Partijprogramma 2012-2016
Het groene alternatief: op weg naar een duurzaam & leefbaar Nederland
Voorwoord, waarom Nederland Duurzaam? Beste lezer, Nederland Duurzaam is officieel geregistreerd als politieke partij en is op dit moment volop in ontwikkeling. Met ons partijprogramma willen we bewijzen dat economische ontwikkeling en duurzaamheid prima samen kunnen gaan, en dat ‘groen’ beslist geen thema is dat alleen bij links in goede handen zou zijn! Neemt u even de tijd om mee te lezen? Nederland Duurzaam is zowel groen-liberaal als rechts-conservatief. De partij stelt zich ten doel op te komen voor de belangen van de Nederlandse burger, zijn leefomgeving en het milieu in de ruimste zin van het woord. De partij gat daarbij uit van de grondbeginselen van onze huidige democratische rechtsstaat, die historisch zo is gegroeid vanuit de klassieke Griekse filosofie, de joodse-, christelijke en humanistische traditie en het Verlichtingsdenken. Daarbij kiest Nederland Duurzaam vanuit conservatief oogpunt voor geleidelijke maatschappelijke verbeteringen, waarbij de nadruk ligt op bescherming en uitbouw van de democratische rechtsstaat, het bevorderen van maatschappelijke samenwerking, duurzame economische ontwikkeling en goed milieubeheer, met deugdelijke verantwoording naar de toekomst. Conservatisme staat in dezen dus ook voor goed rentmeesterschap van natuur en milieu. Momenteel staat zowel Nederland als Europa op een keerpunt. Niet alleen hebben we te maken met een diepe schuldencrisis en economische neergang, de hegemonie van het Westen lijkt over. De machtsverhoudingen in de wereld verschuiven. Er is een geduchte strijd gaande om energie en grondstoffen. De snelle bevolkingsgroei wereldwijd en het snel veranderende klimaat zullen tevens gaan leiden tot drinkwater- en voedseltekorten. Doorgaan op de huidige voet is geen optie. Aangezien alle genoemde factoren samenhangen, is er een complexe situatie ontstaan die volop uitdagingen biedt voor onze toekomstige welvaart, veiligheid en welzijn. Dit vraagt om leiderschap en een langetermijnvisie, terwijl in de gangbare politiek de kortetermijngedachte juist troef is. Zo heerst er een grote onvrede over Europa, de euro en de financiële steun aan wankelende Europese landen. Maar hoewel er zeker het één en ander schort aan de huidige Europese samenwerking, moeten we ook beseffen dat Nederland te klein is om zichzelf in de wereld financieel-economisch staande te houden. Verder moet het duidelijk zijn dat investeren in innovatieve, schone technologieën niet alleen onontbeerlijk is voor ons milieu , maar dat dit ook voor onze toekomstige economie en veiligheid bittere noodzaak is. Nederland Duurzaam wil daarom dat economie en ecologie voortaan samen onderdeel uitmaken van elke besluitvorming. Met economische groei is niets mis, maar deze moet niet leiden tot onherstelbare afbraak van het milieu of de samenleving in andere zin. Nederland Duurzaam zal dan ook steeds een onderbouwde afweging maken tussen economische groei enerzijds, en de belangen van het milieu (met het oog op de toekomstige generaties) anderzijds. Nederland Duurzaam wil de rekening niet doorschuiven naar de toekomst, dit geldt in ons geval, zowel voor de economische als ook de ecologische rekening! Tegelijkertijd waken wij ervoor dat dit niet leidt tot onnodige overheidsbeteugelingen. Zowel het afgelopen als het huidige kabinet heeft veel belangrijke zaken laten liggen om Nederland rijp te maken voor de toekomst. Zo is er verzuimd te investeren in onze economie en concurrentiekracht. Er is verder enorm bezuinigd op onderwijs, zorg en natuurbeleid. Ook hebben de noodzakelijke hervormingen in de zorg, de arbeidsmarkt en het onderwijs nog steeds niet plaatsgevonden, en is de benodigde efficiencyslag in het Nederlandse bestuur nog steeds niet gemaakt. Maar vooral is er te weinig verbeterd aan duurzame energievoorziening. 2|P a g i n a
Dit terwijl er wél gemakkelijk heel veel geld is uitgegeven is aan financieel wanbeleid (denk hierbij aan de overheidssteun voor banken die veel onverantwoorde risico’s hadden genomen en de steun aan Griekenland dat zonder heel veel toezicht en voorwaarden miljoenen van onze overheid krijgt). Het kan niet zo zijn dat de Nederlandse bevolking moet boeten voor wanbeleid veroorzaakt door enkelen. Deze enkelingen zouden derhalve in de toekomst moeten kunnen worden aangepakt. Nederland Duurzaam wil mensen meer verantwoordelijkheid geven en gaat primair uit van de zelfredzaamheid van de Nederlanders. Dat maakt dus een kleine overheid mogelijk, met een aantal kerntaken op het gebied van (medische en sociale) zorg, (een onafhankelijke) voedsel- en energievoorziening, infrastructuur, onderwijs, leefbaarheid en veiligheid. Nederland Duurzaam vindt het verder belangrijk dat ieder voor zich het leven kan leiden dat hij verkiest. Zo staat Nederland Duurzaam voor de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging, al vinden we het gepast dit met name zelf te belijden. Het kan niet zo zijn dat er vanuit de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging belemmeringen worden opgelegd aan anderen, of dat zelfs de wet wordt overtreden. Nederland Duurzaam streeft dan ook naar een seculiere samenleving, die uitgaat van de in Nederland gedeelde waarden, normen en gebruiken. Denk hierbij aan leven, denken, geloven en spreken in vrijheid, tolerantie, respect voor anderen en vreemde culturen, gerichtheid op het buitenland en gelijkwaardigheid ongeacht geslacht, geloof, huidskleur of geaardheid. Nederland Duurzaam wil dat er stevig opgetreden wordt tegen intolerant gedrag van mensen en groeperingen die onze samenleving proberen te ondermijnen. Tolerantie kan alleen worden behouden door intolerant gedrag een halt toe te roepen! Mensen in Nederland moeten zich in vrijheid en veiligheid kunnen bewegen en ontplooien. De politie en wetgevende macht dienen dan ook voldoende middelen te krijgen om daadkrachtig op te treden. Speerpunten voor onze partij zijn dus: • investeren in duurzame welvaart; • een prettige, veilig en seculier leefmilieu; • zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid; • een kleine overheid met duidelijke kerntaken; • behoud van de Nederlandse cultuur. Tot voor kort was het groene denken alleen vertegenwoordigd aan de linkerkant van het politieke spectrum. In ons ogen is dit echter juist beter op z’n plek aan de rechterkant, waar wordt uitgegaan van feiten en niet primair wordt gehandeld vanuit moraal, en waar als uitgangspunt geldt dat economie en ecologie niet tegengesteld zijn, maar hand in hand moeten gaan! Een duurzaam leefklimaat is belangrijk voor iedereen! Met de oprichting van Nederland Duurzaam is er nu een duidelijk groen alternatief en is er in elk geval geen reden meer om niet groen te stemmen! Wij wensen u veel plezier bij het lezen van ons verkiezingsprogramma. Partijbestuur Nederland Duurzaam (Utrecht, augustus 2012)
3|P a g i n a
Inhoudsopgave 1
2
3
4
5
Duurzaam & deugdelijk bestuur...................................................................................................... 6 1.1
Herstructurering van het openbaar bestuur ......................................................................... 6
1.2
Overzeese koninkrijksgebieden........................................................................................... 11
1.3
Financiën ............................................................................................................................. 11
1.4
Europa ................................................................................................................................. 16
Duurzame internationale samenwerking ...................................................................................... 20 2.1
Buitenland van groot belang ............................................................................................... 20
2.2
Noodhulp & Ontwikkelingssamenwerking .......................................................................... 22
2.3
Vluchtelingen / immigratie .................................................................................................. 24
2.4
Defensie ............................................................................................................................... 26
Duurzame welvaart ....................................................................................................................... 31 3.1
Duurzaam economisch beleid ............................................................................................. 31
3.2
Ondernemerschap ............................................................................................................... 34
3.3
Duurzame energievoorziening ............................................................................................ 36
3.4
Milieu................................................................................................................................... 44
3.5
Duurzame voedselvoorziening ............................................................................................ 47
3.6
Landbouw & visserij ............................................................................................................ 49
3.7
Onderwijs en wetenschap ................................................................................................... 52
3.8
Integratie ............................................................................................................................. 58
3.9
Cultuur & media .................................................................................................................. 59
3.10
Werk en inkomen ................................................................................................................ 61
Duurzaam welzijn .......................................................................................................................... 71 4.1
Gezondheidszorg ................................................................................................................. 71
4.2
Jeugdbeleid.......................................................................................................................... 86
4.3
Ouderenbeleid..................................................................................................................... 87
4.4
Sport .................................................................................................................................... 87
Duurzame & leefbare samenleving ............................................................................................... 89 5.1
Religie .................................................................................................................................. 89
5.2
Discriminatie........................................................................................................................ 91
5.3
Privacy ................................................................................................................................. 92
5.4
Criminaliteitsbestrijding ...................................................................................................... 93
5.5
Immigratie & Asiel ............................................................................................................. 103
4|P a g i n a
6
Duurzame invulling aan ruimte ................................................................................................... 105 6.1
Wonen ............................................................................................................................... 105
6.2
Natuur & recreatie ............................................................................................................ 109
6.3
Infrastructuur en mobiliteit ............................................................................................... 110
Colofon Samenstelling programmacommissie: Ronald Hunse (voorzitter), Remco Snippe, René Kuijper, Eric Beekelaar, Derk Tegelberg en Freek Marchal. Eindredactie: Ellen de Vries.
5|P a g i n a
1 Duurzaam & deugdelijk bestuur 1.1 Herstructurering van het openbaar bestuur Nederland Duurzaam vindt het niet verantwoord en niet duurzaam dat er zoveel geld opgeslurpt wordt door een veel te grote en deels inefficiënte overheid. Dat maakt immers de belastingdruk veel te hoog en leidt ertoe dat onze voorzieningen onder druk blijven staan. Daarnaast worden veel functionarissen en organen benoemd en dus niet door de kiezer verkozen – ook dat vinden wij onwenselijk. Nederland Duurzaam wil dan ook een slank en daadkrachtig bestuur. We moeten af van alle onnodige regelgeving en overheidsbemoeienis. Bovendien moet de kiezer bepalen wie er aan de knoppen zit. Nederland heeft recht op een professioneel, democratisch en efficiënt bestuur! 1.1.1 Kerntaken overheid Zoals gezegd wil Nederland Duurzaam een kleinere overheid en deregulering. De overheid moet zich focussen op een aantal duidelijke kerntaken. In zijn algemeenheid wil Nederland Duurzaam dat de zogenaamde nutsfuncties weer onder regie van de overheid gaan vallen. In de praktijk is heel duidelijk gebleken dat niet alles volledig aan de markt kan worden overgelaten. Vanuit het oogpunt van efficiency en effectiviteit is het wel wenselijk om, waar mogelijk, een bepaalde mate van marktwerking toe te laten. Maar ook wanneer publieke taken worden uitgevoerd door private instanties, blijft de overheid verantwoordelijk voor de borging van de publieke belangen en publieke verantwoordelijkheden. Het privatiseren van een bedrijf met een publieke taak betekent immers niet dat die publieke taak er niet meer is. Nederland Duurzaam vindt dat de overheid ten eerste een duidelijke taak heeft in het beheren en uitbouwen (en waar mogelijk verduurzamen) van de infrastructuur in Nederland. Dit geldt voor het (vaar)wegen- en het spoornet, maar ook voor de levering van water en energie (aardolie, gas en elektra). Een andere taak van de overheid is zorgen voor betaalbare woonruimte voor alle inwoners. Verder het vasthouden en uitbouwen van het kennisniveau en de innovatiekracht in Nederland. Daarnaast heeft de overheid uiteraard een belangrijke taak in het behoud en de verduurzaming van de goede zorg en sociale voorzieningen die er in Nederland zijn. Deze voorzieningen geven een gevoel van zekerheid en zijn gestoeld op solidariteit. Het systeem is nu echter zodanig eerlijk, dat het van binnenuit uitgehold kan worden door mensen die hier misbruik van maken, wat een zeer negatieve uitwerking heeft op de samenleving in het algemeen. Misbruik van sociale voorzieningen dient daarom hard te worden aangepakt! Bovendien heeft de overheid een belangrijke rol in stimuleren van gewenst gedrag en het corrigeren van slecht gedrag. De overheid dient dit te regelen middels voorlichting, fiscale middelen en wetgeving. 1.1.2 Bestuurlijke vernieuwing Zoals gezegd wil Nederland Duurzaam de invloed van de kiezer vergroten, te beginnen bij de totstandkoming van de coalitie en het kiezen van de minister-president en burgemeester. Het moet afgelopen zijn met allerlei onduidelijke benoemingen die in achterkamertjes worden geregeld.
6|P a g i n a
Referendum over formatie en gekozen minister-president Nederland Duurzaam vindt dat niet de grootste partij, maar de kiezer bepaalt welke coalitie wenselijk is. Wij zien daarom graag een aanpassing in de manier van coalitievorming. Nederland kent de traditie dat altijd 2 of meer partijen samen een coalitie vormen. Er zijn geen duidelijke regels welke partijen dit eerst gaan proberen. Er bestaan echter wel ongeschreven regels, maar het is hierbij onduidelijk of de bevolking deze combinatie ook als eerste ziet zitten. Nederland Duurzaam wil daarom dat er na de verkiezingen een tweede ronde, een soort van adviserend referendum, komt, waarin de bevolking aangeeft welke coalitie de voorkeur heeft. Ook wordt dan gevraagd naar de voorkeur voor de persoon die deze coalitie zou moeten leiden, de minister-president. Het zou hierbij mooi zijn als de mogelijke coalities (o.b.v. de eerdere verkiezingsuitslag) op hoofdlijnen kunnen aangeven waar hun regering naartoe wil met haar beleid. Deze tweede ronde zou uiterlijk 3 maanden na de eerste ronde moeten plaatsvinden. De uitkomst bepaalt de volgorde waarin getracht wordt de coalitie tot stand te brengen. Referenda Nederland Duurzaam vindt dat besluiten zoveel mogelijk genomen moeten worden na ruggespraak met specialisten op het vakgebied waarop het besluit betrekking heeft. Nederland Duurzaam is daarom, buiten het hierboven genoemde referendum over de keuze van de coalitie, terughoudend met het houden van referenda. We vinden dat het huidige systeem van getrapte democratie redelijk goed werkt. Van de mensen in het parlement mag worden verwacht dat ze ingevoerd zijn in de materie, en dat ze rekening houden met alle stakeholders. Mocht niettemin tot een referendum worden besloten, dan verbindt Nederland Duurzaam hier een aantal voorwaarden aan. Er zouden alleen referenda gehouden moeten worden over onderwerpen waarvan het redelijk aannemelijk is dat een groot deel van de bevolking zich hier met weinig moeite een goed beeld van kan vormen. Ten tweede moet er een keuze kunnen worden gemaakt uit alternatieven; Nederland Duurzaam is tegen ja/nee-referenda. Zo was het bijvoorbeeld bij het ‘nee’ tegen de zogenaamde Europese grondwet een aantal jaren geleden, niet duidelijk op welke onderdelen deze negatief werd bevonden. Een voor/tegen of ja/nee volstaat niet, omdat dan onduidelijk is wat er eventueel aangepast moet worden aan een voorstel om dit wel gedragen te krijgen. Nederland Duurzaam vindt dat het verder vooraf duidelijk moet zijn wat er met de uitkomst van het referendum gedaan wordt. Geldt deze alleen als input voor de besluitvorming of is deze bindend? Verder vindt Nederland Duurzaam dat referenda bij voorkeur moeten worden gehouden over punten die tijdens de vorige verkiezingen nog niet actueel waren, maar die inmiddels wel relevant zijn geworden. Gekozen burgemeester Nederland Duurzaam vindt dat burgemeesters door de burgers gekozen horen te worden. De gemeenteraad zorgt ervoor dat er een profiel wordt opgesteld met minimale eisen en toetst de kandidaten hier vervolgens aan. Bij een dergelijke verkiezing dienen er minimaal 2 kandidaten te zijn. Zijhoeven niet per se lid te zijn van een politieke partij, maar er moet wel voorkomen worden dat er meerdere kandidaten uit eenzelfde politieke partij zijn. Meer openheid bij publieke benoemingen Belangrijke openbare functies moeten voor alle Nederlanders via openbare sollicitatieprocedures te bereiken zijn en niet alleen voor mensen die lid zijn van een politieke partij; geen vriendjespolitiek dus. De bekwaamste kandidaat moet de functie krijgen.
7|P a g i n a
Sollicitatieplicht voor oud-politici Wij vinden dat politici het goede voorbeeld moeten geven en willen daarom dat de ruimhartige wachtgeldregelingen worden aangepast en dat er een sollicitatieplicht komt voor oud-politici. De regelingen voor oud-politici dienen zoveel mogelijk gelijkgesteld te worden aan de werkloosheidsregelingen die gelden voor iedere burger. Tegen het stapelen van bijbanen Nederland Duurzaam wil dat het aantal bijbanen voor politici beperkt wordt tot maximaal 5. Het wettelijk plafond van 25 bijbanen moet wat ons betreft dus fors verlaagd worden. Dit moet omdat anders de onafhankelijkheid en geloofwaardigheid van politici ernstig in het is. Bij voorkeur geen nieuwe verkiezingen na val kabinet Het komt steeds vaker voor dat regeringen niet de volle 4 jaar tot de volgende verkiezingen uitzitten. Ook lijkt de oppositie er steeds meer op uit om de regering onderuit te halen, met oog op eigen gewin bij eventuele nieuwe verkiezingen. Tot dusverre werden er na een val van een kabinet eigenlijk altijd nieuwe verkiezingen uitgeschreven. Nederland Duurzaam vindt dit onwenselijk. Als er iedere paar jaar verkiezingen worden gehouden, leidt dit niet alleen tot extra kosten voor de overheid, maar ook tot onduidelijkheid en instabiliteit voor het land als geheel en de economie in het bijzonder. Er treedt in deze tijden vaak een grote mate van polarisatie op, omdat er in verkiezingstijd meer focus op verschillen is, dan op wat partijen bindt. Om de stabiliteit te waarborgen wil Nederland Duurzaam dat er na een tussentijdse val van een regering in eerste instantie wordt gezocht naar een andere coalitie, binnen de ‘oude’ verkiezingsuitslag. Pas nadat alle opties onderzocht zijn en er geen nieuw kabinet gevormd kan worden, zouden er nieuwe verkiezingen moeten worden uitgeschreven. 1.1.3
Een kleinere overheid
Minder ambtenaren Als het aan Nederland Duurzaam ligt, wordt het ambtenarenapparaat flink teruggedrongen. Uiteindelijk is dit zelfs een must, omdat er straks domweg onvoldoende mensen op de arbeidsmarkt beschikbaar zijn om dit apparaat in zijn huidige vorm in stand te houden. Om de overheid kleiner te maken, moet er worden gekeken naar de noodzaak van de verschillende overheidsorganen, het aantal bestuurslagen en naar de overhead binnen een bestuurslaag. NB. Nederland Duurzaam wil met name bezuinigen op ambtenaren die in het openbaar bestuur werken. Niet zozeer op politieagenten, leraren en belastingambtenaren. Andere invulling Eerste Kamer Nederland Duurzaam wil de Tweede Kamer in haar huidige vorm handhaven, maar wil de grootte en functie van de Eerste Kamer wel grondig wijzigen. In de eerste plaats kan deze wat Nederland Duurzaam betreft worden verkleind (tot 50 leden). Nederland Duurzaam wil verder dat de Eerste Kamer alleen als een soort van Raad van Toezicht functioneert. De leden van de Eerste Kamer behoren alleen door de Tweede Kamer aangenomen wetsvoorstellen te toetsen op juridische toepasbaarheid. De laatste jaren is zij steeds meer verworden tot een soort van tweede parlement, waar de hele besluitvorming nog eens in zijn geheel wordt overgedaan. En aangezien de Eerste Kamer vaak een andere politieke samenstelling heeft dan de Tweede Kamer, stranden voorstellen dan vaak op politieke gronden; niet zozeer 8|P a g i n a
omdat ze niet voldoen aan de juridische vereisten. Besluitvorming wordt zo op zijn minst onnodig vertraagd, zo niet geblokkeerd. Nederland Duurzaam wil dat er voortaan gelijktijdige Kamerverkiezingen komen, waarbij de senaatsleden ook direct gekozen worden. Wat Nederland Duurzaam betreft, hoeven de kandidaatsenaatsleden niet per se aangesloten te zijn bij een politieke partij. Beter is het dat ze om hun expertise worden gekozen. Clustering van ministeries Om de onderlinge samenwerking te vergroten, de overhead te beperken en het aantal (beleids-) ambtenaren terug te brengen, wil Nederland Duurzaam de huidige ministeries herstructureren tot de volgende 6 clusters: 1. Bestuurlijke Zaken (Algemene Zaken, Binnenlands Zaken incl. Antillen, Europese Zaken, Financiën, Informatisering en Deregulering); 2. Internationale Samenwerking (Buitenlandse Zaken, Defensie, Noodhulp & Ontwikkelingssamenwerking, Vluchtelingen & Migratie); 3. Duurzame Welvaart (Economische Zaken, Landbouw & Visserij, Energie, Milieu & Natuurbeheer, Sociale Zaken, Werkgelegenheid & Inkomen, Innovatie, Onderwijs, Wetenschap, Cultuur & Integratie); 4. Welzijn (Volksgezondheid, Voedselkwaliteit en Sport); 5. Veiligheid (Politie & Justitie); 6. Ruimte (Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening, Verkeer & Waterstaat). Deze clustering houdt niet per definitie in dat de huidige ministeries dienen te verdwijnen. Het zou echter op termijn wel tot minder ministeries kunnen leiden. Per cluster kunnen er desgewenst meerdere ministers en staatssecretarissen zijn. Het gaat met name om de beperking van de overhead en het verbeteren van de onderlinge samenwerking, zodat dat er binnen de clusters een beter afgestemd beleid komt. Zo is de inzet van ons leger over het algemeen inzet geworden van ons buitenlandbeleid. Ons onderwijs moet er onder andere voor zorgen dat mensen in de toekomst een bijdrage aan onze economie gaan leveren, net als innovaties die tot stand komen tussen onze universiteiten en het bedrijfsleven. Verder dienen economische en ecologische groei hand in hand te gaan, een belangrijk speerpunt voor Nederland Duurzaam. Nederland is onbestuurbaar door teveel bestuurslagen Nederland Duurzaam vindt dat er te veel bestuur is in Nederland. Er zijn met name teveel bestuurslagen. En doordat deze vaak ook nog eens een verschillende politieke samenstelling hebben, is er van nature geen meewerkende houding. Nederland Duurzaam wil daarom een zo plat mogelijke organisatiestructuur van de overheid, waarbij de politieke kleuren van de verschillende lagen tijdens een bestuursperiode zoveel mogelijk gelijk zijn. Dit kan door zoveel mogelijk gelijktijdig verkiezingen te organiseren voor de verschillende bestuurslagen. Bestuurlijke provincies worden afgeschaft Zoals geschetst wil Nederland Duurzaam minder bestuurslagen. Om deze reden willen we dat de bestuurlijke provincies worden afgeschaft. (De topografische provincies blijven gewoon intact!) De (bestuurlijke) provincies hadden ooit bestaansrecht. Inmiddels hebben ze zichzelf echter overleefd. Ze bestaan eigenlijk alleen nog bij de gratie van ruzies tussen gemeenten over ruimtelijke ordening. Maar dankzij bestuurlijke slapte gaan er wel miljarden in om. Provincies doen een heleboel dingen waar niemand om heeft gevraagd. Dat moet ophouden. Nederland Duurzaam wil daarom de taken van de provincies die er wél toe doen, herbeleggen bij het rijk of de gemeenten.
9|P a g i n a
De functie van Commissaris van de Koningin blijft behouden, maar wordt ondergebracht bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Op het moment dat er zich dan problemen voordoen tussen de gemeenten van een (topografische) provincie (bijvoorbeeld op het gebied van de ruimtelijke ordening), kan de Commissaris van de Koningin optreden als mediator. Daar is geen bestuurslaag voor nodig. Ook kan de Commissaris van de Koningin blijven optreden als promotor/bepleiter van zijn of haar (topografische) provincie. NB. Naar verwachting ontstaat er ten gevolge van de vergrijzing op de middellange termijn een tekort aan arbeidskrachten op de Nederlandse arbeidsmarkt. Ook de overheid zal hierdoor moeilijk mensen kunnen werven. Het opheffen van het provinciale bestuur zou op korte termijn kunnen leiden tot een ontslaggolf. Om dit te voorkomen is het verstandig de overgang van taken van provincies naar rijk en gemeenten geleidelijk te laten verlopen. Er kan in elk geval nu wel worden gestart met een vacaturestop bij het provinciale bestuur. Waterschappen Onderhoud aan de sluizen en andere werken is noodzakelijk en vanzelfsprekend. Nederland Duurzaam vindt echter niet dat dit door een politiek geleide organisatie als het waterschap hoeft te worden geregeld. De waterschappen worden wat Nederland Duurzaam betreft omgevormd tot uitvoeringsorganisaties onder de verantwoording van Rijkswaterstaat of, als dat logischer is, bij de betreffende uitvoeringsinstantie van de gemeente neergelegd. De huidige waterschappen schaffen wij dus af. Verdergaande clustering van gemeenten Ook het aantal gemeenten (per 1 januari 2012 zijn dit er 415) zou wat Nederland Duurzaam nog iets verder naar beneden kunnen. Van clustering zou echter pas sprake moeten zijn bij aantoonbare efficiencyvoordelen voor alle betrokken gemeenten. Bovendien moet dit door de lokale bevolking gedragen kunnen worden. Wanneer het voornemen te fuseren kenbaar wordt gemaakt aan de bevolking, krijgt zij een termijn van 2 maanden voor het indienen van een petitie tegen het voorstel. Wordt dit door minimaal 15% van de bevolking ondertekend dan volgt er een referendum over de voorgenomen fusie. De uitslag hiervan is bindend. NB. Te vaak is het in het verleden gebeurd dat met name de voorzieningen en infrastructuur van de voorheen kleinere (plattelands)gemeenten die zijn samengegaan met een grotere stedelijke gemeente, achtergesteld zijn ten faveure van de voorheen grotere (stedelijke) gemeente. Het is daarom belangrijk dat de karakters van de voormalige gemeenten behouden blijven, ook na een clustering. Stadsdeelraden worden omgevormd tot wijkinformatiepunten In 2 steden in Nederland kennen we gekozen deelraden (Amsterdam en Rotterdam). Deze zijn in deze grootstedelijke gebieden in het leven geroepen om de politiek dichter bij de burger te brengen. Dit laatste is ook een van de doelstellingen van Nederland Duurzaam. Waar Nederland Duurzaam echter moeite mee heeft is dat het weer een extra bestuurslaag oplevert met weer een eigen politieke kleur, waardoor samenwerking met het gemeentebestuur al weer lastiger is. Nederland Duurzaam denkt dat wijken en hun bewoners meer baat hebben bij een post waar informatie uitgewisseld kan worden met een wijkagent, wijkmanager of een wijkzorgverlener. Een punt dat in eerste instantie digitaal te benaderen is, maar indien nodig ook persoonlijk benaderd kan worden. Daar kan de burger dan terecht met problemen met buurtgenoten, het schoonhouden van de wijk of het uiten van zorgen omtrent hulpbehoevenden. Vanuit dat punt kan, indien nodig,
10 | P a g i n a
verder contact met de gemeente worden gezocht. Daar hoeft verder geen andere democratische controle op uitgeoefend te worden dan via de gemeenteraad. Deze wijkinformatiecentra zijn zo een verlengstuk van het gemeentebestuur; ze kunnen toelichting geven op gemeentebeleid en punten/issues uit de wijk doorgeven aan de bestuurders. NB. Uiteraard kunnen deze wijkinformatiepunten ook worden ingericht in steden waarin er nu geen stadsdeelraden zijn. Minder externen De overheid huurt op allerlei niveaus dure consultants en andere externen in. Het komt voor dat dit ook gebeurt voor permanente posities. Nederland Duurzaam wil dat de overheid in elk geval voor deze permanente posities permanent personeel werft. Ook moet beter worden bekeken of het nodig is externen in te huren en tegen welke tarieven. Wat Nederland Duurzaam betreft kan hier makkelijk op worden bezuinigd. 1.1.4 Koningshuis Nederland Duurzaam wil de monarchie behouden. Ook de rol van het koningshuis hoeft niet per se te veranderen.
1.2 Overzeese koninkrijksgebieden Nederland Duurzaam is er van overtuigd dat de Antillen, Sint Maarten, Curaçao en Aruba behoren tot de mooiere delen van ons koninkrijk. Wat ons betreft blijven deze overzeese koninkrijksgebieden dan ook zeker deel uit maken van het Koninkrijk der Nederlanden. Nederland Duurzaam bepleit echter wel dat deze gebieden nog meer op eigen benen komen te staan. In de loop der jaren zijn deze gebieden grotendeels afhankelijk geworden van financiële steun uit Nederland. Hier moet aan eind aan komen. Gelet op de ligging in het Caribisch gebied moet het niet moeilijk zijn een zelfstandige economie te ontwikkelen, gebaseerd op toerisme en handel. Nederland zou deze gebieden kunnen helpen door het stimuleren van het toerisme richting dit deel van het koninkrijk, bijvoorbeeld door fiscale voordelen te geven aan Nederlanders die op deze eilanden vakantiehouden. Ook zou het voor Nederlanders net zo makkelijk moeten zijn te wonen en werken in deze gebieden als dit voor Antillianen is in Nederland.
1.3 Financiën 1.3.1 Mondiale financiële crisis Als gevolg van een verkeerd bonussenbeleid en onvoldoende toezicht op de bankensector in met name de Verenigde Staten, zijn er door de hebzucht van bankiers enorme onverantwoorde risico’s genomen, die uiteindelijk verkeerd zijn uitgepakt. De ontstane bankencrisis is uitgemond in een mondiale financiële crisis nadat Amerikaanse banken vele ‘bad loans’ doorverhandeld bleken te hebben. In veel landen is boven op deze financiële crisis nog een politieke crisis gestapeld, waardoor effectieve maatregelen ter bestrijding van de crisis uiteindelijk (nog) uitgebleven zijn. 1.3.2 Eurocrisis Door stijgende overheidsschulden ten gevolge van de ontstane kredietcrisis is de financiële huishouding van de Europese overheden aanmerkelijk verslechterd. Als gevolg van de negatieve groei daalden de belastingopbrengsten, terwijl de uitgaven toenamen, door omstandigheden als stijgende werkloosheid en kosten van reddingsoperaties van banken. Als gevolg hiervan stegen de overheidsschulden, uitgedrukt als percentage van het bruto nationaal product, significant.
11 | P a g i n a
De omvang van de staatsschuld verschilt van land tot land aanmerkelijk. Voor de eurozone als geheel lag deze in 2008 op circa 70%, maar in Italië en Griekenland op circa 100%, terwijl de Luxemburgse staatsschuld met circa 13% zeer bescheiden was. Nadat Griekenland dreigde zijn schulden niet meer zelfstandig te kunnen financieren, is de eurocrisis feitelijk begonnen. Sinds dat moment heerst op financiële markten regelmatig onrust of zelfs paniek. Na Griekenland volgden meer landen die technisch failliet dreig(d)en te gaan. Naar de mening van sommigen loopt door deze staatsschuldencrises de monetaire unie gevaar. NB. De situatie had minder erg hoeven zijn als de eurozonelidstaten zich hadden gehouden aan de Europese begrotingsregels, vastgelegd in het Verdrag van Maastricht. Het merendeel van de lidstaten heeft deze echter veelvuldig overtreden, waaronder ook Nederland. Griekenland overtrad de afspraken zelfs in alle 9 jaar dat de euro werd gebruikt. Alleen Finland en Luxemburg voldeden ieder jaar aan de gestelde criteria. De in het verdrag voorziene boetes werden geen enkele keer opgelegd. 1.3.3 Crisisimpact voor Nederland Ook Nederland heeft momenteel te maken met een diepe schuldencrisis en een behoorlijke economische neergang. Voor onze hele ‘way of living’ is het van belang dit tij te keren en onze economie weer te laten groeien. Niet enkel om mooie groeicijfers te kunnen tonen, maar omdat hiervan afhangt of iedereen een fatsoenlijk inkomen heeft, er voldoende zorg verleend kan worden, mensen in vrijheid en veiligheid kunnen leven en zichzelf kunnen ontplooien. Dit, als het aan Nederland Duurzaam ligt, zonder hierbij de aarde verder uit te buiten. 1.3.4 Begrotingsbeleid Het is niet te verdedigen dat Nederland al jaren zijn financiën niet op orde heeft en er heel veel belastinggeld verloren gaat aan rentebetalingen. Gelet op de huidige crisis is het dan ook verstandig het begrotingstekort (overheidsinkomen min overheidsuitgaven) zo snel mogelijk te verkleinen, om dit uiteindelijk te doen verdwijnen. Pas dan kunnen we onze leningen aflossen, waardoor de rentelasten ook lager worden. 3%-norm Nederland dient zich dan ook minimaal te houden aan de met de EU gemaakte afspraken om in 2013 nog slechts een tekort op de overheidsfinanciën te hebben van 3%. Na 2015 mag er geen overheidstekort meer voorkomen. Voldoen aan de Europese norm is belangrijk om te voorkomen dat we vanuit Europa een forse boete krijgen (ca. € 1 miljard). Deze afspraak en bijbehorende boete zijn op aandringen van Nederland ontstaan; het zou wrang zijn als Nederland daarom niet zelf aan deze norm zou voldoen. Aflossing staatsschuld Het doel van Nederland Duurzaam is om toe te werken naar een begrotingsoverschot, zodat kan worden begonnen aan de aflossing van de veel te groot geworden Nederlandse staatsschuld. De hoge renteafdrachten gaan momenteel zeer ten koste van de Nederlandse welvaart. Nederland Duurzaam denkt echter wel dat we qua welvaart een pas op de plaats moeten maken: we hebben de afgelopen tijd op te grote voet geleefd. Door nu te starten met de aflossing wordt voorkomen dat de rekening wordt doorgeschoven naar de volgende generatie. Als het aan Nederland Duurzaam ligt, wordt ook in de Grondwet verankerd dat de overheid de plicht heeft de spreiding van financiële welvaart tussen de generaties te verankeren. Spreiding van welvaart wordt daarmee een sociaal grondrecht, dat een inspanningsverplichting meebrengt voor de overheid. 12 | P a g i n a
Begrotingstekort terugdringen Nederland Duurzaam vindt dat het begrotingstekort primair aangepakt dient te worden door: 1. de inkomsten voor de overheid te vergroten; 2. de overheidsuitgaven te beperken. Dit uiteraard onder de voorwaarde dat het beleid sociaal, economisch en ecologisch verantwoord blijft. Ad 1. Het overheidsinkomen kan worden vergroot door: • Investeringen/stimuleringsmaatregelen om ervoor te zorgen dat er op termijn weer een behoorlijke mate van economische groei wordt gerealiseerd, zodat banen kunnen worden behouden en/of worden geschapen. Deze investeringen moeten met name gericht zijn op de toekomstige economie. Hierbij denken we aan onderwijs, innovatie, infrastructuur en een onafhankelijke duurzame energievoorziening. NB. Op het moment dat de economie groeit, betekent dit dat er minder bezuinigd hoeft te worden. • Activering van inactieven om meer waarde toe te voegen ofwel niet werkenden actief stimuleren aan het werk te gaan, ook als deze hen niet direct past. • Stimulering van banken (in elk geval de banken met staatssteun) om tegen normale rentes kredieten te verstrekken aan het bedrijfsleven. • NB. Aangezien de belastingdruk in Nederland al erg hoog is en dit een negatief effect heeft op het vestigingsklimaat (en dus de toekomstige economische groei) en de consumptieve bestedingen (die invloed heeft op de economische groei op korte termijn) wil Nederland Duurzaam niet dat er naar ‘belastingwapen’ wordt gegrepen en wordt gekozen voor lastenverzwaringen. Ad 2. De overheidsuitgaven zouden kunnen worden beperkt door: • Bezuinigingen op onnodige uitgaven. We geven nu geld uit dat er niet is en moeten dat dus lenen. Alle overheidsuitgaven moeten hiertoe worden beoordeeld op doelmatigheid, waarbij het van belang is te kijken naar de kernactiviteiten van de overheid. Het verlenen van subsidies aan culturele instellingen in de entertainmentsfeer horen hier bijvoorbeeld duidelijk niet bij. • Zaken anders en efficiënter regelen. Zo zijn er hervormingen nodig op het gebied van de woningmarkt, de arbeidsmarkt, de gezondheidszorg en het pensioenstelsel. Door nu te hervormen/reorganiseren kan er ook voor de langere termijn een structurele duurzame groei ontstaan. • De bedrijfsvoering van de overheid goedkoper maken door te snijden in het aantal bestuurslagen en het te grote apparaat aan (beleids-)ambtenaren. 1.3.5 Belastingen & herverdeling inkomen Nederland Duurzaam wil ervoor waken dat er een te hoge belastingdruk in Nederland komt, vooral om Nederland als vestigingsplaats zo aantrekkelijk mogelijk te houden. Uiteraard willen we dat er gezorgd wordt voor de mensen die dit zelf niet kunnen en is het zaak inkomen te herverdelen. Enkel moeten we stoppen met het rondpompen van geld, omdat dit alleen al heel veel geld kost. Nederland Duurzaam vindt het bovendien belangrijk dat er een vergroening van het belastingstelsel plaatsvinden.
13 | P a g i n a
Door de overheid gehanteerde belastingbeginselen De overheid hanteert 3 soorten belastingbeginselen, welke door Nederland Duurzaam worden omarmd: 1. het profijtbeginsel: naarmate men meer profijt heeft van een bepaalde overheidsvoorziening, moet men er ook meer voor betalen. 2. het draagkrachtbeginsel: de sterkste schouders kunnen de zwaarste last kunnen dragen. Dus hoe hoger het inkomen, hoe meer belasting men procentueel moet betalen. 3. het principe van 'de vervuiler betaalt'. Inkomensverdeling transparant, eenvoudig en goedkoop Het hierboven genoemde draagkrachtbeginsel zorgt voor een rechtvaardige inkomensverdeling, waardoor er geen sociale tweedeling in de samenleving ontstaat en sociale onrust uitblijft. Nederland Duurzaam wil echter wel dat de herverdeling van inkomen transparant gebeurt en wil dit daarom op slechts één plaats regelen. Daarmee kan het ook zo eenvoudig en goedkoop mogelijk plaatsvinden. De meest logische plek hiervoor is de inkomstenbelasting. Als het aan ons ligt, gaat deze op termijn omlaag, maar ze zou op korte termijn mogelijk kunnen stijgen als er andere herverdelings- regelingen in onder worden gebracht. Kortom: Nederland Duurzaam wil het draagkrachtbeginsel verder dus nergens anders meer toepassen. Van belasting op toegevoegde waarde naar belasting op onttrokken waarde Wat betreft het genoemde belastingbeginsel ‘de vervuiler betaalt’ moet het huidige stelsel dat uitgaat van een Belasting op Toegevoegde Waarde (BTW) op termijn worden omgevormd naar een stelsel van Belasting op Onttrokken Waarde (BOW). Het klopt ons inziens niet om positieve zaken (het toevoegen van waarde, denk aan arbeid) te belasten. Het is beter zaken te belasten die afbraak doen (het onttrekken van waarde, denk aan vervuiling). Met een systeem van een BOW zou elke onderneming verplicht worden om een grondstoffenboekhouding bij te houden. Hierin wordt aangegeven hoeveel grondstoffen en/of energie er binnen de onderneming worden gebruikt en dus aan de maatschappij worden onttrokken. De toegevoegde waarde, bijvoorbeeld aan natuur of maatschappij, zou dan weer van dit bedrag afgetrokken kunnen worden. NB. Een dergelijke consumentenbelasting verstoort de concurrentiepositie van het Nederlandse bedrijfsleven niet, omdat de export vrijgesteld is en de import op een gelijkwaardige manier wordt belast. Samengevat: als het aan Nederland Duurzaam ligt, wordt milieuvervuiling duurder en arbeid goedkoper. Concreet betekent dit een verlaging van de inkomstenbelasting en de lasten op arbeid. Overdrachtsbelasting moet verdwijnen Nederland Duurzaam wil dat de overdrachtsbelasting verdwijnt. Deze belasting op verhuizen spekt weliswaar de staatskas, maar is oneigenlijk. Geen van de 3 door de overheid gehanteerde belastingbeginselen is hier van kracht. Waarom zou de overheid moeten verdienen aan mensen die verhuizen, terwijl de overheid hier niets voor hoeft te doen? Het zou juist goed zijn, zowel voor het milieu als voor de economie, als mensen makkelijker kunnen verhuizen. Files ontstaan grotendeels doordat mensen niet op dezelfde plek wonen als waar ze werken. Door te verhuizen kunnen mensen deze afstand verkleinen. Het spreekt voor zich dat het wegnemen van de oorzaak van files goed is voor het milieu. Het afschaffen van de overdrachtsbelasting zal bovendien bijdragen aan het vlot trekken van de vastgelopen woningmarkt. 14 | P a g i n a
Erfbelasting afschaffen Nederland Duurzaam wil ook de onrechtvaardige erfbelasting afschaffen. Over iemands vermogen is al genoeg belasting betaald tijdens zijn of haar leven. De nalatenschap dient daarom zonder erfbelasting over te gaan op de nabestaanden, die vaak al genoeg leed te verwerken hebben. Ook hier is geen van de 3 door de overheid gehanteerde belastingbeginselen van kracht. Belastingvoordeel voor zuinige auto’s en duurzaam wonen De vervuiler moet betalen. Daarom wil Nederland Duurzaam dat het belastingvoordeel voor zuinige auto’s en elektrische auto’s blijft bestaan. Zo bevorderen we de milieubewustheid van burgers en wordt milieubewustheid ook beloond. Het mag niet zo zijn dat deze maatregel ten onder gaat aan zijn eigen succes. Nederland Duurzaam wil verder mensen stimuleren op het gebied van duurzaam wonen. Investeringen hiertoe moeten niet vallen onder BTW maar onder de door Nederland Duurzaam in te voeren BOW, waarbij ter bepaling van de hoogte (het percentage) geldt: de som van de onttrokken waarde en de toegevoegde waarde (aan het milieu). Kinderbijslag Nederland Duurzaam wil de kinderbijslag beperken tot 2 kinderen. Gelet op het groeiende aantal aardbewoners vinden wij een verdere stimulans op het krijgen van kinderen niet nodig. Nederland Duurzaam wil verder dat de export van kinderbijslag naar buiten de EU stopt. Meer gelijkheid in gemeentelijke tarieven Het is zeer onwenselijk dat alle gemeenten zelf kunnen bepalen welke tarieven zij hanteren voor zaken als rijbewijs, paspoort, identiteitskaart en dergelijke. Hierdoor wordt ongelijkheid gecreëerd op gemeentelijk niveau en dat willen wij niet. Nederland Duurzaam vindt dat leges voor standaardaanvragen in alle gemeenten gelijk dienen te worden getrokken en dat de prijs puur de kosten moeten dekken. Afschaffen BTW-vrij inkopen voor diplomaten Nederland Duurzaam stelt voor het BTW-vrij inkopen voor diplomaten af te schaffen. Een voorkeursbehandeling voor een bepaalde groep is zeer onwenselijk. Voor zover afspraken hiertoe vastliggen in internationale verdragen, zouden deze hiertoe opengebroken moeten worden. Niet bezuinigen op belastingambtenaren Nederland Duurzaam wil de bezuiniging op het aantal belastingambtenaren terugdraaien. Momenteel komen de belastingmedewerkers er niet meer aan toe om voldoende aangiften te checken, waardoor de Nederlandse staat veel inkomsten misloopt. NB. Enkel op het moment dat het belastingstelsel dusdanig wordt aangepast en we stoppen met het rondpompen van geld, kan er worden gekeken naar het verkleinen van het belastingapparaat. 1.3.6 Beloning in de (semi-)publieke sector Beloningen en topinkomens beperken Voor de (semi-)publieke sector wil Nederland Duurzaam de topinkomens begrenzen worden op de zogenaamde Balkenende-norm. Bestuurders of tv-presentatoren die meer dan dat riante salaris willen verdienen, kunnen beter naar een commerciële instelling gaan.
15 | P a g i n a
Bonussen Voor de (semi-)publieke sector stelt Nederland Duurzaam dat er pas na vijf jaar een prestatiebonus mogelijk is. Pas dan valt te zien of bestuursmaatregelen succesvol zijn geweest. Bonussen mogen voor deze periode dus niet meer uitbetaald worden. Bovendien mogen deze bonussen niet excessief zijn en moeten ze in relatie staan tot het salaris van de betreffende persoon en zijn of haar prestatie. Nederland Duurzaam stelt hierbij voor dat bonussen niet groter mogen zijn dan een kwart jaarsalaris. Nederland Duurzaam doet ook een beroep op het bedrijfsleven om in de salaris- en bonushuishouding rekening te houden met de onrust die hierover leeft in onze maatschappij. In elk geval wil Nederland Duurzaam dat bedrijven met overheidssteun nooit bonussen uitbetalen. 1.3.7 Toezicht op financiële markten De controle van het Ministerie van Financiën, DNB en de AFM moet beter. Er dient te worden voorkomen dat enkelingen onverantwoorde financiële risico’s kunnen nemen. Als dergelijke praktijken zich in de toekomst zich toch weer voordoen, dienen deze personen publiekrechtelijk ter verantwoording te kunnen worden geroepen. Systeembanken moeten worden gesplitst in een publieke en een zakelijke bank. Voorkomen moet worden dat private schulden uiteindelijk publieke schulden worden en de burger voor de kosten opdraait. Banken die vanaf nu onverantwoorde risico’s nemen, worden voortaan niet meer door de overheid ondersteund.
1.4 Europa Europa en daarmee de Europese Unie (EU) is voor ons land van groot belang geweest, is dat nog steeds en zal dit wat Nederland Duurzaam betreft ook blijven. Wij hebben veel aan de EU te danken; 70% van onze export gaat naar Europese landen. Nederland Duurzaam neemt echter een kritische houding in ten opzichte van de geldverslindende Europese overheid. De Europese hofhouding moet kleiner, goedkoper en doelmatiger. De kwaliteit moet duidelijk omhoog. Daarbij wil Nederland Duurzaam niet dat de Nederlandse wetgeving zonder meer ondergeschikt is aan de Europese wetgeving. Nederland Duurzaam vindt verder dat de EU de afgelopen jaren te snel gegroeid is en dat de huidige grote (economische) diversiteit van landen, de samenwerking binnen één monetaire unie ernstig bemoeilijkt. Daarom willen wij de komende jaren geen verdere uitbreiding van de EU. 1.4.1 Bestrijding eurocrisis Nederland Duurzaam vindt dat Nederland zijn steentje bij moet dragen om de huidige eurocrisis te beteugelen en om de Eurozone in haar huidige vorm bij elkaar te houden. Ook voor Europa geldt dat de ‘sterkste schouders de zwaarste lasten moeten dragen’. Uitwassen moeten echter zo snel mogelijk worden tegengegaan. Ter voorkoming van een verdere uitbreiding van de eurocrisis is het van belang dat de gemaakte afspraken met betrekking tot de overheidsfinanciën van alle deelnemende landen daadwerkelijk streng worden nageleefd. Zo niet, dan komen landen onder financieel toezicht, net zo lang tot dat er weer aan de afgesproken criteria wordt voldaan. NB. Als op lange termijn blijkt dat een land dat steun heeft gekregen vanuit de EU, herhaaldelijk en verwijtbaar niet voldoet aan de gestelde eisen/gemaakte afspraken, moet het als ultiem middel
16 | P a g i n a
mogelijk zijn om een land buiten de eurozone te plaatsen als daar unaniem (op het land zelf na) toe wordt besloten. Zoals eerder gesteld vindt Nederland Duurzaam dat Nederland zich aan de afspraken van het Europact moet houden en dus moet voldoen aan de gestelde 3%-norm in 2013. Temeer daar Nederland al jaren voorvechter is van een groter financieel toezicht op de verschillende Europese begrotingen. Noord-Europese Monetaire Unie Op het moment dat duidelijk wordt dat de Eurozone niet te handhaven is, doet Nederland er goed aan om voor te sorteren op een Noordelijke Europese Monetaire Unie met een eigen munt. Scenario’s hiertoe moeten nu al uitgewerkt worden. Nederland zou dan dus gaan samenwerken met de andere landen van de Benelux, Duitsland en Scandinavië. Deze monetaire unie dient uiteraard te blijven samenwerken met de overige EU-landen, zodat er vrije handel mogelijk blijft. Begroting EU mag niet stijgen In tijden van crisis is het niet meer dan normaal dat ook de Europese uitgaven niet verder omhoog gaan (bij gelijkblijvende taken). Nederland Duurzaam wil daarom een uitgavenplafond voor de EU. De Nederlandse bijdrage per inwoner aan de EU zou dit jaar niet mogen stijgen. Net als alle Europese overheden moet ook de EU bekijken waar zij zou kunnen bezuinigen. Nederland Duurzaam denkt dat er in elk geval kan worden bespaard door het Europese bestuur efficiënter te maken. Dit kan onder andere door het aantal zetels in het Europees Parlement terug te brengen tot een werkbaarder aantal. (Momenteel zijn dit er 754.) Het spreekt verder voor zich dat de maandelijkse verhuizing tussen Brussel en Straatsburg inefficiënt is en leidt tot verspilling. Deze moet daarom zo snel mogelijk worden beëindigd. Ook moet er gekeken worden naar de veel te hoge salarissen en onkostenvergoedingen (tot en met expat-toeslagen aan toe) van Europarlementariërs. Ook hiervoor zal er een soort van Balkenendenorm moeten komen. De landbouwuitgaven beslaan nog altijd een heel groot deel van de Europese begroting. Een besparing hierop levert dan ook het meeste op. Vooral Frankrijk, de afgelopen jaren gesteund door Spanje, Polen en een aantal andere recentelijk toegetreden lidstaten, zijn fel in hun verdediging van het huidige landbouwbeleid en het daaraan gekoppelde budget. Europese landbouwsubsidies afschaffen In heel Europa ontvangen boeren 45 miljard euro aan inkomenssubsidie. Nederlandse boeren ontvangen hiervan zo’n 175 miljoen euro (0,4%). Deze subsidies zorgen er onder andere voor dat we onze producten tegen een lage prijs kunnen exporteren. Veel Nederlandse boeren zijn echter niet blij met deze subsidies. Hun landbouwproducten verlaten het land vaak onder de kostprijs. Sommige producten komen terecht in de maalderij of worden verwerkt tot kippenvoer. Veel subsidiegeld komt zelfs terecht bij eigenaren van land waarop geen gewas groeit (zoals het Britse koningshuis). De subsidies hebben dus niet het gewenste effect; ze worden nu ingezet om een relatief kleine beroepsgroep te beschermen en houden daarmee een inefficiënte markt in stand. Zij zorgen verder voor hoge voedselprijzen en ontnemen ontwikkelingslanden de kans om hun producten in Europa af te zetten. Nederland Duurzaam wil dan ook dat Europese landbouwsubsidies afgebouwd worden.
17 | P a g i n a
1.4.2 Taken en organisatie Europese Unie Kerntaken Europese Unie Nederland Duurzaam vindt dat de EU is doorgeschoten in haar regelgeving. Dit moet een halt worden toegeroepen. De EU is opgezet als een economische en monetaire unie. Nederland Duurzaam wil dit graag zo houden! Nederland Duurzaam ziet niets in een politieke unie, al sluit zij verdere samenwerking met Europese landen op het gebied van onderzoek, ontwikkeling en innovatie niet uit Nederland Duurzaam vindt dat de kerntaak van de EU ligt bij het handhaven en stimuleren van de vrijemarkteconomie. Eerlijke concurrentie is daarbij noodzakelijk. Hiertoe dienen prijsafspraken tussen ondernemingen etc. hard aangepakt te worden. Ook moet er zeer scherp gekeken worden naar de verlening van staatssteun. Aangezien het milieu niet bij onze landsgrenzen ophoudt, vindt Nederland Duurzaam dat het verder een kerntaak van de EU zou moeten zijn om op dit vlak bindende afspraken te maken, zodat in elk geval binnen de lidstaten de huidige afbraakpolitiek een halt wordt toegeroepen en economie en milieu in Europa hand in hand gaan. Controle Europese buitengrenzen De Europese buitengrenzen moeten goed bewaakt en gecontroleerd worden. Indien blijkt dat sommige EU-landen dit niet goed doen, moeten deze landen hierop vanuit de EU worden aangesproken. Als de bewaking en de controle niet verbetert, moet Nederland (tijdelijk) weer zelf grenscontroles kunnen uitvoeren. Vrij verkeer van goederen prima, vrij verkeer van personen aan banden Nederland Duurzaam moedigt het vrije verkeer van goederen binnen Europa (feitelijk de landen die aangesloten zijn bij het Schengenverdrag) volop aan. Wat betreft het vrije verkeer van personen erkent Nederland Duurzaam dat het voor reizigers, handelaren en zakenlieden voordelig is om niet bij de grenzen opgehouden te worden. Het vrije verkeer van personen kent echter ook een aantal nadelen. Zo kunnen door het ontbreken van Europese binnengrenzen ook criminelen en andere kwaadwillenden zich makkelijk door Europa bewegen. Verder zullen, doordat de sociale voorzieningen binnen Europa niet gelijk zijn, werkzoekenden neerstrijken in de landen met de beste voorzieningen en de hoogste minimumlonen. Zo leidt het vrije verkeer van werkzoekenden binnen Europa en de goede sociale voorzieningen in Nederland er momenteel toe dat veel Nederlandse werkzoekenden moeilijk aan het werk komen en dat de banen die er zijn, ingevuld worden met buitenlandse arbeidskrachten, voornamelijk uit Oost-Europa. Dit gebeurt omdat deze mensen bereid zijn tegen lage salarissen hard te werken. Nederland Duurzaam pleit ervoor dat er pas buitenlandse werkzoekenden tot de Nederlandse arbeidsmarkt worden toegelaten, nadat eerst de Nederlandse werkzoekenden aan het werk zijn geholpen. Dit kan door buitenlandse werkzoekenden een visum met een geldigheid van bijvoorbeeld drie jaar te geven. Zonder verlenging daarvan zijn ze dan nadien verplicht Nederland weer te verlaten. Ze dienen in elk geval niet zomaar een Nederlands burgerschap te kunnen krijgen of recht op een Nederlandse werkloosheidsuitkering. Nederland Duurzaam vindt bovendien dat buitenlandse werkzoekenden die geen werk kunnen vinden in Nederland, dienen terug te keren naar eigen land. Dit geldt ook wanneer zij structureel overlast veroorzaken of crimineel gedrag vertonen.
18 | P a g i n a
Wat betreft de (internationale) criminaliteitsbestrijding wil Nederland Duurzaam dat er een betere uitwisseling komt van opsporingsgegevens tussen de politiediensten van de verschillende lidstaten. Verder zou Nederland grenscontroles moeten kunnen uitvoeren indien nodig. Als de toevoer van buitenlandse criminelen en werkzoekenden in de toekomst niet kan worden gekeerd, dient te worden overwogen het Schengenakkoord dat het vrije verkeer van personen regelt, op te zeggen. Op dat moment worden er weer grenscontroles ingevoerd en krijgen benodigde buitenlandse werknemers een periodieke werkvergunning. 1.4.3 Geen verdere uitbreiding van de Europese Unie Nederland Duurzaam vindt dat de EU voorlopig niet uitgebreid kan worden, zeker niet voordat zij uit de crisis is gekomen. Er dient eerst orde op zaken te worden gesteld. Nederland Duurzaam wil daarnaast dat economische criteria voor toetreding strenger toegepast en nageleefd worden. Turkije Nederland Duurzaam erkent de bijzondere positie van Turkije, een land dat een duidelijke brugfunctie heeft tussen de westerse en oosterse wereld. Wij vinden daarom dat Nederland en de EU goede relaties moeten betrachten met Turkije, bijvoorbeeld op het vlak van vrije handelsverdragen. Nederland Duurzaam vindt echter niet dat Turkije deel zou moeten uitmaken van de Europese Unie, met name vanwege het feit dat Turkije grotendeels in Azië ligt en er enorme verschillen zijn tussen de Europese culturen en de Turkse cultuur.
19 | P a g i n a
2 Duurzame internationale samenwerking De aarde en de mensen en dieren die hierop leven, zijn maar al te vaak slachtoffer van conflicten binnen en tussen landen. Nederland Duurzaam staat daarom een krachtige internationale aanpak van conflicten, mensenrechtenschendingen en roofbouw op de aarde voor. Nederland heeft bovendien, met het oog op een duurzame welvaart, baat bij een gezonde wereldeconomie en internationale veiligheid.
2.1 Buitenland van groot belang Onze welvaart hebben wij voor een groot deel te danken aan het buitenland. Door handel met het buitenland hebben wij een enorme economische groei doorgemaakt. Nederland gold in het verleden vaak als gidsland voor andere landen. De laatste paar jaar is de reputatie van Nederland in het buitenland echter tanende, door de opkomst van (links en rechts) populisme, anti-Europese gevoelens, weerstand tegen deelname aan NAVO-missies en schofferingen van buitenlandse volken, religies en leiders. Nederland lijkt steeds meer in zichzelf te keren en van gidsland te veranderen in een land met alleen een kortetermijnvisie. Terwijl het voor onze welvaart juist zo van belang is goede handelsrelaties met het buitenland te onderhouden. Nederland Duurzaam is het niet eens met de genoemde actoren. De tendens van de tanende reputatie dient te worden gekeerd! 2.1.1 Inspelen op de veranderende wereldhandel Nu de wereldorde aan het veranderen is en zich naast de traditionele economieën van Europa en de VS nieuwe, snelgroeiende economieën ontwikkelingen in landen als Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika (BRICS), is het van belang goede betrekkingen met deze landen te leggen, te onderhouden en uit te breiden. Dit met het oog op toekomstige handel en de toegang tot grondstoffen. NB. Bij handel met autocratieën of oligarchieën, waar de meeste bedrijven in handen van de overheid zijn (zoals Rusland en China), is de rol van de Nederlandse overheid/het Ministerie van Buitenlandse Zaken of Economische Zaken veel groter. Dergelijke staten doen namelijk liever zaken met andere staten dan met kleinere bedrijven. Nederland Duurzaam pleit ervoor een Minister voor Internationale Handel/Samenwerking te benoemen. Ook kan het lonen de banden te verbeteren met onze voormalige koloniën Indonesië en Suriname. In tegenstelling tot Groot-Brittannië en Frankrijk heeft Nederland nog steeds een moeizame band met de meeste voormalige koloniën. Veelal laten we ons in ons buitenlands beleid veroordelend of wantrouwend uit tegen deze landen. Denk bijvoorbeeld aan de blokkade van de tankdeal aan Indonesië, die ons nu geld kost, maar die ook de relatie met Indonesië verder heeft verslechterd. 2.1.2 Eerlijke wereldhandel Nederland Duurzaam streeft een zo eerlijk mogelijke wereldhandel na. Binnen Europa kennen we inmiddels weinig belemmeringen meer. Nederland Duurzaam breidt dit graag verder uit. Nederland Duurzaam vindt het ook belangrijk dat producten die afkomstig zijn uit ontwikkelingslanden, vrij verhandelbaar zijn. Alleen met een eerlijke wereldhandel kunnen we arme landen echt uit het slop helpen. Hiertoe dienen dan ook dat de Europese landbouwsubsidies afgeschaft te worden. Zij zorgen voor hoge voedselprijzen en ontnemen ontwikkelingslanden de kans om hun producten in Europa af te zetten.
20 | P a g i n a
2.1.3 Internationale milieu-aanpak Aangezien het milieu niet stopt bij onze landsgrenzen, moeten er op internationaal niveau goede afspraken worden gemaakt over schaarse goederen en over manieren om verstandig om te gaan met de aarde. Zoals eerder gezegd wil Nederland Duurzaam dat er binnen de EU bindende milieuafspraken gemaakt worden. Maar het milieu houdt ook niet op bij de Europese grenzen. Nederland Duurzaam staat dan ook voor dat er ook binnen gremia als de G8 en VN afspraken gemaakt worden. Bij het aangaan van handelsbetrekkingen met de BRICS-landen is het ook van belang direct goede afspraken te maken op milieugebied. Door kennis op het gebied van duurzaamheid te delen met de industrieën en overheden van deze landen kan worden voorkomen dat zij eenzelfde leertraject door moeten maken als de westerse wereld tijdens de industriële revolutie en kunnen internationale milieurampen worden voorkomen. Nummer 1 op het gebied van internationale milieuvervuiling zijn nog altijd de Verenigde Staten, terwijl dit land al volop ontwikkeld is. Nederland moet hierop de Amerikaanse regering aanspreken. 2.1.4 Terugdringen groeiende wereldbevolking Nederland Duurzaam is van mening dat Nederland zich actief moet inzetten om de toename in de wereldbevolking terug te dringen. Dit is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan en ook maar niet zomaar door Nederland te regelen. Nederland Duurzaam vind echter dat het taboe om over de omvang van de wereldbevolking en de afname daarvan te praten, doorbroken moet worden. Religieuze en culturele barrières hieromtrent moeten in kaart worden gebracht en uiteindelijk worden doorbroken. Nederland kan zelf invulling geven aan het beperken van de bevolkingsgroei door de kinderbijslag tot 2 kinderen te beperken en eisen te stellen bij het verlenen van ontwikkelingshulp. Verder zou Nederland dit onderwerp internationaal moeten agenderen 2.1.5 Mensenrechten Nederland Duurzaam is tegen elke vorm van lijfstraf, alsook de doodstraf. Nederland Duurzaam veroordeelt verder elke persoon, elk regime en elke religie die dit wel voorstaat. Over het algemeen zijn de mensenrechten in Nederland op adequate wijze verankerd. Ondanks dat komt het, ten gevolge van mensensmokkel, ook in Nederland nog met regelmaat voor dat er mensenrechten geschonden worden. Nederland Duurzaam wil daarom een uitbreiding van het breed samengestelde team bij de Unit Mensensmokkel. Door regelmatig actief deel te nemen aan internationale vredesresoluties, waar nodig met een militaire bijdrage (ondersteund door een Veiligheidsraadresolutie), zet Nederland zich ook in voor een wereldwijde bescherming van de mensenrechten. Nederland Duurzaam ondersteunt dergelijke inzetten. 2.1.6 Israël en Palestina Israël is in het Midden Oosten een van de weinige landen met een democratische regering en daarmee een vooruitgeschoven post van de westerse samenleving. Dit land ondervindt veel vijandigheid vanuit zijn omgeving. Nederland heeft al een lange vriendschappelijke band met Israël. Nederland Duurzaam vindt het belangrijk deze goede betrekkingen te blijven onderhouden. Naast het onderhouden van de contacten met de Israëlische autoriteiten vindt Nederland Duurzaam het van belang op goede voet te staan met de Palestijnse autoriteiten.
21 | P a g i n a
Door goede contacten met beide autoriteiten zou Nederland een rol kunnen spelen in een bemiddeling om te komen tot een de-escalatie van het geweld en de achtergestelde situatie van het Palestijnse volk, waarbij het van belang is dat fundamentalisten buiten spel worden gezet. Juist vanwege deze achtergestelde situatie en de vrije rol die de fundamentalisten nu kunnen spelen, groeit de voedingsbodem voor verzet. Als het aan Nederland Duurzaam ligt, komt er snel een 2-natieoplossing, waarbij er in Israël zowel plaats is voor een Israëlische staat als voor een Palestijnse. Dit conform de afspraken die zijn vastgelegd in de Oslo-akkoorden uit 1993 (Palestijnse staat behelst de autonome gedeelten van de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook). Volgens deze verdragen tussen de PLO en de Israëlische regering blijven de nederzettingen of koloniën, Israëlische dorpen en steden die sinds 1967 in deze gebieden zijn gebouwd, voorlopig onder Israëlisch gezag. Nederland Duurzaam vindt dat er absoluut geen nieuwe nederzettingen bij mogen komen, en dat de Israëlische regering aangemoedigd moet worden om de kolonies naar ‘eigen’ grondgebied te verplaatsen. Onderhandeling met terroristische organisaties, zoals Hamas of Hezbollah, is in de ogen van Nederland Duurzaam uit den boze.
2.2 Noodhulp & Ontwikkelingssamenwerking Nederland heeft op het gebied van ontwikkelingssamenwerking internationaal afspraken gemaakt: de bijdrage bedraagt 0,7% van het BNP. Nederland Duurzaam wil niet direct tornen aan deze budgettaire afspraak, ook niet in deze crisistijd, wanneer Nederland er wat minder rooskleurig voorstaat; dit omdat armoede in Nederland een relatief begrip is vergeleken met de situatie in de ontwikkelingslanden. De hulp dient echter wel effectiever te worden ingezet, waardoor de bijdrage in de toekomst kan worden afgebouwd. Het doel van de ontwikkelingshulp is dat landen zich kunnen ontwikkelen, waardoor ze uiteindelijk op eigen benen kunnen staan. Met de huidige manier van ontwikkelingssamenwerking lijkt dit doel echter niet te worden bereikt. Nederland Duurzaam ziet een aantal nadelen in de huidige aanpak: 1. Landen ontvangen nu geld zonder een gerede tegenprestatie. Dat werkt inactiviteit in de hand; er ontstaan afhankelijkheidseconomieën. Deze landen leren hierdoor niet op eigen benen te staan, waardoor donorlanden continu tekorten moeten blijven aanvullen. Zo is er sinds 1970 al meer dan 300 miljard euro aan de ontwikkelingslanden gegeven, zonder dat dit heeft geleid tot ontwikkeling. Sterker nog: de landen zijn armer geworden (in de periode 1970 – 1998 is het armoedecijfer in Afrika gestegen van 11% naar 66%) en de groei is vertraagd in deze zelfde periode (de groei in deze periode -/-0.2%). 2. De organisatie van ontwikkelingshulp is door het grote aantal (overheids)instanties en instellingen in meerdere landen inefficiënt. 3. Veel ontwikkelingsgeld komt niet terecht op de plaats waarvoor het bestemd is. Te vaak blijft er geld aan de strijkstok van corrupte politici, of nog erger: milities hangen. Ook blijft er door het grote aantal NGO’s en soms hoge salarissen van vooral directeuren, veel geld bij dergelijke organisaties zelf hangen. 4. In Nederland is de inkomstenverdeling over alle inwoners goed geregeld. Ontwikkelingshulp is er niet om mensen te compenseren in landen waarin dit niet goed is geregeld. Ook komt het nu voor dat er ontwikkelingshulp gaat naar landen waar continu conflicten of mensenrechtenschendingen zijn. Helaas lukt het dergelijke landen zeer slecht om zich te ontwikkelen. Hier zal eerst een einde aan de strijd moeten komen (al dan niet geholpen). Helaas is verder gebleken dat ontwikkelingshulp de afgelopen jaren vaak heeft geleid tot corruptie en conflict. 22 | P a g i n a
5. Door de budgettaire koppeling aan het BNP is er in hoogconjunctuur meer geld beschikbaar en in laagconjunctuur minder. Dit terwijl er in laag conjuncturele tijden meer geld nodig is en in betere tijden minder. 6. Naast de landelijke overheid doen ook provincies en gemeenten aan ontwikkelingshulp. Zoals aangegeven wil Nederland Duurzaam in eerste instantie niet korten op het budget; de aanpak moet echter anders: • In de eerste plaats wil Nederland Duurzaam dat ontwikkelingshulp beperkt blijft tot de Nederlandse landelijke overheid, waarbij de aansturing valt onder de Minister voor Internationale handel/samenwerking. • Het beschikbaar gestelde budget moet worden gestort in een ontwikkelingsfonds, dat niet per definitie elk jaar op hoeft. Zo kan er worden gespaard voor ‘slechtere’ periodes. •
Het ontwikkelingsfonds kan worden aangewend voor verschillende doeleinden: a. Noodhulp (met nadruk op opvang in de regio); b. medisch onderzoek naar tropische ziekten; c. aanleg van rioleringen en waterputten; d. seksuele voorlichting en anticonceptie; e. compensatie van agrariërs bij natuurrampen; f. studiebeurzen voor veelbelovende studenten; g. micro- en macrokredieten; h. investeringen op basis van business case (dus geen gift), in samenwerking met het Nederlandse of lokale bedrijfsleven (bij voorkeur gericht op onderwijs, infrastructuur of duurzaamheid); i. eventuele humanitaire inzet van leger of politie; j. stimulering van democratisch staatrechtelijke instituties (alsook de organisatie van eerlijke verkiezingen).
Nederland Duurzaam wil dus dat er naast noodhulp en een aantal andere zaken die te maken hebben met ziekten en natuurrampen, niet zonder meer geld wordt gegeven. Het puur geven van geld stimuleert namelijk de ontwikkeling niet. Met het beschikbaar gestelde budget kunnen er in ontwikkelingslanden investeringen worden gedaan, al dan niet in samenwerking met het Nederlandse bedrijfsleven of lokale overheden of bedrijven. Pas na het opstellen van een sluitende business case kan er worden geïnvesteerd. Dergelijke investeringen zullen leiden tot werkgelegenheid ter plaatse en zullen het lokale opleidingsniveau doen stijgen. De (eventuele) return on investment kan dan na een bepaalde (wellicht lange) periode terugvloeien in het fonds. Het spreekt voor zich dat er hier niet direct sprake hoeft te zijn van een winstoogmerk. Een en ander moet gaan gebeuren onder de aansturing van een Minister voor Internationale handel/samenwerking. Nederland Duurzaam vindt het met name belangrijk dat er geïnvesteerd wordt in opleidingsprogramma’s en in infrastructuur en duurzame energieprojecten. Dit laatste om ervoor te zorgen dat de stappen die de westerse wereld heeft doorlopen tijdens de industriële revolutie en die vaak slecht waren voor mens en milieu, kunnen worden overgeslagen. Het is verder sowieso van groot belang dat ontwikkelingslanden in de toekomst hun eigen energievoorziening kunnen regelen en dat deze duurzaam is. Milieurampen bij het exploiteren van fossiele brandstoffen kunnen zo worden voorkomen. Aangezien er volop zon is in deze landen, kunnen investeringen in duurzame energie op termijn zelfs leiden tot energie-exporten. Betere controle op effectiviteit Nederland Duurzaam wil dat het Nederlandse ontwikkelingssamenwerkingsbeleid de komende jaren jaarlijks wordt getoetst op effectiviteit, zodat dit kan worden bijgesteld op het moment dat 23 | P a g i n a
het niet effectief blijkt. Dit zou er op termijn ook toe kunnen leiden dat het door Nederland beschikbare budget wordt bijgesteld. Criteria voor ontwikkelingshulp Nederland Duurzaam vindt dat er geen ontwikkelingshulp moet worden verstrekt aan landen in oorlog of die zich niet houden aan de mensenrechten. Bovendien dient er geen ontwikkelingshulp te worden gegeven aan landen waar er wel rijkdom is, maar deze niet of slecht verdeeld wordt. Is er sprake van een van voorgenoemde situaties, dan kan er uiteraard wel politieke (of waar nodig militaire) druk worden uitgeoefend om de situatie te verbeteren. Vrije toegang tot wereldmarkten De ontwikkelingslanden zouden een vrij toegang moeten hebben tot internationale obligatiemarkten opdat ze hun eigen financiering kunnen gaan opzetten. Tevens moeten zij hun (met name landbouw) producten vrijelijk kunnen gaan verkopen op de wereldmarkt, zonder daarbij gehinderd te worden door import barrières. Meer lijn in hulp Er bestaat momenteel een wildgroei aan NGO’s. Nederland Duurzaam vindt dat de noodhulp en ontwikkelingshulp zoveel mogelijk in VN-verband dient te worden georganiseerd. Door dergelijke steun meer via deze erkende instantie te laten regelen is er een betere controle mogelijk op een eerlijke besteding en doeltreffendheid van de steun. Ook kunnen de organisatie en de mate van bureaucratie zo beter worden gemonitord. Ook zou er in VN-verband meer gedaan moeten worden met de verstrekking van microkredieten. Makkelijker geld doneren aan ontwikkelingslanden Particulieren moeten makkelijker en voordeliger geld kunnen doneren aan initiatieven in ontwikkelingslanden. Nederland Duurzaam wil daarom een vereenvoudiging van de Nederlandse belastingwetgeving, zodat giften aan non-gouvernementele organisaties belastingvrij kunnen worden gedaan. ‘Balkenende-norm’ voor NGO-directie Nederland Duurzaam vindt dat de ‘Balkenende-norm’ ook voor directeuren van NGO’s zou moeten gaan gelden.
2.3 Vluchtelingen / immigratie Op het gebied van immigratie staat Nederland Duurzaam een consequent en rechtvaardig vreemdelingenbeleid voor met kortdurende procedures. Binnen een jaar zou een asielaanvrager uitsluitsel moeten krijgen! Opvang vluchtelingen in eigen regio Vluchtelingen worden zoveel mogelijk opgevangen in de regio van het land van herkomst. Dat maakt terugkeer naar land van herkomst nadien eenvoudiger en houdt cultuurverschillen zo klein mogelijk. Dergelijke opvang dient gefaciliteerd en gefinancierd te worden door de VN, en naar draagvlak te worden doorbelast aan deelnemende landen. NB. Opvang in de regio is in zijn algemeenheid ook goedkoper. Verbetering asielprocedure Ook voor asielzoekers zou moeten gelden dat zij de tijdens de procedure zoveel mogelijk worden ondergebracht in de regio van herkomst, bij voorkeur in opvang gefaciliteerd door de VN. Dit moet
24 | P a g i n a
voorkomen dat er mensen in gammele bootjes oceanen proberen over te steken en zet mensensmokkelaars buitenspel. Alleen asielzoekers (let wel: geen economische vluchtelingen, maar mensen die gevaar lopen en/of vervolgd worden in eigen land) voor wie opvang in eigen regio niet mogelijk is, omdat zij ook daar gevaar lopen, komen ervoor in aanmerking hun asielprocedure in Nederland af te wachten. Voor asielzoekers die naar Europa komen, wil Nederland Duurzaam dat in EU-verband wordt bekeken welke landen in aanmerking komen voor opvang. Dit dient naar evenredigheid te gaan, afgemeten aan bewonersaantallen, bevolkingsdichtheid, reeds aanwezige hoeveelheid asielzoekers en BNP. Eventueel zou hier een vergoeding vanuit Europa tegenover kunnen staan. Door de EU zoveel mogelijk de coördinatie in handen te geven komt er een meer evenredige verdeling van asielzoekers over de verschillende Europese landen. De huidige asielprocedure dient te worden aangepast, zodat de aanvragers eerder weten waar ze aan toe zijn. Ook moet er aan het stapelen van asielaanvragen een einde gemaakt worden. Deze stapeling leidt tot onzekerheid en eist veel van onze asielvoorzieningen en rechterlijke macht. Wij willen dat er maximaal één aanvraag kan worden ingediend voor een verblijfsvergunning ‘asiel’ of ‘regulier’. Als de aanvraag wordt afgewezen, kan er slechts eenmaal beroep worden aangetekend en kan niet opnieuw een aanvraag worden ingediend. Het Rijk zorgt er dan voor dat deze personen effectief worden uitgezet. Aan het ‘loketshoppen’ moet ook een einde komen; men doet óf een aanvraag ‘asiel’, óf een aanvraag ‘regulier’. Asielzoekers die geen identiteitspapieren kunnen overleggen, of om een andere reden hun identiteit niet kunnen aantonen, of hierover liegen, worden niet opgenomen in de asielprocedure. mensen die zonder paspoort uit het vliegtuig stappen (en die dit bij het instappen dus nog wel hadden), mogen het land niet betreden en moeten direct terug. Ook vindt Nederland Duurzaam dat asielzoekers die tijdens hun procedure een misdrijf plegen waarvoor in de Nederlandse wet een gevangenisstraf staat, na uitzitting van deze straf direct teruggestuurd moeten worden naar het land van herkomst. Nederland Duurzaam wil verder dat asielzoekers tijdens de procedure een tijdelijke werkvergunning krijgen, zodat ze kunnen gaan werken. Onder de huidige wetgeving mogen zij dit namelijk niet. Dit leidt aan de ene kant tot verveling (en mogelijk crimineel gedrag), aan de andere kant staan asielzoekers stil in hun ontwikkeling. Werk geeft hun een voorsprong doordat ze de Nederlandse taal en cultuur leren kennen. Verder kunnen asielzoekers op deze manier enigszins zelf voorzien in hun onderhoud. Immigranten moeten de taal beheersen Immigranten die de Nederlandse nationaliteit aanvragen, moeten de Nederlandse taal leren en gaan beheersen. Zij zullen een toets met Nederlandse grammatica en spelling moeten afleggen en onze kernnormen en waarden moeten accepteren en onderschrijven. Slagen zij niet voor deze toets, dan zal hun niet de Nederlandse nationaliteit worden verleend. Illegaliteit aanpakken Illegalen worden uitgezet, illegaliteit is strafbaar en medeplichtigheid hieraan ook. Gemeentelijke ongehoorzaamheid met betrekking tot het uitzettingsbeleid wordt bestraft met een boete. Gezinshereniging Nederland Duurzaam wil de huidige wetgeving rondom gezinshereniging handhaven. Verder moet er strenger toezicht op schijnhuwelijken komen.
25 | P a g i n a
Criminele immigranten mogen nooit het Nederlanderschap behouden Indien iemand binnen de eerste tien jaar van zijn verblijf in Nederland een misdaad begaat waarop gevangenisstraf staat, zal deze persoon na het uitzitten van de straf zonder pardon worden uitgezet. De uitzetting volgt direct na de detentie, zodat hij niet in de illegaliteit verdwijnt. NB. Om dit te kunnen doen is het van belang dat een immigrant (in elk geval) in de eerste 10 jaar zijn oude paspoort behoudt. Inburgeringseisen stellen in EU-verband Nederland moet er in EU-verband voor zorgen dat we inburgeringseisen kunnen stellen aan EUmigranten. Het is onacceptabel dat vele EU-migranten in ons land wonen en werken, maar niet de taal beheersen. De EU moet echter onder geen beding zeggenschap krijgen over het aantal op te nemen immigranten. Kinderpardon Nederland Duurzaam is tegen het zogenaamde ‘kinderpardon’, hoewel de kinderen vaak zelf ‘slachtoffer’ zijn. In de eerste plaats is een dergelijk pardon strijdig met de huidige asielwetgeving, maar we willen met een verbod vooral meer toekomstige ‘slachtoffers’ voorkomen. Door een dergelijk pardon zal er een precedentwerking optreden. Je moet er toch niet aan denken dat meer ouders, zoals de ouders van Mauro, hun kinderen op het vliegtuig naar Nederland gaan zetten. Uiteraard is dit voor de kinderen ook niet goed. Het voorgestelde kinderpardon zal in de praktijk verder neerkomen op een generaal pardon. Vanwege het internationale recht op het gezinsleven zullen namelijk ook ouders en familieleden een verblijfsvergunning krijgen. Helaas leert de recente geschiedenis dat dit een behoorlijke aanzuigende werking heeft. Verder wil Nederland Duurzaam niet dat verkeerd gedrag met het toekennen van het pardon beloond wordt. Bij asielzoekers van wie de asielaanvragen telkens door de rechter werden afgewezen, is in het verleden reeds gebleken dat zij procedures blijven frustreren en stapelen; zij blijven weigeren mee te werken aan terugkeer en zij verdwijnen uiteindelijk in de illegaliteit. Dit alles in de hoop bij een volgend pardon toch alsnog te mogen blijven. Nederland Duurzaam is er van overtuigd dat als we dit pardon omarmen, er een signaal van uitgaat naar alle mensensmokkelaars, asieladvocaten, uitgeprocedeerde asielzoekers en illegalen dat het loont om met deze praktijken door te gaan. Nederland Duurzaam ziet meer in een duurzame lokale opbouw. Stagelopen is geen werk Nederland Duurzaam ziet dat het lopen van stage behoort tot het onderwijs en classificeert dit niet als werk. Minderjarige (uitgeprocedeerde) asielzoekers zouden dan ook gewoon stage moeten kunnen lopen om hun opleiding af te ronden. Deze ervaring kunnen zij dan meenemen naar het land van herkomst, om deze aldaar in te zetten.
2.4 Defensie Er zijn ingrijpende geopolitieke veranderingen gaande, leidend tot mondiaal verschuivende machtsverhoudingen die weer kunnen leiden tot instabiliteit. Waar na de val van de Sovjet Unie de absolute wereldmacht nog bij de VS lag en in mindere mate bij Europa, ligt dit nu anders. Door de oorlogen die de VS heeft gevoerd in Irak en Afghanistan en door de financiële crisis is er een einde gekomen aan de absolute wereldoverheersing van de VS op economisch, politiek en militair gebied. In diens kielzog is ook de invloed van Europa afgenomen, onder andere omdat we niet op een effectieve manier de eurocrisis weten te bestrijden.
26 | P a g i n a
Tegenover het ‘wegzakken’ van de westerse wereld staat de opkomst van landen als Brazilië, Rusland, India, Zuid-Afrika en China. Met name China weet door zijn geopolitieke beleid een behoorlijk deel van de macht naar zich toe te trekken. Door de nieuwe wereldorde en het verkrijgen van toegang tot de schaarser wordende grondstoffen worden geopolitieke zaken als machtsdenken en militarisering weer belangrijker. In Nederland (en de rest van Europa) is geopolitiek denken echter in diskrediet geraakt en zijn de uitgaven aan defensie geminimaliseerd. Dit maakt het voor Nederland (en de rest van Europa) lastig om zijn economische belangen te beschermen en zich aan te passen aan de nieuwe multipolaire wereldorde. Verder moet het duidelijk zijn dat Nederland deel uitmaakt van een internationaal systeem, waarin het belangrijk is je positie te behouden en waar nodig uit te bouwen. Internationale instituties als de VN (met Veiligheidsraad), de NAVO en de EU zijn daarbij van absoluut belang. Nederland moet hieraan dus minimaal zijn bijdrage leveren. De afgelopen jaren is er echter behoorlijk bezuinigd op defensie. Nederland besteedt momenteel nog 1% van het BBP aan defensie, terwijl de NAVO-norm 2% is Zoals geschetst is het hebben van een goed defensieapparaat dus van absoluut belang. Ten eerste om een bijdrage te leveren aan de handhaving van een stabiele internationale rechtsorde. Verder om veilige handelsroutes en stabiele afzetmarkten te garanderen. Het is om deze redenen van belang dat er een zekere mate van zelfbeschermingscapaciteit voorhanden blijft. Nederland Duurzaam vindt het dan ook gerechtvaardigd dat er niet verder op defensie bezuinigd wordt. NB. Het defensieapparaat is ook vaak een voorname factor die wordt meegewogen bij bepaling van de invloed die een land uitoefent op de internationale gemeenschap. Een dergelijke invloedbepaling kan voor bedrijven en landen doorslaggevend zijn bij de besluitvorming in een land te investeren. Kortom: er is een duidelijke koppeling tussen defensie, buitenlandbeleid en toekomstige welvaart. 2.4.1 Interne organisatie en internationale samenwerking Dat Nederland Duurzaam niet verder wil bezuinigen, wil niet zeggen dat er niet hoeft te worden gekeken naar manieren om de organisatie van de legeronderdelen efficiënter te maken. Zo kan er meer worden samengewerkt tussen marine, landmacht en luchtmacht. Ook moet er worden gekeken naar het aantal mensen in de organisatiepiramide. Zo heeft defensie momenteel een waterhoofd. Er zijn te veel (hoge) officieren ten opzichte van het aantal strijdkrachten dat zij aansturen. Naast een betere samenwerking binnen het Nederlandse leger moedigt Nederland Duurzaam ook militaire samenwerking binnen de Benelux aan. Vooral waar het aankomt op faciliteiten, zouden de 3 naties volledig moeten gaan samenwerken. Bekeken dient te worden of deze samenwerking niet verder met andere EU-landen of geheel in EU-verband kan worden uitgebreid. 2.4.2 NAVO Nederland Duurzaam ondersteunt de uitgangspunten van het militaire Noord-Atlantisch Verdrag, dat de wederzijdse verdediging en samenwerking van de legers van de westerse landen regelt. Zoals gezegd voldoet Nederland met zijn defensie-uitgaven niet meer aan de NAVO-afspraken. Nederland Duurzaam vindt dit zorgwekkend en meent dat Nederland moet blijven voldoen aan de met de NAVO gemaakte afspraken. Er moet voor worden gewaakt dat Nederland niet als een ‘free rider’ gezien gaat worden. Dit zou op termijn namelijk consequenties voor onze veiligheid kunnen opleveren. 27 | P a g i n a
Qua deelname aan internationale NAVO-missies heeft Nederland de afgelopen jaren nog zeker zijn steentje bijgedragen. Waarschijnlijk kan Nederland zich hierdoor de eerste paar jaar iets terughoudender opstellen als het aankomt op nieuwe missies. Als er echter in de nabije toekomst in NAVO-verband besloten wordt tot nieuwe missies met geweldsinzet, vindt Nederland Duurzaam dat deelname serieus moet worden overwogen. Nederland Duurzaam is dan ook niet per definitie tegen een juiste inzet van geweld. Uiteraard moet dit wel zoveel mogelijk worden voorkomen. Afghanistan De huidige politie missie in Kunduz lijkt weinig efficiënt en is erg kostbaar. Nederland Duurzaam wil daarom een evaluatie van deze missie en stopzetting als deze niet efficiënt blijkt te zijn. 2.4.3 Piraterij Nederland Duurzaam vindt het schandalig dat zeelieden vogelvrij verklaard zijn. Wij willen dat koopvaardijschepen in risicogebieden beter beschermd worden door onze marine en indien nodig tijdelijk uitgerust worden met mariniers. Op zijn minst zouden rederijen gewapende particuliere bedrijven moeten kunnen inzetten om zo hun vracht en vooral zichzelf te kunnen beschermen. Maar Nederland Duurzaam vindt dit primair een taak voor defensie. 2.4.4 Joint Strike Fighter De kwestie rondom de keuze voor de Joint Strike Fighter (JSF = F35A) lijkt steeds delicater van aard te worden, gelet op de hogere kosten van het toestel en de bezuinigingen die nu nodig zijn. Het lijkt eenvoudig bezuinigen door van de F35A af te zien, maar onze huidige straaljagers van het type F16 zijn wel degelijk toe aan vervanging op korte termijn. Keuze aanschaf F35A In 2001 heeft het Ministerie van Defensie in overleg met TNO, NLR en NIVR, na een vergelijking op meer dan 700 punten, een duidelijke keuze gemaakt voor de F35A. Omdat uit onderzoek bleek dat betrokkenheid bij de ontwikkeling van de F35A veel goedkoper was dan de F35A ‘van de plank’ te kopen, is destijds besloten om als level 2-partner aan het project mee te doen. Nederland levert als level 2-partner een bijdrage van 800 miljoen dollar aan de ontwikkelingskosten, destijds geraamd op 24 miljard dollar. Nederland zou voor deze deelname verder tegenorders krijgen voor de Nederlandse wapen- en vliegtuigindustrie, die ook werkgelegenheid met zich mee zouden brengen. Door deelname aan het project zou de aankoopprijs voor een toestel voor Nederland ca. 45 miljoen dollar gaan bedragen. Verloop in ontwikkeling F35A Hoewel de ontwikkelingskosten inmiddels gestegen zijn tot 44,8 miljard dollar, is afgesproken dat de Nederlandse bijdrage aan de ontwikkeling bij de afgesproken 800 miljoen dollar blijft. De kostenstijgingen zijn echter wel van invloed op de aankoopprijs van het toestel: deze lijkt nu uit te komen op 61,5 miljoen dollar. De huidige raming van het bedrag dat nodig is voor aanschaf van de toestellen, is dan ook bijgesteld van 4,5 miljard euro (1999) naar 5,5 miljard euro. Samen met de op 9,1 miljard euro geraamde exploitatiekosten voor 30 jaar brengt dit het totaal aan levensduurkosten op 14,6 miljard euro voor 85 toestellen (0,49 mld per levensjaar, tegen 0,45 mld in 1999). De hoge kosten en het feit dat het vliegtuig nog altijd niet operationeel is, hebben er al toe geleid dat er landen zijn afgehaakt, waardoor de ontwikkelingskosten, die dus tot uitdrukking komen in de aanschafkosten, voor de resterende landen steeds meer oplopen. Dit uitstappen doet ook andere landen twijfelen of ze door moeten gaan. 28 | P a g i n a
Alternatieven voor de F35A In 2008 is de F35A nogmaals vergeleken met een aantal alternatieven, om te bezien of de F35A nog steeds de meest logische keuze is. In een vergelijking met de Saab Gripen en de Advanced F16 (nog in ontwikkeling) bleek dit inderdaad duidelijk het geval, zowel militair als kostentechnisch. Recent onderzoek in 2012 heeft dit beeld nogmaals bevestigd. Wat nu? Er dient nu een aantal vragen beantwoord te worden die van belang zijn om te bepalen of Nederland uit het JSF-project zou moeten stappen. 1. Wil Nederland überhaupt dat er een opvolger komt van de F16 en dat we dus in de toekomst de beschikking blijven houden over straaljagers? 2. Kan de levensduur van de F16 nog verder worden opgerekt, zodat kan worden gewacht op betere alternatieven voor de F35A (bij voorkeur een off the shelf product)? 3. Zouden we de gestelde eisen dusdanig naar beneden moeten bijstellen, dat er alternatieven zijn? 4. Welk budget willen we, mede in het licht van de bezuinigen, aan een dergelijke straaljager besteden? 5. Wat gaat de ontwikkeling van de F35A verder nog kosten en kan worden voorkomen dat er meer landen uit het project stappen? 6. Wat is er daadwerkelijk aan tegenorders geplaatst en wat betekent dit voor de Nederlandse werkgelegenheid? Ad. 1: Nederland Duurzaam is van mening dat onze luchtmacht ook in de toekomst de beschikking zou moeten hebben over straaljagers. Het hebben van een dergelijk type vliegtuig is de afgelopen jaren onontbeerlijk geweest bij deelname aan internationale (NAVO-)missies. Nederland Duurzaam voorziet ook voor de toekomst een voorname rol voor een dergelijk type vliegtuig. Temeer ook daar een dergelijke inzet de inzet van grondtroepen kan voorkomen. Ad. 2: Nederland Duurzaam vindt dat het onverantwoord is de levensduur van de huidige F16 verder te verlengen, zowel vanuit militaire optiek als vanuit een veiligheids- en kostenperspectief. Ad. 3: De luchtmacht heeft destijds een programma van (militaire) eisen opgesteld. Tot dusverre sluiten alleen de specificaties van de F35A hierbij aan. Nederland Duurzaam vindt het niet verstandig de specificaties heel erg naar beneden bij te stellen. Het gaat hier om de aanschaf van een toestel dat minimaal 30 jaar mee moet gaan. Het is dan ook van belang een toestel aan te schaffen dat de komende 30 jaar militair gezien niet te snel wordt achterhaald. Daarnaast moet het toestel het uiteraard technisch gezien een dergelijke periode kunnen volhouden, tegen acceptabele operationele kosten. Ad. 4: Het budget is uiteraard een politieke keuze en hangt samen met de gehele defensiebegroting. Op defensie is de afgelopen jaren al veel bezuinigd. Nederland Duurzaam vindt het onverantwoord hierop nog verder te bezuinigen. Als het verder aan Nederland Duurzaam ligt, wordt het budget voor de F35A in elk geval niet verhoogd. Ad. 5: Het is niet precies duidelijk wat de ontwikkeling van de F35A verder nog gaat kosten, met name omdat het Pentagon geen volledige openheid geeft. Verder moet uiteraard worden voorkomen dat er meer landen uit het project stappen, aangezien dit heel duidelijk de ontwikkelingskosten behoorlijk zal doen stijgen.
29 | P a g i n a
Ad. 6: Qua tegenorders lijkt de opbrengst niet tegen te vallen. Tot dusver zijn er met een 20-tal Nederlandse bedrijven contracten aangegaan met een waarde van meer dan 700 miljoen dollar. Zij geven aan dat de tegenorders aan ca. 4000 man werkgelegenheid biedt. Conclusie De kosten van de ontwikkeling van de F35A zijn veel hoger uitgekomen dan voorzien. Bovendien duurt de levering langer dan verwacht. Er zijn echter geen vergelijkbare, betaalbare alternatieven voorhanden en de F16 is echt aan vervanging toe. In overleg met de VS en de andere ontwikkelingspartners moet worden voorkomen dat de ontwikkelingskosten nog verder oplopen. Hiertoe is het sowieso van belang dat er niet meer landen uitstappen. Natuurlijk heeft ook de VS hier een groot belang en zou dit wat waard moeten zijn. Nu stoppen zou er in elk geval toe leiden dat er 800 miljoen dollar wordt weggegooid, zonder dat er zicht is op een opvolger voor de F16. De investering voor 85 toestellen zou nu op 1 miljard meer uitkomen dan begroot. Het lijkt verstandig deze bittere pil te slikken. Wat Nederland Duurzaam betreft zou er desgewenst wel voor kunnen worden gekozen om het aantal van 85 toestellen naar beneden bij te stellen. 2.4.5 Kernwapens Nederland Duurzaam is voor de verdere afbouw van het kernwapenarsenaal in de wereld. Het is hierbij belangrijk dat dit een gelijkmatige afbouw is van de arsenalen van de verschillende kernwapen voerende landen. Voorkomen dient te worden dat meer landen kernwapens gaan voeren. 2.4.6 Veteranen Veteranendag moet blijven bestaan. Dit geeft oude dienstkameraden de kans om elkaar weer te ontmoeten en is tevens een gebaar van waardering en respect voor veteranen. Er moet ook meer aandacht komen voor goede nazorg en ondersteuning van veteranen.
30 | P a g i n a
3 Duurzame welvaart De mate van welvaart is erg bepalend voor het welzijn in een land. Is er een relatief hoge welvaart, dan is er financiële ruimte voor zaken als goede sociale voorzieningen, een goede gezondheidszorg, onderwijs en milieuzorg. Nu onze economie ten gevolge van de financiële crisis weinig tot niet meer groeit, heeft dit consequenties voor onze welvaart en ons welzijn. Het is derhalve zaak om zo snel mogelijk het tij te keren en onze economie weer te doen groeien, zodat bedrijven en werknemers weer kunnen groeien, er voor iedereen werkgelegenheid en betaalbare zorg is en de samenleving leefbaar en veilig blijft. Dit alles zonder de aarde verder uit te buiten; alleen dan kan er sprake zijn van een duurzame welvaart. Een dergelijke duurzame welvaart kan worden bereikt door een integrale aanpak van het beleid op het vlak van economie, milieu, energie, onderwijs en werk & inkomen.
3.1 Duurzaam economisch beleid Nederland Duurzaam vindt dat Nederland gebaat is bij een verstandige economische groei, waarbij geen afbreuk wordt gedaan aan ons leefmilieu. De relatie tussen economie en ecologie mag dan ook nooit meer worden losgelaten! 3.1.1 Nederland exportland Nederland is in absolute termen het vijfde exportland ter wereld , na China, Duitsland, de VS en Japan. Nederland exporteert voor ca € 400 mld aan goederen en € 100 mld aan diensten. Een groot deel van onze export is afkomstig uit de doorvoer van goederen via de Rotterdamse haven en Schiphol. Toch blijft de Nederlandse maakindustrie de belangrijkste aanjager van de Nederlandse export. Deze is goed voor bijna eenderde van de economie en meer dan de helft van de export (54% in 2011). Het aandeel van de Nederlandse maakindustrie, gemeten ten opzichte van de gehele wereldhandel, loopt echter wel iets terug. Dit komt met name doordat Nederland, afgezien van de export naar Duitsland, exporteert naar zwak groeiende landen als België, Groot-Brittannië en landen in het zuiden van Europa. Er wordt nauwelijks geëxporteerd naar de sterk opkomende economieën van Azië, Oost-Europa en Latijns Amerika. Constructief en solidair handelsbeleid Om het wegzakken van onze maakindustrie tegen te gaan, is het van belang in deze industrie te investeren. Hiertoe is al het zogenaamde topsectorenbeleid opgezet. Dit moet verder uitgebouwd worden. Daarnaast is het van belang nieuwe markten aan te boren. De eerder genoemde opkomende economieën van Azië, Oost-Europa en Latijn Amerika, en dan met name landen als Brazilië, Rusland, India en China (BRIC), zijn veelal autocratische economieën. Het aangaan van banden met dergelijke landen vereist een andere aanpak dan we gewend zijn. Omdat de meeste bedrijven in handen van de overheid zijn, is bij handel de rol van de Nederlandse overheid veel evidenter. Nederland Duurzaam pleit ervoor een Minister voor Internationale handel/samenwerking te benoemen die een constructief en solidair buitenlandbeleid gaat voeren met de bedoeling: het promoten van Nederland als vestigingsplaats voor buitenlandse investeerders en het verstevigen van onze exportpositie. Een goede reputatie en goede betrekkingen met onze exportlanden zijn hierbij van groot belang.
31 | P a g i n a
3.1.2 Versterken economie Nederland Duurzaam staat achter het Nederlandse topsectorenbeleid waarin gewerkt wordt aan het versterken van de sectoren waarin Nederland wereldwijd uitblinkt. Dit om op termijn onze export weer te doen groeien. Het uitgangspunt van het topsectorenbeleid is om de ondergenoemde sectoren nog sterker te maken. Om dat te bereiken werken overheid, bedrijfsleven, universiteiten en onderzoekscentra samen aan kennis en innovatie. De volgende sectoren worden in het topsectorenbeleid onderkend: 1. 4. 7.
Topsector agri&food Topsector chemie Topsector high tech
2. 5. 8.
Topsector creatieve industrie Topsector water Topsector life sciences & health
3. 6. 9.
Topsector energie Topsector logistiek Topsector tuinbouw uitgangsmaterialen
en
Naast bovengenoemde sectoren zijn er nog aandachtsgebieden benoemd: ICT, nanotechnologie en biobased economy, die meerdere topsectoren tegelijk aangaan. Ook is er apart aandacht voor de vestiging van hoofdkantoren in Nederland. Een van de uitgangspunten van het topsectorenbeleid is verder om te komen met oplossingen voor de maatschappelijke uitdagingen van onze tijd. Zoals gesteld staat Nederland Duurzaam achter het topsectorenbeleid. Wij zouden echter graag zien dat hiervoor op korte termijn meer geld wordt vrijgemaakt. Door de crisis is het budget voor innovatie te veel naar beneden bijgesteld, waardoor de doelstellingen minder haalbaar lijken. Veel ontwikkelingen doen zich verder voor op de breukvlakken tussen sectoren. Nederland Duurzaam vindt dan ook dat er meer cross-sectorale samenwerking nodig is. 3.1.3 Invoering circulaire economie Door de waarschijnlijke invloed van de mens op de klimaatsverandering en de schaarsheid van fossiele brandstoffen en andersoortige grondstoffen is het nodig om tot een snelle vergroening van onze economie en samenleving over te gaan. Door de schaarsheid van energie en grondstoffen, zoals aardmetalen, worden deze namelijk in snel tempo duurder en zal dit de concurrentiepositie van het Nederlandse bedrijfsleven schade toebrengen als we niet snel ingrijpen. Nederland zou dan ook moeten uitgaan van het principe van de circulaire economie, dat gericht is op het effectiever omspringen met natuurlijke hulpbronnen door verspilling tegen te gaan en grondstoffen waar mogelijk te hergebruiken. Nederland Duurzaam wil deze crisis dan ook aangrijpen om de economie en maatschappij op een nieuw, duurzaam spoor te zetten. Sterker nog: als het aan Nederland Duurzaam ligt, gaat Nederland hierin zelfs een voortrekkersrol spelen, zodat de ontwikkeling van duurzame producten en methodieken een voornaam exportproduct wordt. De verwachting is dat, alleen al tijdens de transitiefase tot 2020, het circulair maken van de economie in Europa tussen de 380 en 630 miljard euro oplevert. Economische verduurzaming kan dus voor Nederland tienduizenden banen opleveren, met nieuwe zakelijke activiteiten en innovaties die wereldwijd op de markt gebracht kunnen worden. Met andere woorden: het verduurzamen van de economie levert naast een schoner milieu ook een sterkere Nederlandse economie op! Groen overheidsbeleid Om tot bovenstaande te komen wil Nederland Duurzaam dat de ingezette weg in het topsectorenbeleid, om met maatschappelijke oplossingen te komen, veel meer tot speerpunt van het gehele beleid benoemd wordt. De topsectoren moeten nog meer worden uitgedaagd om met 32 | P a g i n a
oplossingen te komen voor de mondiaal dreigende energie-, grondstoffen- , voedsel- en drinkwaterschaarste. Nederland Duurzaam verwacht uiteindelijk dat, juist wanneer het Nederlandse bedrijfsleven komt met oplossingen voor dergelijke problemen, dit de meeste ‘boost’ zal geven aan onze export en economie. Nederland Duurzaam moedigt verder de huidige aanpak van Green Deals aan, waarbij de overheid burgers, bedrijven, organisaties en andere overheden helpt bij het realiseren van duurzame initiatieven die moeilijk van de grond komen. Nederland Duurzaam pleit er echter voor dit beleid beter in te bedden in het topsectorbeleid, zodat zij elkaar door betere afstemming gaan versterken. Nederland Duurzaam wil verder dat naast de reeds benoemde aandachtsgebieden als ICT, nanotechnologie en biobased economy ook recycling als apart aandachtsgebied wordt benoemd. Nederland is op het gebied van recycling nu al een redelijke koploper. De reeds aanwezige kennis en positie op dit vlak moeten dan ook volop benut worden en verder worden uitgebouwd. Innovatie op dit vlak dient gestimuleerd worden. In combinatie met de Rotterdamse haven zou Nederland de grondstoffenrotonde van de wereld moeten worden. Afval uit de hele wereld wordt afgevoerd naar Nederland, hier gerecycled en vervolgens weer als grondstoffen geëxporteerd. Dit levert zowel een verbetering van de concurrentiepositie op, als een grotere onafhankelijkheid van energie en grondstof leverende landen. Het onlangs opgestarte initiatief om aardmetalen terug te winnen uit oude apparatuur. Het zogenaamde ‘urban of landfill mining’, sluit hier mooi bij aan. Vanzelfsprekend moedigt Nederland Duurzaam initiatieven op dit gebied van harte aan. De overheid kan verder bijdragen aan het vergroenen van onze economie door het verlenen van startsubsidies of het optreden als (eerste) klant voor startende duurzame ondernemers. Verder kan zij producenten verplichten een substantieel deel van nieuwe producten uit gerecyclede materialen te laten bestaan. Bij haar inkoopbeleid kan de Nederlandse overheid verder bijdragen door zoveel mogelijk duurzame of gerecyclede producten te kopen. Ook kunnen fiscale maatregelen bijdragen. Denk hierbij aan het verhogen van de belasting op grondstoffen en milieuvervuiling en het verlagen van de belasting op arbeid. Door beide te doen blijven de inkomsten voor de schatkist gelijk, blijft de koopkracht behouden en neemt de werkgelegenheid toe. Verder geeft dit een prikkel om effectiever en efficiënter met grondstoffen om te gaan. Nederland Duurzaam zou verder graag zien dat de overheid bedrijven aanmoedigt naast een financieel jaarverslag ook een maatschappelijk jaarverslag uit te brengen. Compensatie voor onttrokken waarde in de Derde Wereld De Nederlandse overheid zou er internationaal op moeten aandringen dat er beleid komt dat leidt tot voorkoming of in ieder geval afname van de productie van milieuschadelijke of maatschappelijk onaanvaardbare goederen in minder welvarende landen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de productie van kleding door kinderen of de kap van het oerwoud in het Amazonegebied ten faveure van de uitvoer van tropisch hardhout. Dit laatste levert op termijn zelfs problemen op voor de gehele wereldbevolking. Het zou dan ook goed zijn als er internationaal beleid komt dat ervoor gaat zorgen dat internationaal gestimuleerd wordt dat afbrekende activiteiten zoveel mogelijk worden voorkomen, en indien dit nog niet mogelijk is, dat deze in ieder geval juist geprijsd worden om daarmee milieucompensatie te bieden. In het geval van het Amazonegebied moet worden gezocht naar alternatieven voor tropisch hardhout en moet ervoor worden gezorgd er door herplanting kan worden voorkomen dat dit gebied op termijn te klein wordt om nog als longen voor de gehele aarde te kunnen dienen. 33 | P a g i n a
3.1.4 Investeren in kennis en innovatie Nederland is een kennisland en moet dit ook blijven, al is het algemene kennisniveau momenteel lager dan dit decennia geweest is. Er is in Nederland op dit vlak een zesjescultuur ontstaan. Er dient hierin dan ook een flinke omslag te worden bewerkstelligd. Nederland Duurzaam vindt daarom dat kennisgroei en innovatie meer gestimuleerd dient te worden. Alleen zo kan Nederland zijn welvaart behouden en als klein landje in de wereld toch een grote rol blijven spelen. Eén en ander begint bij kwalitatief goed onderwijs, dat uiteindelijk goed moet aansluiten op het bedrijfsleven. Twee op de drie ondernemers klagen momenteel bijvoorbeeld dat er een gebrek is aan technisch geschoold personeel. Dit heeft een negatieve invloed op de maakindustrie en daarom moet goed technisch onderwijs prioriteit krijgen. Maar ook na hun studie moeten mensen uitgedaagd worden hun kennis te vergroten en deze uiteraard te delen. Betere samenwerking tussen kennisinstellingen en bedrijfsleven Zoals hierboven is gesteld, is het van belang dat er een betere samenwerking gaat ontstaan tussen kennisinstellingen en het bedrijfsleven. In het kader van het topsectorenbeleid zijn er op dit vlak voor deze sectoren afspraken gemaakt. Om dit ook voor de overige sectoren te bewerkstelligen wil Nederland Duurzaam dat er bij elke universiteit innovatiecentra worden opgezet, waarin zowel de universiteit als het lokale bedrijfsleven participeert. De innovatieve kennis die dan wordt ingebracht door de Nederlandse universiteiten, kan worden getoetst bij het bedrijfsleven en nadien in productie worden genomen. Om innovatie en groei te stimuleren wil Nederland Duurzaam een staatssecretaris aanstellen die zich enkel en alleen met groei en innovatie bezighoudt. Particuliere investeringen in innovatie Verder vindt Nederland Duurzaam dat de particuliere investeringen in innovatie in Nederland achterblijven. Nederland Duurzaam wil dat het makkelijker en aantrekkelijker wordt voor (buitenlandse) investeerders om te investeren in innovatieve bedrijven in Nederland. Alloceren innovatiegelden Brussel Ook is het van belang bedrijven te stimuleren geld uit Brussel te alloceren. De Franse regering bijvoorbeeld verdubbelt elke euro aan innovatiegeld die een kennisinstelling of bedrijf uit Brussel haalt. Het kabinet Rutte1 is vreemd genoeg tegen dit zogenaamde 'matching', dat goed voor onze economie zou zijn!
3.2 Ondernemerschap Er dient een gunstiger ondernemingsklimaat te komen. Momenteel jagen we ondernemers het land uit, vooral door de hoge regel- en belastingdruk en het aanmoedigen van inactiviteit. Ondernemers zijn van groot belang voor een gezonde economische toekomst. Zij bedenken nieuwe, innovatieve concepten, brengen deze op de markt en zorgen daarmee voor banen en economische groei. Dat moet zo blijven en verder worden gestimuleerd. Ondernemers moeten niet belemmerd worden door hoge belastingen, overbodige regelgeving en langdurige, ingewikkelde procedures. Ook moet de overheid voorzien in soepele immigratieregelingen voor buitenlandse kenniswerkers en een goede integratie van deze mensen.
34 | P a g i n a
Tot slot moet er gewerkt worden aan een duurzame, onafhankelijke energievoorziening en dient de kredietverstrekking aan het bedrijfsleven te worden gestimuleerd. Zeker in het geval van staatsbanken kan de overheid hier drempels wegnemen. 3.2.1
Versterken van regio’s, clustering en lokaal vestigingsbeleid
Buitenlandse investeerders aantrekken Nederland Duurzaam wil dat buitenlandse bedrijven zich makkelijker kunnen vestigen in ons land, waardoor de werkgelegenheid zal toenemen. Om dit te realiseren zullende vestigingsregels en vergunningen zo gunstig mogelijk moeten blijven en waar nodig ten positieve aangepast moeten worden. 3.2.2 Schaduwkanten outsourcing naar het buitenland De afgelopen tien jaar was er een trend om allerlei functies te outsourcen naar landen met lagere lonen. Nadelig effect hiervan is dat er zowel kennis als werkgelegenheid naar het buitenland verdwijnt. Over het algemeen betreft dit werkgelegenheid voor lager opgeleiden. Dit is nu net een groep die al oververtegenwoordigd is binnen de groep van werklozen. Zeker in tijden van toenemende werkloosheid zou de overheid bedrijven moeten ontmoedigen afdelingen/functies te outsourcen naar het buitenland, in elk geval door hen op deze maatschappelijke consequentie te wijzen. 3.2.3 ZZP'ers beter ondersteunen Er komen in Nederland steeds meer zelfstandigen zonder personeel (ZZP’ers) bij. Zij voorzien in hun eigen inkomen en ontwikkelen zich veelal tot succesvolle ondernemers. Nederland Duurzaam wil dat deze vorm van ondernemen gestimuleerd wordt, omdat dit bijdraagt aan de flexibilisering van arbeid. ZZP‘ers lopen in de praktijk aan tegen bureaucratie en er is veel onduidelijkheid over hun rechten. Nederland Duurzaam wil dat de overheid om de tafel gaat met ZZP-vertegenwoordigers om de problemen in kaart te brengen en het beleid daarop aan te passen. Nederland Duurzaam wil verder dat regelingen rondom sociale zekerheid, pensioen en hypotheek voor ZZP‘ers worden vergemakkelijkt. ZZP‘ers zouden zich tegen een vaste lage prijs moeten kunnen inkopen in de sociale zekerheid. De sociale zekerheid voor deze groep is grotendeels geprivatiseerd en door gebrek aan schaalvoordelen te duur. De overheid zou ervoor moeten zorgen dat ZZP’ers aan de sociale zekerheid kunnen deelnemen door het inleggen van een betaalbare maandpremie, waarna ze dezelfde rechten krijgen als mensen in loondienst. Een alternatief zou kunnen zijn dat indien mensen besluiten van een loondienstverband over te gaan naar zelfstandig ondernemerschap, zij nog minimaal 10 jaar aangesloten kunnen blijven bij hun pensioenfonds. De overheid zou ZZP‘ers verder moeten ondersteunen bij de verkrijging van een hypotheek. 3.2.4 Verruiming openingstijden / Koopzondag Nederland Duurzaam wil dat bedrijven en winkels zelf kunnen beslissen of zij hun zaak op zondag openen of niet. En dat moet dus niet de overheid voor hen beslissen. Wij pleiten voor verruiming van de openingstijden van bedrijven en winkels.
35 | P a g i n a
3.2.5 Handhaving rookverbod in cafés Zoals ook verder in dit programma wordt geschetst, ziet Nederland Duurzaam graag dat mensen gezonder gaan leven, onder andere met het oog op de steeds maar stijgende zorgkosten. Met name roken en ongezond eten lijken een voorname rol te spelen bij veel medische klachten en aandoeningen. Dankzij het rookverbod zijn er minder mensen gaan roken en is al aangetoond dat het aantal hartklachten is afgenomen. Bij roken speelt verder nog een rol dat ook mensen die zelf niet roken maar in de buurt verkeren van rokers, ongewild meeroken. Hiervan is uit onderzoeken gebleken dat ook dit schadelijke gevolgen heeft voor de gezondheid. Jaarlijks sterven circa tweehonderd mensen aan de gevolgen van meeroken. Alle reden dus om middels een meldpunt het anti-rookbeleid streng te handhaven. Vrij ondernemerschap versus rookverbod Nederland Duurzaam is voor een zo vrij mogelijk ondernemerschap, maar we vinden voorgenoemde argumenten dusdanig zwaarwegend, dat wij voor een handhaving van het rookverbod zijn. Om te voorkomen dat er te veel overheidsgeld naar de handhaving hiervan gaat, pleit Nederland Duurzaam voor een meldpunt via internet, zodat bij veel klachten maatregelen genomen kunnen worden. Nederland Duurzaam vindt wel dat kleinere cafés, die worden gerund door de eigenaar, zelf mogen kiezen of zij wel of niet rookvrij willen zijn, omdat deze gelegenheden te klein zijn om een apart rokersgedeelte te creëren en er geen werknemers zijn die in de rook hoeven te werken. Burgers kunnen dan zelf beslissen of ze wel of niet een ‘klein’ rokerscafé willen bezoeken. Nederland Duurzaam wil promoten dat de grotere horecagelegenheden daadwerkelijk overgaan tot het creëren van een apart rokersgedeelte, om te voorkomen dat rokers buiten gaan staan roken en op die manier overlast veroorzaken voor de omgeving. Bovendien wordt hiermee voorkomen dat de horeca op grote schaal (energie vretende) terraswarmers inzet.
3.3 Duurzame energievoorziening Nederland loopt ten opzichte van andere Europese landen achter met verduurzamen van de energievoorziening. De kosten voor fossiele brandstoffen lopen op en de productiekosten voor duurzame energie worden lager, waardoor het omslagpunt voor duurzame energie vanuit economisch oogpunt in zicht is. Door het gebruik van duurzame energiebronnen te stimuleren wordt voorkomen dat latere generaties dit in hun portemonnee gaan voelen én de prijs moeten betalen voor milieuvervuiling en klimaatverandering. Ook heeft Nederland dan minder te maken met geopolitieke kwetsbaarheid die de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen met zich meebrengt. 3.3.1 Fossiele brandstoffen zijn vervuilend en worden schaars Stijgende energieprijzen en achterblijvende economische groei ten gevolge van de crisis bemoeilijken momenteel het economisch herstel van het Westen. De belangrijkste redenen voor de stijgende energieprijzen zijn de stijgende vraag naar energie vanuit de opkomende markten in China en India en de afnemende hoeveelheid fossiele brandstoffen. Behalve dat fossiele brandstoffen duur zijn geworden door schaarste en conflicten, zijn ze behoorlijk vervuilend en vaak in handen van ‘minder democratische’ landen, waar Nederland niet afhankelijk van moet willen zijn.
36 | P a g i n a
Vraag naar energie groeit Met de huidige wereldbevolking kan er al (bijna) niet voldaan worden aan de vraag naar energie; hetzelfde geldt voor grondstoffen, voedsel en drinkwater. Dit zal in de toekomst alleen nog maar moeilijker worden. De verwachting is namelijk dat de bevolking op aarde nog sterk in aantal zal toenemen. Momenteel zijn er 7 mld wereldburgers; dit aantal lijkt zich in 2050 op 9 mld te stabiliseren. Door de (sociale) media zijn de wereldburgers verder beter op de hoogte van het welvaartsniveau van anderen, waardoor de eigen vraag naar een hoger welvaartsniveau verder toeneemt. De energieconsumptie in de wereld is de afgelopen jaren al fors gestegen. Met de economische opkomst van China en India en de verdere stijging van het aantal aardbewoners is het de verwachting dat deze toenemende vraag naar energie zich de komende jaren zal voortzetten, hoewel deze vraag door de economische crisis tijdelijk even wat minder is. De nog aanwezige wereldwijde hoeveelheid aardolie De vraag ernaar groeit, maar de fossiele brandstoffen zijn merkbaar aan het opraken. Door de stijgende vraag en het afnemende aanbod zijn de brandstofprijzen flink gestegen. De verwachting is dat deze trend zich exponentieel voortzet. Hoe eindig zijn de wereldolievoorraden? Bijna de helft van de olie is afkomstig uit 116 enorme bronnen die elk meer dan 100.000 vaten per dag produceren. Afgezien van 4 nieuwe velden zijn deze velden al meer dan 25 jaar geleden ontdekt. Hoewel er nog voor circa 70 jaar aan olie in de grond zit, is de tijd van ‘easy oil’ voorbij, omdat het aanbod de vraag nauwelijks kan bijbenen. De capaciteit van de meeste velden neemt langzaam maar gestaag af, hoewel bijvoorbeeld voor de kust van Brazilië nieuwe reserves zijn gevonden. Over een jaar of 20 zal de totale olieproductie over zijn hoogtepunt heen zijn en zal het steeds moeilijker worden de wereld te bevoorraden. Het internationale Energie Agentschap (IEA) verwachte voor de crisis startte al dat voor 2015 het zogenoemde ‘Peak-Oil’ moment bereikt zou zijn. Dit betreft het tijdstip waarop de winning van aardolie maximaal is, waarna het de verwachting is dat de productiesnelheid een terminale daling zal inzetten. NB. Door de crisis is de vraag naar olie (tijdelijk) lager en lijkt dit moment enigszins uitgesteld. Door de schaarste worden de prijzen hoger. Het rijke Westen heeft dan nog niet meteen een probleem: wij lijken het voorlopig te kunnen betalen. Maar er kan wel een probleem ontstaan als de aanvoer van olie beperkt wordt. Door de eerder genoemde mondiale machtsverschuiving kan de schaarste nog worden versterkt. In de nieuwe wereldorde zijn namelijk energie- en grondstofarme democratieën tegenover energieen grondstofrijke autocratieën en dictaturen komen te staan. Dergelijke landen zullen niet schromen protectionistische maatregelen te nemen ten bate van de eigen economie. Van de 15 grootste olieconcerns zijn de meeste in handen van een overheid. Denk hierbij aan landen als Venezuela, Iran, China, Brazilië en Rusland. De nog aanwezige wereldwijde hoeveelheid aardgas Beter is het gesteld met de voorraad aardgas. Er is waarschijnlijk nog voor 65 jaar voorraad aanwezig aan conventioneel gas. De winning van schaliegas geeft nog eens 150 jaar lucht. De winning van dit schaliegas is echter duur en kan risico’s opleveren voor drinkwater door het gebruik van chemicaliën die nodig zijn voor de winning.
37 | P a g i n a
Nog aanwezige gas- en olievoorraden in Nederland Nederland heeft veel van zijn huidige welvaart te danken aan vooral de gasvoorraden. Nog altijd is er veel gas en in mindere mate olie te vinden in de Nederlandse aardbodem. Het is natuurlijk onzin deze onbenut te laten. Er dient echter wel te worden gekeken naar een zo schoon mogelijke vorm van winning, waarbij de natuur zoveel mogelijk gespaard blijft. Als het aan Nederland Duurzaam ligt, blijven we daarom met onze handen af van de Waddenzee. Kolencentrales Gelet op de zeer hoge mate van CO2–uitstoot en de hoge mate aan afval wil Nederland Duurzaam dat onze kolencentrales op termijn worden uitgefaseerd. Er mogen in ieder geval geen nieuwe kolencentrales meer worden bijgebouwd. Nederland Duurzaam zou verder graag zien dat kolencentrales, waaronder de in aanbouw zijnde centrale in de Groningse Eemshaven, omgebouwd worden tot milieuvriendelijker biomassa- of gascentrales. Graag ziet Nederland Duurzaam een onderzoek naar de financiële en technische haalbaarheid van deze plannen. Energiebesparing en alternatieve energiebronnen zijn nodig De conclusie uit deze paragraaf is dat de voorraden gas en olie en de toegankelijkheid hiervan beperkter zijn geworden, wat heeft geleid tot prijsstijgingen. Deze ontwikkeling zal zich verder voortzetten. Het is daarom van groot belang voor Nederland om zuiniger met energie om te gaan en te kiezen voor alternatieven voor de fossiele brandstoffen. Om de uitstoot van broeikasgassen tegen te gaan dienen deze zo schoon mogelijk te zijn. Met het oog op de toegankelijkheid dient dit zoveel mogelijk in eigen beheer plaats te vinden. Een duurzame, onafhankelijke energievoorziening is dus noodzakelijk vanwege de milieuaspecten, maar ook omdat de economie en veiligheid hierbij gebaat zijn. 3.3.2 Energiebesparing Bij een dreigend tekort en het duurder worden van energie is het in eerste instantie van belang dat individuen en bedrijven zich bewust worden van hun energieverbruik. Op het moment dat iedereen zich bewust is van zijn huidig verbruik, de bijbehorende kosten en klimatologische voetafdruk, is het de verwachting dat mensen zuiniger met energie zullen omgaan. Als mensen verder een goed inzicht in hun verbruik hebben, zullen deze veranderingen direct meetbaar zijn. Door betere voorlichting over energiebesparingen zou er nog veel zuiniger met energie kunnen worden omgegaan. Iedere burger, ondernemer en de overheid moet worden aangemoedigd energie te besparen. Vooral de laatste heeft een voorbeeldfunctie. Door panden beter te isoleren en lampen die veel warmte afstralen te vervangen, kan er al veel worden gewonnen. Bovendien zou apparatuur alleen aan moeten staan wanneer deze gebruikt wordt. Naast het goede voorbeeld geven kan de overheid nog voor verdere energiebesparingen zorgen door fiscale maatregelen te nemen die hiertoe leiden. Zo heeft de overheid door het stimuleren van dubbel glas en het aanbrengen van andere isolatie in het verleden al veel energie bespaard. Ook zou de overheid bedrijven kunnen ontmoedigen energie te verspillen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan grote bedrijventerreinen die hun lichtreclames de hele nacht aan laten staan. De overheid kan hierop inspelen door dit tussen bepaalde tijden te verbieden. 3.3.3 Groene energie Een groot voordeel van groene energie als alternatief voor fossiele brandstoffen is dat deze minimaal belastend is voor het milieu. Dat komt omdat groene energie uit onuitputtelijke bronnen komt en vervuilende uitstoot (CO2, NOX en SO2) minimaliseert.
38 | P a g i n a
Er zijn verschillende soorten van groene energie die kunnen dienen ter vervanging van fossiele brandstoffen. De winning van energie uit zonlicht, wind, biomassa, waterkracht en aardwarmte zijn de bekendste. Daarnaast zijn er nog allerlei minder bekende, veelbelovende initiatieven die nog verder onderzoek vergen. Hieronder volgen enkele voorbeelden: • Het initiatief van Powerkites, waarbij wind ‘gevangen’ wordt in de atmosfeer ('Laddermill'project Wubbo Ockels); • initiatieven rondom energiewinning vanuit het principe van warmte- en koudebronnen; • initiatieven om energie te winnen vanuit de wisselwerking tussen zoet en zout water en getijdestromingen. Voordeel bij het laatste is dat het tij continu in beweging is; • energiewinning vanuit de landbouw. Door biogasinstallaties is het bijvoorbeeld mogelijk koeienmest om te zetten in elektriciteit en warmte; • energiewinning uit afval. Er kleeft helaas ook een aantal nadelen aan de exploitatie van groene energie. Het is goed hier even bij stil te staan, zodat deze kunnen worden meegewogen. Enkele nadelen zijn: • Groene energie levert geen constante energie, aangezien er een afhankelijkheidsrelatie is met de hoeveelheid zonneschijn of wind. Het lukt lang niet altijd om het aanbod te matchen met de vraag naar energie (of vice versa) en het is lastig is deze groen opgewekte energie zonder veel verlies op te slaan. Om tegemoet te komen aan deze ‘mismatch’ moet er daarom altijd een soort van back-upcapaciteit achter de hand gehouden te worden van andersoortige bronnen die een meer constant karakter hebben en enigszins schaalbaar zijn. • De winning van duurzame energie vergt investeringen en innovatie. De aanschafkosten van bijvoorbeeld zonnepanelen en windmolens zijn hoog (al worden ze door massaproductie langzaam goedkoper). Hierdoor is groene energie vaak nog duurder dan fossiele energie. • Er kunnen door groene energiewinning hinder of andere ongewenste neveneffecten optreden. Veel mensen die dicht in de buurt wonen van windmolens, klagen bijvoorbeeld over uitzichtbeperking, geluidsoverlast en slagschaduw. Anderen vinden dat windmolens de horizon vervuilen. Al leveren de opslagtanks en schoorstenen met donkere rookpluimen van de gas-, kolen- en olieverwerkende industrie natuurlijk ook geen fraaie plaatjes op! Grote windparken op zee lijken verder impact te hebben op de menging van luchtlagen, waardoor ongewenste weereffecten kunnen optreden. • Duurzame energie kan de natuur aantasten. Per jaar vliegen er ruim 20.000 vogels in op windmolens. Vissen die bij hun tocht een waterkrachtcentrale passeren, overleven dat vaak niet. • Energiewinning uit biomassa kan direct of indirect impact op de voedselvoorziening hebben. De winning uit de zogenaamde eerste generatie biobrandstoffen, zoals maïs, koolzaad, oliepalm en soja, levert directe concurrentie voor de voedselvoorziening op. Vooral het armste deel van de wereldbevolking zal hiervan als eerste de gevolgen ondervinden. Zo braken er in januari 2007 voedselrellen uit in Mexico als gevolg van prijsstijgingen van 400% voor tortilla's, vanwege de toegenomen vraag in de Verenigde Staten naar maïs voor biobrandstof. Ook op het moment dat er biobrandstoffen worden gewonnen uit gewassen die niet gerelateerd zijn aan voedsel, heeft dit nog impact op de voedselvoorziening, omdat deze gewassen ook zijn gebaseerd op fotosynthese en dus dezelfde beschikbare productiemiddelen, zoals landbouwgrond, water en kunstmest, nodig hebben. 3.3.4 Kernenergie Een alternatief voor fossiele brandstoffen zou kernenergie kunnen zijn. Kernenergie is energie die wordt opgewekt door kernreacties, de reacties waarbij atoomkernen zijn betrokken. Kernenergie komt in alle gevallen beschikbaar in de vorm van warmte, die in een kerncentrale op conventionele manier (via stoom, turbines en generatoren) in elektriciteit kan worden omgezet.
39 | P a g i n a
In Nederland zijn twee kerncentrales gebouwd voor de winning van energie, in Dodewaard (gesloten in 1997) en in Borssele. De laatste is nog in werking en is goed voor ca. 4% van de Nederlandse productie van stroom. Kernenergie heeft een aantal voordelen: • Het is een relatief schone energiebron. Bij de opwekking van elektriciteit uit kernenergie komt veel minder CO2 vrij dan bij de opwekking van elektriciteit in gas- of kolencentrales. Bij het delven van uraniumerts en het verrijken van uranium voor gebruik in kerncentrales is energie nodig, waarvoor in de opwekking doorgaans wél CO2 vrijkomt, maar ook als deze indirecte effecten worden meegerekend, is de uitstoot per eenheid elektriciteit voor kernenergie lager (ongeveer 24 gram CO2/kWh) dan voor kolen (ruim 900 gram CO2/kWh) of gas (ruim 500 gram CO2/kWh). • Net als bij fossiele brandstoffen levert een kernreactor verder een redelijke constante stroom energie en is deze enigszins schaalbaar. • De prijs van kernenergie is redelijk gelijk aan de prijs van stroom geleverd door een gasgestookte centrale. De verwachting is echter dat de gasprijs omhooggaat doordat deze is gekoppeld aan de olieprijs die steeds verder stijgt. • In tegenstelling tot kolencentrales kent een kerncentrale een klein volume aan afval, al is dit wel hoog radioactief. Door gebruik te maken van de nieuwste technologie in nieuwere reactors neemt de hoeveelheid nucleair afval af. De nadelen van kernenergie hoeven hier nauwelijks uitgelegd te worden. Denk hierbij aan: • De winning van kernenergie is erg risicovol. Zo zijn er gezondheidsrisico's en milieuschade als gevolg van de uraniumwinning, de verwerking en het vervoer. • Er is nog geen goede oplossing voor het radioactieve kernafval dat in de kerncentrale ontstaat. Dit afval is levensgevaarlijk en raakt pas na 240.000 jaar zijn radioactiviteit kwijt. Al die tijd blijft het afval schadelijk voor mens en milieu en moet het weggeborgen worden en bewaakt blijven. • Er is een risico van verspreiding van kernwapens of sabotage. • Kerncentrales zijn peperduur en alleen te financieren als de overheid meebetaalt. De overheid beheert het kernafval, betaalt voor de beveiliging van de kerncentrale en afvaltransporten en neemt de schade van een eventuele kernramp op zich. Geen enkele verzekeraar is namelijk bereid de risico’s te verzekeren. • Kernenergie is verder niet duurzaam. De grondstof voor kernsplijting, uranium, is namelijk beperkt voorradig (60 tot 100 jaar). • Door de gebeurtenissen in Tsjernobyl en meer recentelijk in Fukushima is er niet veel draagvlak meer voor kernenergie. Nederland Duurzaam is niet per definitie tegen kernenergie, maar vindt dat er in Nederland geen nieuwe kerncentrales gebouwd zouden moeten worden. Ook moet worden gekeken hoe de risico’s van de bestaande centrale in Borsele zoveel mogelijk kunnen worden beperkt. Dit geldt ook voor het opbergen van het afval. Voor beide moet er daarom streng toezicht worden geregeld. 3.3.5 Energietransitie Het spreekt voor zich dat Nederland Duurzaam groene energie als voornaamste alternatief ziet voor fossiele brandstoffen. Zolang er echter nog problemen zijn met de kosten en het constante aanbod van groene energie, zou dit kunnen worden aangevuld door gascentrales en met kernenergie (als een vorm van ‘back-upcapaciteit.’) Het eerste vanwege de nog aanwezige gasreserves in Nederland. Wat betreft kernenergie moet het duidelijk zijn dat deze aanvulling van tijdelijke aard is. Nederland Duurzaam vindt dat er in Nederland niet meer geïnvesteerd wordt in nieuwe kerncentrales. Kernstroom kan, zover we het niet zelf produceren, worden ingekocht in bijvoorbeeld Frankrijk. Het is verstandig hiervoor nu al langdurige contracten aan te gaan, voordat 40 | P a g i n a
de prijzen van fossiele brandstoffen helemaal de pan uit rijzen. De ontwikkeling van goedkopere groene energie en het koppelen van groene energie aan het energienetwerk mag ondertussen geen strobreed in de weg worden gelegd! Nederland Duurzaam wil dat de overheid, wetenschappelijke instituten en het bedrijfsleven meer gaan samenwerken om ervoor te zorgen dat Nederland in 2030 de helft van zijn energie uit duurzame bronnen haalt, om uiteindelijk in 2050 alleen nog gebruik te maken van duurzame energie. Dit dient daarom te worden ingebed in het eerder genoemde topsectorenbeleid. Nederland Duurzaam wil dat hierbij de volgende ijkpunten als doelstelling worden meegenomen: • • • •
2020: 30% duurzaam; 2030: 50% duurzaam; 2040: 75% duurzaam; 2050: 100% duurzaam.
Nederland Duurzaam ziet een voorname rol voor de overheid in de regievoering van de energietransitie. De overheid kan namelijk op meerdere manieren bijdragen om het bedrijfsleven en particulieren te overtuigen de overstap van fossiele brandstoffen naar duurzame energie te maken. Belangrijk hierbij is om de eerder genoemde nadelen weg te nemen, waarbij het nietconstante aanbod en de kosten van groene energie de belangrijkste zijn. Keuze voor groene energievorm Nederland Duurzaam wil de keuze voor een bepaalde groene energietechnologie zoveel mogelijk aan de markt laten. Nederland Duurzaam pleit er echter wel voor dat de overheid een onafhankelijk, objectief onderzoek laat uitvoeren naar de exploitatie en opbrengsten van de verschillende soorten groene energie, zodat er vervolgens kan worden ingezet op de juiste vorm van groene energie. Het is verder verstandig op meerdere technologieën tegelijk in te zetten. Diversificatie in de energievoorziening leidt namelijk tot minder afhankelijkheid van andere landen. Bovendien kunnen hiermee fluctuaties in het aanbod worden opgevangen. Hierdoor wordt de eigen economie minder kwetsbaar en wordt de politieke invloed van energieleveranciers verkleind. Gezien de eerder genoemde nadelen van windmolens dienen deze wat Nederland Duurzaam betreft zo ver mogelijk bij woningen vandaan te worden geplaatst: op (zee)dijken, industrieterreinen, langs snelwegen buiten de bebouwde kom, op zee, enz. De beïnvloeding van een grote concentratie aan windmolens op het weer dient nader onderzocht te worden. Als het aan Nederland Duurzaam ligt worden er bovendien in elk geval geen biobrandstoffen gebruikt voor energiewinning die ook als voedsel dienen, of op een andere manier concurreren met voedsel. Het beste is hiertoe bijproducten of afvalproducten zoals cacaoschillen te gebruiken, of biobrandstoffen uit de derde generatie, zoals algen. Gasbaten gebruiken om te verduurzamen Nederland Duurzaam vindt dat de Nederlandse gas- en oliebaten niet meer moeten worden gebruikt om de overheidsfinanciën sluitend te krijgen of de staatschuld af te lossen. Zij moeten worden aangewend om de transitie naar een onafhankelijke, duurzame energievoorziening op gang te helpen. Verder kan dit geld worden aangewend voor andere duurzame investeringen/innovaties.
41 | P a g i n a
Het beprijzen van niet-duurzame energie Waarschijnlijk is de belangrijkste reden waarom mensen nog niet op grote schaal overgestapt zijn naar groene energie, het nadeel dat deze vorm van energie veelal nog duurder is dan fossiele brandstoffen. Doordat de ontwikkeling van groene energie (zoals de productie van zonnecellen en windmolens) nog relatief nieuw is, zijn er door innovatie en massaproductie nog voordelen te behalen. Dit zal deze productie goedkoper maken. Anderzijds worden fossiele brandstoffen schaarser en duurder. De verschillen worden dan ook op termijn kleiner. Fossiele brandstoffen zijn vooral goedkoper omdat de maatschappelijke kosten van fossiele bronnen onvoldoende terugkomen in de kostprijs. De overheid zou er, vanuit het principe ‘de vervuiler betaalt’, voor kunnen zorgen dat de onttrokken waarde wel wordt meegenomen in de beprijzing van fossiele brandstoffen. Hierdoor ontstaat er een gelijker speelveld en wordt het relatief voordeliger groene energie aan te schaffen. Minimale CO2-prijs Het uit het Kyoto-protocol (1997) voortvloeiende Europese handelssysteem van emissiehandel (ETS) had deze beprijzing eigenlijk al moeten regelen. Dit systeem is destijds opgezet om te komen tot een vermindering van de uitstoot van broeikasgassen. Emissiehandel is de handel in emissierechten. Emissierechten geven landen of bedrijven het recht om bepaalde broeikasgassen of andere schadelijke gassen uit te stoten. Het gaat daarbij om de uitstoot van bijvoorbeeld kooldioxide (CO2), methaan (CH4), lachgas (N2O), chloorfluorkoolstofverbindingen (hfk's) en bijvoorbeeld stikstofoxiden (NOx). Als het aantal rechten beperkt is, wordt het voor bedrijven duur om deze gassen uit te stoten, wat zou moeten leiden tot vergroening van het productieproces en investeringen in hernieuwbare energie. Meer officieel is emissiehandel de handel in emissieruimte. De emissieruimte geeft aan hoeveel een land of bedrijf van een bepaald gas mag uitstoten (emitteren). In theorie is emissiehandel een efficiënte beleidsmaatregel ten opzichte van bijvoorbeeld een emissiebelasting (ecotaks, slecht voor de concurrentiepositie) of fysieke emissiebeperkingen (hoge transactiekosten). Toch lijkt het systeem momenteel niet goed te functioneren, wat te maken heeft met de toekenning van deze emissierechten. De emissierechten in de EU zijn primair verdeeld via een gratis toedeling van emissierechten (grandfathering) aan bedrijven op basis van hun toenmalige uitstoot. Daarbij is een overschot aan emissierechten ontstaan doordat landen te veel rechten (certificaten) aan bedrijven hebben uitgedeeld. In de periode 2005-2007 was er een overallocatie van 200 miljoen ton emissierechten (10% van de markt) en stortte de prijs in naar nul eind 2007. Door de economische crisis in de jaren 2008 tot en met 2011 daalde bovendien de productie van veel bedrijven, waardoor ze nog meer emissierechten overhielden. Hierdoor is nog geen succesvolle markt ontstaan. Door een overaanbod aan emissierechten daalde de prijs. Een te lage CO2-prijs zorgt er echter voor dat het prijsverschil tussen groene en grijze energie te groot blijft, waardoor bedrijven niet geprikkeld worden om hun uitstoot te verminderen. Voor bedrijven is het in de meeste gevallen goedkoper om emissiecertificaten te kopen en gewoon door te gaan met vervuilen, dan om milieumaatregelen te nemen. Nederland Duurzaam pleit daarom voor een minimale CO2-prijs, zolang de CO2-markt niet goed werkt. Een versnelde verlaging van het totale uitstootplafond zou de situatie kunnen verbeteren, maar hiervoor is onvoldoende politiek draagvlak. Nederland Duurzaam pleit er daarom voor dit thema hoger op de agenda van de EU te plaatsen om dit systeem werkend te krijgen.
42 | P a g i n a
Fiscale vergroening De overheid kan ook door fiscale maatregelen een rol spelen in het verleggen van prikkels zodat er sneller gekozen wordt voor groene energie. Door dit op een ander vlak te compenseren, zoals door het verlagen van de arbeidskosten, kan dit voor het bedrijfsleven redelijk budgetneutraal verlopen. Ook voor de overheid kan dit budgetneutraal. De overheid zal bij een mindere afname van fossiele brandstoffen accijns mislopen. Dit zal echter worden gecompenseerd doordat er door het goedkoper worden van arbeid minder werklozen zullen zijn, wat leidt tot minder uitgaven aan werkloosheidsuitkeringen. De overheid kan verder bijdragen aan het terugbrengen van het energieverbruik door huishoudens en bedrijven in het algemeen te stimuleren tot het nemen van energiebesparende maatregelen door deze in het lagere BTW-tarief onder te brengen. Geen fiscale voordelen meer voor (grootverbruik) fossiele energie Momenteel zijn bepaalde bedrijfstakken en grootverbruikers vrijgesteld van accijnsheffing op fossiele brandstoffen, of ze krijgen korting hierop. Nederland Duurzaam wil dat er aandachtig gekeken wordt naar deze regelingen zodat prikkels verlegd worden. Zij zouden enkel nog moeten blijven bestaan als de overstap naar groene brandstoffen gemaakt wordt. Voor fossiele brandstoffen moeten deze regelingen in elk geval worden afgebouwd. Alleen voor bedrijfstakken waarvoor nog geen volwaardige schonere alternatieven zijn, zoals de vliegtuigindustrie, zouden deze regelingen (nog) in stand gehouden kunnen worden. NB. Er zijn in de vliegtuigindustrie inmiddels initiatieven waarbij kerosine uit algen wordt gewonnen. Uitgangspunt is dat Nederland Duurzaam uiteindelijk helemaal af wil van subsidies of belastingkortingen op de afname van fossiele brandstoffen. De opbrengsten uit deze maatregel moeten ten gunste komen aan de economie door de belasting op arbeid te verlagen. Overheidssteun voor energie-innovatie Nederland Duurzaam is geen groot voorstander van het verstrekken van subsidies, zeker niet als ze structureel van aard zijn of bedoeld zijn om een niet-sluitende exploitatie sluitend te maken. Wel vindt Nederland Duurzaam dat het beleid rondom subsidies een grotere continuïteit moet krijgen, zodat de spelregels niet tijdens het spel veranderd worden. In de afgelopen jaren zijn subsidieregelingen rondom duurzame energie zo vaak gewijzigd, dat mensen niet weten waar ze aan toe zijn en er geen gebruik gemaakt wordt van deze subsidieregelingen, waardoor het gewenste effect uitblijft. Op dit vlak zou Nederland een voorbeeld aan Duitsland kunnen nemen. Nederland Duurzaam wil dat subsidies er met name op gericht zijn de groene-energiewinning middels innovaties goedkoper te maken. Regelingen waarbij subsidies worden verstrekt ter dekking van niet-sluitende exploitaties moeten zo snel mogelijk worden afgebouwd. Groene energie moet namelijk op (korte) termijn zonder subsidies kunnen wedijveren met de fossiele brandstoffen. Eventueel kunnen subsidies worden verstrekt ter overbrugging van de startperiode bij de exploitatie van een nieuwe, groene vorm van energiewinning. Nederland Duurzaam pleit er echter meer voor dat de overheid hiertoe zachte leningen verstrekt en optreedt als (eerste) klant. Toevoer van particuliere, decentraal opgewekte energie aan het netwerk De Nederlandse overheid zou decentrale opwekking van energie door particulieren meer moeten stimuleren. Zij kan dit doen door de aanschaf van middelen hiertoe in het lagere BTW-tarief te plaatsen (het eerder genoemde BOW-tarief) en het makkelijker verstrekken van vergunningen om dergelijke middelen te plaatsen (denk bijvoorbeeld aan het plaatsen van windturbines of zonnepanelen op dak of erf).
43 | P a g i n a
Daarnaast zou de overheid zich sterk moeten maken om het voor mensen en bedrijven makkelijker te maken energie die ze zelf hebben opgewekt, toe te voegen aan het netwerk. Dit moet dan uitmonden in een saldering van de energierekening. Bovendien kan de overheid een rol spelen in de voorlichting van decentrale energieopwekking. Mensen en bedrijven zullen door deze maatregelen uiteindelijk sneller overgaan op eigen energieopwekking! Vergroenen elektriciteitsnetwerk De aanlevering van de meeste duurzame energiesoorten, zoals wind- en zonne-energie, is niet constant van aard. Het aanbod is zelfs moeilijk voorspelbaar. Ook gaat er veel energie verloren bij het transport. Door de onregelmatige toevoer van groene energie is het voor de netbeheerders lastig om vraag en aanbod op het net in balans te houden. Dit zal nog moeilijker worden als in de toekomst steeds meer consumenten zelf stroom aan het net gaan leveren door bijvoorbeeld zonnecellen op hun dak te plaatsen of door het gebruik van micro-warmtekrachtkoppelingen. Dit betekent dat netbeheerders, producenten en consumenten steeds sneller zullen moeten anticiperen op fluctuaties in het aanbod. Om het elektriciteitsnet met de toenemende onvoorspelbaarheid van het elektriciteitsaanbod om te laten gaan, worden er nu zogenaamde smart grid-technologieën ontwikkeld. Nederland Duurzaam wil dat uiteindelijk zoveel mogelijk particulieren die decentraal energie opwekken, gekoppeld worden aan dergelijke smart grids. Ook zou dit particuliere decentrale aanbod als het aan Nederland Duurzaam ligt, zoveel mogelijk voorrang moeten krijgen op het andere aanbod naar het elektriciteitsnet. Door uiteindelijk zoveel mogelijk groene-energienetwerken te koppelen, kan het nadeel van het niet-constante aanbod van groene energie zo goed mogelijk worden ondervangen, omdat dan het gebied waar de zon schijnt of de wind waait voldoende groot is, waardoor er toch een constant aanbod van groene energie mogelijk is. Dit is een belangrijke voorwaarde om in 2050 100% duurzame energie te kunnen genereren en afnemen.
3.4 Milieu 3.4.1 Klimaatverandering De temperatuur op aarde is de afgelopen decennia gemiddeld een paar tienden graad gestegen. Op de ene plek wat meer dan de andere. Zo is de gemiddelde temperatuur sinds het begin van de twintigste eeuw met ongeveer 0,74°C gestegen. Waarbij in Nederland de opwarming sinds 1950 overigens twee keer zo snel verliep. Nederland Duurzaam onderschrijft dat er een verandering van klimaat aan het plaatsvinden is. Het klimaat is door de eeuwen heen namelijk altijd al aan verandering onderhevig geweest. Deze veranderingen hebben in het verleden echter altijd enkel te maken gehad met de stand van de aarde ten opzichte van de zon, de mate van zonneactiviteit en het aantal zonnevlekken. Ook hebben in het verleden grote vulkaan erupties invloed gehad. Een groot deel van de huidige klimaatwetenschappers schetsen echter dat de huidige klimaatverandering zich sneller lijkt te voltrekken dan de klimaatveranderingen die zich de afgelopen millennia hebben voorgedaan. Zij schetsen dat de klimaatopwarming sterk is beïnvloed door een hoge concentratie aan broeikasgassen in de aardatmosfeer, zoals koolstofdioxide (CO2), methaan (CH4) en lachgas (N2O), welke heeft geleid tot het zogenaamde broeikaseffect.
44 | P a g i n a
Deze hoge concentratie aan broeikasgassen zijn het gevolg van menselijke activiteiten, zoals het verbranden van fossiele brandstoffen, ontbossing en bepaalde industriële en de intensieve landbouw en veeteelt. Door het broeikaseffect warmt de aarde sneller op. De conclusies dat de mens invloed heeft op het klimaat zijn niet eensluidend, maar worden wel ondersteund door het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) van de VN. Het IPCC heeft als doel zonder partijdigheid en op wetenschappelijke wijze een duidelijke, transparante en objectieve evaluatie te maken van de beschikbare wetenschappelijke, technische en socioeconomische informatie in verband met de klimaatveranderingen. Doordat het IPCC de broeikastheorie ondersteund wordt deze theorie door het grootste deel van de wereldcommunity redelijk aanvaard. Voor de toekomst schetst het IPCC dat gegeven hun modelberekeningen de temperatuur tussen 1990 en 2100 met 1,1 °C tot 6,4 °C stijgt. Waarbij aangetekend wordt dat met name temperatuurstijgingen van meer dan 2 °C zouden grote veranderingen met zich meebrengen voor mens en milieu, door zeespiegelstijging, toename van droogte- en hitteperioden, extreme neerslag en andere effecten. Nederland Duurzaam acht de kans dat de mens grotendeels verantwoordelijk is voor de huidige klimaatverandering niet groot, echter vinden wij de discussie of de mens nu wel of geen invloed heeft op het klimaat, van minder belang. Het risico is te groot om doelloos af te wachten wat er gaat gebeuren. Het is in elk geval zaak zo goed mogelijk om te gaan met de consequenties van de klimaatverandering en na te gaan of dit ten goede te keren is. De veranderingen die wel in de invloedsfeer van de mens ligt, dienen in elk geval zo snel mogelijk te worden beperkt. hiertoe moeten afspraken worden gemaakt met zoveel mogelijk landen, zodat er geen concurrentienadelen voor participerende landen ontstaan. Naast het nemen van maatregelen die de klimaatverandering afremmen is het overigens zaak om nadere afspraken te maken met de wereldgemeenschap over gedragswijzigingen van de mensen die tot een verduurzaming van de aarde kunnen leiden. Er moet een verandering worden ingezet om te zorgen dat er in de toekomst voor iedereen voldoende voedsel en energie zal zijn. Het roer moet duidelijk om! 3.4.2 Gevolgen klimaatverandering De ijskappen in de poolgebieden en op de hoger gelegen bergketens in de wereld sneller te smelten. Dit gaat veelal gepaard met overstromingen en leidt uiteindelijk tot stijging van de zeespiegel. Voor het laaggelegen Nederland, waar ook nog een paar grote rivieren doorheen lopen, is het daarom van belang alle dijken en waterkeringen op orde te brengen. Al een paar keer hebben we het laatste decennium meegemaakt dat een aantal rivierdijken het overtallige water niet afdoende kon keren; dit voor het laatst nog in januari 2012. Gelukkig zijn onze zeeweringen tot nu toe afdoende gebleken. Veel kansberekeningen zullen echter opnieuw gedaan moeten worden en waar nodig zullen versterkingen moeten worden aangebracht. Nederland moet in elk geval letterlijk het hoofd boven water blijven houden! Verder gaat de klimaatverandering gepaard met extreme weersomstandigheden. Ook in Nederland wordt praktisch elk jaar opnieuw het ene koude-, warmte-, droogte- of natheidrecord gebroken. Tot echt grote issues heeft dit in Nederland niet geleid. Deze extreme weersomstandigheden kunnen naast (tijdelijke) evacuaties leiden tot mislukte oogsten en problemen met de drinkwatervoorziening. In Azië en de Verenigde Staten zijn al enkele keren grote voedseloogsten mislukt. Dat heeft geleid tot stijgende prijzen en soms tot voedselschaarste. Zo lijken de opstanden in het Midden-Oosten (Egypte, Tunesië en Syrië) deels gevoed te zijn door de stijging van brood- en graanprijzen. NB. Met name in landen waar een groot deel van de inkomsten van mensen opgaat aan voedsel, zal dit snel tot een reactie leiden. 45 | P a g i n a
Het is dan ook zaak om de voedselproductie meer te spreiden en door innovatie te proberen deze minder afhankelijk van het klimaat te maken. 3.4.3
Milieumaatregelen
Belastingvoordeel voor zuinige auto moet blijven Nederland Duurzaam wil dat het belastingvoordeel voor zuinige auto’s en elektrische auto’s blijft bestaan. Zo bevorderen we het milieubewustzijn van burgers en wordt milieubewustzijn ook beloond. Energieneutraal bouwen Nederland Duurzaam wil dat nieuwe gebouwen zoveel mogelijk energieneutraal gebouwd worden, en dat bestaande gebouwen zoveel mogelijk energieneutraal gemaakt worden. De overheid zou hierin het goede voorbeeld moeten geven door hier zelf zo snel mogelijk mee te starten. Als verder ook de woningbouwverenigingen hun woningen gaan voorzien van warmte-isolatie, zonnepanelen en de zogenaamde groene daken is al een groot deel van de gebouwen energieneutraal. Stelsel statiegeld handhaven en uitbreiden Nederland Duurzaam is voor de handhaving van statiegeld op petflessen en bierflesjes. Sterker nog: Nederland Duurzaam wil dit, net als in Duitsland, uitbreiden naar blikjes en kleine (plastic) flesjes. Al het afval langs de weg is Nederland Duurzaam een doorn in het oog! Stil en energieopwekkend asfalt Nederland Duurzaam wil dat het asfalt op de Nederlandse wegen bij de eerstvolgende vervanging wordt voorzien van stil en energieopwekkend asfalt. Bij dit asfalt wordt onder het wegdek materiaal aangebracht dat trillingen omzet in energie. Accijns op vuurwerk We kennen in Nederland al jaren de traditie dat er rondom Oud en Nieuw veel vuurwerk wordt afgestoken. Naast dat er hiermee voor miljoenen aan geld letterlijk de lucht in gaat, komen er ten gevolge van het onzorgvuldig afsteken jaarlijks vele mensen in het ziekenhuis terecht. Ook leiden de harde knallen en flitsen tot veel angst en stress bij dieren. Beide aspecten worden aangestipt in de bekende SIRE-spots over het afsteken van vuurwerk. Onderbelicht blijft het feit dat het afsteken van vuurwerk jaarlijks veel schade oplevert aan mens en milieu. Door het vuurwerk komen er veel schadelijke stoffen in de lucht en het grondwater terecht. Vuurwerk zorgt de eerste 2 uur van het nieuwe jaar voor pieken in de concentraties fijnstof, soms wel 40 keer zo hoog als normaal. Deze fijnstof bevat vaak zware metalen en dringt diep door in de longen. Nederland Duurzaam wil nog niet zover gaan om een vuurwerkverbod op te leggen. Wel moet de overheid accijns gaan heffen op de verkoop van vuurwerk en moet er in de voorlichting omtrent het gebruik van vuurwerk ook aandacht worden besteed aan de vervuiling die dit oplevert. De opbrengsten van de accijns kunnen dan worden aangewend aan deze voorlichting en aan het opruimen van het afgestoken vuurwerk op nieuwjaarsdag. 3.4.4 CO2-opslag De ondergrondse opslag van CO2 is wat ons betreft een goede ontwikkeling, mits deze (kosten)effectief en veilig is. De effecten ervan moeten verder onderzocht worden en ondertussen moeten we ons bezighouden met het terugdringen van de CO2-uitstoot. Bovendien willen wij niet dat CO2 wordt opgeslagen onder bewoonde gebied en natuurgebieden.
46 | P a g i n a
3.5 Duurzame voedselvoorziening Net zoals bij energie dreigt er een nijpend tekort aan voedsel en drinkwater voor de steeds maar groeiende wereldbevolking. Tegelijkertijd speelt mee dat voedseloogsten mislukken door extreem weer. Door een verhoogde vraag en een verminderd aanbod dreigt er een steeds grotere schaarste te ontstaan aan voedsel en drinkwater. Om ook in de toekomst alle monden te kunnen blijven voeden, zal er het nodige moeten veranderen, anders zullen de tekorten alleen maar groter worden en uiteindelijk leiden tot voedselrellen, opstanden en een hoger sterftecijfer. 3.5.1 Voedselverspilling tegengaan Gelet op dit dreigende voedseltekort moeten we er in de eerste plaats met z’n allen voor zorgen dat er minder voedsel verspild wordt. Wereldwijd, maar met name in de westerse wereld wordt er veel voedsel weggegooid. Ook in Nederland is dit het geval. Veel supermarkten gooien met name verswaren te vroeg in de vuilcontainer, terwijl ze nog goed geconsumeerd kunnen worden. Dit gebeurt vaak om redenen van cosmetische aard en/of imago. Nederland Duurzaam wil de supermarktketens aanpreken op hun verantwoordelijkheid op dit vlak. Ook binnen huishoudens wordt er veel voedsel weggegooid. Dit heeft vaak te maken met verkeerde interpretaties van de houdbaarheidsaanduidingen op de verpakkingen. Ook komt het voor dat fabrikanten willens en wetens een verkeerde houdbaarheidsdatum op hun producten zetten, zodat burgers het product weggooien en een nieuw kopen, terwijl het dus nog goed is. De overheid moet dan ook scherper toezien op een juiste houdbaarheidsaanduiding op voedselproducten. Naast bovengenoemde maatregelen om het voedseltekort tegen te gaan, wil Nederland Duurzaam de kinderbijslag tot 2 kinderen beperken, omdat wij vinden dat, gelet op het groeiende aantal aardbewoners, een verdere stimulans op het krijgen van kinderen niet nodig is. 3.5.2 Promotie flexitarisme (= parttime vegetarisme) Naast het tegengaan van verspilling zal er gekeken moeten worden naar het eetpatroon van de wereldburgers. Met name in westerse landen is de vleesconsumptie erg hoog. Bij elke maaltijd worden vleeswaren genuttigd. Er gaat echter door de vleesproductie veel plantaardig voedsel verloren. De vleesindustrie consumeert namelijk veel meer (plantaardig) voedsel dan ze uiteindelijk aan vlees voortbrengt: er is gemiddeld 5 kilo plantaardige eiwitten nodig om 1 kilo vlees te produceren. Bovendien is er voor de vleesproductie heel erg veel water nodig. Nederland Duurzaam wil bewustwording hiervan stimuleren. Bovendien heeft het menselijk lichaam niet elke dag vlees nodig. Minder vlees eten is daarom niet alleen prima mogelijk, maar uiteindelijk ook noodzakelijk. Nederland Duurzaam is dus niet tegen het eten van vlees maar moedigt meer mensen aan flexitariër te worden. Zoals gezegd komt het minder eten van vlees tegemoet aan het steeds groter wordende tekort aan voedsel; daarnaast houdt het rekening met de klachten rondom dierenwelzijn en de zorgen over de verspreiding van ziekten door intensieve veeteelt. Nederland Duurzaam wil dan ook promoten dat mensen een aantal keren per week geen vlees eten en dat ze, op de dagen dat ze dit wel doen, voor biologisch vlees kiezen. Verder wil Nederland Duurzaam er bij de supermarkten op aandringen het vegetarische aanbod uit te breiden. Door een omschakeling naar een meer plantaardige voedingswijze van de wereldbevolking is het mogelijk om binnen de draagkracht van de aarde genoeg voedsel te produceren voor iedereen.
47 | P a g i n a
Uit verschillende onderzoeken komt naar voren dat consumenten beperkt rationeel zijn en dat het prijsverschil tussen het duurzame en het niet-duurzame product een belangrijke factor is voor het beslissingsgedrag van de consument. Nederland Duurzaam wil daarom dat niet-duurzame producten duurder worden. Om die reden wil Nederland Duurzaam het BTW-tarief voor nietbiologisch vlees optrekken naar 12%, een nieuw BTW-tarief. Het tarief voor biologisch geproduceerd vlees blijft op 6%. Nederland Duurzaam wil verder dat eventuele subsidies die nog worden verstrekt aan de promotie van vlees per direct worden afgeschaft. 3.5.3 Regionale voedselproductie De Nederlandse landbouw en onze voedselvoorziening zijn in grote mate afhankelijk van de wereldmarkt. Veel landbouwproducten, zoals soja, suiker en maïs, maar ook dieren en dierlijke producten, worden geïmporteerd. De vele transporten die hiervoor nodig zijn, creëren veel dierenleed en zijn slecht voor het milieu. Nederland Duurzaam wil daarom naar een meer regionale voedselproductie, het liefst zo onafhankelijk mogelijk. De nadruk bij deze regionale voedselproductie moet komen te liggen op gezond, milieu- en diervriendelijk voedsel. Dit houdt dus ook in dat er een einde komt aan de bulkproductie en schaalvergroting in de voedselproductie; plofkippen horen wat Nederland Duurzaam betreft niet thuis in de Nederlandse supermarkten en ook niet in de Nederlandse landbouw. 3.5.4 Genetische manipulatie van voedsel Aan de ene kant biedt genetisch manipulatie een kans om gewassen dusdanig bestendig te maken dat er minder oogsten mislukken. Dit zou dan kunnen bijdragen aan het oplossen van hongersnoden in de (derde) wereld. Aan de andere kant brengt genetische manipulatie enorme risico’s met zich mee, omdat bij het genetisch manipuleren van gewassen er altijd een risico bestaat dat er kruisingen ontstaan met niet-gemanipuleerde gewassen. Voor Nederland Duurzaam is het van groot belang dat de biodiversiteit niet aangetast wordt. Nederland Duurzaam is derhalve geen groot voorstander van een dergelijke manipulatie, al ziet zij wel het nut met het oog op het oplossen van het wereldvoedselprobleem. Eventueel verder onderzoek naar toepassing van genetische manipulatie dient derhalve in een zo geïsoleerd mogelijke omgeving plaats te vinden, wat ons betreft enkel in VN verband en onder een zo groot mogelijk toezicht. Uiteraard moeten er zoveel mogelijk aanvullende maatregelen worden genomen om te waarborgen dat er geen onbedoelde kruisbestuivingen ontstaan. De uitkomsten van dergelijk onderzoek moeten worden gedeeld met de gehele wereldbevolking en zouden onder geen beding mogen worden gepatenteerd. Verplichte vermeldingen van genetisch gemanipuleerdop producten In een groot deel van de producten in de winkelschappen zijn genetisch gemanipuleerde ingrediënten verwerkt (30 tot 40%). De consument is daar echter veelal niet van op de hoogte, omdat het niet verplicht is om dit op de producten te vermelden. Veel mensen zouden deze producten wellicht niet aanschaffen als zij hiervan wél op de hoogte zouden zijn geweest. Nederland Duurzaam wil dan ook dat, wanneer er in voedsel gebruik is gemaakt van genetische gemanipuleerde ingrediënten, dit verplicht op het etiket vermeld wordt. De consument kan zo een bewuste eigen keuze maken. 3.5.5 Eten van ongezond voedsel afremmen Gelet op de steeds duurder wordende gezondheidszorg en het feit dat veel gezondheidsproblemen voortkomen uit een ongezond eetpatroon, wil Nederland Duurzaam het eten van gezond voedsel stimuleren en andersom het eten van minder gezond eten afremmen.
48 | P a g i n a
Evenzo wil Nederland Duurzaam de consumptie van minder duurzaam geproduceerd voedsel (denk aan vlees) afremmen. Nederland Duurzaam pleit er derhalve voor om de BTW op gezond en duurzaam geproduceerd voedsel te laten op het huidige niveau van 6%, en de BTW op ongezond en niet duurzaam geproduceerd voedsel te verhogen naar 12%.
3.6 Landbouw & visserij De landbouw en visserij zijn onmisbaar voor onze voedselvoorziening. Door de groei van de wereldbevolking zullen deze sectoren ook weer steeds belangrijker worden. Een flink deel van de Nederlandse export komt ook uit deze sector, hoewel de rol van deze sectoren in Nederland de laatste jaren naar de achtergrond is gezakt. Nederland Duurzaam wil dat deze sector weer in ere wordt hersteld. Zoals al eerder bepleit wil Nederland Duurzaam een onafhankelijke Nederlandse voedselvoorziening. 3.6.1 Duurzame landbouw Landbouw, met de veehouderij op kop, legt een onevenredig zwaar beslag op onze natuurlijke hulpbronnen en het milieu. Zo wordt volgens de FAO 18% van de wereldwijde broeikasgasuitstoot veroorzaakt door de veehouderij. Ecosystemen, lucht, bodem en water worden overal ter wereld ernstig uitgebuit en vervuild. De veehouderij legt wereldwijd beslag op 80% van de landbouwgronden, en is verantwoordelijk voor 30% van de mondiale afname in biodiversiteit. Nederland Duurzaam wil daarom een omschakeling naar duurzame landbouw, waarbij milieu, klimaat en natuur ontzien worden en dieren niet langer uitgebuit worden. Bij deze duurzame landbouw wordt er gestreefd naar een zo duurzaam mogelijke bedrijfsvoering, met aandacht voor de 3 P’s. Kort samengevat: De agrarische activiteiten mogen geen blijvende schade veroorzaken aan de planeet (planet), er moet voldoende voedsel geproduceerd worden om alle monden te voeden (people) en de ondernemer moet een redelijk inkomen verdienen (profit). Om deze transitie te bereiken wil Nederland Duurzaam dat de overheid duurzame innovaties op het platteland, zoals biologische landbouw en energieleverende kassen, beter gaat ondersteunen, met behulp van startsubsidies, onderzoeksgelden, tijdelijke subsidies en zachte leningen bij het in de markt zetten hiervan. 3.6.2
Agrarische sector
Wereldwijde vrije landbouwsector Nederland Duurzaam wil een wereldwijde vrije landbouwsector, waarbij agrariërs in Nederland, maar ook in ontwikkelingslanden, een eerlijke prijs krijgen voor hun producten. Nederland Duurzaam wil daarom dat er geen landbouwsubsidies meer worden verstrekt en er (onterecht) verschillende eisen aan productie en producten worden gesteld, zodat er uiteindelijk geen concurrentievervalsing meer is. Nederland Duurzaam wil bovendien dat de Nederlandse overheid zich verder inzet voor het afschaffen van Europese subsidies voor de export van overschotten van landbouwproducten, zodat er geen dumping meer plaats kan vinden op lokale markten in ontwikkelingslanden. Nederland Duurzaam ondersteunt echter wel tijdelijke ondersteuningsmaatregelen (in de vorm van zachte leningen of giften) op het moment dat de sector door natuurrampen (denk aan overstromingen, extreme vorst of epidemieën) in zwaar weer raakt. Nederland Duurzaam vraagt hiervoor terug dat er fatsoenlijk met dieren wordt omgegaan.
49 | P a g i n a
Energie door landbouw Nederland Duurzaam wil dat de overheid agrariërs helpt een bedrijf op te starten in de productie van biomassa voor energieopwekking, met behulp van startsubsidies. Dieren inenten, maar geen preventief gebruik van antibiotica Nederland Duurzaam wil dat landbouwdieren ingeënt worden tegen ziektes als vogelgriep en MKZ, zodat grootschalige ruimingen niet nodig zijn. Nederland Duurzaam wil echter wel het preventieve gebruik van antibiotica in de intensieve veehouderij aan banden leggen. Die zorgt er namelijk voor dat bacteriën resistent worden. Aan deze werkwijze van de intensieve veehouderij zijn grote risico’s verbonden, ook voor de volksgezondheid van mensen. 3.6.3 Visserij Nederland Duurzaam wil dat Nederland zich houdt aan het huidige EU-beleid op het gebied van de visserij. Nederland Duurzaam pleit verder voor het verbieden van destructieve vangsttechnieken, zoals boomkorvisserij. Er bestaan voldoende alternatieve vangstmethoden waarmee wordt voorkomen dat zeezoogdieren komen vast te zitten in de vissersnetten. Nederland Duurzaam wil verder een verbod op diepzeevisserij en is tegen visserijsubsidies. Onder restricties kunnen er wel viskwekerijen bestaan. (Tijdelijk) verbod op de vangst, aanlanding en verkoop van kabeljauw en paling Gezien de uiterst lage visstanden van kabeljauw en paling is het van groot belang dat er in principe niet meer op deze soorten wordt gevist. Alleen wanneer onafhankelijke populatiebiologen kunnen aantonen dat (beperkte) vangst met het oog op behoud van vispopulaties en biodiversiteit verantwoord is, kan visserij hierop weer worden toegestaan. Verbod op overboord zetten bijvangst Er komt een verbod op het overboord zetten van de bijvangst. Alle vangst telt mee voor de quota en wordt aangeland. 3.6.4 Dierenwelzijn "The greatness of a nation can be judged by the way it’s animals are treated." ~ Mahatma Gandhi (born: 1869-10-02 died: 1948-01-30) Vrij vertaald naar Gandhi kun je de beschaving van een natie aflezen aan de manier waarop ze met dieren omgaan. Nederland Duurzaam heeft dierenwelzijn in elk geval hoog in aanzien. Dieren behoren met respect te worden behandeld en nooit en te nimmer gebruikt te worden voor het plezier van mensen. Nederland Duurzaam wil dierenzwelzijn zowel in Nederland als op Europees niveau hoger op de agenda zetten. Verbod op dieronvriendelijke ingrepen Nederland Duurzaam wil dat er een verbod komt op dieronvriendelijke ingrepen, zoals het castreren van biggen en het onverdoofd ritueel slachten. Bio-industrie Nederland Duurzaam wil dat de bio-industrie aan banden wordt gelegd en op (korte!) termijn wordt afgebouwd.
50 | P a g i n a
Dierproeven en pelshouderij Nederland Duurzaam wil dierproeven tot een minimum afbouwen; waar nu alternatieven zijn, moeten die ook (verplicht) gebruikt worden. Uiteraard ziet Nederland Duurzaam in dat het voor een aantal zaken onontkoombaar is om toch proefdieren in te zetten. Bijvoorbeeld voor het in een later stadium testen van nieuwe medicijnen. Dierproeven in het kader van het testen van cosmetica vinden wij echter uit den boze. Nederland Duurzaam vindt ook dat het fokken en doden van dieren uitsluitend voor hun bont of veren, moet worden verboden in Nederland. Ook zullen wij in Europees verband aandringen op een algeheel fokverbod voor pelsdieren voor de verkrijging van bont. NB. Nederland Duurzaam vindt het fokken van bont fundamenteel anders dan het fokken van vlees, aangezien dit alleen om cosmetische redenen gebeurt. Vlees dient als voedsel, al zou Nederland Duurzaam liever zien dat ook hiervan minder geconsumeerd en geproduceerd wordt! Eisen aan veeverblijven & transport Nederland Duurzaam vindt dat er hoge eisen aan dierverblijven en -transportmiddelen moeten worden gesteld. Nederland Duurzaam wil verder dat transporten van (slacht)dieren over lange afstanden worden verboden, vanwege de dieronvriendelijkheid hiervan, maar zeker ook omdat langdurig transport van voedsel milieuonvriendelijk is. Verbod op gebruik van wilde dieren in entertainment Nederland Duurzaam wil dat vermaak en sport met dieren, waarbij aantoonbaar is dat het welzijn van de dieren ernstig wordt geschaad, verboden wordt. Zo staan wij een wettelijk verbod voor op het gebruik van wilde dieren in circussen. Promoten van vleesvrije dagen Nederland Duurzaam vindt dat mensen gestimuleerd zouden moeten worden niet elke dag vlees te eten. In de eerste plaats omdat het menselijk lichaam dit niet nodig heeft. Ten tweede omdat de productie van vlees ten koste gaat van veel plantaardig voedsel, terwijl er al voedseltekorten zijn in de wereld. Verder natuurlijk om onnodig lijden van dieren tegen te gaan. Dierenmishandeling en milieuovertredingen harder aanpakken Nederland Duurzaam wil dat geweld tegen dieren harder wordt aangepakt. Wij willen hiertoe hogere straffen voor dierenmishandeling en/of -verwaarlozing. Deel van de strafmaat is een administratieve boete, die door de overheid wordt aangewend voor de bestrijding van dierenmishandeling. Ook willen wij dat mensen die dieren mishandelen, een houdverbod voor dieren krijgen. Naast dat dierenmishandelingen steviger worden bestraft, wil Nederland Duurzaam ook hogere straffen voor milieuvervuiling. Wat Nederland Duurzaam betreft worden de taken van de Milieupolitie uitgebreid met de taken van de voormalige ‘Animal Cops’. Jachtvergunning beperken Wij willen dat er goed gekeken wordt naar het nut en de noodzaak van de jacht. Wat Nederland Duurzaam betreft worden er alleen nog jachtvergunningen verstrekt als dit vanuit de optiek van natuurbeheer nodig is. Pure ‘plezierjacht’ willen we verbieden, ook op privédomeinen. Op de vergunningen moet komen te staan welke soorten en aantallen in welke maand geschoten mogen worden. Overtreders moeten flink worden beboet.
51 | P a g i n a
Verder zou het goed zijn als natuurbeheer op een landelijke site kenbaar maakt wanneer en waarop gejaagd mag worden, zodat burgers kunnen controleren of er daadwerkelijk mag worden gejaagd. Permanente dierenopvang mogelijk maken. Nederland Duurzaam wil dat er meer permanente dierenopvang komt. Veel van de huidige asiels bieden alleen de mogelijkheid tot kortdurend verblijf, waarna de dieren worden gedood. Verder moet er een landelijk dekkend netwerk van professionele opvangcentra en dierenambulances komen, met door de overheid gegarandeerde financiering voor de opvang en verzorging van gevonden of afgestane dieren.
3.7 Onderwijs en wetenschap Nederland dreigt qua economie en kennisniveau internationaal weg te zakken. Om na de crisis goed uit de startblokken te komen, moeten we het onderwijs verbeteren. Goed onderwijs is de basis van de door Nederland (terecht) zo geambieerde kenniseconomie. Er is al jaren een trend gaande dat leerlingen en studenten zelf steeds meer betalen voor hun eigen onderwijs. Daarnaast neemt het bedrag dat in Nederland per persoon wordt uitgeven aan onderwijs af. Nederland blijft op dit punt in Europa achter bij landen als Polen en Estland. Nederland Duurzaam staat daarom voor dat er extra geïnvesteerd wordt in onderwijs en wetenschappelijk onderzoek, al kan er al veel onderwijsgeld bespaard worden door eerst de bureaucratie in het onderwijs aan te pakken en te stoppen met experimenten als het studiehuis, de 1000-urennorm, de doorgeslagen ‘maatschappelijke’ stages, enzovoort. Deze zaken hebben enorm veel geld gekost en hebben niets opgeleverd. Nederland Duurzaam is van mening dat er geen enkele reden/barrière mag zijn om mensen zichzelf niet te laten ontplooien. 3.7.1
Basis- & middelbaar onderwijs
Kleinere scholen Nederland Duurzaam vindt dat er in de afgelopen jaren te grootschalige basis- en middelbare scholen zijn ontstaan. Tot een bepaalde mate leidt schaalvergroting tot efficiency. Als je dit echter te ver doorvoert, ontstaan er onpersoonlijke kolossen. Nederland Duurzaam wil de menselijke maat weer terug in het onderwijs. Wij willen daarom dat er een halt wordt toegeroepen aan de doorgeschoten schaalvergroting in het onderwijs. Nederland Duurzaam stelt voor basisscholen te begrenzen op maximaal 250 leerlingen. De grens voor een brede scholengemeenschap komt te liggen op maximaal 1500 leerlingen Verder willen we inzetten op kleinere klassen (maximaal 25 leerlingen), zodat er veel individuele aandacht is en er eventueel extra individuele ondersteuning kan worden gegeven. Alleen zo kan de kwaliteit van ons onderwijs gegarandeerd worden. Op school in de eigen buurt Nederland Duurzaam vindt dat leerlingen, indien mogelijk, in de eigen wijk of in het dorp waar ze wonen, naar de basisschool moeten gaan. Op het moment dat de woonwijken voldoende gemêleerd zijn, kan op deze wijze het ontstaan van zogenaamde ‘zwarte en witte scholen’ zo veel mogelijk worden bestreden. Ook werkt dit de integratie in de hand.
52 | P a g i n a
Stoppen met experimenten Zoals gezegd wil Nederland Duurzaam stoppen met experimenten zoals het studiehuis, de 1000urennorm, de doorgeslagen ‘maatschappelijke’ stages, enzovoort. Deze zaken hebben enorm veel geld gekost en hebben niets opgeleverd. Bij de studie-uren, die ingevoerd zijn om de 1000-urennorm te halen, zijn vaak geen docenten aanwezig om de leerlingen te ondersteunen, en veel maatschappelijke stages kun je amper een stage noemen! Nederland Duurzaam wil weer terug naar de basis. Terug naar uitdagend en goed onderwijs. Het budget dat voor onderwijs gereserveerd is, gaat Nederland Duurzaam investeren in het opleiden van docenten, in lesmateriaal en waar nodig in schoolgebouwen. Kwaliteit waarborgen Slecht presterende scholen moeten verplicht worden snel de situatie te verbeteren. Verbetert deze niet, dan moet de school onder curatele komen. In het ergste geval kan een school worden gesloten. Bestuursleden van slecht presterende scholen mogen geen nieuwe scholen/filialen stichten of uitbreiden. De procedure om slecht presterende scholen te sluiten moet worden versneld. NB. Uiteraard moet de Onderwijsinspectie bij de beoordeling van de prestaties van scholen goed letten op scholen die kunstmatig hun cijfers ophogen om beter te scoren. Deze fraude dient hard te worden aangepakt en zou direct tot sluiting van een dergelijke school moeten kunnen leiden. Veiligheid verbeteren Probleemscholen moeten regelmatig door de politie gecontroleerd te worden op wapenbezit of het bezit van andere verboden zaken door leerlingen. Ook gewone scholen moeten minimaal eens per jaar zo’n controle krijgen. Spijbelen en wangedrag bestraffen Nederland Duurzaam wil een betere handhaving van de leerplicht. Ouders van kinderen die structureel spijbelen of wangedrag vertonen, worden gekort op hun kinderbijslag, en als dit niet helpt beboet. Zo worden ouders geprikkeld om hun kind beter op te voeden. Verder kan voor structurele spijbelaars worden gedacht aan weigering van een WW-uitkering in de eerste 5 jaar na schoolverlaten. Aanvullende onderwijs voor degene die het nodig heeft Er zijn nog steeds veel leerlingen die taalachterstanden hebben. Deze willen wij wegwerken door extra taalonderwijs, bijlessen en huiswerkbegeleiding. Dit het liefst voordat kinderen beginnen aan het basisonderwijs. Nederland Duurzaam vindt verder dat ouders die geadviseerd zijn om gebruik te maken van dit aanvullende onderwijs en die toch moedwillig afzien van alle aangeboden faciliteiten, zelf moeten worden aangeslagen voor de kosten van de benodigde bijscholing achteraf. Vakinhoudelijke scholen in ere herstellen Er is de laatste jaren een ontwikkeling gaande die ervoor zorgt dat steeds meer kinderen zich inschrijven voor algemene, meer theoretische opleidingen. Dit werkt ten nadele van vaktechnische studies. Ook is in het onderwijs het verschil tussen theoretische en praktische opleidingen verkleind. Nederland Duurzaam wil dat scholen als de technische school, de ambachtsschool en de huishoudschool in ere worden hersteld. Zo worden er ook voor mensen die vooral goed met hun handen zijn, goede kansen gecreëerd. 53 | P a g i n a
Natuur- en milieueducatie Nederland Duurzaam wil kinderen laten kennismaken met de natuur en respectvol leren omgaan met het milieu door een uitgebreid verplicht aanbod van natuur- en milieueducatie voor basisschoolleerlingen van alle leeftijden. De universiteiten van Utrecht en Wageningen hebben op basis van wetenschappelijk onderzoek geconcludeerd dat natuur- en milieueducatie op basisscholen een significant positief effect heeft op de latere houding en het gedrag van mensen ten opzichte van hun leefomgeving. Nederland Duurzaam wil dit onderwijs gepaard laten gaan met de adoptie van volkstuinen door scholen. Elke school zou de mogelijkheid moeten krijgen om een schooltuin in te richten, zodat ook kinderen uit stedelijke gebieden in aanraking komen met groen. 3.7.2 Passend onderwijs Nederland Duurzaam wil dat kinderen met een lichamelijke handicap, ziekte, gedragsprobleem of die moeilijk leren, door passend onderwijs zoveel mogelijk meedraaien in het reguliere onderwijs. Nederland Duurzaam wil daarom de aanpassingen die het kabinet Rutte I heeft gedaan in het passend onderwijs weer terugdraaien. Het zogenaamde rugzakje in het onderwijs moet in ere worden hersteld. Een veelgehoorde klacht is dat er teveel kinderen onterecht passend onderwijs krijgen en er geld verspild wordt aan bureaucratie. Uiteraard moet hier werk van gemaakt worden, maar het kind mag niet met het badwater weggegooid worden. Naast het terugdraaien van de bezuinigingen op het passend onderwijs moeten ook de bezuinigingen op de jeugdzorg en de achterstandsscholen worden heroverwogen. Als deze niet worden omgebogen, bestaat het risico dat het aantal leerlingen in het speciaal onderwijs zal toenemen, wat uiteindelijk veel duurder is. Door ouders meer te betrekken in het in het zorgplan voor hun kind, kunnen zij erop toezien dat het bestemde rugzakgeld daadwerkelijk aan de zorg voor hun kind wordt besteed. Nederland Duurzaam vindt verder dat ook hoogbegaafde leerlingen in aanmerking kunnen komen voor passend onderwijs. Het is zaak dat deze kinderen voldoende worden uitgedaagd, zonder dat ze één of meerdere klassen overslaan. Dit laatste leidt in de praktijk vaak tot problemen, omdat hun emotionele ontwikkeling dan vaak achterloopt bij klasgenoten en zij gescheiden worden van oude vrienden van dezelfde leeftijd. Dan is er nog de groep van de enkele duizenden zogenaamde ‘thuiszitters’ die teruggedrongen moet worden. Deze jongeren zitten momenteel niet op school, omdat geen enkele school ze (meer) wil hebben. Ook voor deze jongeren zal er binnen het passend onderwijs een oplossing moeten komen. 3.7.3
Hoger onderwijs
Studiekeuze begeleiden Er is op een aantal vlakken geen goede afstemming tussen het bedrijfsleven en het onderwijs. Dit leidt tot de situatie dat toekomstige studenten bij hun studiekeuze niet goed weten of er na hun studie werk voor hen is. Voor een individu is dit ook lastig uit te zoeken. De overheid moet hier dan ook de helpende hand bieden door een raming te maken van het benodigde aantal studenten per studie, met behulp van het bedrijfsleven. Uiteraard is dit geen eenvoudige opgave. Verder dient een student bij de inschrijving te horen hoeveel mensen zich al voor die studie hebben ingeschreven. De aankomende student kan op dat moment nog bepalen of het wellicht verstandiger is om voor een andere studie te kiezen. 54 | P a g i n a
Ook kan worden overwogen om voor een aantal ‘populaire studies’ waar in de praktijk minder behoefte aan is, het aantal studenten te maximeren, zodat werkloosheid wordt voorkomen. Nu kent het Nederland een aantal numerus fixes voor studies waar straks een nijpend tekort aan is, ingegeven door een tekort aan opleidingsplekken. Denk hierbij aan medisch specialisten. Niemand hoeft uit te leggen dat het probleem hiermee dus eigenlijk groter wordt. De overheid moet hierin ingrijpen en kijken of de opleiding anders opgezet moet worden, of dat opleiders vanuit het buitenland aangetrokken kunnen worden. Verder kan de overheid overwegen het inschrijfgeld voor bepaalde opleidingen te verlagen, zodat meer mensen hiervoor kiezen. Momenteel wordt er bijvoorbeeld erg weinig gekozen voor technische opleidingen, terwijl het bedrijfsleven zit te springen om technische specialisten. NB. Als het aan Nederland Duurzaam ligt, bepaalt de overheid en niet de onderwijsinstellingen de hoogte van de collegegelden en de toegangscriteria. Zo blijft het onderwijs voor iedereen toegankelijk. Een kostendekkende studiefinanciering Zoals eerder aangegeven ziet Nederland Duurzaam dat Nederland uit de crisis kan komen door te investeren in de toekomstige economie, door middel van investeringen in onderwijs. We zien echter dat de Nederlandse onderwijsprestaties het laatste decennium achterblijven ten aanzien van de decennia ervoor, ook in vergelijking met andere westerse landen. Het is daarom noodzakelijk het onderwijs zo laagdrempelig mogelijk te houden: het moet niet uitmaken hoeveel je ouders verdienen. Iedereen met leervermogen zou de kans moeten krijgen om te studeren. Verder willen we ervoor zorgen dat het loont om te studeren en de student dus niet meteen met huizenhoge studieschulden opzadelen. Om ervoor te zorgen dat studenten snel op niveau waarde gaan toevoegen aan de maatschappij is het zaak de studieduur zo kort mogelijk te houden. Studie-belemmerende factoren moeten dan ook zo snel mogelijk worden weggenomen. Veel studenten lopen nu vertraging op doordat vakken niet vaak genoeg worden aangeboden of geëxamineerd. Met name het laatste is een issue, waardoor studenten soms een halfjaar of zelfs een jaar vertraging oplopen. Verder spelen factoren als naast de studie moeten werken en uiteraard motivatie een rol. Nederland Duurzaam ziet de volgende oplossingen: 1. Universiteiten en hogescholen moeten vaker dezelfde vakken, maar vooral vaker examens aanbieden. Als het aan Nederland Duurzaam ligt, moet het straks mogelijk zijn in elke periode voor elk vak examen te doen. Door zelfstudie moet het dan voor studenten zelfs mogelijk zijn sneller dan nominaal af te studeren! Hierbij dient uiteraard wel een maximum aan het aantal pogingen te worden verbonden. 2. Studiebeurzen moeten worden verhoogd zodat ze dekkend zijn voor de studiekosten en primair levensonderhoud (vast te stellen door het NIBUD). Het zou niet nodig moeten zijn dat studenten naast hun studie werken. De studietijd is bedoeld om te studeren en niet om werk onder je niveau te doen, dat ook door lager opgeleiden kan worden opgepakt.
55 | P a g i n a
Voordelen van bovengenoemde oplossingen zijn: 1. Studenten kunnen sneller afstuderen, waardoor zij eerder op arbeidsmarkt komen en daardoor sneller op niveau bijdragen aan de Nederlandse economie. 2. Studenten die sneller afstuderen kosten de overheid minder. 3. Doordat de studiebeurs wordt verhoogd en onafhankelijk is van het salaris van de ouders, is de drempel om te gaan studeren laag, waardoor het opleidingsniveau in Nederland kan stijgen. 4. Door de hogere studiebeurs hoeven studenten niet naast hun studie een studentenbaan te nemen. Dergelijke banen kunnen dan worden ingevuld door lager opgeleiden, wat kan leiden tot minder werkloosheid. NB. Werkloosheidsuitkeringen zijn hoger dan studiebeurzen, dus dit levert geld op. Zo activeer je dus aan 2 kanten! Studiebeurs ontkoppelen van inkomen ouders Zoals gezegd wil Nederland Duurzaam dat de studiebeurs onafhankelijk is van het inkomen van de ouders. Kinderen met arme ouders moeten zich net zo goed kunnen ontplooien als kinderen met rijke ouders, als ze tenminste voldoen aan de ingangseisen van het hoger onderwijs. Leervermogen is nu eenmaal niet één op één te koppelen aan het salaris van de ouders! Nederland Duurzaam wil daarom niet dat de hoogte van de beurs bepaald wordt door de hoogte van het inkomen van de ouders. Ouders met een hoger inkomen betalen namelijk al meer aan onderwijs mee, door ons progressieve inkomstenbelastingstelsel. NB. Op het moment dat er toch een dergelijke koppeling komt en verwacht wordt dat ouders die bij kunnen dragen, dit ook doen, wil Nederland Duurzaam dat dit voor die ouders een verplicht karakter krijgt. Nu is het te vrijblijvend. Duur van de studiebeurs Zoals gezegd wil Nederland Duurzaam een kostendekkende studiebeurs. Maar uiteraard stelt Nederland Duurzaam wel strenge eisen aan de studenten wat betreft de periode waarbinnen de studie afgerond dient te worden. Ernstige studievertraging betekent bij Nederland Duurzaam echter niet het uitdelen van een langstudeerboete. Wel worden op dat moment de studiefinanciering en OV-studentenkaart stopgezet of kan de eerste desgewenst worden omgezet in een sociale lening. Als het aan Nederland Duurzaam ligt, is de duur van de studiebeurs gelijk aan de nominale studietijd. Wordt de studie niet afgerond, dan wordt de gehele beurs omgezet in een sociale lening. NB. Voor bepaalde functies in het studie-/studentenleven moet het wel mogelijk zijn één jaar extra beurs te vergaren. Deze posities moeten in overleg met de universiteit worden vastgesteld. Ook studenten die topsport beoefenen of aantoonbaar langdurig ziek zijn, moeten een aanvullende beurs kunnen krijgen. Studentenhuisvesting De kamernood is nog steeds ongekend hoog in veel grote steden. Nederland Duurzaam wil dat studenten voor een normale prijs een goede kamer kunnen krijgen. Er moet daarom veel meer aandacht komen voor studentenhuisvesting bij het vaststellen van nieuwe bestemmingsplannen in de grote steden. Ook kunnen bedrijfspanden en kantoorruimten tijdelijk gebruikt worden voor studentenbewoning of helemaal verbouwd worden voor permanente studentenbewoning. Huisjesmelkers moeten beboet kunnen worden als de kamers die zij verhuren niet aan de norm voldoen. Verder moeten het puntensysteem met betrekking tot maximale kamerhuurtarieven ook gaan gelden voor particulieren.
56 | P a g i n a
Geen bezuiniging op OV-studentenkaart Nederland Duurzaam bezuinigt niet op de OV-studentenkaart. Studenten moeten blijvend een keuze kunnen maken om ofwel doordeweeks ofwel ’s weekends gratis te kunnen reizen. Dit willen we in de eerste plaats om studeren laagdrempelig te houden. Reizen van huis naar school of stageadres is nu eenmaal duur. Verder willen we studenten laten ervaren dat het prima reizen is in het openbaar vervoer. 3.7.4 Wetenschappelijk onderzoek Zoals eerder geschetst streeft Nederland ernaar een van de beste kenniseconomieën ter wereld te worden. De praktijk is echter dat Nederland op dit gebied begint weg te zakken. Door te investeren in wetenschappelijk onderzoek en in samenwerking tussen de universiteiten en het bedrijfsleven wordt innovatie gestimuleerd. Voor de toekomstige welvaart van Nederland is dit onontbeerlijk. Zoals eerder vermeld wil Nederland Duurzaam bij elke universiteit innovatiecentra openen, waarin het bedrijfsleven en de universiteit participeren. 3.7.5 Leraren Nederland Duurzaam vindt dat leraren meer zouden moeten gaan verdienen en dat er geen prestatiebeurs mag worden ingevoerd worden. Het is namelijk lastig te bepalen of een leraar zijn werk goed doet. Verder zou dit kunnen leiden tot ongewenst gedrag. Ook moeten leraren en andere mensen binnen het onderwijs meer invloed krijgen op inhoudelijke besluitvorming, om te waarborgen dat er geen rare experimenten meer plaatsvinden. Geen onbevoegde leraren Scholen die onbevoegde leraren aannemen, moeten een boete krijgen als zij die leraren niet dwingen tot het behalen van hun bevoegdheid. Onbevoegde leraren in het onderwijs moeten snel verleden tijd zijn. Wel moet er gekeken worden of voor bepaalde vakopleidingen gerelateerde vakmensen sneller om- of bijgeschoold kunnen worden tot leraar. 3.7.6 Vrijheid van onderwijs (vs. integratie) Nederland kent momenteel een duaal onderwijsstelsel dat bestaat uit openbare scholen en bijzondere scholen, waarbij openbare scholen worden bestuurd door (meestal) een stichting of een door een gemeentebestuur aangesteld openbaar rechtspersoon. Bijzondere scholen worden (over het algemeen) bestuurd door een vereniging of stichting die in het leven is geroepen door individuen of particuliere organisaties. Er zijn 2 soorten bijzondere scholen: 1. scholen met een religieuze of levensbeschouwelijke grondslag 2. scholen met een onderwijskundige grondslag Bijzondere scholen met een religieuze of levensbeschouwelijke grondslag mogen leerlingen met een afwijkende religie of levensbeschouwing weigeren. Nederland Duurzaam vindt dat dit in strijd is met het gelijkheidsprincipe uit de grondwet. Bovendien houden scholen met een dergelijke grondslag de integratie tegen. Als het aan Nederland Duurzaam ligt, wordt daarom de wet op de vrijheid van onderwijs (artikel 23 van de Grondwet) hierop aangepast, waardoor er geen grond meer is voor scholen met een religieuze of levensbeschouwelijke grondslag.
57 | P a g i n a
Invoering algemene Nederlandse basisschool Als alternatief ziet Nederland Duurzaam dat iedereen, ongeacht culturele achtergrond of religie, naar dezelfde school gaat. Omdat religie wel een belangrijk thema is in de maatschappij, moeten deze scholen invulling geven aan een verplicht vak ‘Wereldbeschouwingen’, waarin alle gangbare wereldreligies en andersoortige beschouwingen aan bod komen. (Hiermee moet al in de onderbouw van het basisonderwijs worden begonnen en worden doorgegaan in de bovenbouw en het vervolgonderwijs.) Als mensen meer van elkaars gedachtegang kunnen begrijpen, ontstaat meer verdraagzaamheid, wat van groot belang is voor het slagen van de integratie. Voor de gelovigen moet het overigens wel mogelijk zijn om facultatief op reguliere basis religielessen (naar keuze) te volgen. Bijkomend voordeel van deze aanpak is dat er een kostenbesparing behaald kan worden doordat de huidige openbare en religieuze scholen kunnen worden samengevoegd.
3.8 Integratie Integratie betekent aanpassing/wederzijds begrip. Om deze reden wil Nederland Duurzaam dat alle kinderen, ongeacht religieuze of culturele achtergrond, samen naar school gaan en onderwezen worden in de verschillen en overeenkomsten van de verschillende wereldovertuigingen. Strenge voorwaarden stellen Voorwaarde voor een goede integratie is dat wij elkaar goed kunnen verstaan en begrijpen. Nederland Duurzaam vindt daarom dat nieuwkomers (het liefst al voordat zij naar Nederland komen) de Nederlandse taal moeten beheersen. Het spreken van de Nederlandse taal geeft verder toegang tot de arbeidsmarkt. Nederland Duurzaam vindt dat in het publieke domein Nederlands gesproken moet worden. Daarom zal alle communicatie vanuit alle overheden voortaan in het Nederlands gaan. Naast het spreken van de Nederlandse taal vindt Nederland Duurzaam dat nieuwkomers zich moeten conformeren aan de Nederlandse wet en cultuur, met de bijbehorende normen en waarden. Nederland Duurzaam wil dat zij hiertoe een (symbolische) overeenkomst tekenen bij binnenkomst van ons land. Wat Nederland Duurzaam betreft kunnen nieuwkomers alleen aan onze samenleving deelnemen als zij de taal beheersen en zich grotendeels aanpassen aan de Nederlandse samenleving. Wie niet kan of niet wil integreren, mag van ons dan ook niet in Nederland blijven. Taalachterstanden in vroegtijdig stadium wegwerken Om taalachterstanden vroeg te constateren wordt al op het consultatiebureau een verplichte taaltoets gehouden. Als vastgesteld wordt dat een kind een taalachterstand heeft, worden de ouders verplicht om het via voorschoolse educatie bij te laten scholen. Zo wordt al vroegtijdig voorkomen dat kinderen door een taalachterstand ook op andere vlakken gaan achterlopen. Werken ouders hier niet aan mee, dan moeten zij op de kinderbijslag worden gekort; deze kan ook volledig worden ingetrokken. Uiteraard moet er hier een uitzondering te worden gemaakt voor kinderen die om andere redenen (zoals dyslexie) een taalachterstand hebben opgelopen.
58 | P a g i n a
Inburgering zelf financieren en afsluiten met eed Mensen die in Nederland willen gaan leven en werken, moeten verplicht inburgeren. Zij moeten hun eigen inburgeringcursus betalen, eventueel ondersteund door een lening van de overheid. De kosten, waar nu de samenleving voor opdraait, zijn te hoog en de opbrengsten helaas te laag. Nederland Duurzaam vindt het verder een goed idee dat er ter afsluiting van de inburgeringsperiode een ‘contract’ wordt ondertekend en een eed wordt afgelegd, waarbij de immigrant aangeeft dat zij het Nederlands rechtssysteem en onze normen en waarden zullen erkennen en respecteren. Toegang tot sociale zekerheid voor immigranten beperken Nederland heeft een goed sociaal stelsel en dat willen we zo houden. Uiteraard heeft dit stelsel een aantrekkingskracht op mensen die het economisch slechter hebben, wat leidt tot immigratie. Nederland Duurzaam wil niet dat dit sociale stelsel de reden is waarom immigranten naar Nederland komen. Uiteraard zijn ze welkom om hier te komen werken op het moment dat we de banen in Nederland niet met de Nederlandse beroepsbevolking kunnen invullen. Nederland Duurzaam wil daarom dat immigranten de eerste 5 jaar niet in aanmerking komen voor welke uitkering dan ook.
3.9 Cultuur & media 3.9.1 Nederlands cultuurbeleid Nederland Duurzaam vindt de Nederlandse cultuur belangrijk, vooral waar het aankomt op het in stand houden van ons nationale erfgoed. Nederland Duurzaam wil daarom dat musea, monumenten en archieven in stand worden gehouden rondom dit erfgoed, waar mogelijk met particulier initiatief en anders met steun vanuit de overheid. Nederland Duurzaam is een groot voorstander van de totstandbrenging van een Nationaal Historisch Museum. Wij pleiten er verder voor een jaarlijks museumbezoek deel te laten uitmaken van het Nederlandse onderwijs. Het spreekt voor zicht dat het Nationaal Historisch Museum hierbij zeker een keer bezocht dient te worden. Uiteraard moeten verder het Nederlandse historische erfgoed en het leren van het Nederlandse volkslied aan bod komen in de geschiedenis- en maatschappijlessen tijdens het basis- en middelbare onderwijs. 3.9.2 Cultuursubsidies Nederland Duurzaam vindt dat de overheid terughoudend moet zijn bij de verstrekking van kunst& cultuursubsidies. Wat Nederland Duurzaam betreft moeten kunstenaars en culturele instanties zoveel mogelijk zelfvoorzienend zijn. Nederland Duurzaam vindt dat als er voldoende vraag naar is naar orkesten, kunstenaars, podiumkunsten enz., er vanzelf een bestaansrecht wordt gecreëerd. Nederland Duurzaam vindt wel dat startende kunstenaars of instanties bij de overheid zachte leningen moeten kunnen krijgen, uiteraard met duidelijke terugbetalingsafspraken. 3.9.3 Publieke omroep en media Nederland Duurzaam vindt dat er voldoende aanbod van zenders op radio en tv is. Wij vinden daarom dat het publieke omroepbestel kan worden teruggebracht naar 2 televisiezenders en 3 radiozenders (actualiteit, pop en klassiek). Wij willen niet dat omroepen gaan fuseren, omdat dan het hele idee van de publieke omroep verloren gaat, namelijk het bedienen van specifieke doelgroepen. Ook moeten salarissen van omroepbazen en presentatoren bij de publieke omroep te worden begrensd. 59 | P a g i n a
3.9.4
Reclame
Reclames aan banden Nederland Duurzaam wil zo veel mogelijk vrijheden aan de burger laten. Daarnaast willen wij dat mensen er een zo gezond mogelijke levensstijl op nahouden. Nederland Duurzaam wil daarom dat reclames die een ongezonde of onwenselijke levensstijl in de hand (kunnen) werken, zo veel mogelijk gepaard gegaan met reële waarschuwingen. Ook moet goed gekeken worden naar het tijdstip waarop bepaalde reclames worden uitgezonden. Zo vinden wij bijvoorbeeld dat snoep- en frisdrankreclames niet tijdens kinderprogramma’s uitgezonden moeten worden, omdat kinderen minder in staat zijn afgewogen keuzes te maken. Een ander voorbeeld van reclames die vergezeld zou moeten gaan van een duidelijke waarschuwing, zijn leenreclames. Het is nu eenmaal over het algemeen beter geen geld uit te geven als je het niet hebt, zeker in tijden van de huidige financiële crisis, die feitelijk een schuldencrisis is. Nederland Duurzaam streeft naar een samenleving waar in schulden zo veel mogelijk worden afgelost en er meer gespaard wordt. Vanuit deze optiek willen wij dat de drempel om te kunnen lenen voor consumptiegoederen, niet te laag komt te liggen. 3.9.5
Internet en digitale vrijheid
Vrijheid op het internet De Europese Unie heeft samen met de Verenigde Staten en Japan een verdrag opgesteld dat door copyright beschermde goederen moet waarborgen. In dit zogenaamde ACTA-verdrag is afgesproken hoe piraterij, met name op internet, voorkomen en bestraf moet worden. Het verdrag bevat afspraken die het illegaal downloaden van films en muziek moeten tegengaan. Pas wanneer alle landen van de Europese Unie instemmen met het verdrag, kan ook de Europese Commissie het ondertekenen. Nederland Duurzaam vindt dat door dit verdrag de internetvrijheid te veel wordt ingeperkt en dat de privacy van burgers en bedrijven in gevaar wordt gebracht. Nederland Duurzaam wil daarom dat Nederland dit in zijn huidige vorm niet ondertekent. Veiligheid van persoonsgegevens op het internet De overheid en bedrijven weten veel meer over internetgebruikers dan wij kunnen vermoeden. Nederland Duurzaam wil dat de vrijheid en veiligheid van burgers op het internet gewaarborgd worden en dat de overheid openheid geeft over de aard van informatie die zij over burgers verzamelt. 3.9.6 Auteursrecht Nederland Duurzaam wil, om misbruik en piraterij op internet van muziek en films te voorkomen, dat de overheid nieuwe manieren voor legaal aanbod stimuleert. Verder moet het de overheid het voor bedrijven makkelijker maken om producten digitaal aan te bieden. Als er voldoende legaal aanbod is van bijvoorbeeld muziek en films, zal het illegaal downloaden vanzelf verminderen. Uiteraard moeten deze legale aanbieders geld afdragen aan de makers van deze muziek of dit beeldmateriaal. 3.9.7 Bibliotheken Nederland Duurzaam vindt dat er niet bezuinigd moet worden op bibliotheken en dat er geld moet wordt gestoken in het digitaliseren van informatie en literatuur.
60 | P a g i n a
3.10 Werk en inkomen 3.10.1 Werkgelegenheid Tot voor kort kenden we in Nederland (zowel nominaal als relatief) een zeer lage werkloosheid. De verwachting is zelfs dat we op de middellange termijn door de vergrijzing een ernstig tekort aan arbeidskrachten krijgen. Door de crisis zijn echter bedrijven in nood gekomen en is de werkloosheid in korte tijd opgelopen. Nog steeds is de Nederlandse werkloosheid relatief gezien laag. Wel moet worden bewaakt dat deze niet te ver oploopt. Nederland Duurzaam wil zich sterk maken voor het behoud van bestaande banen en het creëren van nieuwe banen. Dit alles in het besef dat, naast de overheid, het bedrijfsleven de voornaamste speler is die werkgelegenheid biedt. De overheid kan in deze economisch moeilijke tijden vinger aan de pols houden door bedrijven te ondersteunen met tijdelijke leningen en het naar voren halen van investeringen op het gebied van duurzaamheid en infrastructuur. Dit om op deze wijze deze bedrijven van opdrachten te voorzien. Zo wordt werkgelegenheid gegarandeerd of zelfs gecreëerd, waardoor werkloosheid wordt voorkomen en kennis en vaardigheden voor onze economie behouden blijven. Aangezien we op termijn een tekort aan arbeidskrachten gaan krijgen, hoeft er slechts een afzienbare tijd te worden overbrugd. Dergelijke investeringen kunnen Nederland verder een vliegende start geven op het moment dat we uit de crisis raken. Ook zou de overheid ervoor moeten zorgen dat het teveel aan bureaucratische regelgeving voor bedrijven wordt teruggedrongen, waardoor ondernemerschap lonender wordt en Nederland interessanter wordt als vestigingsplaats voor bedrijven. Daarnaast wil Nederland Duurzaam werklozen stimuleren om actief bij- of omscholing te zoeken, zodat zij hun kansen vergroten en niet lang langs de kant hoeven te blijven staan. Zoals aangegeven dreigt er voor de middellange termijn dus een ernstig tekort aan arbeidskrachten, zeker als de economie weer op hetzelfde niveau komt als voor de crisis (al zou het heel goed kunnen dat we deze mate van groei voorlopig niet meer zullen meemaken). 3.10.2 De vergrijzende arbeidsmarkt De Nederlandse arbeidsmarkt kenmerkt zich door een arbeidsaanbod dat heel snel aan het vergrijzen is. In 2009 was de gemiddelde werknemer 40 jaar en al circa 25% van de beroepsbevolking was boven de 55. De verwachting is dat dit percentage in 2040 43% is. Onder de werklozen is het percentage 55+‘ers erg hoog en slechts 10% van alle vacatures wordt ingevuld met een 55+‘ers. Ouderen komen dus, als ze eenmaal werkloos zijn, bijna niet meer aan de bak. Met het optrekken van de pensioensleeftijd naar 67, zijn ze ook nog eens 2 jaar langer werkloos. Het is daarom duidelijk dat de overheid maatregelen moet nemen om de arbeidsparticipatie van ouderen te vergroten. Denk hierbij aan premies voor bedrijven die mensen boven de 55 in dienst nemen en het actief bij- en omscholen van ouderen. 3.10.3 Arbeidsparticipatie van vrouwen, allochtonen, ouderen en gehandicapten Positieve discriminatie Nederland Duurzaam ziet niets in positieve discriminatie, temeer daar op dat moment anderen negatief worden gediscrimineerd. Er moet gekozen worden voor de persoon die het beste bij de functie past en het moet niet uitmaken of dat nu een man, een vrouw of een allochtoon is. Vrouwen en allochtonen weten steeds beter de weg naar boven te vinden.
61 | P a g i n a
Wij vinden dat een goede ontwikkeling en willen dit proces ondersteunen door barrières weg te nemen, maar vinden niet dat de overheid dat moet sturen met positieve discriminatie. Arbeidsparticipatie van vrouwen Om meer vrouwen in het arbeidsproces te betrekken is het van belang dat er flexibel omgegaan wordt met zwangerschappen, kinderopvang bij ziekte, enz. Nederland Duurzaam erkent uiteraard dat waar het kinderopvang betreft, de man net zo goed een rol kan spelen. Gelukkig hebben al veel bedrijven goede afspraken met medewerkers, die bijvoorbeeld parttime kunnen werken, met 2 personen 1 functie invullen of deels thuiswerken. Nederland loopt hierin zelfs voorop, maar het kan uiteraard nog beter, en lang niet alle bedrijven zijn hier vooralsnog toe geneigd. Nederland Duurzaam staat voor dat net als in Duitsland het zwangerschapsverlof ook deels kan worden omgezet in een vaderschapsverlof. De ouders kunnen dan naar eigen inzicht de zorg verdelen. Het moet verder voor mannen net zo makkelijk zijn om parttime te werken als voor vrouwen, zodat de zorg voor de kinderen ook na de zwangerschapsverlofperiode naar eigen inzicht verdeeld kan worden/blijven. NB. Met het oog op de aanstaande krapte op de arbeidsmarkt wordt het straks van belang dat parttimers op het moment dat de zorg voor de kinderen het weer toelaat, weer gestimuleerd worden meer te gaan werken. Kinderopvang Zoals eerder geschetst is er over enkele jaren een groot tekort aan arbeidskrachten. Het is op dat moment van groot belang dat iedereen die kan werken, ook daadwerkelijk gaat deelnemen aan het arbeidsproces. De zorg voor kinderen mag hier dan niet al te veel een obstakel zijn. Om deze reden is het van belang dat er betaalbare, kwalitatief hoogwaardige kinderopvang komt, die niet alleen toegankelijk is voor werkenden, maar eventueel ook voor studerenden. Zo kan de zorg voor kinderen goed worden gecombineerd met werk of studie. Er zijn meerdere vormen van kinderopvang. Zo kan er naast de reguliere opvang bijvoorbeeld worden gekozen voor gastouderopvang. Maar ook nieuwe initiatieven op dit gebied moeten worden bekeken. Zo is er sinds kort een opkomende vorm van kinderopvang waarbij ouders zelf participeren door op hun verlofdag, naast op hun eigen kind te passen, dit ook doen op andere kinderen, al dan niet in een specifieke kinderdagverblijf. Nederland Duurzaam vindt dat, indien beide ouders werken, de ouders zelf moeten bepalen welke vorm van kinderopvang zij kiezen door hun een kindgebonden budget beschikbaar te stellen. Nederland Duurzaam vindt dat dit budget moet voorzien in de vergoeding van 1 dag reguliere opvang per week, met een beperking tot 2 kinderen per huishouden. NB. Noch de keuze voor de vorm van kinderopvang, noch de hoogte van de inkomens van de ouders heeft invloed op de hoogte van de vergoeding. Arbeidsparticipatie van ouderen Door vergrijzing en ontgroening ontstaat een tekort aan werknemers en wordt het financiële draagvlak van de verzorgingsstaat versmald. Het (vervroegd) uittreden van de babyboomgeneratie leidt tot krapte op de arbeidsmarkt en tot verlies van vakbekwaam personeel. Het verbeteren van de positie van ouderen op de arbeidsmarkt blijft dan ook de komende jaren van belang. Zeker nu de AOW-leeftijd wordt verhoogd van 65 naar 67 jaar.
62 | P a g i n a
Op bedrijfsniveau is het daarom zaak om te voorkomen dat opeens waardevolle kennis en ervaring verdwijnt, maar ook om de ouder wordende medewerkers optimaal inzetbaar te houden en in staat te stellen om zonder al te veel problemen tot de nieuwe AOW-leeftijd door te werken. Nederland Duurzaam wil volop investeren in de inzetbaarheid en de kansen van ouderen op de arbeidsmarkt. Hiertoe moeten belemmeringen die een verdere arbeidsparticipatie van ouderen in de weg staan op het vlak van kosten, inzetbaarheid, productiviteit en beeldvorming, worden opgeheven. Nederland Duurzaam ziet 3 knelpunten waarop actie nodig is: 1. Het investeren in duurzame inzetbaarheid van werknemers staat nog onvoldoende centraal in het sociale beleid en het personeelsbeleid van bedrijven. 2. Veel ouderen verlaten nog steeds jaren voor hun 65e de arbeidsmarkt. 3. De arbeidsmarkt voor ouderen werkt gebrekkig. Ad 1: investeren in duurzame inzetbaarheid van werknemers: De duurzame inzetbaarheid van werknemers staat nog onvoldoende centraal in het sociale beleid en het personeelsbeleid van bedrijven. Dit zal wel moeten om kennis en vaardigheden van (oudere) werknemers op peil te houden en ook om te voorkomen dat ouderen in zware beroepen voortijdig de arbeidsmarkt moeten verlaten. Nederland Duurzaam wil dat het bedrijfsleven in zijn personeelsbeleid meer rekening gaat houden met de verschillende leeftijdsgroepen en daar waar nodig de arbeidsomstandigheden voor ouderen optimaliseert. Ook moet er meer aandacht komen voor scholing en issues rondom mobiliteit. Zo zou het makkelijker moeten worden mensen deels met pensioen te laten gaan, zodat ouderen hun werk beter kunnen volhouden (deeltijdpensioen). Ad 2: veel ouderen verlaten nog steeds jaren voor hun 65e de arbeidsmarkt: De arbeidsparticipatie in de leeftijdsgroep 55 tot 65 jaar steeg in tien jaar tijd van 34 naar 54 procent, maar blijft nog ver achter bij die van andere leeftijdsgroepen. De gemiddelde leeftijd waarop mensen stoppen met werken, is gestegen naar inmiddels 62 jaar. Internationaal gezien kan er echter nog veel verbeteren. Nederland is qua arbeidsparticipatie van ouderen een Europese middenmoter. Nederland Duurzaam vindt dat de overheid en sociale partners een samenhangend beleid moeten voeren om te komen tot een structurele verhoging van de arbeidsdeelname van ouderen. Van de overheid mag worden verwacht dat ze de juiste voorwaarden creëert en acties van sociale partners waar nodig ondersteunt en faciliteert. Ad 3: de arbeidsmarkt voor ouderen werkt gebrekkig: De werkloosheid onder oudere werknemers in Nederland is vergeleken met andere landen relatief laag. In vergelijking met andere leeftijdsgroepen is de werkloosheid van 55+’ers echter juist hoog, met name doordat de laatste jaren regelingen rond arbeidsongeschiktheid, VUT en prepensioen versoberd zijn. Opvallend is dat er praktisch geen verschillen in werkloosheid zijn tussen oudere mannen en vrouwen. Ook de duur van de werkloosheid onder 55+’ers is relatief hoog in vergelijking met andere leeftijdsgroepen. Dit is ook het geval in relatie tot het buitenland. Volgens de statistieken van afgelopen jaar vindt slechts 7% van de werklozen ouder dan 60 een baan. Tussen de 55 tot 60 jaar is de kans op werk binnen een jaar maar 15%.
63 | P a g i n a
Verklaringen voor de hoge en langdurige werkloosheid kunnen worden gezocht in de geringe mobiliteit, de relatief hoge loonkosten, een verwacht minder leervermogen, een kortere terugverdienperiode voor investeringen en het feit dat bedrijven bang zijn niet makkelijk van medewerkers af kunnen komen als ze niet goed zouden functioneren. Nederland Duurzaam wil dat het UWV zich in zijn dienstverlening specifieker richt op de werkgelegenheid van 50-plussers, door bemiddeling/het overtuigen van werkgevers van de kwaliteit en waarde van deze groep werkzoekenden, door het aanbieden van coaching en het geven van training aan 50-plussers zelf. Ook zouden oudere werknemers die een eigen bedrijf willen opzetten, beter ondersteund moeten worden door het UWV. Naast het scheppen van de juiste voorwaarden moet er ook iets veranderen aan de beeldvorming. De overheid kan hiertoe bijdragen door in haar communicatie naar het bedrijfsleven het nut en de noodzaak van langer werken duidelijk te maken. Ook zou zij een rol moeten spelen in het bevorderen van de uitwisseling van praktische oplossingen richting zowel werkgevers als werknemers. Als al deze maatregelen niet voldoende bijdragen tot een hogere participatie van ouderen, zou de overheid ook middels fiscale stimuleringsmaatregelen (voor zowel werknemers als werkgevers) oudere werklozen aan een baan kunnen helpen. Ook kan dit bijdragen om ouderen te stimuleren langer door te werken. Een dergelijke maatregel druist echter in tegen ons uitgangspunt op het gebied van positieve discriminatie. Arbeidsparticipatie van mensen met een beperking Mensen met een beperking moeten volledig mee kunnen doen in onze samenleving, met de benodigde hulp. Hierom moeten allereerst het OV, de openbare ruimten, openbare gebouwen en zo veel mogelijk andere gebouwen toegankelijk worden. Voor nieuwbouw mogen in elk geval geen bouwvergunningen worden verstrekt als niet het gehele gebouw rolstoeltoegankelijk is; bij bestaande bouw moeten waar mogelijk voorzieningen worden getroffen die de toegankelijkheid bevorderen (zoals het aanbrengen van hellingbanen en kleine ramps voor deuren). Vanaf 25 werkplekken worden werkgevers bovendien verplicht minimaal één toegankelijk invalidetoilet te hebben, ongeacht of er op dat moment al een gehandicapte medewerker is aangesteld. Indien de werkgevers, zoals ze onlangs hebben beloofd, er niet in slagen om op korte termijn (uiterlijk 2014) het percentage werkende (arbeids)gehandicapten aanzienlijk te verhogen, gaat de overheid dit alsnog afdwingen met behulp van een quotum. Werkgevers die dit quotum niet halen, worden hiervoor beboet; dit geld komt rechtstreeks ten goede aan de employablity van gehandicapten. Nederland Duurzaam is over het algemeen geen voorstander van positieve discriminatie, maar realiseert zich dat met name gehandicapten zonder enig drukmiddel niet aan de slag komen. Het UWV dient beter te worden toegerust gehandicapten te bemiddelen. Op dit moment krijgen zelfs werkgevers die expliciet vragen naar een werknemer met een beperking, vaak geen enkele kandidaat voorgesteld; dat moet anders. Ook een digitale databank behoort tot de mogelijkheden. Verder moeten werkgevers – zoals nu ook al het geval is – voor een periode van ten minste 5 jaar vrijgesteld worden van het risico om 2 jaar te moeten doorbetalen bij uitval van een gehandicapte werknemer; dit risico wordt door de overheid gedragen. Ook blijven de subsidies voor aanpassing van de werkplek intact.
64 | P a g i n a
Tot slot is een verandering in de beeldvorming rondom gehandicapten belangrijk: veel mensen beschouwen rolstoelers of mensen met andere beperkingen als ‘zielig’, of op z’n minst als heel speciaal. Dat beeld klopt niet: het zijn gewoon mensen die zich op een ándere manier redden in het leven dan anderen, omdat hun lichaam of geest iets anders functioneert. Ook overheidswebsites en -diensten moeten beter toegankelijk worden gemaakt voor mensen met een beperking. Nederland Duurzaam wil dat de sociale werkplaatsen blijven bestaan voor mensen die niet kunnen deelnemen aan de reguliere arbeidsmarkt. We willen echter voorkomen dat mensen te snel het stempel krijgen dat ze niet kunnen deelnemen aan het normale arbeidsproces. Bedrijven zouden dan ook meer fiscale voordelen moeten krijgen om mensen met een beperking met een kleine aanpassing in het normale arbeidsproces te betrekken. 3.10.4 Woon-werkverkeer De afstand tussen de woning en de werklocatie alsmede de reistijd ertussen is een belangrijk element voor mensen bij het zoeken naar en accepteren van een nieuwe baan. Met name files hebben een grote impact op de reistijd. Gelukkig is er de afgelopen paar jaar gewerkt aan het fileprobleem. Helaas is echter alweer een aantal van deze verbeterprojecten stilgelegd. Met het oog op werkgelegenheid is het van absoluut belang dat Nederland mobiel blijft. Projecten die de infrastructuur verbeteren, zijn dan ook van groot belang. Dit geldt uiteraard zowel voor de weg- als de OV-voorzieningen. Nederland Duurzaam wil verder maatregelen nemen die leiden tot een verkleining van het totale woon-werkverkeer, dit door ervoor te zorgen dat mensen ofwel dichter bij hun werk gaan wonen, ofwel hun werk dichter bij huis gaan zoeken. In het hoofdstuk 6 van dit programma wordt verder ingegaan op de filebestrijding, het terugdringen van de totale woon- werkafstand en het verbeteren van de infrastructuur. 3.10.5 Harmonisatie rechtspositie overheidspersoneel Nederland Duurzaam streeft naar een kleiner ambtenarenapparaat, dat voor met name jonge werknemers even aantrekkelijk is als het bedrijfsleven. Het harmoniseren van de wetgeving hieromtrent moet hierbij helpen. Nederland Duurzaam wil in dit kader de arbeidsverhoudingen bij de overheid zoveel mogelijk gelijkschakelen met die in de private sector. Veel materiële verschillen tussen het private en publieke arbeidsrecht zijn al opgeheven. Er blijven echter nog drie formele verschillen aanwezig: de (eenzijdige) aanstelling van de ambtenaar, die afwijkt van de tweezijdige contracten die in de private sector standaard zijn; de rechtsbescherming voor ambtenaren die nu verloopt via de bestuurs- in plaats van de kantonrechter; het arbeidsvoorwaardenoverleg, dat afwijkt van de situatie in de private sector waarin (bedrijfstak)cao’s worden afgesloten. Nederland Duurzaam vindt met name het laatste punt (zelf arbeidsvoorwaardengesprekken te kunnen voeren) belangrijk. Dit stelt ambtelijke instellingen in de gelegenheid om te kunnen differentiëren in beloningen, waardoor goede ambtenaren beter beloond kunnen worden en zij daardoor minder geneigd zijn om naar het bedrijfsleven over te stappen. Momenteel worden er al periodieke beoordelingsgesprekken gevoerd, maar het is nu lastig daar financiële consequenties, zoals bonussen, aan te verbinden. 65 | P a g i n a
3.10.6 Klokkenluiders beter beschermen Nederland Duurzaam wil dat klokkenluiders beter beschermd worden. Er moeten een instituut komen waar burgers en werknemers misstanden kunnen melden, waarbij zij goede voorlichting en begeleiding krijgen. 3.10.7 Inkomensverdeling Nederland Duurzaam ondersteunt het principe van de progressieve inkomensbelasting, zodat de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen. Vervolgens kan het in onze ogen echter niet zo zijn dat mensen met hogere inkomens voor andere (overheids)zaken óók nog meer moeten betalen, of niet meer in aanmerking komen voor algemeen geldende uitkeringen zoals kinderbijslag of studiefinanciering. Door het progressieve belastingstelsel wordt er voldoende genivelleerd. Door dit ook op 1 plek te regelen blijft het transparant. 3.10.8 Arbeidsmigratie Nederland zal de komende jaren te kampen krijgen met grote tekorten op de arbeidsmarkt. Naast maatregelen die genomen moeten worden om de Nederlandse werklozen aan het werk te krijgen, zullen tekorten moeten worden aangevuld met buitenlandse arbeidskrachten. Hierbij moet de nadruk liggen op kennismigranten. Als het aan Nederland Duurzaam ligt, bepaalt Nederland (en niet Europa) welke arbeidskrachten we toe willen laten. Bij het verstrekken van vergunningen moeten kennismigranten voorrang krijgen boven andere groepen die graag in Nederland willen komen wonen. Voorwaarde is wel dat deze kennismigranten al vooraf een betrekking hebben gevonden. 3.10.9 Flexibiliseren arbeidsmarkt en ontslagrecht Groter scala aan arbeidscontracten Nederland Duurzaam wil dat bedrijven een groter scala aan contracten zouden kunnen aanbieden aan hun personeel. Momenteel kan een bedrijf slechts 3 maal een flexibel/bepaaldetijdscontract aanbieden (binnen een maximale termijn van 3 jaar) of een (vast) contract voor onbepaalde tijd. Nadat een bedrijf 3 maal een flexibel contract heeft aangeboden, kan het nu alleen een vast contract aanbieden. Momenteel komen veel medewerkers, veelal starters, weer op straat te staan nadat zij 3 keer een bepaaldetijdscontract hebben gehad, omdat werkgevers vaak niet geneigd zijn deze medewerkers een contract voor onbepaalde tijd aan te bieden: ze willen zelf flexibel blijven, zeker in deze onzekere tijden. De regeling van maximaal 3 flexibele contracten en dan een vast, die als doel had mensen aan een vaste baan te helpen, heeft dus een averechts effect en leidt tot meer werkloosheid. Nederland Duurzaam wil daarom dat bedrijven vaker een flexibel contract kunnen aanbieden en dat zij ook andere termijncontracten kunnen aanbieden, zoals driejaars -, vijfjaars- of tienjaarscontracten. Met dergelijke contracten zullen zij eerder geneigd zijn in mensen te investeren zonder dat ze veel inboeten aan flexibiliteit. Dergelijke termijnen zijn over het algemeen te overzien voor het bedrijfsleven. Werknemers kunnen de termijn van het contract laten meewegen bij hun keuze voor een werkgever. Nederland Duurzaam onderkent wel dat het lastig is voor mensen om met een contract voor bepaalde tijd een hypotheek te kunnen krijgen. Er dient dan ook gekeken te worden hoe mensen met een langjarig contract toch een hypotheek kunnen krijgen.
66 | P a g i n a
Soepeler ontslag bij structurele wanprestaties Nederland Duurzaam is van mening dat het ontslagrecht kan worden versoepeld voor mensen die structureel onderpresteren. Momenteel is het zo dat bedrijven die kunnen aantonen dat medewerkers structureel niet presteren, hierin gesteund door de kantonrechter, slechts ontslag kunnen verlenen op neutrale gronden. Vreemd genoeg moeten bedrijven dan echter nog steeds een behoorlijke ontslagvergoeding meegeven, via de zogenaamde kantonrechtersformule. Nederland Duurzaam vindt dat bedrijven in dergelijke gevallen kosteloos van deze medewerkers af moeten kunnen komen. NB. Uiteraard dienen bedrijven een procedure in acht te nemen waarbij medewerkers te horen krijgen wat er aan hun functioneren mankeert en moeten zij tijd krijgen zich te verbeteren. De ontslagprocedure moet in de ogen van Nederland Duurzaam via de kantonrechter blijven verlopen. 3.10.10 Herziening sociale regelingen Gelukkig kent Nederland goede, permanente sociale voorzieningen voor mensen die zichzelf niet (meer) kunnen redden vanwege arbeidsongeschiktheid, invaliditeit of leeftijd. Ook zijn er goede regelingen voor mensen die (tijdelijk) de zorg voor kinderen of eventuele anderen hebben. Nederland Duurzaam vindt dit een groot goed en wil dat deze regelingen zoveel mogelijk onaangetast blijven. Voor deze mensen dient goed te worden gezorgd. Verder zijn er goede tijdelijke sociale voorzieningen voor mensen die buiten schuld tijdelijk niet in hun eigen onderhoud kunnen voorzien. Ook dit is een groot goed. Om echter te bespoedigen dat werklozen, die dus wel kunnen werken, zo snel mogelijk weer aan het werk gaan, moet worden bekeken of deze tijdelijke ondersteuning niet te royaal is. In elk geval staat buiten kijf dat mensen die niet willen werken, hard moeten worden aangepakt, evenals mensen die fraude plegen op dit vlak! WW-uitkering Nederland Duurzaam vindt dat de WW-uitkering een belangrijke sociale zekerheid is voor werknemers, zeker in de huidige onzekere tijden. We willen daarom voorlopig niet tornen aan de hoogte van deze uitkering. Wel wil Nederland Duurzaam de duur van de WW verkorten tot maximaal 1 jaar, met uitzondering van mensen boven de 45 jaar, gezien hun moeilijke positie op de arbeidsmarkt. Nederland Duurzaam ziet mensen die werkloos zijn als mensen ‘in between jobs’. De WW-uitkering is een vangnet dat ruimte moet geven om een andere baan te vinden en moet niet leiden tot inactiviteit. Door deze uitkeringstijd te verkorten worden mensen sneller bewogen een andere baan te vinden/accepteren. Nederland Duurzaam wil verder dat de overheid beter gaat toezien of wordt voldaan aan de sollicitatieplicht. Daarbij is het belangrijk dat sollicitanten reële sollicitaties doen, in de zin dat zij solliciteren op functies die aansluiten hun skill-set en ervaring. Bij misstanden kan er worden gekort op de uitkering. Waar nodig zou de overheid de helpende hand moeten bieden door het laagdrempelig maken van sollicitatiecursussen en bij- of omscholingsmogelijkheden. Sterker nog: Nederland Duurzaam stelt voor dat het UVW beoordeelt of het zinvol is of werklozen in aanmerking moeten komen voor sollicitatietraining, actieve sollicitatiebegeleiding, om- of bijscholing. Na een dergelijke indicatie zijn werklozen verplicht hieraan deel te nemen, op straffe van vermindering van hun uitkering.
67 | P a g i n a
Ook moet er gekeken worden of werklozen een deel van de week ingezet kunnen worden in maatschappelijke functies (qua werkzaamheden kan hierbij gedacht worden aan straattoezicht, hulp in ouderencentra, conciërges op scholen, enz.). Wij denken hierbij aan een maximale inzet van 3 dagen, zodat er nog ruimte is voor sollicitaties. WW-gerechtigden die op deze manier aan de slag gaan, behouden hun werkloosheidsuitkering; er zou zelfs een extra vergoeding (gebaseerd op het minimumloon) kunnen worden uitgekeerd. Zo behouden mensen die hieraan deel willen nemen toch een arbeidsritme, doen ze sociale contacten op, dragen ze bij aan de maatschappij en helpen ze de verzorgingsstaat betaalbaar te houden. Wel dient te worden voorkomen dat dit ten koste van ‘normale’ banen gaat. Deze inzet zou (aantoonbaar door de werkgever) on top of de normale formatie moeten zijn. Wachtgeldregeling voor politici afschaffen Zoals eerder vermeld willen wij dat de WW-regeling ook geldt voor politici, in plaats van de huidige riante wachtgeldregelingen. Het zou geen probleem moeten zijn voor mensen met politieke / bestuurlijke ervaring om binnen 1 jaar weer een goede betrekking te krijgen. Dergelijke ervaring wordt over het algemeen positief bevonden. Passend werk accepteren Nederland Duurzaam vindt dat de redelijkheid weer moet worden teruggebracht in de samenleving. Wij vinden dat iedereen zijn bijdrage dient te leveren aan de samenleving en dat mensen die dat niet doen, of anderen geen kans geven deel te nemen aan de samenleving, aangepakt dienen te worden. Passend werk binnen een redelijke reisafstand mag niet meer geweigerd worden. In sommige gevallen is er sprake van salarisverlies; dit zal vanzelfsprekend aangevuld worden, totdat de werknemer een ongeveer gelijkwaardige baan heeft gevonden of wanneer de duur van de WW-uitkering is verlopen. Bijstand Na 1 jaar in de WW-regeling komen mensen als ze nog geen werk hebben, in de bijstand terecht. Nederland Duurzaam wil vasthouden aan de hoogte van de huidige bijstandsuitkering, aangezien dit niveau nodig is om minimaal te kunnen bestaan. Deze uitkering dient periodiek te worden getoetst en indien nodig te worden bijgesteld. De opmerkingen in de passage over de WW-uitkering over de sollicitatieplicht, passend werk en sollicitatie- en omscholingsmogelijkheden gelden ook hier. Op het moment dat blijkt dat mensen willens en wetens in de bijstand blijven hangen, omdat ze zich niet houden aan de sollicitatieplicht en ze zich niet willen bij- en/of omscholen, moeten ze worden gekort op de uitkering of andere privileges. Met betrekking tot de bijstand vindt Nederland Duurzaam dat mensen die niet van origine de Nederlandse nationaliteit hebben, hier pas voor in aanmerking horen te komen als ze minimaal 5 jaar in Nederland hebben gewerkt en verder ook de Nederlandse taal beheersen, omdat dit de kansen op een baan aanzienlijk vergroot. NB. Mensen die toch binnen de gestelde termijn aanspraak op de bijstand zouden willen maken, zullen dan de afweging moeten maken terug te keren naar hun land van herkomst. NB. De huidige (Europese) regelgeving stelt dat werknemers uit andere EU-lidstaten na 1 jaar in Nederland gewerkt te hebben, recht hebben op een uitkering. Verder zijn er geen eisen gesteld aan het beheersen van het Nederlands. De Europese Commissie stelt momenteel dat Nederland ook geen discriminerende eisen mag stellen aan werknemers uit andere lidstaten. Dit geldt zowel voor de taaleis als voor het pas verlenen van een uitkering na 5 jaar in plaats van 1 jaar. 68 | P a g i n a
Dit moet in de ogen van Nederland Duurzaam snel worden aangepast, zeker omdat per 1 januari 2014 het vrij verkeer van goederen en werknemers ook gaat gelden voor de straatarme EU-landen Roemenië en Bulgarije. Nederland Duurzaam is geen voorstander van deze uitbreiding en vindt dat als de EU haar standpunt niet wijzigt, Nederland moet overwegen uit het Schengenverdrag te stappen, in elk geval als het aankomt op het vrije verkeer van personen. Voedselbanken In onze optiek zouden voedselbanken in een welvarend land als Nederland niet nodig hoeven zijn. Wel goed dat ze er zijn uiteraard. In onze ogen is leven met een bijstandsuitkering geen pretje, maar zou deze uitkering wel afdoende moeten zijn om te voorzien in het primaire levensonderhoud. De overheid zou voor noodzakelijke onvoorziene uitgaven zachte kortetermijnleningen kunnen verstrekken om mensen uit de nood te halen als er zich onverhoeds financiële noodsituaties voordoen. Hiervoor bestaat natuurlijk ook al de bijzondere bijstand. Wij zien geen reden om de uitkering te verhogen. Uitkeringsfraude hard aanpakken Frauderen met uitkeringsgeld is diefstal van gemeenschapsgeld en dient hard te worden bestraft. Ook moeten onterecht verkregen uitkeringen tot op de laatste cent worden teruggevorderd, evenals de kosten die gemaakt zijn voor deze invordering. Het controleapparaat moet worden uitgebreid, net als het aantal controlemomenten; telefonisch navragen of iemand nog steeds arbeidsongeschikt is, bijvoorbeeld, moet niet meer mogelijk zijn. Werk moet weer lonen Nederland Duurzaam vindt de kloof tussen het inkomen van mensen met een bijstandsuitkering en mensen die voor een minimumloon werken, te klein. Dit komt vooral door allerlei compensatieregelingen waar mensen in de bijstand ook nog gebruik van kunnen maken. Nederland Duurzaam vindt dat het meer moet lonen om (weer) te gaan werken. Wij vinden dan ook dat er eens goed naar alle compensatieregelingen gekeken moet worden om te bezien of deze moeten worden gehandhaafd en zo ja tegen welke voorwaarden? Nederland Duurzaam wil verder dat, om de kloof tussen het minimumloon en de bijstandsuitkering te waarborgen, de bevoegdheid van gemeenten om de bijzondere bijstandsnorm uit te breiden, afgeschaft wordt. 3.10.11 AOW Nederland Duurzaam ziet dat er een noodzaak is dat tot het aanpassen van de huidige AOWleeftijd. In de eerste plaats worden mensen steeds ouder en leven ze gezonder. In de tweede plaats is het huidige stelsel, gelet op onder meer de vergrijzing, onbetaalbaar geworden. Nederland Duurzaam wil daarom dat de pensioenleeftijd wordt opgetrokken naar 67, middels een geleidelijke invoer, waarbij de pensioenleeftijd de komende jaren jaarlijks met een paar weken omhoog gaat. In 2018 wordt de pensioenleeftijd dan 66 jaar en in 2021 67 jaar. Voor de langere termijn zou deze leeftijd, als de levensverwachting verder stijgt, nog verder kunnen worden verhoogd. Nederland Duurzaam wil in elk geval een koppeling van de pensioenleeftijd aan de levensverwachting. Nederland Duurzaam wil verder dat mensen die nog na hun 67e willen doorwerken, dit gewoon kunnen blijven doen.
69 | P a g i n a
Met betrekking tot de hoogte van de AOW-uitkering vindt Nederland Duurzaam dat deze, gelet op de crisis, op het huidige pijl moet blijven. Bij economische groei kan deze later dan weer meestijgen met de groei. NB. Mensen moeten hun AOW-uitkering behouden als zij besluiten hun oude dag door te brengen in een ander land. 3.10.12 Pensioenstelsel Er is een gigantisch pensioengat aan het ontstaan. Door onverstandige beleggingen, te hoge uitgaven en zelfs gegraai zit er nu onvoldoende geld in de pensioenkas om toekomstige pensioenen te garanderen. Uiteraard vindt Nederland Duurzaam dat werkgevers alles in het werk moeten stellen om zich aan hun afspraken te houden, door eventuele overwinst in de pensioenpot te stoppen, zodat pensioenuitkeringen niet naar beneden bijgesteld hoeven te worden. Mensen hebben hier nu eenmaal op gerekend en hebben geen tijd meer gehad te anticiperen op een ingrijpende verlaging. Afspraak is afspraak! Het huidige pensioenstelsel lijkt failliet. Nederland Duurzaam stelt daarom een complete herziening van het dit stelsel voor, waarbij ieder werknemer zich voortaan zelf voor zijn pensioen gaat verzekeren. De keuze voor de pensioenverzekeraar is dan vrij, net als het risico dat de werknemer bereid is te lopen. Behalve dat de werknemer naar behoefte een deel van zijn loon inlegt (vóór loonbelasting), participeert ook de werkgever in deze regeling – voor het werkgeversdeel. De overheid controleert. Pas bij verstrekking van het pensioen hoeft hier belasting over te worden afgedragen. Door de introductie van deze individuele pensioenrekeningen krijgt iedereen dus zelf de controle over wat er met zijn inleg gebeurt. Mochten mensen in dit stelsel onverlet ‘vergeten’ te sparen, dan betekent dit dat zij eerst hun bezittingen zullen moeten verkopen om hiervan te leven, alvorens uiteindelijk voor een bijstandsuitkering in aanmerking te komen. 3.10.13 Aanrechtsubsidie Nederland Duurzaam wil dat de mogelijkheid tot toepassing van de algemene heffingskorting bij de partner, de zogenoemde aanrechtsubsidie, grotendeels wordt afgeschaft, omdat hiermee nietwerken wordt bevorderd. Wij willen dat iedereen die kan werken, gaat werken. Slechts voor mensen met kinderen onder de 5 jaar willen we deze regeling in stand houden.
70 | P a g i n a
4 Duurzaam welzijn Naast goede sociale voorzieningen is het van belang een goede en betaalbare gezondheidszorg te hebben. Ook moet er voldoende aandacht zijn voor jeugd en ouderen en voor voldoende lichaamsbeweging voor iedereen.
4.1 Gezondheidszorg In 2011 ging er volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek 90 miljard euro naar de zorg. Dat is circa 30% van de huidige totale overheidsuitgaven en is 70% meer dan tien jaar daarvoor. Voor de goede orde: het CBS hanteert een ruimere definitie voor de zorgkosten dan het Ministerie van VWS, dat de kosten op 74,5 miljard euro begroot. VWS telt alleen de uitgaven die vallen onder de Zorgverzekeringswet en de AWBZ, het CBS neemt ook kinderopvang, arbozorg en GGD mee. Een doorsneegezin telt nu bijna een kwart van zijn inkomen neer voor de zorg. De verwachting is dat bij ongewijzigd beleid dit in 2040 opgelopen zal zijn tot bijna de helft van het gezinsinkomen. Ook de overheidsuitgaven aan zorg zullen bij ongewijzigd beleid dan opgelopen zijn tot circa 50% van de totale uitgaven. Als er dus geen veranderingen in het beleid worden aangebracht, wordt de zorg feitelijk onbetaalbaar. Voormalig minister van Volksgezondheid Ab Klink concludeerde onlangs in een adviesrapport van Booz & Company dat de kosten in de gezondheidszorg zo snel stijgen, dat een zorgcrisis van eenzelfde omvang als de huidige financiële crisis dreigt. Analyse van de zorgkosten en de omvang hiervan Om de juiste maatregelen te kunnen nemen is het zaak te begrijpen waaraan de uitgaven in de zorg momenteel besteed worden. Verder bekijken we welke uitgaven het snelst groeien en onderzoeken we wat hiervan de reden is. In onderstaande tabel is een uitsplitsing gemaakt van de gemaakte zorguitgaven in 2011 (bron: CBS). Ziekenhuizen / specialistenpraktijken: Ouderenzorg: Gehandicaptenzorg: Leveranciers van geneesmiddelen: GGZ: Huisartsenpraktijken: Tandartsenpraktijken: Jeugdzorg: Overig (o.a. GGD, arbodiensten en kinderopvang):
26% 18% 9% 7% 6% 3% 3% 3% 25%
Dat de zorguitgaven opmerkelijk hoog zijn, wordt extra duidelijk als je ze afzet tegen andere uitgaven. Zouden we bijvoorbeeld een jaar geen cultuur subsidiëren, dan is dat goed voor vijf dagen zorg. Een jaar politie staat voor een maand zorg. Om de zorgkosten internationaal te kunnen vergelijken is het handig deze af te zetten tegen het bruto binnenlands product, de belangrijkste graadmeter voor economische ontwikkeling. Dan blijkt dat zorg een steeds groter deel van de economie opsoupeert: zo’n 12 procent in 2009. Op de Verenigde Staten na is dat het hoogste percentage van de geïndustrialiseerde wereld.
71 | P a g i n a
Analyse van de groei aan zorgkosten Bijgaande grafieken laten de groei van de zorgkosten over het afgelopen decennium zien, de één uitgezet per sector, de ander per financieringsbron.
Met name de uitgaven aan ziekenhuizen en ouderenzorg zijn flink gestegen. In tegenstelling tot wat vaak in de media nog wordt gezegd, is vergrijzing niet direct de grootste veroorzaker van de zorgkostenstijging. Uit onderzoek van het RIVM komt naar voren dat over de periode 1999-2010, de demografie circa 15% van de groei voor haar rekening neemt (uitgaande van lineaire groei, 15% meer ouderen leidt tot 15% meer groei). De grootste aanjager van de kostenstijging is volumegroei om andere redenen dan vergrijzing, zoals verruimde indicaties en technologische vooruitgang. Die volumestijging is goed voor 50% van de extra kosten. De rest van de kostengroei, 35%, kan worden verklaard door prijsstijgingen. Het grootste deel wordt dus verklaard door de medische vooruitgang. Door betere behandelmethoden kunnen meer mensen worden behandeld/genezen, waardoor mensen langer en in betere gezondheid leven. Vraag is natuurlijk of alles wat kan, ook zou moeten. Lang niet altijd leidt behandeling daadwerkelijk tot een verbetering voor de patiënt. Door de huidige manier van de beprijzing van de zorg worden er in de praktijk echter wel veel overbodige en ondoelmatige behandelingen voorgeschreven.
72 | P a g i n a
Indirect hangen natuurlijk ook de kosten door de medische vooruitgang wel degelijk samen met de vergrijzing, aangezien deze erdoor wordt versterkt. Elke nieuwe ziektecasus genereert een exponentiële groei van kosten, zeker in het kader van de vergrijzing: dat betreft namelijk vrijwel altijd chronische ziekten, die vanaf het moment van diagnose voor de rest van het leven kosten blijven genereren, waar dat op jonge leeftijd vaak beperkt blijft tot eenmalige ingrepen. De groei in kosten, ziekenhuiszorg en specialisten is dus wel degelijk voor een groot deel het gevolg van de vergrijzing. Deze kosten zullen over een paar jaar een piek bereiken en nadien weer dalen, wanneer de babyboomers in aantal weer afnemen. Moeilijk nee zeggen Een andere gedoodverfde veroorzaker van de kostenstijging is de langdurige zorg – de AWBZ. In vergelijking met andere landen geven wij opvallend veel geld uit aan de AWBZ, dat wil zeggen: aan de zorg voor ouderen, gehandicapten, chronisch zieken en mensen met een gedragsstoornis. Uit onderzoek komt naar voren dat van alle 65-plussers in Nederland 19 procent ouderenzorg krijgt, terwijl dit in Duitsland bijvoorbeeld maar 11 procent is. En dat terwijl de echte vergrijzing in Nederland nog moet komen. We zitten daarom in een slechte uitgangspositie. De verwachting is daarom dat deze "care"-kosten (AWBZ, enz.) pas over een paar jaar een piek bereiken. Er worden in Duitsland zaken niet vergoed die in Nederland wel vergoed worden, met name het wonen. Ze hanteren daar al een vermogenstoets voor wie in een verzorgingshuis wordt opgenomen. Ook zijn de persoonsgebonden budgeten een stuk lager dan in Nederland. We kunnen verder in Nederland moeilijk ‘nee’ tegen iemand zeggen die zorg aanvraagt. Nergens ter wereld wordt zoveel ADHD gediagnosticeerd als in Nederland. In vrijwel alle andere landen hebben ze daar zelfs nauwelijks van gehoord. Ook het gebruik van de GGZ is hier hoger en dat zijn ook mensen die van ondersteuning en begeleiding vanuit de AWBZ gebruikmaken. Er is nauwelijks een zeef op de zorgtoewijzing: bijna 95 procent van de mensen die bij het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) aanklopt, krijgt zorg. Loonstijgingen Een andere oorzaak van de kostenstijging in de langdurige zorg is dat elk jaar meer betaald wordt voor hetzelfde. Dat komt doordat de lonen in de zorg ongeveer met dezelfde snelheid stijgen als in andere sectoren. In die sectoren heeft technologie echter veel mensenwerk vervangen, terwijl menselijk contact in de langdurige zorg onmisbaar blijft. Dit zogeheten Beaumol-effect maakt die zorg relatief duur. Samengevat zijn de volgende punten debet aan de snelle kostenstijgingen in de zorg: • er zijn steeds meer patiënten die langer leven en daardoor langer zorg nodig hebben; • veel mensen doen een beroep op zorg en hun kwaliteitseisen worden hoger; • door medisch-technologische ontwikkelingen zijn er veel nieuwe en innovatieve - maar wel vaak dure - behandelingen mogelijk; • steeds minder ziektes zijn dodelijk, maar het gevolg van deze positieve ontwikkeling is wel dat er steeds meer chronisch zieken zijn (ook op jonge leeftijd); • de marktwerking en beprijzing van de zorg leiden ertoe dat er veel overbodige en ondoelmatige behandelingen plaatsvinden; • prijs- en loonstijgingen in de sector tellen uiteraard mee. Hier bovenop komt nog het probleem dat er door de toenemende vraag naar zorg in de nabije toekomst problemen gaan ontstaan op de arbeidsmarkt. Hervormingen van het beleid en waar mogelijk bezuinigen lijken daarom onvermijdelijk.
73 | P a g i n a
Overigens laat het rapport ‘Strategies in Regulated Markets’ (SiRM, juli 2012) ondubbelzinnig zien, dat de Nederlandse ziekenhuis- en specialistenzorg nog steeds tot de meest efficiënte en goedkoopste van Europa behoort! Het rapport stelt dat er hier weinig ruimte meer voor bezuiniging is zonder de kwaliteit direct te beïnvloeden. Hervormen zonder de kwaliteit aan te tasten is dus geen eenvoudige opgave. 4.1.1
Preventie / nuldelijnszorg
Preventie Onder het motto ‘voorkomen is beter’ dan genezen wil Nederland Duurzaam investeren in preventie, middels voorlichting en het zo vroeg mogelijk opsporen van fysieke en/of psychische afwijkingen en verwaarlozing. Van dit laatste is sprake wanneer met name kinderen niet de nodige aandacht krijgen om zich op een gezonde manier mentaal en sociaal te ontwikkelen. Het gaat om het negeren van het bestaan van het kind, het onvoldoende interesse tonen in het kind en zijn leefwereld of het aan zijn lot overlaten van het kind. Hoewel Nederland Duurzaam vindt dat opvoeden in de eerste plaats een taak voor de ouders is, willen wij dat er op middelbare scholen voorlichting wordt gegeven op het gebied van overgewicht, drugs, alcohol, roken en veilige seks. Dit moet zoveel mogelijk door professionele instanties en/of ervaringsdeskundigen worden gedaan, om toekomstige klachten te voorkomen. Nederland Duurzaam acht dit meer effectief dan de huidige tv-campagnes, met name omdat voorlichtingssessies op scholen interactief zijn. Nederland Duurzaam onderkent wel het nut van dergelijke tv-campagnes vanwege het grote bereik, maar deze zouden meer op de ouders gericht kunnen worden. Promoten gezonde levensstijl Nederland Duurzaam streeft ernaar dat mensen gezonder gaan leven. Nederland Duurzaam wil daarom investeren in gymnastiek op scholen en in meer voorlichting over gezonde voeding en het voldoende drinken van genoeg (ongebotteld) water. Bedrijven en scholen moeten verder worden aangemoedigd hun medewerkers/leerlingen vooral gezonde voeding voor te schotelen. Nederland Duurzaam is in elk geval tegen de verstrekking van ongezond eten op basis- en middelbare scholen. Experimenten met het extra beprijzen van ongezond voedsel (de zogenaamde vettax) hebben in het verleden uitgewezen minder effectief te zijn dan het goedkoper maken van bijvoorbeeld groente en fruit, zeker als hierbij de juiste voorlichting wordt gegeven. Nederland Duurzaam gelooft dan ook niet in een dergelijke tax. In het kader van het ontmoedigen van ongezond gedrag wil Nederland Duurzaam wel het rookverbod handhaven. Verder pleiten wij ervoor om vestigingen van koffieshops binnen een straal van 500 meter van basis- en middelbare scholen te voorkomen via het vestigingsbeleid. Nederland Duurzaam wil verder een haalbaarheidsstudie naar een hogere verzekeringspremie voor mensen die ongezond leven (lees: rokers, structurele zwaargebruikers van drank en drugs en mensen met een te hoge BMI).
74 | P a g i n a
Nuldelijnszorg Nederland Duurzaam wil verder dat ook andere artsen dan huisartsen in de nulde- of eerste lijn mogen doorverwijzen naar specialisten. Denk hierbij aan schoolartsen of consultatiebureauartsen. Het is onzin en kostenverhogend om hier de huisarts nog tussen te zetten. 4.1.2 Hervorming van de zorg Naast het inzetten op meer preventie zijn structurele hervormingen in de zorg noodzakelijk om ook in de toekomst een toegankelijke, betaalbare en kwalitatief goede zorg te kunnen garanderen. De stijgende kosten van de gezondheidszorg in Nederland en de toenemende vraag naar zorg – mede door de vergrijzing – vragen om ingrijpende maatregelen met het oog op de toekomst. Er moeten stappen genomen worden om groeimatiging, integrale bekostiging van zorg en ontwikkelingen zoals E-health mogelijk te maken. Nederland Duurzaam wil flink investeren om deze omslag te maken. Kwaliteit van zorg verbeteren Belangrijk in de gezondheidszorg is dat de kwaliteit van de zorg goed is. De kwaliteit moet dan ook worden gemeten en daar waar nodig verbeterd. Door de kwaliteit te verhogen en bovendien meer tijd per patiënt te besteden, kunnen complicaties worden vermeden en opnames vanwege medicatiefouten worden voorkomen. Het is echter onduidelijk wat nu precies deze kwaliteit in de zorg is. Transparantie is zoek. Informatie over de mate waarin patiënten tevreden zijn over hun behandelingen, het percentage hersteloperaties per behandelaar en per ziekenhuis, de slagingspercentages van operaties, zijn helaas niet beschikbaar, met name omdat niet alle instanties open kaart spelen. De overheid zal dus aan tafel moeten met vertegenwoordigers van de consument/patiënt, de zorgverleners en de zorgverzekeraars om deze vragen beantwoord te krijgen. Met een dergelijke klinische registratie moet zo snel mogelijk worden begonnen. Op basis hiervan kunnen vervolgens kwaliteitsindicatoren worden opgesteld. Een kritischer houding ten opzichte van behandelen Naast de vergrijzing komt een belangrijk deel van de snelle groei van de zorgkosten voort uit een omvangrijke toename van het aantal behandelingen. Als artsen afzien van overbodige en ondoelmatige behandelingen bij patiënten, kan jaarlijks tot circa 30% worden bespaard op de zorgkosten (€ 6 tot 8 mld. op jaarbasis). Dit blijkt uit een onlangs door Booz en Company uitgevoerde studie. Afzien van overbodige en ondoelmatige behandelingen is bovendien minder ingrijpend voor patiënten. Budgettering van behandelmethoden en medicatie Om te voorkomen dat er in de toekomst overbodige en ondoelmatige behandelingen plaatsvinden, is het van belang in te grijpen in het stelsel van vergoedingen die ziekenhuizen van de verzekeraars krijgen. Momenteel krijgen ziekenhuizen geld voor elke behandeling die wordt uitgeschreven, terwijl een gesprek met een patiënt over het ontraden van een behandeling niets oplevert. Dit bevordert dus dat er meer, en vaak ten onrechte, wordt behandeld. Momenteel bepalen met name de zorgverzekeraars de budgeten voor behandelmethoden en medicatie. Nederland Duurzaam wil dat er meer verantwoordelijkheid gaat naar de betreffende beroepsgroepen om hierover mee te denken. De gespecialiseerde beroepsgroepen hebben uiteraard meer verstand van de doelmatigheid van de behandeling en het effect hiervan op de patiënt. Door hun ook meer inzicht te geven in de kosten van de zorg, kunnen er kwalitatief betere beslissingen worden genomen. Het uitgangspunt hierbij moet uiteraard zijn dat niet alles wat kan ook wordt uitgevoerd. Het is niet altijd 'de patiënt vraagt, wij draaien'. Dit laatste wordt overigens bevestigd door de richtlijnen van de gezondheidsraad. 75 | P a g i n a
Nederland Duurzaam wil daarnaast dat er kritischer wordt gekeken naar behandelingen waarvan de meerwaarde onvoldoende wetenschappelijk bewezen is. Maatschappelijke discussie over maximale behandelkosten Verder kan Nederland Duurzaam zich vinden in het conceptadvies van de het College voor Zorgverzekeringen (CVZ), dat stelt dat niet per definitie alle medicijnen vergoed hoeven te worden, zeker als onduidelijk is of ze een positieve werking hebben. Stel dat een medicijn de kans vergroot om 2 jaar langer te leven, maar dat dit wel 15 miljoen euro per jaar kost, dan zijn kosten en opbrengst niet met elkaar in evenwicht. Ook aan behandelingen zitten grenzen. De politiek en de gezamenlijke zorgverzekeraars moeten dan ook bepalen wat een behandeling jaarlijks maximaal mag kosten. Wat Nederland Duurzaam betreft wordt deze grens ingegeven door de jaarlijkse kosten van een nierdialysebehandeling. Uiteraard moet de Nederlandse overheid wel alles in het werk stellen om medicijnen betaalbaar te krijgen, door het aangaan van dialogen met medicijnproducenten. Het verlagen van de overhead Niet al het geld in de zorg wordt direct besteed aan patiënt, arts, verzorgend personeel of onderzoek. Uiteraard gaat er ook geld op aan het beheer van de zorg. Denk hierbij aan kosten van organisaties als de NMa, de NZa, DBC-Onderhoud, of aan het kantoor van de verzekeraars, maar ook aan de managementlaag in het ziekenhuis die zorgeuro’s opsoupeert ten koste van de directe patiëntzorg. Of aan artsen die administratieve handelingen doen terwijl ze in die tijd ook patiënten zouden kunnen zien. Veel politieke partijen stellen dat dit juist de factor is die de zorg onbetaalbaar maakt. Onderzoek van adviesbureau KPMG Plexus (rapport ‘Meer tijd voor de cliënt’, 2011) laat echter zien dat het wel meevalt met de stijging van de overheadkosten in de zorg. De totale stijging van die kosten in de periode 2000-2008 worden door KPMG Plexus geschat op 470 miljoen euro voor alle zorgsectoren (GGZ, ziekenhuizen, verpleging, verzorging, thuiszorg en gehandicaptenzorg). Dit bedrag is heel laag in vergelijking met de totale stijging in de zorgkosten van grofweg 20 mld. euro in dezelfde periode. Het KPMG Plexus-rapport onderkent drie vormen van beheers- of overheadkosten: 1. De kosten voor uitvoer van de Zorgverzekeringswet en de AWBZ, bijvoorbeeld bedrijfskosten van zorgverzekeraars of kosten gemaakt op het ministerie van VWS. 2. De overhead binnen zorginstellingen, zoals administratie en management. In 2010 ging 23% van alle loonkosten op aan overhead en facilitaire functies, goed voor een bedrag van 5,3 miljard euro. Deze kosten zijn toegenomen in de laatste jaren, maar niet zoveel als de andere loonkosten. De besteding aan loon voor personeel in overheadfuncties is in de laatste vijf jaar met 15% toegenomen, terwijl de totale loonkosten met 22% zijn gestegen. 3. De tijd die medische professionals besteden aan administratie. Uit onderzoek van zorgverzekeraar Menzis (2010) bleek dat gemiddeld 38% van de zorguren aan administratie wordt besteed, althans in de beleving van de zorgprofessional. In het ziekenhuis is de ervaren administratieve last het hoogst: 46%. KPMG Plexus heeft geen cijfers gevonden voor medisch specialisten. Voor huisartsen zijn er cijfers van het Nivel: de huisarts administreert zo’n 11 tot 13,5 uur per week, de rest besteedt hij uit. De conclusie wat betreft overhead in de zorg: er gaat onnodig veel tijd en geld mee verloren en dat moet dus aangepakt worden, zodat er weer geld vrijkomt dat daadwerkelijk aan zorg kan worden besteed. Maar dit is niet de grote boosdoener, zoals een aantal partijen stelt.
76 | P a g i n a
Meer gespecialiseerde ziekenhuizen Het kabinet-Rutte I heeft een tendens ingezet van een grotere specialisatie van ziekenhuizen. Nederland Duurzaam ondersteunt dit beleid, maar vindt wel dat relatief eenvoudige behandelingen/ingrepen in elk ziekenhuis moeten kunnen worden gedaan. Nederland Duurzaam vindt dat de verschillende medische beroepsgroepen gezamenlijk landelijke afspraken moeten maken over wat wel en niet in kleinere ziekenhuizen kan. Dus niet de zorgverzekeraars! Voorbeeld: chirurgen hebben in hun eigen beroepsgroep besloten dat zij minimaal 10 operatieve behandelingen bij slokdarmkanker per jaar moeten doen om hierin voldoende bekwaam te zijn/blijven. Haalt een chirurg dat aantal niet, dan wordt de patiënt verwezen naar een groter ziekenhuis of komt er een chirurg van een groter ziekenhuis in de buurt, opereren in het kleine ziekenhuis. Nederland Duurzaam vindt dat de overheid moet aansturen op dergelijke richtlijnen voor elke beroepsgroep. Grenzen aan schaalvergroting Over het algemeen kan er door schaalvergroting gewonnen worden aan efficiency, maar hier zitten ook grenzen aan. Op het moment dat instanties namelijk te groot worden, wordt er steeds meer langs elkaar heen gewerkt, omdat behandelaars elkaar gewoonweg niet kennen. De belangen van de patiënt raken in het ongerede naarmate een instantie te groot wordt en dat moet worden bestreden. Net als in het onderwijs wil Nederland Duurzaam ook de menselijke maat terug in de gezondheidszorg. Daar waar schaalvergroting uiteindelijk leidt tot kwalitatieve onderprestaties, moet deze worden teruggedraaid. Hulpmiddelen lenen en delen Nederland Duurzaam wil dat mensen hulpmiddelen zoals een scootmobiel en een rollator bij het Groene Kruis kunnen lenen of huren in plaats van dat je deze via de gemeente krijgt of dat je ze zelf moet aanschaffen. Ook kunnen dergelijke middelen bij bejaardencentra worden gedeeld. Zo wordt verspilling tegengegaan. Ook moeten dergelijke hulpmiddelen bij verhuizing van de gebruiker naar een andere gemeente mee mogen verhuizen, in plaats van dat ze opnieuw aangevraagd moeten worden in de nieuwe gemeente. 4.1.3 Eerstelijns zorg & thuiszorg Laagdrempelige zorg dicht bij huis is altijd goedkoper dan gespecialiseerde zorg waarvoor mensen moeten reizen. Nederland Duurzaam wil daarom dat de bezuinigingen op de huisartsenzorg teruggedraaid worden. De genomen maatregel maakt de zorg minder efficiënt en dus duurder. Nederland Duurzaam wil dat huisartsen genoeg geld ‘mogen’ verdienen* om daarvan ook praktijkverpleegkundigen in huis te kunnen halen. Deze praktijkverpleegkundigen ontlasten de huisartsen doordat ze, onder begeleiding van diezelfde huisarts, een deel van de zorg overnemen, bijvoorbeeld op het gebied van diabetes- en COPD zorg. Zo kan er meer tijd aan deze patiënten worden besteed, zonder dat zij hoeven te worden doorverwezen naar bijvoorbeeld de internist. Dit is zowel fijner voor de patiënt als goedkoper voor de gezondheidszorg. * Uit het inkomen van de huisarts worden ook de assistenten en praktijkondersteuners betaald. Zorg dichter bij huis regelen Nederland Duurzaam wil er vooral voor zorgen dat zorg dichter bij huis kan worden verleend. Daarom moet er meer geld naar de wijkverpleging . Door zorg dichter bij huis te regelen, wordt deze goedkoper. Bovendien voelt de patiënt zich vaak veel prettiger thuis.
77 | P a g i n a
Persoonsgebonden budget Nederland Duurzaam wil dat voor een bepaalde groep patiënten die structureel aangewezen zijn op thuiszorg (zoals lichamelijk en geestelijk gehandicapten, hulpbehoevende bejaarden en psychiatrische patiënten), de regie van de zorg zoveel mogelijk bij henzelf of bij hun wettelijk vertegenwoordiger ligt. Voor deze mensen wil Nederland Duurzaam het persoonsgebonden budget handhaven, waarbij we het in elk geval willen begrenzen op maximaal € 3.000 per maand voor persoonlijke verzorging door een naast familielid. Om de kosten te beheersen moet wel goed bewaakt worden dat het PGB niet wordt uitgebreid naar groepen waarvoor dit niet bedoeld is. Ook moet fraude met het PGB flink worden bestraft. Zoals eerder genoemd wil Nederland Duurzaam slechts op één plek aan inkomensnivellering doen, namelijk via de inkomstenbelasting. Om deze reden willen we het PGB niet koppelen aan het inkomen of vermogen. 4.1.4 Marktwerking en kostenbeheersing in de zorg De overheid heeft lange tijd geprobeerd de zorg van bovenaf te sturen. Zij is hierin niet geslaagd, wat wel blijkt uit de exploderende kosten en lange wachtlijsten. Nederland Duurzaam is voor gedoseerde vormen van marktwerking: alleen waar dat kan. Dit biedt de beste kans om de kosten beheersbaar te houden. Concessies aan de vrije artsenkeuze zijn daarbij onvermijdelijk. Uiteraard kunnen patiënten hun voorkeur uit spreken, maar er is geen verplichting dit na te komen. Proef tandartstarieven terugdraaien De proef met marktwerking bij de tandartsen heeft geleid tot een stijging van de prijzen en niet tot de verwachte verlaging. Veel tandartsen rekenden zich rijk en verhoogden meteen hun tarieven. De proef was in de ogen van Nederland Duurzaam geen goed idee, omdat het niet eenvoudig is om naar een andere tandarts over te stappen. Door het tekort aan tandartsen zitten veel praktijken vol en nemen ze geen nieuwe mensen aan. Ook willen mensen, met het oog op spoedgevallen, een tandarts bij zich in de buurt hebben. Bovendien is het voor de patiënten vaak lastig de tarieven van de verschillende tandartsen te doorgronden en ze met elkaar te vergelijken. Ook was het onduidelijk welk deel van de kosten door de verschillende zorgverzekeraars zou worden vergoed. Nederland Duurzaam is het er daarom van harte mee eens dat deze proef wordt gestopt. 4.1.5
Zorgverzekering
Eigen risico wordt niet verder verhoogd Het eigen risico in de zorg is onlangs verhoogd naar € 350 per jaar. Hierbij is afgesproken dat de laagste inkomens volledig worden gecompenseerd. Voor Nederland Duurzaam is hier de grens bereikt. Een nog hoger eigen risico zal voor veel mensen een onbetaalbare zorg betekenen, en dat is onacceptabel. 4.1.6
Medisch personeel en inspectie
Harmonisering van de specialistensalarissen Er wordt in de media veel aandacht besteed aan de hoge salarissen van de specialisten. Dat specialisten meer dan gemiddeld verdienen, is een feit. Nederland Duurzaam is het deels eens met de kritiek die hierop klinkt, en vindt dat de salarissen gemaximeerd mogen worden. Er is echter een aantal zaken die nu scheef zijn waar eerst naar gekeken moet worden.
78 | P a g i n a
Specialisten zijn over het algemeen hard werkende mensen, in wie zowel door de staat als door henzelf veel is geïnvesteerd, ter maatschappelijk nut. Specialisten hebben jaren (tussen de 9 en 14) studie achter de rug en zullen altijd door moeten blijven studeren om bij te blijven op hun vakgebied. Specialisten hebben over het algemeen meer dan een volledige werkweek; werkweken van boven de 50 uur zijn meer regel dan uitzondering. Ook komen hier nog vaak overdrachten, onderwijs (geven of krijgen) en onregelmatige 'on call' diensten bij. Specialisten dragen in de dagelijkse praktijk verder veel verantwoordelijkheid; kleine fouten kunnen grote gevolgen hebben, ook voor de specialist zelf. Door de lange werkweken neemt de kans op fouten ook nog eens toe! En door de vergrijzing in Nederland zal er in de toekomst, meer nog dan nu, een beroep gedaan worden op deze groep. Dat er een behoorlijk salaris tegenover het specialistenwerk mag staan, spreekt wat Nederland Duurzaam betreft dan ook voor zich. Het vak is zwaar en specialisten moeten, door hun lange studie, in een kortere tijd hun geld verdienen. Tijdens de studie wordt er namelijk weinig verdiend en over het algemeen rest na de studie een behoorlijke schuld. Ook na hun studie verdienen specialisten in opleiding, in vergelijking met mensen met een zelfde opleidingsduur vanuit andere sectoren, relatief weinig. Er zitten al helemaal grote verschillen tussen de salarissen van de specialist in opleiding en de uiteindelijke specialisten, terwijl assistenten al een behoorlijke verantwoordelijkheid dragen en ook lange werkweken kennen. Kijkend naar de specialistensalarissen zelf valt op dat hier enorme verschillen in zitten, afhankelijk van het specialisme. Dit is vaak ontstaan op basis van historische afspraken. Ook scheelt het bijna een factor 2 of een specialist in dienst is bij een perifeer ziekenhuis of bij een academisch ziekenhuis. Bij het laatste zijn ze in loondienst en liggen de salarissen lager, omdat er minder ‘productie’ wordt gedraaid en er ook veel tijd besteed wordt aan onderwijs en onderzoek. Vreemd genoeg is onderzoek heel belangrijk, maar krijgt als specialist die hier veel tijd in steekt, minder betaald dan zijn collega die dat niet doet. Bij perifere ziekenhuizen maken specialisten over het algemeen deel uit van een maatschap, waarbij ze zich in moeten kopen. Op het specialistenvlak speelt verder dat er voor een aantal specialisaties een tekort aan specialisten is en zelfs een tekort aan opleidingsplekken. Voor een aantal andere specialismes geldt echter dat er specialisten werkloos thuis zitten, waarbij ze het risico lopen hun accreditatie op termijn te verliezen, omdat ze te weinig ‘vlieguren’ maken. Aangezien er veel in deze mensen is geïnvesteerd, is dit niet wenselijk, temeer daar de verwachting is dat er op middellange termijn door de vergrijzing een tekort aan specialisten zal ontstaan. Nederland Duurzaam heeft de volgende voorstellen om verbetering aan te brengen in deze situatie: 1. De werkweek van specialisten (incl. studie, overdrachten, ‘on call’ diensten, etc.) moet worden gemaximeerd op 45 uur per week. Zo worden aan de ene kant bestaande specialisten ontlast, waardoor de kans op fouten afneemt, en kunnen aan de andere kant werkloze specialisten een baan krijgen. De salarissen moeten hieraan worden aangepast, zodat er loonruimte overblijft voor de nieuw aan te nemen specialisten. NB: deze omschakeling zal in het ene specialisme sneller kunnen verlopen dan in het andere, afhankelijk van het aanbod van specialisten op de arbeidsmarkt. 2. Het salaris van de specialist in opleiding wordt opnieuw gewogen, met de waarschijnlijke uitkomst dat dit wordt verhoogd. De loonruimte die hiervoor nodig is, wordt gehaald uit de loonruimte van de specialisten.
79 | P a g i n a
3. De specialistensalarissen worden opnieuw gewogen. Historische verschillen per specialisme moeten hierbij worden losgelaten als ijkpunt voor het salaris. Er zou voortaan gekeken moeten worden naar een mix van opleiding/opleidingsduur, ervaring, werkbelasting/onregelmatigheid en het al dan niet gepromoveerd zijn (ziekenhuizen zijn verplicht om een bepaald aantal specialisten te hebben die gepromoveerd zijn om artsen te mogen opleiden tot specialist). Daarbij moet er ruimte blijven om excellente specialisten extra te belonen (bijvoorbeeld om te voorkomen dat ze vertrekken naar het buitenland). 4. Nederland Duurzaam wil verder dat de verschillen in salarissen tussen perifere en academische ziekenhuizen wordt verkleind en onderzoek beter betaald wordt. Uiteraard dient bij dit laatste te worden getoetst dat het betreffende onderzoek nuttig is. 5. Ook bij perifere ziekenhuizen komen specialisten in loondienst. Omdat er dan minder belangen spelen, komt er meer eenduidigheid in beleid. Ook leidt dit tot meer harmonisatie van salarissen. Een dergelijke omschakeling zal de nodige tijd kosten en er zullen goede regelingen getroffen moeten worden met de maatschaphouders wat betreft de zogenaamde ‘goodwillregeling’ en pensioenen. 6. Met in acht name van bovenstaande maatregelen zouden specialistensalarissen gemaximeerd moeten worden op de ‘Balkenende-norm’. Tekort aan medische specialisten Om een aantal redenen dreigt er op termijn een tekort aan medisch personeel te ontstaan, waarbij de grootste zorg uitgaat naar het aantal benodigde medische specialisten. 1. In eerste instantie gaat er door de vergrijzing meer medisch personeel met pensioen dan dat er aan de onderkant weer bijkomt. 2. Daarnaast neemt door de vergrijzing de vraag naar zorg toe. 3. De aanwas van artsen is jarenlang beperkt geweest doordat er voor geneeskunde een zogenaamde ‘numerus fixus’ gold, veelal ingegeven door een tekort aan opleidingsplekken. Deze numerus fixus is inmiddels grotendeels opgeheven, maar nog steeds is er een tekort aan goede opleidingsplekken. 4. Verder speelt dat het percentage vrouwen bij medische specialisaties sterk is toegenomen, waardoor het percentage parttimers toeneemt. 5. Door de druk op de specialistensalarissen is de verwachting dat specialisten minder uren gaan werken. Nu werken zij veel meer uren dan de gemiddelde Nederlandse arbeidstijd. Al met al is het dus voor de overheid zaak nú in te grijpen door in samenspraak met de verschillende ziekenhuizen te zorgen voor meer opleidingsplekken en het verschaffen van inzicht: aan welke medische specialisaties met name tekorten zullen gaan ontstaan? Het idee om specialisten hun eigen opleiding te laten betalen past absoluut niet in een dergelijke aanpak! Verder zou het tekort kunnen worden aangevuld met buitenlandse artsen. Tekort aan verzorgend personeel Door met name de vergrijzing wordt de werkdruk van verzorgend personeel steeds groter, terwijl de grenzen vaak al bereikt zijn. Uiteraard leidt dit in de praktijk tot kwalitatief mindere zorg voor de patiënt. Nederland Duurzaam vindt dan ook dat er meer verzorgend personeel bij moet komen. Door de hoge werkdruk, de lage salarissen en geringe carrièreperspectieven kiezen te weinig mensen ervoor deze sector in te gaan. Het lijkt in elk geval onontkoombaar dat de salarissen voor deze groep worden verhoogd. Nederland Duurzaam denkt verder aan ondersteuning van het verzorgend personeel door de vrijwillige inzet van werklozen, die met behoud van uitkering kunnen meewerken.
80 | P a g i n a
Meer bevoegdheden voor inspectie Nederland Duurzaam wil dat de bevoegdheden van de Inspectie voor de Gezondheidszorg worden uitgebreid, zodat misstanden beter aangepakt kunnen worden. 4.1.7 Landelijk Elektronisch Patiënten Dossier Nederland Duurzaam is voorstander van een landelijk elektronisch patiëntendossier (EPD). Momenteel hebben alle ziekenhuizen hun eigen systeem, waarbij er over het algemeen te weinig geld is om dit voldoende robuust en veilig uit te rusten. Daardoor komt het voor dat een dergelijk systeem er met regelmaat uitligt, waardoor de feitelijke bedrijfsvoering van een ziekenhuis in het geding komt en er een verhoogd risico is voor patiënten. Ook onvoldoende beveiliging kan heel vervelende consequenties voor de patiënt en het ziekenhuis hebben. Door alle budgeten voor alle afzonderlijke EPD’s op een hoop te gooien ontstaat er een dusdanig budget dat er afdoende maatregelen genomen kunnen worden qua robuustheid en veiligheid. NB. Eén systeem is met afdoende budget veel beter te beschermen dan een paar honderd EPD’s. De privacy van patiënten kan worden gewaarborgd door verschillende niveaus aan gegevens in te richten, waardoor alleen geautoriseerde personen per level toegang kunnen krijgen tot bepaalde gegevens. Ook kan er in een automatisch logboek worden bijgehouden wie welke gegevens oproept. Dit zou ook inzichtelijk moeten zijn voor de patiënt. Patiënten moeten verder uiteraard de mogelijkheid hebben hun eigen gegevens in te zien en te bepalen wie hun medische gegevens mag inzien. Zo kan de patiënt dus aangeven of zijn dossier alleen voor de geconsulteerde arts / het behandelend centrum inzichtelijk zou moeten zijn, of dat dit landelijk kan worden gedeeld. Nederland Duurzaam pleit er in elk geval voor dat algemene medische gegevens, zoals bloedgroep, allergieën en medicijngebruik door alle medisch specialisten in te zien zijn. Hiermee kunnen er levens worden gered. Een dergelijk landelijk EPD zou in gebruik genomen moeten worden door alle huisartsen, medisch specialisten, psychiaters en apothekers. 4.1.8 Medisch onderzoek bevorderen Nederland Duurzaam stimuleert onderzoeken, zoals stamcelonderzoek, om in de toekomst nu nog onbehandelbare ziekten draaglijker te maken en/of te genezen. Als wetenschappelijk aannemelijk is gemaakt dat er positieve resultaten geboekt kunnen worden, dan vinden wij dat het binnen de ethische grenzen mogelijk moet zijn om onderzoek te verrichten. Nederland Duurzaam vindt bovendien dat embryoselectie op medische gronden mogelijk moet zijn bijvoorbeeld bij de bestrijding van levensbedreigende ziektes. Wij zijn geen voorstander van embryoselectie op niet-medische gronden. Onderzoek naar niet-erkende ziekten Naast onderzoek naar bekende ziekten waarvoor nog geen behandeling is die leidt tot genezing, wil Nederland Duurzaam dat er ook onderzoek gedaan wordt naar ziekten die momenteel nog niet als zodanig erkend zijn. Veel mensen hebben vergelijkbare ‘vage’ klachten waarvoor geen diagnose kan worden gesteld. Vaak worden deze mensen nu weggezet als ‘fantasten’. Erkenning van hun ziekte zal zeker bijdragen tot hun welzijn.
81 | P a g i n a
Aanpak hoogfrequente elektromagnetische straling Nederland Duurzaam maakt zich grote zorgen over de steeds toenemende belasting aan elektromagnetische straling (EMS) in Nederland. Er is nog nooit zoveel van dergelijke straling om ons heen geweest als nu, onder andere door het toegenomen gebruik van smartphones, DECTtelefoons en WIFI, alsook de uitbreiding van het aantal 3G- en 4G-zenders. De hoogfrequente EMS is een relatief nieuw fenomeen. Het gaat om gepulste straling waaraan mensen pas sinds ongeveer 1996 worden blootgesteld. Gepulste straling heeft veel sterkere (meetbare) biologische effecten dan ongepulste straling, zoals die van radio- en televisiezendmasten en de oudere analoge draadloze en mobiele telefoons. Inmiddels is wetenschappelijk bewezen dat blootstelling aan dit soort hoogfrequente EMS in biologische effecten resulteert: effecten op het centraal zenuwstelsel, neuronale activiteit, EEG (hersenfrequenties), cerebrale bloeddoorstroming, werking van de hersenen en het cognitieve functioneren zijn herhaaldelijk aangetoond in gedegen wetenschappelijke onderzoeken. Daarnaast zijn voor het optreden van DNA-breuken en het klonteren van rode bloedcellen bij blootstelling aan hoogfrequente straling van GSM-telefoons sterke aanwijzingen gevonden. Deze effecten lijken misschien relatief onschuldig, maar het is niet uit te sluiten dat ze bij continue blootstelling na verloop van tijd kunnen leiden tot gezondheidsklachten. Hoewel onderzoekers het niet met elkaar eens zijn of deze blootstelling nu wel of niet schadelijk voor de volksgezondheid is, is het in veel landen een duidelijk zorgpunt. Ook de World Health Organization (WHO) heeft aangegeven dat er mogelijk gezondheidsrisico’s in het spel zijn. De klachten die door een bepaald deel van de onderzoekers worden toegedicht aan een langdurige blootstelling aan hoogfrequente straling zijn o.a. concentratieproblemen, migraine, hoofdpijn, duizeligheid, hartkloppingen, slapeloosheid, depressies, verhoogde bloeddruk, brandende huid, oogproblemen, tintelingen, tremoren, kramp (nek, schouders, kuiten), versprekingen, vergeetachtigheid en moeilijk uit je woorden kunnen komen. In Nederland wordt er door de overheid echter weinig ophef over gemaakt. Sterker nog: Nederland kent zo ongeveer de hoogste blootstellingslimiet ter wereld. In Nederland wordt namelijk een 24uurs blootstellingslimiet van 20.000.000 uW/m2 (87 Volt per meter) gemeten, terwijl dit bijvoorbeeld in Belgie 24.000 uW/m2 (3 V/m) is en in Nieuw-Zeeland slechts 100 uW/m2 (0,2 V/m) bedraagt. Voor een langetermijnblootstelling bestaat er zelfs geen veilige norm. Terwijl de blootstelling praktisch continu van aard is. Nederland Duurzaam vindt dat er een duidelijke rol is weggelegd voor de overheid om uitsluitsel te geven over deze gezondheidsrisico’s. Door de overheid ingehuurde, onafhankelijke onderzoekers moeten bepalen of er een verband is tussen de eerdergenoemde medische klachten en de straling om ons heen, en moeten uitsluitsel geven over de langetermijngevolgen van al deze straling. Nederland Duurzaam erkent hierbij dat wetenschappelijk onderzoek lastig is, omdat er niet eenvoudig een controlegroep te vinden is die niet onderhevig is aan dergelijke straling. Het onderzoeksteam zal ook met aanbevelingen moeten komen om de stralingsrisico’s tot een minimum te beperken. Totdat de langetermijnconsequenties van continue blootstelling aan EMS duidelijk zijn, dient er een duidelijke voorzichtigheid te worden betracht. Nederland Duurzaam stelt hierbij heel duidelijk het voorzorgprincipe met het oog op onze algehele gezondheid boven mogelijke financiële belangen. Het voorzorgsprincipe dient van kracht te zijn zolang de veiligheid van dit soort straling niet kan worden gewaarborgd.
82 | P a g i n a
In concreto wil Nederland Duurzaam dat de volgende maatregelen worden genomen: 1. Het eerder genoemde onafhankelijk onderzoek naar de gezondheidstoestand, de verwachte langetermijneffecten en een advies rondom het inperken van de risico’s. De medische inzichten moeten zo snel mogelijk gedeeld worden met de Nederlandse medici, zodat zij klachten snel kunnen relateren aan straling. 2. Het op een juiste wijze informeren van de bevolking over het ontbreken van kennis over de langetermijnrisico’s van blootstelling aan hoogfrequente EMS. 3. Het garanderen van de lichamelijke en geestelijke integriteit van alle Nederlanders door de blootstellingslimiet voor onvrijwillige straling sterk te verlagen. In ultimo forma tot 1 uW/m2 (0,02 Volt per meter) buitenshuis en 0,1 uW/m2 (0,006 Volt per meter) binnenshuis. Dit is de grenswaarde die de Duitse bouwbiologen hanteren, omdat er op dat blootstellingsniveau geen biologische ontregelingen meer te meten zijn bij mensen. 4. Bescherming van zwakke personen en kinderen, door het achterwege laten van WIFI in scholen, verzorgings- en ziekenhuizen en het niet plaatsen van zenders voor mobiele telefonie in de onmiddellijke nabijheid hiervan. 5. Onderzoek naar nieuwe zendtechnieken met minder risico’s op gezondheidsrisico’s. De nieuwe LTE-technologie lijkt hierbij een serieuze kandidaat. 6. Het inperken van de verkoop van DECT-telefoons, tot uitsluitend Eco-DECT-telefoons. Deze geven alleen straling als er een belsignaal binnenkomt of getelefoneerd wordt. Dit leidt bovendien tot een aanzienlijke energiebesparing. 7. Geen uitrol van gratis WIFI over hele binnensteden. Deze gebieden mogen voor stralingsgevoelige mensen geen ‘no go areas’ worden. 8. Het door de overheid instellen van stralingsarme plaatsen, zogenaamde ‘witte zones’. Hier kunnen elektrogevoelige mensen bijkomen. 4.1.9 Geestelijke gezondheidszorg (GGZ) Momenteel schrijft de wet voor dat mensen in bepaalde omstandigheden gedwongen opgenomen worden. Deze wet regelt echter niet dat deze mensen ook gedwongen behandeld worden. Nederland Duurzaam wil graag dat deze maatregel aan de wet wordt toegevoegd, zodat gedwongen behandeling mogelijk wordt. De beschreven omstandigheden hebben te maken met het criterium dat mensen een gevaar voor zichzelf of anderen zijn. Nederland Duurzaam vindt dat het, ondanks het bestaan deze wet, in de praktijk te lang duurt voordat deze van toepassing wordt verklaard. 4.1.10 Niet-reguliere (alternatieve) zorg Om de ziektekosten in de greep te houden wil Nederland Duurzaam dat niet-bewezen effectieve zorg niet wordt vergoed door de zorgverzekeraars. Van accupunctuur is inmiddels op een aantal punten wel duidelijk dat dit een positieve werking heeft. Hiervan laten we het aan de zorgverzekeraar of deze dit wil opnemen. 4.1.11 Arbowetgeving Nergens is de wetgeving rondom arbeidsomstandigheden zo goed geregeld als in Nederland. Deze zogenaamde Arbowetgeving voorkomt zoveel mogelijk werkgerelateerde klachten en spaart dan ook gezondheidskosten uit. Lang niet alle bedrijven leven echter de Arbowetgeving goed na. Nederland Duurzaam streeft daarom naar een betere naleving van deze wetgeving, bijvoorbeeld door het intensiveren van controle hierop.
83 | P a g i n a
Om te voorkomen dat arbodiensten, zoals is gebleken, medisch vertrouwelijke informatie van werknemers toch delen met hun opdrachtgevers, de werkgevers, en om überhaupt te voorkomen dat arbodiensten meer op de hand van de werkgever dan op die van de werknemer zijn, pleit Nederland Duurzaam ervoor om de taken van de arbodienst weer onder te brengen bij het neutrale UWV. Dit heeft ook voordelen wanneer het ziekteverzuim relatief lang duurt en de werknemer hier toch al terechtkomt. 4.1.12 Orgaandonatie Nederland Duurzaam wil dat de overheid overgaat op een stelsel van actieve donorregistratie. Dit houdt in dat iedere Nederlander automatisch donor wordt vanaf zijn 18e levensjaar, tenzij hij anders aangeeft. Door een wijziging van dit systeem zal het aantal donoren enorm toenemen. NB. Aangezien er met deze wijziging van de donorregistratie voldoende donoren zullen zijn, hoeven mensen ook minder bang te zijn voor actieve levensbeëindiging van comateuzen of ernstig zieken ten faveure van een donorbehoefte. Dit laatste wordt namelijk wel eens verondersteld; de vraag is natuurlijk of dit nu daadwerkelijk de realiteit is. Nederland Duurzaam vindt verder dat donoren zelf mogen uitmaken of hun anonimiteit gewaarborgd blijft of dat hun nabestaanden gecontacteerd kunnen worden. 4.1.13 Euthanasie Nederland was het allereerste land dat euthanasie (wat ‘goede dood’ betekent) heeft gelegaliseerd. De Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding trad in 2002 in werking. Doel was opneming van een strafuitsluitingsgrond in het Wetboek van Strafrecht voor de arts die, met in achtneming van de wettelijke zorgvuldigheidseisen, levensbeëindiging op verzoek toepast of hulp bij zelfdoding verleent. Van fundamenteel belang hierbij is art. 2 van de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding: De arts heeft de overtuiging gekregen dat er sprake was van uitzichtloos en ondraaglijk lijden van de patiënt. Deze uitzichtloosheid blijkt uit de gestelde diagnose en prognose. Uitzichtloos betekent dat er geen reëel behandelingsperspectief is en er ook geen reëel uitzicht is op verzachting van symptomen. De ondraaglijkheid is uiteraard heel moeilijk vast te stellen, maar over het algemeen wordt aangenomen dat een arts de juiste persoon is om te beoordelen of iemand ondraaglijk lijdt. Nederland Duurzaam vindt het belangrijk dat mensen bij ondraaglijk en uitzichtloos leiden kunnen rekenen op professionele ondersteuning om te komen tot een menswaardige dood. Nederland Duurzaam wil daarom de huidige Euthanasiewet minimaal handhaven. Euthanasiewet uitbreiden met verwijsrecht Nederland Duurzaam vindt het onwenselijk dat sommige artsen geen uitvoering willen geven aan de euthanasiewens van een patiënt, maar wil artsen niet dwingen hieraan mee te werken. Nederland Duurzaam wil echter wel dat patiënten in dit soort gevallen het recht hebben om naar een andere arts te worden verwezen. Uitbreiding euthanasiewet met betrekking tot een voltooid leven Nederland Duurzaam wil dat ouderen die vinden dat hun leven voltooid is, geholpen moeten kunnen worden om op een vredige manier te sterven. De huidige euthanasiewet voorziet echter alleen in euthanasie als sprake is van medisch ondraaglijk lijden. De rechter heeft bepaald dat levensmoeheid hiermee niet verward mag worden.
84 | P a g i n a
Nederland Duurzaam pleit er daarom voor de euthanasiewet aan te passen om de mogelijkheid voor euthanasie bij een voltooid leven mogelijk te maken. Het artikel met betrekking tot ‘uitzichtloos en ondraaglijk lijden’ zou daarvoor moet worden verruimd, c.q. aangevuld met het begrip ‘voltooid leven’. Nederland Duurzaam vindt dat deze vorm van euthanasie alleen kan worden toegepast op voorwaarde dat aan een aantal eisen wordt voldaan en de hulpverlener een aantal belangrijke stappen met de oudere heeft doorlopen. Voorwaarden is allereerst dat het besluit over de zelfgekozen dood authentiek, consistent en invoelbaar is. Bovendien dient de oudere die stervenshulp vraagt, wilsbekwaam, Nederlands staatsburger en 70 jaar of ouder te zijn. Om te beoordelen of de oudere aan de voorwaarden voldoet, voert de hulpverlener een serie gesprekken met de oudere die zijn leven voltooid acht en waardig wil sterven. Ook naasten kunnen hierbij worden betrokken. Deze gesprekken geven zowel de oudere als de hulpverlener de gelegenheid de problematiek in alle rust te bespreken. De hulpverlener helpt de oudere alle aspecten van zijn wens onder ogen te zien en probeert erachter te komen of er eventueel verbeteringen in de leefsituatie mogelijk zijn. Ook worden de wensen van de nabestaanden meegewogen. Bij aanwijzingen dat de wilsbekwaamheid van de oudere door psychische oorzaken wordt beperkt, verwijst de hulpverlener deze naar de huisarts of een specialist. Is de hulpverlener er uiteindelijk van overtuigd dat aan alle voorwaarden wordt voldaan, dan schakelt deze een onafhankelijke collega-hulpverlener in. Ook deze hulpverlener maakt een inschatting van de stervenswens. Als ook deze hulpverlener van mening is dat aan alle voorwaarden is voldaan, helpt de oorspronkelijke hulpverlener de oudere met sterven. Dit doet hij door de oudere middelen te verstrekken die dit mogelijk maken. De hulpverlener ziet erop toe dat de middelen door de oudere zelf worden ingenomen en niet in verkeerde handen komen. Na het overlijden van de oudere meldt de hulpverlener de dood aan de gemeentelijk lijkschouwer en overhandigt hij een verslag van de verleende stervenshulp. Vervolgens wordt dit verslag ter toetsing voorgelegd aan een regionale toetsingscommissie, die al bestaat voor de uitvoering van de huidige euthanasiewetgeving. Bij de term “hulpverlener” wordt overigens in het burgerinitiatief vooral gedacht aan psychologen, geestelijk verzorgers, verpleegkundigen en vrijwilligers in de palliatieve zorg, en niet in de eerste plaats aan artsen. Deze hulpverleners zouden deel moeten uitmaken van een professionele organisatie, die door de overheid wordt erkend. Aan deze organisatie zijn wel artsen verbonden, die de dodelijke middelen kunnen voorschrijven . 4.1.14 Abortus Nederland Duurzaam wil in beginsel vasthouden aan de huidige wetgeving en procedures rondom abortus. Abortus is momenteel juridisch mogelijk doordat een arts een strafuitsluitingsgrond heeft, namelijk een noodsituatie. Met hierbij de kanttekeningen dat de arts beslist, de vrouw die geaborteerd wordt handelingsbekwaam en minimaal 16 is. Ook mag abortus alleen worden toegepast binnen de eerste 24 weken van de zwangerschap. Nederland Duurzaam vindt de huidige procedure, die het zelfbeschikkingsrecht van de vrouw en de beschermwaardigheid van het ongeboren leven waarborgen, zorgvuldig en kan zich vinden in de termijn van 24 weken tot waar overgegaan kan worden tot abortus. Pas na 25 weken zijn foetussen/baby’s levensvatbaar.
85 | P a g i n a
Nederland Duurzaam pleit wel voor een verruiming van de strafuitsluitingsgrond als het aankomt op de bijzondere situatie dat er een vrouw onder de 16 geaborteerd wil worden en haar ouders hier niet bij wil betrekken. Dit speelt bijvoorbeeld in gevallen van zwangerschap na incest of een verkrachting door een andere bekende. Uiteraard dient de arts hierbij te toetsen of de jonge vrouw bij haar volle verstand en handelingsbekwaam is.
4.2 Jeugdbeleid Ouders beter uitrusten Voordat iemand wil gaan autorijden, moet hij van de overheid een rijbewijs halen. Voor ouderschap hoeft echter niet van te voren een bewijs van bekwaamheid te worden gehaald; helaas, in sommige gevallen. Nederland Duurzaam pleit echter niet voor een dergelijk bewijs en vindt opvoeden de taak van de ouders. Maar wij willen ouders wel ondersteunen bij het opvoeden van hun kind(eren) door de overheid materiaal beschikbaar te laten stellen met tips en trucs rondom het opvoeden zelf, en uitleg over de verantwoordelijkheden en plichten die het opvoeden van kinderen met zich meebrengt. Optimaliseren jeugdhulpverlening Problemen waar kinderen mee te maken hebben, zijn zeer verschillend. Het ene kind is kwetsbaarder dan het andere en niet elk kind heeft hulp nodig. Nederland Duurzaam vindt het belangrijk dat problemen bij kinderen vroegtijdig worden gesignaleerd, zodat tijdig kan worden ingegrepen en adequaat hulp geboden wordt. Belangrijk hierbij is dat er gekeken wordt vanuit het oogpunt van het kind, niet van de ouder(s). Gelet op de vele incidenten de afgelopen jaren en de lange wachttijden lijkt de huidige jeugdhulpverlening niet voldoende toegerust voor haar taken. De hulp in deze sector is momenteel erg versnipperd en er is veel bureaucratie. Nederland Duurzaam wil dat de jeugdzorg in de komende jaren structureel wordt herzien, zodat de wachtlijsten weggewerkt worden en kinderen de hulp krijgen waar zij recht op hebben. Voorlichting voor de jeugd Nederland Duurzaam pleit ervoor dat professionele instanties voorlichting gaan geven op scholen over de gevaren van overgewicht, drugs, alcohol en roken. Ook ouders zouden hierbij betrokken kunnen worden. TV-spots rondom dit thema vinden wij minder effectief, omdat ze niet interactief zijn. Nederland Duurzaam is verder voor een strenge handhaving van de leerplicht en het rook- en alcoholverbod voor kinderen (tot 18 jaar). Qua vestigingsbeleid van coffeeshops moeten de gemeenten erop letten dat er in een straal van 500 meter geen basis- en middelbare scholen zijn gevestigd. Speelgelegenheden Nederland Duurzaam pleit voor voldoende speelgelegenheden in de wijken. Belangrijk hierbij is dat ook wordt gekeken naar gelegenheden voor de wat oudere jeugd. Deze wordt nu vaak over het hoofd gezien. Gelegenheden als de Johan Cruijff Courts zijn hiervoor prima geschikt!
86 | P a g i n a
4.3 Ouderenbeleid Ouderen terug de samenleving in Ouderen hebben de samenleving veel te bieden. De zestigers en zeventigers van tegenwoordig zijn vaak fit en vitaal en hebben tijdens hun (werkzame) leven een schat aan kennis en (levens)ervaring opgebouwd. Het is dan ook cruciaal dat de samenleving langer gebruik kan maken van deze ervaring en kennis. Onze ouders hebben ons op de wereld gezet en circa de eerste 20 jaar van ons leven voor ons gezorgd. Tot enkele generaties geleden was het nog zo dat later, als de ouders zorg nodig hadden, dit door de kinderen werd opgepakt. In vele ‘armere’ landen werkt dit principe nog tot vandaag de dag. In Nederland hebben we helaas een andere praktijk. Ouderen worden in grootschalige verzorgingstehuizen ‘weggestopt’, die veelal aan de rand van een dorp of stad zijn gebouwd. Doordat zorg duurder wordt en de budgeten kleiner, komt het steeds vaker voor dat bewoners bijvoorbeeld niet meer tijdig naar het toilet geholpen kunnen worden of dat zij verplicht moeten ‘uitslapen’. Evenzo komt het voor dat echtparen na decennialang samen te zijn geweest, uit elkaar worden gehaald, als de één meer zorg nodig heeft dan de ander. Nederland Duurzaam wil dat de opvang van ouderen beter geregeld wordt. Zo moeten tehuizen kleinschaliger en terug de bebouwde kom in, het liefst midden in het dorps- of stadcentrum. Ook daagt Nederland Duurzaam de Nederlandse bouw uit om met woningen te komen waar ouders samen met hun kinderen kunnen wonen, zonder dat beiden veel hoeven in te boeten aan privacy. Nederland Duurzaam zou verder graag zien dat gemeenten en verenigingen ouderen actief bij het sociale leven betrekken, zodat ze in de samenleving mee blijven doen. Dit kan bijvoorbeeld door het organiseren van cursussen en overige activiteiten.
4.4 Sport Nederland Duurzaam wil dat er geïnvesteerd wordt in sportvoorzieningen, omdat sport belangrijk is voor een gezonde toekomst. Sport bevordert de sociale cohesie, creëert structuur en is vooral belangrijk voor de gezondheid van de burgers. Overgewicht komt steeds vaker voor. Door meer te sporten kan dat bestreden worden. Iedereen zou minstens 3 kwartier per week moeten sporten. Nederland Duurzaam wil dat alle schoolklassen minstens 2 keer per week 1 uur sporten. Verder pleiten wij voor een competitie voor schoolteams. Promoten topsportcultuur Nederland Duurzaam wil dat er een echte topsportcultuur ontstaat in Nederland. Topsporters zetten ons land op de kaart. Wij willen dat topsporters meer mogelijkheden krijgen om zich via aparte, maar goede onderwijsvoorzieningen, op te leiden. Zo kunnen zij naast hun zware sportprogramma toch een diploma behalen. Ook pleit Nederland Duurzaam voor het in leven roepen van private studiebeurzen voor topsporters. Tot slot willen wij dat de minister-president ieder jaar ‘de sporter van het jaar prijs’ uitreikt, om zo vanuit de overheid topprestaties en doorzettingsvermogen van sporters te eren en te stimuleren.
87 | P a g i n a
Sport in kleine(re) kernen Nederland Duurzaam vindt het belangrijk dat sportvelden in buurten en dorpen behouden blijven. Dit levert een belangrijke bijdrage aan de leefbaarheid en de gezondheid in die plaatsen. Verder willen wij dat investeringen van de overheid in de topsport gepaard gaan met investeringen in de amateursport. Organisatie Olympische Spelen in Nederland Nederland Duurzaam kan niet zonder meer akkoord gaan met de kandidaatstelling voor de organisatie van de Olympische Spelen in 2028. Uiteraard levert de organisatie van een dergelijk evenement een goede promotie op voor Nederland en draagt dit naar alle waarschijnlijk bij aan onze sportinfrastructuur. De vraag echter is of dit opweegt tegen de investeringen. De eerste berichten uit Londen hierover zijn niet positief. Voordat Nederland Duurzaam hierover een definitief standpunt inneemt, willen we dat er een uitvoerige kosten-batenanalyse wordt gemaakt. Hierin moeten zoveel mogelijk ook de langetermijneffecten worden meegenomen. Ook de ervaringen van Londen kunnen hierbij worden betrokken. In elk geval moet gelden: doe het goed of doe het niet!
88 | P a g i n a
5 Duurzame & leefbare samenleving Vrijheid is een groot goed in een moderne, open samenleving. Een democratische rechtsstaat als de onze is de enige staatsvorm die garanties inbouwt zodat iedereen in een zo groot mogelijke vrijheid kan leven en zijn mening kan uiten. Er zitten echter ook grenzen aan deze vrijheid. Zo zou er geen geweld, geen discriminatie en geen geloofsdwang moeten zijn! Nederland Duurzaam is daarom van mening dat daar waar het bestaan van de rechtsstaat bedreigd wordt, de staat moet ingrijpen. Uiteraard juichen we het debat toe, maar het bedreigen van de (democratische) spelregels tolereren we niet.
5.1 Religie Nederland Duurzaam vindt dat er in Nederland een plek is voor elke cultuur en godsdienst, zolang de Nederlandse basiswaarden worden geëerbiedigd. Deze basiswaarden zijn overigens over het algemeen ingegeven vanuit christelijke, humanistische en joodse traditie. Geloven is iets voor jezelf Nederland Duurzaam vindt dat religie zoveel mogelijk beleden hoort te worden thuis of in een geloofsgebouw. Mensen die niet (of iets anders) geloven, behoren geen hinder te ondervinden van mensen die wel gelovig zijn. Het spreekt voor zich dat in geval van het islamitische geloof, oproepen vanaf minaretten niet passen, net zo min als hindoes het recht hebben om crematieplechtigheden te organiseren op het strand. Nederland Duurzaam streeft naar een zo seculier mogelijke samenleving, waarin er geen geloofsdwang is. Geen religieuze uitingen bij overheidspersoneel Nederland Duurzaam wil dat overheidsmedewerkers die direct in contact staan met burgers, geen zichtbare religieuze uitingen dragen (denk aan: keppeltjes, hoofddoeken, enzovoort). De overheid is er voor iedereen en daarom moet de overheid zo neutraal mogelijk zijn. Hetzelfde geldt voor onderwijzend personeel. Verbod op gelaat bedekkende kleding (boerkaverbod) Nederland Duurzaam is een voorstander van de wet ‘Instelling van een algemeen verbod op het dragen van gelaat bedekkende kleding’, die in de volksmond ‘boerkaverbod’ is gaan heten. Dit wetsvoorstel heeft echter een veel bredere reikwijdte dan alleen de boerka. Het dragen van allerhande gezichtsbedekkende kleding – denk aan integraalhelmen, bivakmutsen en boerka’s – maakt inbreuk op het gevoel van veiligheid. Door het dragen van dergelijke kleding wordt het vaststellen van iemands identiteit bemoeilijkt en het opsporen en vervolgen van daders van strafbare feiten gefrustreerd. Kortom: gezichtsbedekkende kleding tast onze veiligheid aan. Naast het veiligheidsaspect maakt gezichtsbedekkende kleding het lastiger te communiceren. Het behoort tot de normale omgangsvormen om elkaar tijdens een gesprek in het gezicht aan te kunnen kijken en om te weten wie je voor je hebt als je iemand tegenkomt. Een boerka (of nikaab) belemmert deze open communicatie en hierdoor ook de integratie van de draagster. Ook het vinden van een baan zal door het dragen van een boerka (of nikaab) praktisch onmogelijk worden, waardoor anderen in het levensonderhoud van de draagster moeten voorzien. In bepaalde gevallen zou dit de overheid kunnen zijn, wat uiteraard nooit de bedoeling kan zijn! Nederland Duurzaam vindt verder dat het dragen van een boerka (of nikaab) de emancipatie van vrouwen in de weg staat. Omdat het onmogelijk na te gaan is of de draagster dit vrijwillig doet, vindt Nederland Duurzaam dat de vrouwen die dit kledingstuk niet vrijwillig dragen, in bescherming genomen moeten worden, ten faveure van degenen die dit wel helemaal vrijwillig doen.
89 | P a g i n a
Vaak wordt aangegeven dat een verbod op boerka’s (of nikaabs) een aantasting van de grondwettelijke godsdienstvrijheid zou zijn. Het dragen van een boerka of nikaab wordt door sommigen immers gezien als een religieuze uiting. Het verplicht dragen van een boerka (of nikaab) staat overigens niet beschreven in de Koran, net zomin al het verplicht stellen van vrouwenbesnijdenis. Deze gebruiken lijken meer cultureel bepaald. Nederland Duurzaam vindt in elk geval dat ze niet thuishoren in de Nederlandse cultuur en dat ze daarom bij wet verboden moeten zijn. De vrijheid van godsdienst mag nooit een vrijbrief zijn om de wet te overtreden! Religieuze uitwassen aanpakken Uitwassen van religies moeten zoveel mogelijk worden tegengegaan, al dient dit niet te ontaarden in fobieën. In dit kader wil Nederland Duurzaam dat er geen (directe of indirecte) subsidies worden verstrekt voor segregatie-ideeën en -instellingen. Nederland Duurzaam spreekt zich verder uit tegen organisaties als Sharia4Holland, die een grote bedreiging voor de Nederlandse vrijheden vormen. Verbod op salafistische moskeeën Salafistische moskeeën, die zich afzetten tegen de Nederlandse samenleving en die de integratie actief tegenwerken, passen niet in onze samenleving en worden daarom gesloten. Salafistische predikers zullen niet meer toegelaten worden tot ons land; als ze hier al zijn, zullen zij een predikverbod opgelegd krijgen. Misdaden vanuit religieus oogpunt Nederland Duurzaam wil zwaardere straffen instellen voor misdaden die vanuit religieus oogpunt worden gepleegd. Denk hierbij aan eerwraak en genitale verminking. Nederland Duurzaam vindt verder dat wanneer een persoon die veroordeeld is voor een dergelijke misdaad, in Nederland verblijft op basis van een verblijfsvergunning, deze na uitzitting van de straf niet meer in aanmerking komt voor verlenging van deze vergunning. Veroordeling religieuze vervolgingen Nederland Duurzaam vindt dat niets of niemand zou moeten lijden uit naam van een religie, noch op een andere manier nadeel hiervan mag ondervinden. Het spreekt daarom voor zich dat Nederland Duurzaam tegen elke vorm van religieuze vervolging is. Nederland Duurzaam pleit ervoor dat de Nederlandse en Europese overheid zich hiervoor sterk maken. Kritiek op religies: onderdeel van de vrijheid van meningsuiting Nederland Duurzaam vindt het een groot goed dat mensen mogen zeggen wat ze willen en heeft vrijheid van meningsuiting hoog in het vaandel staan. Oproepen tot haat en geweld zijn strafbaar. Kritiek op religies hoort verder bij een vrije democratische samenleving. Als mensen het idee hebben dat ze hierdoor beledigd worden, hebben zij de mogelijkheid op toetsing bij de rechter. Verbod op ritueel slachten Nederland Duurzaam is voor een verbod op ritueel slachten op het moment dat dit onnodig extra dierenleed met zich meebrengt. Nederland Duurzaam stelt zich op het standpunt dat niets of niemand (extra) zou moeten lijden op grond van welke godsdienst dan ook, dus ook dieren niet. Andere invulling religieus onderwijs Zoals eerder gezegd is Nederland Duurzaam voor het afschaffen van scholen met een religieuze of levensbeschouwelijke grondslag. Zie hiervoor de paragraaf over onderwijs.
90 | P a g i n a
5.2 Discriminatie Nederland Duurzaam is tegen discriminatie, inclusief positieve discriminatie. Ook positieve discriminatie kan namelijk tot negatieve gevoelens in de samenleving leiden. Positieve discriminatie leidt daardoor vaak niet tot een grotere emancipatie of een betere integratie en schiet daarom haar doel voorbij. Gelijkwaardigheid van man en vrouw Mannen en vrouwen zijn gelijk. Wij vinden het daarom onacceptabel dat, veelal vanuit religieuze kring, het gescheiden houden of anders behandelen van mannen en vrouwen en van jongens en meisjes in publieke ruimten wordt aangemoedigd. Nederland Duurzaam vindt dat hieraan snel een einde moet komen. Over het algemeen verdient de man nu voor precies dezelfde functie en invulling meer dan de vrouw. De salarissen van mannen en vrouwen in het bedrijfsleven (en waar aan de orde natuurlijk ook bij de overheid) zouden dan ook gelijkgetrokken moeten worden. Nederland Duurzaam ziet echter niets in positieve discriminatie van vrouwen. Echtscheidingen en alimentatie Waar vrouwen achtergesteld worden in het bedrijfsleven, worden mannen achtergesteld als het aankomt op de toewijzing van de kinderen bij echtscheidingen. Nederland Duurzaam vindt dat ook hier een einde aan moet komen. Zonder aanvullende afspraken zou voor beide ouders de aanspraak op de kinderen even groot moeten zijn. Co-ouderschap moet de norm worden. Daarnaast moet de pre-emancipatiewetgeving rondom de partneralimentatie op de schop. Nu moet na een echtscheiding de meestverdienende partner bij een relatie van 5 jaar of langer, tot 12 jaar lang alimentatie betalen aan de minstverdienende partner, ook als er geen kinderen in het spel zijn. Nederland Duurzaam vindt dat op het moment dat er geen kinderen zijn, er geen sprake kan zijn van partneralimentatie. Verder pleit Nederland Duurzaam ervoor dat in de gevallen dat één van de partners omwille van de zorg voor kinderen (of eventueel anderen) gestopt is met werken, deze partner tot maximaal 4 jaar partneralimentatie kan krijgen. NB. 4 jaar is de duur van een gemiddelde studie, waarna iemand geacht wordt in zijn eigen levensonderhoud te kunnen voorzien. Acceptatie homoseksualiteit en transseksualiteit In veel landen geldt het principe dat iedereen qua geaardheid mag zijn wat hij wil, zolang hij dit maar niet laat zien. Nederland Duurzaam is er trots op dat dit in Nederland anders is! Het lijkt er echter op dat homoseksualiteit en transseksualiteit nog steeds niet helemaal zijn geaccepteerd. Dat blijkt bijvoorbeeld als we kijken naar de grote hoeveelheden pesterijen en zelfs geweldplegingen jegens homoseksuelen. Hier moet een einde aan komen. Nederland Duurzaam wil daarom dat de rechten van homo’s, transseksuelen en natuurlijk ook transgenders beter worden verankerd in de grondwet. Verder willen we inzetten op een betere voorlichting op scholen en een hardere aanpak van de zogenaamde ‘potenrammers’. De scholen zouden hier de samenwerking kunnen opzoeken met de plaatselijke COC’s. Er moet verder een einde komen aan de mogelijkheid voor confessionele scholen om homoseksuele leraren en leerlingen te weren. Evenzo moet er een einde komen aan de zogenaamde weigerambtenaren. Het is homoseksuelen in Nederland bij wet toegestaan om te trouwen. In dat kader staat het niet willen trouwen van homoseksuelen wat ons betreft gelijk aan werkweigering. Scholen of ambtenaren die homoseksuelen weigeren aan te nemen of te trouwen, moeten in elk geval worden beboet. 91 | P a g i n a
Homoseksuelen zouden verder, net als heterostellen die voldoen aan alle adoptievoorwaarden, kinderen moeten kunnen adopteren. Wij gunnen het ieder kind om op te groeien in een liefdevol en stabiel gezin. Uit verschillende onafhankelijke onderzoeken (bijvoorbeeld het onderzoek getiteld ‘Expanding Resources for Children’, uitgevoerd door het Evan B. Donaldson Adoption Institute) blijkt dat kinderen in eerste instantie behoefte hebben aan een stabiel gezin. Het hebben van 2 vaders of 2 moeders maakt daarbij absoluut geen verschil. Uit Duits wetenschappelijk onderzoek is verder gebleken dat opvoeding door twee ouders van hetzelfde geslacht absoluut niet schadelijk is voor kinderen en bovendien dat de ouderschapsvaardigheden van homoseksuele stellen niet verschillen van die van heteroseksuele stellen. De best mogelijke opvoeding blijkt dus niet per definitie een heteroseksueel stel te bevatten. Er blijkt ook geen sprake te zijn van lijden door het kind wanneer het door homo’s wordt opgevoed. Nederland Duurzaam vind daarom dat de overheid daar waar het kan, moet meewerken om adoptie door homoseksuele stellen makkelijker te maken en discriminatie op dit vlak tegen te gaan. Hoe dit concreet vorm moet krijgen, moet nader bepaald worden.
5.3 Privacy Privacy burgers garanderen Nederland Duurzaam wil duidelijke regels over wat instanties wel en niet mogen met verkregen klantgegevens. Met name handel in klantgegevens zonder toestemming vindt Nederland Duurzaam een kwalijke zaak. Waar mogelijk wil Nederland Duurzaam technische garanties die oneigenlijk gebruik van dergelijke gegevens voorkomen, zodat de burger in zijn privacy beschermd wordt. Nederland Duurzaam wil ook dat de overheid voldoende geld uittrekt om mensen die erop uit zijn gegevens te misbruiken, continu voor te zijn. Zo moet er duidelijk paal en perk worden gesteld aan ‘phising’. Uiteraard moet van tevoren goed worden bestudeerd of de verkrijging van bepaalde privacygevoelige data strikt noodzakelijk is voor het doel waarvoor deze gebruikt worden. Ook moet goed nagedacht worden over de periode dat deze gegevens bewaard moeten worden. Verder mogen deze data wat ons betreft beslist niet voor andere doeleinden worden ingezet. Goedwillende hackers niet bestraffen Nederland Duurzaam vindt dat goedwillende hackers niet bestraft zouden moeten worden voor het blootleggen van gaten in de beveiliging van overheidssites. Zij zijn vergelijkbaar met klokkenluiders en zouden voor het ontdekken en melden van deze fout(en) juist gewaardeerd moeten worden. Uiteraard dienen er wel duidelijke spelregels te komen om goede van kwaadwillende hackers te onderscheiden. Privacy van voortvluchtige criminelen ondergeschikt Nederland Duurzaam komt duidelijk op voor slachtoffers en niet voor daders. Als een dader nog voortvluchtig is, mogen wat Nederland Duurzaam betreft in geval van zwaardere delicten videobeelden of foto’s van de daad en/of dader(s) getoond worden, zodat de zij hun straf niet ontlopen. NB. Dit geldt ook voor nog niet veroordeelde criminelen als onomstreden vaststaat dat ze ‘dader’ zijn. Ook vindt Nederland Duurzaam het prima dat mensen elkaar via internet waarschuwen voor veelplegers door het plaatsen van een signalement.
92 | P a g i n a
5.4 Criminaliteitsbestrijding Nederland Duurzaam pleit voor een harde aanpak van crimineel gedrag en het veroorzaken van overlast. Wij willen zoveel mogelijk duidelijkheid over wat wel en niet is toegestaan, en ook in de strafmaat van delicten. De overheid is en blijft verantwoordelijk voor een consequent toezicht en handhaving. Slachtoffer op de eerste plaats Nederland Duurzaam stelt de belangen van slachtoffers duidelijk boven die van een dader. Bij de aangifte en in de rechtspraak zou er meer aandacht moeten zijn voor de bescherming van de slachtoffers en de gevolgen die het gepleegde feit heeft voor de slachtoffers of de nabestaanden. Crimineel verkregen gelden en goederen moeten sowieso terugvloeien naar de slachtoffers. Verder moeten zij tegemoetgekomen worden in het verhalen van materiële en immateriële schade op de dader. Als de dader niet wil of niet kan betalen, moet er beslag worden gelegd op zijn eigendommen. Net als voor de dader moet er verder goed worden gezorgd voor nazorg voor slachtoffers. Beschermen van lijf en eigendommen. Nederland Duurzaam vindt dat iedereen het recht heeft om eigen lijf, gezin en goederen te verdedigen, zeker in de eigen woning. Het gebruik van proportioneel geweld is daarbij te billijken. De bewijslast ligt bij de indringer en niet bij de bewoner of winkelier. Niet de bewoner of de winkelier wordt vervolgd, maar de indringer! Gedoogbeleid In de eerste plaats vindt Nederland Duurzaam dat regels duidelijk moeten zijn en ook moeten (kunnen) worden gehandhaafd. Nederland Duurzaam is daarom tegen gedoogbeleid. Het moet duidelijk zijn of iets wel of niet mag, het liefst zo zwart/wit mogelijk, zodat er geen ruimte is voor vrije interpretatie. 5.4.1 Cybercrime De criminaliteit verschuift momenteel steeds meer van de reële naar de virtuele wereld. Volgens Norton Security leidt Nederland jaarlijks zo’n 250 miljoen euro cyberschade. Nederland kent zelfs een percentueel hoge mate van cybercrime in vergelijking met de ons omringende landen. De politie moet met deze verschuiving meebewegen. In 2011 waren er minder dan 50 getrainde agenten op dit vlak. Nederland Duurzaam wil dan ook dat hierin behoorlijk geïnvesteerd wordt. Waar nodig dient ook (verouderde) wetgeving te worden aangepakt. Doordat het internet zich niet tot Nederland beperkt, moet ook op dit vlak de internationale samenwerking worden gezocht. 5.4.2 Meer aandacht voor fraudebestrijding Fraude kost de overheid jaarlijks vele miljoenen. De politie en het Openbaar Ministerie moeten meer deskundigen krijgen om dergelijke criminaliteit beter te bestrijden. 5.4.3
Jongeren en overlast
Overlast aanpakken Nederland Duurzaam vindt dat er onvoldoende wordt opgetreden bij overlast, zoals veroorzaakt door overlastgevende hangjongeren, overmatig lawaai of vervuiling. Nederland Duurzaam wil dat mensen die herhaaldelijk overlastgevend gedrag vertonen, een officiële waarschuwing krijgen van het Openbaar Ministerie. Als zij opnieuw in de fout gaan, volgt strafvervolging. Om tegemoet te komen aan klachten over overlast, zou meer gebruik gemaakt moeten worden van cameratoezicht. Ook moeten middelen als mosquito’s, gebiedsverboden en huisarresten (met enkelband) ingezet kunnen worden. 93 | P a g i n a
Bovendien kan toepassing van snelrecht en het verhalen van eventuele schade op ouders bijdragen tot het terugdringen van overlast. Een goed voorbeeld van overlast is ook het roekeloos rijden met scooters. Asociaal scooterrijgedrag moet dan ook flink worden beboet. Hardere aanpak jeugdcriminaliteit De delicten die jeugdige criminelen plegen, lijken steeds zwaarder te worden. Nederland Duurzaam vindt dat op het moment dat jeugdige criminelen ‘volwassen delicten’ plegen (denk hierbij aan gewapende overvallen, moord, doodslag en zedendelicten), zij ook volgens het volwassen recht moeten worden vervolgd en berecht. In het geval van jeugdcriminaliteit moeten niet alleen de jeugdige criminelen zelf worden aangepakt, maar ook de ouders harder worden aangesproken op het gedrag van hun kind(eren). Dit zou kunnen in de vorm van een verplichte opvoedcursus. Uiteraard moet ook hier de schade zoveel mogelijk op hen worden verhaald. 5.4.4
Politie
Minder overhead, meer blauw op straat De politie moet slimmer georganiseerd worden en nu eindelijk eens minder bureaucratisch worden. De omvang van de politie is de afgelopen jaren flink toegenomen, maar dit heeft amper geleid tot meer politie op straat. De overhead is wél flink toegenomen. Door een betere automatisering en het aannemen van administratieve krachten kan veel administratief werk uit handen worden genomen van de voor politiewerk getrainde politiemensen. Hierdoor kunnen de politieagenten weer sneller de straat op. Als het aanpakken van de bureaucratie alleen niet voldoende helpt bij het realiseren van meer blauw op straat, zouden er meer agenten bij moeten komen. Nederland Duurzaam wil dan ook investeren in de opleiding van meer agenten. Het blauw op straat moet overigens niet alleen in de Randstad te zien zijn, maar ook in de landelijke gebieden. Iedere burger heeft recht op veiligheid en bescherming, niet alleen de inwoners van grote steden. Meer blauw op straat zorgt in onze ogen voor meer preventie van criminaliteit. Ook zou er bij risicoplaatsen meer gebruikgemaakt moeten worden van cameratoezicht. Nederland Duurzaam zou graag als taakstelling opnemen dat agenten minimaal 50% van hun tijd op straat zijn, waarbij dus meer administratief personeel (dus zonder politieopleiding) wordt ingezet en een vergaande automatisering van de administratieve processen wordt ingevoerd. Verder zouden er de komende jaren veel meer strafopleggingen moeten komen voor gepleegde delicten. Politie weer de baas op straat De politieagent moet weer de baas worden op straat. Qua middelen delft hij het onderspit ten opzichte van de zware crimineel. Maar ook het gemiddelde ‘straatschoffie’ heeft geen respect voor de politie. De politie moet daarom beter te worden toegerust. Denk hierbij aan meer bevoegdheden, zoals het preventief en selectief mogen fouilleren en het beschikbaar krijgen van de juiste middelen (zoals cameratoezicht en elektronische middelen.) Het kan niet zo zijn dat de gemiddelde crimineel beter toegerust is dan de politie. Bij straatschoffies moet de politie ook bij verbaal geweld optreden. Het is niet wenselijk dat de politie zich laat uitschelden en dan niet optreedt. Politiesalarissen
94 | P a g i n a
Verder moet worden gekeken naar de salarissen van de politie: deze zijn relatief laag gelet op het opleidingsniveau en het risico waar deze mensen aan onderhevig zijn. Om nog maar niet te spreken over het feit dat ze een functie hebben die omkoopgevoelig is. Paal en perk aan geweld tegen dienstverleners Nederland Duurzaam wil paal en perk stellen aan het geweld tegen politieagenten, hulpdiensten en ander overheidspersoneel. Steeds vaker worden dienstverleners zelf slachtoffers; dit kan niet de bedoeling zijn. Geweld tegen deze groep moet harder bestreden worden, de dader moet vervolgd worden en worden bestraft met minimaal 1 jaar gevangenisstraf. Politie-inzet bij evenementen zoals voetbalwedstrijden Nederland Duurzaam vindt het niet vanzelfsprekend dat politie-inzet bij grote evenementen gratis is. Zeker als het aankomt op risicovolle evenementen als voetbalwedstrijden vindt Nederland Duurzaam dat er voor de inzet een rekening gestuurd mag worden. Dit dwingt voetbalclubs ook om strengere maatregelen tegen hooligans te nemen. De overheid zou een voorbeeld moeten nemen aan de Engelse voetbalwet. Deze wet heeft ervoor gezorgd dat de enorme problemen in het Britse voetbal tot het verleden behoren. De wet voorziet in zware straffen, waarbij opgelegde stadionverboden gelden voor álle voetbalwedstrijden, ook in het buitenland. Wat Nederland Duurzaam betreft voeren wij ook in Nederland een dergelijke voetbalwet in. 5.4.5 Geen verkeersboetes om de schatkist te spekken Nederland Duurzaam wil af van verkeersboetes die meer lijken te worden ingezet om de schatkist te spekken dan om bij te dragen aan de verkeersveiligheid. Controles moeten weer doelmatig worden ingezet. Invoering van het puntensysteem voor iedereen zal verkeersveilig gedrag bevorderen. Voor overtredingen krijg je voortaan strafpunten die een bepaalde periode blijven staan; kom je boven een bepaald aantal, dan raak je je rijbewijs (al dan niet voor bepaalde tijd) kwijt. Uiteraard moet er nog bepaald worden welke overtredingen leiden tot welk aantal strafpunten. 5.4.6 Gevangenisstraf Boetes en straffen hebben onder meer de taak de samenleving tegen overtreders en criminelen te beschermen, zeker als de kans op herhaling groot is. Boetes en straffen hebben verder ook een preventieve functie. Daarom vindt Nederland Duurzaam dat, naast dat het duidelijk is of iets wel of niet mag, het ook voor iedereen duidelijk moet zijn welke minimale straf er hoort bij het overtreden van regels/wetten. Veel mensen zijn op de hoogte van de hoogte van boetes voor bepaalde verkeersovertredingen, maar hebben geen flauw benul van de straffen bij zwaardere vergrijpen. Nederland Duurzaam is van mening dat als de minimale strafmaat bij potentiele plegers bekend is, zij minder gauw geneigd zijn een serieus vergrijp te plegen. Geen korting meer voor goed gedrag Om de strafmaat helderder te krijgen is Nederland Duurzaam van mening dat de straf die de rechter uitspreekt, ook daadwerkelijk de straf is die de veroordeelde hoort uit te zitten. Momenteel is het zo dat er eerst een rekensom wordt gemaakt, omdat er praktisch in alle gevallen 1/3 strafkorting vanwege ‘goed gedrag’ wordt gegeven. Nederland Duurzaam wil naar een systeem waar er bij het vertonen van ‘slecht’ gedrag strafverzwaring volgt. De hoogte van de straf zou al van tevoren bepaald kunnen worden. Qua systeem is dit vergelijkbaar met de verzwaring van een boete als je niet op tijd betaald. Het huidige systeem van vervroegde vrijlating is een onfatsoenlijk gebaar tegenover de maatschappij in het algemeen en de slachtoffers in het bijzonder.
95 | P a g i n a
Op het moment dat rechters voortaan direct de strafmaat min 1/3 strafkorting nemen, zal schrijnend duidelijk worden dat vooral voor zwaardere delicten als moord, doodslag en (pedo)zedendelicten de strafmaat wel erg laag is. Nederland Duurzaam pleit voor dergelijke zware delicten daarom voor de invoering van minimale straffen. Als het aan Nederland Duurzaam ligt, worden de minimale straffen voor moord, doodslag en (pedo)zedendelicten respectievelijk 15, 10 en 8 jaar (dit zonder strafkorting). Nederland Duurzaam wil verder minimaal 1 jaar gevangenisstraf voor fysieke overtredingen jegens politieagenten, hulpdiensten en ander overheidspersoneel. Stapeling van gevangenisstraf bij meerdere delicten Nederland Duurzaam wil verder dat het plafond voor straffen voor zware delicten wordt opgeheven, zodat er voor bepaalde zware gevallen zwaardere straffen gegeven kunnen worden. In het geval van Robert M. had Nederland Duurzaam graag gezien dat de rechter hier ook levenslang had kunnen geven. Een goed alternatief zou zijn: als er meerdere delicten gepleegd zijn door 1 persoon, kunnen deze qua strafmaat gestapeld worden. Dat gebeurt immers ook met verkeersboetes! Straf voor meerdere betrokkenen als dader onduidelijk is Nederland Duurzaam vindt dat, als er meerdere mensen bij een criminele daad zijn betrokken, maar onduidelijk is wie de daad uiteindelijk gepleegd heeft (omdat ze elkaar beschuldigen of elkaar de hand boven het hoofd houden), alle betrokkenen in aanmerking komen voor de straf die staat voor het plegen van deze misdaad. Het is in het verleden al meerdere keren voorgekomen dat daders door deze truc toe te passen, vrijuit gaan. De wet moet hierop dus worden aangepast. Nederland Duurzaam is ervan overtuigd dat de betrokkenen na een dergelijke wetwijziging ineens veel meer openheid zullen geven over wat er nu echt heeft plaatsgevonden. Bescherming van de maatschappij tegen pedofielen Kinderen zijn de meest kwetsbare groep in onze samenleving en hun bescherming behoort de allerhoogste prioriteit te krijgen. Nederland Duurzaam vindt dan ook dat Nederland tegen praktiserende pedofielen in bescherming genomen dient te worden. Nederland Duurzaam stelt de volgende maatregelen voor: 1. Nooit taakstraffen, maar altijd TBS voor praktiserende pedofielen; 2. chemische castratie en volgsysteem voor pedoseksuele TBS’ers met verlof; 3. seriekindverkrachters en kindermoordenaars levenslang en geen TBS; 4. verjaringstermijn op alle zedendelicten afschaffen; 5. standaard schadevergoeding voor (nabestaanden van) slachtoffers zedendelicten; 6. vrijgelaten pedoseksuelen blijven volgen; 7. geen pedoseksuelen in kinderrijke omgeving en invoeren ‘Megans Law’; 8. verplichte screening voor functies met kinderen (‘pedocheck’); 9. uitbreiden KLPD-team Kinderporno en inzet undercoveragenten op internet ; 10. strafmaxima voor fabricage en bezit van kinderporno verhogen tot levenslang. Ad 1. Nooit taakstraffen, maar altijd TBS voor praktiserende pedofielen: Nederland Duurzaam vindt dat de strafmaat voor praktiserende pedofielen moet worden verhoogd. Nu wordt soms nog volstaan met het uitdelen van een taakstraf. Deze louter symbolische straf past in onze optiek niet bij een vergrijp van deze aard en geeft een verkeerd signaal af naar de samenleving. Ter bestraffing van pedoseksuele delicten past slechts een forse en onvoorwaardelijke celstraf. In de optiek van Nederland Duurzaam moet in deze gevallen bovendien altijd een straf worden toegekend in combinatie met TBS. Het zou wettelijk uitgesloten moeten worden dat taak- en voorwaardelijke straffen kunnen worden opgelegd. 96 | P a g i n a
Het OM heeft voor seksuele delictplegers een speciaal trainingsprogramma opgezet. Dit programma wordt aangeboden door Het Dok, een forensisch-psychiatrische dag- en polikliniek. Dit programma is nu nog vrijwillig te volgen en kan ook worden opgelegd. Het spreekt voor zich dat Nederland Duurzaam pleit voor het verplicht volgen van dit programma. Het doel van het programma is het voorkomen van recidive. Dit hoofddoel is terug te brengen in drie verschillende subdoelen, namelijk: 1. Het nemen van verantwoordelijkheid; 2. terugvalpreventie; 3. empathietraining. Dit houdt onder andere in dat de deelnemers hun gepleegde feiten onder ogen zien zonder het gebruik van excuses, inzicht krijgen in de reden van de daad, zichzelf leren te accepteren, de verschillen tussen volwassenen seksualiteit en kinderseksualiteit leren inzien en inzicht krijgen in de consequenties voor het slachtoffer. Ad 2. Chemische castratie en volgsysteem voor pedoseksuele TBS’ers met verlof: Gelet op het feit dat pedoseksuelen niet of nauwelijks via behandeling van hun pedoseksualiteit zijn te genezen en risico’s op herhaling vaak nadrukkelijk aanwezig zijn, zeker na verloop van jaren, stellen wij voor om pedoseksuelen met TBS voordat zij op verlof gaan altijd te onderwerpen aan chemische castratie. Het extreme gevaar dat van deze groep uitgaat moet hen voor de keuze stellen: medicatie of geen verlof. Chemische castratie lijkt vergaand, maar diverse Nederlandse klinieken passen dit middel al jaren toe, zij het op vrijwillige basis. Nederland zou de Amerikaanse staat Californië moeten volgen en seksuele psychopaten moeten dwingen om in ruil voor vrijheid, met medicatie hun seksuele lusten te onderdrukken. Ook wil Nederland Duurzaam dat TBS’ers op verlof te allen tijde worden voorzien van een elektronisch volgsysteem. Ad 3: Seriekindverkrachters en kindermoordenaars levenslang en geen TBS: De recidivecijfers van seksuele psychopaten is angstaanjagend hoog, zo blijkt uit meerdere wetenschappelijk onderzoeken. Daarnaast zijn wij van mening dat het belang van deze categorie misdadigers om terug te keren in de maatschappij te allen tijde moet wijken voor het belang van onze samenleving om onze kinderen te beschermen. Nederland Duurzaam vindt daarom dat seriekindverkrachters en kindermoordenaars voorgoed uit de samenleving moeten worden verwijderd. In dergelijke gevallen hoeft er dus ook geen TBSbehandeling plaats te vinden. Ad 4: Verjaringstermijn op alle zedendelicten afschaffen Veel slachtoffers van seksueel geweld hebben soms jaren nodig voor ze aangifte kunnen of durven doen. Met name slachtoffers van incest komen doorgaans pas vele jaren na het misbruik tot een aangifte. Het is wettelijk inderdaad mogelijk om nog jaren na het gebeuren aangifte te doen. Deze mogelijkheid is echter niet onbegrensd: voor de meeste seksuele delicten (o.a. aanranding) bedraagt de verjaringstermijn twaalf jaar; bij verkrachting c.q. gemeenschap met personen beneden de 12 jaar is de termijn vijftien jaar (art. 70 onder 3 en 4 Sr). Daarna is het strafbare feit verjaard en kan de dader niet meer vervolgd worden. Heeft het misbruik plaatsgevonden tijdens de minderjarigheid, dan begint de verjaringstermijn evenwel pas te lopen op het moment dat het slachtoffer achttien jaar is geworden (art. 71 onder 3 Sr). Toch gebeurt het nog geregeld, dat slachtoffers van seksueel misbruik (zeker in het geval van incest) pas tot aangifte overgaan nadat de (verlengde) verjaringstermijn is verstreken. Uit angst, schaamte of omdat het feit lang verdrongen is geweest, doet een niet onaanzienlijk aantal slachtoffers soms pas na tientallen jaren aangifte. Groot is dan de frustratie als blijkt dat het delict is verjaard en vervolging niet meer mogelijk is. 97 | P a g i n a
Met behulp van hedendaagse DNA-technologie is het mogelijk om ook zeer oude gevallen waarin dergelijk bewijs voorhanden is, alsnog effectief te vervolgen. Nederland Duurzaam pleit ervoor om in dergelijke gevallen de verjaringstermijn te laten vallen. Ad 5: Standaard schadevergoeding voor (nabestaanden van) slachtoffers zedendelicten: Slachtoffers van zedendelicten lopen vaak een levenslang trauma op en lijden zware schade. Deze schade is te onderscheiden in materiële en immateriële schade. De eerste schadevorm ziet op geleden vermogensschade, de tweede op smartengeld voor het aangedane leed. Deze slachtoffers (of hun nabestaanden) staan momenteel verschillende wegen ter beschikking om hun schade te verhalen op de dader. De benadeelde kan de civiele rechter benaderen, zich met zijn vordering voegen in het strafproces, of de strafrechter kan een schadevergoedingsmaatregel opleggen. Elk schadevergoedingstraject heeft echter nogal wat juridische voetangels en klemmen, wat vooral de vordering van immateriële schadevergoeding problematisch maakt. De rechter heeft ook wel erg veel vrijheid bij het vaststellen van de hoogte van dit smartengeld. In zedenzaken zijn de toegekende bedragen aan smartengeld vaak stuitend laag (doorgaans gaat het om bedragen van 1000 – 2000 euro), wat een schoffering van de slachtoffers is, omdat door zo’n symbolische schadevergoeding het hun aangedane leed wordt gebagatelliseerd. Een ander groot probleem is dat het slachtoffer – ondanks een toegekende schadevergoeding – veelal met lege handen blijft staan als de dader geen verhaal biedt. Gezien de ernst van delicten gericht tegen de lichamelijke integriteit en/of het leven van met name kinderen willen wij een standaardschadevergoeding in het Wetboek van Strafvordering (invoegen onder art 51a-f) vastleggen voor slachtoffers of nabestaanden van ernstige pedodelicten. De overheid moet deze vooruitbetalen aan het slachtoffer, waarna de overheid zich kan verhalen op de dader. Zo komt het risico van een betalingsonwillige c.q. –onmachtige dader bij de staat (en daarmee de samenleving als geheel) te liggen, in plaats van bij het slachtoffer. Nederland Duurzaam stelt een gefixeerde schadevergoeding voor van 15.000 euro voor immateriële schade geleden door slachtoffers van zedendelinquenten, die dus door de overheid wordt vooruitbetaald. Ad 7: Vrijgelaten pedoseksueel blijven volgen: Pedoseksuele zedendelinquenten verdwijnen in Nederland na hun vrijlating soms volledig uit het zicht van de overheid. Ze worden momenteel niet of nauwelijks gevolgd en kunnen zich ongestoord in een kinderrijke omgeving vestigen. Helaas komt het maar al te vaak voor dat vrijgelaten pedoseksuelen zich wederom proberen te vergrijpen aan kinderen, wat ook vaak gebeurt. Nederland Duurzaam wil daarom dat veroordeelde pedoseksuelen ook na hun vrijlating goed gecontroleerd blijven worden. Dit kan wat ons betreft door hen te voorzien van een permanente elektronische armband, zodat hun gangen (achteraf) na te gaan zijn. Hun privacy is wat ons betreft ondergeschikt aan de fysieke en seksuele integriteit van onze kinderen. Ad 6: Geen pedoseksuelen in kinderrijke omgeving en invoeren ‘Megans Law’: In de buurt waar een pedoseksueel zijn strafbare feiten heeft gepleegd, bestaat vaak veel weerstand tegen de terugkeer van die pedofiel na het uitzitten van zijn straf. De terugkeer van een zedendelinquent in dezelfde straat of buurt waar hij zich aan kinderen heeft vergrepen, is onacceptabel jegens de buurtbewoners en in het bijzonder de slachtoffertjes en hun familie.
98 | P a g i n a
Nederland Duurzaam wil daarom dat veroordeelde pedoseksuelen na hun vrijlating niet mogen terugkeren naar de eigen woning en/of in de wijk waar zij strafbare feiten hebben gepleegd. Uiteraard moeten vrijgelaten pedoseksuelen wel weer ergens komen te wonen. Uitgangspunt daarbij moet zijn dat dat niet in een kinderrijke buurt is, en dat mensen in de buurt weten met wie zij te maken hebben. In de Verenigde Staten mogen ouders al sinds 1997 nagaan of er in hun buurt mensen wonen die veroordeeld zijn voor seks met kinderen. Dat is geregeld in Megans Law (Megans Wet), genoemd naar Megan Kanka. Zij werd op 7-jarige leeftijd verkracht en vermoord door een buurman die al eerder voor een zedendelict was veroordeeld. Men vond dat deze moord voorkomen had kunnen worden indien de ouders hadden geweten dat er een veroordeelde pedofiel in hun buurt woonde. Sindsdien kunnen ouders in veel staten van de VS (maar ook in diverse Canadese provincies) nagaan of er in hun buurt mensen wonen die veroordeeld zijn voor seks met kinderen. Ook in Engeland is er, na de moord op Sarah Payne in 2000 door een al eerder veroordeelde pedofiel, een heel aantal verbeteringen aangebracht in de wetgeving op het gebied van pedoseksuelen; beter bekend als Sarah’s Law. In de Belgische Senaat ligt een wetsvoorstel voor uit juli 2004 om een register aan te leggen van personen die veroordeeld zijn wegens zedenfeiten met geweld gepleegd op minderjarigen jonger dan zestien jaar. Nederland moet in actie komen voordat er in ons land ook een wet naar een slachtoffertje genoemd moet worden. Daarom willen wij dat iedereen door middel van invoering van zijn postcode in een databank met pedoseksuelen kan controleren of er in zijn wijk een veroordeelde pedoseksueel woont. Dit blijft beperkt tot een straal van één kilometer. Het gaat erom dat ouders gewaarschuwd zijn en weten of er extra toezicht op hun kinderen in de buurt nodig is. Ad 8: Verplichte screening voor functies met kinderen (‘pedocheck’): Instanties en instellingen die veel met kinderen werken – zoals scholen – zijn verplicht om van nieuw personeel een verklaring omtrent het gedrag (VOG) op grond van de Wet justitiële en strafvorderlijke gegevens te vragen, in de volksmond ook wel ‘bewijs van goed gedrag’ genoemd. Deze verklaring wordt pas verstrekt als uit onderzoek blijkt dat de aanvrager geen strafbare feiten op zijn naam heeft staan die relevant zijn voor de uitoefening van de functie waarvoor de VOG is aangevraagd. Dit voorkomt bijvoorbeeld dat een veroordeelde pedofiel als leraar op een school kan werken. Het systeem van de VOG is echter verre van waterdicht. Het valt of staat bij de naleving door een toekomstige werkgever om naar de VOG te vragen en pas na tonen van het document tot een aanstelling over te gaan. Nederland Duurzaam bepleit daarom een striktere handhaving van de plicht een VOG te overleggen voor alle personen die beroepshalve in aanraking komen met kinderen: bij scholen, crèches, zwembaden, kinderboerderijen, sportverenigingen, scouting, etc. Werkgevers die dit niet doen, moeten fors beboet worden. Daarnaast stellen we voor om de Wet veiligheidsonderzoeken uit te breiden met kindveiligheidsonderzoeken. In de huidige Wet veiligheidsonderzoeken doet de AIVD antecedentenonderzoek naar o.a. kandidaat-ministers, staatssecretarissen en personen die vertrouwensfuncties gaan bekleden. De door ons voorgestelde kindveiligheidsonderzoeken zullen een verplichte screening behelzen van personen die in aanmerking komen voor bepaalde functies waar directe omgang met kinderen is vereist, zoals (sport)leraren.
99 | P a g i n a
Ad 9: Uitbreiden KLPD-team Kinderporno en inzet undercoveragenten op internet: Het internet is meer en meer verworden tot een ongebreideld jachtterrein voor pedoseksuelen. Zij zoeken niet alleen naar kinderpornografie, maar belagen ook via chatrooms onschuldige kinderen. De opsporingsdiensten zijn momenteel onvoldoende in staat deze vormen van cybercrime effectief te bestrijden, met name door gebrek aan kennis en mankracht. Veel onderzoeken blijven daardoor op de plank liggen. De opsporingsdiensten zouden gebaat zijn bij aanvullende opsporingsmethoden, bijvoorbeeld het plaatsen van technische hulpmiddelen op de computer van de verdachte. Om downloaders van kinderporno te kunnen traceren en vervolgen, kan bijvoorbeeld gebruik worden gemaakt van spyware: kleine programmaatjes die op de pc van de gebruiker geïnstalleerd worden, waarna deze onopgemerkt informatie verzamelen over de pc en het surfgedrag van de gebruiker. Speciaal getrainde agenten moeten undercover op het internet patrouilleren. Deze ‘cybercops’ gaan aanbieders van kinderporno opsporen, infiltreren in pedonetwerken en pedoseksuelen ontmaskeren. Nederland Duurzaam is van mening dat het opsporen en vervolgen van deze pedoseksuelen de hoogste prioriteit moet krijgen. De politie en het OM moeten dan ook meer capaciteit en bevoegdheden krijgen voor het opsporen van personen die regelmatig het internet gebruiken om kinderporno te zoeken of te verspreiden Ad 10: Strafmaxima voor fabricage en bezit van kinderporno verhogen tot levenslang: Ook aanbieders van kinderporno moeten keihard worden aangepakt. Uit onderzoek uitgevoerd door de universiteit van Groningen, blijkt dat personen die kinderporno downloaden in aanleg kindermisbruikers zijn. Nederland Duurzaam onderschrijft deze conclusie en wil hier zelfs nog een stap verder gaan: als iemand plaatjes en/of filmbestanden van verkrachtingen van kinderen downloadt, maakt hij zich feitelijk indirect schuldig aan het verkrachten van een kind. Zonder vraag geen aanbod immers. Hetzelfde geldt voor het voorhanden hebben van ander materiaal waarin kinderen worden misbruikt, zoals tijdschriften, cd-roms, dvd’s, foto’s, videobanden, etc. Nederland Duurzaam stelt dan ook voor de strafmaxima voor delicten als fabricage en bezit van kinderporno, incest, kinderprostitutie, ontucht en (kinder-)verkrachting te verhogen tot levenslang. Let wel we spreken hier over de strafmaxima. Het is aan de rechter of hij deze straf wil toekennen. Harde aanpak racistisch geweld Racistisch geweld (waaronder hatecrimes) en cultuur-en geloofgerelateerd geweld (eerwraak) worden zwaarder bestraft door dit als een strafverzwarende omstandigheid in de strafwet op te nemen. Steviger aanpak thuisovervallen Een ander delict waarvoor Nederland Duurzaam aandacht wil, is het toenemende aantal thuisovervallen, veelal gepaard gaand met ernstige mishandelingen of erger. Door het beter beveiligen van bedrijven en banken lijkt het criminele terrein zich te verschuiven naar de burger thuis. Burgers kunnen zichzelf echter minder beveiligen of verdedigen, deels omdat dit volgens de huidige wet maar zeer beperkt kan. Nederland Duurzaam vindt dat mensen zich in hun eigen huis veilig moeten kunnen voelen en pleit voor meer aandacht van justitie voor dergelijke overvallen. Ook pleiten wij voor hogere straffen voor dit delict.
100 | P a g i n a
Taakstraffen en meer personen in 1 cel De meest lichtgestrafte criminelen komen wat Nederland Duurzaam betreft in aanmerking voor taakstraffen. Hierbij vindt Nederland Duurzaam dat er wel een directe link moet zijn tussen de taakstraf en het gepleegde delict, waardoor de veroordeelden geconfronteerd worden met de consequenties van het gepleegde feit. Taakstraffen moeten verder zoveel mogelijk in de openbare ruimte plaatsvinden. De iets zwaarder gestraften zouden wat Nederland Duurzaam betreft, om kosten te besparen, met 4 tot 6 gevangenen op een cel kunnen worden geplaatst. Ook zouden zij onder bepaalde omstandigheden hun straf thuis moeten kunnen uitzitten, met behulp van elektronische hulpmiddelen. Tegen de doodstraf Nederland Duurzaam is weliswaar voor strengere straffen, wij zijn echter tegen elke vorm van lijfstraffen, waaronder de doodstraf. Nederland Duurzaam veroordeelt verder elk persoon, elk regime en elke religie die dit wel voorstaat. In geval van zeer ernstige delicten (en in elk geval als er drie keer een ernstig delict door dezelfde persoon is gepleegd) moet iemand levenslange opsluiting kunnen krijgen. Waarbij levenslang ook echt levenslang is! Levenslang wordt in Nederland zelden opgelegd. Er wordt vaker een straf met TBS opgelegd, waarbij daders dan in de ‘longstay’ een alternatieve levenslange straf uitzitten. In de praktijk blijkt echter dat dit alternatief lang niet altijd tot een levenslange straf leidt. Nederland Duurzaam ziet dan ook liever dat er meer levenslang wordt opgelegd en minder vaak TBS. TBS Nederland Duurzaam ondersteunt het huidige TBS-beleid, maar wil een aantal aanvullingen. Zo willen wij dat, ook als een verdachte weigert mee te werken aan een psychisch onderzoek, hij veroordeeld kan worden tot TBS, dan maar op basis van observatie of informatie van buitenaf. Verder wil Nederland Duurzaam dat er geen TBS-klinieken meer gevestigd worden in woonwijken en dat TBS’ers bij verlof altijd worden voorzien van een elektronisch volgsysteem. Zo kunnen TBS’ers bij het niet tijdig terugkeren eenvoudig worden teruggevonden en kan eventueel ook worden vastgesteld of ze aanwezig zijn geweest op een bepaalde plaats-delict, zodat opsporing vergemakkelijkt wordt. Recidiveperiode oprekken Voor mensen die voor het eerst in aanmerking met justitie komen, moet de straf primair gericht zijn op een terugkeer in de maatschappij (rehabilitatie). Daarom is het van belang om mensen tijdens hun straf zoveel mogelijk te steunen door het aanbieden van opleiding en werkervaring (dit binnen grenzen van de inrichting). Verder moet er een verplichte nazorg komen. Op het moment dat mensen na terugkeer in de maatschappij opnieuw met justitie in aanraking komen, is dus gebleken dat de rehabilitatieaanpak bij hen niet succesvol is geweest. Nederland Duurzaam vindt dat de strafmaat voor deze recidivisten moet worden verhoogd, wellicht zelfs verdubbeld. Wij willen verder dat de recidiveperiode van vijf naar tien jaar wordt opgerekt.
101 | P a g i n a
Verjaringstermijn van het recht tot strafvervolging afschaffen voor misdrijven De gedachtegang achter een verjaringstermijn zou liggen in het feit dat de samenleving door tijdsverloop een verminderde behoefte zou hebben aan bestraffing van de dader. Verder dat het lastiger is de bewijsvoering rond te krijgen, omdat mensen na verloop van tijd meer moeite zouden hebben zich zaken te herinneren. Nederland Duurzaam betwijfelt of deze gedachte daadwerkelijk in de samenleving leeft. Verder zijn er nieuwe technieken beschikbaar gekomen die op een andere manier bewijslast kunnen leveren. De verjaringstermijn is daardoor nu meer een beloning voor de dader om zich niet aan te geven: als je een aantal jaren zwijgt, ontloop je je straf. Dit kan niet de bedoeling zijn. Met behulp van hedendaagse DNA-technologie is het mogelijk om ook zeer oude gevallen waarin dergelijk bewijs voorhanden is, alsnog effectief te vervolgen. Nederland Duurzaam pleit er daarom voor om in dergelijke gevallen de verjaringstermijn te laten vallen, of in ieder geval substantieel te verhogen. 5.4.7 Geweld / wapenbezit Nederland Duurzaam streeft naar een wapenvrije maatschappij. De boetes op wapenbezit zijn de afgelopen jaren flink verhoogd. Het aantal uitgedeelde boetes mag wat Nederland Duurzaam betreft echter flink omhoog. Deze lijken nu geen recht te doen aan het aantal in omloop zijnde ongeregistreerde wapens. Wat Nederland Duurzaam betreft wordt er vaker preventief gefouilleerd. Betere controle op wapenvergunningen en schietclubs Nederland Duurzaam wil dat er een betere controle komt op het verlenen van wapenvergunningen. We vinden het geen probleem dat er schietscholen bestaan, maar we willen verbieden dat leden van schietclubs hun wapens mee naar huis nemen. Wapens horen op de schietclub! Nederland Duurzaam wil daarom dat wapens altijd op de schietschool blijven en in kluisjes bewaard worden. Nederland Duurzaam wil bovendien dat alvorens een vergunning wordt afgegeven, mensen een verplichte psychologische test doen die met goed gevolg dient te worden afgerond. 5.4.8 Softdrugs Het onderscheid tussen softdrugs en harddrugs is iets typisch Nederlands. De meeste andere landen kennen dit onderscheid niet; daar wordt het gebruik van alle drugssoorten op één lijn gesteld. Nederland Duurzaam wil dat Nederland een internationaal pleidooi houdt om dit onderscheid wereldwijd erkend te krijgen en derhalve om wiet en hasj van de internationale lijst van verboden middelen af te krijgen. Voorwaarde is wel dat er perk en paal wordt gesteld aan het THC-gehalte in de wiet. Stoppen met gedogen Zoals eerder aangegeven wil Nederland Duurzaam af van gedoogbeleid, omdat dit onduidelijkheid in de hand werkt. Een van de belangrijkste gedoogzaken in Nederland is het bezit en gebruik van softdrugs. Om helderheid te scheppen is Nederland Duurzaam voor het legaliseren van het gebruik van softdrugs. De verkoop aan minderjarigen moet worden verboden. Verkoop van alle drugs aan minderjarigen moet flink worden bestraft. Nederland Duurzaam wil dat, op het moment dat softdrugs wordt gelegaliseerd, ook de handel wordt gelegaliseerd en dat er op softdrugs, net als bij alcohol en tabak, accijns worden geheven. Wietpas Nederland Duurzaam ziet niets in de invoer van de zogenaamde wietpas, omdat deze leidt tot een te grote inbreuk op de privacy. Bij de verkoop kan echter wel om legitimatie worden gevraagd. 102 | P a g i n a
Harddrugs blijft verboden Productie, verkoop en gebruik van harddrugs blijven vanzelfsprekend strafbaar. 5.4.9 Terrorismebestrijding Nederland Duurzaam vindt het belangrijk dat Nederland blijft gevrijwaard van terrorisme. Het terrorisme dat de laatste jaren ook de westerse wereld bedreigt, lijkt groter in omvang te worden en kenmerkt zich onder meer door de ongekende gewelddadige potentie, gericht op het maken van veel slachtoffers, door martelaarschap en door gebruik van moderne technologie. De bekende netwerken zijn internationaal, waarbij er sprake is van grote etnische heterogeniteit. Om nationaal deze terrorismedreiging effectiever te kunnen weerstaan en terroristische misdrijven te kunnen voorkomen zal een forse extra inspanning nodig zijn. Aan de veiligheids– en inlichtingendiensten moeten extra mankracht en middelen worden toegekend en informatieuitwisseling tussen de politie en de diensten moet worden versterkt. Dit geldt ook voor Europol. Ook moet de samenwerking met andere relevante Europese diensten worden geïntensiveerd. Terrorismebestrijding en privacy staan vaak lijnrecht tegenover elkaar. Biometrische identificatiemogelijkheden zijn onmisbaar in de strijd tegen terrorisme in de zin dat bekendstaande terroristen eerder gesignaleerd kunnen worden. De verzameling, het beheer en gebruik moeten wel onder de hoogste veiligheidsvoorwaarden geschieden. Helaas heeft de overheid hierin geen goed trackrecord. Hierin moet dan ook afdoende worden geïnvesteerd.
5.5 Immigratie & Asiel 5.5.1 Asiel Op het moment dat mensen niet meer in hun eigen land kunnen blijven ten gevolge van oorlog of honger, vindt Nederland Duurzaam dat er voorzieningen moeten worden getroffen in de regio. Deze mensen moeten zo dicht mogelijk bij hun oorspronkelijke woonplaats worden opgevangen, om zo een snelle terugkeer te kunnen bespoedigen. Verder is de verwachting dat cultuurverschillen op die manier beperkt blijven. Nederland Duurzaam is van mening dat dergelijke faciliteiten gefinancierd moeten worden door de VN en dat landen hieraan naar vermogen moeten bijdragen. Vluchtelingen die toch in Nederland asiel aanvragen, moeten snel duidelijkheid krijgen over hun status. Uiteraard moeten asielaanvragers tegen een negatieve uitspraak in beroep te kunnen gaan, maar dit beroep wordt beperkt tot één mogelijkheid en dient binnen een bepaalde termijn te worden ingediend. De afgesproken asielwetgeving dient te worden gehandhaafd. Door het continue getorn van een aantal politieke partijen aan deze wetgeving, door elke keer maar weer schrijnende gevallen op te voeren, wordt er onterecht hoop gecreëerd bij de asielzoekers. Bovendien levert dit een aanzuigende werking op. Illegaliteit of ondersteuning hieraan dient strafbaar te worden gesteld.
103 | P a g i n a
5.5.2 Dubbele nationaliteit mag gehandhaafd blijven Nederland Duurzaam vindt niet per definitie dat inwoners een eventuele tweede nationaliteit zouden moeten opgeven, al moedigen wij ten zeerste aan dat mensen met een dubbele nationaliteit die een hogere ambtelijke functie krijgen, afstand doen van hun niet-Nederlandse nationaliteit. Nederland Duurzaam ziet het liefst dat alleen mensen met de Nederlandse nationaliteit dergelijke functies bekleden, met het oog op voorkoming van belangenverstrengeling. Wat betreft de mensen die nog maar net de Nederlandse nationaliteit hebben gekregen, vindt Nederland Duurzaam het zelfs wenselijk dat deze mensen ook nog de oude nationaliteit hebben. Bij ernstig misdadig gedrag zouden deze mensen namelijk nog uitgezet kunnen worden naar het land van herkomst, waarna de Nederlandse nationaliteit kan worden ingenomen. Ook vindt Nederland Duurzaam dat de Nederlandse nationaliteit moet kunnen worden ingetrokken op het moment dat mensen dienen in een ander leger dan de Nederlandse. Dit is inclusief niet officiële legers behorende bij een natie, zoals guerrillalegers.
104 | P a g i n a
6 Duurzame invulling aan ruimte Het is belangrijk voor de leefbaarheid van gebieden dat hier niet alleen voldoende werk is, maar ook prettig gewoond en gerecreëerd kan worden, en dat alle voorzieningen bereikbaar zijn.
6.1 Wonen 6.1.1 Woningmarkt / Hypotheekrenteaftrek Door de crisis durven mensen minder makkelijk grote bedragen uit te geven. Banken verstrekken minder krediet, dus zelfs als mensen zouden willen kopen, gaat dit veel minder makkelijk. Ook is er nog steeds onduidelijkheid over wat er op de lange termijn met de hypotheekrenteaftrek gaat gebeuren. Verder concluderen veel economen, waaronder ook de economen van de OESO, dat de huizen in Nederland behoorlijk overgewaardeerd zijn, en wordt gesteld dat dit de grootste oorzaak is voor het uitblijven van economische groei. Ten gevolge van alle voorgenoemde zaken zit de woningmarkt compleet op slot en staan huizen soms jaren te koop. Een ander probleem is dat ook de huursector op slot zit, huren veelal niet reëel zijn en er mensen wonen in de sociale huursector die (veel) meer verdienen dan de mensen waarvoor deze woningen bestemd zijn. Het huidige stelsel is daarom onhoudbaar en moet aangepast worden. Wat is hypotheekrenteaftrek? Voor het kopen en verbouwen van een eigen woning wordt in de meeste gevallen een hypotheek afgesloten. Over het geleende bedrag betaal je hypotheekrente. Deze hypotheekrente mag je bij je belastingaangifte aftrekken van je inkomen. Dat betekent dat je over dat bedrag geen belasting hoeft te betalen. Afhankelijk van het belastingtarief waarin je inkomen valt, krijg je tot maximaal 52% van de hypotheekrente terug. Dit heeft een positief effect op je maandelijkse netto woonlasten. De hypotheekrenteaftrek is al in 1893 ingevoerd, als middel om het kopen van een woning te stimuleren. Vanaf 1997 zijn er maatregelen doorgevoerd om de hypotheekrenteaftrek in te perken. Zo is de hypotheekrente niet meer onbeperkt aftrekbaar. De maximale duur van de aftrek is 30 jaar. Ook is er geen aftrek meer mogelijk als de hypotheek betrekking heeft op een tweede woning. Verder moet de overwaarde bij verkoop van de oude woning gebruikt worden om de hypotheek op de nieuwe woning te verlagen. Doe je dat niet, dan is over dat deel de hypotheekrente niet aftrekbaar (uitzondering: als je goedkoper gaat wonen). Dit betreft de zogenaamde ‘bijleenregeling’. Ook moet je de overwaarde gebruiken om de hypotheek te verlagen als je goedkoper gaat wonen.
105 | P a g i n a
Wat zijn de financiële gevolgen van inperking van de hypotheekrenteaftrek? In het zogenaamde Kunduz-voorstel is de hypotheekrente voor nieuwe hypotheken alleen nog aftrekbaar als er maandelijks afgelost wordt. Dit geldt bij een annuïteitenhypotheek of lineaire hypotheek. Dat betekent dat een aflossingsvrije hypotheek, bankspaar- of spaarhypotheek financieel niet meer interessant zal zijn. De netto maandlast zal stijgen. Vooral omdat een aflossingsvrij deel niet meer mogelijk is. Doordat je voor de gehele hypotheek ook maandelijks moet aflossen, zal de netto maandlast fors gaan stijgen. En die netto maandlast zal ook nog eens oplopen gedurende de looptijd. Want bij een annuïteitenhypotheek betaal je bruto een vast bedrag per maand. Doordat je aflost, wordt het rentedeel in dit vaste bedrag steeds kleiner, en daarmee ook de aftrek. Dus stijgt de netto maandlast. In vergelijking met de huidige mogelijkheden kan de netto maandlast in het eerste jaar met 17,5 tot 20% stijgen. Bij een hypotheek van € 200.000 stijgt de netto maandlast met ongeveer € 110 per maand van € 650 naar € 765. Gedurende de looptijd stijgen de netto maandlasten in bovenstaand rekenvoorbeeld: • Jaar 1: € 765 • Jaar 10: € 825 • Jaar 20: € 930 • Jaar 30: € 1.075 Tegenover dit voor huizenkopers negatieve nieuws staat ook positief nieuws. Je bouwt namelijk meer vermogen op. Moet je ooit (gedwongen) je woning verkopen, dan is de kans op een restschuld kleiner dan in de huidige situatie, omdat je sneller vermogen opbouwt. En aan het eind van de looptijd heb je geen hypotheekschuld meer over en kun je hypotheeklastenvrij wonen. Terwijl veel mensen door een deels aflossingsvrije hypotheek aan het einde van de looptijd een nieuwe hypotheek moeten nemen, met de daarbij behorende lasten. Hervormen woningmarkt Gelet op het feit dat de huidige hypotheekrenteaftrekregeling onhoudbaar is en aangepast moet worden, sluit Nederland Duurzaam zich graag aan bij het hervormingsplan voor de woningmarkt dat tot stand is gekomen in een samenwerkingsverband van de Vereniging Eigen Huis, de NVM, de woningcorporaties en de Woonbond. Het belangrijkste doel hiervan is beweging op de woningmarkt, die op zo’n manier gerealiseerd wordt dat mensen er niet te veel op voor- of achteruit gaan. Hieronder een korte uiteenzetting van het plan: •
• • • •
De huren in de sociale huursector mogen op basis van de huursombenadering geleidelijk, met jaarlijks 2% boven inflatie, verhoogd worden tot een huurniveau waarbij er een reële verhouding is tussen prijs, kwaliteit en vraag. We noemen dit kortheidshalve het marktconforme niveau. Voorlopig gaan we ervan uit dat dit gedurende de transitie op 4,5% van de WOZ ligt. De hypotheekrenteaftrek wordt over een periode van 30 jaar geleidelijk afgebouwd tot 30% in 2035. De overdrachtsbelasting wordt afgeschaft. Ter compensatie van de woonlastenstijging die optreedt door deze maatregelen op zowel de huur- als de koopmarkt wordt de inkomstenbelasting verlaagd. Voor mensen die financieel niet in staat zijn zelfstandig in woonruimte te voorzien, komt er een woontoeslag. Deze geldt zowel voor huur als koop, ter vervanging van de huurtoeslag en hypotheekrenteaftrek.
106 | P a g i n a
NB. De hypotheekrenteaftrek is er ooit gekomen als stimulans om mensen een woning te laten kopen. Als er meer mensen een eigen huis hebben, komt dit over het algemeen de leefbaarheid ten goede. Ook kan een huis op latere leeftijd een appeltje voor de dorst betekenen. Nederland Duurzaam vindt daarom wel dat er een duidelijk stimulans moet blijven om mensen te overtuigen een huis te kopen. Nederland Duurzaam wil daarom dat de hypotheekrente niet volledig wordt afgeschaft, om de toegang tot de woningmarkt voor koophuizen laagdrempelig te houden. Boven op de genoemde maatregelen vindt Nederland Duurzaam dat de banken geen aflossingsvrije hypotheken meer mogen verstrekken. Ook zouden mensen die nu al een aflossingsvrije hypotheek hebben, ertoe bewogen moeten worden die te gaan aflossen, dit middels voorlichting. 6.1.2 Sociale huursector Voor de sociale huursector geldt wat ons betreft dat scheefhuurders op termijn moeten gaan verhuizen. Deze voorziening is er voor mensen met een beperkt inkomen. Ben je deze fase ontgroeid en verdien je meer, dan moet je met een bepaalde opzegtermijn op zoek gaan naar een andere woning. Zo blijven deze woningen beschikbaar voor de mensen voor wie ze bestemd zijn: mensen met de laagste inkomens. Uiteraard moet de overheid aanvullende afspraken maken met woningcorporaties om de mensen die niet meer in aanmerking komen voor sociale woningbouw, naar een ander huis door te laten stromen. Het kan zijn dat hiertoe nieuwe woningen gebouwd moeten worden. Salarissen woningcorporatiedirecteuren Salarissen van directeuren van woningcorporaties mogen niet hoger zijn dan de zogenaamde Balkenende-norm’. Zo moeten verder mede afhangen van de grootte van de corporatie. 6.1.3 Wijkenbeleid In de wijken moet een meer gemêleerd aanbod komen van woningen, waardoor er meer mensen uit verschillende milieus bij elkaar in de wijk komen te wonen. Dit zal de saamhorigheid vergroten en criminaliteit doen afnemen. Ook komt dit tegemoet aan de integratie van eventueel aanwezige allochtonen, temeer als alle kinderen in deze wijk ook nog eens naar dezelfde school gaan. 6.1.4 Kraken een strafbaar feit Het is te gek voor woorden dat er, om iets positiefs (tegemoet komen aan de woningnood) af te dwingen, iets negatiefs (het inbreken en bezethouden van ruimten) wettelijk wordt toegestaan. Nederland Duurzaam vindt het daarom een goede zaak dat het kraakverbod is aangenomen. Kraken is een inbreuk op het eigendomsrecht van pandeigenaren en doet afbreuk aan de maatschappij. Goed dus dat het verboden is, maar dit verbod wordt tot op heden niet goed gehandhaafd. De overheid moet dan ook strikter optreden en de Wet kraken en leegstand toe gaan passen. Volgens deze wet kunnen krakers per direct en zonder pardon uit de woning worden verwijderd en worden bestraft met een gevangenisstraf of een hoge boete. 6.1.5 Minder strikte scheiding woningen en bedrijven Nederland Duurzaam wil dat de strikte planologische scheiding tussen woonbestemmingen en bedrijventerreinen wordt opgeheven, zodat het makkelijker wordt om meerdere functies in een bestemmingplan op te nemen, waardoor woningen en kantoren makkelijker van functie kunnen wisselen.
107 | P a g i n a
Aandacht voor oude bedrijfspanden In plaats van continu nieuwe kantoren uit de grond te stampen kan er volgens Nederland Duurzaam beter worden ingezet op de renovatie van oude kantoren en bedrijfspanden. In Nederland staan namelijk gigantisch veel oude kantoren leeg. Op het moment dat er sprake is van woningnood, zou de overheid de eigenaren van deze panden kunnen benaderen om er met behulp van wooncorporaties tijdelijke woonruimte te creëren. Uiteraard moeten de bewoners het pand verlaten op het moment dat er een andere bestemming voor is gevonden. De huurbescherming zou hier dan niet moeten gelden. Ook kan worden gekeken of kantoorgebouwen permanent kunnen worden verbouwd tot woonruimte, bijvoorbeeld voor studenten. 6.1.6 Duurzamer bouwen Nederland Duurzaam wil dat alle nieuwbouw in 2020 ten minste neutraal is qua energieverbruik. Ook willen wij dat per dit tijdstip ook alle overheidsgebouwen zoveel mogelijk energieneutraal zijn. Bij duurzaam bouwen kan worden gedacht aan zeer goede isolatie en het energiezuinig maken van gebouwen, eigen energieopwekking middels zonne- of windenergie en een gescheiden systeem voor drinkwater en water voor toiletspoeling en tuinbesproeiing, waarbij voor dit laatste gebruik kan worden gemaakt van opgevangen regenwater. Daarnaast dient er uiteraard zoveel mogelijk gebruikgemaakt te worden van natuurlijke materialen, zoals natuurverf. Om te stimuleren dat woningen duurzaam worden gemaakt of dat mensen een duurzame woning kopen, kunnen fiscale maatregelen worden getroffen. Te denken valt aan het koppelen van de hypotheekrenteaftrek aan de energie-efficiency van het vastgoed of aan het verlenen van korting op de WOZ. Energierenovaties worden aangemoedigd door toepassing van een laag BTW-tarief. ofwel het door ons voorgestelde BOW-tarief. Ook zijn er 0%-leningen voor verbetering van energieefficiency van de woning. Groene daken Nederland Duurzaam pleit voor de aanleg van groene daken. Vooral in grote steden bieden groene daken grote voordelen op het gebied van duurzaamheid, milieu en woongenot. Zo dragen groene daken bij aan de waterbufferingscapaciteit, het koelen van de stad in hete zomermaanden, het verbeteren van de luchtkwaliteit en het vergroten van de biodiversiteit. Gebouwen nemen ruimte in en zorgen dus altijd voor verlies van leefgebied voor planten en dieren. Hoewel groene daken geen volwaardige vervanging zijn voor een natuurlijke habitat, kunnen ze voor planten en dieren toch belangrijk zijn De aanschafkosten zijn hoger, maar daar staat tegenover dat de dakbedekking langer meegaat dan een traditioneel dak en daarna gerecycled kan worden. Het moet voor particulieren makkelijker en aantrekkelijker worden om groene daken aan te leggen. De overheid zelf moet hierin ook participeren en op zoveel mogelijk overheidsgebouwen groene daken aanleggen. 6.1.7 Maatregelen tegen krimp Af en toe lijkt het Rijk alleen aandacht te hebben voor de Randstad; Nederland Duurzaam wil dat er meer aandacht uitgaat naar gebieden buiten de Randstad en kleine(re) kernen in het algemeen. Voor de leefbaarheid in dergelijke gebieden is het nodig dat er voldoende werk is, goede huizen, goede voorzieningen en een goede infrastructuur.
108 | P a g i n a
Gebieden zoals de huidige provincies Limburg, Zeeland en Drenthe lopen leeg. Nederland Duurzaam vindt het een overheidstaak om de werkgelegenheid in deze gebieden zoveel mogelijk te waarborgen. Het plan om allerlei regionale belastingdienstkantoren (zoals bijv. in Emmen) naar de Randstad te verplaatsen, verwijzen we daarom graag naar de prullenbak. Temeer daar het verplaatsen van dergelijke overheidskantoren naar de Randstad nog meer files, etc. in dit toch al drukbevolkte stuk Nederland betekent. Bij de aanbesteding van het spoorverkeer werden de stoptreinen in het noorden, oosten en zuiden van het land buiten beschouwing gelaten. Onacceptabel, vinden wij. Hiermee bevestigen de gevestigde partijen dat de gebieden in de periferie minder belangrijk zijn.
6.2 Natuur & recreatie Behalve dat de overheid ervoor moet zorgen dat er overal voldoende openbare voorzieningen zijn, heeft zij ook de plicht ervoor te zorgen dat er voldoende mogelijkheden zijn om dicht bij huis van natuur en recreatie te genieten. 6.2.1 Natuur Nederland Duurzaam wil niet dat er verder op natuur wordt bezuinigd. De natuur en het landschap zijn van grote waarde voor onze maatschappij. Zo voorziet de natuur ons van schone lucht en water, levert zij ons grondstoffen (bijvoorbeeld algen en hout) en speelt zij een rol op het gebied van kwaliteit van leven en recreatie. In stand houden en verbinden natuurgebieden Nederland Duurzaam vindt dat er zoveel mogelijk van de huidige natuur in stand gehouden moet worden. Verder moet er worden geïnvesteerd om daar waar mogelijk natuurgebieden zoveel mogelijk met elkaar te verbinden. Nederland Duurzaam wil in dit kader ook dat de ecoducten die gebouwd zouden worden onder het kabinet Balkenende, maar die door Rutte 1 niet gebouwd werden, alsnog gebouwd worden. Beschermde natuurgebieden in Waddenzee Nederland Duurzaam wil dat er in de Waddenzee omvangrijke natuurgebieden worden vastgelegd met een beschermde status, om natuurherstel en herstel van de visstand te bevorderen. Visserij is in deze reservaten niet toegestaan. NB. Uiteindelijk komt dit ook ten goede aan de visserij, aangezien deze afhankelijk is van een gezonde visstand. De Waddenzee moet verder worden gevrijwaard van schadelijke activiteiten als olie- en gaswinning. Walvisjacht Nederland wijst de walvisjacht pertinent af. De regering zet zich in voor een totaalverbod en treft maatregelen tegen landen die het huidige moratorium niet respecteren. Hierbij maakt zij geen enkele uitzondering. Nederland moet er bij de Europese Unie op aandringen dat geen van de deelnemende landen toestaat dat walvisjagende landen als Noorwegen of IJsland gebruikmaakt van Europese wateren voor de jacht op walvissen.
109 | P a g i n a
6.2.2
Recreatie
Groene hart moet groen blijven De Randstad moet aantrekkelijker worden om in te wonen en te recreëren. Nu werken veel mensen binnen de Randstad en wonen erbuiten. Dit zorgt voor files. Nederland Duurzaam vindt dan ok dat het zogenaamde ‘groene hart’ behoudenmoet blijven Als het aan Nederland Duurzaam ligt, blijft het groene hart groen. Daarnaast kan er gekeken worden of er nieuwe groenvoorzieningen gecreëerd kunnen worden, bijvoorbeeld op (tijdelijk) leegstaande bedrijfsterreinen. Naast het genoemde groene hart moeten ook andere basisreserves aan ‘echte natuur’ worden ontzien.
6.3 Infrastructuur en mobiliteit Een goede mobiliteit is voor onze maatschappij en economie van groot belang. Gelet op de grote impact van het gebruik van voer-, vaar- en vliegtuigen en de aanleg van nieuwe infrastructuur op natuur en milieu stelt Nederland Duurzaam dat duurzaamheid hierbij het uitgangspunt moet zijn. 6.3.1
Schoon en veilig autorijden
Lager BTW-tarief voor schonere auto’s Nederland Duurzaam wil dat de overheid weggebruikers stimuleert zo schoon mogelijk te rijden. In dat kader pleiten wij voor een lager BTW-tarief bij de aanschaf van schonere auto’s. Dit kunnen zowel elektrische auto’s zijn als auto’s die rijden op waterstof of perslucht. Momenteel gaat de meeste aandacht uit naar elektrische auto’s, terwijl in de ogen van Nederland Duurzaam persluchtauto’s de beste papieren hebben, aangezien deze minstens net zo schoon zijn en qua techniek goedkoper te produceren zijn. Auto’s op waterstof zijn redelijk risicovol, omdat waterstof onzichtbaar is, niet ruikt en ook de vlam onzichtbaar is. Meer ‘tankstations’ voor schone auto’s Voor al deze nieuwe vormen van aandrijving moet er een infrastructuur komen. Langzaamaan komen er steeds meer oplaadpunten voor elektrische auto’s, maar natuurlijk kun je ook samengeperste lucht ‘tanken’. Net zoals er dus een infrastructuur zal moeten worden uitgebouwd voor de elektrische auto, moet deze er ook komen voor de waterstofauto en zal de persluchtauto ook kunnen beschikken over een perslucht-tankstation. Het is vanuit kostenoptiek wellicht goed om daarbij niet op alle 3 tegelijk in te zetten. Een alternatief voor het opladen van elektrische auto’s zou kunnen zijn dat berijders van elektrische auto’s hun accu’s kunnen omwisselen. In Israël is dit al een groot succes. Uiteraard vraagt dit van de elektrische auto-industrie dat er gewerkt wordt aan standaarden van hanteerbare accu’s, die makkelijk in en uit te monteren zijn. NB. Zowel voor elektrische auto’s als voor perslucht- en waterstofauto’s geldt dat ze alleen zorgen voor een schoner milieu als de benodigde energie zo groen mogelijk geproduceerd wordt. Momenteel gebeurt dit nog veel met behulp van kolencentrales; dat moet dus snel veranderen! Vervuilende oude auto’s gaan wegenbelasting betalen Personenauto's die ten minste 30 jaar geleden in gebruik zijn genomen, zijn vrijgesteld van motorrijtuigenbelasting. Deze regeling is met name bedoeld voor hobbyisten die er plezier in scheppen zo nu en dan te kunnen toeren in een oldtimer.
110 | P a g i n a
De laatste jaren worden er echter op een redelijke schaal oude, vaak vervuilende auto’s geïmporteerd naar Nederland, om deze als regulier vervoermiddel te gebruiken. Nederland Duurzaam wil dat het gebruik van deze oudere en vervuilende auto’s wordt ontmoedigd, zonder dat het bezit van een echte oldtimer, waar spaarzaam mee wordt gereden, onaantrekkelijk wordt. Nederland Duurzaam stelt daarom voor alleen nog oldtimers die minder dan 5000 kilometer per jaar rijden, vrij te stellen van wegenbelasting. Nederland Duurzaam wil verder een duidelijke koppeling tussen de hoogte van de wegenbelasting en de vervuiling die de betreffende auto’s veroorzaken. Nederland Duurzaam ziet niet zozeer iets in het invoeren van milieuzones voor oude auto’s, omdat dit in de praktijk moeilijk te handhaven zal zijn. Groene golven in de bebouwde kom Zoals hierboven aangegeven is het van belang dat er een behoorlijke mate van doorstroming is. Door overal in Nederland in de bebouwde kom groene golven in te voeren op de doorgaande wegen wordt de doorstroming verbeterd. Dit komt ten goede aan de economie, het milieu en de veiligheid. Dit laatste omdat het alleen zin heeft de geadviseerde snelheid aan te houden, aangezien je anders het volgende verkeerslicht op rood aantreft. Overal schoolzones invoeren Een betere doorstroming mag nooit ten koste gaan van de veiligheid van ouders en kinderen rondom scholen. Nederland Duurzaam wil daarom dat er bij alle scholen schoolzones ingevoerd worden. Dit is al bij een deel van de scholen een realiteit, maar nog lang niet overal! Meer eenduidigheid in maximumsnelheden op de snelweg Nederland Duurzaam pleit voor meer eenduidigheid rondom de snelheden op autosnelwegen. Het is nu praktisch niet meer uit te leggen hoe hard je waar mag. Formeel is de snelheid onlangs opgehoogd naar 130 km/u, maar de borden langs de snelwegen geven nu de volgende snelheden aan: 80, 100, 120 en 130 km/u. Dit overigens los van wegwerkzaamheden, anders komen daar ook nog 70 en 90 km/u bij. Om een eind te maken aan het oerwoud van borden en de onduidelijkheid bij bestuurders, pleit Nederland Duurzaam ervoor dat er rond steden voortaan altijd 100 km/u gereden mag worden. Op alle andere plekken geldt 130 km/u, tenzij anders wordt aangegeven middels matrixborden. NB. Nederland Duurzaam was geen voorstander van de verhoging van de snelheid naar 130 km/u. Deze verhoging levert namelijk praktisch geen economische winst op, maar scheelt wel behoorlijk qua uitstoot en benzineverbruik, terwijl Nederland Duurzaam zowel de uitstoot als het energieverbruik wil terugdringen. Het terugdraaien ervan is echter een dure aangelegenheid. 6.3.2 Filebestrijding Files zijn niet enkel slecht voor de economie, maar ook slecht voor de beleving van de automobilist, de sociale omgeving (aangezien ze erg tijd consumerend zijn) en uiteraard voor het milieu. Bij een betere doorstroming is er minder uitstoot. Filebestrijding heeft dan ook voor Nederland Duurzaam prioriteit. Ontstaan van files Files ontstaan doordat er, al dan niet tijdelijk, meer aanbod van verkeer is dan de weg aankan. Over het algemeen liggen hier weersomstandigheden, wegwerkzaamheden, ongelukken of pieken in het verkeer aan ten grondslag.
111 | P a g i n a
Oplossingsrichtingen Het weer hebben we niet helemaal in de hand, al kun je door tijdige en juiste informatie weggebruikers wel beter voorlichten, waardoor er minder files ontstaan. Door wegwerkzaamheden met name ’s nachts en in het weekend uit te voeren voorkom je veel hinder. Door verder meer aandacht te besteden aan het voorkomen van ongelukken en het sneller opruimen van de weg na ongelukken, kunnen files omwille van ongelukken ook worden ingeperkt. Tevens kan het plaatsen van schermen kijkersfiles aan de andere kant voorkomen. De belangrijkste reden voor files zijn pieken in het verkeer. De pieken worden voornamelijk veroorzaakt door het woon- werkverkeer in ochtend en avond. Het verkleinen van het totaal aan woon- werkverkeer, zal derhalve behoorlijk bijdragen aan het oplossen van de files. Net als het beter spreiden van het verkeer over de dag. Meer mensen met elkaar mee te laten rijden of mensen te overtuigen dat ze met het OV of de fiets naar het werk gaan, alsook het verbeteren van de weg- en de OV-infrastructuur. Overstap naar fiets of het OV Het grootste deel van de werkenden reist momenteel per auto naar het werk. Vaak is een kleine procentuele afname van het autoverkeer al goed voor een stuk minder files. Derhalve dient de overstap naar fiets of het OV actief gepromoot te worden. Alsmede ook de verbetering van het OV. Omdat het aandeel van de mensen die met de auto naar het werk gaan procentueel erg hoog is, zal een procentueel kleine afname van het autoverkeer er in de praktijk toe leiden dat het openbaar vervoer procentueel veel meer mensen moet gaan vervoeren. Het OV zal echter moeten worden verdubbeld als slechts 10% van de autogebruikers met het OV naar zijn werk zou willen gaan. Ons spoorwegnet behoort nu al tot de drukst bereden netwerken ter wereld, waardoor dit niet helemaal haalbaar lijkt. Het oplossen van het fileleed kan dus niet enkel worden opgelost door mensen de overstap vanuit de auto naar het OV te laten maken. Het met deze reden verlagen of belasten van de woon-werk vergoedingen vindt Nederland Duurzaam dan ook ronduit een slecht idee. Een beter OV is derhalve niet het hele antwoord op de filebestrijding, maar draagt zeker bij. Geen kilometerheffing maar spreiding en voorkoming van woon-werkverkeer Nederland Duurzaam is tegen de invoering van de zogenaamde kilometerheffing. Dit systeem is erg omslachtig en duur en zal in onze optiek niet leiden tot minder files. Verder is het in onze ogen een ernstige inbreuk op onze privacy. Nederland Duurzaam wil dat bedrijven fiscale voordelen krijgen op het moment dat ze hun medewerkers toestaan flexibel met hun werktijden om te gaan of thuis te werken. Zo zal er vanzelf een betere spreiding op de wegen komen. Terugdringen geheel aan woon- werkverkeer Nederland Duurzaam wil maatregelen om het geheel aan woon- werkafstand terug te dringen. Er daarbij moeten worden gekeken om ofwel het werk dichter bij de woning te brengen, ofwel vice versa. Door de overdrachtsbelasting af te schaffen bestaat ook de kans dat mensen sneller gaan verhuizen om dichterbij hun werk te gaan wonen. In het uiterste geval zou je zelf mensen kunnen belonen om dichter bij hun werk te gaan wonen. Dit zal ook nog eens bijdragen tot het lostrekken van de woningmarkt.
112 | P a g i n a
De overheid zou verder een website kunnen faciliteren waarop mensen kunnen aangeven dat ze graag van baan willen ruilen met iemand in een andere plaats of regio. Na wederzijds goedvinden van beide werkgevers zouden werknemers zo van baan kunnen ruilen. Zo rijden er dagelijks Amsterdammers heen en weer naar het hoofdkwartier van de Rabobank in Utrecht en vice versa: Utrechters met eenzelfde functie naar het hoofdkantoor van de ABN Amro in Amsterdam. Iets dergelijks is in de jaren ’70 met landbouwgrond gebeurd: de zogenaamde ruilverkaveling! Beter benutten bestaand asfalt en verbreden wegen Veel asfalt wordt niet goed benut. Zo zijn er loze asfaltstroken en zijn wisselstroken en zogenaamde filestroken delen van de dag gesloten. Nederland Duurzaam vindt dit weggegooid geld en wil dat al het bestaande asfalt optimaal ingezet wordt, in de zin dat hierop de hele dag kan worden gereden. Gebleken is verder dat de aanleg van meer asfalt het fileprobleem behoorlijk terugdringt. Het aanleggen van meer rijstroken, het verlengen van in- en uitvoegstroken en het onderscheiden van lokaal en doorgaand verkeer is succesvol geweest. Nederland Duurzaam is daarom niet per definitie tegen meer asfalt. Hoewel meer asfalt ten koste gaat van een groenstrook, levert dit niet per definitie (meer) schade op aan het milieu. Immers, wanneer auto’s gewoon door kunnen rijden en niet langzaam rijden of steeds op hoeven trekken, wordt onnodige CO2-uitstoot voorkomen. Het beste is het echter wel wanneer er meer gebruik gemaakt wordt van gerecycled asfalt of van stil en energieopwekkend asfalt (LT-asfalt). NB. Niet alleen bij uitbreiding, maar ook bij vervanging van bestaand asfalt zou er van dergelijk asfalt gebruik gemaakt moeten worden. Zoals gezegd is de scheiding van lokaal en doorgaand verkeer succesvol gebleken. In Nederland is dit gerealiseerd door wegen naast elkaar neer te leggen; hiermee gaat er meer groen verloren. Er zou ook gedacht kunnen worden aan het boven elkaar aanleggen van wegen. In bijvoorbeeld Bangkok is dit al erg succesvol. Ter compensatie van het neerleggen van meer asfalt zou verder gekeken kunnen worden naar het planten van bomen langs de rijkswegen. Aanpakken notoire linksrijders Het lijkt wel of steeds meer automobilisten zoveel mogelijk links blijven rijden, terwijl op de rechterrijstroken in de verste verte geen voertuig valt waar te nemen. Omdat rechts inhalen niet mag in Nederland, ontstaat er ook na het verbreden van de weg door notoire linksrijders nog steeds oponthoud op de linkerbanen. Dit onnodig links rijden maakt het breder maken van wegen dus minder effectief. An sich is het natuurlijk terecht dat rechts inhalen wordt beboet, aangezien het risico’s met zich meebrengt omdat mensen dit niet verwachten. Raar is het echter dat de boete voor notoir links rijden maar op de helft ligt van het niveau van de boete voor rechts inhalen. Wellicht is het beter dit om te draaien! Er zou in elk geval beter opgetreden dienen te worden tegen deze links rijdende overtreders. 6.3.3 Openbaar vervoer Veel mensen vinden het nu niet prettig reizen met het openbaar vervoer. Veelgehoorde klachten zijn dat het OV je niet van deur tot deur brengt, niet frequent genoeg rijdt, veel ritten niet volgens de dienstregeling verlopen en daardoor aansluitingen worden gemist. Ook voelt lang niet iedereen zich volledig veilig in het OV en klaagt men over de prijs. Het OV moet verder schoon en comfortabel zijn. Verder zijn er veel klachten van mindervaliden over de toegankelijkheid. Er is dus veel werk aan de winkel.
113 | P a g i n a
Omdat het (groepsgewijs) reizen met het OV over het algemeen veel milieuvriendelijker is dan het reizen per auto, en lang niet iedereen een auto kan betalen, vindt Nederland Duurzaam dat het OV sterk moet worden geoptimaliseerd. Optimalisatie OV In deze optimalisatieslag moet er met name gekeken worden naar de frequentie waarmee het OV rijdt en naar de aansluitingen tussen de verschillende vormen van OV en aanvullende middelen om je uiteindelijk van begin- naar eindbestemming te brengen. Bovendien is het hierbij van belang dat de rit eenvoudig te plannen is (incl. de aanschaf van kaartjes). Ook moet de toegankelijkheid voor mindervaliden sterk worden verbeterd. Belangrijke voorwaarde bij dit alles is dat het OV verder goed betaalbaar blijft. Sterker nog: gelet op de eerder genoemde nadelen ten opzichte van het autogebruik, zou het uitgangspunt moet zijn dat het OV altijd goedkoper is dan de auto. Nederland Duurzaam vindt echter niet dat het OV onder de kostprijs moet worden aangeboden. Verder is het uiteraard aan de mensen zelf welk vervoermiddel ze kiezen. Vervoer van deur tot deur De auto brengt je precies waar je wilt zijn. Als je met het OV wilt concurreren met de auto, dan moet je ervoor zorgen dat er een totaalpakket wordt aangeboden van verschillende soorten openbaar (groeps)vervoer (zoals trein, bus, metro, tram, etc.) aangevuld met meer individuele middelen van vervoer zoals de OV-taxi, de Green Car en de OV-fiets. Uiteraard mag dit ook de eigen auto of fiets zijn. In die optiek is het belangrijk dat er voldoende (betaalbare) parkeerplaatsen en fietsenstallingen in de buurt van een station of halte zijn. Frequentie OV verhogen Op het moment dat het OV frequenter rijdt, zullen meer mensen geneigd zijn hiermee te reizen. Omdat bussen en treinen nu soms eens per uur gaan, moet je in je dagelijks handelen te veel rekening houden met deze tijden. De keuze zal dan eerder op de auto vallen, die je kunt pakken wanneer je wilt. Railinfrastructuur verbeteren Om de frequentie waarmee treinen rijden te verhogen en aan de andere kant treinen sneller te laten rijden, zal de huidige, drukke railinfrastructuur moeten worden verbeterd of uitgebreid. Nederland Duurzaam wil bestaand spoor zoveel mogelijk geschikt maken voor snellere treinen. Als uitbreiding nodig is, zou dit zoveel mogelijk gerealiseerd moeten worden door de aanleg van extra rails langs bestaande tracés. Dit kan wat Nederland Duurzaam betreft ook de goedkopere lightrail zijn. Ook zouden de treinen bij een beetje sneeuw moeten kunnen blijven rijden. Er dient dan ook behoorlijk te worden geïnvesteerd in het sneeuwvrij houden van de wissels. Woon-werkverkeer in de Randstad De RandstadRail verbindt momenteel al de stadscentra van Den Haag, Rotterdam en Zoetermeer en ontsluit de tussenliggende woon- en werkgebieden. De RandstadRail bestaat momenteel nog uit drie lightrailverbindingen en een snelle buslijn. Aangezien OV per lightrailverbinding goedkoper is dan over ‘normaal’ spoor, streeft Nederland Duurzaam ernaar om de RandstadRail verder uit te breiden naar de hele Randstad. Dit zou op sommige trajecten ten koste kunnen gaan van stoptreinen die er momenteel nog rijden. Hiermee wordt overigens meer ruimte geschapen voor meer en sneller intercityverkeer.
114 | P a g i n a
Snelle OV-verbindingen grote provinciale steden met Randstad via HSL of superbus Nederland Duurzaam wil dat er een net van HSL-lijnen komt dat de Randstad verbindt met grote steden in de regio. Dit ontlast de verkeersdrukte, doordat het OV een aantrekkelijk alternatief wordt voor forenzen. Zo wordt het ook aantrekkelijker om vanuit Groningen of Maastricht te gaan werken in Amsterdam, of vice versa. Dergelijke lijnen zullen bijdragen aan het tegengaan van krimp in deze regio’s en zullen ook de filedruk doen afnemen. Wat betreft het ontsluiten van het noorden bestaat al jaren het voornemen om de zogenaamde Zuiderzeelijn aan te leggen. Nederland Duurzaam pleit ervoor deze lijn, die Amsterdam en Groningen met elkaar verbindt, nu eindelijk eens aan te leggen. Deze lijn zou het volgende traject moeten volgen: Amsterdam-Schiphol – Amsterdam CS – Almere – Lelystad – Heerenveen – Drachten – Groningen. In een later stadium zou kunnen worden bekeken of deze lijn doorgetrokken zou moeten worden naar Hamburg, waar ook aangesloten wordt op het Deense netwerk. Zoals later zal worden uiteengezet pleit Nederland Duurzaam voor een uitbreiding van Schiphol bij Lelystad. Door deze lijn een halte te geven bij de dependance van Schiphol bij Lelystad wordt er een snelle verbinding tot stand gebracht tussen Schiphol en haar dependance. Als alternatief voor de HSL zou ook de zogenaamde superbus (van Wubbo Ockels) kunnen worden ingezet. Ook deze is geschikt voor snelvervoer over langere afstand. Voordeel van deze bus is dat deze zich later in het normale verkeer kan inpassen. Betere afstemming met de buurlanden Nederland Duurzaam vindt het wenselijk dat er een betere afstemming over het OV met onze buurlanden komt. Zo zijn op sommige trajecten naar Duitsland geen Nederlandse dubbeldekstreinen mogelijk en moeten mensen overstappen op een andere trein. Evenzo betaalt Nederland compensatie aan België voor het HSL-verkeer tussen Amsterdam en Brussel. Marktwerking in OV anders invullen Tot concurrentie is het in het OV maar amper gekomen. Het personenvervoer over spoor wordt in 99% van de gevallen geregeld door 1 aanbieder, de NS. Alleen een paar trajecten die door de NS zijn afgestoten, zijn door andere, regionale partijen opgepakt. Op geen enkel traject kun je echter kiezen tussen meerdere aanbieders. In het stads- en streekvervoer is er iets meer competitie: de uitvoering van het OV is hiertoe op basis van aanbesteding bij (al dan niet particuliere) OV-aanbieders terechtgekomen. Er zijn echter binnen de stad of regio geen concurrerende aanbieders. Nederland Duurzaam is van mening dat de huidige marktwerking in het OV te weinig heeft gebracht en dat het zeer waarschijnlijk is dat deze het OV duurder heeft gemaakt. Met name de uitbating van het spoor moet wat Nederland Duurzaam betreft weer in overheidshanden worden genomen. Er lijkt op het drukke railnet weinig ruimte om meerdere partijen op eenzelfde traject te laten rijden. Ook is de aanschaf van materieel een kostbare zaak. De NS en ProRail kunnen wat Nederland Duurzaam betreft op dat moment weer worden samengevoegd, ter voorkoming van de huidige miscommunicatie en fouten bij de afstemming tussen beide organisaties. De samenvoeging zal de efficiency vergroten. Voor wat het stadsvervoer betreft mogen grote gemeenten van Nederland Duurzaam zelf bepalen of zij het OV openbaar willen aanbesteden of niet. Op het vlak van het regionale busvervoer zou er wel meer marktwerking kunnen komen, waarbij meerdere maatschappijen op hetzelfde traject zouden kunnen gaan rijden. Hiermee wordt het OV wellicht goedkoper en wordt tegemoet gekomen aan de wens tot frequentere verbindingen. 115 | P a g i n a
Uiteraard dient ervoor te worden gewaakt dat ook onrendabele lijnen in het kader van de bereikbaarheid worden gehandhaafd, bijvoorbeeld door ze bij het verkopen van exploitatievergunningen te koppelen aan rendabele lijnen. Duurzaam OV Om de lucht in de steden schoon te houden is het van belang dat er zo min mogelijk uitstoot van uitlaatgassen is. Nederland Duurzaam vindt het daarom van belang dat het OV zo schoon mogelijk is. Dit moet dan ook een belangrijke eis zijn bij de aanschaf van OV-middelen of de aanbesteding van het OV. OV-chipkaart Het gebruik van de OV-chipkaart moet vriendelijker worden gemaakt. Zo moeten er meer oplaadpunten komen, net als meer in- en uitcheckpunten op perrons. Verder zouden mensen online moeten kunnen zien hoeveel saldo ze nog op hun kaart hebben staan en saldo kunnen bijschrijven. NB. Gebruikers zouden overigens ook het geld eraf moeten kunnen halen als ze dat willen. 6.3.4 Fiets Nederland heeft mede dankzij de oliecrisis in de jaren ‘70 prima fietsfaciliteiten verkregen. Nederland is vaak een voorbeeld voor andere landen als het aankomt op de infrastructuur voor fietsers. Nederland Duurzaam is hier trots op wat er op dit vlak bereikt is en wil deze faciliteiten graag verder uitbreiden. Het kan namelijk beter. We moeten blijven innoveren. Wij pleiten bijvoorbeeld voor haalbaarheidsstudies naar fietssnelwegen en een investering in een proeftraject op dit gebied. Nederland Duurzaam vindt het verder een goede zaak dat werkgevers hun werknemers eens per 3 jaar onbelast een fiets ter waarde van maximaal € 749,- kunnen vergoeden, verstrekken of ter beschikking stellen. Evenzo mag er voor met de fiets samenhangende zaken maximaal € 82,- per kalenderjaar onbelast aan de werknemer worden vergoed en verstrekt. Bedrijven mogen dit vergoeden onder een aantal voorwaarden. Zo moet de werknemer op meer dan de helft van het aantal dagen dat hij naar zijn werk reist, van de fiets gebruikmaken. Nederland Duurzaam stelt voor dit aantal dagen te verlagen, zodat dit meer dan eenderde van het woon-werkverkeer wordt. Daarnaast is de fiets is niet enkel een vervoermiddel, indirect draagt het ook bij aan het welzijn van de mens. 6.3.5 Waar nodig verzwaren dijken en waterkeringen Zoals eerder geschetst is er een verandering van het klimaat gaande die uiteindelijk leidt tot het stijgen van de zeespiegel. Nederland Duurzaam vindt dat er actief gehandeld moet worden om de gevolgen van dit veranderende klimaat te ondervangen. Alle achterstanden op het gebied van onderhoud van dijken en waterkeringen moeten zo snel mogelijk worden weggewerkt. Ook moeten er nieuwe berekeningen worden gemaakt over de sterkte en hoogte van onze waterweringen. Waar nodig moeten deze verzwaard worden. Hierop mag absoluut niet bezuinigd worden! Bescherming tegen (zout) water is van groot belang. Zo loopt Nederland enorme schade op als er land onder water zou komen te staan. Bovendien zal in geval van overstromingen vanuit de zee, de zoetwaterhuishouding in een dergelijk geval voor jaren worden verstoord. 6.3.6 Vervoer over water bevorderen Nederland Duurzaam vindt dat de binnen- en kustvaart nog meer benut moet worden voor goederenvervoer. Hierdoor kan het wegen- en railnet enigszins ontlast worden. Bovendien is vervoer over water veel schoner dan vervoer via de weg of het spoor.
116 | P a g i n a
Knelpunten in vaarroutes moeten goed in kaart gebracht worden en daarna ook verholpen worden. Hierbij valt te denken aan verdieping van rivieren en grote kanalen. Dit is dus in de eerste plaats van belang voor de scheepvaart, maar ook voor de afvoer van het door de klimaatverandering extra vrijkomende water. 6.3.7
Luchtvaart
Uitbreiding Schiphol Naast de Rotterdamse haven is Schiphol een belangrijke motor voor de Nederlandse economie. Schiphol is met de huidige 50 miljoen passagiers per jaar tot de vierde luchthaven van Europa. Om geen verkeer te verliezen aan concurrenten Frankfurt en Londen Heathrow is het van belang tijdig te investeren, zodat Schiphol mee kan groeien met de andere grote Europese luchthavens Schiphol wil de komende jaren de luchthaven uitbreiden met een 7e en 8e baan en is verder van plan de capaciteit van de terminals te verhogen. Met deze uitbreiding zou de capaciteit van de luchthaven verder worden uitgebreid naar 65 miljoen passagiers en tussen de 600.000 en 650.000 vluchten per jaar. Deze geplande uitbreiding van luchthaven Schiphol is goed voor de werkgelegenheid en gaat minstens 10.000 banen genereren. Aangezien er nu al veel overlast is onder de bewoners van de omliggende gemeenten van Schiphol, ziet Nederland Duurzaam heil in het verplaatsen van (een deel van) de uitbreiding van Schiphol naar de regionale luchthaven van Lelystad. Op het moment dat dit gepaard gaat met de aanleg van een hogesnelheidsverbinding, zou de afstand zelfs voor transferpassagiers geen probleem moeten zijn. Invoering wereldwijde vliegtax Vliegen is een behoorlijk vervuilende manier van vervoer. Dit zal het waarschijnlijk ook blijven, aangezien het moeilijk is vliegtuigen elektrisch te maken. De accu’s zijn lang niet zo ver ontwikkeld dat ze een vliegtuig lange tijd in de lucht kunnen houden, zonder ook nog eens te veel ruimte in beslag te nemen. Nederland Duurzaam ondersteunt dan ook van harte het onderzoek naar een meer milieuvriendelijke manier van vliegen. Totdat deze er is, zullen we echter een ontmoedigingsbeleid moeten voeren en alternatieven voor vliegen moeten stimuleren. Vanwege de crisis en het duurder worden van de vliegtickets heeft ook het bedrijfsleven ingezien dat het niet altijd nodig is om te vliegen; vaker wordt nu videoconferencingapparatuur ingezet. Uiteraard moedigen we dit van harte aan! Vanuit het motto ‘de vervuiler betaalt’ pleit Nederland Duurzaam voor een wereldwijde invoering van de zogenaamde vliegtax, te beginnen bij Europa. De opbrengsten hiervan zouden moeten worden besteed aan het eerder genoemde onderzoek naar het schoner vliegen. Nederland kent momenteel al een dergelijke taks, al is deze momenteel tijdelijk opgeschort. Ondanks het eerdere pleidooi voor deze tax wil Nederland Duurzaam een handhaving van de opschorting, omdat de Nederlandse vliegvelden nu te veel benadeeld worden door deze maatregel. Deze maatregel zorgt nu namelijk voor oneerlijke concurrentie.
117 | P a g i n a
