Praktijkvoorbeeld Gemeenschapscentrum SintLaureins (2009)
Trefwoorden: bouw en inrichting, herbestemming, receptief, projectwerking, erfgoed
Context: SintLaureins, uitgestrekte plattelandsgemeente Sint-Laureins ligt in het noorden van België, aan de grens met Nederlands West-ZeeuwsVlaanderen. De gemeente maakt deel uit van het Meetjesland, de landelijke regio tussen Brugge en Gent in het noordwesten van de provincie Oost-Vlaanderen. Ze is ontsloten via de expressweg van Knokke naar Antwerpen. Maldegem en Eeklo liggen ten zuiden hiervan. De gemeente strekt zich uit over vijf deelgemeenten en is vooral bekend om haar open ruimte met beschermd kreken- en polderlandschap, een belangrijke cultuurtoeristische en landschapsecologische troef. De bevolkingsdichtheid is heel laag: er zijn slechts 6.600 inwoners. De bevolking vergrijst. Het openbaar vervoer is beperkt, maar verder zijn er relatief veel voorzieningen: een OCMW, een rust- en verzorgingstehuis, serviceflats, een actief jeugdhuis, een provinciaal sportcentrum, kleuter- en basisscholen en de eerste graad secundair onderwijs. Op cultureel vlak kan Sint-Laureins bogen op een sterk sociaal weefsel met tientallen (socio-)culturele verenigingen, vaak gebonden aan de deelgemeenten. Belangrijk is het erfgoed, zowel immaterieel - volksverhalen, volksliederen, volkssporten, culinair erfgoed, kermissen - als onroerend - dijkhuisjes, bruggen, hoeven, kapellen … De kerk van Watervliet, ‘kathedraal van het noorden’, herbergt een Vlaams topstuk-schilderij. De bibliotheek en de vzw Plattelandscentrum Meetjesland die publieksgerichte activiteiten opzet rond platteland, land- en tuinbouw en erfgoed, versterken het culturele veld. SintLaureins maakt deel uit van de projectvereniging COMEET die intergemeentelijk werkt rond erfgoed, bibliotheken, sociaal-cultureel werk en kunsten. Het hoofdgebouw van het gemeenschapscentrum is naast de gemeentelijke muziekschool gelegen op de culturele site De Meet, een voormalige gemeenteschool in het dorp Bentille. Het bestaat uit een polyvalente zaal, een kleedkamer, een foyer, een leskeuken, een berging, een sanitair blok en een openlucht atrium. Het gemeenschapscentrum bestaat daarnaast uit verschillende lokalen in scholen en dienstencentra. In het centrum van de gemeente valt als private infrastructuur vooral het tot feestzalen en hotelrestaurant herbestemde Godshuis op.
Met de ombouw van de oude school in 2008 voldeed Sint-Laureins aan de voorwaarden voor betoelaging binnen het decreet lokaal cultuurbeleid. De halftijdse cultuurbeleidscoördinator die sinds 2006 aan de slag is, wordt gesubsidieerd sinds 2009.
Werking: nadruk op receptiviteit en projectwerking
Programmatie: de plannen rijpen Het gemeenschapscentrum van Sint-Laureins biedt nog geen reguliere, gemeentelijke programmatie. In het seizoen 2010-2011 programmeert het beheersorgaan voor het eerst een vijftal voorstellingen. Complementariteit met het aanbod van het verenigingsleven staat voorop. Er wordt gestart met een jazz-optreden, een vertelmoment voor kinderen, een monoloog, een kooravond en stand-up-comedy. Om de activiteiten logistiek (bijvoorbeeld: kassa en bar) te ondersteunen werkt men per voorstelling samen met een vereniging. Die krijgt in return een vastgelegd bedrag. Verklaring: Een gebruikersonderzoekje wees uit dat de verenigingen vooral workshops, voordrachten en ledenbijeenkomsten organiseren op weekdagen. Optredens en toneelopvoeringen zijn er nauwelijks en weekends zijn minder gegeerd als organisatiemomenten. Voor een professioneel aanbod theater en muziek kan men terecht in de cultuur- en gemeenschapscentra in de buurt (Eeklo, Maldegem, Evergem). De projectvereniging COMEET bevordert de wederzijdse contacten tussen deze gemeenten. Om de hiaten weg te werken, komt er een complementair weekendaanbod, gericht op try-outs, intieme optredens en opkomend lokaal talent. De gemeente heeft onvoldoende financiële armslag en personeel om dit zelf op te nemen en schakelt dus haar actieve vrijwilligers in. Randvoorwaarden: De gemeente Sint-Laureins kan deze beperkte programmatie uitbouwen omdat ze beschikt over: -
-
Een beheersorgaan met know-how om te programmeren, en een gemeentelijk personeelslid om te coachen en de link met het gemeentebestuur te waarborgen. Een gemeentebestuur dat (financieel) geen professionele programmatie kan opzetten, maar openstaat voor de inbreng van vrijwilligers. Een draagvlak in het verenigingsleven om via het beheersorgaan een complementair aanbod uit te werken. De verenigingen staan mee in voor de logistieke opvolging van de programmatie. Een professioneel aanbod in de omgeving, waar de inwoners van Sint-Laureins de weg naartoe vinden en waarmee afgestemd wordt.
Projectwerking: erfgoed zit in het DNA Het cultuurbeleid van Sint-Laureins wordt vooral projectmatig aangestuurd en uitgewerkt door de cultuurbeleidscoördinator. Deze beleidsoptie is verankerd in het lokaal cultuurbeleidsplan. De projecten die worden opgezet zijn ondermeer erfgoedprojecten. Ze startten in 2004-2007 met het toeristische project “Ondeugend Sente”, een fietsroute, stoet en toneel opgehangen aan immaterieel erfgoed, met name streekfiguur Reynaert de Vos, voor en door inwoners van Sint-Laureins. In 2007 ontving het gemeentebestuur de toezegging van Europese subsidies voor het project “Kapellen in Sint-Laureins, een opwaardering van lokaal cultureel erfgoed”. Doel van het project is dit onroerend erfgoed in stand te houden en te reïntegreren in de maatschappij. Daartoe werden de belangrijkste kapellen geïnventariseerd en getuigen geïnterviewd. Tegen de zomer van 2009 werd een thema-fietsroute met begeleidende folder uitgewerkt. De Erfgoedcel Meetjesland en vzw Plattelandscentrum Meetjesland werken sinds 2006 structureel samen aan het behoud en de ontsluiting van erfgoed, onder meer via de vrijwilligersgroeperingen het Culinair Genootschap, het Zang- en het Vertelgenootschap. Deze initiatieven vinden een vruchtbare bodem in Sint-Laureins. Ook de herbestemming van de oude school naar gemeenschapscentrum was een voorbeeld van projectmatige aanpak, gefinancierd door provinciale en Europese subsidies voor plattelandsprojecten. De verenigingen werden betrokken bij de inrichting van het gebouw, de naamgeving, het gebruikersreglement … Verklaring: Het gemeentebestuur van Sint-Laureins trekt bewust de kaart van de projectwerking. Op die manier kunnen verenigingen en vrijwilligers - en dat zijn er veel in Sint-Laureins gemakkelijk betrokken worden. Bijkomend voordeel is de vlottere intekening op projectsubsidies, dat was bijvoorbeeld een reden om de herbestemming van de oude school projectmatig aan te pakken. Erfgoed is een belangrijk thema. De landelijke gemeente beschikt over heel wat erfgoed en erfgoedactoren: verenigingen en vrijwilligers, de vzw Plattelandscentrum Meetjesland en het intergemeentelijke erfgoedconvenant. De cultuurdienst zet daar voortaan blijvend op in. Dat kon pas na afronding van de culturele site De Meet, de herziening van de reglementen, de operationalisering van de cultuurraad en de afwerking van het beleidsplan. Randvoorwaarden: ‐
‐ ‐
De cultuurbeleidscoördinator als aanspreekpunt en coördinator van de projectwerking, het cultuurbeleidsplan als het inhoudelijk kader, erfgoed als prominente sterkte. Vrijwilligers en verenigingen om de projecten mee uit te werken. Europese, Vlaamse, provinciale en andere subsidiekanalen voor de ontwikkeling van het platteland en/of een erfgoedbeleid.
Receptief: verenigingen op het voorplan
Het gemeenschapscentrum van Sint-Laureins bestaat uit een aantal zalen die intensief gebruikt worden door het lokale verenigingsleven. De culturele site De Meet is erg in trek. In de huidige beleidsperiode werd werk gemaakt van de actualisering van de subsidiereglementen en de start van werkgroepen binnen de cultuurraad. Sint-Laureins trad toe tot het UiT-netwerk waardoor socio-culturele activiteiten breed bekend geraken. Verklaring: Het intensieve gebruik van de gemeentelijke infrastructuur door het verenigingsleven valt deels te verklaren door het actieve participatieproces bij de herbestemming van het oude schoolgebouw. Het bleek een antwoord op een reële nood: steeds meer kleine zaaltjes verdwenen of verouderden en het tekort aan tentoonstellings- en vergaderruimte werd groot, terwijl het verenigingsleven toch één van de grootste cultuuraanbieders in de gemeente bleef. In 2006 besliste de gemeenteraad een oud schoolgebouw in een deelgemeente te herbestemmen voor het verenigingsleven. Bij de opmaak van de plannen werd advies gevraagd aan de cultuurraad met als centrale vraag: “wat willen jullie in de culturele site doen?”. Verschillende werfvergaderingen in aanwezigheid van een delegatie van de cultuurraad leidden tot last-minute aanpassingen. Enerzijds konden op die manier praktische fouten worden vermeden, anderzijds had de betrokkenheid positieve invloed op het “eigenaarschap”. Voor de uitwerking van het ontwerp werden werkgroepen opgericht die verantwoordelijkheid droegen voor een deelproject. Eén werkgroep met afvaardiging van ondermeer de KVLV en de Landelijke Gilden, zorgde voor de inrichting van de keuken en de bar. Een andere groep dacht na over de keuze van het meubilair, dat multifunctioneel en gebruiksvriendelijk moest zijn. Een werkgroep met onder meer leden van de toneelvereniging, spitste zich toe op de techniek van toneelverlichting en geluidsversterking, terwijl een andere werkgroep zich actief inzette rond de promotie van de culturele site. Tijdens de werken bleven de inwoners op de hoogte via een blog, nieuwsbrieven en een wedstrijd voor een naam. “De Meet” opende eind 2008. Randvoorwaarden: ‐
‐ ‐
Beschikbaar zijn van een infrastructuur met een draagvlak bij het verenigingsleven. Het gemeentebestuur ontving subsidies voor de binneninrichting, de infrastructuurwerken en het participatieproces. Administratieve en logistieke opvolging van de zaalverhuur. De cultuurbeleidscoördinator heeft een agogisch profiel en het gemeentebestuur schat het verenigingsleven naar waarde, het staat garant voor zowel een cultureel aanbod als voor gemeenschapsvorming in deze landelijke gemeente.
Meer weten? LOCUS: Op http://www.locusnet.be/portaal/Locus/LokaalCultuurmanagement/Gemeenschapscentra vindt u meer praktijkvoorbeelden en informatie over gemeenschapscentra.
Nele Bogaert, stafmedewerker Team Lokaal Cultuurmanagement, tel.: 02 / 213.10.48, email:
[email protected] Sint-Laureins: Mieke Timmerman, cultuurbeleidscoördinator Sint-Laureins, tel.: 09/218 76 40, e-mail:
[email protected], www.sint-laureins.be, http://culturelesite.blogspot.com/
