ANALYSE
Op weg naar meer
PERSOONLIJK PENSIOENVERMOGEN De dialoog over de hervorming van ons pensioenstelsel is in volle gang. De gedaanteverwisseling naar een meer persoonlijke pensioenpot is langzaam in gang gezet. Dit heeft ook gevolgen voor het beleggingsbeleid. Want hoe dan ook zal er moeten worden belegd om pensioenen veilig te stellen. Dat verandert niet bij een geïndividualiseerde pensioenopbouw. In F i n an ce.n l 2 3
ANALYSE
P
ensioen was in Nederland decennia lang bijna vanzelfsprekend. De grote massa deed verplicht mee aan uniforme regelingen met beperkte keuzevrijheid. Dit automatisme wordt nu, in het kader van de ‘Nationale Pensioendialoog’, ter discussie gesteld door jong en oud. Sino Krijgsman, directeur Benelux van MFS Investment Management, treft doel: “Het huidige systeem loopt op zijn eind. De nieuwe samenleving roept om vrije keuze, meer flexibiliteit en minder kosten.”
Game changers
Tegelijkertijd moet de pensioensector zich bewijzen en de eindgebruiker (de toekomstige gepensioneerde) overtuigen van het nut en de noodzaak van pensioenopbouw en beleggen. Er zijn veel nieuwe trends in de Nederlandse pensioenwereld. “Natuurlijk is er de herziening van het Financieel Toetsingskader, zijn er de nodige fusies onderweg en sinds kort bestaan er fiscale beperkingen bij de pensioenopbouw. Maar ook aan de beleggingskant zijn er significante ontwikkelingen gaande”, schetst Robert Rijlaarsdam, Head of the Benelux bij State Street Global Advisors. “Waar het om gaat, is het vinden van een goed compromis tussen enerzijds persoonlijk pensioenvermogen en anderzijds het samen blijven delen van risico’s”, gelooft Wim van Zwol, hoofd van Vanguard in Nederland. Hij ziet het veranderende pensioenlandschap als een grote uitdaging. En dat is het ook. “De ideale oplossing zal minder rentegevoelig moeten zijn en een passend antwoord moeten bieden op de grote thema’s zoals vergrijzing, de stijgende levensverwachting en flexibilisering van de arbeidsmarkt. Waar we nu in Nederland bijvoorbeeld nog vier werkenden op elke 65-plusser hebben, zullen dat er in 2050 nog maar twee zijn. Het zal voor de pensioensector gaan om het anticiperen op dit soort game changers. We zijn op weg naar een systeem van meer persoonlijk pensioenvermogen.”
Meer deelnemergericht
Volgens Agnes Joseph, actuaris en ALM-adviseur voor pensioenfondsen bij Syntrus Achmea Pensioenbeheer, kan het niet anders dan dat het pensioensysteem veel meer deelnemergericht wordt. 24 InF in ance.n l
Toekomstig pensioen wordt individueler, met meer keuzemogelijkheden en nieuwe liquiditeitsvraagstukken.
Het toekomstige pensioen wordt individueler, met meer keuzemogelijkheden, nieuwe liquiditeitsvraagstukken en timing issues. Dat heeft belangrijke consequenties. Joseph: “Doorbeleggen na de pensioendatum vraagt bijvoorbeeld om nieuwe strategieën. Datzelfde geldt voor meer keuzevrijheid, lumpsums en de koppeling met zorg, studie, langer doorwerken en
keling wel dat de maatschappij inmiddels klaar lijkt voor het nadenken over individuele pensioenopbouw, waar dit tot voor kort in veel kringen een vies woord was.” Steeds meer pensioenfondsen besluiten hun huidige Defined Benefit-regeling (DB) te sluiten voor nieuwe deelnemers, constateert Michel van Mazijk, Head of Institutional Business
Het oprichten van een PPI is kostbaar wonen.” En dan is er ook nog het fiscale kader dat niet optimaal van opzet is. “Als je de toekomstige pensioenen nader bekijkt, dan overheerst de downside van het risico nemen. Er lijkt geen upside.” Willen deelnemers kunnen profiteren van het nemen van risico, dan vereist dit aanpassing van de huidige fiscale kaders, meent zij. “Het moet dan mogelijk worden dat er ook jaren zijn waarin de pensioenopbouw relatief hoog is, zonder dat dit direct als bovenmatig wordt bestempeld door de overheid. Het is opmerkelijk dat deze discussie niet meer gevoerd wordt momenteel.”
Opengebroken markt Belangrijke ontwikkelingen zijn ook de toenemende populariteit voor Defined Contribution (DC), dat er nieuwe pensioenvehikels zijn ontstaan en dat in zijn algemeenheid een markt is opengebroken die tot voor kort geheel bestond uit pensioenfondsen en vijf grote verzekeraars. Anisa Salomons, beleggingsstrateeg DC bij NN Investment Partners: “Misschien is de belangrijkste ontwik-
Netherlands & Nordics bij Pioneer Investments. In plaats daarvan gaat men over naar Collectief DC of in sommige gevallen geheel naar Individueel DC. In Van Mazijks ogen is de beweging naar Individueel DC een van de spannendste ontwikkelingen binnen de pensioensector. Het Nederlandse pensioenstelsel is altijd gebaseerd geweest op solidariteit en collectiviteit. Collectiviteit in de zin dat het vermogen van alle deelnemers in één grote pot zit waarmee lagere kosten en potentieel hogere opbrengsten kunnen worden behaald. Solidariteit in de zin dat de risico’s niet door het individu worden gedragen maar door alle deelnemers samen. “Samen delen in het zoet, samen delen in het zuur”, zoals Van Mazijk dat noemt.
Individueel DC
Binnen Individueel DC is de deelnemer verantwoordelijk voor zijn eigen pensioenvermogen. Hij maakt zijn eigen beleggingskeuzes en draagt ook zelf alle risico’s. Hoewel de rol van individueel DC nog beperkt is ten opzichte van de oude systemen (DB en Collectief
DC) is dit een sterk groeiend segment van de pensioenmarkt en de verwachting is dat dit een verdere vlucht zal nemen door de uitdagingen binnen het ‘oude’ systeem van DB en Collectief DC. Het enthousiasme voor DC bij sommige pensioenfondsen zou volgens Salomons voort kunnen komen uit de additionele beleggingsvrijheid die dit oplevert. Er is namelijk geen Financieel Toetsingskader binnen DC waaraan het pensioenfonds moet voldoen. “Uiteraard is er wel toezicht op het DC-pensioen, maar het beleggingsrisico ligt bij de individu en daardoor is er niet langer één dekkingsgraad van het pensioenfonds die boven een vereist niveau moet liggen. Maar meer vermogen dat belegd wordt via DC, zal waarschijnlijk ook meer aandacht
gingen invulling te geven aan een pensioenvoorziening, zegt Leen Meijaard, Chairman van BlackRock in de Benelux. “En het individueel pensioen en individueel sparen worden sowieso steeds belangrijker. De interessante vraag is natuurlijk: wie gaan die producten aanbieden? Zijn dat de pensioenaanbieders, de verzekeraars of de banken? Waarschijnlijk alle drie.” Vermogensbeheerders zoals BlackRock hebben zich sterk gepositioneerd om voor individuele pensioenproducten de bouwstenen te leveren. Van Mazijk spot dat aanbieders van beleggingsoplossingen zich op de groeiende DC-markt storten. Ze zoeken het in Premie Pensioen Instellingen (PPI’s) met de bijbehorende beleggingsoplossingen. Of wanneer een vermogensbeheerder geen PPI heeft, door het creëren
Binnen DC-markt moet sprake zijn van volledige 'open architecture' van de toezichthouders betekenen, zoals nu al te zien is als er wordt gesproken dat er goede defaultprofielen moeten zijn.”
Vrijheden
De prognose is dat het aantal pensioenfondsen steeds verder zal dalen. “Dat vraagt ook om een heel andere aanpak bij het beleggen, dan wanneer ‘going concern’ het uitgangspunt is”, aldus Agnes Joseph van Syntrus Achmea Pensioenbeheer. “Hiervoor moeten institutionele beleggers strategieën op de plank hebben.” DC biedt meer vrijheden en dus meer mogelijkheden om met beleg-
van producten die zich goed lenen voor pensioensparen en deze aan te bieden bij dergelijke PPI’s. “Dit laatste is niet altijd mogelijk, omdat niet alle PPI’s beleggingsoplossingen aanbieden die worden beheerd door externe vermogensbeheerders.”
Forse investering
Wat de beste manier is voor aanbieders van beleggingsoplossingen om te profiteren van deze trend is volgens Van Mazijk niet met zekerheid te zeggen. “Het oprichten van een PPI is kostbaar en is vergunningsplichtig. Het vereist dus een forse investering.” Hij stelt dat dit vaak
Anisa Salomons Beleggingsstrateeg DC bij NN Investment Partners “Misschien is de belangrijkste ontwikkeling wel dat de maatschappij inmiddels klaar lijkt voor het nadenken over individuele pensioenopbouw, waar dit tot voor kort in veel kringen een vies woord was.”
Michel van Mazijk Head of Institutional Business Netherlands & Nordics bij Pioneer Investments “In de toekomst denk ik dat we als deelnemer meer keuze krijgen met betrekking tot ons pensioen. Wellicht een soort ‘pensioen à la carte’ waarbij deelnemers zelf kunnen bepalen wat voor hen belangrijk is.”
niet aantrekkelijk is voor vermogensbeheerders die minder bekend zijn in de Nederlandse pensioenmarkt. “Je ziet dan ook dat de PPI’s die op dit moment bestaan, worden aangeboden door de grote Nederlandse verzekeraars en vermogensbeheerders. Deze gebruiken vaak hun eigen intern beheerde beleggingsoplossingen voor hun klanten en staan slechts beperkt open voor de oplossingen van externe vermogensbeheerders.” Dit is in zijn ogen geen goede ontwikkeling. “Ik vind dat ook binnen de DC-markt sprake moet zijn van volledige open architecture, omdat dit keuzevrijheid biedt, de concurrentie bevordert en een positieve invloed kan hebben op de transparantie en de kosten. En met dat laatste dus op het uiteindelijke beleggingsrendement van de pensioenbelegger.”
Geen oplossing
Alle pensioenfondsen hebben elk hun eigen uitdagingen, zo luiden de wijze woorden van Stefaan Coosemans, hoofd Nederland van Candriam.“De beleggingsoplossingen moeten flexibel kunnen reageren op kansen en bedreigingen. Er is geen standaardoplossing.” Gezien In F i n an ce.n l 2 5
ANALYSE
Agnes Joseph Actuaris en ALM-adviseur bij Syntrus Achmea Pensioenbeheer “Nu wordt de discussie nog te veel door techneuten gevoerd en ik ben bang dat dit ook de komende tijd zo blijft. Techneuten kunnen prachtige producten bedenken, maar zijn dat ook per definitie producten waar de deelnemers de toekomst met vertrouwen mee tegemoet zien? Ik denk dat daar meer bij komt kijken.”
Wim van Zwol Hoofd van Vanguard in Nederland “Wat betreft pensioenbeleggingen geldt zowel voor collectief als voor individueel pensioenvermogen dat er behoefte is aan transparante en kostenefficiënte beleggingsoplossingen. De opkomst van indexbeleggen is hier al een uiting van, maar ook bij actief beheer kunnen beleggingen transparanter en efficiënter worden ingericht.”
de lage rente en gematigde rendementsverwachtingen is ‘waar in te beleggen’ echter wel een essentiële vraag. Krijgsman denkt dat op beleggingsgebied life cycle en target date funds van groter belang worden, alsmede beleggingen die meer gericht zijn op een redelijk stabiel inkomen (in plaats van vermogensgroei). Omdat de consolidatie onder pensioenfondsen voorlopig nog zal doorgaan, komen er minder, maar grotere spelers. Salomons van NN Investment Partners ziet daarbij specialisatie en professionalisering toenemen. “Beleggers worden hierdoor uitgedaagd om hun dienstverlening naar een nog hoger niveau te tillen. Een van de uitdagingen is om in korte en heldere overzichten daadwerkelijk inzicht te verschaffen in de stand van het aan hun toevertrouwde vermogen. Dit is ook de essentie van wat een bestuurder moet weten of een deelnemer wil weten.” Aan de andere kant ziet zij dat de komst van PPI’s en de zogenaamde unbundling (de ontvlechting 26 InF in ance.n l
van diensten die hiermee gepaard is gegaan) een grote druk op de kosten heeft gelegd. “Beleggers moeten verder innoveren in hun oplossingen en tegelijkertijd genoegen nemen met lagere fees.”
Valkuilen van DC
Op dit moment ligt het percentage van Nederlandse pensioenregelingen die DC zijn nog steeds onder
tisch, duur of te risicovol beleggingsbeleid, vindt Van Zwol. “Op dit vlak kunnen we leren van het buitenland, waar ontwikkelingen als op target date en op life cycle gerichte beleggingen leiden tot meer uitgebalanceerde, robuustere portefeuilles, tegen lage kosten.” Ingewikkelde, niet-transparante en te dure beleggingsproducten in combinatie met het onvoldoende
Vakantie of de verbouwing volgend jaar blijven verleidelijk de 5%. Maar de opmars van de PPI’s geeft een indicatie dat een verdere groei van DC kan worden voorzien. Bovendien mag verwacht worden dat er inderdaad een verdere verschuiving van de verantwoordelijkheid naar de individuele pensioendeelnemer gaat plaatsvinden. Maar wat zijn de risico’s? Volgens Joseph verkleint een toekomstig aanvullend pensioenstelsel op basis van Individueel DC de mogelijkheden voor op lange termijn georiënteerde beleggingsstrategieën. “Het uitzitten van de lange termijn, ook als het gedurende langere tijd tegenzit, heeft zich historisch gezien uitbetaald, maar is voor het individu dat tussentijds kan switchen een bijna onmogelijke opgave. Daarnaast is er met keuzevrijheid altijd het risico dat men met z’n volle verstand toch uiteindelijk te weinig pensioen opbouwt. De vakantie deze zomer of de verbouwing volgend jaar blijven verleidelijke zaken.” Meer individueel pensioen moet echter niet leiden tot opportunis-
klantspecifiek communiceren over de risico’s kan er toe leiden dat er nieuwe ‘schandalen’ (zoals bijvoorbeeld woekerpolissen) ontstaan. “Dit is funest voor het vertrouwen en zal ertoe leiden dat pensioen nog minder aandacht krijgt van de beleggers, met een lager uiteindelijk pensioen als gevolg”, waarschuwt Van Mazijk.
Goed inventariseren
Beleggen is echter nooit zonder risico. “Een van de lessen uit de recente crises was misschien wel dat de zogenaamde risk free rate uit de finance-tekstboeken niet bestaat”, benadrukt Salomons. “Wellicht is het grootste gevaar het niet juist kunnen inschatten van de daadwerkelijke risico’s”, voegt Linso Pals, Managing Director Institutional Business Nederland bij JPMorgan Asset Management, daaraan toe. Risico’s voor pensioenfondsen worden immers gemeten ten opzichte van hun verplichtingen. Pals: “Een pensioenfonds kan kiezen deze risico’s uit te schakelen of bewust te nemen
Goed beheer leidt tot successen in het beleggingsbeleid. We zien dat er interesse is bij pensioenfondsen om weer meer risico te nemen. Daarbij kan worden gedacht aan de rentedekking enigszins af te bouwen dan wel te beleggen in meer risicovolle beleggingen met een kans op een hoger rendement.”
schuiven, wordt het aantal financiële planningstools gewilder. En die nemen dan ook fors toe. Maar ondanks dat, is en blijft het omgaan met pensioenopbouw altijd een moeilijk vraagstuk, juist omdat het om de lange termijn gaat. En die is en blijft onzeker.
Voor pensioen is niet beleggen echter geen optie, zegt Salomons. Zonder beleggen zijn de pensioenambities die we in Nederland gemiddeld hebben immers niet haalbaar. “Je zou zelfs kunnen stellen dat met onze nog steeds stijgende levensverwachting een 100% gegarandeerd nominaal pensioen nog wel eens risicovoller kan zijn
Dat neemt niet weg dat de verzorgingsstaat zich steeds verder terugtrekt. Het individu wordt in toenemende mate op zichzelf teruggeworpen in elke fase van zijn leven. Die tendens roept om beleggingsoplossingen en dat biedt in het bijzonder vermogensbeheerders mooie kansen. De belangrijkste revolutie zit volgens Joseph vooral
Dylan Dresens Directeur Beleid & Ontwikkeling bij NHG
Voor pensioen is niet beleggen geen optie dan een onzeker Individueel DC. Wat heb je immers aan duizend zekere euro’s als er misschien nog dertig jaar inflatie overheen gaat?” Voorts versterkt de lage rente een verschuiving van het risicobudget naar bepaalde beleggingen, zo geeft Coosemans aan. “Het is van belang eventuele onderschatte risico’s goed in kaart te brengen voordat de belegging wordt aangegaan om verrassingen te ontwijken.”
Revolutie?
Wat voor pensioenregeling in de toekomst ook gaat domineren, uiteindelijk gaat het om het totale vermogensplaatje in plaats van apart kijken naar pensioen, hypotheek en andere beleggingsdoelen. Het individu wordt een van de belangrijkste nieuwe mantra’s. Door de risico’s en verantwoordelijkheden naar het individu toe te
in de gedragskant en niet zozeer in de producten. Zij roept de pensioenwereld op om geen verkeerde verwachtingen te scheppen bij deelnemers. “Overlaad ze niet met te veel informatie tegelijk. Zorg voor een goede keuzearchitectuur van toekomstige pensioenproducten. En noem een pensioenpot vooral niet ‘persoonlijk’ als er niet volledige keuzevrijheid is ten aanzien van de besteding van dit vermogen. Nu wordt de discussie nog te veel door techneuten gevoerd en ik ben bang dat dit ook de komende tijd zo blijft.” Volgens haar kunnen techneuten prachtige producten bedenken, maar dat hoeven niet per definitie producten te zijn waar de deelnemers de toekomst met vertrouwen mee tegemoet kunnen zien.
Auteur Wim Groeneveld hoofdredacteur van The Asset, hét tijdschrift voor de beleggingsprofessional.
Begin augustus verscheen de woningmarktmonitor van onderzoeksbureau OTB, onderdeel van de TU Delft, weer. Een interessante conclusie hierin is dat de inspanningen van geldverstrekkers en NHG om huishoudens met betalingsproblemen te begeleiden zijn vruchten begint af te werpen. Wellicht heeft u momenteel al met een onnodige verkoop te maken. Laat het ons dan weten, dan kijken wij met u mee naar alternatieve oplossingen voor uw klant zodat verkoop mogelijk vermeden kan worden. Want ook NHG ziet dat de inzet van budget- en jobcoaches vaak succesvol is. Daarom stelt NHG coaches beschikbaar aan geldverstrekkers indien zij deze zelf niet kunnen bieden. Maar geldverstrekkers zetten ook regelmatig zelf coaches in voor klanten met NHG. Is dit toch niet succesvol, dan vergoedt NHG deze kosten aan de geldverstrekker. Doordat de beschikbaarheid van deze coaches laagdrempeliger is, krijgen steeds meer woningeigenaren de kans hun betalingsachterstand in te lopen. Op deze manier proberen we in zo veel mogelijk situaties woningbehoud te realiseren en een verkoop met verlies te voorkomen. Het zal voor u geen verrassing zijn als ik zeg dat hypotheekadviseurs een belangrijke rol kunnen spelen in beheersituaties om de problematiek van de woningbezitter op te lossen. Daarom stimuleren wij de inzet van financiële adviseurs sinds begin dit jaar nog nadrukkelijker. Dit doen we onder andere door de gemaakte kosten te vergoeden wanneer de inzet niet leidt tot woningbehoud en verkoop met verlies helaas onvermijdelijk is. Maar de adviseur kan nog vaker gevraagd worden bij te dragen aan een oplossing. Advies over het stabiliseren van de situatie, tijdelijke regelingen, maar ook meer structurele oplossingen zoals herstructurering of de haircut van NHG, zijn voorbeelden hiervan.
In F i n an ce.n l 2 7
