Welkom bij de Betovering, 10 dagen lang de leukste herfstvakantie van Nederland. Dit jaar zijn er weer heel erg veel voorstellingen en workshops. Uit Nederland, maar ook uit Spanje, België, Frankrijk, Duitsland en Engeland. Ik was zelf laatst in een ver land. Ik was daar op bezoek bij kinderen die heel anders leven dan jullie. Ze wonen in een tent. En ze hebben een matras om op te slapen. Maar ze hebben geen tafel, stoel of badkamer. Geen speelgoed en geen fiets. Geen Wii en geen iPad. Je zou bijna denken: deze kinderen hebben niets. Maar dat is toch niet waar. Wat me zo opviel was dat deze kinderen, net als mijn eigen kinderen en net als jullie, verhalen hebben die ze graag willen vertellen. Verhalen die gehoord moeten worden. En net als jullie hebben ze dromen. In hun leven zijn de dagen soms best lastig of saai. Maar ze maken muziek. Ze zingen en stampen ritmes op de grond. Zo vertellen ze hun verhaal. En terwijl ze muziek maken, dromen ze even weg uit het echte leven. Want dat is wat er gebeurt als je muziek maakt, zelf danst of tekent. Door dat te doen, gaat er een soort luikje open. Een luikje naar het kamertje in jezelf, waar al je dromen en verhalen liggen. Over dat je later beroemd wil worden bijvoorbeeld. Over je knotsgekke moeder. Over een wereld zonder pijn. Over dat je kan vliegen. Of dat alle schapen gekleurde billen hebben. In dat kamertje liggen niet de verhalen over wat je elke dag al ziet en doet. Er liggen juist verhalen en dromen over dingen die in het echt misschien niet kunnen, of niet bij jou gebeuren. Maar daar ineens wél. Ik geloof dat je verhalen en dromen geen bedrog zijn. Maar dat ze ons juist heel veel vertellen over wie je écht van binnen bent. Als je naar een voorstelling gaat of een kunstwerk bekijkt, dan zie je eigenlijk de verhalen en dromen die eerst bij iemand anders in zijn hoofd of in het hart zaten. En waar zij toen een voorstelling van hebben gemaakt, of een kunstwerk. Je zult merken dat je niet alleen bent. Je zult dingen zien die je misschien niet meteen begrijpt, maar waardoor je wel ineens supergoede nieuwe ideeën krijgt. Je zult je verbazen over mooie nieuwe werelden die je ziet, waar je aan mee wil doen. Je hebt vast gezien dat er dit jaar een wereldbol op ons affiche staat. Die kennen jullie natuurlijk wel, met al die verschillende landen. Maar weet je ook dat er nog andere werelden zijn? Zoals die van toneel. Of Tapatoe, de kinderstad die jullie hier gaan bouwen. Én natuurlijk de wereld van je eigen fantasie. Kunst brengt je naar die andere werelden. Daar kom je in contact met andere mensen, andere ideeën, andere dromen en daar gelden andere regels. En als je eens probeert vanaf zo’n andere wereld, van een afstandje, naar de gewone wereld te kijken, dan zul je merken dat je alles veel beter overziet. Genoeg gepraat, we gaan dadelijk kijken naar een verhaal uit Spanje. ‘Capas’ van Compania de Circo EIA’. En vergeet nooit: ieder kind heeft dat kamertje waar dromen en verhalen liggen en waar álles kan. Of je nou arm bent of rijk, of je nou hier woont of in het Midden-Oosten. Je hoeft alleen maar het luikje in jezelf naar die kamer open te zetten. En de Betovering helpt je om dat luikje wagenwijd open te zetten. Tien dagen lang De Betovering, dat wordt een bálzaal vol dromen en verhalen die we komende 10 dagen aan elkaar gaan laten zien. Heel veel plezier allemaal! Op e ni ng s sp ee c h, B etov e r in g 20 13
Stichting De Betovering Den Haag, december 2013
VOORWOORD. Hierbij presenteren we u het jaarverslag 2013 van Stichting de Betovering. Via deze weg willen wij een ieder die heeft meegewerkt aan het realiseren van de Betovering 2013 hartelijk danken voor zijn en/of haar bijdrage, in welke vorm dan ook. Van vrijdag 18 tot en met zondag 27 oktober ademde elke hoek van Den Haag “De Betovering.” Voor het veertiende jaar stond de herfstvakantie volledig in het teken van kunst voor kinderen. Met 296 voorstellingen en workshops op 36 Haagse locaties, 12 verschillende buitenlandse voorstellingen en ruim 3140 extra bezoekers ten opzichte van de vorige editie, zinderde de stad van toneel, dans, muziek, beeldende kunst, film, workshops en veel meer. Lezers met weinig tijd wijzen we graag op onderstaande kengetallen: -
-
20.723 bezoekers 296 programmaonderdelen: 185* voorstellingen, 102** workshops, 9 dagen een bruisend festivalhart met een doorlopend programma van installaties en workshops en een besloten workshoptraject voor kinderen voorafgaand aan het festival dat leidde tot een kindercampagne. 49 uitvoeringen van 12 verschillende voorstellingen van gezelschappen uit het buitenland 36 deelnemende locaties 10 dagen tijdens de herfstvakantie 80% bezetting 47% van de bezoekers komt buiten de Betovering zelden tot nooit in een theater of museum met hun kinderen 16% van de bezoekers heeft een niet-Nederlandse achtergrond (9% niet-Westers, 7% Westers) 4% van de bezoekers heeft een Ooievaarspas (pas voor de minder draagkrachtige Hagenaar) 39% van de bezoekers komt van buiten Den Haag (29% uit de regio Haaglanden en 10% van buiten de regio) De netto recettes bedroegen ca. € 96.553,-. Bij de locaties waar de Betovering financieel niet participeerde werd een additionele € 12.414,- aan netto recettes gegenereerd.
Toelichting bij de telling: * De gedurende negen dagen doorlopende voorstelling (11.00 -17.00 uur) Uit een Doosje is als negen voorstellingen gerekend. _______________________________________________________________________________________________________________ Jaarverslag 2013 / PAG. 2
De gedurende negen dagen doorlopende voorstelling Knol d’Amour op de Grote Markt is als negen voorstellingen gerekend. De kleine verrassingsoptredens in het festivalcentrum, Bijenkorf en de V&D en bij de inloop van voorstellingen in verschillende theaterlocaties zijn niet meegerekend. ** De gedurende zeven dagen doorlopende workshop (11.00 -17.00 uur) Speelobjecten en Speellandschap ‘Sterrennacht’ haken waarbij de resultaten bijdroegen aan een kunstwerk in het Atrium is als 7 workshops gerekend. En het de gedurende negen dagen doorlopende festivalcentrum is als negen workshops gerekend.
Suzanne Verboeket
_______________________________________________________________________________________________________________ Jaarverslag 2013 / PAG. 3
INHOUDSOPGAVE. INLEIDING- DE BETOVERING ALGEMEEN
5
PROGRAMMERING
6
PUBLIEKSBEREIK
10
LOCATIES
10
TOEGANGSPRIJS
11
PROMOTIE EN PUBLICITEIT
11
FINANCIEN
14
ORGANISATIE
15
TOT SLOT
16
BIJLAGE (1): Mediabereik
_______________________________________________________________________________________________________________ Jaarverslag 2013 / PAG. 4
INLEIDING - DE BETOVERING ALGEMEEN. De Betovering is het jaarlijkse internationale kunstfestival voor de jeugd (2-12 jaar) dat zich afspeelt in bijna alle podia en musea in Den Haag. Dit publieksfestival duurt tien dagen en vindt plaats tijdens de herfstvakantie. Het festival laat kinderen in hun vrije tijd actief, receptief en reflectief kennismaken met kwalitatief hoogwaardig en toegankelijk werk van professionele kunstenaars en wil hiermee bijdragen aan de ontwikkeling van een zo breed mogelijk samengestelde groep kinderen. De nadruk van de festivalprogrammering ligt op de podiumkunsten. De voorstellingen worden geselecteerd uit het aanwezige aanbod. Het accent ligt daarbij op producties van professionele, landelijk gesubsidieerde theater- en dansgezelschappen voor de jeugd, veelal afkomstig uit Nederland en België. Ook worden voorstellingen uit andere landen naar Den Haag gehaald. Naast de voorstellingen presenteert het festival een uitgebreid workshopprogramma, enkele installaties/beeldende kunstobjecten en een levendig festivalcentrum met een doorlopend karakter. De workshops, vaak op maat voor het festival gemaakt, zijn meestal inhoudelijk gekoppeld aan voorstellingen of begeleid museum- of galeriebezoek. Ze zorgen voor verdieping en reflectie. De doelgroep van het festival is breed samengesteld en bevat kinderen (en ouders) uit alle delen van de stad en regio, uit alle lagen van de bevolking, van Nederlandse en buitenlandse herkomst. De kernwaarden van de Betovering zijn: 1) kwaliteit; 2) het publiek (kinderen) als uitgangspunt; 3) internationaal. We zijn ervan overtuigd dat cultuurdeelname buiten schooltijd een essentiële aanvulling is op binnenschoolse cultuureducatie. Kinderen doen met de Betovering de ervaring op om van huis uit naar het theater te gaan, ze leren dat cultuurdeelname en reflectie hierop een vorm van vrijetijdsbesteding is, waarvoor en waarbinnen ze individueel kunnen kiezen. Dit heeft alles te maken met gewoontevorming, met cultuur, met identiteitsontwikkeling en zelfbewustzijn. De Betovering heeft de afgelopen jaren een sterke groei doorgemaakt. In omvang, de artistieke kwaliteit is beter geworden en het aantal bezoekers is de afgelopen vier jaar weer verdubbeld. In 2013 stonden 185 voorstellingen uit binnen- en buitenland op het programma en 111 workshops, en trok het festival 20.723 bezoekers waarvan 47% aangaf zelden tot nooit buiten de Betovering met hun kinderen in een theater of museum te komen. De Betovering programmeert, organiseert, stimuleert en stuurt. Het is een samenwerkingsverband dat zo’n veertig Haagse culturele organisaties bindt. Het festival zet in de stad een beweging in gang, die ook doorklinkt buiten de festivalperiode. De Betovering is daardoor te beschouwen als een movement. De organisatoren van de Betovering zijn in dit proces de drijvende kracht. Ze leveren toegevoegde waarde door hun rol in de internationalisering en de kwaliteitsontwikkeling van het aanbod. Ook de omvang, samenhang en het evenwicht binnen het aanbod, de betaalbare entreeprijzen, de koppelingen van workshops met voorstellingen/museumbezoek en de grote diversiteit aan locaties en disciplines geven een meerwaarde. Hiermee onderscheidt het festival zich van (een publicitaire bundeling van) het reguliere aanbod. De afgelopen jaren heeft de Betovering aangetoond dat hier veel publiek voor is. Het bezoekersaantal groeide van 5.600 in 2008 tot 20.723 in 2013. In 2013 vond het festival voor de veertiende keer plaats. Van 18 tot en met 27 oktober sprankelden 36 locaties in Den Haag en Voorburg met voorstellingen en workshops voor kinderen. We hebben in onze strategie onderstaande onderdelen prioriteit gegeven, met 2010 als uitgangsjaar: Capaciteitsuitbreiding met 2.000 stoelen per jaar; Internationale voorstellingen uitbreiden met één per jaar; Blijvende inzet voor kinderen met lage cultuurparticipatie en kinderen van niet-Nederlandse afkomst, ook in de wijken; Focus op B2B marketing, het vinden en behouden van financiële partners die de groei mee mogelijk maken, het aantal financiële partners beheersbaar houden, cultureel ondernemend denken.
_______________________________________________________________________________________________________________ Jaarverslag 2013 / PAG. 5
PROGRAMMERING. De openingsavond Terwijl het publiek in blij makende getale binnenkwam, rolde circus artieste Wietske Vogels, net-afgestudeerd aan de opleiding Circus and Performance Art te Tilburg, haar zwart-wit geblokte vloertje uit in de foyer van Theater aan het Spui. Met haar vrolijke -licht absurde- act Whoops (hoepels en ringmanipulatie) bracht ze de stemming er meteen goed in. De dansers van ARCH8/Erik Kaiel namen aansluitend het stokje - en de hele foyer - van Wietske over. Via een ongewoon parcours over barkrukken, langs en tegen de muren en zelfs op schoot bij bezoekers, dansten zij zich een weg door het publiek en gaven hiermee een inkijkje in het dansparcours Murikamification, dat later in de Betoveringweek op het programma zou staan. De dertienjarige Jaap Fischer, leerling van Theaterschool Rabarber en onze jongste spreekstalmeester ooit, presenteerde op hartverwarmende wijze de avond. Nadat hij het achtereenvolgens het woord had gegeven aan wethouder Marjolein de Jong en de festivaldirecteur nodigde hij het publiek uit voor de openingsvoorstelling van het Catalaanse gezelschap Compañia de circo Eia. Dit circusgezelschap won met hun eerste voorstelling Capas in Spanje alle prijzen die er te winnen zijn. Na afloop konden de kinderen kiezen voor een workshop hoelahoep in de foyer onder leiding van Wietske Vogels of een beeldende workshop in de kleine zaal onder leiding van Maxtak, terwijl de volwassenen napraatten in de foyer. De veertiende editie was geopend!
De kern Er stonden 185 voorstellingen en 102 workshops in het kernprogramma. Voor de programmering van de Betovering hebben we weer de mooiste voorstellingen uit binnen- en buitenland naar Den Haag gehaald waarbij een accent lag op producties van nationaal gesubsidieerde jeugdtheater - en dansgezelschappen. De workshops werden voor het overgrote deel speciaal voor het festival ontwikkeld en altijd gegeven door professionele vakdocenten en kunstenaars. De workshops waren veelal gekoppeld aan de voorstellingen en exposities in musea en galeries. Nederlandse voorstellingen De Nederlandse voorstellingen die op het programma stonden waren -de dansvoorstellingen Doornroos van Danstheater Adentro, Droomstad van De Dansers, Flamenkita van Samba Salad, Het Grote Schaakspel van Lonneke van Leth producties, Mix van Mats van Introdans, Wild Thing van Maas theater en dans, Ensemble voor de Jeugd en het dansparcours Murikamification van Arch8 & Erik Kaiel; -het concert Koffieconcert? Limonadeconcert! van Elsbet Remijn en studenten van het Koninklijk Conservatorium; -de mini-concerten Peuterparels van MEMO; -de muziektheater-voorstellingen De Olifant van Troupe A'dour, Ik ben een goochelaar van MaxTak, Yurko én Nichego van Theatergroep Wie Walvis, De Gebroeders Kist van Oorkaan & Percossa en De Mannen van Minsk van Oorkaan & Matangi Quartet; -de muziekvoorstelling 4Beat van Tam Tam producties & Lucas van Merwijk; -de installatie-voorstelling Knol d’Amour van Superhallo; -de voorstellingen Andere Koek van Koeterwaals, Buurman en Buurman beginnen voor zichzelf! van Theater Familie BV, De rode schoentjes van MATZER Theaterproducties, Een broer om in te bijten van Theatergroep Fien, Gezocht: konijn van Maas theater en dans, Hotel Perdu van Het Houten Huis, Niet Wiet, wel Nel van Hoge Fronten/Tmg. Lap (NL/BE), Op een klein stationnetje van Tg. Winterberg,
_______________________________________________________________________________________________________________ Jaarverslag 2013 / PAG. 6
Roza in Reuzenland van Theaterschool Rabarber, Villa Kakelbont van Theater Gnaffel, Vrouw Holle van Koekla, Wolfje van Arthur Geesing, en Zevenslapers van Kooman’s Poppentheater. Naast de theater- en dansvoorstellingen stonden vijf filmhuisfilms op het programma: Een weekje weg (FR 2011), Laban, het allerliefste spookje (SE 2008), Mirakel (DK 2000), Patatje Oorlog (NL 2011) en Waar is Knoester? (NO 2011). N.B. De voorstelling Een broer om in te bijten ging in première tijdens de Betovering.
Gezelschappen uit het buitenland Dit jaar waren er 49 uitvoeringen van 12 verschillende voorstellingen van gezelschappen uit het buitenland. De internationale voorstellingen kwamen dit jaar uit Spanje, Italië, Schotland, Frankrijk, Engeland, België en Duitsland: de dansvoorstellingen (1*) Babayaga van Compagnia TPO (IT), (2) Lekkere trek! (Mampf!) van Tanzfuchs PRODUKTION/Barbara Fuchs (DE), de mini-voorstelling (3*) Uit een doosje van Figurentheater Tal en Thee (BE), de muziektheatervoorstelling (4) Gelukkig genoeg! van Pantalone (BE), (5) Capas van Compañia de circo Eia (ES), (6*) Fragiel (Fragile) van Le Clan des songes (FR), (7) Niet Wiet, wel Nel - Hoge Fronten & Tmg. Lap (NL/BE), (8) Ploink (Rawums (:) ) van Florschütz & Döhnert (DE), (9*) Potato needs a bath van Shona Reppe Puppets (SCO) in het Engels, (10*) Wit (White) van Catherine Wheels Theatre Company (UK), (11*) Zap, Zapper, Zapst! 4hoog productiehuis (BE) en tot slot de dus geannuleerde voorstelling (12*) Métro Boulot Dodo van Nevski Prospekt (BE). Bij het selecteren van de internationale voorstellingen speelt de taligheid natuurlijk altijd een grote rol. In eerste instantie kijken we naar voorstellingen die taalloos zijn. Maar soms vind je een talige voorstelling waarvan je vindt dat Nederland die toch écht moet zien. Zo werd de Schotse voorstelling Potato needs a bath gespeeld in het Engels. Eén internationale productie is helaas op het laatste moment wegens ziekte geannuleerd: Metro Boulot Dodo van Nevski Prospekt (BE). Voor de uitvoeringen van deze voorstelling is vervanging gevonden in de Nederlandse voorstellingen Huis op hol! Van Wietske Vogels en Villa Kakelbont van Gnaffel. Laatst genoemde stond al geprogrammeerd in het Laak theater en is bereid gevonden extra voorstellingen te spelen in Theater aan het Spui. N.B. De zeven voorstellingen met een asterisk gingen tijdens de Betovering in Nederlandse première.
_______________________________________________________________________________________________________________ Jaarverslag 2013 / PAG. 7
Workshops Tijdens de workshops gingen de kinderen zelf aan de slag. De beeldende, theater- film- en dansworkshops waren veelal gekoppeld aan de bezochte voorstelling, galerie of museum. Tijdens een logeernachtje in het Kinderboekenmuseum maakten de kinderen theater met schrijfster Tosca Menten. In het Atrium van het stadhuis in Den Haag leerden ze hoe ze van oude T-shirts draden konden maken en haakten daarvan cirkels in de kleuren van Sterrennacht van Vincent van Gogh. Deze cirkels vormden tezamen een groeiend kleurrijk speellandschap. In het Gemeentemuseum ontwierpen de kinderen een Coco Chanel jurkje voor hun eigen Barbie. Natuurorganisatie Kust & Zee bouwde in het Atrium samen met de kinderen aan een gigantische kwal van zwerfvuil verzameld op het Scheveningse strand. In de Grafische werkplaats konden de kinderen de techniek van het zeefdrukken leren en in Museum Meermanno maakten de kinderen een uitklapstrip ter grootte van een luciferdoosje (Comic in a box!). En het kunstenaarscollectief Art-S-Cool bood meerdere beeldende workshops aan bij de voorstellingen. Ook konden de kinderen tijdens het festival proeflessen toneel spelen volgen; zelf ‘de vloer op’ zoals in het gelijknamige populaire televisieprogramma; een inkijkje krijgen in het werk van een filmconservator in een echt filmatelier; hun mooiste herinneringen verbeelden in dans onder leiding van het Nederlands Dans Theater en meedoen aan een meerdaags workshoptraject onder leiding van NTjong dat resulteerde in een heuse presentatie voor publiek in de studio van Theater aan het Spui. Twaalf kinderen uit de Schilderswijk kregen voorafgaand aan het festival een workshop van een halve dag in de Grafische Werkplaats. Zij ontwierpen hun eigen Betovering affiches die vervolgens werden doorgedrukt en vier weken lang in alle Haagse trams hingen. Dit was een onderdeel van de partnership overeenkomst met onze sponsor DAK-kindercentra. Festivalhart Ook dit jaar was Theater aan het Spui dé plek waar kinderen met hun ouders of begeleiders rondom de voorstellingen in de festivalstemming bleven, ervaringen uitwisselden, elkaar tips gaven en voorstellingen bespraken. Het theater was negen dagen lang omgetoverd tot Tapatoe kinderstad met tussen 11.00 uur en 17.00 uur een doorlopend programma met workshops, eten & drinken en kleine optredens. Buiten Theater aan het Spui, op het Spuipleintje, kwam het publiek direct in de festivalsfeer. Zittend aan een reuzen-picknicktafel genietend van een heerlijk biologisch rood frietje met blauwe mayonaise, of vervend met E-nummers aan een mini-kunstwerkje op eetbaar papier, beiden van Junkfood. In de grote “kijkdoos” ernaast konden ze genieten van de vier minuten durende minivoorstelling Uit een doosje van figurentheater Tal & Thee. Het plein was in het eerste weekend tevens het vertrekpunt voor het dansparcours Murikamifikation. Erik Kaiel en zijn vier dansers zetten het centrum van Den Haag volledig naar hun hand en lieten het publiek en de toevallige voorbijgangers in vrolijke verwarring achter. Eenmaal binnen klonk het festivalcentrum als een oude fabriek: krakend, sissend, ratelend, piepend en tikkend. Kinderen in opperste concentratie aan het werk in de diverse workshops componeerden deze muziek. Van meegebrachte oude kleding en restmaterialen maakten kinderen aan de ‘lopende band’ nieuwe tassen, oorbellen of trompetten. Bij zeefdrukken werden meegebracht T-shirts, spijkerbroeken of de even daarvoor gemaakte tas versierd met een Djimmie (het beeldmerk – het witte hondje- van de Betovering). Vrolijk gekleurde buttons op de kleding, gedrukt aan de buttontafel, maakten het plaatje af. In de grote zaal nam het bouwen grotere vormen aan. _______________________________________________________________________________________________________________ Jaarverslag 2013 / PAG. 8
Hier bouwden de kinderen aan eigen kartonnen winkeltjes en op de laatste zondag gingen de winkeltjes open. Een vrijmarkt waar gehandeld werd in dromen, Marokkaanse én Nederlandse pannenkoeken en een heuse tandenpoets-service. Ook het Kindermuseum Tapatoe opende de laatste zondag de deuren met een tentoonstelling van ontelbare witte sculpturen die gedurende de hele week door de kinderen waren gemaakt in de Beelden workshop onder leiding van Dak kindercentra. Glimmend van trots leidden de kinderen de mama’s, ooms en oma’s naar hun eigen gecreëerde kunstwerk, dat vervolgens mee naar huis mocht worden genomen. Maar er was meer in de foyer. Zo leerden de kinderen met de ogen dicht tekenen van illustrator Bert Dekker in zijn Grote Tak Teken Show en traden gezelschappen als Maas theater en dans, Wietske Vogels en Maxtak met korte previews op. Een groot aantal kinderen en ouders kwam meerdere dagen terug om verder te werken aan het winkeltje. Ook al was het soms even zoeken tussen de groeiende muren van gestapelde winkeltjes. We kregen van veel ouders terug dat het zo bijzonder was om eens lange tijd samen met hun kind ergens aan te werken. Iets wat er in de rest van het jaar ‘eigenlijk nooit van komt.’ Randprogrammering door professionals en door kinderen Bij de in- of uitloop van voorstellingen waren er vaak verrassingsoptredens. Het jonge acrobatische duo Strange Birds verraste het publiek met acrobatische toeren die elkaar in hoog tempo afwisselden. Voor de kinderen die de opening gemist hadden gaf Wietske Vogels opnieuw acte de présence met haar vrolijke - licht absurde - act Whoops (hoepels en ringmanipulatie). Natuurlijk was ook onze eigen mascotte Djimmie met de Rokkendame regelmatig aanwezig. Bij enkele voorstellingen voor de allerkleinsten hebben we de installatie Pieterpeuterpad als randprogrammering geplaatst. Dat talent al jong zichtbaar is, bewezen de kinderen van circuswerkplaats Circasso en van de vioolklas Suzuki Den Haag met hun inloopacts. Ontroerend en betoverend voor zowel de kinderen als de volwassenen.
_______________________________________________________________________________________________________________ Jaarverslag 2013 / PAG. 9
PUBLIEKSBEREIK. In de periode 2008-2013 heeft de Betovering een aanzienlijke groei doorgemaakt. Het bezoekersaantal is gegroeid van 5.600 bezoekers in 2008 tot 20.723 in 2013 . De Betovering bereikt een breed scala van 2 t/m 12-jarigen, onder wie kinderen van cultuurminnende Hagenaars, kinderen van expats, kinderen uit wijken met geringe cultuurdeelname, maar ook bezoekers van buiten de stad. Van ons publiek in 2013 had 16% een niet-Nederlandse achtergrond (7% westers, 9% niet-westers), was 4% in het bezit van een Ooievaarspas (voor de minder draagkrachtige Hagenaar) en kwam 39% van buiten Den Haag (29% uit de regio Haaglanden en 10% van buiten de regio). De extra inspanningen die we leverden om publiek te bereiken dat normaal niet of nauwelijks naar het theater gaat, resulteerden erin dat 47% van ons publiek bestaat uit mensen die zelden (39%) tot nooit (8%) buiten de Betovering met hun kinderen in een theater of museum komen. Bij voorstellingen waren ook (begeleidende) volwassenen van harte welkom. Bij de workshops werd de ouders veelal juist gevraagd om de kinderen niet te begeleiden, zodat ruimte gegeven kan worden aan de kinderen en hun vrije expressie. Het publiek beoordeelde het festival met een 8,7. Met 20.723 bezoekers overtrof het festival de bezoekcijfers van het afgelopen jaar met ruim 3140, oftewel met 18%! Blijkbaar is onze ambitie terecht om de capaciteit steeds weer te vergroten. De bezetting van workshops en voorstellingen liep redelijk gelijk op en we kwamen uit op een gemiddelde bezettingsgraad van 80%. We merken wederom wel dat, hoe jonger de doelgroep, hoe sneller de voorstellingen en workshops uitverkocht zijn. Een grappig detail dat ons ter ore kwam: Een meisje van 10 mocht kiezen van haar moeder, óf een weekje samen naar de zon op Aruba, óf een herfstvakantie Betovering. Ze was bij ons…
LOCATIES. Dit jaar waren er 36 festivallocaties: Diamant Theater, De Grote Markt, theater De Vaillant, Dr. Anton Philipszaal, Koninklijke Schouwburg, Laaktheater, Lucent Danstheater, Theater aan het Spui, Theater Dakota, De Nieuwe Regentes, Theater Ludens, Theater Diligentia, Theater Merlijn, Atrium Den Haag, Filmhuis Den Haag, de studio’s van het Nederlands Dans Theater, Theaterschool Rabarber, Bibliotheek Centrum, Bibliotheek Haagse Hout, Bibliotheek Laakkwartier, Bibliotheek Leidschenveen, Bibliotheek Loosduinen, Bibliotheek Nieuw Waldeck, Bibliotheek Scheveningen, Bibliotheek Transvaalkwartier, Bibliotheek Wateringse Veld, Bibliotheek Ypenburg, Gemeentemuseum Den Haag, Haags Historisch Museum, Heden, Kinderboekenmuseum, Museum Meermanno, Museum de Gevangenpoort, Literair Theater Branoul, Kooman’s Poppentheater en de Grafische werkplaats. De diversiteit aan locaties was groot. Enerzijds was dit noodzakelijk om de vele activiteiten te kunnen huisvesten in een relatief korte periode. Anderzijds komen verschillende activiteiten op verschillende locaties beter tot hun recht en speelt het potentiële publiek een rol bij de keuze van verschillende locaties. Ook hebben de meeste theaters al een eigen publiek, imago en eigen publiciteitskanalen waar we dankbaar gebruik van kunnen maken. Om andere doelgroepen te bereiken wordt er voor gekozen om ook op locaties te programmeren die juist geen theater zijn, of voor locaties die in een specifieke wijk liggen, zoals de wijkbibliotheken. Theater De Nieuwe Regentes is voor het Valkenbos- en Regentessekwartier wat theater De Vaillant is voor de Schilderswijk, Theater Dakota voor stadsdeel Escamp, het Laaktheater voor het Laakkwartier en het Diamant Theater voor Mariahoeve; prettige wijktheaters met een laagdrempelig karakter waar we nieuw publiek bereiken. Een leuke ontwikkeling is dat Bureau Binnenstad haar interesse heeft uitgesproken voor samenwerking in de toekomst, naar aanleiding van onze samenwerking met de Grote Markt dit jaar. Dit heeft in de huidige editie geresulteerd in een paar last-minute georganiseerde verrassingsacts bij de V&D en de Bijenkorf, maar zou kunnen leiden tot een wezenlijkere samenwerking. Iets dat ons erg gelukkig maakte was de volledige vanzelfsprekendheid waarmee de locaties elkaar onbezoldigd balletvloeren, zitzakken, peuterbankjes en zelfs personeel uitleenden om gezamenlijk de klus te kunnen klaren. _______________________________________________________________________________________________________________ Jaarverslag 2013 / PAG. 10
TOEGANGSPRIJS. De prijsstelling van het festival vraagt om nuances. Enerzijds weten we uit publieksonderzoek dat de lage entreeprijzen een belangrijke factor is voor het publiek om naar de Betovering te komen en dus de toegankelijkheid vergroot, aan de andere kant willen we publiek dat het kán betalen een reële entreeprijs rekenen. In de wijkbibliotheken in de minder welgestelde wijken komen veel bezoekers uit de directe omgeving die bovendien aangeven dat de entreeprijs voor hen een heel belangrijk criterium is. We besloten daar de gratis toegang te handhaven. Dat is ook te verantwoorden omdat de publieksomstandigheden er het minst gunstig zijn, waardoor mensen die meer te besteden hebben wellicht voor andere locaties met een hogere entree kiezen. De Betovering kwam tot het volgende prijsbeleid: Gratis: voorstellingen in bibliotheken, toegang tot het festivalhart en het slotevenement in Atrium Den Haag; Standaardprijs € 6,00: voor de meeste producties en workshops; Hogere prijs voor het meerdaags workshoptraject, de night at the museum, twee duurdere voorstellingen en de films; Ooievaarspashouders (een pas voor de minder draagkrachtige Hagenaar) krijgen 50% korting op alle voorstellingen en workshops. Twee vrijkaarten per ontvanger van een voedselbank-pakket voor een voorstelling of workshop die op de dag van uitvoering nog niet uitverkocht was.
PROMOTIE EN PUBLICITEIT. o
Programmaboekjes: 130.000 programmaboekjes werden dit jaar verspreid onder alle basisschoolleerlingen in Den Haag, en enkele randgemeenten zoals Delft, Wassenaar, Zoetermeer en Rijswijk. Ook werden boekjes verspreid bij buurthuizen, buitenschoolse opvang, kinderwinkels, bibliotheken, culturele instellingen, en dansscholen. In de voedselbank pakketten in de regio Haaglanden is de week voorafgaand aan de Betovering ook een Betovering brochure en een voucher, vanuit meerdere aanbieders, meegegaan. Met die voucher konden ze twee Betovering activiteiten, die op de dag van uitvoering nog niet uitverkocht waren, gratis bezoeken.
o
Mini-programmaboekje: Een Engelstalig boekje met een selectie uit het programma dat interessant is voor anderstaligen, werd gericht verspreid.
o
Nieuwe website De website biedt de mogelijkheid gericht te zoeken en te sorteren binnen het programma, bevat een Engelstalig deel en biedt naast de informatie uit het programmaboekje ook extra informatie zoals de beschikbaarheid van kaartjes, Youtube filmpjes van voorstellingen, nieuwsberichten en de resultaten van sommige workshops.
o
Social Media We zijn verder gegaan met de social media. Met name Facebook kreeg de functie die we hoopten en heeft inmiddels 1240 likes. Ga vooral eens kijken.
o
Citydressing: Iedereen die de stad binnenkwam kon er niet omheen dat de Betovering voor de deur stond: er waren filmprojecties op het Strijkijzer, een enorm banier op het Centraal Station en billboards langs de snelweg waar automobilisten de stad binnenkomen. Extra zichtbaarheid in de stad werd gerealiseerd met beachflags bij de voordeur van iedere deelnemende locatie, een Betoveringkubus voor de Koninklijke Schouwburg en een Betovering-spandoek op de Grote Markt.
_______________________________________________________________________________________________________________ Jaarverslag 2013 / PAG. 11
Op tientallen plekken zoals voor het Centraal Station, bij het Malieveld en op de Plaats wapperden Betovering-vlaggen. Affiches hingen overal in de stad en op driehoeksborden. In de trams hingen Betovering-affiches die door kinderen gemaakt waren. En dan was er natuurlijk de rondlopende mascotte van de Betovering (Djimmie, de witte, meer dan twee meter lange hond) met de rokkendame die Djimmie traditiegetrouw begeleidt en met kleine poppetjes één-op-één verhaaltjes met de kinderen uitspeelt. De kinderen deden zélf aan een mobiele vorm van citydressing, door hun Betovering-buttons te dragen die ze bij een bezochte voorstelling of workshop gekregen hadden, en in het festivalhart afgemaakt hadden.
o
Voor free publicity is lokale en bovenlokale pers benaderd: Persberichten werden per e-mail naar radio, televisie, gedrukte pers en internetredacties gestuurd. De voor ons meest relevante media kregen ook een persbericht en een programmakrant per post, een uitnodiging voor het festival en werden nagebeld. Bijzondere aandacht is besteed aan de media voor expats in Den Haag. De algemene informatie over het festival en de voorstellingsinformatie van de taalarme voorstellingen werd vertaald in het Engels en gepubliceerd op een aantal door deze doelgroep frequent bezochte websites en online communities. Voor een uitgebreid overzicht van het mediabereik (voor zover wij konden achterhalen) verwijs ik u naar de bijlage mediabereik.
o
Mailing Mailing naar ons eigen bestand. Per e-mail zodra het programma online was en per post het programmaboekje naar onze relaties waarvan we de postadressen hebben. Ons adressenbestand werd weer uitgebreid omdat mensen hun gegevens achterlieten op de site, of bij de enquêtes, in beide gevallen met de expliciete vraag om op de hoogte gehouden te worden van het aanbod.
o
Publiciteit via de deelnemende locaties Alle deelnemende locaties namen het festival op in hun programma-aanbod en in hun eigen publiciteitsuitingen. Gedurende het festival werden de locaties feestelijk versierd met raamstickers, affiches, rolbanieren, deurmatten en vlaggenlijnen.
o
Het actief betrekken van bijzonder gewenst publiek: Een aantal jaren geleden hadden we in de stad een erg succesvol imago op het gebied van bereiken van bijzonder gewenst publiek. Bijzonder gewenst zijn die bezoekers die buiten de Betovering zelden tot nooit in een theater of museum komen. Daarom creëerden we de afgelopen jaren een hecht netwerk met enthousiaste individuen, sleutelfiguren, die toegang hebben tot mensen voor wie de gebruikelijke communicatiemiddelen onvoldoende zijn bij bijvoorbeeld inburgeringcursussen, vrouwencentra, moeder-enkind centra, instituten waar Nederlandse les, naailes en fietsles wordt gegeven, buitenschoolse opvang en buurthuizen. Zij kregen meer toelichting over een kleine selectie van het programma en voorrang bij het reserveren van kaarten. Zij ontvingen ook de algemene handleiding ‘spiekbriefje - hoe werkt het in het theater’. Daarnaast was er een intensief ambassadeursprogramma. In dit programma wordt met de sleutelfiguren van bovengenoemde groepen, gekeken of de groep mogelijke Betoveringambassadeurs bevatte. En als mensen enthousiast reageerden, maar nog niet deelnamen, voedden ze ons met kennis over waaróm ze niet participeerden. Een ambassadeur zocht in zijn directe netwerk moeders of vaders die met hun kinderen, samen met de ambassadeur en kinderen, naar het festival gingen. De ambassadeur werd persoonlijk geholpen bij het maken van een keuze uit het programma en kreeg ook hulp bij het wegnemen van drempels. Drempels die incidenteel werden weggenomen waren zaken als vervoer, een andersoortige toelichting over de voorstellingen, financiële middelen (dan werd verwezen naar de gratis toegankelijke programmaonderdelen), en drempelvrees bij de locaties (dan ging er iemand van de Betovering mee naar de voorstelling of werd de mogelijkheid geboden om van tevoren een rondleiding in het theater te organiseren). Door het teruglopen en uiteindelijk wegvallen van de bijdrage van de Ooievaarspas hebben we afgelopen jaar deze programma’s moeten stoppen. Dat zie je één op één terug in het aandeel van dit bijzonder gewenst publiek binnen ons totale publiek. Dit gaat ons aan het hart. Wij zijn hard op zoek naar een oplossing om dit tij te keren.
_______________________________________________________________________________________________________________ Jaarverslag 2013 / PAG. 12
o
Vakgenoten/B2B We wilden (jeugdtheater)vakgenoten ‘nu we er toch zijn’ faciliteren om (inter)nationale producties te zien en elkaar te ontmoeten. Dit onder de voorwaarde dat dit niet ten koste zou gaan van onze primaire doelgroep: kinderen en hun ouders. Concreet betekende dit dat we de programmering niet inhoudelijk gingen aanpassen op de aanwezigheid van vakgenoten, en dat de vakgenoten de reguliere toegangsprijzen voor de voorstellingen en kosten voor zaken als vervoer, lunch en eventuele overnachtingen zelf betaalden. De Betovering deed per mail aan de vakgenoten een voorstel van een programma van twee (losse) dagen, waarbinnen ook andere keuzes gemaakt konden worden, regelde het vervoer tussen de locaties, de lunches en een uitwisselingsavond in het Filmhuis en bij NTjong. Voor de Betovering kostte het geen geld, en relatief weinig inspanning om dit te faciliteren. In 2013 hebben 13 mensen, met name programmeurs, deelgenomen aan dit programma. Afgezien van de extra kaartverkoop had de aanwezigheid van vakgenoten voor ons festival ook andere waarden: inhoudelijke en organisatorische uitwisseling met collega’s over ons eigen festival, het kunnen laten zien van ons festival, wat bij de B2B Marketing past. Tot slot past dit erg mooi in de opgaande spiraal waarbij deelname en enthousiasme van stakeholders als gezelschapen, locaties, pers, financiers, publiek en dus ook vakgenoten elkaar onderling versterken, wat gunstig is voor het festival op meerdere niveaus. Naast dit programma hebben we dit jaar met het oog op de B2B ook weer aan alle partners fact-sheets gestuurd met de resultaten en hen gewezen op de gezamenlijkheid waardoor die resultaten behaald zijn. Zo hopen we het gevoel van betrokkenheid te vergroten en de geboekte successen breder zichtbaar te maken. De sfeer en het gevoel van betrokkenheid tussen de partners onderling is goed. Dat blijkt bijvoorbeeld uit een opvallend toegenomen bereidheid bij locaties om elkaar te helpen, de grote opkomst van partners en vrijwilligers bij brainstormsessies en bijvoorbeeld een facebook groep die de vrijwilligers zelf hebben aangemaakt om ook na het festival nog contact met elkaar te houden en te gaan winter-barbecueën. Van de deelnemende gezelschappen hoorden we met regelmaat dat deze sfeer opviel.
_______________________________________________________________________________________________________________ Jaarverslag 2013 / PAG. 13
FINANCIËN. Stichting De Betovering ontvangt momenteel voor de periode 2013-2016 een structurele subsidie van de Gemeente Den Haag via het Kunstenplan van €83.010,- per jaar. Voor 2013 en 2014 ontvangt de Stichting daarnaast een subsidie van het Fonds voor de Podiumkunsten van €75.000 voor de twee jaar samen (dus €37.500 per jaar). Tot slot ontving de Betovering in 2013 een incidentele subsidie van het Stadsdeel Escamp van €2.800,- Het aandeel subsidie binnen de totale inkomsten van de stichting is teruggelopen van 70% in het startjaar 2000 tot ca. 36% in 2013. Het festival is in 2013 verder voor €105.500,- financieel ondersteund door verschillende fondsen en er is dit jaar voor €17.935,- aan sponsorgeld opgehaald. Sponsoring blijft belangrijk. Shell sponsorde vergelijkbaar met vorig jaar en kreeg 100 vrijkaarten voor haar relaties en personeel als tegenprestatie. Dak kindercentra sponsorde meer en er is langer gezocht naar een kloppende tegenprestatie. Dat heeft geresulteerd in workshops door kunstenaars in dienst bij DAK in het festivalcentrum, en de eerder beschreven workshops voor hun kinderen uit de Schilderswijk, waarbij de kinderen druktechnieken aanleerden en affiches maakten die in de trams kwamen te hangen. Daarnaast was er nog de ‘verborgen’ producten dienstensponsoring, zoals de vrijwilligers en hotelkamers die we bij het Novotel tegen kostprijs krijgen. Deze vormen van sponsoring zijn niet in de jaarrekeningen terug te vinden maar bedragen naar schatting enkele tienduizenden euro’s per jaar. Het festival heeft dit jaar €96.553,- aan publieksinkomsten opgebracht. Dat is ongeveer 25% meer dan vorig jaar. Behalve bovengenoemde publieksinkomsten zijn er ook nog een kleine €12.414,- recettes geweest bij programmaonderdelen op locaties waar de Betovering financieel geen betrokkenheid in had. De recettes van deze voorstellingen en workshops zijn bij de instellingen gebleven omdat hier met gesloten beurzen gewerkt werd. Deze recettes en uitkoopsommen zijn daarom niet opgenomen in de eindafrekening van de Betovering. Wel kan gesteld worden dat het festival substantiële additionele recettes gegenereerd heeft bij derden. De Betovering is dit jaar begonnen met een crowdfunding-programma. ‘De Geheime Ridderorde van de Betovering’. Dit programma was waarschijnlijk iets té geheim, met een resultaat van €183,- in plaats van de begrote €15.000,-. Gelukkig dekte de recettemeevaller precies deze crowdfunding tegenvaller. We zullen de ambities en de inhoud van het crowdfundingprogramma volgend jaar moeten herdefiniëren. Wat wel een positief effect is van het Ridderprogramma, is dat we nu een eerste groep bijzonder betrokken publiek in kaart hebben, dat aan de ronde tafel, samen met ons gaat meedenken over de volgende edities. Het budget van deze festivaleditie bedroeg ongeveer € 345.000,-. De dekking maakte dit jaar veel mogelijk van wat wij nastreefden: een goede programmering met internationale gezelschappen, een festivalhart, capaciteitsuitbreiding, een geslaagd publiciteitstraject, ondanks het wegvallen van de zo belangrijke Ooievaarspas subsidie tóch aandacht kunnen blijven geven aan het werven van bijzonder gewenst publiek, en een uitgebreide evaluatie onder de bezoekers van en deelnemers aan het festival. Met de deelnemende locaties zijn verschillende afspraken gemaakt. Bij de meeste locaties werden zowel de uitkoopsommen als de recettes gedeeld, bij sommige locaties werd er met gesloten beurzen samengewerkt. Het eigen vermogen van de stichting was eind 2012 €22.386,-. Op het moment van schrijven vermoeden we dat we dit vermogen in 2013 niet zullen kunnen versterken. Dit bedrag kan nog wel iets veranderen omdat de kosten van de accountant nog niet duidelijk zijn en we nog een paar facturen verwachten. Het eigen vermogen van de stichting zal eind 2013 rond de €22.386.- blijven liggen. Met dit eigen vermogen hebben we enerzijds niet onnodig veel ongebruikt kapitaal, anderzijds is dit vermogen minimaal noodzakelijk om de continuïteit en liquiditeit te bewaken, aanloopkosten te kunnen betalen en een buffer te hebben voor onvoorziene tegenvallers.
_______________________________________________________________________________________________________________ Jaarverslag 2013 / PAG. 14
ORGANISATIE. Eind 2013 was de samenstelling van het bestuur:
* Ton van de Langkruis * Jan Helderman * Karin Lucet * Henna Mathura
(voorzitter) (penningmeester) (secretaris) (lid)
Het festival is georganiseerd in samenwerking met ongeveer 40 kunsten cultuurinstellingen in Den Haag onder directie van Suzanne Verboeket, hierbij ondersteund door Chantal Hompe, Rianne Valstar en Sarah de Bruin. Dieke van der Spek ondersteunde bij de publiciteit en stagiair Iris Wilken gaf een paar maanden algemene ondersteuning. Tijdens het festival zijn alle betrokkenen bijgestaan door verschillende derden en door vele vrijwilligers.
SAMENVATTING: SUCCESSEN 3.140 extra bezoekers (+18% t.o.v. 2012) die het festival beoordeelden met een 8,7.
€19.600,- extra publieksinkomsten (+25% t.o.v. 2012). Betrokkenheid partners waarbinnen o.m. een opvallende bereidwilligheid van locaties om materieel en personeel aan elkaar uit te lenen.
WAT MINDER GOED GING In 2013 hebben we relatief minder niet-westers publiek en Ooievaarspashouders bereikt. We vinden het belangrijk om deze doelgroep te blijven bereiken, en zullen moeten zoeken naar een alternatief voor de weggevallen subsidie van de Ooievaarspas die we hiervoor aanwendden. De crowdfunding is in 2013 niet goed uit de verf gekomen. Volgend jaar wordt de ambitie en de inhoud van dit programma opnieuw gedefinieerd. De annulering van de voorstelling Metro Boulot Dodo (wegens ziekte, maar toch).
_______________________________________________________________________________________________________________ Jaarverslag 2013 / PAG. 15
TOT SLOT. Kinderkunst en -cultuur zijn kwetsbaar. Als we een rijke voedingsbodem willen bieden om kunst een plaats te geven in het hart van ieder kind, om zo een waardevolle bijdrage te leveren aan zijn of haar ontwikkeling, zijn inspanningen nodig. De vraag van onze doelgroep is groter dan ons huidige aanbod aankan, dus de kansen liggen voor het grijpen. Juist voor kinderen moet je alles uit de kast halen om hen te laten deelnemen aan kunst en cultuur, ook buiten schooltijd. Als we die groep bereiken, is er veel gewonnen. Wanneer kinderen de leeftijd van 12 jaar bereiken hebben ze vaak heel andere zaken aan hun hoofd. Als we ze voor die tijd waardevolle bagage meegeven, hebben ze daar de rest van hun leven plezier van. Durf er met ons voor te blijven kiezen dat kinderen het beste verdienen, juist als het om kunst en cultuur gaat.
Some day you will be old enough to start reading fairy tales again. C.S. Lewis
_______________________________________________________________________________________________________________ Jaarverslag 2013 / PAG. 16
