziatische stadsstaat aan te komen. Een andere wens was om met de trein over de zogenaamde “Vriendschapsbrug” van Thailand naar Laos te treinen. In januari 2013 ontstond vrij onverwacht de mogelijkheid beide wensen te combineren. Vanavond zie je het “diagrafische” verslag van een treinreis door Zuidoost Azië, van Vientiane in Laos, via Ayuthaya en Bangkok in De trein uit Chiang Mai is bijna bij het eindpunt Bangkok aangekomen (foto: Cor de Vos, januari 2013).

Thailand en door Maleisië, via o.a. Kuala Lumpur en Malakka, naar het letterlijke eindpunt van de lijn, Singapore. Een kleurrijk reisverslag met aandacht voor trein én cultuur. Als uitsmijter van de avond zien we nog een korte impressie van suikerrietstoom op Java.

Hoewel Malakka tientallen kilometers van de dichtsbijzijnde spoorlijn gelegen is, staat in het park bij het centrum een loc met rijtuig opgesteld. (foto: Cor de Vos, januari 2013)

Woensdag 20 januari 2016: “De spoorwegen in Twente en de Achterhoek” Beamer-fotopresentatie door Evert Heusinkveld (Almelo) In 2015 konden we vieren dat 150 jaar geleden de spoorlijnen Almelo – Salzbergen en Zutphen – Hengelo in gebruik genomen werden door de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen (SS). En in 2016 vieren we 150-jaar Hengelo – Enschede. Daarmee waren de eerste spoorwegen in Twente en de Achterhoek na vele mislukte plannen een feit. In de volgende decennia ontstond een net van hoofd- en lokaalspoorwegen waarmee de streek ontsloten werd. De eerste plannen voor de aanleg van lokaalspoorwegen voorzagen in een lijn Winterswijk – Hengelo en Winterswijk – Zevenaar met als exploitant de HSM. In Enschede had zich een Comité ter bevordering van Spoorwegverbindingen met Enschede gevormd. In dit comité zaten de plaatselijke textielfabrikanten. Het comité wilde bereiken dat de spoorlijnen Boekelo – Enschede en Neede – Ruurlo – Doetinchem in de plannen werden opgenomen. Daardoor zou een concurrerende verbinding met de SS-lijn Zutphen – Hengelo – Enschede ontstaan en daarvan verwachtte men in Enschede verlaging van de vrachttarieven. De aanvoer van kolen uit het Ruhrgebied via Winterswijk zou kunnen concurreren met de SSovergang naar Gronau. In 1884 kwamen de door de Geldersch-Overijsselsche LokaalspoorwegMaatschappij (GOLS) aangelegde lijnen Ruurlo – Neede – Hengelo en Winterswijk – Neede gereed en werden door de HSM in exploitatie genomen. In 1885 volgden de lijnen Boekelo – Enschede, Winterswijk – Doetinchem – Zevenaar en Ruurlo – Doetinchem. De HSM nam ook de door de NV Locaal Spoorweg Maatschappij Dinxperlo – Varsseveld (DV) gebouwde lijn Dinxperlo – Varseveld in 1904 en de door de Lokaalspoorweg-

Maatschappij Neede – Hellendoorn (NH) aangelegde lijn Neede – Hellendoorn in 1910 in exploitatie. Na het uitbreken van de eerste Wereldoorlog in augustus 1914 kwam onder druk van de oorlogsomstandigheden in 1916 een belangengemeenschap tot stand tussen SS en HSM. Hierdoor werden voortaan de door de SS en HSM geëxploiteerde lijnen gemeenschappelijk als “Nederlandsche Spoorwegen” geëxploiteerd. Daarmee verviel de concurrentie tussen HSM en SS en bleef in de Achterhoek alleen het lokale vervoer, dat aanzienlijk verminderde, vooral in de crisis in de jaren 1930. De fiets en de autobus waren een geduchte concurrent voor het lokale reizigersvervoer geworden. De autobus bracht de reizigers tot midden in de dorpen en was veel comfortabeler. Tussen 1936 en 1937 werd het reizigersvervoer op de lijnen van de GOLS, DV en NH opgeheven. Alleen Winterswijk – Zevenaar bleef in exploitatie, waarbij de treinen al sinds 1918 doorreden naar Arnhem. Autobussen van de Geldersche Tramwegen namen het vervoer over. Het goederenvervoer bleef op delen gehandhaafd tot 28 mei 1972. Toen verviel de vervoerplicht wat betreft het goederenvervoer voor NS en werden vrijwel alle los- en laadplaatsen gesloten. Met het vervallen van het contractvervoer van graan naar de losplaats Aalten op 2 juni 1991, verdween het laatste goederenvervoer per spoor uit de Achterhoek. Evert Heusinkveld zal in deze presentatie met historische beelden de ontwikkeling van het spoorvervoer in Twente en de Achterhoek belichten.

In Zenderen werd op verzoek van de bevolking in 1888 een stopplaats ingericht. Het stationnetje werd gesloten in 1941 en in 1960 gesloopt. Tegenwoordig zijn er plannen om het karakteristieke en cultuurhistorisch waardevolle stationgebouwtje te herbouwen (foto uit 1938).

Langs het perron van station Winterswijk staat Blauwe Engel DE2 naar Zutphen gereed. Op de voorgrond staan 3 x NS2200 diesellocs met een lege gasbuizentrein (foto: Evert Heusinkveld, 8 februari 1972).

Woensdag 17 februari 2016: “Railfotografie in REO (Rotterdam en omstreken), 1970-2010” Beamer-fotopresentatie door John Krijgsman (Rotterdam) Toen RET-reiziger, NS-er en Rotterdammer John Krijgsman er in 1967 voor het eerst op uit trok met de boxcamera van zijn Oma kon je bij de RET nog vierassers in de reizigersdienst aantreffen en was de eerste metrolijn van Nederland amper geopend. Bij NS zag je in Rotterdam CS nog treinstellen Mat’40 en blokkendoosrijtuigen. Station Blaak lag nog hoog boven de grond in plaats van eronder, bij de elektriciteitscentrale aan de Galileïstraat reed de elektrische kolentram van het GEB en de NVBS afdeling Rotterdam hield filmavonden in het RTMstation aan de Rosestraat. Sindsdien heeft John 5 camera’s versleten en zo’n 70.000 dia’s gemaakt, waarvan vele duizenden in REO. Vanavond vertoont hij onder andere: Luchtspoor, Maasbruggen, De Hef en de bouw van de Willemsspoortunnel; Rotterdam Stadion: extra treinen bij voetbalwedstrijden en concerten, met armseinen en lichtseinen, Mat’46 en dubbeldekkers; RET: Allan-stellen, Schindlers, Düwags en de laatste tramconducteurs; Goederenkonvooien op het Stieltjesplein en Katendrecht; ritten over de Havenspoorlijn; NS-treinen tussen Dordrecht, Rotterdam, Hoek van Holland in de jaren 70 en 80; Dordrecht-Geldermalsen met armseinen en zonder bovenleiding; Internationale treinen naar Hoek van Holland; Benelux, TEE en EuroCitytreinen in REO. 50 jaar RET in 1977, 10 jaar Metro in 1978; Trams op plekken waar tegenwoordig geen rails meer liggen; Trein- en tramongevallen, van blikschade tot treinramp. Kortom, vanavond ook voor niet-Rotterdammers een boeiende presentatie boordevol nostalgie!

TEE Edelweiss van Amsterdam naar Zürich doorkruist de Rotterdamse binnenstad over het spoorviaduct, met de Laurenskerk op de achtergrond (foto: John Krijgsman, 1973).

Proefrit met Haagse PCC-trams serie 1100 in Rotterdam, Metrostation Maashaven (foto: John Krijgsman, 1982).

Woensdag 16 maart 2016: “Spoorwegherinneringen op foto en film” Beamer-foto/DVD-filmpresentatie door Kees van de Meene (Zwolle) Het programma van de bekende spoorwegfotograaf Kees van de Meene begint met het ophalen van een aantal fotografische spoorherinneringen met een licht quizgehalte onder het motto ’wat, waar, waarom’.

Op 20 maart 1959 rijdt een locomotor (‘Sik’) een inspectierit op de Gronausestraat in Losser met het voormalige salonrijtuig van koningin-moeder Emma, in dienst gesteld door de Nederlandsche CentraalSpoorweg-Maatschappij (NCS) in 1900. Het werd in 1956 als dienstwagen in gebruik genomen door de Dienst van weg en werken (afdeling Seinwezen).

Daarna volgen video-opnamen van, toepasselijk in deze periode, de NVBS winterreis van 1997 naar Oekraïne en tot besluit opnamen van de NVBS-reis in 2008 naar Syrië en Jordanië toen het in Syrië wel heel anders was dan nu.

Tijdens de NVBS-reis naar Syrië en Jordanië werd bij een fotostop in Amman de excursiestoomtrein door de gerenommeerde spoorwegfotograaf Kees van de Meene gefotografeerd (20 oktober 2008).

Woensdag 20 april 2016: “Stoom in het arbeiders- en boerenparadijs” Beamer-fotopresentatie door Bart van ‘t Grunewold (Roermond) Nadat in West Duitsland bij de Bundesbahn de stoomlocs in 1977 zich ´das Rauchen abgelernt´ hadden, moesten we voor Duitse stoom de DuitsDuitse grens over, naar de DDR. In 1979 en 1981 reden in het ´Arbeiter und Bauernparadies´ nog volop stoomloc´s, door het hele land. Ondanks dat de dieseltractie in opkomst was en al op veel plaatsen prominent aanwezig (en de elektrische tractie voorzichtig), waren er nog ware stoomparadijzen, met veel verschillende loctypen. Niet alleen de ’ewige’ Baureihen 50.35 en 52.80, die kenmerkend waren voor de nadagen van de DRstoom een paar jaar later, maar een keur aan Baureihen: 01.5, 03.10, 41, 50.0, 58.30. Er reden zware en snelle treinen. Goederentreinen tot 1800 ton waren geen uitzondering en tussen Berlin en Stralsund reed de Baureihe 03.10 met wel 12-rijtuig lange vakantietreinen snelheden boven de 120 km/u.

stoom. Bart van ‘t Grunewold bezocht in 1979 en 1981 de DDR – dat was toen nog een hele onderneming – en fotografeerde de onversneden en pure Deutsche Reichsbahn, met de meeste nadruk op de stoomtractie.

Het depot Saalfeld was het absolute hoogtepunt, met in 1979 maar liefst 10 stuks 01.5-en tegelijk in de rijdende dienst. Het waren niet alleen ’Tempo und Tonnen’, maar ook was er nog veel smalspoor met

Na het verbeteren van het record 'afkoppelen, omlopen, naar het Bw 'zagen', draaien, waternemen, 'terugzagen' naar het perron, aankoppelen en remproef-nemen', vertrekt DR-loc 01 0513 op 5 mei 1981 uit Saalfeld met D 504 naar Berlin-Lichtenberg (foto: Bart van ‘t Grunewold).

Woensdag 18 mei 2016: “Het Spoorwegmuseum, dat wil je beleven!” Beamer-fotopresentatie door Peter-Paul de Winter (Bilthoven) Tijdens deze avond geeft Peter-Paul de Winter, Hoofd Collecties van Het Spoorwegmuseum een kijkje achter de schermen. Het gunt ons zicht op de koersontwikkelingen vanaf de oprichting van het museum tot het heden met een doorkijkje naar de toekomst. Welke keuzes en dilemma’s zijn onderwerp van gesprek. Is het een actief museum? Of juist een statisch pretpark? Wat is het beleid ten aanzien van collecties en verzamelen? Rijden of stilstaan met onze museale treinen? Wat kost dat en blijft dit wel mogelijk? Hoe wordt dit bedrijf gerund en niet geraakt door de overheid? Welke ontwikkelingen van buiten af ’bedreigen’ het museum? Hoe kan het museum zich aanpassen aan de huidige tijd? Wat ontbreekt er? Hoe ziet Het Spoorwegmuseum haar omgeving, de collega-musea in binnen- en buitenland en hoe wil zij daarmee omgaan? Welke zijn de rol en invloed van vrijwilligers en externe experts, maar ook de Vrienden van het Spoorwegmuseum? Kortom, er gaat een boekje over Het Spoorwegmuseum voor ons open dat misschien verrassende inzichten geeft in het hoe en waarom van dit museum.

Het Spoorwegmuseum is sinds 1954 gevestigd in het voormalige station Utrecht Maliebaan.

Hoofd Collecties Peter-Paul de Winter in het nieuwe NSM-depot de Wagenmakerij in Blerick, met op de achtergrond Diesel-elektrisch treinstel NS27 (Diesel 3) uit 1934, gebouwd door Beijnes en Werkspoor.

Woensdag 15 juni 2016: Foto/Video meeneemavond – Presentatoren: .... de bezoekers zelf ! Gevarieerde avond met vele korte presentaties Iedere bezoeker krijgt de gelegenheid om eigen foto’s of films te vertonen van spoorse (vakantie-) onderwerpen naar eigen keuze. Toon je eigen beleving van onze hobby met gevarieerde beelden en geef daarbij een passende toelichting. Een mooie gelegenheid om eens iets te laten zien wat niet past in een avondvullend programma. Het belooft dan ook een gezellige avond vol afwisselende beelden te worden! De volgende apparatuur is aanwezig: groot projectiescherm van 3 meter breed, Full-HD beamer met briljante beeldkwaliteit, overvloei-diaprojector, laptop met Powerpoint, Blu-ray/DVD-speler, en een geluidsinstallatie met microfoon. Iedere maand is er in zaal ‘t Schöpke in Hengelo weer een gezellige spoorwegavond bij de NVBS Afdeling Twente. Je bent van harte welkom!

Maximaal 15 minuten presentatietijd en maximaal 60 foto’s per persoon! (afwijkingen in overleg mogelijk.) Je krijgt voorrang als je op tijd je bijdrage aanmeldt via: [email protected] .

NVBS – Afdeling Twente www.nvbs.com/twente Bijeenkomsten NVBS Afdeling Twente: De maandelijkse bijeenkomsten zijn voor iedereen, ook niet-leden, toegankelijk (neem dus vooral je spoorvrienden mee!) en worden gehouden in NSH-gebouw ’t Schöpke, Waarbekenweg 23, 7553 KH Hengelo (naast Lidl supermarkt). De aanvangstijd is 19.30 uur, de zaal met uitgebreide bar is open vanaf 18.30 uur. Het einde is om ongeveer 22.30 uur. Je bijdrage in de onkosten bedraagt € 2,50 per persoon, jongeren tot 18 jaar betalen € 1,25. Je bent van harte welkom!

Bereikbaarheid: NSH-gebouw ‘t Schöpke ligt op ongeveer 10 minuten lopen vanaf NS-station Hengelo. Neem in het station uitgang Hart van Zuid, loop langs Poppodium Metropool, volg bij de rotonde de route via Parallelweg LS (=Lokaal Spoor). Bij de bocht naar de Veloursstraat (bij Drost Letselschade) rechtdoor lopen en dan bij het Twekkelerplein linksaf naar de Waarbekenweg, richting Lidl supermarkt. Achter 't Schöpke kun je je fiets of auto gratis parkeren op een groot eigen parkeerterrein. Busreizigers nemen lijn 9 (station Enschede-station Hengelo), halte Grundellaan en lopen dan door het opgeknapte Muizentunneltje of lijn 10 (station Hengelo-Veldwijk), halte Brouwerijstraat.

Locatie bijeenkomsten NVBS Afdeling Twente: NSH-gebouw ‘t Schöpke (naast Lidl supermarkt), Waarbekenweg 23, 7553 KH Hengelo.

Afdelingsnieuwsbrief en Facebook NVBS Afdeling Twente: Als je via onze Afdelingsnieuwsbrief op de hoogte gehouden wilt worden van nieuws en activiteiten van de NVBS Afdeling Twente, geef dan je email-adres door aan het bestuur via: [email protected] , of ga naar bit.ly/nvbs-twente (of scan de QR-code) om je aan te melden voor onze Afdelingsnieuwsbrief. Volg ons ook op Facebook: NVBS.Twente voor het laatste nieuws en meer informatie over onze afdelingsbijeenkomsten, en klik op Vind-ik-leuk! Raadpleeg regelmatig www.nvbs.com/twente , hierop vind je altijd het meest actuele programma van de NVBS Afdeling Twente. Programma-wijzigingen worden hier, via onze Afdelingsnieuwsbrief, op Facebook NVBS.Twente en in het NVBS maandblad “Op de Rails” aangekondigd.

Bestuur NVBS - Afdeling Twente: Voorzitter-Secretaris: Penningmeester: Bestuurslid: Bestuurslid: Postadres:

Ronald Boers Dennis te Dorsthorst Clemens Appelman Peter van der Zanden Stockholmstraat 72

tel. 06-25075382 tel. 06-42286168 tel. 06-45434569 tel. 074-2919632 7559 JS Hengelo

[email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

[email protected]

RB070815-1

Programmawijzigingen: