OOST - EUROPA REIZEN

OOST - EUROPA REIZEN INHOUDSOPGAVE SLOVENIË (2012)..............................................................................................................................4 BEIEREN ...............................................................................................................................................4 BLED.....................................................................................................................................................5 PORTOROZ...........................................................................................................................................8 PIRAN...................................................................................................................................................8 KOPER ................................................................................................................................................11 IZOLA .................................................................................................................................................12 POSTOJNA..........................................................................................................................................15 SLOWAKIJE (2010) .........................................................................................................................17 MARIBOR ...........................................................................................................................................39 TSJECHIË (1976) .............................................................................................................................45 PRAAG ...............................................................................................................................................45 BOEDAPEST........................................................................................................................................49 TSJECHIË ( 1993) ............................................................................................................................53 BOHEMEN..........................................................................................................................................55 MORAVIË ...........................................................................................................................................58 TSJECHIË RONDREIS (2003) ............................................................................................................61 ERFURT ..............................................................................................................................................64 JACHIMOV .........................................................................................................................................65 KARLOVY VARY ..................................................................................................................................66 PRAAG ...............................................................................................................................................68 BRNO .................................................................................................................................................70 KROMERIZ..........................................................................................................................................71 LITOMYSL...........................................................................................................................................74 JESENIK ..............................................................................................................................................74 HARRACHOV ......................................................................................................................................75 HLUBOKA ...........................................................................................................................................81 CESKY BUDEJOVICE............................................................................................................................82 CESKY KRUMLOV ...............................................................................................................................84 BAMBERG ..........................................................................................................................................86

1

OOST-DUITSLAND – POLEN: HEMELVAARTREIS (1992) ...................................................................88 BOEDAPEST 1987 ...........................................................................................................................91 BALKAN - REIS(1981) ....................................................................................................................101 WENEN ............................................................................................................................................103 BOEDAPEST......................................................................................................................................106 ROEMENIË - ORADEA ......................................................................................................................110 ROEMENIË - CLUJ.............................................................................................................................112 ROEMENIË - BAZNA - MEDIASCH.....................................................................................................114 SERVIË / JOEGOSLAVIË ....................................................................................................................119 BELGRADO .......................................................................................................................................120 SLOVENIË / JOEGOSLAVIË................................................................................................................121 ITALIË / VENETIË ..............................................................................................................................122 MÜNCHEN / DUITSLAND .................................................................................................................125 BALKANRONDREIS 2009...............................................................................................................128 HONGARIJE ......................................................................................................................................128 SERVIË..............................................................................................................................................130 SERVIË / NOVI SAD ..........................................................................................................................131 BELGRADO .......................................................................................................................................133 SERVIË / NIS .....................................................................................................................................134 MACEDONIË / SKOPLJE....................................................................................................................134 PRILEP..............................................................................................................................................138 BITOLA .............................................................................................................................................139 OHRID ..............................................................................................................................................140 ALBANIË...........................................................................................................................................143 MONTENEGRO ................................................................................................................................146 MONTENEGRO / CETINJE ................................................................................................................146 BUDVA .............................................................................................................................................148 KOTOR .............................................................................................................................................149 BOSNIË – HERZOGEVINA .................................................................................................................150 MOSTAR ..........................................................................................................................................150 SARAJEVO ........................................................................................................................................151 KROATIË / ZAGREB ..........................................................................................................................153

2

ROEMENIË / PAASVAKANTIE (1974) .............................................................................................155 PLOIESTI...........................................................................................................................................157 SINAIA..............................................................................................................................................159 BOEKAREST......................................................................................................................................160 ROEMENIË (1980) ........................................................................................................................163 SEA RESORT VENUS .........................................................................................................................164 ISTANBUL.........................................................................................................................................177 POLEN RONDREIS (2008) ..............................................................................................................197 BRESLAU ..........................................................................................................................................198 AUSCHWITZ .....................................................................................................................................201 KRAKAU ...........................................................................................................................................203 ZOUTMIJN WIELICKA .......................................................................................................................206 LUBLIN .............................................................................................................................................208 MAJDANEK / ZAMOSC .....................................................................................................................210 WARSCHAU .....................................................................................................................................211 GDANSK ...........................................................................................................................................217 MALBORK ........................................................................................................................................221 HONGARIJE RONDREIS (2004) ......................................................................................................226 VESZPREM .......................................................................................................................................227 PECS.................................................................................................................................................228 KECSKEMÉT......................................................................................................................................230 LILLAFÜRED / EGER..........................................................................................................................232 MISKOLC / AGGTALEK.....................................................................................................................233 GÖDÖLLÖ / GYÖR ...........................................................................................................................234 ESZTERGOM / NITRA .......................................................................................................................236 SLOVENIË (2003) ..........................................................................................................................238 KROATIË (2003)............................................................................................................................241

3

SLOVENIË (2012) Met eigen auto naar Sloveens Istrië / Van donderdag 12 april t/m dinsdag 24 april DAG 1 HEENREIS VIA DUITSLAND / HOTEL IN ROHRDORF IN BEIEREN Uitstekend Beiers Hotel We vertrekken om tien uur. We komen pas om half zeven in het dorpje Rohrdorf nabij Rosenheim in Beieren aan. Onderweg hebben we vijf keer gestopt om te tanken en sigaretjes te roken. Eén keer komen we in een lichte Stau terecht op onze alternatieve route via Heilbronn, Nürnberg, Freising (stad van huidige paus) en Ingolstadt (met de Audi­fabrieken). We hebben een kamer in het enorm groot authentiek Beiers Hotel Zur Post gereserveerd waar het personeel nog in klederdracht rondloopt. Ze hebben er wel van alles gemoderniseerd, zo is er zelfs op de badkamer van muziek te genieten! We roken op een soort balkon dat op een binnenplaats uitkijkt. We eten echt Beierse kost in het levendige hotelrestaurant. We blijven verder binnen, want de hele avond regent het.

BEIEREN

DAG 2 ROHRDORF - OOSTENRIJK - BLED Tol betalen voor de Alpentunnels Het ontbijt is naar wens, we worden bediend door een Bosnische, dat heeft Jos direct in de gaten. We reserveren een Doppelzimmer mit getrennten Betten und Balkon am Vorderseite voor onze terugreis. Prijs: 80 euro, uiteraard inclusief Frühstück. Voor de grens laten we nog eens de tank volgooien, Jos koopt en passant een autobaanvignet voor Slowakije, dat van Oostenrijk heeft Clim al vooraf bij de ANWB afgehaald. Voor de Tauerntunnel moeten we 10 euro Maut betalen, ook voor enkele andere van de in totaal 12 tunnels door de Oostenrijkse bergen moet betaald worden. We passeren de stad Villach en na de Karawanken­tunnel kunnen we Slovenië binnenrijden. Dan is het toeristenplaatsje Bled niet ver meer. Viersterrenhotel vlak bij het meer

We parkeren de auto in de diepe garage van het Best Western Premier Hotel Lovec (€ 120 p.n.), dat blijkt later niet echt de bedoeling te zijn, maar men doet er niet moeilijk over. We krijgen een kamer met balkon met een schuifdeur naar het terras die nogal stroef is. Jos roept de hulp van een kamermeisje in die met enige moeite het probleem oplost. We drinken pilsjes op het hotelterras, daar vraagt men westerse prijzen, in tegenstelling tot het prijsniveau elders in de stad. We besluiten in het vervolg biertjes bij de kiosk pal tegenover ons hotel te gebruiken. We maken een wandeling naar de oevers van het nabijgelegen meer, waar we bij het bekende hotel Panorama de zogenaamde crema rezina (een lokale specialiteit, soort roomgebak) en koffie gebruiken. Eten doen we bij een onbeduidende Chinees waar ze blij zijn met onze klandizie, we zitten er in het rustige voorseizoen, vandaar. Voor dertig euro samen wordt ons soep en hoofdschotels

4

geserveerd. Om acht uur zijn we terug op de kamer, net op tijd want het begint te stortregenen. Op de tv zijn behoorlijk wat Duitse en andere internationale zenders te ontvangen. Clim kijkt naar het programma van de laconieke Duitse quizmaster Günther Jauch waaraan hij verslaafd lijkt.

BLED

DAG 3 BLED: WANDELING RONDOM MEER VAN BLED MEER INFO BLED Oud kuuroord van de royalty aan het smaragdgroene meer, toegangspoort tot het nationale park Triglay. Ook bij Slovenen een geliefd vakantieoord.

Bled ligt in zo'n romantische omgeving dat het wel lijkt of men een toneeldecor binnenstapt: In het kristalheldere gletsjermeer ligt een klein eiland met een kerk en hoog op een rots torent een machtige burcht boven alles uit. Van daaruit heeft men een adembenemend uitzicht over de bergen, de hotels aan de oever van het meer en de smalle wandelpaden. Op houten pletjna­bootjes laten gondeliers hun gasten naar het pelgrimskerkje van Maria­Hemelvaart. Rondom het meer ziet u dichte sparrenbossen die als het ware de steile bergen beklimmen. De Sloveense dichter France Preseren bezong Bled als 'paradijselijke plek' en president Tito voerde zijn staatsgasten hierheen om het voormalige Joegoslavië van zijn mooiste kant te laten zien. Baden, wandelen, skiën

De Karawanken en de Julische Alpen houden de koude bergwinden tegen en dankzij de thermische bronnen kan men in het 145 ha grote meer – het op een na grootste van het land – van half mei tot eind september heerlijk zwemmen. Het milde klimaat zorgt voor een weelderig landschap: wandelpaden leiden naar de Vintgarkloof, naar de hoogvlakte van Pokljuka en naar de Strata vanwaar u een prachtig uitzicht hebt In de winter verandert een dikke laag sneeuw de stad in een sprookjeslandschap waar skiërs de hellingen van de omliggende bergen afsuizen. Acht kilometer buiten Bled ligt Zatrnik met maar liefst 19 km skipistes. Ontspanning en folklore

In Bled worden de hele zomer door theater­ en muziekvoorstellingen gehouden. Elke zondag vindt er in het kuurpark een concert plaats en in de kerk weerklinkt klassieke muziek. Begin juni wordt de internationale roeiregatta gehouden en in de bekende Golf & Country Club treft u regelmatig golfers uit de wereldtop. De derde zondag van juli viert men de nacht van Bled: de hele stad loopt uit en boven het meer wordt een enorm vuurwerk afgeschoten. Voor veel mensen is dit het hoogtepunt van hun verblijf, anderen zweren bij de aloude klederdrachten en willen voor geen geld de traditionele boerenbruiloft in augustus missen. Bled is zeer in trek en 's zomers kan het er erg druk worden. De mooie weg langs het meer zit dan vol badgasten en al heel vroeg is er geen parkeerplaats meer te vinden. Felbegeerd cadeau

In 1004 schonk keizer Hendrik II het hertogdom Bled, het meer en de omliggende landerijen aan de bisschoppen van Brixen, die van de bekering van de weerspannige Slaven, die hier al sinds de 7de eeuw woonden, een feit moesten maken. Bled word een bisdom en de bisschoppen resideerden in een slot hoog boven het meer. Pas halverwege de 19de eeuw verloren zij met de afschaffing van het lijfeigenschap hun interesse voor de toen niet meer rendabele goederen. Een Habsburgse industrieel kocht in 1858 het kasteel. Drie jaar daarvoor had de Zwitserse arts Arnold

5

Rikli het kuurtoerisme ingevoerd: op de plaats waar nu het casino staat, opende hij de eerste baden en propageerde hij de heilzame werking van de warmwaterbronnen en de zuivere berglucht.

Met de aanleg van de spoorlijn van Ljubljana naar Tarvisio in 1870 kwamen steeds meer bezoekers naar Bled. Vooral aristocraten en industriëlen ontmoetten elkaar in het chique Bled. Het kasteel wisselde nog een paar maal van eigenaar en is nu eigendom van de staat.

Wandeling rondom het meer

Het ontbijt bevalt ons wel: speciaal voor ons worden er eieren gebakken. Om een uur of elf (eerst relaxen op het balkon) beginnen we met een wandeling rondom het meer en wel tegen de klok in. We bezoeken de hoger gelegen St. Martinus­kerk en hebben moeite met de trappen: dat belooft niet veel goeds. We lopen door een stadsparkje met veel beelden. Er hangt een idyllische sfeer met veel eendjes en zwarte zwanen op het rimpelloze water van het meer. In het begin komen ons veel wandelaars op het mooie pad tegemoet. Hier en daar liggen villa’s aan de boorden van het meer, onder andere de grillig vormgegeven Villa Zlatorog. Halverwege bevindt zich een camping en een roeicentrum waar de internationale regatta’s gehouden worden. We drinken er koffie op een terras. Het zomerverblijf van Tito

Op de terugweg via de zuidoever zoeken we regelmatig een bankje op om onze moede ledematen te strekken. Jos maakt veel opnames van het fotogenieke eiland met kerk. Een tweede kop koffie bestellen we in een armetierige pizzeria. Langs Villa Belvedere en de villa van president Tito bereiken we weer het stadje. We klauteren nog een stukje de berg op om het kabelbaanstation en de rodelbaan te bekijken, die zijn gesloten, evenals het daarbij behorende verwaarloosde pension. Door een dorpsgedeelte met wat min­ dere hotels (drie sterren, wel goed onderhouden) en enkele bouwvallen komen we in het centrum aan. Pilsjes bij de kiosk met het treurige minigolfterrein. Aanbevolen door Sir Paul McCarthy

We eten die avond in een alom aanbevolen restaurant naast ons hotel: ze gaan er prat op dat o.a. ex­Beatle Paul McCarthy (tegenwoordig is hij Sir) op een servet zijn loftuitingen over het excellent food geschreven heeft. Jos houdt het bij Indiase gerechten zoals spinaziesoep, Clim zweert bij spaghetti met kip en groentesoep. We maken nog een wandeling door een ander gedeelte van het centrum, daarbij passeren we het casino, een evenementenhal en een soort van historisch stadhuis. De rest van de avond spenderen we beurtelings voor de televisie (voetbal, films) en het balkon. Vanaf nu laat ik die avondlijke activiteiten onvermeld.

6

DAG 4 BLED: RONDRIT JULISCHE ALPEN / STUKJE ITALIË Van wintersportgebied Kranjska Gora naar Italië Hup, de autobaan op en vóór de Karawanken­tunnel naar het westen afslaan over een weg die evenwijdig loopt met de Oostenrijkse grens. Dit is het wintersportgebied van Kranjska Gora, maar daar is het seizoen inmiddels afgelopen, de skihellingen en springschansen zien er ongebruikt uit. We missen een afslag naar een pas naar het zuiden en belanden zo ongemerkt in Italië. Niet voor lang, bij Tarvisio begint een steile pas richting Slovenië. We rijden op een smalle weg door een mooi landschap waar de bergen dicht bij elkaar liggen. Ze lijken daarom erg hoog hier. De pas wordt nauwelijks gebruikt, zelden komt ons een tegenligger tegemoet. We houden halt bij een bergmeer met een laag waterpeil. Militaire restanten van WO I

Verderop bevinden zich tal van versterkingen, kazematten en forten uit de Eerste Wereldoorlog: hier is toen tussen de Italianen en de Oostenrijkers fel gevochten zonder dat er een overwinnaar uit de bus kwam. We bekijken een van die vestingen in het Soca­ dal. We drinken koffie op het terras van een stil hotel. We missen weer een paar afslagen, de bewegwijzering is duidelijk onvoldoende hier. We komen veel te ver zuidwaarts terecht bij Idriya. Van daaruit kunnen we de snelweg richting Ljubljana kiezen om terug te rijden naar Bled. De machtige bergmassieven zijn hier overgegaan in groene bergweiden en vlaktes. Om vijf uur stallen we onze Volvo in de letterlijke Tiefgarage van het hotel. Opnieuw dineren we bij gebrek aan beter in het belendend restaurant Okarina. Jos geeft weer de voorkeur aan pittig Indiaas eten, terwijl Clim kiest voor een vleesschotel. DAG 5 BLED: AUTORIT MEER VAN BOHINJ / REIS NAAR PORTOROZ Kort bezoek aan Bohinj-meer Jos betaalt de hotelrekening met zijn VISA­card. Voor we ons naar het zuiden begeven, bezoeken we eerst het 20 km verderop gelegen Bohinj­meer. Dat is groter en stiller dan dat van Bled, de bergen eromheen zijn hoger en de toeristische voorzieningen liggen ver van de oevers verwijderd om de natuurlijke pracht te behouden. We maken er een korte wandeling, onder meer naar het kerkje aan de rand van een wild bruisend stroompje. We rijden langs talloze pensions terug naar Bled. Ons valt op dat het de boeren hier voor de wind gaat gezien de goed onderhouden boerderijen en de vruchtbare akkers. In Bled laten we de tank volgooien voor we de autobaan opzoeken om via Ljubljana (dat we rechts voorbijrijden) en Postojna (waar we even in de buurt stoppen en koffie drinken) de kust van Istrië te bereiken. Om half drie zien we het schiereiland voor ons liggen als we van de karsthoogvlakte omlaag rijden.

7

PORTOROZ Vijfsterrenhotel Bernardin Vanaf Koper moeten we de snelweg verlaten en kunnen we binnendoor naar respec­ tievelijk Piran en Portoroz. We vinden ons Hotel Bernardin vrij gemakkelijk, de auto moeten we op de top van de berg parkeren. Om onze comfortabele kamer met balkon en minibar te bereiken moeten we met de lift omlaag in plaats van omhoog, wat tot enige verwarring bij een van ons leidt. Voor het eerst in ons leven verblijven we in een heus vijfsterrenhotel dat tevens kan bogen op congrescentrum, casino en een binnen­ zwembad. Het ligt pal aan zee, maar het privéstrandje is nu in het voorseizoen nog niet geopend. We verkennen de omgeving met een klein haventje, andere hotels en de ruïne van een klooster met klokkentoren. Op een eenvoudig terras aan de waterkant drinken we biertjes. De ober is met ons verguld. Het bevalt ons zo goed dat we hier elke dag zo rond dezelfde tijd terugkeren. Eten op terras van Marco

Meer richting Piran treffen we bij de betaalde parkeerplaats van Fornace een eenvoudig restaurantje aan waar we op het terras cevapici met friet en salade à 6 euro bestellen. De bediening is in handen van een soort ouwe hippie, Marco geheten. Met deze staart­ dragende kastelein kunnen we het goed vinden; in zijn jongere jaren heeft hij enkele maanden doorgebracht in Nederland, waaraan hij prettige herinneringen koestert. Hij reist in de rustige wintermaanden naar verre bestemmingen, zoals India en Maleisië. Thailand is zijn favoriete vakantieoord, we raden direct goed waarom. We zullen zijn uitspanning nog enkele malen bezoeken.

PIRAN

DAG 6 PORTOROZ: MET BUSJE NAAR PIRAN Met gratis busje naar toeristisch Piran ’s Ochtends kunnen we van een overweldigend en uitgebreid ontbijtbuffet genieten. Clim meldt zich steeds bij de kok voor gebakken eitjes. Om 11.15 uur kunnen we kosteloos met een busje naar het 2 km verderop gelegen stadje Piran meerijden. Daar worden we afgezet op het centrale Tartini­plein. Ze zijn er met bulldozers en graafmachines aan de haven aan het werken waardoor ons het zicht op sommige historische gebouwen, zoals het Aquariumgebouw, ontnomen wordt. We wandelen op ons gemak over de zuidelijke boulevard met zijn historische panden in diverse pasteltinten, waar we ergens op een terras koffie drinken. Er zijn opvallend veel oudere bezoekers op de been, leeftijds­ genoten dus. Op de kop van de kaap ligt een kerkje met een zwaar verwaarloosd interieur. Op de golfbrekers staan beelden.

8

Uitzicht vanaf de St. Georgius-kathedraal We wandelen verder over de schaduwrijke noordelijke boulevard die min of meer doodloopt. Via steile steegjes en trapjes komen we uiteindelijk uit bij de St. Georgius­ kathedraal, waarvan we het binnenste alleen vanuit de openstaande deur kunnen bekijken. Ernaast ligt het baptisterium, ook gesloten. Op deze hooggelegen plek hebben we een ruim uitzicht over aan de ene kant het stadje onder ons en aan de andere kant de Italiaanse kust met de grote stad Triëst. We moeten nog meer klauteren om de stads­ muren met de karakteristieke cipressen eromheen te bereiken, daar wacht ons nog een fraai panorama. We dalen af door sfeerrijke straatjes en komen uit bij het Tartiniplein, genoemd naar een beroemd violist en componist uit de achttiende eeuw. Terug met hetzelfde busje tot Fornace, waar we calamares en sjaslik bij Marco eten. MEER INFO PIRAN

Piran is het mooiste stadje van de Sloveense Rivièra. Nauwe straatjes, romantische pleintjes en de strandpromenade nodigen uit tot een ontdekkingstocht.

Piran ligt op een ver in zee stekende landtong en wordt aan drie zijden door water omspoeld. De huizen staan heel dicht tegen elkaar en vormen een wal tegen de branding en de gure Bora­wind. Elke meter van de stad is benut en alle gebouwen, in Stijl variërend van gotisch tot classicistisch, vormen een harmonieus geheel.

Pastelkleurige palazzi verraden de zuiderse luchtigheid en de met enorme tegels geplaveide straten lopen uit op stille, eenzame pleinen. Noordwaarts loopt de stad op naar de hoge rotsen waarop de Georgius­kathedraal prijkt. Gaat men verder in oostelijke richting, dan ziet men de met cipressen en ceders beplante hellingen met een verdedigingswal vanwaar men een prachtig uitzicht geniet op een echte wirwar van pannendaken en schoorstenen, het ovale Tartini­plein en de plezier­ en vissershaven. Steeds andere eigenaars

De naam Piran is mogelijk afgeleid van het Grieks pyros (vuur). Lichtbakens loodsten de zeelui in de Oudheid om het rotsige schiereiland heen. Piran was eerst een Romeinse kolonie en maakte later deel uit van het Byzantijnse rijk. In 1283 lijfde Venetië haar aan macht winnende rivale in; de stad bleef meer dan 500 jaar onder Venetiaans gezag, maar bedong daarbij wet handelsprivileges en zelfbestuur. De Venetiaanse overheersing legde Piran bepaald geen windeieren; de stad profiteerde volop van het uitgebreide handelsnetwerk van 'La Serenissima' en verscheepte zout, gedroogde vis, wijn en olie tot in de Levant. Van 1797 tot 1918 maakte de stad deel uit van het Habsburgse, en heel even van het napoleontische rijk.

Tot het einde van de Tweede Wereldoorlog was ze Italiaans bezit en na 1945 hoorde ze negen jaar lang bij Triëst. In de periode van 1954 tot 1990, het Joegoslavische tijdperk, werden de rechten van de Italiaanse minderheid vastgelegd en sindsdien duiden tweetalige straatnaamborden, scholen en radiozenders onmiskenbaar op het Italiaanse karakter van de stad. Je merkt meteen dat de grens niet ver weg is. Zo hoort je in restaurants en supermarkten bijvoorbeeld vaker het Italiaanse ciao dan het Sloveense nasvidenje. Voor de inwoners van Triëst is Piran inmiddels een drukbezocht, en vooral bij bruidspaartjes een erg geliefd doel voor weekendtrips.

9

Monumentenzorg Ofschoon veel vreemde heren de scepter over Piran hebben gezwaaid, doet het stadsbeeld uniform en vrij Italiaans aan. Het stadje valt integraal onder monumenten­ zorg en kunstliefhebbers bestempelen het als openluchtmuseum. Bij de ingang van de stad liggen grote bewaakte parkeerplaatsen, vanwaar kleine bussen naar het centrum rijden. Wie toch met zijn auto de stad in wil, moet weten dat voor langer dan 1 uur parkeren forse parkeertarieven gelden. Hotelgasten kunnen hun bagage bij het hotel afzetten, maar zullen daarna toch hun auto op een van de parkeerterreinen buiten het centrum moeten stallen. De mooie klokkentoren van de oude Georgius­kathedraal overheerst het oude centrum. DAG 7 WANDELING: VERKENNING VAKANTIEOORD PORTOROZ Bijna uitgestorven toeristische plaats Een weinig inspirerende dag. We lopen naar Portoroz, de zogenaamde Sloveense Rivièra met zijn strandvertier dat aan ons niet besteed is. Er ligt een kleine commerciële haven naast oude zoutloodsen. In het centrum vallen alleen de vele restaurants en de grote hotels op, zoals het Grand Hotel Palace en het Hotel Slovenija. We kopen in een supermarkt een sixpack Staropramen­pivo, Clim schaft zich ergens dure scheercrème aan. Hier en daar staan wat moderne standbeelden. Terug in het hotel is Jos de key card van de kamer kwijt. Later blijkt hij die per abuis tussen zijn voorraad theezakjes gestopt te hebben. Wie is hier eigenlijk verstrooid: Clim of Jos? We schuiven voor het avonddiner aan bij het grote buffet van het hotel à 22 euro, exclusief drankjes. Het valt allemaal een beetje tegen, het is niet echt lekker. Om ons heen wordt veel Duits gesproken. Het personeel is professioneel en voorkomend, maar niet echt veeltalig. MEER INFO PORTOROZ

'Rozenhaven', een mooie naam die stamt uit de tijd dat dit oord een gerenommeerd kuurverblijf was voor de Habsburgse monarchie. Vlak na de eeuwwisseling werden hier naast de thermale baden de eerste hotels neergezet; het allereerste was het prachtige Grand Hotel dat in 1911 zijn deuren opende.

Momenteel is Portoroz het toeristische centrum van de Sloveense Rivièra met tal van hotels die achter de strandweg, verspreid in het zacht glooiende groene land liggen. De stad heeft een lang (ca. 1 km) zandstrand en in de jachthaven, de grootste aan de Adriatische kust, meren zeilschepen uit de hele wereld aan. Van het vliegveld vertrekken sportvliegtuigjes voor korte rondvluchten. Het uitgaansleven bloeit hier: nachtclubs en discotheken trekken het jonge publiek aan. In het casino vinden we vooral mensen uit het Sloveense zakenleven.

10

KOPER DAG 8 MET AUTO NAAR KOPER Historisch centrum van Koper verkennen Om elf uur vertrekken we naar de plaats Koper, 25.000 inwoners en al in de Griekse tijd bewoond. We parkeren op een uitgestrekt terrein voor het centrum vlak bij een overdekte markt. De verkenning van het stedenschoon beginnen we bij de westelijk gelegen jachthaven en verder langs de oevers van de baai. Onze eerste plein is het Carpaccio Trg met patriciërshuizen, een oud zoutpakhuis en de Justinus­kolom, een monument dat de Zeeslag bij Lepanto tegen de Osmaanse Turken in 1571 gedenkt. We drinken onze eerste koffie op een terras met de Adriatische Zee aan onze voeten. Daar trekken we het oude, bijna autovrije centrum in tot het Tito­plein (Titov Trg) met zijn imposante historische gevels van stadspaleizen (Totto­paleis, Praetoren­paleis), stad­ huis, Arsenaal en de St. Nazarius­kathedraal. Nog meer pleinen…

We rusten uit op het Brutti ­ plein met fontein en lanterfantende spijbelende scholieren achter de kerk, waarna we nog een drietal kleinere kerken voorbijlopen. Koffie op een knus pleintje bij een nog knusser barretje. Uiteindelijk belanden we via de noordelijk gelegen vissershaven en middeleeuwse straatjes opnieuw op een plein, het Presernov­ plein met de imposante, 17e ­ eeuwse Da Ponte fontein. Terug heuvelopwaarts naar Tito ­ plein waar we onder de arcaden van het stadhuis blikjes fris drinken, waarna we via allerlei steegjes door de Muda­poort (de enig overgebleven stadspoort) naar beneden lopen om onze auto op te halen. Om vier uur zitten we met biertjes op ons terras aan de waterkant. Eten doen we goedkoop bij Marco in Fornace. MEER INFO KOPER

Deze havenstad telt meer dan 40.000 inwoners en is de administratieve en economische hoofdplaats van de regio. De oude stad, eens op een eilandje gelegen, is een architectonisch juweeltje. De voorgevels van de paleizen, de beroemde Cevljarska­straat, het marktplein met stadhuis, kathedraal en loggia..., alles getuigt van het rijke verleden van de stad. Het stadhuis, voormalig pretorenpaleis (1348), met kantelen op de torens en hoge balkons doet denken aan een vesting. Hier resideerde de door de Venetiaanse Dogen aangestelde stadhouder.

De kathedraal is een typisch voorbeeld van Venetiaanse gotiek. In de kerk hangen schilderijen van de beroemde renaissanceschilder Vittorio Carpaccio, onder meer een melancholische Madonna met kind uit 1516. Vanaf de kerktoren heb je een weids uitzicht over de kust en de Karst.

11

IZOLA DAG 9 MET AUTO NAAR IZOLA / RONDRIT ISTRIË: HRASTOVLJE Vergane glorie, maar toch wel mooi Vandaag bezoeken we het historische stadje Izola, ooit een schiereiland dat op een steenworp afstand van Piran gelegen is. We arriveren er om 11.00 uur en kunnen pal aan de haven bij de Velika Trg met het neoklassieke gemeentehuis parkeren. We bekijken de aangemeerde plezierboten, waarna we langs de kustweg en parken de stad intrekken. Er is eigenlijk niet veel te zien, de gebouwen maken een ietwat vervallen indruk, zeker vergeleken met Piran en Koper. De 16e ­ eeuwse St. Mauruskerk met de losse Venetiaanse klokkentoren is gesloten. Authentieke sfeer

De middeleeuwse steegjes met hier en daar een herenhuis met afgebladderd stucwerk voelen authentiek aan, alsmede het lokale museum, dat we overigens niet bezoeken. We drinken koffie onder schaduwrijke bomen van een plein waar men een monument met een Joegoslavische Rode Ster heeft bewaard. In de zestiende eeuw is deze ooit welvarende stad als handelshaven door het nabijgelegen Triëst voorbijgestreefd. Een gruwelijke pestepidemie decimeerde ook nog eens de bevolking, waarna het verval zich definitief doorzette. Er ligt ook nog een vissershaven, nog steeds is Izola de belangrijkste vissershaven van het land en draait de economie voornamelijk op visverwerkende (conserven­) industrie. Om een uur of één houden we het voor gezien en rijden we het platteland op. MEER INFO IZOLA

Dit levendige kuststadje ligt 10 km ten oosten van Piran. De naam Izola, eiland, duidt erop dat het ooit van het vasteland gescheiden was. Naast het stadhuis staan Venetiaanse palazzi met rijk gedecoreerde voorgevels. Vooral het Manzioli­huis (15de eeuw) en het Lovisato­huis (16de eeuw) trekken de aandacht, het barokke paleis Besenghi degli Ughi pronkt met speels stucco en smeedijzeren traliewerk. De oude stad wordt gedomineerd door de klokkentoren van de Mauruskerk, waarin kostbare schilderijen van Santacroce hangen.

Kunstzinnige fresco’s in vestingkerkje

We nemen een stukje autosnelweg naar het noorden. Na een twintigtal kilometers slaan we bij Dekari af en volgen we secundaire wegen in de richting van de hoge rotswanden van de karst­ ofwel het kalksteenplateau. We rijden door verstilde dorpjes naar het bovendal van het riviertje de Rizana en komen uiteindelijk uit bij het dorp Hrastovlje met de befaamde Kerk van de Heilige Drie­Eenheid. Het gebouw (12e ­ 14e eeuw) ligt op een heuveltje en is omringd met verdedigingsmuren met hoektorens. Het vestingwerk was bedoeld om de oprukkende Turken tegen te houden. We zijn er de enige bezoekers die de bijzondere 15de ­ eeuwse fresco’s bewonderen. Er is een vrouwelijke beheerder die een bandje met tekst en uitleg in het Duits voor ons afdraait. Het hele interieur is van boven tot onder gedecoreerd met Bijbelse taferelen. De Dodendans­fresco vinden we het 12

aardigst met zijn elf skeletten die zonder aanziens des persoons naar de dood gevoerd worden. Na ons komt er een schoolklas aan. We willen binnendoor teruggaan naar Piran, maar we rijden ons vast bij de grens met Kroatië. In een wat groter dorp drinken we koffie. Het is wel een mooie omgeving hier met vergezichten richting Adriatische Zee. Om een uur of vijf zijn we terug. MEER INFO HRASTOVLJE

Dit schilderachtige Karstdorp ligt boven het Rizana­dal, 25 km ten oosten van Piran. De kerk is omgeven door een muur die bescherming moest bieden tegen Turkse aanvallen. In de kerk kunt u indrukwekkende fresco's bewonderen. In 1490 liet meester Johannes van Castua zijn fantasie hier de vrije loop. Het plafondgewelf van het hoofdschip verbeeldt het scheppingsverhaal en de verbanning uit het paradijs; medaillons op de plafonds van de zijbeuken stellen het werk op het land voor bij het wisselen van de seizoenen.

Maar het hoogtepunt vormt de schildering op de zuidwand: 'de dodendans', een panopticum van de middeleeuwse standen: de onverbiddelijke dood neemt de onttroonde koning bij de hand en deinst niet terug voor paus en kardinaal. Hij laat zich niet door de koopman ompraten en ook de edelen maken geen indruk op hem. Boeren en bedelaars worden afgevoerd en ook een klein kind wordt vanaf zijn ziekbed naar het hiernamaals gezonden.

DAG 10 TWEEDE BEZOEK AAN PIRAN / FESTIVITEITEN Folkloristische optocht met zwarte burgervader

Het busje dat ons naar Piran moet brengen kan niet verder, we worden opgehouden door een optocht van ossenwagens, vrouwen in klederdracht met manden op hun hoofd, historische kostuums met uiteraard fanfares voor de onontbeerlijke muzikale omlijsting. In een open convertibele auto, meer een classic car, staat een zwarte man enthousiast naar het volk aan de kant te zwaaien. Later blijkt dit de burgemeester te zijn, een immigrant met de doctorstitel uit Ghana, getrouwd met een Sloveense. Uniek feit voor een land met heel weinig kleurlingen, maar ook tekenend voor het open karakter van deze stad. We maken een wandeling door de straatjes en wijkjes die we tijdens ons eerste bezoek niet gezien hebben. Regelmatig komen we deelnemers aan het defilé tegen, onder andere op markten waar men oude ambachten en lang vervlogen spelletjes vertoond. Middels een “kruip­door­sluip­door”­route door een ware doolhof van stegen en sloppen, bogen en poortjes vinden we uiteindelijk het centrale Tartini­plein terug. Daar lopen kinderen verkleed rond en verkopen bedaagde nonnen lootjes vanuit de kerkdeur. Museumbezoek in de middaguren

We bezoeken er twee musea. Allereerst het Aquarium, tamelijk klein, maar wel erg netjes in een historisch gebouw. Entree 6 euro, dat is het niet echt waard. Daarna lopen we naar het Maritiem Museum waar de entree lager is, slechts 2½ euro. Daar wordt ment name een plaatselijke held, een zekere Ivan Korte, in het zonnetje gezet. Hij was een officier in het keizerlijke leger van Oostenrijk, later bij de nationale marine van respectievelijk Slovenië en Joegoslavië. Veel oude, vergeelde foto’s en uniformen, niet

13

echt interessant voor ons. De getoonde scheepsmodellen vinden we een stuk attrac­ tiever. We knopen een praatje aan met een grijsaard in een kapiteinsuniform, hij heeft aan de optocht deelgenomen. Hij spreekt ouderwets Duits en is het absoluut niet eens met de zwarte burgemeester. “Afrika für die Afrikaner!” laat hij ons verschillende keren weten. Deze krasse ijzervreter ontpopt zich als een nationalist pur sang die terug­ verlangt naar de overzichtelijke tijden van de Dubbelmonarchie waartoe Slovenië ooit behoorde. Uiteraard geeft hij trots toe dat hij onveranderlijk rechts­conservatief stemt, daar laat hij geen misverstand over bestaan. In een overvol busje keren we terug naar ons hotel. We eten cevapici in een groot, maar leeg restaurant naast het casino en de klokkentoren.  Eerste etappe op de terugweg naar huis

Jos rekent met de credit card de hotelrekening af: 769 euro, een alleszins schappelijke prijs voor een vijfsterrenhotel. Clim rijdt de auto voor om de bagage in te laden, zo hoeven we niet de heuvel op te sjouwen. We rijden naar Koper waar we de autosnelweg noordwaarts kiezen. Vijfentwintig kilometer voor Postojna slaan we af naar het grottenstelsel van Skocjan. Het regent als we het lege parkeerterrein oprijden. Het is half twaalf, de verplichte rondleiding begint pas om één uur en kost 15 euro per persoon. We brengen anderhalf uur door met koffiedrinken en kaarten bekijken. Unieke druipsteenformaties in grottenstelsel (Unesco)

De groep bestaat uit 40 personen, de gids is de Duitsprekende Jasmina. Voor we de ingang van de grotten bereiken moeten we eerst nog eens een vermoeiende kilometer lopen. Het is verboden om in de grotten te fotograferen, maar een heel stel mensen lapt dat verbod aan hun laars. Een betonnen gang leidt ons naar de kolossale zaal waarin rivieren en watervallen uit komen, vol stalagmieten en stalactieten (dat zijn de hangende druipsteenformaties…). Voor ons oudjes met loopproblemen is de tocht een ware martelgang met al die gladde trapjes op het wandelpad dat in de rotswanden is uitgehouwen; we hangen dan ook steeds achteraan in de rij. Vooral Jos met zijn krakende knieën, door eksterogen gemaltraiteerde voeten en onwillige heupen is er slecht aan toe. Gelukkig is er echt iets te genieten, we zijn stil van bewondering en diep onder de indruk van vooral de enorme afmetingen van het onderaardse complex dat tot 200 meter diep reikt. Sommige gedeeltes van de zaal zijn goed verlicht en niet kitscherig sprookjesachtig zoals vaak in andere commerciële grotten. Een brug op 45 meter boven de donderende rivier voert ons over de Reka die ergens bij Triëst boven de grond komt. Tegen drie uur verlaten we hondsmoe de grotten en zien we het daglicht in een diepe kloof terug. We zijgen uitgeput neer op een bankje om uit te puffen. MEER INFO SKOCJANSKE JAME

Dit fantastische grottenstelsel ligt in het centrum van de Karst, 30 km ten zuidwesten van Postojna, en is misschien minder beroemd, maar daarom zeker niet minder spectaculair. Via bruggen en in de rotsen uitgehouwen paden volgt de bezoeker de onderaardse loop van de Reka tot die onderduikt en pas 30 km verderop, vlak bij de golf van Triëst, weer boven komt.

14

Met de auto bereikt u de grotten het snelst via de weg van Divaba naar Koper: na 3 km linksaf en dan via een zijweg rechtstreeks naar de ingang van de grotten. Bezichtiging: dagelijks verschillende openingsuren en verplichte rondleidingen afhankelijk van het seizoen, 's winters alleen op zon­ en feestdagen.

POSTOJNA

Een modern Garni-hotel in het centrum Ons laatste hotel in Slovenië vinden we in Postojna moeiteloos, het is midden in het centrum aan een plein met het stadhuis gelegen. Het heet Garni ­ Hotel Kras en is bekroond met vier sterren. De auto kunnen we kwijt in de garage onder het hotel. We krijgen er weliswaar een ruime kamer, maar die is behoorlijk kil, omdat de airco niet naar behoren functioneert. Roken is uiteraard niet toegestaan, dat moeten we buiten doen in de regen. Pilsje op het terras van de Sport Bar, koffie in de lounge bar, kebab en shoarma met salade op pitabrood eten in een goedkope cafetaria aan de overkant van het plein en tenslotte een wandeling maken rondom de kerk waar net een dienst aan de gang is. Clim wordt hierdoor natuurlijk afgeschrikt en draait zich schielijk om. Later op de avond checkt een grote groep Oost­Aziaten in, Japanners volgens Jos die op zijn vraag “Nippon?” een bevestigend knikje van oude, kromgetrokken dames krijgt. DAG 12 PREDJAMSKI GRAD - OOSTENRIJK - HOTEL ROHRDORF BAYERN Schraal ontbijt, veel eieren als goedmakertje Het ontbijt valt behoorlijk tegen: weinig en hard brood, wat marmelade en boter, dat is het. Gelukkig komt een kok bij ons informeren of we soms gebakken eieren willen. Ja, dat willen we. Niet lang daarna komt hij ons glunderend een hele schaal met een zestal “eggs sunny side up” brengen. Dat maakt het gemis aan keuze goed. Voor we vertrekken maakt Jos nog wat foto’s van het stadje. Bij het afrekenen klaagt hij over de lage temperatuur van de kamer. De receptioniste verwijt ons dat we dit niet gemeld hebben, dan had zij het centraal aan kunnen passen. Ja, weten wij veel. Hoe dan ook, we krijgen een beetje korting vanwege dit gebrek en dat zonder daar om te vragen! Predjamski Grad, vesting van een roofridder

We maken voor we de grote weg oprijden maken we nog een rondrit door de omgeving die werkelijk vergeven is van de grotten die je allemaal kunt bezoeken. We hebben echter onze zinnen gezet op een merkwaardig kasteel dat voor de ingang van een grottenstelsel gebouwd is, het zogenaamde Predjamski Grad. We gaan het kasteel niet binnen, maar bekijken het van de buitenkant. We zijn er vroeg, de toeristenbussen (zoals die van de Japanners bijvoorbeeld) zijn nog niet aangekomen. We staan er geparkeerd naast een door bliksem doorkliefde boom die het onderwerp vormt van een of andere legende. We rijden terug naar de hoofdweg en bereiken na een uurtje via Ljubljana en Kranj de Sloveens­Oostenrijkse grens bij de Karawanken­tunnel. We doorkruisen het regenachtige Oostenrijk met zijn talloze Maut ­ tunnels en stoppen ergens om Clim de 15

gelegenheid te geven een broodje te kopen en te verorberen, naast de sigaretjes die hij nodig heeft om bij de les te blijven. MEER INFO PREDJAMSKI GRAD

Dit merkwaardige 'holenkasteel' ligt 10 km ten noordwesten van Postojna. De burcht ligt als een arendsnest geplakt tegen een 120 m hoge rotswand. Aan de buitenkant zou men niet zeggen dat de 16de­eeuwse burcht ooit tot diep in de grotten doorliep. Dit vormde dus een grandioze schuilplaats, die via een geheim gangenstelsel met de buitenwereld was verbonden.

Er wordt gewag gemaakt van een vreemde roofridder, Erasmus Luegger, die hier in de 15de eeuw zou hebben gewoond en in het hele land bekend stond als een soort Sloveense Robin Hood. Hij overviel handelskaravanen en deelde ­ als vriend van de armen, vijand van de rijken ­ de buit met de plattelandsbevolking. Toen hij door het Weense Hof voor de moord op een veldmaarschalk ter dood veroordeeld werd, stuurde de keizer troepen om het vonnis te kunnen voltrekken. Erasmus Luegger trok zich in zijn kasteel terug en werd via de geheime gangen door vrienden bevoorraad. Een heel jaar lang trotseerde hij zijn belegeraars en bespotte hen meer dan eens door ze goed vlees voor de voeten te werpen. En had een laaghartige bediende zich niet laten omkopen, dan had hij het nog jaren uitgezongen.

De burcht is in de volgende eeuwen dikwijls van eigenaar veranderd en momenteel is er een museum ondergebracht, dat een interessante verzameling schilderijen, beeldhouwwerken, wapens en jachttrofeeën tentoonstelt. Daarnaast kan men 's zomers het grottenstelsel bezoeken, waar de zonderlinge roofridder zou hebben geleefd.

Terug bij Hotel Zur Post in Rohrdorf

Een volgende stop is aan de oever van de Chiemsee, we zijn dan al terug in Beieren. Om vier uur bereiken we ons hotel Zur Post in Rohrdorf, waar we intrek nemen in de door ons gewenste kamer met balkon aan de voorkant. Dat worden dus eerst biertjes op het terras en Kaffee mit Kuchen voor Jos. Om zeven uur bestellen we in het drukke restaurant een aspergerecht dat enigszins tegenvalt. Jos brengt op de valreep nog een bezoek aan de Metzgerei (slagerij) die bij het hotel hoort, daar koopt hij typische streekgerechten en andere lekkernijen die in Nederland niet verkrijgbaar zijn. Vanaf half negen zitten we voor de televisie naar de uitstekende documentaire Duitse zender Phoenix te kijken, afgewisseld door korte nicotinebezoekjes aan het balkon. DAG 13 TERUGREIS VIA DUITSLAND

Na het reichhaltiges Frühstück naar binnen gewerkt te hebben, zetten we koers naar Rosenheim en München. Daar begint het te regenen en door stortbuien afgewisseld met zonnige perioden rijden we over de drukke Autobahnen huiswaarts. We volgen min of meer dezelfde route als op de heenreis, hoewel we even voorbij Würzburg een andere snelweg kiezen, omdat we op de radio gehoord hebben dat we in een urenlange file terecht zouden zijn gekomen. Zonder noemenswaardig oponthoud komen we pas om half zeven (18.30 uur) aan in Roermond. 16

SLOWAKIJE (2010) Zomerreis met Clim. Van zondag 18 juli t/m vrijdag 7 augustus 2010 Vervoer: eigen auto Volvo S 40

Accommodaties: hotels, in Slowakije via Tatran Travel vastgelegd Terugweg: Maribor (Slovenië) / Bad Reichenhall (Duitsland) DUITSE BENAMINGEN VOOR SLOWAAKSE PLAATSEN SLOWAAKS

DUITS

Bratislava

Pressburg

Bardejov

Kaschau

Kremnica

Neutra

Spissky

Tyrnau

Zilina

Banska Bystrica Kosice Poprad Nitra Banska Stiavnica Trnava Presov

Neusohl

Liptovske

Deutschenburg

Trencin

Schemnitz

Zvolen

Preschau

Kezmarok

Bartfeld

Leutschau Kremnitz

Trentschin Zips

Altsohl Sillein

Käsmark

DAG 1 HEENREIS 1: ROERMOND - POCKING (BAYERN) Vertrek om half elf. Via autosnelwegen rijden we Duitsland binnen, we kiezen voor de Linksrheinische Autobahn. Bij Ludwigshafen steken we de Rijn over. Onderweg tanken we tweemaal. Even na zevenen bereiken we na de laatste Ausfahrt vóór de grens het stadje Pocking, een plaatsje even buiten Passau dat tegen Oostenrijk aangeplakt ligt. We moeten eventjes naar ons hotel Pockinger Hof zoeken, het is er druk en er zijn omleidingen vanwege een Bürgerfest dat net plaats vindt. Pilsje op overdekt terras waar we later ook avondeten. Wandeling door het dorp, Weissbier op de banken bij de feesttent met Beierse hoempapamuziek. Alles lijkt er als twee druppels water op de dorpsfeesten in ons eigen Limburg. We mogen roken op de kamer, maar per 1 augustus geldt er in geheel Beieren een aangescherpt rookverbod, die maatregel is nu dus nog niet van kracht. Afgelegde afstand: 775 km.

17

DAG 2 HEENREIS 2: POCKING (BAYERN) - BRATISLAVA (SLOWAKIJE) Jos betaalt met de credit card de hotelrekening van € 68. Vertrek om 10.00 uur, het weer is zonnig met temperaturen van boven de dertig graden. Tussen Linz en Sankt Pölten drinken we dure koffie onderweg. We passeren het wonderlijke Stift van Melk. Rondom Wenen missen we een afslag, een vergissing die we snel kunnen corrigeren door de richting Boedapest te kiezen. Nabij vliegveld Schwechat komen we langs een enorm chemisch industriecomplex. We verlaten de autowegen om langs de Donau Slowakije binnen te rijden. Dat is een misrekening, want door de begroeiing van de Auen (uiter­ waarden) met hoog struikgewas is er niets van de bekende blauwe rivier te ontwaren. We houden halt in het stadje Hainburg, waar we in het centrum bij de kerk (barokke Mariensäule) weer eens koffie drinken bij een Eiscafé. Van de grensovergang merken we hoegenaamd niets, in tegenstelling tot vroegere communistische periode toen het uren kostte om die te passeren. In Bratislava rijden we onder de befaamde brug door, die we na een rondje wel van de goede kant benaderen. Midden in de binnenstad zijn we het spoor naar het hotel bijster. Jos stapt uit en schiet een verkeersagent aan. Met gebroken Engels (de agent) en Russisch (Jos) wordt gecom­ municeerd. We blijken toch op de goede weg te zijn, alleen moeten we nog 5 km verder rijden. We rijden echter te ver door, maar na een tijdige terugkeer vinden we het hotel Baronka uiteindelijk toch nog gemakkelijk. Het is een viersterrenhotel in een nieuwe buitenwijk van deze stad met meer dan 450.000 inwoners. Sommige voormalige volkstuintjes zijn er nog bewaard gebleven, net als enkele eenvoudige huisjes tussen de hoogbouw van de appartementcomplexen, die overigens allemaal een andere, frisse pasteltint hebben. Pilsje op hooggelegen terras. Om half zes nemen we de tram naar het centrum, we hebben geen kaartjes en rijden dus 20 minuten lang zwart. We blijven aan de rand van het centrum hangen in de buurt van ons vroegere hotel, een plein met kolossale verzetsbeelden en het terras tegenover het Postkantoor waar we destijds aten en bier dronken. Daar eten we nu weer. Jos koopt voor de terugweg tramkaartjes bij een kiosk en raakt daarbij even Clim kwijt. Vlakbij ons hotel ligt een druk beklante biertuin waar we nog een afzakkertje drinken. Om half elf zijn we terug op onze ruime hotelkamer, waar we op de tv getuige zijn van de derailleurproblemen van Andy Schleck in de Tour de France. Afgelegde afstand: 387 km.

DAG 3 WANDELING BRATISLAVA Het ontbijt is uitgebreid, zoals bij dit soort 4*­hotels verwacht mag worden; we drinken koffie na op het zonnige terras. Om half elf gaan we met de tram het centrum in, we hebben bij de receptie tickets kunnen bemachtigen. De gehele dag zwerven we door het oude centrum, waar naar onze indrukken meer gerestaureerd is dan in 2004 het geval was. Toch zijn er nog hele straten niet aan de beurt geweest. Het toerisme is er meer dan verdubbeld, zeker in de oude binnenstad rond het marktplein is het dringen geblazen.

18

Opvallend zijn de vele Oost­Aziatische vakantiegangers die vooral zichzelf in front van de bezienswaardigheden fotograferen. We sommen nu de door ons bezichtigde en soms bezocht interessante plekken op: Stadhuis met panfluitist, Michaelstoren, Marktplein met pronkzuil, Postkantoor, oude overdekte markt, de Opera en het Theater, diverse binnenplaatsen, Franciscaner kloos­ terkerk met scheuren in de muren, het Monument voor de Sovjetbevrijders van de stad in 1945. We bereiken de Donau met enkele aangemeerde rondvaartboten.

Onder aan het kasteel (dat we niet bezoeken, dat hebben we in 2004 al gedaan) lopen we opnieuw via een busstation de stad in. Vlakbij drinken we bij een renaissance ­ Apotheke koffie op een terras met allemaal verschillende keukenstoelen. De kathedraal is niet gratis en is donker; opvallend zijn de crypte, het levensgrote beeld van Sint Maarten op zijn paard, de houten koorstoelen met kunstig uitgesneden fabeldieren. Jos wordt er uit de sacristie verjaagd. We komen in een verwaarloosde wijk terecht. Pilsjes op een binnenplaats; het bier in Slowakije is van hoge kwaliteit. Bekende merken zijn Krusovice, Kozel, Gambrinus, Urquell, Topvar, Zlaty Bazant, Saris, Corgon, Smädny Mnich. Om vijf uur nemen we de tram terug naar het noordelijk gelegen hotel.

Om half zeven gaan we eten in de biertuin, we vinden nog net buiten een plaatsje. Jos bestelt er knoflooksoep (dat zal hij nog vaker doen tijdens deze reis, hij is gek op deze lekkernij) en gepaneerde levertjes. We wandelen wat rond in de omgeving, bezoeken een begraafplaats waar bijna alle graven naar het oosten zijn gericht, belanden in een park dat plaats biedt aan het zoveelste gedenkteken aan de gevallen helden uit de Tweede Wereldoorlog. Ook aan de Eerste Wereldoorlog wordt gerefereerd, toen hoorde de stad nog bij Oostenrijk, de romantische Donau ­ monarchie. Even verderop ligt een gedenksteen die het bezoek van de Heilige Vader (letterlijk, dus Paus) Johannes Paulus II in 2003 memoreert. Op de tv volgen we een Russische serie over Siberië; we verstaan niets van het gesproken woord, maar de beelden spreken voor zichzelf. We zijn allebei behoorlijk moe en gaan daarom al om half twaalf slapen. MEER INFO BRATISLAVA

Bratislava (tot 1919 Nederlands: Presburg; Duits: Preßburg; Hongaars: Pozsony; Slowaaks: Prešporok) is de hoofdstad van Slowakije. De stad ligt in het uiterste zuid­westen van het land, aan weerszijden van de Donau (met het oude centrum op de linkeroever) en aan de voet van de Kleine Karpaten. Ze telt circa 430.000 inwoners.

De stad ligt op korte afstand van zowel Oostenrijk (Wenen op slechts 60 km) als Hongarije en zowel Oostenrijkers als Hongaren hebben in de geschiedenis van de stad een grote rol gespeeld. In de voornaamste stad van Slowakije woont nog steeds een grote Hongaarse minderheid.

Bratislava heet pas sinds 1919 zo. De stad heette aanvankelijk in het Slowaaks Prešporok: die naam was ontleend aan het Duitse Preßburg, dat teruggaat op Preslavasburch, naar Vratislav van Moravië, die hier een burcht had laten bouwen. In het Hongaars heet de stad van oudsher Pozsony, een naam waarop ook het Latijnse Posonium terug te voeren is. Een andere oude Latijnse naam is Istropolis, naar de Griekse naam voor de Donau (Ister). Toen Bratislava in 1919

19

Tsjecho­Slowaaks werd, werd de stad omgedoopt in Bratislava. Het voorgestelde Wilsonovo Mesto (Wilsonstad, naar de Amerikaanse president Wilson) haalde het niet. Geschiedenis

In 907 kwamen stad en omgeving in handen van Hongarije, dat er zijn meest westelijke steunpunt van maakte. Vanaf de dertiende eeuw kwamen er veel immigranten uit Duitse landen (vooral uit Beieren) wonen.

Koning Matthias van Hongarije stichtte hier in 1467 een van de eerste Midden­Europese universiteiten, de Academia Istropolitana, die echter een kort leven beschoren was. In 1914 kreeg de stad opnieuw een universiteit, maar deze verhuisde in 1921 naar Boedapest en later naar Pécs. De huidige universiteit dateert van 1919 (Comenius Universiteit).

Sinds Boeda in 1541 in Turkse handen was gekomen, werden de Hongaarse koningen hier gekroond (1563­1830), en tot 1848 zouden hier Hongaarse rijksdagen plaatsvinden. Daarna nam Boedapest zijn oude plaats weer in, en viel Bratislava terug. Inmiddels was het wel het centrum van de Slowaakse nationale beweging geworden.

De Eerste Wereldoorlog eindigde met een nederlaag voor Oostenrijk­Hongarije. Met het Verdrag van Trianon kwam Bratislava aan de nieuw gevormde republiek Tsjecho­Slowakije. In 1939 werd Bratislava de hoofdstad van de Slowaakse marionettenrepubliek onder Josef Tiso, die was ontstaan na de liquidatie van Tsjecho­Slowakije. De regering van Tiso werkte nauw samen met de nazi's, zo werden onder andere in overleg met de nazi's 60.000 Joodse inwoners van Bratislava weggevoerd richting Auschwitz (in totaal woonden er 70.000 Joden in de hoofdstad). Het stadbestuur betaalde de nazi's 500 Mark per weggevoerde jood. In 1945 verschenen de sovjetsoldaten en Bratislava kwam in het nu communistische Tsjecho­Slowakije vlak achter het IJzeren Gordijn te liggen. De stad kreeg grote uitbreidingen in socialistische stijl en werd de derde stad van het land (na Praag en Brno). In 1993 verwierf Bratislava voor de derde keer de status van hoofdstad, ditmaal van de nieuwe republiek Slowakije. De Slowaakse regering en volksvertegenwoordiging zijn er gevestigd. Stadsbeeld

De Burcht (Hrad) van Bratislava is het symbool van de stad: dit hoekige gebouw ligt aan de westkant van het centrum, op een heuvel boven de Donau. In het oude stadshart (Staré Mesto) zijn enkele schilderachtige straten behouden gebleven. Hier bevindt zich de Michaeltoren in barokstijl, die deel uitmaakt van de oude stadsmuur. De Martinsdom is de grootste kerk in de stad: hier werden eeuwenlang de koningen van Hongarije en Oostenrijk gekroond. Een belangrijk gebouw is ook het Primatiaal Paleis, waar Frankrijk en Oostenrijk na de Slag bij Austerlitz in 1805 de Vrede van Presburg tekenden. Bratislava is ook een stad met veel naoorlogse uitbreidingen in socialistische standaardbouw (“Plattenbau”). Het opvallendste voorbeeld is het stadsdeel Petržalka, dat op de andere Donau­ oever ligt. Tussen de beide oevers van de Donau ligt onder andere de befaamde Nový Most brug.

DAG 4 BRATISLAVA - MODRA - CERVENI KAMEN - TRNAVA - PIESTANY

Vertrek om 10 uur, dat is onze richttijd. We komen gemakkelijk de stad uit. Dichtbij Bratislava ligt Modra, een wijnstadje waar we bij de kerk parkeren. We lopen de hoofd­ straat op en af. Naast wijn staat Modra ook bekend om zijn keramiek, maar die inte­ resseert ons evenmin. In een wijnboetiek worden we niet bediend, even verderop wel in 20

een soort binnenplaats; Clim bestelt gebak voor bij de koffie. Hier liggen veel cafeetjes en restaurantjes, een teken dat er het toerisme welig tiert. We lopen naar de andere kant van het dorp, waar twee kerken pal naast elkaar liggen. Dat zie je wel vaker in deze streken, waar het katholicisme overgaat in het Grieks ­ of Russisch orthodoxe geloof. De scheidingslijn is hier niet zo scherp te trekken. Er staat ook een Maria ­ kapelletje dat door een schilder als schaftkeer in gebruik is genomen. Cerveni Kamen

Onze volgende stop betreft het kasteel Cerveni Kamen (Rode Steen, hoewel er niets rood aan te bekennen valt) dat hoog boven op een rots gelegen is. Het kasteel, ooit eigendom van het befaamde bankiersgeslacht Fugger uit Augsburg en later in handen gekomen van de steenrijke Hongaarse adelsfamilie Pallfry, is omgeven door weiden en bossen en doet tegenwoordig dienst als museum met historisch meubilair uit de adellijke huizen. Dat bezoeken we niet, het staat vol harnassen en zo. Wel drinken we op de binnenplaats mineralka perliva (bruisend mineraalwater), dat net als bier in dit land van bijzonder goede kwaliteit is. Op een zuil staat een hert, per slot van rekening was dit ooit een jachtslot. Een groep senioren schuifelt moeizaam op de kinderkopjes voorbij, zij verlaten net een van de grootste wijnkelders van het land, die overigens leegstaat. We zijn gecharmeerd van de klassieke muziek op de achtergrond. Ook in de door ons bezochte kerken hoor je vaak gewijde muziek, wat een aparte sfeer creëert. Via de spaarzaam begroeide Franse tuin verlaten we het grote complex. Trnava

We rijden de heuvels uit door uitgestrekte zonnebloemvelden naar de grotere stad Trnava, die we nog kennen uit de jaren zestig toen de handbaldames van Swift er een uitwedstrijd moesten spelen. De stad staat vol kerken en monumentale panden, wat ons wel bevalt. Men noemt de stad het Slowaakse Rome. We dwalen er een tijdje rond en maken veel foto’s. De byzantijns Moorse Synagoge uit de 19de eeuw is gesloten, tegen­ woordig is het een museum voor Joodse Cultuur en een Centrum voor Moderne Kunst. Ervoor staat een zwart marmeren holocaustmonument dat voor ons van achter het hek nog net zichtbaar is. De basiliek gaat speciaal voor ons open, wat we met een geldelijk offer belonen. Het gebouw ligt aan een langwerpig plein vlak bij de in stand gehouden stadsmuren. In het midden troont de rijk bewerkte St. Jozef­zuil, het enorme Aartsbisschoppelijk Paleis uit 1562 ligt er ook.

De kathedraal (eind 14e eeuw, ook wel Universiteitskerk van Johannes de Doper) wordt drukker bezocht, de kerk valt op door de mooie fresco’s binnen en de zware zijbeuken en nissen met heiligenbeelden aan de buitenkant. Een goed gelijkend beeld van de bijna heilig verklaarde paus Joh. Paulus II staat voor de ingang, in Oost­Europa is de man immens populair. De muren, gewelven, arcaden en vensters zijn versierd met stucwerk ­ figuren, bloemmotieven en geometrische vormen ­ door Italiaanse kunstenaars uit de 17e eeuw. De barokke kansel is versierd met figuren van de kerkvaders. Een indruk­ 21

wekkende kerk waarin men nog steeds bezig is met restauratie werkzaamheden, met name aan de fresco’s.

Sommige van de statige herenhuizen en stadspaleisjes staan nog in de steigers om gerestaureerd te worden. Een aantal ervan wordt gerenoveerd en gaat als hotel dienen. Het grote stadsplein en omgeving is tot voetgangersgebied verklaard en wordt gedomi­ neerd door een enorme Maria­zuil (of is het een Roland­zuil?) en de Universiteitskerk. Het oudere stadhuis kent er ook een moderne versie, die ietwat dissoneert in deze historische ambiance. Er zijn veel terrasjes, op een ervan nemen we plaats. MEER INFO TRNAVA

(Hongaars: Nagyszombat, Duits: Tyrnau) is een stad met ongeveer 68.500 inwoners (2004). Trnava ligt in het westen van Slowakije en is de hoofdstad van de gelijknamige streekprovincie (Trnavský kraj) en district. Trnava is sinds 1978 eveneens zetel van een aartsbisdom, waarmee Slowakije een zelfstandige kerkprovincie werd. Geschiedenis

Aartsbisschop Nicolas Oláh nodigde de jezuïeten uit naar Trnava te komen (1561) om er in het onderwijs te gaan werken. In 1566 opende een seminarie en in 1577 een eerste drukkerij en uitgeverij. Trnava was sinds de 17e eeuw een centrum van de Contrareformatie. Tussen 1635 en 1777 was er de universiteit van Trnava gevestigd, die door aartsbisschop Peter Pázmány was gesticht. De universiteit maakte van de stad aan het eind van de 18e eeuw het centrum van de Slowaakse intelligentsia. De eerste Slowaakse taalcodificering uit 1787 van Anton Bernolák is gebaseerd op het Slowaakse dialect van de regio Trnava.

Aan het eind van de 18e eeuw werd de universiteit naar Boedapest verplaatst en de aartsbisschopszetel naar Esztergom. Hierdoor verloor Trnava aan betekenis, hoewel haar economische ontwikkeling een impuls kreeg door de bouw van de eerste spoorlijn in Hongarije. Deze spoorweg verbond de stad met Bratislava. De Adalbert vereniging (Spolok svätého Vojtecha) werd in 1870 gevestigd en vormde met haar activiteiten een tegenwicht tegen de toenemende magyarisering.

Na de vorming van Tsjecho­Slowakije in 1918 gold Trnava als meest geïndustrialiseerde stad van Slowakije.

AANKOMST KUUROORD PIESTANY

Niet veel verder ligt het einddoel van vandaag, het kuuroord Piestany. Er gaat een autosnelweg heen, maar die moeten we vermijden, want we hebben ons geen autobaanvignet aangeschaft. (Wel natuurlijk voor Oostenrijk!) We zijn van mening dat we op de kleinere wegen beter van het landschap kunnen genieten. Bovendien zijn de lokale wegen hier redelijk begaanbaar en zijn de onderlinge afstanden van de bezienswaardigheden en de door ons geboekte hotels niet zo groot in dit relatief kleine land dat slechts 20% groter is dan Nederland. In Piestany staat het centrum niet aangegeven, waardoor we weer eens te ver doorrijden. Aan de door Tatran Travel geleverde routebeschrijving hebben we niets: die is onduidelijk, veel te gedetailleerd en niet betrouwbaar, zeker als er sprake is van omleidingen en wegwerkzaamheden. Bovendien rijden we vaak van een heel andere kant de stadjes binnen. Geef ons maar

22

een ouderwets plattegrondje van een stad waarop de locatie van ons hotel staat aangegeven, daar kunnen we mee uit de voeten. Enfin, als we terugrijden vinden we Hotel Satelit moeiteloos. Het is een ietwat verlopen driesterrenhotel, maar voldoet verder aan onze eisen. Traditioneel pilsje op het terras volgt.

Daarna lopen we de stad in, die vergeven is van de rondflanerende toeristen, waaronder opvallend veel moslimvrouwen in allesomhullende kleding. Volgens Jos zijn ze afkomstig uit Syrië en Egypte. Piestany blijkt een kuuroord dat gezien het lage prijsniveau betaalbaar is voor middenklasse Arabieren, zoals lagere ambtenaren. In de snelstro­ mende rivier de Vah (Waag in het Nederlands) zwemmen tientallen hongerige zwanen. Een loopbrug met colonnade (de zgn. Zuilenbrug, een functionalistisch bouwwerk uit de jaren dertig) verbindt de stad met het kuurcentrum dat op een eiland in de rivier ligt. Daar bevinden zich de monumentale kuurgebouwen, thermen, hotels en rusthuizen uit de negentiende en begin twintigste eeuw. Aan het begin van de brug staat een stand­ beeld van een genezen invalide man die zijn krukken doormidden breekt, het symbool van de stad. Uit een fonteintje kun je geneeskrachtig water van 60 graden drinken. Over alles hangt een zweem van vergane glorie, maar desondanks heeft men de plaats goed onderhouden, de parken en de bloemperken en gazons zien er uitmuntend verzorgd uit en alles is nog volop in bedrijf. We eten er in een verlaten Alexander Passage. De bankjes in de parken zijn overbezet door grote groepen mannelijke Arabieren, soms met waterpijp en theecomfoor in hun midden. De terrasjes vinden ze blijkbaar te duur, hoewel de koffie en het bier er soms nog minder dan één euro kosten. Om half negen staan we op ons balkon sigaretjes te paffen en proberen we een zuchtje wind te vangen. Het is vandaag warm geweest (volgens de tv 36 graden), we slapen op de dekens bij gebrek aan airconditioning. Wél hebben we een minibar, waarvan Clim gretig gebruik maakt voor zijn blikjes bier en noodgedwongen voor zijn Humira­medicijn. Afgelegde afstand: 100 km.

DAG 5 KUUROORD PIESTANY Redelijk ontbijt, we tellen er tien gasten, niet veel voor zo’n groot hotel. Via het kuurpark met Kurcafé en ­Hotel, standbeelden, een concertzaal en het Kurmuseum (Balneologisch Museum) begeven we ons naar het kuureiland. Clim heeft besloten om zijn al decennia meegedragen klachten van huidschimmel te bestrijden met een Schlammbad of een Schwefelspiegelbad. De vraag is waar hij daarvoor terecht kan. We lopen wat gebouwen af en hebben het gevoel van het kastje naar de muur gestuurd te worden. Uiteindelijk komen we via Napoleon en Pro Patria terecht bij kuur Irma. Daar wordt hij voor 26 euro ingeschreven en op een wachtlijst geplaatst; ook heeft hij een langdurig intakegesprek met een heuse arts. Deze ontraadt hem het modderbad vanwege zijn reumatische artritis, die behandeling zou wel eens schadelijk kunnen zijn. Het wordt een Schwefelbad, om drie uur is hij aan de beurt. Jos bewondert ondertussen de Jugendstil ­ architectuur van het gebouw, met name de trapportalen vindt hij indrukwekkend. 23

We hebben nog een paar uur te overbruggen voor Clim aan de bak moet. Aan de toeristenluwe oever van de rivier ontdekken we een stil terras van een alternatief pension waar we een uurtje de tijd doden. We lummelen nog wat rond tot het drie uur is en Clim zich bij Irma meldt. Jos dringt tijdens de behandeling van Clim dieper het park door tot aan het schreeuwend volle zwembad, de moderne fantasieloze hotels en de golfbaan. Om half vier heeft Clim zijn behandeling achter de rug; hij vindt het niet bijzonder spectaculair en twijfelt aan de effectiviteit ervan. We keren direct terug naar het hotel waar we op het terras bier en Algirska Kava, een soort Irish Coffee, drinken. Om half vijf volgen we op tv de verrichtingen van de renners in La Grande Boucle.

We eten die avond in een moderne shopping mall met het warenhuis Billa. Cham­ pignonsoep met pörkölt (Hongaarse goulash) voor welgeteld € 8, samen! Het smaakte ook nog eens. In het centrum zoeken we een terras op waar we het voorbij slenterende publiek kunnen bekijken, Clim noemt dit “gapen”. Jos heeft vooral belangstelling voor de ongemakkelijk voortwaggelende, moddervette moslimvrouwen die hij verafschuwt en de frisse jonge meiden van lokale snit die hij bewondert om hun lenige jeugdigheid. Clim vindt de fietsers opvallend gedisciplineerd, omdat ze in de voetgangerszone netjes met de fiets aan de hand doorlopen. Er wordt veel ijs gegeten, een verschijnsel dat typerend is voor heel Oost­Europa, daar zijn ze zelfs ’s winters nog gek op ijsco’s. Om negen uur neemt Clim nog een douche om eventuele zwavelresten op zijn lichaam te verwijderen. Met een pijnlijk gezicht keert hij uit de badkamer terug, de douchekop is op een teen gevallen en die teen doet nu erg zeer. Onze minibar voorziet niet in een vriesgedeelte met ijsblokjes om zwellingen te onderdrukken. Ook de receptie kan hem daar desge­ vraagd niet aan helpen. DAG 6 PIESTANY - TRENTSCHIN - KLEINE FATRA - RUZOMBEROK

Het is een uurtje rijden naar Trencin waar we betaald parkeren aan de rand van de oude stad. Door een passage bereiken we binnen een minuut het hoofdplein met een opvallende Mariensäule. We besluiten de burchtberg te beklimmen. Halverwege rusten we uit bij de gele Parochiekerk (1528) die al een uitzicht over de stad biedt, temidden van de bebouwing steekt een stadion boven alles uit. Ernaast ligt een dicht woud dat voor park doorgaat. Voor het kasteel wordt entree geheven, maar dat mag gezien de bescheiden prijs verder geen naam hebben.

Aan de voet van het kasteel is een bezoekerscentrum met een standbeeld van Marcus Aurelius te paard. De Romeinen hadden hier al een garnizoen gelegerd, volgens de annalen heeft die er een opstand van de Germaanse stam de Quaden neergeslagen. Er ligt verder een openluchttheater en een uitspanning waar we water drinken. Het komend weekend wordt er een riddertournooi gehouden, met steekspelen en volk in historische klederdracht; de valkeniers hebben er met hun roofvogels al hun tenten opgeslagen. Clim gaat op de foto met een zware Greifvogel op zijn hand. Er lopen nog wat dieren los rond, onder andere een ezel die overduidelijk in seksuele opwinding verkeert. Jos kan de helling niet meer aan en laat Clim in zijn eentje de toren beklimmen. 24

In het gotische kasteel zelf is een museum gevestigd, maar alleen in de gerestaureerde middeleeuwse kamers en zalen; er is een schilderijengalerij en er zijn historische wapenuitrustingen te bewonderen. Een groot gedeelte van de vesting is (nog?) niet herbouwd. MEER INFO TRENČÍN

(Duits: Trentschin, Hongaars: Trencsén, Latijn: Laugaricio) is een stad in het westen van Slowakije met ongeveer 57.000 inwoners. De stad ligt nabij de Tsjechische grens en aan de rivier Váh en is de hoofdstad van de gelijknamige regio en district. Herkomst van de naam

De eerste verwijzingen naar de stad stammen uit de middeleeuwen, uit 1111 (Treinchen) en 1113 (Trenciniensis, als bijvoegelijk naamwoord). De algemene heersende mening dat het een samentrekking is van de voornaam Trnka of Trenka met een vervoeging ­in die een bezit (van Trnka dan wel Trenka) aanduidt. De Duitse en Hongaarse vorm zijn van de Slowaakse vorm afgeleid en komen qua uitspraak dicht bij elkaar.

Terug in de stad strijken we vermoeid neer op een terras. We gooien nog wat extra munten in de parkeermeter om meer tijd te hebben uit te rusten en de rest van de stad te bekijken. Het barokke interieur van de barokke Piaristen ­ kloosterkerk (17e eeuw) met naar verluidt mooie fresco’s is alleen vanachter een glazen wand te bekijken. Vermeldenswaard zijn verder de oudst overgebleven stadspoort, een grappig fontein en een opvallend goed geconserveerde synagoge. Het enorme gebouw met zijn blauwe koepel heeft de woede van de nazi’s zo te zien goed weerstaan. Even na tweeën verlaten we de stad om parallel aan de autobaan via Zilina naar de Kleine Fatra te koersen. Dat is inderdaad maar een klein gebergte, maar wel met een mooie pas die ons door een nauwe kloof naar het plaatsje Martin voert. Van daaruit bereiken we Ruzomberok. MEER INFO RUŽOMBEROK

(Duits: Rosenberg, Hongaars: Rózsahegy) is een stad in Slowakije met ongeveer 30.000 inwoners aan de rivier Váh. Geschiedenis

De eerste verwijzingen naar Ružomberok uit 1233 spreken van een nederzetting met de naam terra Reuche. In 1318 kreeg het stadsrechten die in 1340 door koning Karel I Robert van Hongarije werden bevestigd en uitgebreid. De groei van de stad werd echter afgeremd toen het onder Likavka kwam te vallen. In de negentiende eeuw was Ružomberok een van de centra van de Slowaakse nationale beweging. Het werd langzaam een van de industriële en financiële centra van Slowakije, vooral na de voltooiing van de spoorlijn tussen Košice en Bohumín (Tsjechië) in 1871, toen vele nieuwe papier, pulp­, baksteen­ en textielfabrieken ontstonden. In 1907 vond in Černová, wat destijds meer een straat was dan een stadsdeel, de zogenaamde Černová­tragedie plaats. Voor de inwijding van een nieuw gebouwde kerk werd niet hun eigen Andrej Hlinka aangewezen, maar priester Martin Pazúrik van Lisková. Tijdens de protesten tegen dit besluit opende de politie het vuur op de woedende menigte en doodde daarbij vijftien mensen.

25

Alweer moeten we even zoeken naar het hotel en alweer biedt de routebeschrijving ons weinig houvast. Hotel Kultura stamt uit de jaren dertig en is nog niet zo lang geleden volledig gemoderniseerd en wel met een fraai resultaat, vooral de open en smaakvol ingerichte atrium steelt onze harten. Het gebouw ligt aan de rand van het oude centrum. Naast het hotel ligt een bewaakte parkeerplaats waar we onze Volvo kwijt kunnen. De minibar op de kamer werkt niet, zodat Clim zijn Humira ­ medicijn bij de receptie in koele bewaring moet geven. Na pilsjes op een terras eten we op het bovendek van een Londense dubbeldekkerbus. Spotgoedkoop, maar de porties zijn klein en het smaakt niet echt goed. Het is meer een veredelde patatkraam. We maken een wandeling de stad door tot aan de brug over de Waag. Op de terugweg ontdekken we bij toeval de weg naar een soort bovenstad met een kerk, een klooster, een gymnasium, het stadhuis, politiebureau en diverse standbeelden en monumenten. Als we daar aangekomen zijn begint het te druppelen. Allengs groeit dit uit tot een hevig noodweer, waarvan we vanuit onze raam getuige kunnen zijn. De regen houdt de hele nacht aan. Afgelegde afstand: 185 km. DAG 7

RUZOMBEROK - MUSEUMDORP VLKOVIC - HOGE TATRA - STARY SMOKOVEC LOMNICA Clim laat de Humira uit de hotelkoelkast halen. Bij het ontbijt blijkt dat er slechts een handvol gasten zijn. Jos trekt er een uurtje alleen op uit om de stad bij zonlicht te fotograferen. Om 11 uur rijden we in een kwartier tijd naar het museumdorp Vlkovec dat op de Unesco ­ Werelderfgoederenlijst staat. Het wordt nog steeds door enkele tientallen mensen bewoond. De toeristen, vooral Slowaken, hebben gezien de opkomst de weg naar het dorp ook gevonden. De huizen en boerenstulpen zijn vooral uit hout en plaatselijke materialen gebouwd. Er is een klein museum en een schilderijengalerie. De bewoners hebben wel allemaal een auto in de achtertuin staan, de moderne tijd is hier wel degelijk doorgedrongen. We drinken er Nescafé op de ruwe banken van een geïm­ proviseerd terras. Clim raakt ergens zijn pet kwijt, maar vindt hem tot zijn verrassing terug op een paal bij het dorpspleintje; een eerlijke vinder heeft hem daar opgestoken. Door de mooie omgeving met rollende heuvels met schaapskuddes op de bergweiden rijden we terug naar Ruzomberok, van waaruit we naar de Hoge Tatra koers zetten. Onderweg stoppen we bij een klein kasteel dat omgebouwd is tot chique hotel. Het duurt even voor we er een bestelling voor koffie met slagroom kunnen doorgeven. Vlakbij ligt een openluchtmuseum dat zich met allerlei activiteiten vooral op families met kinderen richt; niets voor ons, we laten het dus links liggen. De kortste weg naar ons volgende hotel gaat via Poprad, maar we kiezen voor een mooie route door de bergen. Dat wil zeggen, over de flanken van de bergen, want we dringen niet door in de echte hoge Tatra met zijn toppen tot boven de 2500 meter. Wel hebben we op de open plekken mooie panorama’s van de riviervallei onder ons. De prima geasfalteerde weg slingert zich door naaldwouden en kruist regelmatig een kleine spoorweg. In het toeristendorp Stary

26

Smokovec lassen we een stop in. We vinden een naar Slowaakse begrippen dure parkeerplaats die door een oud Duits brabbelende grijsaard bewaakt wordt. Het mineraalwater op het hooggelegen terras van het oude luisterrijke Grand Hotel smaakt voortreffelijk. Het hotel van rond 1900 heeft veel van zijn glans verloren. Het dorp schijnt voornamelijk geschikt te zijn voor sportievelingen die zich richten op berg­ activiteiten. We maken er nog een rondwandeling voor we doorrijden naar ons toeris­ tendorp, Tatranska Lomnica. HOGE TATRA

De Hoge Tatra (Vysoké Tatry) is het enige alpiene gebergte in Slowakije. Het is één van de vele massieven die samen de Karpaten vormen. Het granieten gebergte is het hoogste van het land en strekt zich uit in het Pools­Slowaakse grensgebied. De Hoge Tatra bestaat uit een groot aantal bergruggen die min of meer evenwijdig lopen en door diepe dalen van elkaar gescheiden zijn. Het Slowaakse deel van de Hoge Tatra is het hoogst. Van alle bergkammen en toppen in het gebied zijn er 25 die hoger zijn dan 2500 meter. Net zijn 2655 meter is de Gerlachovský Stít de hoogste, gevolgd, door de Lomnický Stít met 2632 meter. Beide toppen liggen ongeveer in het midden van het gebergte en zijn van grote afstand te zien.

Voor de afwisseling vinden we ons hotel Best Western Hotel Tulipan zonder een meter te veel te rijden. We krijgen er de beschikking over een de luxe suite voor 4 personen, categorie vier sterren. Het is een compleet appartement met keuken en al de daarbij behorende faciliteiten. We hebben allebei een aparte slaapkamer, gezamenlijk gebruiken we de zitkamer met een televisie die helaas alleen maar Slowaakse zenders te bieden heeft. De badkamer heeft een groot oppervlakte, Jos neemt er ’s avonds gelijk een ligbad. Op het enorme privéterras aan de voorkant hebben we ruimschoots de gelegenheid om te roken. We verblijven hier 2 nachten. We hebben hiervoor wel extra moeten betalen. We eten op het terras van een nabijgelegen restaurant. Dit vakantieoord moet het ogenschijnlijk vooral hebben van wintersport. Hier en daar zien we zelfs complete hotels te koop, dus de economische crisis heeft hier ook in deze branche toegeslagen. Die avond breekt er een noodweer uit. Afgelegde afstand: 136 km.

DAG 8 TATRANSKA LOMNICA - KEZMAROK - KASTELI STRASKY - LOMNICA Bij het copieuze ontbijt blijken er toch meer gasten te zijn dan we ingeschat hadden. Het heeft de hele nacht door geregend, maar nu is het droog. We plannen een rondritje door de streek. We belanden in het stadje Kezmarok als het weer opnieuw hard begint te regenen. Jammer, want zo te zien heeft deze stad best veel aan architectonisch schoons te bieden, onder andere een stel opvallende kerken van verschillende signatuur. Zo zijn er de neo­byantijnse lutherse kerk, een oude protestantse kerk uit 1717, natuurlijk een katholiek bedehuis en een Grieks­orthodoxe kerk. Binnen de stadsmuren ligt zelfs nog een zamok (kasteel). We schuilen op het terras van een binnenstadhotel met een overvolle gelagkamer. We zijn bang dat onze auto gestolen wordt, vooral wanneer er zich mannelijk zigeuners in de buurt ophouden. Die stappen echter in een eigen Mercedes, ongegronde vrees en onterechte verdenking dus.

27

Op de terugweg stoppen we bij Kasteli Strasky, een klein wit kasteel waar we een rondleiding van een uur krijgen. De expositie gaat vooral over de lokale adellijke familie die tot 1972 in het gebouw woonden. De familieportretten stellen erg lelijke mensen voor. Verder is er een expositie van een bekende Slowaakse schilder waarvan we de naam al weer vergeten zijn. De gids die ons rondleidt is een studente geografie uit Kosice. Buiten blijft het stortregenen. Het kasteeltje wordt omringd door een uitgestrekt park, maar een bezoek daaraan is gezien het weer geen optie. Eenmaal terug in Lomnica hebben we nog uren te gaan. Het Tatra Museum ligt pal naast onze deur, dus aan een bezoek daaraan komen we niet onderuit. Onze belangstelling gaat vooral uit naar de diorama’s en de vele opgezette dieren, zoals beren, wolven en herten. Daarna nog koffie met gebak op een terras in de buurt. We dineren chique in het restaurant van het hotel en blijven de rest van de dag genieten van onze comfortabele kamer. Op tv volgt Jos een in het Slowaaks nagesynchroniseerde Krimi van Schimanski uit 2000. Afgelegde afstand: 42 km.

DAG 9 LOMNICA - KUUROORD KUPELE - OPENLUCHTMUSEUM - BARDEJOV We rijden door een mooie streek naar onze volgende stopplaats. Onderweg rijden we een tijdje evenwijdig aan de Poolse grens, de streek is tweetalig te oordelen aan de uithangborden langs de weg. Het stadje Bardejov staat ook op de Unesco ­ lijst. Voor we ons hotel aandoen bekijken we het lokale kuuroord Kupele Bardejov een kilometer of zes noordelijker gelegen. De enorme parkeerplaats geeft al aan dat hier nog geregeld gekuurd wordt, gezien de types die er rondlopen door het gewone volk. We blijven er twee uur rondhangen en moeten welgeteld 66 cent parkeerkosten betalen. Ook in dit kuuroord is sprake van vergane glorie uit het begin van de 20e eeuw. Tsaren en koninginnen waren hier te gast. We drinken tussen het gemene volk koffie in een café van Hotel Astoria.

Met interesse bekijken we vervolgens het openluchtmuseum met onder andere 2 fraaie kerken die volledig uit hout zijn samengesteld. Ook de boerenstulpen, schuren en watermolens zijn de moeite van het bekijken waard. Er is echter weinig belangstelling voor dit goed onderhouden museumdorp dat tussen de beboste helling en de villa’s van het kuuroord gelegen is. Tot slot drinken we op een bijna verlaten terras de slechtste koffie van onze reis, er zit een rare bijsmaak aan. Eerlijkheidshalve dient vermeld te worden dat je voor de proletarische prijs van 70 cent moeilijk een kwalitatief hoog­ staand product kunt verwachten. Ons hotel Bellevue overtreft daarentegen wel onze verwachtingen; het doet zijn naam eer aan met zijn magnifieke ligging boven op een heuveltop met een breed panorama van onder andere het stadje Bardejov. Enthousiast zoeken we voor verfrissende watertjes het terras met uitzicht op. We worden er bediend door Martina, een behoorlijk Duits sprekende jongedame, een studente hotelmanagement die in München enkele

28

maanden stage heeft gelopen. Het bijbehorend restaurant heeft nogal wat pretenties; we eten er vanavond in stijl, maar de relatief dure gerechten kunnen niet echt onze goedkeuring wegdragen. Jos eet de helft van zijn maaltijd niet eens op.

In de late namiddag brengen we een bezoek aan de stad. We kunnen onbeheerd parkeren aan de rand van de Altstadt. De middeleeuwse bebouwing is inderdaad waard om als werelderfgoed aangemerkt te worden. Hier zien we dan ook niet voor niets veel meer toeristen rondlopen. Vooral het lange plein is de trekpleister met zijn rijen historische panden in kleurige pasteltinten en zijn belangrijke kerk in het midden. In het mooiste pand is het Saris ­ Museum gevestigd, maar het is maandag vandaag, dus is het gesloten. Als knieval voor het internationaal toerisme zijn de infobordjes ook in het Engels gesteld, een zeldzaamheid in dit soort landen. In de St. Egidius ­ basiliek wordt het hoogtepunt gevormd door het middeleeuwse hoogaltaar van kunstig houtsnijwerk, gecreëerd door Meester Paul, een plaatselijke grootheid op dat gebied. Opmerkelijk ook zijn de elf middeleeuwse zijaltaren. Onder het plein bevindt zich nog een oude cisterne. Verspreid over de stad zijn nog enkele stadstorens van de ommuring bewaard gebleven. We blijven niet erg lang hangen, want de lucht ziet er onheilspellend uit: er is een fikse onweersbui op komst. MEER INFO BARDEJOV

(Duits: Bartfeld, Hongaars: Bártfa, Pools: Bardiów) is een historische stad in het noordoosten van Slowakije, nabij de Poolse grens. Het is gelegen in de Šariš­regio en heeft ongeveer 33.400 inwoners. De stad, voor het eerst vermeld in 1241, kent talrijke culturele monumenten in het middeleeuwse stadscentrum, dat grotendeels behouden is gebleven. Bardejov staat op de werelderfgoedlijst van UNESCO. Geschiedenis

Het gebied van het huidige Bardejov heeft al sinds het stenen tijdperk mensen aantrokken. De eerste schriftelijke verwijzing naar de stad stamt echter uit 1240, toen monniken uit Bardejov bij Koning Béla IV klaagden over schending van haar stadsgrenzen door Prešov. In de veertiende eeuw werd de inmiddels met muren versterkte stad een centrum van handel met Polen. Meer dan vijftig gilden beïnvloedden de florerende economie. Bardejov kreeg in 1376 de status van koninklijke stad en werd later een koninklijke vrijstad. De gouden tijd van de stad eindigde in de zestiende eeuw, toen het land geplaagd werd door diverse oorlogen, pandemieën en andere rampen.

Het onweer zet niet echt door die avond, het zal ons wel ’s nachts bereiken, maar daar merken we niets van. De hele avond kijken we films op tv: de beste is er een met Pierce Brosnan, Selma Hayek en Woody Garrelson in de hoofdrollen. De slechtste is een Amerikaanse komedie, een soort persiflage op Police Academy 1, 2 3 etc. en Miami Vice. We hebben niet één keer moeten lachen, zo voorspelbaar waren de grappen en grollen. Afgelegde afstand: 123 km.

29

DAG 10 BARDEJOV - PRESOV - SPISSKY KAPITULA - LEVOCA In de regen rijden we zuidwaarts naar de voormalige zoutstad Presov. Daar motregent het, maar dat weerhoudt ons er niet van het centrum te bezoeken. Jos maakt op weg naar het langwerpige marktplein een praatje met medetoeristen uit Montpellier, Frankrijk die met hun camper een tour door Oost­Europa maken. De stadjes in Midden en Oost­Slowakije lijken op elkaar met hun lange marktpleinen, hun pest­ of Maria­ zuilen en de vele kleurige gevels. De stadskernen zijn inmiddels opgeknapt en in de verf gezet, daarbuiten kun je nog steeds het resultaat van vele decennia communisme bespeuren. We bezoeken er de St. Nicolaas ­ kerk uit 1347 met zijn hoogaltaar van Josef Hartmann en zijn mooie schilderingen en koorbanken. Aan het plein staat het 16e­ eeuwse Rakoczy­paleis dat nu museum is. Natuurlijk ontbreken ook de barokke pestzuil en de nodige fonteinen niet. Clim zoekt de koffie op, terwijl Jos verder doorloopt om nog wat foto’s te schieten. MEER INFO PREŠOV

(Hongaars: Eperjes, Oekraïens: Prjasjiv; Пряшів, Duits, hist.: Eperies of Preschau) is een stad in het noordoosten van Slowakije. Het is de derde stad van het land (92.147 inwoners op 31­12­ 2003).De stad ligt aan de rivier de Torysa op bijna 40 km van Košice en is het centrum van de landstreek Šariš. De stad heeft een historische binnenstad en is het culturele centrum van de Oekraïense minderheid in Slowakije: in Prešov bevindt zich de enige Grieks­Katholieke bisschopszetel van het land. Ook de enige zoutfabriek van Slowakije staat in Prešov. De zoutwinning heeft in deze streek een lange geschiedenis.

Geschiedenis

De streek rond Prešov was ten tijde van de Hallstattcultuur al bewoond. De eerste vermelding van de stad zelf dateert uit 1247. In de dertiende eeuw kwamen op uitnodiging van de koning van Hongarije Duitse en Vlaamse immigranten naar de stad, die in de buurt van zoutmijnen lag. De stad kreeg in 1299 stadsrechten en in 1324 verhief koning Karel Robert haar tot Vrije Koninklijke Stad. In de 16de eeuw beleefde de stad een economische bloeitijd. Prešov werd een centrum van de reformatie. In 1656 werden er boeken gedrukt. De stad behoorde inmiddels tot het Oostenrijkse "Koninklijk Hongarije" (sinds 1526).

Dieptepunten in de geschiedenis van de stad zijn het Bloedbad van Eperjes (1687), waarbij de Oostenrijkse generaal Antonio Caraffa 24 vermogende burgers liet terechtstellen als vergelding voor hun steun aan de anti­Habsburgse opstand onder Imre Thököly, en de pestepidemieën van 1696 en 1710. In 1887 leed de stad bij een grote brand veel schade.

In de negentiende eeuw kreeg Prešov dankzij de reputatie van zijn onderwijsinstellingen de bijnaam het "Athene aan de Torysa". De stad werd in 1883 aangesloten op het spoorwegnet. Toch raakte de stad economisch op achterstand in vergelijking met het naburige Košice.

Na de Eerste Wereldoorlog werd Prešov toegewezen aan Tsjechoslowakije, nadat in juni 1919 in Prešov de kortstondige Slowaakse Radenrepubliek was uitgeroepen. In het naoorlogse communistische Tsjechoslowakije onderging Prešov grootschalige industrialisatie. De bevolking nam toe van 28.000 in 1950 tot 91.000 in 1990. Waren in 1910 van de 16.323 inwoners er nog 7976 Hongaars, 6494 Slowaaks, en 1404 Duits, de verhoudingen zijn sindsdien grondig veranderd in het voordeel van de Slowaken.

30

Stadsbeeld De opvallendste gebouwen in de binnenstad van Prešov staan aan de Hoofdstraat (Hlavná ulica), dat in feite een langgerekt plein is, op dezelfde wijze als ook Košice en veel andere Slowaakse steden zijn opgezet. Midden op het plein bevindt zich de driebeukige laat­gotische St. Nicolaaskerk (Kostol sv. Mikuláša), die in 1515 werd voltooid. De toren is een neogotische creatie uit 1903 van Frigyes Schulek, de architect van het Vissersbastion in Boedapest. Direct achter de St. Nicolaaskerk bevindt zich de lutherse kerk, gebouwd in renaissancestijl. Aan de Hoofdstraat bevinden zich nog enkele opmerkelijke renaissancegebouwen: het Rákóczipaleis, dat thans een museum huisvest, en het Klobusiczkypaleis. Aan het plein staat ook het stadhuis, dat in zijn huidige vorm een barokgebouw is, maar oorspronkelijk ouder is. Vanaf het balkon werd in 1919 de Slowaakse Radenrepubliek uitgeroepen. Achter het stadhuis bevindt zich de gevangenis van Caraffa, een van de weinige overgebleven gotische gebouwen in Prešov. Van de in de 18de eeuw ontmantelde vestingwerken resteert weinig: aan de noordkant van de Hoofdstraat bevindt zich nog een bastion en aan de westkant van de binnenstad de Florianpoort.

Een uur later komt Spissky Hrad in zicht, een van de grootste vestingcomplexen van Oost­Europa. De fortificaties uit de 12e eeuw (versterkt in de 16e eeuw) bestrijken met 4 hectare een hele bergtop en herbergden ooit 2000 bewoners. Nu zijn ze onbewoond en in mist en regen gehuld. We stoppen in het gelijknamige plaatsje aan de voet ervan, waar Jos bij het kantoor van de Tourist Office infomateriaal verzamelt. Men spreekt daar vloeiend Engels en Duits, een teken dat er vanwege de Unesco­status van het stadje regelmatig buitenlandse bezoekers aan de deur kloppen. Het blijft maar regenen en we besluiten de burcht niet te bezoeken, dat heeft in dit hondenweer weinig zin. Wél lopen we enkele kilometers verderop met paraplu rond in Spissky Kapitula, een geheel ommuurd kloostercomplex met een fraaie kerk, de Martinus ­ kathedraal, waar we om half twee een rondleiding in het Slowaaks krijgen. Beeld van witte leeuw voor de ingang, magnifieke fresco’s in het middenschip. Binnen de ommuring bevinden zich voorts het Bisschoppelijk Paleis, seminaries en allerlei bijgebouwen. Geen warme koffie hier, de restaurants zijn potdicht. Paus Joh. Paulus II is ook hier geweest en wel in 1995 volgens de opschriften.

In dezelfde streek ligt Levoca waar ons hotel zich bevindt. Ook weer zo’n middeleeuws stadje waar we na enig heen en weer gezoek toch door de oude stadspoort hadden moeten rijden; even verder blijkt ons hotel te liggen. We kunnen achterom parkeren. Het is een wat ouder pand met een moeizaam Duits en Engels sprekende receptioniste. We krijgen een niet­rokers kamer aan de voorkant, een nogal beperkte ruimte, maar verder is de ouderwetse kamer wel in orde. In het café beneden geldt officieel een rookverbod, maar dat mogen we van de kelnerin aan onze laars lappen, wat we dan ook enthousiast doen. ’s Avonds zullen we hier ook eten, het dagmenu kost 4,5 euro exclusief drinken. Het stadje (ja, ja, ook wel weer Unesco beschermd, het hoort bij het Spissky ­ ensemble) hebben we dan al in lichte motregen bekeken. Pronkstuk is het stadhuis uit 1550 met op twee verdiepingen galerijen. De stijl is eclecticistisch: gotisch, renaissance, barok en tenslotte neoklassiek. Midden op het plein (omringd door meer dan 60 statige herenhuizen in diverse stijlen) ligt ook de Jacobus­kerk met het hoogste houtgesneden 31

gotische altaarstuk van de wereld: 18,6 meter geschapen door de al eerder gememoreerde Meester Pavel in de 15de eeuw. Om het te bekijken moeten we betalen, maar we vinden het welletjes en bestellen koffie met gebak onder de arcaden van de historische huizen. Eigenlijk hebben we aan dit juweeltje van een historische stad te weinig aandacht besteed, maar daar is vooral het regenweer debet aan. Met name een bezoek aan het museum in het Thurzo­huis en aan het stadhuis met zijn prachtige interieur, zijn statige hal en raadzaal en authentieke muurschilderingen zouden de moeite waard zijn geweest. Afgelegde afstand: 110 km.

DAG 11 LEVOCA - LAGE TATRA - BANSKA BYSTRICA - SLIAC Het ontbijt is weer eens meer dan redelijk voor een 3*­hotel, ze offreren zelfs warme goulash! Alleen de koffie is een aanfluiting, slappe Nescafé. Omdat het nog steeds regent besluiten we de stadswallen en oude vestingwerken niet te bekijken. We richten ons op de grotere stad Poprad, waar we per abuis op de autobaan belanden. Die verlaten we al snel om de bergen van de Lage Tatra in te rijden. Een bochtige maar erg aantrekkelijke weg brengt ons tot boven op de top van de col die op 1200 meter ligt. Daar stoppen we voor koffie in een volledig uit hout opgetrokken Motorest. Op weg naar beneden zien we de groene bergweiden bespikkeld met traag voorttrekkende schaapskuddes. Onder aan de bergen belanden we in het industriegebied van Brezno: grauwe woonblokken, roestige fabrieksterreinen bederven er het groene landschap. MEER INFO LAGE TATRA

In Centraal­Slowakije, tussen de dalen van de rivieren de Váh en de Hron, strekt zich over een lengte van 80 kilometer het gebergte Nízké Tatry (Lage Tatra) uit. Na de noordelijker gelegen Hoge Tatra is dit de hoogste bergstreek van Tsjechië en Slowakije. Er zijn drie bergtoppen die boven de 2000 meter uitstijgen: De Chopok (2024 meter), de Dumbier (2043 meter) en de Derese (2004 meter). De lager gelegen delen van de Lage Tatra zijn zeer bosrijk, terwijl de hogere streken met gras begroeid zijn. Als Nationaal Park geniet het gebied speciale bescherming. De bergen en dalen van de Lage Tatra worden druk bezocht door toeristen, vooral in het wintersportseizoen. Vanaf de late herfst (eind november, begin december) tot aan het vroege voorjaar (april) ligt er gewoonlijk een flink pak sneeuw. De skipistes zijn toegankelijk gemaakt door een netwerk van sleep­ en stoeltjesliften. In de winter en in de zomer kunt u in het gebied bovendien mooie wandeltochten ondernemen. De aantrekkelijkste trajecten zijn ter plekke met kleuren aangegeven. Ten behoeve van de vele bezoekers heeft men een groot aantal hotels en herbergen (chata’s) gebouwd en campings aangelegd.

Om half twee rijden we de grote en drukke stad Banska (= mijn, Grube) Bystrica (Duits: Neusohl) binnen, het is een van de oudste steden van Slowakije. We parkeren bewaakt bij het modern uitgevoerde Slowaaks Nationaal Verzetsmuseum met een ietwat bizar monument voor de Tweede Wereldoorlog. Vlakbij bezoeken we een expositie in een afgedankt legervliegtuig, een oude bes vraagt 50 cent entree. In het park staan goed geconserveerde tanks en afweergeschut opgesteld. We eten een broodje in een eigen­ tijdse kloon van Subway. Daar ontmoeten we een Nederlands echtpaar waarvan de

32

vrouw Slowaakse is; zij doet wat in de vastgoedsector. De man begint direct over geld: “Hier kun je al een goed huis krijgen voor nog geen 15.000 euro!”. De meeste bezienswaardigheden van de stad bevinden zich binnen het voet­ gangersgebied rondom het lange marktplein. We bekijken er het oude en nieuwe stadhuis, een stel kerken, een Maria­zuil, fonteinen en een monument voor Russische Gevallenen ter bevrijding van de stad in 1945. Aan de noordkant ligt het oude burchtcomplex dat dateert uit de 12 en 13de eeuw. Drie bastions en een stuk stadsmuur is het enige wat er nog van resteert. De Heilig Kruiskerk en de Onze Lieve Vrouwe­kerk blijven voor ons gesloten. Verder ligt er ook nog de Barbacane uit de 16e eeuw. Ontsierend vinden we de vele biertenten en terrassen midden op het plein. Ze benemen je het uitzicht op de historische panden die het plein omringen. MEER INFO BANSKÁ BYSTRICA

(Duits: Neusohl, Hongaars: Besztercebánya) is een stad in Slowakije met ruim 80.000 inwoners (2006). De stad ligt ongeveer in het geografische centrum van het land aan de rivier Hron, en aan de voet van de Lage Tatra, de Grote Fatra en het Slowaaks Ertsgebergte (Slovenské rudohorie). Banská Bystrica is de hoofdstad van de gelijknamige regio en district, en de Matej Bel­universiteit is er gevestigd.

Banská Bystrica is ontstaan in de negende eeuw. De stad ontving in 1255 van Koning Béla IV van Hongarije stadsrechten. Vanuit historisch oogpunt is Banská Bystrica een bekende Middeleeuwse mijnbouwstad. De stad heeft de vele waardevolle kunsthistorische monumenten aan die periode te danken. Herkomst van de naam

De oudste bekende verwijzing naar Banská Bystrica was het Latijnse Noua villa Bystrice prope Lypcham uit 1255, wat nieuwe nederzetting Bystrica nabij Ľupča betekent. In 1263 duikt Besterchebana (Bystrica mijnbouw) voor het eerst op, wat sterk lijkt op de huidige Hongaarse naam van de stad, Besztercebánya. Zowel de huidige Slowaakse (Banská Bystrica) als de Hongaarse variant (Besztercebánya) zijn samengesteld uit het Slowaakse en Hongaarse woord voor mijnbouw, respectievelijk Banská en bánya, en de naam van de beek Bystrica. De toevoeging Banská werd pas in 1773 toegevoegd.

De Duitse naam voor de stad, Neusohl betekent eigenlijk "Nieuw Zvolen", verwijzend naar de nabij gelegen stad Zvolen, die in het Duits eerder Sohl en tegenwoordig Altsohl ("Oud Zvolen") wordt genoemd. De eerste inwoners van Banská Bystrica kwamen uit Zvolen.

Op weg naar Sliac moeten we wel de autoweg nemen, er is geen alternatief. We vinden onderdak bij het 4*­hotel Kaskady, een wellnesshotel van de hoogste kwaliteit met zowel een binnen­ als buitenzwembad, kuurmogelijkheden, sauna, solarium, massage­ salons, noem maar op. Het is niet voor niets volledig volgeboekt. We blijven hier 2 nachten en zijn uiterst tevreden, hoewel we van geen enkele voor handen zijnde faciliteit gebruik maken. We beginnen met een pilsje aan de bar. Daarna gaan we op verkenning uit. Bij het hotel horen ook nog moderne buitenhuisjes, een steak house, een midgetgolfbaan, een speelterreintje voor de kleinere kids, een beach volleyveldje en een nog maagdelijk parkje met waterpartijen waaronder een koivijver. ’s Avonds bedienen

33

we ons van het Italiaanse buffet, op het terras genietend van de buitenlucht. Het bedienend personeel is voorkomend en attent en meertalig, waardoor we geneigd zijn wat meer fooi te geven. Onze kamer is zoals het hoort: ruim met alles erop en eraan. Alleen in de badkamer is duidelijk iets mis gegaan: de installatiemonteur heeft bij de douche alle kranen verwisseld, wat tot gevaarlijke situaties kan leiden. Jos geeft dit euvel ietwat verontwaardigd door aan de receptie, die er de house keeper naar zullen laten kijken. Op de televisie krijgen we vele buitenlandse zenders zonder haperingen door: CNN, BBC, RTL, Eurosport, Discovery. Afgelegde afstand: 178 km.

DAG 12 SLIAC - ZVOLEN - KREMNITZ - SLIAC Het ontbijt is groots; we hebben de keuze uit wel 7 warme gerechten. We ontmoeten er weer het Hollandse echtpaar dat ook in het hotel logeert. We gaan de omgeving verkennen. We beginnen om half elf in Zvolen waar we in een woonwijk parkeren. Direct achter het centrum ligt een groot rangeerterrein en vervuilt zware industrie de lucht. Daar ligt ook de oude burcht (15de eeuw) die we bezoeken, alleen de beeldengalerij van moderne kunstenaars en de binnenhof, niet het museum met zijn schilderijen­ verzameling, die laat ons koud. We drinken er thee vanuit een nagemaakte Indiase chai shop. We lopen het centrale plein rond. Ook hier weer een marmeren monument ter meerdere eer en glorie het Rode Leger van de Sovjet ­ bevrijders. We rusten uit in een lommerrijk parkje in de buurt van het moderne stadhuis, ons bankje staat in de schaduw van een buste van Stur, een taalkundige uit de negentiende eeuw die het Slowaaks als eigen taal op de kaart heeft gezet. MEER INFO ZVOLEN

(Duits: Altsohl, Hongaars: Zólyom) is een stad in Slowakije met ruim 40.000 inwoners (2004). Bij Zvolen mondt de rivier Slatana uit in de Hron. De stad ligt vlakbij Banská Bystrica en heeft een historisch centrum met een middeleeuws kasteel. Geschiedenis

De omgeving van Zvolen was bevolkt sinds de oude steentijd. In de negende eeuw werd een Slavische nederzetting, tegenwoordig bekend als de regio Môťová, het regionale centrum van wat nu Centraal­Slowakije is. Zvolen bleef tot de 1760's de hoofdstad van de regio Zvolen. In de elfde en twaalfde eeuw werd Pustý hrad (Woeste Burcht), een van de grootste middeleeuwse burchten, gebouwd. De stad, oorspronkelijk gebouwd onder de burcht, lag aan de belangrijke handelsroute Via Magna van Buda naar Krakau.

Zvolen kreeg in 1243 als een van de eerste steden in het Hongaarse Koninkrijk stadsrechten van Koning Béla IV van Hongarije. Later, tussen 1370 en 1382, bouwde Koning Lodewijk I van Hongarije het Slot van Zvolen, dat uitgroeide tot een populair jachtverblijf voor de Hongaarse koningen. De aanstaande Koningin Maria van Hongarije en keizer Sigismund vierden er hun huwelijk in 1385. In 1871­'72 werden twee nieuwe spoorwegen aangelegd waarop Zvolen werd aangesloten, en werd de stad een belangrijk verkeersknooppunt en industrieel centrum. Zvolen speelde een

34

belangrijke rol tijdens de Slowaakse Nationale Opstand. Twee daarbij gebruikte gepantserde treinen Hurban en Štefánik, die gebouwd zijn in de lokale treinfabriek, zijn nog te zien nabij het kasteel van Zvolen.

Zvolen is tegenwoordig een belangrijk knooppunt van spoor­ en autowegen en heeft een grote houtverwerkingsfabriek, een theater, musea, een hogeschool voor bosbouw en houtweten­ schappen en sinds 1950 een technische universiteit. In 2002 is het stadsplein opgeknapt.

Met een omweg bereiken we vervolgens het boeiende, ommuurde stadje Kremnica, tot in de huidige tijd bekend als goud­ en zilverstad waar munten (eerst florijnen, later dukaten) geslagen werden; het is niet voor niets lange tijd het rijkste stadje van Hongarije geweest. Na een espresso piccolo (bestelfoutje) op een terrasje lopen we de stadspoort binnen en worden we onmiddellijk daarna geconfronteerd met een toren­ hoge, vergulde pestzuil met de Maagd Maria ten top die uitzonderlijk rijk bewerkt is. Het is een plein met een gazon dat schuin omhoogloopt naar het stadhuis en de burcht­ heuvel. Daar verwijlen we een uurtje na de vele trappen overwonnen te hebben. Panoramisch uitzicht op de bergen rondom ons. Clim bestijgt de kerktoren weer alleen, terwijl Jos foto’s maakt van het vestingcomplex met museum, een crypte met skeletten, diverse torens en een statige kerk, de gotische St. Katharina ­ kerk. Bij het infobureau dat er gevestigd is ontvangen we zelfs een gestencild infoblad in het Nederlands! We krijgen aan het plein nog een exclusieve rondleiding in het Museum van de Kitsch. Een bebaarde leeftijdsgenoot toont ons zijn bizarre verzameling, die vooral bestaat uit toeristenrotzooi die je ook nu nog steeds in kraampjes kunt kopen. Hij is zo blij met ons bezoek dat hij ons een paar boeken met karikatuurtekeningen cadeau doet. Na watertjes bij een pizze­ ria verlaten we aangenaam verrast het stadje.

Tussen Kremnica en ons hotel ligt een bergmassief zonder berijdbare wegen, we moeten daarom een heel stuk omrijden om ons uitgangspunt weer te bereiken. In een lange afdaling zitten we tergend lang tegen de achterlichten van een vrachtwagen aan te koekeloeren. In ons hotel wacht een fris pilsje op het terras voor ons. Daarna weer een buffet (met vis die Jos niet opkrijgt) en de hele avond Europese Atletiekkampioen­ schappen in Barcelona op tv. Afgelegde afstand: 115 km.

DAG 13 SLIAC - BANSKA STIAVNICA Onze volgende bestemming ligt maar op een steenworp afstand van Zvolen, we checken daarom maar wat later uit. In de stromende regen rijden we dorpje Sveti Anton binnen, daar ligt een museum in een renaissancekasteel. Het massieve gebouw nodigt niet echt uit voor een bezoek en we keren al snel om. Op een sjofel terras krijgen we simpele maar drinkbare koffie. Daarna zoeken we in het nabij gelegen Banska Stiavnica ons hotel op. Dat kost ons heel wat moeite door slechte kaartjes en een afgesloten straat (zo blijkt later). Jos moet de wagen uit om in een politiebureau de weg te vragen, een van de agenten tekent bereidwillig een plattegrondje van de te volgen route. Desondanks vinden we het hotel nog steeds niet. We rijden volkomen gedesoriënteerd de bergen in, 35

gelukkig is het wel een mooie weg. We houden halt bij een stuwmeertje waar we als enige gasten koffie drinken. We komen uit bij de autosnelweg waar we rechtsomkeer maken en terugrijden. Deze keer vinden we het hotel Salamander (deze amfibie stelt het symbool van de stad voor) direct door de opengebroken straat in te rijden. Het is een wat ouder hotel waar we enigszins problematisch de Volvo kunnen parkeren op de beperkte binnenplaats. Koffie in de kaviaren (coffee shop, café) beneden. Ook hier spreekt het ietwat overdreven dienstbare personeel redelijk Engels. Een van de recep­ tionistes spreekt zelfs Frans. We maken nog een wandeling de straat af voor het begint te regenen. Na wat fabrieken (eentje van Schindler?) en een Sovjet ­ Monument gezien te hebben dalen we af in een verzonken terras voor smaakvolle biertjes.

Het avondeten gebruiken we goedkoop en goed in het hotelrestaurant, waarna we een avondwandeling maken naar het echte centrum, de straat omhoog dus deze keer. Daar stuiten we op een optocht van leden van het voormalige mijnwerkersgilde die met een bolderwagen met een bierton erop een kroegentocht maken en daarbij regelmatig een lied aanheffen. De stad moet vroeger beslist aanzien gehad hebben, want de monumentale panden liegen er niet om. Ook de pestzuil in rode zandsteen op het marktplein komt imponerend over. We drinken avondkoffie in een voormalig soort theesalon met schitterend plafond waaronder een groep plaatselijke jongeren modern zit te loungen. We raken er in gesprek met een pas ontslagen leraar die Duits van zijn moeder heeft geleerd. Hij beweert ooit fan te zijn geweest van de Nederlandse popgroepen Golden Earring en Focus. Eenmaal terug op onze ruime niet­rokerskamer op de 2de verdieping zijn we regelmatig met een sigaretje bij het open raam te vinden. Op tv: African Queen in zwart/wit met Katherine Hepburn en Humphrey Bogart. Afgelegde afstand: 97 km.

DAG 14 BANSKA STIAVNICA - ZIAR - PRIEVIDZA - BOJNICE De verplichte toeristenbelasting wordt ons kwijtgescholden vanwege de parkeer­ problemen die we ondervonden hebben, een sympathiek gebaar. Het ontbijt staat niet klaar in de vorm van een buffet zoals in bijna alle hotels, maar we kunnen zelf bestellen wat ons hartje begeert. Dat zijn natuurlijk gebakken eitjes met spek. Via dezelfde berg­ weg die we gisteren volkomen onnodig afgereden zijn begeven we ons naar de stad Ziar. Onderweg stoppen we voor een kop echte boerenkoffie. We schieten dan niet echt op, we geraken in een soort rijdende file die door vrachtwagens op de smalle wegen veroorzaakt worden. Onder de rook van de stad Prievidza ligt het dorp Bojnice dat bekend is vanwege haar sprookjesachtige kasteel, we rijden er rechtstreeks naar toe. De omvangrijke parkeerplaats (“bewaakt” voor 5 euro) maakt ons al een beetje kopschuw: hier viert het massatoerisme hoogtij. En inderdaad, het ene souvenirstalletje na het andere ligt aan het toegangspad. Na een kwartiertje in de rij staan kunnen we voor ettelijke euro’s naar binnen. We zijn niet van plan om drie kwartier op de Engelstalige rondleiding te gaan wachten, dus sluiten we ons aan bij de Slowaakse die exact om 1 uur begint. 36

De romantische burcht is een van de grootste attracties van het land. De oorsprong van het boven het dorp gelegen complex ligt in de 13de eeuw, maar in de 19de eeuw kreeg het pas zijn huidige uiterlijk van een gotisch Frans Loirekasteel. We lopen achteraan in de groep van louter autochtonen, achter ons worden steeds de deuren van de kamers en zalen door onvriendelijk kijkende suppoosten gesloten. Hoogtepunten zijn vooral de Kapel met zijn schitterende stucwerk en schilderingen, de Gouden Zaal met zijn magni­ fieke met bladgoud bedekte plafond, de muziekkamer, de ridderzaal, de waterput op de binnenplaats en de neogotische galerij. In de crypte bevindt zich de stenen sarcofaag van de laatste eigenaar, de Hongaarse graaf Jan Palffy. We dalen ook nog af naar een natuurlijke druipsteengrot onder het kasteel. Na een korte wandeling door het slotpark strijken we voor soep en een pizza neer op een terras. Daarna zoeken we ons hotel op.

Hotel Kaskade heeft vier sterren, maar volgens Clim is er een verwijderd. Het is een wellnesshotel met een Aquaworld dat aan de rand van het dorp ligt. De kamers zijn in ieder geval ruim. Op het terras maken we kennis met de ober Mikhail, een etnische Hongaar die met een Slowaakse getrouwd is. Hij spreekt behoorlijk Duits en verhaalt over zijn familiegeschiedenis. We dineren in het chique en relatief dure restaurant, waar Mikhail de scepter zwaait. Jos heeft moeite met zijn forel, Clim helemaal niet met zijn Stroganoff steak. We ondervinden problemen met de satelliet­tv, we krijgen alleen maar Slowaakse zenders door. Jos klaagt hierover bij de receptie, maar daar biedt men enkel excuses aan. Op alle kamers functioneren de tv’s namelijk niet naar behoren. De handy man is er niet, dus zijn ze “awfully sorry” dat het probleem niet gefikst kan worden. Afgelegde afstand: 85 km.

DAG 15 BOJNICE - TOPOLCIANKY - BELADICE Jos pint ’s morgens € 250 in het stadje. We kiezen voor een route over kleinere wegen door de bergen op weg naar het zuidelijker gelegen Nitra. We stoppen rond het middaguur bij Topolcianky om een wijngoed te bezoeken, maar dat is dicht. Wel ligt er een kerkje waar de gelovigen tot buiten staan om de zondagse eucharistieviering bij te wonen. We zijn aan onze eerste koffiestop toe, dat gebeurt op een terras tussen de autochtonen die de zondagsmis niet bezoeken. Bij toeval ontdekken we dat in het plaatsje een heus paleis ligt. We lopen naast een verzetsmonument het park in en na een stoeterij met rondjes rijdende paardenkoets gepasseerd te zijn, doemt het paleis voor ons op. In het interbellum was het zelfs de zomerresidentie van de presidenten van Tsjecho­Slowakije. Het is van oorsprong een gotisch kasteel uit de 15e eeuw, maar in de renaissance werd het verbouwd tot een paleis met vier vleugels rond een binnenplaats met arcaden. Het is nu een museum met historisch meubilair en schilderijen, dat overigens dicht is. We gebruiken opnieuw koffie op de binnenplaats van het onlangs gerestaureerde kasteel. Na een wandeling door het park (Engelse landschapstijl, jacht­ slotje, beelden van jachtwild zoals een everzwijn, een hert, een beer) zetten we koers naar ons volgende hotel. 37

Hotel Tartuf bevindt zich in het dorp Bovenice op zo’n 25 km afstand van Nitra. Het is een voormalig paleisje (mansion, manor house) met een statige bijbouw met zwembad en een groot parkachtig terrein eromheen. Ook hier weer veel wellness­activiteiten. We komen te vroeg aan en moeten een uurtje wachten tot onze kamer in gereedheid is gebracht. Jos maakt een rondje door het park om de moderne kunst van kunstenaars uit de hele wereld te fotograferen, maar de opgestelde plastieken vindt hij ronduit beschamend lelijk; geen foto’s dus. We hebben er een rokerskamer bedongen, dat lukt niet altijd. We lummelen wat rond op onze kleine kamer, bezoeken het beschaduwde terras. We eten als enige gasten in het luxe restaurant dat gezien de damasten servetten, het massief zilveren bestek en de exquise gerechten met fantasienamen waarschijnlijk een soort kwaliteitsster mag voeren. Wat ons betreft mogen ze die ster dan wel weer inleveren, want het voedsel is karig en niet echt smaakvol. Jos moet twaalf euro neertellen voor een kom groenvoer met stukjes kip erop. Enfin, dat hadden we van te voren kunnen weten. Onze ervaringen met toprestaurants zijn doorgaans teleurstellend geweest. Afgelegde afstand: 78 km. DAG 16 BELADICE - NITRA - BRATISLAVA - OOSTENRIJK - MARIBOR

Ook voor het ontbijt zijn we de enige gasten. We bestellen er gebakken eieren met spek, wat anders? Onze hoteltour van Tatra Tours is vandaag eigenlijk afgelopen, maar na een bezoek aan Nitra gaan we niet naar huis (zoals in de reisbeschrijving gesuggereerd), maar plakken we er nog enige dagen in een ander land aan vast. In Nitra zijn we al eens enkele dagen in 2004 geweest. We kunnen parkeren op het plein achter ons toenmalige designhotel Alexander. We bezoeken er alleen de bovenstad met op het hoofdplein het Bisschoppelijk Paleis, het Seminarie en de Diocesane Bibliotheek. Daarboven verheft zich de burchtheuvel, waar we de kerken en de muren bekijken. Indrukwekkend is de St. Emeram ­ kathedraal die in schitterende barok is uitgevoerd. Ook de in deze contreien obligate pestzuil mag er zijn. We verlaten de oudste stad van Slowakije en nemen de hoofdweg naar de hoofdstad Bratislava, de autobaan grotendeels negerend. Via Trnava rijden we door de oostelijke wijken van de stad naar de brug die ons over de Donau voert. Vlak voor de grens stoppen we voor koffie en maken we kennis met een jonge Zwitser uit Sankt Gallen die naar eigen zeggen zijn “Harem” meevoert. MEER INFO NITRA

(Hongaars: Nyitra, Duits: Neutra) is de vierde stad van Slowakije. De stad ligt in het zuidwesten van het land aan de voet van de berg Zobor in het Tribec­gebergte. Het inwonertal bedroeg medio 2001 ruim 87.000. Nitra heeft belangrijke voedingsmiddelenindustrie en twee universiteiten (voor landbouw en pedagogiek) en is dankzij het tentoonstellingscentrum Agrocomplex en belangrijke beurzenstad. Het is een oude bisschopszetel. Geschiedenis

Nitra is een van de oudste steden van Slowakije. Het was het centrum van een Slavisch vorstendom onder prins Pribina, toen in 828 de eerste christelijke kerk van de wijde omtrek gewijd door de Salzburgse bisschop Adalram. In 833 werd Pribina door Mojmír I verdreven en werd Nitra de oostelijke hoofdstad van diens Groot­Moravische Rijk. Cyrillus en Methodius deden

38

er hun missiewerk. In 925 versloegen de Hongaren dit rijk, waarna Nitra tot 1918 de lotgevallen van Hongarije zou delen. De Hongaren bouwden er een belangrijke vesting, die in 1241 de Mongoolse aanvallen weerstond. Nitra werd in 1248 onder Béla IV een vrije koninklijke stad, maar in 1288 kregen de bisschoppen haar in handen: tot 1848 zou dat zo blijven. In 1663 stond de stad enige tijd onder Turks gezag. In de twintigste eeuw behoorde Nitra achtereenvolgens tot Tsjechoslowakije en Slowakije. Ruim 6% van de bevolking is Hongaars. Bezienswaardigheden

De belangrijkste bezienswaardigheid van Nitra is het hooggelegen ommuurde burchtcomplex, waarbinnen zich de kathedraal bevindt, die uit drie kerken bestaat: een gotische bovenkerk en een barokke benedenkerk, naast de romaanse Emmeramuskerk. Met deze drie kerken is ook het naastgelegen bisschoppelijke paleis verbonden. Voor de ingang van het burchtcomplex staat een barokke pestzuil uit 1760. Het Groot­Seminarie aan het plein Pribinovo Namestie heeft een grote historische bibliotheek. In een van de wijken van de oude Benedenstad, Párovce, staat de romaanse St. Stefanskapel, een van de oudste gebouwen van Nitra. Nitra is tevens de stad van herkomst van de chassidische joodse beweging Nitra.

In Oostenrijk ondervinden we enige problemen met de juiste route. Alle wegen leiden hier naar Wenen en dat is juist niet de bedoeling. Om op de autobaan naar het zuiden richting Graz te komen moeten we eerst een stel kleinere wegen naar Eisenstadt kiezen. Dat gaat mis, zodat we wel 100 kilometer lang door de landelijke omgeving van het Burgenland rijden, parallel aan de grens met Hongarije. Maar daarom niet getreurd, we hebben er mooie uitzichten, zeker over de stad Bernstein bij een parkeerplaats met Gerda’s Imbiss. Die oudere dame vraagt zonder met haar ogen te knipperen € 2,50 voor een mok koffie: we zijn weer terug in het dure westen! Als we dan eindelijk de autoweg bereiken, kunnen we maar één kant op: richting Wien! Clim maakt na lang aarzelen een streng verboden U­bocht, waarna we pas om half vijf op volle snelheid met een gemiddelde van 140 km per uur de autobaan afstuiven op weg naar de Slowaakse grens. Daar koopt Jos in een supermarkt een autobaanvignet voor 15 euro.

MARIBOR

De stad Maribor ligt maar 20 km van de grens af. We benaderen de stad vanuit het zuiden. We volgen de hotelbordjes en bij het eerste de beste hotel hebben we al prijs. Het betreft Hotel Garni Tabor, wat gezien de nummerborden van auto’s op de parkeer­ plaats een populair logement voor westerse bezoekers blijkt. De kamer kost 80 euro, relatief duur naar Sloveense begrippen. We hebben er airco, maar die gebruiken we niet: het raam moet open om te kunnen roken. Het hotel heeft geen restaurant, dus eten we zonder bestek gepaneerde kip op brood bij een soort friteskraam annex hamburgertent, met de handen eten valt ons tegen en blijft ons ook tegenstaan. Op de tv zijn internationale zenders beschikbaar. We kijken naar basketballwedstrijden, zowel van mannen als van vrouwen. Afgelegde afstand: 435 km. MEER INFO MARIBOR

(Duits: Marburg an der Drau) is een stad in Slovenië aan de Drava (Drau), op de plaats waar deze rivier de Alpen verlaat. Het is met ruim 110.000 inwoners de tweede stad van Slovenië en tevens de tweede stad van het historische Stiermarken (Sloveens: Štajerska), dat grotendeels in

39

Oostenrijk ligt (hoofdstad: Graz). Maribor is, sinds het in 1846 werd aangesloten op de spoorlijn Wenen­Triëst, een belangrijke industriestad. Geschiedenis

Maribor lag eeuwenlang in Oostenrijk. In de 12e eeuw werd de kathedraal gebouwd. De stad kreeg in 1204 marktrechten en in 1254 stadsrechten en leefde van de wijnbouw, de handel en tolgelden. De Habsburgers gaven de stad vele privileges. Maribor kreeg in 1532 en 1683 te maken met Turkse belegeringen. De burcht waarnaar de stad genoemd is, ging in 1784 verloren. Tot 1918 bleef de stad Oostenrijks. Na de Eerste Wereldoorlog kwam Maribor met de rest van zuidelijk Stiermarken aan Joegoslavië. De bevolking bestond destijds uit Duits­ en Sloveenstaligen. In de omgeving van de stad bestond de bevolking vooral uit Slovenen, in de stad zelf bestond de meerderheid uit Duitstalige Oostenrijkers, die vooral te vinden waren onder de beambten en de middenstand. Het bevolkingsaandeel van deze "Oud­Oostenrijkers" is sindsdien gedecimeerd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog onderging Maribor, dat in 1941 door de Duitsers was veroverd, geallieerde bombardementen. Na de Tweede Wereldoorlog ontwikkelde de industrie zich verder (textiel, metaal, auto's). In 1975 kreeg de stad een universiteit. Sinds 1991 is Maribor de tweede stad van het onafhankelijke Slovenië. Bezienswaardigheden

Bezienswaardigheden zijn het stadskasteel uit 1483, dat een museum huisvest, het zestiende­ eeuwse stadhuis en de Mariazuil, het symbool van de stad, die herinnert aan de pestepidemie van 1680. Maribor is een bisschopsstad en nog steeds een wijnbouwcentrum.

DAG 17 RONDWANDELING MARIBOR

Jos verlengt ’s morgens de kamer, we blijven één dag langer. We gaan te voet de stad in. We krijgen een mooi overzicht op de oude stadskern vanaf de zuidelijke oever van de Drava (Drau in het Duits). De ijzeren brug lijkt op die van Eifel in Porto. We komen direct uit op de Hlavni Trg, het hoofdplein met de imposante Maria­zuil, het stadhuis, casino, kerk en fleurige patriciërshuizen. We maken kloksgewijs een wandeling door de stad, waar we torens, herenhuizen, de universiteit, de Dom­kerk, een theater, het oude postkantoor, het stadsslot, een wijnkelder en diverse kerken bekijken. Op een plein met een reusachtige steen met gezichten erin gegraveerd houden we halt voor koffie. Dan begint het te regenen. In een pauze tussendoor bezichtigen we nog de Franciscaner kerk voor we teruglopen naar de rivieroever. Daar barst het noodweer definitief los, we vervloeken onszelf omdat we de paraplu’s niet meegenomen hebben. We schuilen in de Watertoren die getransformeerd is in een wijnlokaal, ietwat eufemistisch vinotheek genoemd. Daar blijven we een uur lang op koffie en tonic hangen, voor we het wagen verder te gaan. We bereiken in de motregen het synagogeterrein, maar de Joodse bedetempel is gesloten. De winkelarcaden en ­luifels beschermen ons enigszins tegen de regen, maar het wordt ons te bar en we houden een taxi aan. Vijfminuten later en drie euro lichter zitten we weer op onze kamer, het is dan net drie uur geweest. Als we enkele uurtjes later op het overdekte terras koffie en bier aan het drinken zijn, roffelt de regen nog steeds op het dak. We besluiten om toch op zoek te gaan naar een andere eetgelegenheid dan de hamburgertent aan de overkant. Onder bescherming van

40

de paraplu’s ontdekken we drie straten verderop een pizzeria waar we geheel naar tevredenheid reusachtige pizza’s met allerhande soorten sausjes en olijfolie voorge­ schoteld krijgen. Het personeel beheerst er ook nog eens Engels. In de buurt liggen zelfs jongerencafés waar we op het terras koffie bestellen. Om negen uur zijn we terug op de kamer. We kijken naar een ruige avonturenfilm met Meryl Streep en naar documentaires op Discovery. DAG 18

MARIBOR - LJUBLJANA - VILLACH & SALZBURG (OOSTENRIJK) - NEUKIRCHEN (DUITSLAND) Jos rekent af met de credit card: € 162. Het is beter weer dan verwacht, maar we hebben nu eenmaal besloten in één ruk door te rijden naar Zuid ­ Duitsland, waarmee we Ljubljana van ons programma afvoeren. We hebben een autobaanvignet, daar maken we dan ook gretig gebruik van. Slovenië heeft met zijn gebergten de Julische Alpen en de Karawanken een prachtig landschap, dat wij enkel vanuit de auto kunnen bewonderen. Een andere keer beter misschien. Voor de Oostenrijkse grens drinken we voor het laatst Sloveense koffie. Jos mokt en mort: Eindelijk heeft hij de bestellingen in de lokale talen onder de knie gekregen, of we vertrekken al weer.

De regen blijft uit, ook als we de Wetterscheide gepasseerd zijn. Oostenrijk doorkruisen we snel, dankzij tientallen tunnels onder o.a. de Tauern door laten we het smalste gedeelte van het land achter ons. We hebben dan wel twee keer een fors bedrag aan Maut moeten betalen. Bij Salzburg gaan we de Duitse grens over. We rijden nog even door voor we een willekeurige afslag nemen. Het dorpje Neukirchen pal naast de Autobahn is drie Gasthöfe rijk, in de mooist gelegen Berggasthof Schneck kunnen we de grootste kamer krijgen voor net 60 euro per nacht. We hebben er op het balkon niet alleen rookgelegenheid, maar ook een prachtig uitzicht over de noordelijke Beierse Alpen. De Duitse pils op het regenvrij terras smaakt uitstekend. Voor het avondeten loopt het terras vol, we hebben moeite een plaatsje te vinden. Gelukkig hebben we het eten al van te voren besteld, dus lang wachten is er niet bij. Jos neemt weer eens een compleet bad. Buiten gaat het opnieuw regenen, maar dat weerhoudt Clim er niet van een groot gedeelte van de avond op het terras door te brengen. Jos leest. Dit is namelijk het eerste hotel van onze reis waar we een kamer zonder televisie hebben! Clim valt in badkamer

’s Middags heeft Clim getracht de verstopte douchekop te reinigen. Daarbij raakte hij uit evenwicht, waarna hij douchegordijn en reling meeslepend omkiepte en met zijn hoofd op de wastafel viel. Hij had wel zijn nek kunnen breken, maar het blijft gelukkig bij een forse hoofdwond met buil midden op zijn hoofd. “Das hätte viel schlimmer sein können!” was de reactie van de receptioniste toen zij van Clim van het incident hoorde. Zij beloofde de geconstateerde gebreken in de badkamer zo snel mogelijk te laten 41

herstellen. En inderdaad, toen we de volgende dag van ons uitstapje terugkeerden, hing er een nieuw douchegordijn en was de vermaledijde douchekop vervangen. Afgelegde afstand: 422 km.

DAG 19 NEUKIRCHEN - BAD REICHENHALL - KÖNIGSSEE - NEUKIRCHEN ’s Morgens is het bewolkt met af en toe een mager zonnetje er tussendoor. Maar het blijft droog, dus we gaan een dagtocht door het Berchtesgadener Land maken. Via Inzell (wordt er aan een nieuw Eisstadion­schaatsbaan­ gewerkt?) bereiken we het befaamde Bad Reichenhall, de geboorteplaats van voormalig schaatscoryfee Anni Friesinger. We parkeren onder de moderne Spielbank (Casino). Het Kurpark heeft smetteloze gazons en bloemperken als uit een catalogus. Op de tientallen banken zonder een enkele graffiti staan waarschuwende bordjes dat het verboden te roken is. Men neemt hier de gezondheid van de kuurgast wel erg serieus. De in het park verspreid liggende gebouwen dateren uit de negentiende eeuw en zien er nog goed uit met hier en daar een Jugendstilelement. In de Wander­ en Trinkhalle is het druk, maar de meeste bankjes buiten blijven onbezet. Er staan veel standbeelden in de stad, vooral van muzikanten. De stad heeft namelijk een beroemd orkest. MEER INFO BERCHTESGADEN

Het Berchtesgadener Land, de parel van de Alpen in het zuidoosten van Beieren, grenst aan festival­ en Mozartstad Salzburg. Met zijn prachtige landschappen ingebed in de schilderachtige natuur rond om de wereldberoemde Königssee in nationaal park Berchtesgaden heeft deze streek de bezoeker veel te bieden. Het gebied strekt zich uit van de Königssee in het zuiden via de staatsbadplaats Bad Reichenhall tot aan het oude cultuurlandschap van de ‘Rupertiwinkel’ met de zoutstad Laufen. Zowel ‘s zomers als ‘s winters is dit gebied een ware topbestemming met tal van bezienswaardigheden, levendige tradities en culinaire hoogstandjes. In de zomer kun je hier heerlijk wandelen, fietsen en bergen beklimmen. ‘s Winters wordt er volop geskied of geschaatst op bevroren meren. Toe aan een wellnessbreak? Relaxen en kuren kan het hele jaar door. Verder vind je hier tal van unieke bezienswaardigheden als het Salzbergwerk, de Königssee, het Adelaarsnest, gentiaanbrandewijnstokerij Grassl of de Hintersee bij het nationaal park in Ramsau die een bezoek meer dan waard zijn. En natuurlijk heel veel wandelroutes die je trakteren op de mooiste uitzichten.

Clim bestelt bij een kiosk bij een oudere dame tegen gereduceerd tarief twee enkeltjes met de kabelbaan naar de top van de berg Predigtstuhl. Daar hebben we niet genoeg aan, we moeten ook nog terug naar beneden, dus daar moeten nog twee enkelritten bij. We lopen het hele stadje door, drinken buiten koffie bij een Amadeus Café waar de heer Mozart op een sokkel staat, bezichtigen en passant enkele bezienswaardigheden zoals het oude stadhuis en de Alte Saline tot we bij de rivier het spoor bijster raken. Daar schiet Jos een jongeman met lange haren aan die ons vriendelijk de weg wijst, hij houdt van Holland en van Sjéévenienge. Als we bij het kabelbaanstation aankomen, blijkt dit vanwege het slechte weer gesloten te zijn. We zijn niet alleen teleurgesteld, maar ook nog eens boos. Kaartjes verkopen voor een dienst die niet geleverd kan worden, dat gaat er bij ons niet in. We hobbelen

42

moeizaam terug, onderweg in de Altstadt op een praktisch uitgestorven pleintje (waar zijn ineens die toeristenstromen gebleven?) mokken koffie drinkend bij een Ierse pub. Terug bij de kiosk hoort de oude dame ons verontwaardigde verhaal aan, waarop zij stelt “Das tut mir furchtbar leid” en ons de 30 euro zonder aarzelen terugbetaalt. Daarna sluit ze onmiddellijk het loket. We houden het voor gezien en verlaten de stad. MEER INFO BAD REICHENHALL

Omringd door de torenhoge pieken van de Berchtesgadener Alpen en Chiemgauer, Bad Reichenhall ­ erkend als een "State Spa Resort" ­ met zijn onvergelijkelijk milde klimaat is slechts 20 kilometer van Salzburg en Berchtesgaden en 135 km van München. De aanspraak op roem is niet alleen vanwege zijn zout en het geven van modder, maar een unieke mix van traditie en moderne faciliteiten, van eeuwenoude architectonische meesterwerken en trendy levensstijl, van de elegantie van het voetgangersgebied en de vele avant ­garde fonteinen, zijn moderne casino en zijn rustieke berghutten, van de ontspannende cafés en zijn enorme scala aan comfortabele accommodaties.

Door een grote brand in 1834 zijn de meeste historische bouwwerken verloren gegaan, maar wie belangstelling heeft voor 19e‑eeuwse gebouwen zal niets tekortkomen. Bad Reichenhall werd namelijk vanaf 1846 een belangrijke badplaats voor patiënten met reuma, bronchitis en astma. De beschutte ligging, ingesloten door de Untersberg, de Predigtstuhl en het Lattengebirge, houdt gure winden tegen, waardoor het klimaat relatief mild is. Uit de vorige eeuw stammen de fraaie huizen met arcaden en talrijke villa's. De huizen met arcaden zijn typerend voor de bouwstijl rond de Inn, de Salzach en het Saalachdal. Rondom de Ludwigstrasse en de Salzburger Strasse bevinden zich de badinrichtingen en kuurgebouwen. Hier vindt u ook de Kurgarten met een zoutfontein, de Trinkhalle en het Kurhaus. In het kuurcentrum aan de Wittelsbacher Strasse vinden allerlei activiteiten plaats. Daar is ook het toeristenbureau gevestigd. Sportcomplexen, tennisbanen, zwembaden, modderkuren en fitnesscentra maken deel uit van het kuurterrein.

Regenachtig bij de Kögssee

Via Berchtesgaden, dat we niet bezoeken, bereiken we vervolgens een van Duitslands topattracties, de alom bewierookte Königssee. Als we onze auto op het enorme parkeerterrein neerzetten begint het te regenen. We zijn zo verstandig nu wel onze paraplu’s uit te pakken. Voor we de oever van het meer bereiken moeten we samen met honderden andere dagjesmensen spitsroeden lopen tussen tientallen souvenir­ kraampjes, cafés en restaurants door. De aangeboden koopwaar doet ons aan het Kitschmuseum in Kremnica denken. Het toerisme viert hier onmiskenbaar hoogtij. Jos heeft veel last van zijn likdoorn en komt slechts met moeite vooruit. Vanaf de aanleg­ steigers met zijn werkloze rondvaartboten is verder niets van het meer of het bedevaartskerkje te zien. Ook de majestueuze bergen zijn door de mistflarden en het regengordijn nagenoeg onzichtbaar. Clim versterkt de inwendige mens met een Semmel mit Wurst. We blijven daarna niet lang meer rondhangen en verlaten dit trieste oord. MEER INFO KÖNIGSSEE

De Königssee is een meer in het uiterste zuidoosten van de Duitse deelstaat Beieren, nabij de grens met Oostenrijk. Het is het diepste meer van Duitsland, met een maximale diepte van 190 m. De Königssee is ongeveer 6 km lang en 1 km breed. De oppervlakte bedraagt 5,2 km².

43

We nemen een andere weg terug naar ons hotel. We komen langs het plaatsje Ramsau, ook een van de favorieten in de reisbrochures. Hoewel de plensbui blijft aanhouden, kunnen we toch zien dat we door een prachtige streek met hoge bergen, diepe dalen, verstilde dorpjes en weidse vergezichten rijden. Groen is het er in ieder geval. Om half vijf bereiken we ons hotel. Dat is verlaten, want ze hebben er vandaag Ruhetag. Om te eten lopen we in de regen het dorp in. De Gaststube van Gasthof Zur Post zit gezellig vol, maar we vinden plek in het restaurantgedeelte. Dat loopt in een mum van tijd vol, wat de kastelein enigszins zo zenuwachtig maakt dat hij dienblad bier omstoot. We moeten dan ook lang op ons eten wachten. Een afzakkertje nemen we in de derde Gasthof van het dorp, de Metzerhof. Daar puilt het ook uit van het volk, er vindt net de wekelijkse kaartavond plaats. Terug in de hotelkamer valt Jos al om negen uur in slaap. Pas tegen enen wordt hij wakker, schrijft hij zijn verslag en dut verder tot 7 uur ’s morgens. Hij heeft wel een dubbele portie Saridon ingenomen om de pijn van zijn eksteroog te verlichten. Het regent de hele nacht door. Afgelegde afstand: 119 km.

DAG 20 NEUKIRCHEN - WÜRZBURG - FRANKFURT - KÖLN - ROERMOND Clim rekent de hotelkosten af met de credit card. We zijn nauwelijks op weg of de hemelsluizen gaan weer open. Het blijft tot ’s middags drie uur regenen, soms zelfs stormachtig hard. Tot overmaat van ramp belanden we voortdurend in een file, meestal is er sprake van “stockendes Verkehr”. Dat krijgen we ook automatisch op onze auto­ radio gemeld door de Verkehrsnachrichtendienst. Na Frankfurt blijft het droog en klaart het op. Clim kan weer het gaspedaal dieper indrukken en die vervelende files zijn verdwenen. Op het laatste stukje autoweg van Mönchen­Gladbach naar Elmpt bereikt hij zelfs een snelheid van meer dan 180 km per uur. Dat wordt zelfs Jos te gortig, zoveel haast hebben we ook al weer niet, hoewel het al avond is. Pas om kwart over acht rijden we de Herderstraat binnen. Als alles volgens planning was verlopen, zouden we vóór zessen thuis zijn geweest. Afgelegde afstand: 792 km.

44

TSJECHIË (1976) KERSTREIS 1976: Clé Parren en Jos Schmitz Eveneens bezocht: BOEDAPEST IN HONGARIJE INLEIDING

Eind 1975 trok het Oostblok me weer eens aan. Ik was toen nog leraar aan een LTS en een lange kerstvakantie lag in het verschiet. Samen Clé Parren, die toen nog in Nijmegen antropologie (later onderwijskunde) studeerde, reden we eind december in een aftandse Renault 4 via Nürnberg naar Praag. Daar wilden we enkele dagen doorbrengen om naar een basketball ­ toernooi te kijken, dat overigens niet door bleek te gaan. Het winterse Praag beviel ons niet, vandaar dat we doorreden naar Boedapest. Na een weekje Hongarije keerden we weer naar Nederland terug. Voorbereiding reis

De voorbereiding van de reis lag in handen van Clé. Die had door een sportblessure (gescheurde enkelbanden, we noemden hem destijds de “mankepoot”…) ruimschoots tijd en gelegenheid om een en ander te regelen, zoals het nakijken van de technische staat van onze auto, het aanvragen en ophalen van visa voor Tsjecho­Slowakije en Hongarije in Den Haag, informatie inwinnen bij ambassades, consulaten en nationale verkeersbureaus, valutaorders plaatsen bij de bank, landeninformatie en routekaarten bij de ANWB opvragen. Middeleeuwse Kneipe in Nürnberg

Op dinsdag 23 december vertrokken we richting Duitsland. 's Avonds waren we tot Nürnberg gevorderd, waar we onze intrek namen in een goedkoop pension, pension Schmidt aan de Jahnstrasse gelegen. Daar verzeilden we in een duistere kroeg vol ongure Fellini ­ achtige figuren; wij waren er met ons hippie ­ uiterlijk vreemde eenden in de bijt. Er liep enkel volk rond afkomstig uit de uiterste zelfkant van de samenleving: jonge tandeloze verslaafden, uitgezakte en roodneuzige alcoholisten, dikbuikige sletjes, pubers met acne­koppen, mismaakte uitkeringstrekkers en natuurlijk ook opschep­ perige Duitsers met een te harde stem. We waanden ons werkelijk terug in de duistere middeleeuwen van Albrecht Dürer, die in deze stad zijn etsen maakte.

PRAAG

Basketball toernooi voorbij De volgende dag passeerden we de Tsjechische grens zonder noemenswaardig oponthoud. Van te voren hadden we wel nog in allerijl in het Oostblok verboden lectuur uit de auto moeten gooien: onder andere Bild Zeitung, waarmee ik Clé onderweg op allerlei sensatieverhalen vergastte. Van daaruit reden we regelrecht naar Hotel Krivan in Praag. Dat hotel kende ik nog uit mijn eigen studententijd, toen ik er in 1968 met Clim en een aantal HTS ­ studenten van nabij de Praagse Lente meemaakte. We hadden Praag als

45

bestemming gekozen, omdat er in die periode een sterk bezet internationaal basket­ baltoernooi gehouden zou worden. Dat bleek echter vervroegd te zijn en de finale had al plaatsgevonden. Bovendien was de stad in deze winterperiode zo goed als uitgestorven, niet bepaald uitnodigend voor een vakantie. Teleurstelling dus. Architect Alexander

In een typisch Boheemse bierkelder (een halve liter kostte er een kwartje) maakten we kennis met Alexander, een architect die ons door de koude en onvriendelijk ogende stad rondleidde. Bij hem thuis in een afgrijselijke flat in een nieuwbouwwijk werden we verwend met de traditionele kerstkarper. Alexander bracht ons terug naar het hotel, waar we enigszins aangeschoten woorden kregen met een tweetal blöde Duitse studentes. Waar het allemaal om draaide, kan ik me niet meer herinneren. MEER INFO PRAAG

Geschiedenis van Praag Reeds in de 880 wordt de Praagse burcht gesticht door prins Borivoj van de dynastie der Premysliden. Die lijkt echter helemaal niet op de burcht in Praag die we nu kennen. Het is onder andere via deze dynastie dat het christendom tot in deze streken komt.

In de 10de eeuw worden de funderingen gelegd van de St.­Vitus rotonde en het Vyšehrad kasteel.

In de 12de eeuw (1172) wordt de eerste stenen brug gebouwd over de Moldau, zijnde de Judith­ brug. Deze stort echter in 1342 in tijdens overstromingen. In de 13de eeuw worden de Oude Stad (1231) en de Kleine Zijde (1257) gesticht.

De 14de eeuw is voor Praag werkelijk een Gouden Eeuw. In deze eeuw vindt veel van de pracht van de stad zijn oorsprong. In 1320 wordt het gebied rond de burcht omgedoopt tot Hradcany, oftewel ‘Burchtgebied’. Het oude stadhuis, waar nu enkele restaurants en een taverne gevestigd zijn, wordt in 1338 gebouwd. De Judith­brug stort in deze eeuw weliswaar in, maar in 1357 wordt begonnen met de bouw van de Karelsbrug (Karluv most). De Nieuwe stad wordt in 1348 gesticht, en in datzelfde jaar wordt de Karelsuniversiteit gesticht door Karel IV. Er wordt begonnen met de bouw van de St.­Vitus­kathedraal.

Ten gevolge van de Hussietenoorlogen (1419 – 1437) worden vele historische monumenten vernietigd, en de burcht raakt in verval.

De 16de eeuw is opnieuw een Gouden Eeuw voor Praag. De burcht wordt heropgebouwd in renaissance stijl, en er wordt een aantal delen aan toegevoegd, waaronder de tuinen. Op het eind van deze eeuw verhuist de koning weer naar Praag, na een afwezigheid van 57 jaar. Praag wordt dan het centrum van de wetenschap, en krijgt de bijnaam van ‘Magisch Praag’. Onder de wetenschappers die in die periode naar Praag komen, behoort onder andere Johannes Kepler.

In de 17de eeuw kent Praag en Tsjechië echter weer onrust. De protestanten komen in opstand in 1618. Nadat ze in 1620 verslagen worden begint een donkere periode. Praag verliest weer aan belang, en de burcht raakt weer in verval.

Het huidige Praag ontstond in 1784, toen vier stadjes werden verenigd door Jozef II: Hradcany (de Burchtwijk op de linkeroever van de Moldau), Malá Strana (de Kleine Zijde, ten zuiden ervan),

46

Staré Mesto (de Oude Stad, tegenover de Burcht) en Nové Mesto (de Nieuwe Stad). De Tsjechische taal en cultuur komen dan weer tot leven.

Onder de industriële revolutie van de 19de eeuw kent Praag een bloeiperiode. Een spoorweglijn wordt in 1845 geopend, en de groeiende industrie in de stad trekt de mensen aan. Een volksverhuizing komt op gang. Onder andere de Josefov­wijk wordt in deze periode aan de stad toegevoegd aan het historische centrum in 1850. Net als andere gebieden in die tijd kent Praag een opleving van nationalisme. In 1868 wordt het nationale theater geopend, en in 1890 het nationaal museum. In 1918 valt het machtige Oostenrijk ­ Hongarije en Praag wordt de hoofdstad van een onafhankelijk Tsjecho­Slowakije. Tijdens het interbellum onderhoudt Praag nauwe banden met Parijs. Praag wordt door het Sovjetleger bevrijd van de nazi’s in 1945.

Praag kwam ongeschonden door vele oorlogen, waaronder de Tweede Wereldoorlog, waardoor de stad bijzonder rijk is aan architectuur uit verschillende stijlperioden: gotiek, barok, Jugendstil, kubisme e.a. De stad dankt aan deze rijkdom haar bijnaam Zlatá Praha: de Gouden Stad. Een andere bijnaam is Stad van de Honderd Torens. In de Tweede Wereldoorlog werden vrijwel alle Praagse joden gedeporteerd, ongeveer 77.000 mensen. Bij de eerste verkiezingen na de oorlog werden de communisten met 38 % de grootste partij van het land. In een staatsgreep in 1948 grepen ze de macht in Tsjecho­Slowakije. Alexander Dubček wil in 1968 een communisme met een menselijk gezicht. Dat humane socialisme komt tot een hoogtepunt in de Praagse Lente. De Russische troepen, samen met 4 andere Warschaupact leden, vallen Tsjecho­Slowakije binnen, en maken een einde aan de Praagse lente op 21 augustus 1968. De Tsjechen en Slovaken moeten tot 1989 wachten vooraleer de Fluwelen Revolutie een einde maakt aan het communisme in hun land. Op 1 januari 1993 valt het land uiteen in Tsjechië en Slowakije. Praag wordt dan de hoofdstad van de nieuwe Tsjechische Republiek. Geboren in Praag

Václav Havel, schrijver en president; Franz Kafka, schrijver; Karl Kautsky, politiek filosoof ; Václav Klaus, president; Jan Kodes, tennisser; Petr Korda, tennisser; Wilhelm Steinitz, schaker.

Spiegelgladde wegen

Praag viel ons verder zo tegen, dat we besloten naar Boedapest te verkassen. Gelukkig hadden we een vooruitziende blik gehad om ook visa voor Hongarije aan te vragen. We kozen voor de route Brno en Bratislava. Al om zes uur waren we opgestaan, om half zeven gingen we op pad. Na zo’n honderd kilometer begon het te sneeuwen en werden de wegen spekglad. Achter Brno zagen we voor ons hoe een streekbus van de weg raakte en in een greppel schoof. We remden werktuiglijk, waardoor ook wij drie keer om onze as heen draaiden. Gelukkig schoven wij niet van de weg en waren er geen tegenliggers. Na dit incident besloten we wijselijk om onze sneeuwkettingen te gaan gebruiken. Nadat we de grauwe arbeidersbuitenwijken van Bratislava achter ons gelaten hadden, staken we bij Komarnom de grens over. We moesten de Donau passeren, die er helemaal niet blauw maar uiterst grijs uitzag.

47

Lol bij de douane Bij de douane hadden we veel lol. De dienstdoende douanier was eigenlijk ladderzat, maar dan op een leuke manier. Daar speelden we op in door hem uitgebreid schouder­ klopjes te geven, sigaretjes aan te bieden en gewoon een stuk weg te ouwehoeren. Dat wist hij wel te waarderen, zodat we ongehinderd zonder enige vorm van controle (zelfs onze visa werden nauwelijks bekeken en klakkeloos van een stempel voorzien) onze reis konden voortzetten. Strenge reprimande

De simpele Iwan Soldaat die de slagbomen moest bedienen, geloofde zijn eigen ogen niet. Met de karabijn in de aanslag hield hij ons staande en dreef hij ons terug. Twee westerse schobbejakken met baarden die zomaar zonder enige vorm van controle zijn land binnenvielen, dat ging er bij hem niet in. Helaas voor hem werd zijn werklust en oplettendheid niet beloond; hij kreeg van zijn superieuren een geduchte uitbrander. Met het schaamrood op de kaken en neergeslagen ogen moest de vernederde dienstplichtige toch de palen voor ons hijsen. We hadden met hem te doen. Via Tatyabanya bereikten we Hongarije’s hoofdstad Boedapest. MEER INFO BOEDAPEST

(Hongaars: Budapest) is de hoofdstad van Hongarije. De stad is gelegen aan weerszijden van de Donau en telt ruim 1,8 miljoen inwoners. De stad bestaat uit twee delen: Boeda (met Óbuda, op de rechteroever van de Donau) en Pest (op de linkeroever), die in 1879 werden verenigd. De stad herbergt bijna 20% van alle inwoners van Hongarije en speelt in dat land een dominante rol op bijna alle gebieden (bestuur, handel, industrie, verkeer, cultuur). Het is daarnaast het belangrijkste verkeersknooppunt en (in toenemende mate) het culturele hart van Centraal­ Europa. Geschiedenis van Boedapest

Beide oevers van de Donau werden al door de Romeinen bewoond: op de plaats van het huidige stadsdeel Óbuda lag Aquincum, en op de plaats van Pest het kleinere Contra­Aquincum. De Hongaren verschenen pas eeuwen later, tegen het jaar 900. Boeda, dat strategisch op een heuvel ligt, kreeg in 1247 een kasteel en werd in 1361 de hoofdstad van het koninkrijk Hongarije. Onder koning Matthias Corvinus maakten Hongarije en Boeda een bloeitijd door.

Daaraan kwam een eind met de verovering door de Turken, die het Hongaarse koninkrijk in 1526 een vernietigende slag toebrachten en de vesting Boeda in 1541 innamen. De stad was vanaf 1686 in Oostenrijkse handen. In 1787 komt Hongarije onder Habsburgs bewind, dat tot 1918 aan de macht blijft, zij het dat vanaf 1867 Oostenrijk en Hongarije gelijkwaardige partners zijn binnen Oostenrijk­Hongarije. In deze periode maakt met name Pest een enorme groei door. De bevolking bedroeg rond 1900 730.000 zielen.

De twintigste eeuw bracht nieuwe stadsuitbreidingen (Újpest, Kispest, Angyalföld), maar vooral dramatische gebeurtenissen als de deportatie en vernietiging van grote delen van de omvangrijke joodse gemeenschap (in zeer korte tijd, pas in 1944 werd de stad door de nazi's bezet), de bevrijding (maar feitelijk nieuwe bezetting) door de Sovjet­Unie en het neerslaan van de Hongaarse Opstand in 1956 door diezelfde Sovjet­Unie. Deze gebeurtenissen hebben alle hun sporen in het stadsbeeld nagelaten.

48

Sinds in 1989 in Boedapest de Republiek Hongarije werd uitgeroepen, is de stad het decor van ingrijpende hervormingen. De terugkeer van de markteconomie heeft het stadsbeeld zeer verlevendigd. De bevolking van de stad is in deze periode verder afgenomen (het hoogtepunt ligt in dit opzicht aan het begin van de jaren '80). Stadsbeeld

Boeda is gelegen op de heuvelachtige rechteroever van de Donau (links op de kaart). Twee van die heuvels domineren: de Burchtheuvel (Várhegy) en de Gellértberg. Op de Burchtheuvel staan de voornaamste monumenten van Boeda: de Burcht, de Mátyáskerk en het Vissersbastion. De heuvel is ommuurd: de 18de­eeuwse Burchtwijk binnen de omwalling is goed bewaard gebleven (alleen het zuidelijke deel leed zware oorlogsschade). Het uitzicht over de Donau met haar bruggen en Pest is veelbezongen. Zoals de meeste attracties van Boedapest zijn de grote toeristentrekkers minder oud dan ze lijken: zowel de Mátyáskerk in zijn huidige vorm als het Vissersbastion zijn negentiende­eeuws.

Het beeld van Pest wordt eveneens beheerst door gebouwen en objecten van rond of vlak voor de vorige eeuwwisseling. Dat geldt voor het centrum (vijfde district) direct tegenover de Burchtheuvel, dat het winkel­ en zakencentrum van heel Boedapest is, voor het imponerende Parlementsgebouw even ten noorden daarvan, voor de Grote Rondweg met zijn winkels en hotels, voor de Andrássy út (de boulevard die deze Rondweg kruist), voor het Heldenplein aan het eind daarvan met zijn Millenniummomument en voor het Stadspark daar weer achter. Het geldt ook voor de metro die onder de Andrássy út, het Heldenplein en het Stadspark doorloopt en die in 1896 de eerste was op het Europese vasteland, en voor de levendige stations van Pest, Oost (Keleti) en vooral West (Nyugati, van de hand van Gustave Eiffel). Boeda en Pest worden verbonden door een (recentere) metrolijn, maar veel zichtbaarder zijn natuurlijk de vele bruggen over de Donau, waarvan de Kettingbrug (of Széchenyibrug), de oudste en de Vrijheidsbrug (Szabadsághíd) de monumentaalste zijn. Een andere brug, de Margitbrug, geeft toegang tot het Margiteiland, een parkeiland in de rivier.

Verdere attracties van Boedapest zijn de vele badhuizen, waarvan sommige teruggaan tot de Turkse tijd, de gerestaureerde Markthal, en de beroemde koffiehuizen, die de band met Wenen onderstrepen.

BOEDAPEST

Afrikaanse studenten In Boedapest vonden we in het stadsdeel Pest (aan de lage linkeroever van de Donau) een kamer in het centraal gelegen Park­hotel. Overdag bekeken we de stad en genoten we tussendoor van het lekker goedkope, maar wel erg vette eten in de vele gaarkeukens. 's Avonds trokken we de kroegen en de dancings langs. We leerden daar een interessant stel Afrikaanse studenten kennen. Ze kwamen uit Tanzania en studeerden hier economie op kosten van de communistische staat. Clevere jongens die perfect Engels spraken. Na vier dagen stappen werden we echter uit ons mooie hotel geweerd. We moesten vertrekken, want de kamer was voor iemand anders gereserveerd. We hadden ons niet misdragen of zo, maar ik denk dat een stelletje vip's voorrang boven ons kregen. Deo, een van de donkere studenten, regelde daarop onderdak bij een particuliere familie. 49

Hartelijke ontvangst We werden uiterst hartelijk door de familie Nemeth ontvangen. Het driekoppige gezin huisde in een negentiende­eeuws appartementenblok, dat wel enkele renovaties achter de rug had. Je moest er door een poort naar binnen, waarna je op een binnenhof met galerijen uitkwam. We betaalden er twee tientjes voor overnachting met ontbijt. De vader was een bedeesde man waaraan je zijn beroep als boekhouder kon afzien. Moeder was ernstig astma ­ patiënte. Ze spraken echter alleen Hongaars. Gelukkig bracht de enige dochter uitkomst, zij babbelde genoeg school ­ Engels om met ons te kunnen com­ municeren. Die Tünde, zo heette ze, was niet alleen bloedjong, maar ook nog eens beeldschoon en bepaald niet preuts uitgevallen. Ze belde meteen Eva op, haar hartsvriendin en een even onbevangen typetje. Nog geen half uur later zaten we in een jongerenbar met elkaar te smoezen. Vielen wij even met de neus in de boter! Er was wel een tamelijk groot leeftijdsverschil (zij zestien jaar, wij midden twintig) wat zich onder meer uitte in muzikale voorkeur (zij de Osmonds, wij Pink Floyd), maar dat mocht de pret niet drukken. Natuurlijk beloofden we hun Levi's jeans op te sturen. Stappen met jonge meiden

Na een genoeglijk uurtje in de bar gingen we uit eten, waarna we met de meiden mee mochten naar het nieuwjaarsbal van de school. Daar werden we als buitenstaanders niet toegelaten, ook al omdat de meisjes ons niet van te voren als introducé hadden opgegeven. Oud op Nieuw vierden we vervolgens in de straten van de stad, waar een uitzinnige menigte met veel kabaal feest vierde. “Da war der Teufel los…!” Het waren vooral zigeuners die nergens binnen mochten, net zoals wij. Overal moest je een uitnodiging kunnen tonen om er toegelaten te worden. Toen die scheelogige zigeuners dronken begonnen te worden en met hun meterslange toeters etalageruiten begonnen in te slaan, hielden we het voor gezien en zochten we de echtelijke sponde van het echtpaar Nemeth weer op. (Zij zelf sliepen op de bank in de woonkamer, erg ruim behuisd waren ze niet.) We dronken nog even pa onder de tafel die ons Stierblut­wijn aanbood (Egri Bikaver).Ook ledigden we een trommel met zelfgebakken koekjes van moeder (tot haar plezier overigens). Tünde was inmiddels ook al weer thuis gekomen en deed dapper mee. Enigszins tipsy bleef ze op onze slaapkamer rondhangen en kneep ze ons veelbelovend in onze grote teen. Dat vonden we behoorlijk Freudiaans. Tot verdere schermutselingen kwam het niet; stel je voor met pappa en mamma ongerust in de belendende kamer. Doodgevallen: gesprongen of geduwd?

De volgende ochtend zouden we vertrekken. We stonden fijn op tijd op, maar ik had toch een stevige kater van al dat gehijs. Omdat moeder Nemeth astma had, ging ik mijn zware van Nelle steeds buiten op de galerij roken. Tijdens mijn eerste sigaretje hoorde ik boven me op de zesde etage iemand op en neer drentelen en in zichzelf mompelen. Ik schonk daar toen niet veel aandacht aan, want het had die nacht gesneeuwd en het was bitter koud, zodat ik na enkele halen aan de sigaret weer snel de warmte opzocht. Na het 50

ontbijt volgde het tweede sjekkie buiten op de galerij. Opnieuw hoorde ik boven me gestommel en een kort gekreun. Even later zag ik een donker, fladderend voorwerp naar beneden vallen. Met een plof kwam het in een hoop sneeuw terecht. Ik boog me voorover om te zien wat het was en kreeg toen het bloed in de sneeuw in de gaten. Het was een oud vrouwtje dat zich in de diepte had gestort. Daar wilde ik niets mee te maken hebben; ik zag mezelf al als getuige in een bedompt politiebureau zitten. Ik besloot er het zwijgen toe te doen en niemand iets van de gebeurtenis te vertellen. Snel ging ik weer naar binnen en gedroeg me alsof er niets gebeurd was. Zelfmoord: klip en klaar

Enkele minuten later hoorden we gejammer op de binnenplaats. Ik wist direct dat men het lichaam gevonden had, maar hield dat voor mezelf. Pa Nemeth ging poolshoogte nemen en kwam overstuur terug. Hij sprak van zelfmoord, dat schijnt in Hongarije een van de meest voorkomende doodsoorzaken te zijn. Hij ondersteunde zijn mening door te wijzen op de eenzaamheid van de vrouw. Niemand, ook haar kinderen niet, had haar tijdens de feestdagen een bezoek gebracht. Bovendien bleek zij ook nog eens aan een ongeneeslijke ziekte te lijden. Door van de balustrade te springen had ze getoond geen uitweg meer in dit leven te zien. Enigszins met bezwaard gemoed namen we afscheid van de gastvrije familie. We beloofden uiteraard om te schrijven en pakjes op te sturen. (Dat hebben we dan ook trouw een half jaar gedaan. Jenö Vér, ooit een Hongaarse vluch­ teling die bij ons thuis in de kost is geweest, vertaalde een van onze briefjes in het Hongaars.) Pas toen we onderweg naar huis waren durfde ik mijn reisgenoot te vertellen wat ik gezien had. Hij kon mijn reactie goed begrijpen en zou waarschijnlijk hetzelfde gereageerd hebben. Rit huiswaarts door gestage regen

Clé had de vorige dag last gekregen van een soort uitslag over zijn gehele lichaam. Vandaag was het nog veel erger, reden voor hem om regelrecht naar huis te rijden. Hij vertrouwde alleen maar zijn eigen huisarts. We vertrokken pas om twee uur ’s middags na veel emotionele omhelzingen met de afzonderlijke familieleden. Nog op Hongaars grondgebied begon het te motregenen. In Oostenrijk sloeg ik bij een tankstation flessen bier en kleine flesjes Underberg in, om wakker te blijven. Clé dronk de hele rit geen druppel alcohol, maar bleef verbeten achter het stuur zitten. Hij wilde per se zo rap mogelijk naar huis en probeerde ondertussen maar niet aan zijn jeukende ledematen te denken. We reden de hele nacht door, ondanks de gestaag neerplenzende regen en de daarmee gepaard gaande hevige windstoten in Beieren. Om tien uur ’s morgens kwamen we in Roermond aan. We hadden toen meer dan 1100 kilometer binnen 20 uur tijd afgelegd.

51

NASCHRIFT 1) Jaren later, toen hij weer eens Praag bezocht, ging mijn toenmalige reisgenoot Clé Parren onze gastheer Alexander in zijn flatje opzoeken. Een tragische vergissing, want de goede man bleek net een week tevoren begraven te zijn... 2) Twaalf jaar later kwam ik weer eens in Boedapest. Ik besloot de plek van het ongeluk nog eens te gaan bekijken. In januari 1976 stond onze Renault 4 nog als enige geparkeerd op de binnenplaats, maar nu in 1988 stond hij helemaal vol met oude auto's. De familie Nemeth was kennelijk verhuisd, in het appartement woonde een wildvreemd gezin waarmee we door taalproblemen niet konden communiceren.

3) Dit verslag is mede tot stand gekomen na lezing van een brief aan mijn toenmalige vriendin Jenny van Laar, die in Bonaire woonde met haar (inmiddels door een kano­ ongeval omgekomen man) Piet. In die brief had ik een uitgebreid verslag van de reis opgenomen. In die tijd (eind 1976) leerde ik in de Paerssjtal ook mijn latere vriendin Gerda kennen, een dag voordat ik met Clé naar het Oostblok vertrok.

52

TSJECHIË ( 1993) DAG 1 ROERMOND - PRAAG Donderdag, 20 mei 1993 Nachtelijk vertrek

Even na 03.00 uur rijdt Wiet bij Jos voor. Hij heeft nog een uurtje of vier kunnen slapen en is redelijk uitgerust voor de 800 km lange trip naar Praag. Jos heeft in de avonduren niet kunnen slapen en heeft dus geen slaapvoorsprong. Onafhankelijk van elkaar hebben we allebei een kan koffie en een zak belegde broodjes als mondvoorraad bij ons. Stau bij Tsjechisch – Duitse grens

De reis verloopt voorspoedig. Er is weinig verkeer op de Duitse autobanen. Af en toe regent het een beetje. Wiet houdt een constante snelheid van 120 km per uur aan. Als het licht wordt zitten we al in de buurt van Frankfurt. Via Würzburg en Nürnberg gaan we richting Tsjechië. Tien kilometer voor de voormalige IJzeren Gordijn­grens worden we gestuit door een file. Het is dan half elf. Oorzaak waarschijnlijk een ongeluk (ambu­ lance in de buurt, glas op de weg en zo). Onderweg heeft Jos zijn medestudent Russisch Wiet woordjes afgevraagd. Nu Wiet niet hoeft te rijden kan hij op zijn beurt Jos aan de tand voelen. Pas anderhalf uur later lost de file zich op en kunnen we weer verder. Een pilsje bij Pilzen

Rond twaalf uur bevinden we ons op Tsjechische bodem. De douane doet niet moeilijk en wuift ons achteloos door. Later dan verwacht komen we door Pilsen (Plzen). Het is tijd om te pauzeren. We vinden een soort wegrestaurant met zitjes en parasols buiten. De uitspanning is typisch een product van iemand die voorzichtig zijn eerste schre¬den op de weg naar het vrije ondernemerschap zet. We drinken er ons eerste Tsjechische pilsje, Wiet eet een gevulde omelet. De lucht is inmiddels opgeklaard; het is zelfs echt warm geworden. Een tijdje na onze ravitaillering begint de motor te stotteren. Dat kunnen we nu net niet gebruiken, panne in het Oostblok! We staan even stil en schakelen over op gas. Na verloop van tijd vertoont de motor geen kuren meer. Aankomst Praag / inkwartiering

Om vijf uur in de namiddag rijden we Praag binnen. We parkeren de Volvo in de buurt van het appartementsgebouw van rond de eeuwwisseling waar we een kamer hebben besproken. De hospita gooit de sleutels naar beneden. We sjouwen onze bagage de trappen op, we zitten op de vierde etage. De hospita heet Olga Schweglova, zij is een grote, blonde vrouw van midden veertig en praat honderd uit. We horen dat we ook een tweede nacht (en later zelfs een derde) kunnen blijven. Dat komt goed uit, zo hoeven we geen vervangend onderdak te zoeken, dat bespaart een hoop tijd. Olga legt ons uit wat voor soort trucs zij moet uithalen om haar woonruimte te behouden. We frissen ons 53

even op in de gemeenschappelijk badkamer, waar de kleur roze overheerst en die heel zindelijk is. Stadsverkenning te voet

Om een uur of zes gaan we te voet de stad in. We nemen een route langs de rivier de Vultava (de Moldau in het Duits), hier tussen 100 en 300 meter breed. Er liggen verschil­ lende eilandjes in. We passeren het Nationale Theater en bereiken de wereldberoemde Karelsbrug (Karlsbrücke) , alleen toegankelijk voor voetgangers. Aan beide zijden van de brug staan imposante 14de­eeuwse torens, de brug zelf wordt gesierd met tientallen sculpturen en beeldengroepen. Jammer genoeg zijn ze allemaal behoorlijk vervuild. We gaan de brug op aan de kant van het Smetana­museum en het Kruisheren­plein (de oostzijde). De hele omgeving hier is in de greep van het toerisme: souvenirkraampjes, kunstschilders en muzikanten staan er zij aan zij. De zachte avond heeft drommen belangstellenden getrokken. Om ons heen horen we alle in deze streken gangbare talen spreken. Boven ons ontwaren we de contouren van de burcht Hradschin in de onder­ gaande zon. We laveren tussen de toeristen door naar de Mala Strana, de Kleine Zijde ofwel de westelijke oever van de rivier. We passeren de Duivelsbeek (die het eiland Kamka van de Moldau scheidt) en lopen de Mosticka­straat op. Hier bevinden zich de kristalwinkels, de wisselkantoren en de wijn­ lokalen. Op het Malastrancka­plein ligt de barokke kerk van Sint Nicolaas (de eerste, in de oude stad aan het Raadhuisplein staat nog een St. Nicolaas­kerk, de tweede dus). Schnitzels in Mala Strana

We hebben honger en lopen een restaurant binnen. Het is er nogal druk. Wiet herinnert zich ineens dat hij hier enkele maanden geleden met de beide Karins (Mahieu en Rademakers) heeft gegeten. We willen aan hetzelfde tafeltje als toen plaatsnemen, maar dat blijkt te zijn gereserveerd. Verder geen plaats. Even verderop kunnen we wel terecht. We bestellen halve liters en Schnitzel (iets anders hebben ze er niet). De laatste valt tegen. Het bier daarentegen smaakt best. Aan de oevers van de Vultava

Als we na het "dineetje" buiten komen is het nog steeds licht. We dwalen door de stille en sfeervolle straatjes. We belanden in de Wallenstein­straat, waaraan verschillende ambassades (o.a. van India, Polen en België) liggen. Ze zijn gehuisvest in voormalige paleizen. In een parkje aan de oever van de rivier pauzeren we even. Voor ons zwemmen zwanen in het water, op de achtergrond ligt de Karelsbrug die nog steeds hele horden toeristen torst. We raken in gesprek met een Amerikaanse jongeman uit Saint Louis. Hij heeft een tijdje in Hamburg gestudeerd; voor hij definitief naar de States terugkeert, maakt hij een soort Grand Tour langs de Europese hoofdsteden. Praag bevalt hem het best, Parijs het minst vanwege al die arrogante Fransozen die er wonen en geen Engels wensen te spreken. Op een terrasje aan de voet van de Karelsbrug drinken we speciale

54

biertjes. Ook hier horen we slechts Engels, Duits, Nederlands, Vlaams en Italiaans om ons heen. Waar zijn eigenlijk die autochtone Tsjechen gebleven? O ja, die bedienen ons... Karls – Brücke en Wenceslas – plein

We willen terug naar de andere kant en steken de Karls ­ brug over. Dichte drommen nieuwsgierigen verdringen zich rondom artiesten en zangkoortjes. In deze weken vindt hier het Praagse muziekfestival plaats, vandaar. In de Oude Stad raken we in de steegjes de weg kwijt. In plaats van bij het Raadhuis belanden we bij de Narodni­straat, een hoofdverkeersader door de stad. Nou ja, het raadhuis zien we immers morgen toch, dus laten we maar doorlopen naar het Wenceslas­plein. Voor een gedeelte is het omgebouwd tot voetgangersparadijs. Langs de straat wordt een uitgetelde alcoholist door politieagenten opgelapt. We lopen het plein, eigenlijk een heel brede allee, tot halverwege af en richten vervolgens onze schreden richting pension. Onderweg willen we het bekende etablissement Oe Flekoe (een bierhal uit lang vervlogen tijden) aandoen, maar die tent kunnen we niet direct vinden. Echt gezocht hebben we trouwens niet, we zitten vlak bij ons pension en merken nu pas echt dat we toch wel een beetje nachtrust nodig hebben. In het donker (we kunnen de lichtschakelaar niet vinden) beklimmen we de 95 treden naar boven. Rond middernacht liggen we in bed, met een glaasje kruidenbitter waarvoor uiteraard Jos heeft gezorgd.

BOHEMEN

DAG 2 PRAAG Vrijdag, 21 mei 1993

De Hradschin – burcht Het is half acht. Wiet staat als eerste op en gaat zich douchen. Het ontbijt staat al klaar: ruim voldoende brood met kaas, vlees en marmelade. Een tv kan met koffie. We laten het ons smaken. Even na negen stappen we zonder kaartje op de tram naar de Mala Strana. We worden niet gecontroleerd; we schamen ons om zwart te rijden in dit land waar alles zo goedkoop is. Later horen we dat kaartjes voor het openbare vervoer verkrijgbaar zijn bij tabakswinkels. Bij de Sint Nicolaas ­ kerk aan de voet van de heuvel stappen we uit. Te voet gaan we verder door de Neruda straat en langs het Morzin­paleis. We gaan bergopwaarts. We nemen een kortere weg en via een smal gangetje komen we bij de trappen die ons naar de top van de heuvel voeren. Op het plein van de Hradschin burcht wemelt het al van toeristengroepen. Tal van bezienswaardigheden

Eerst bezichtigen we de gevels van het merkwaardige Museum voor de Krijgskunst en het Aartsbisschoppelijk Paleis. We lopen door tot het Schwarzenbeck­plein, waar Jos ansichtkaarten koopt. Van daaruit keren we terug. Wiet poseert naast de wachtpost bij de ingang van het middeleeuwse complex. We gaan nergens naar binnen en laten de Schatkamer, de Kathedraal (die trouwens dicht is vanwege restauratiewerkzaamheden),

55

de Proosdij, de Basiliek, de kloosters en het Koninklijk Paleis voor wat ze zijn. Op de derde burchthof pauzeren we en verorberen we de laatste broodjes van thuis. Door de drukte is het er eigenlijk niet goed toeven. Het Gouden Straatje bijvoorbeeld moeten we voetje voor voetje bekijken, voortgestuwd door de busladingen toeristen. Vanaf het bastion en het terras hebben we een mooi uitzicht op het zonnige Praag. Oude Joodse Wijk

We lopen langs oude tuinmuren naar beneden, waar we een half uurtje in het gras blijven liggen. Over de meer noordelijk gelegen brug Tsjechov­most bereiken we te voet de oude stad. We gaan direct de Joodse wijk in, waar tientallen Amerikanen zich voor de ingang van het Oude Joodse Kerkhof staan te verdringen. We besluiten daarvan af te zien en lopen door de karakteristieke straatjes (vol barokke, klassieke, gotische, rococo en Jugendstil­gevels met erkers, beelden en torentjes: echt een openluchtmuseum voor architectuurhistorie) naar het Oude Raadhuisplein. Monumenten op Raadhuis – plein

Daar is een markt aan de gang. Wiet keurt er het fruit en koopt meloen, die we opeten gezeten aan de voet van het Jan Hus Monument. Alle huizen aan het plein zijn gerenoveerd; het ziet er prachtig uit. Er liggen twee kerken. Het raadhuis heeft een beroemde astronomische klok, waarbij elk uur heiligen voorbijkomen door deurtjes boven het uurwerk. We beklimmen de klokkentoren en genieten van een mooi panorama van de stad. Opvallend detail: alle pannendaken zien er als nieuw uit. Beneden aangekomen regent het. De rest van de dag zal de lucht betrokken zijn, af en toe komt er een plensbui uitgevallen. Jos heeft een fotorolletje volgeschoten en brengt dit naar een fotoshop met een eenuurs­ontwikkelservice. Schuimende potten origineel gerstenat

Ons volgende doel is de Kruittoren, maar deze staat geheel en al in de steigers. Ernaast ligt het prachtige Huis voor Afgevaardigden. We willen er in de stemmige cafézaal koffie drinken, maar we moeten wachten en daar voelen we niets voor. Via­via lopen we naar het Wenceslas­plein. Onderweg duiken we een typisch arbeiderskroegje in, waar de schuimende potten gerstenat slechts 2 kwartjes kosten. We blijven er ruim een uur en maken er ieder 3 halve liters soldaat. Iedereen hier drinkt bier, bij een leeg glas krijg je automatisch een nieuw, zoals bij ons alleen bij bruiloften en partijen gebruikelijk is. Enigszins rozig belanden we uiteindelijk op het bekende Wenceslas­plein. Waar stierf Jan Palach?

Wiet zoekt vergeefs naar een monument voor Jan Palach, de student die zich in 1968 uit protest tegen de Russische inval in brand stak. Wel ontdekken we een sober gedenkteken voor de 40­jarige communistische dictatuur, een eenvoudige houten kruis met prikkeldraad er omheen. In Hotel Europa drinken we koffie. Dit hotel is zo in trek dat er entree geheven moet worden. Het is een parel van Jugendstil (elders Art Deco 56

geheten), dus dat is smullen geblazen voor Jos die uit zijn bol gaat en genietend / bewonderend de hele zaak van boven tot onderen verkent. Hij was hier al eens in 1968. Wiet heeft nieuwsgierig Russische koffie besteld. En ja hoor, het blijkt gewoon koffie met een scheut wodka erin te zijn. Slechte kwaliteit foto’s

Buiten regent het weer pijpenstelen, hetgeen ons niet belet terug te lopen naar de fotowinkel om de foto's van Jos op te halen. Hij is niet erg tevreden over het resultaat (ook al kosten ze slechts 40 cent per stuk), over elke foto ligt een blauwachtig waas. Door de motregen gaan we nu de andere kant van de stad op, in de richting van de Novo Mesto. Wij komen langs de St. Jacobs­kerk en het Aneschky­klooster dat geheel opgeknapt is. Bij de Moldau gaan we terug de oude stad in. Cohn-Bendit en Joschka Fischer

Het is tijd om te eten. In de Parijzerstraat vinden we een restaurant waar we aardappelsoep (met komijn), goulash, salade, frites, een fles rode wijn ijs en koffie na bestellen. Dit alles voor zo'n f 14 per persoon, voldaan met de creditcard. Een Duitse leraar uit Frankfurt schuift met zijn Spaanse vriendin bij ons aan. Hij is een exponent van de jaren zestig, kent "Rote Danny" (Cohn Bendit, studentenleider van de opstand in Parijs 1968) persoonlijk en voetbalt iedere zaterdag met Joschka Fischer, een kopstuk van de Grünen. (In 2002 zal deze Fischer minister van Buitenlandse Zaken onder Bundeskanzler Gerhard Schröder worden!) Hij is goed op de hoogte van Nederlandse toestanden, hetgeen ons nogal verbaast. Amerikaanse software producenten

We maken een ommetje na het eten, maar de weersomstandigheden dwingen ons al gauw Oe Kata, een bierkroeg binnen. Daar raken we in gesprek met een tweetal Tsjechische jongens. Een van hen spreekt rad, maar simpel Engels, geleerd in Amsterdam van een Nederlandse vriend. De ander luistert zwijgend toe, hij spreekt alleen Tsjechisch. Even later komen er twee Amerikanen bij zitten. Ze zijn afkomstig uit Seattle, waar het volgens hun slecht gaat met de economie vanwege massale ontslagen bij de topwerkgever van de stad, de vliegtuigbouwfabriek Boeing. Bob, een dertiger, heeft in Oost­Europa een computerfirma opgericht met Praag als hoofdvestiging. Volgens hem zijn de programmeurs hier bijzonder goed, beter dan Indiërs bijvoorbeeld. Ernie is iets ouder dan Bob, hij werkt bij US Mail. Hij ziet er uit alsof hij Aids onder de leden heeft en loopt rond met een baseballpet. Taxichauffeur over Gestapo-chef Heydrich

Het is al ver na middernacht als de kastelein ons te kennen geeft dat het sluitingsuur is. Het regent buiten als een beest. Gelukkig vinden we nog een taxi die ons voor 80 kronen (eigenlijk te veel, maar goed) naar ons slaapadres brengt. De chauffeur is goedlachs en vrolijk. In gebroken Duits en Russisch vertelt hij ons het verhaal van de parachutisten 57

die in 1943 Heydrich, een beruchte Gestapo officier, vermoordden, waarna ze op de vlucht verdronken werden in de onderaardse gewelven van de Sint­Cyrillus en Methodiuskerk. En laat die kerk nu recht tegenover ons pension liggen! Als vergelding voor de aanslag brachten de Duitsers het hele dorp Lidice om het leven, in totaal 477 slachtoffers. Op de overloop werden we begroet door Olga in nachtjapon. Ze had de taxi gehoord en dacht dat het de Engelse gasten waren die zij verwachtte. We luisteren niet te lang naar haar. We verlangen naar bed, want we hebben behoorlijk diep in het glaasje gekeken. DAG 3 PRAAG - MORAVIË - PRAAG Zaterdag, 22 mei 1993

Op weg naar Brno en Moravië Op de normale tijd opstaan. Om negen uur zitten we in de auto en gaan we op weg naar Brno (in het Duits: Brünn). Achter Brno ligt het dorpje Vracov, waar Wiet kennissen heeft die hij wil bezoeken. Hij heeft zijn bezoek aangekondigd, onder andere via Vera, onze lerares Russisch. Het weer is niet best. Toch besluiten we na 100 km om binnen­ wegen te nemen, opdat we iets meer te zien krijgen van het Boheemse en Moravische platteland. We verbazen ons erover dat al die kleine dorpjes er zo netjes en schoon uit zien. De huizen zijn goed onderhouden en alles ademt een sfeer van redelijke welvaart uit. Maar we kunnen ons vergissen, schijn bedriegt wel eens vaker. Misschien wordt er achter die opgeknapte gevels wel bittere armoede geleden. We betwijfelen dat, zeker omdat de mensen zelf er ook redelijk verzorgd uitzien. Bord goulash in dorpsherberg

In een laag tempo rijden we van dorp tot dorp. Het landschap is een beetje te vergelijken met de Ardennen. Om twaalf uur rijden we een dorp binnen om er te eten. We vinden een restaurant dat er van buiten uit niet zo uitnodigend uitziet, maar binnen is het er gezellig druk. Een twintigtal mensen zit er al koutend bier te drinken. Alles wat we bestellen wordt in een mum van tijd geserveerd. Voor nog geen knaak per persoon doen we ons te goed aan een groot bord soep met broodjes, goulashvlees zonder een enkel randje vet eraan en Mexicaanse rijst (pittig), koffie en mineraalwater.

MORAVIË

Grotten van Sloup / Matoche – kloof Na vertrek uit het plaatsje rijden we aanvankelijk een kilometertje of zo verkeerd, maar gelukkig komen we daar snel achter. In Moravië, een landstreek die tussen Tsjechië en Slowakije in ligt, bezoeken we in Sloup de grotten en de Matocha ­ kloof waar zich een riviertje onderaards doorheen slingert. Hier is een karstgebied, met veel kalksteen­ gebergten, hetgeen over het algemeen betekent dat er grotten en spelonken aanwezig zijn. De onze is 6 km lang, we bekijken anderhalve kilometer van het stelsel samen met een groepje inheemse toeristen. Helaas spreekt de vrouwelijke gids Engels noch Duits. 58

Na afloop krijgt ze van ons desondanks fooi, hetgeen haar erg bevreemdt: zij heeft toch niets voor ons gedaan? Het is dan al diep in de middag. Oom Stanislav leidt ons rond

Pas rond vijf uur komen we in het dorpje Vrasov aan. Wiet heeft het juiste adres van Jirka, een van de kennissen, in Praag laten liggen. Maar we komen er gauw uit. Alleen Jirka's vrouw is thuis. Zij weet niets van onze komst. Gelukkig blijkt de buurman "djadja", oom te zijn. Wiet kent deze Stanislav van zijn vorige bezoek en hij is het die ons de rest van ons verblijf in het dorp rondleidt en bezighoudt. Inspectie van de velden

Na een kopje koffie begeven we ons naar de velden en landerijen. Wiet bekijkt ze met goedkeuring, hij heeft er aanvankelijk niet zo veel vertrouwen in gehad. De toestand valt erg mee. Veel groente hebben ze echter niet gepoot, hetgeen eigenlijk de bedoeling was. Een ree en verschillende grote hazen kruisen ons pad. We behelpen ons met Russisch, hetgeen vooral Wiet heel goed afgaat. Jos zwijgt voornamelijk in bewondering. Om zeven uur belanden we in de privéwijnkelder die in de buurt van het kantoor en het machinepark gelegen is. Wiet als chauffeur moet zich ontzien, maar Jos laat het zich goed smaken. Stanislav vult 6 flessen met wijn af die we als cadeau meekrijgen. Een uitnodiging om te blijven eten slaan we af. Voor we vertrekken halen we eerst nog de tas van Jos op in het kantoor; die heeft hij daar laten staan. Er staat ook een faxapparaat. Stanislav vraagt ons om hem eens een schrijven door te faxen, mocht er weer eens iets zijn. Wiet belooft in september nog eens aan te komen. In een stromende regen bereiken we binnen drieëneenhalf uur Praag. Nu hebben we wél gekozen voor de autosnelweg, die overigens in goede staat verkeert. In Praag is de buurtkroeg gesloten, dus de kruidenbitter moet ons als slaapmutsje dienen. DAG 4 PRAAG - ROERMOND Zondag, 23 mei 1993

Vertrek na goedkoop verblijf Na het ontbijt rekenen we af: DM 30 per persoon per nacht en DM 3 voor elk ontbijt. Om negen uur rijden we de stad uit, richting westen. Het is druilerig weer. Als we eenmaal Tsjechië uit zijn begint het echter weer warm te worden. Alles loopt gesmeerd, ook aan de grens hebben we verder geen oponthoud. Voor Nürnberg evenwel begint het gedonder: omleiding vanwege Stau. We moeten een omweg maken, waardoor we de stad Würzburg niet vanuit het oosten, maar vanuit het zuiden naderen. Af en toe is het verkeer gestremd. Bij een Raststätte slaat Jos eten voor onderweg in: 4 stokbroodjes (wel belegd), 4 appels en enkele repen Mars voor DM 38! 59

Russisch repeteren We doen erg veel aan Russisch vandaag. Jos vraagt Wiet het hele boek (deel I) af en ook nog de eerste vijf lessen van het tweede boek. Dinsdag hebben we proefwerk en we willen toch wel redelijk uit de bus komen. Voor Keulen belanden we opnieuw in langzaam rijdend verkeer, maar uiteindelijk valt de schade, het oponthoud bedoelen we, wel mee. Om half negen stopt de Volvo voor Herderstraat 7, waar Jos wordt afgeleverd. Wiet heeft nog een twintig minuten langer te gaan voor hij thuis in Baarlo is.

60

TSJECHIË RONDREIS (2003) VOORWOORD Na twintig jaar intensieve verre reizen in de zomervakanties gemaakt te hebben, waren we toe aan iets rustigers binnen Europa. Die keuze had ook te maken met het feit dat onze fysieke conditie aan het verslechteren is (we gruwden al bij het vooruitzicht van de zoveelste dagenlange vliegreis), maar ook met de uitbreiding van onze mobiliteit door de aanschaf van een auto (de Ford Ka van Clim).

We kozen voor Tsjechië en Slowakije, met uitstapjes naar Erfurt in de aanloop en naar Bamberg bij de terugreis. Voor de eerste veertien dagen boekten we een vijftal hotels in Bohemen en Moravië via de reisorganisatie Tsjecho Reizen. Die waren opmerkelijk goedkoop en van een heel goede standaard. Onderdak voor de resterende twee weken zouden we ter plekke proberen te vinden. Voor alle zekerheid hadden we een tent met bijbehoren aangeschaft zodat we in geval van nood op een camping terecht konden. We hadden er zelfs een keer mee geoefend door er een weekeinde op camping Hommel­ heide bij Susteren mee door te brengen. Van die tent hebben we geen gebruik hoeven te maken, want er waren genoeg hotels. Slowakije hebben we niet bezocht; uiteindelijk bleek Tsjechië zelf al genoeg plekken en stadjes te hebben die het bekijken waard waren. In dit verslag houden we het een beetje beknopt en ligt de nadruk op de foto’s. Van wat we aten en dronken en wat we ’s avonds deden (namelijk gewoon lezen en televisie kijken op onze hotelkamer) vindt u in dit verslag nauwelijks iets terug. Een belangrijk doel van de reis die in totaal 25 dagen duurde, was het bezoeken van een zevental Unesco–sites: zie hiervoor bladzijde 6. Roermond, augustus 2003 Jos en Clim Schmitz

1. ERFURT, BLUMENSTADT IN THÜRINGEN

2. JACHIMOV, EEN VERLOEDERD KUUROORD

7

9

3. KARLOVY VARY, KUUROORD VOOR VORSTEN11

4. LOKET, HET VROEGERE ELLBOGEN, FAVORIET VAN GOETHE 5. CHEB, OUD STADJE AAN DE EGER RIVIER

14

6. MARIANSKE LAZNE, LUXE UIT THERMALE BRONNEN 7. PLANA, EEN DORP ONDER MONUMENTENZORG 8. PRAAG, DE GOUDEN STAD

19

18

13

15

61

9. BRNO, HOOFDSTAD VAN MORAVIË 10. HOTEL PANORAMA IN BLANSKO

26

27

11. KROMERIZ, DOOR UNESCO BESCHERMDE PALEISTUIN EN ­PARK 12. PREDKLASTERI KLOOSTER: ROMAANSE STIJL 13. PERNSTEIN, GOED BEWAARD KASTEEL

32

31

14. BEDEVAARTSOORD ST. JAN VAN NEPOMUK IN ZDAR

15. LITOMYSL, GEBOORTEPLAATS COMPONIST SMETANA 16. JESENIK IN HET ADLERGEBERGTE

36

17. STARE MESTO, STADJE IN DE BERGEN

18. KRKONOSE OFWEL REUZENGEBERGTE

19. ANDSPRACH, BIZARRE ROTSFORMATIES

22. LIBEREC, VERVUILDE INDUSTRIESTAD

23. CESKY RAJ, HET BOHEEMS PARADIJS 44

35

38

39 42

40

43

24. HRUBA SKALA, ROTSFORMATIES EN BURCHTEN 25. SOBOTKA: HOTEL ORT EN HUMPRECHT

47

27. TELTSCH, MOOISTE PLEIN VAN TSJECHIË

49

26. KUTNA HORA, ONTSTAAN UIT ZILVER

33

37

20. HARRACHOV, WINTERSPORT EN WANDELEN 21. FRYDLANT, DRUK BEZOCHT KASTEEL

29

46

48

28. JINDRI HRADOV, KORTE TUSSENSTOP

52

30. KLOKOTY, GAAF KLOOSTERCOMPLEX

55

29. TABOR, VESTINGSTAD VAN DE HUSSIETEN 54 31. HLOBOKA, KASTEEL IN ENGELSE WINDSOR STIJL 56 32. BUDWEIS(ER), BEKENDSTE BIERMERK TER WERELD

58

33. HOLASOVICE, HOOGTEPUNT BOERENBAROK ARCHITECTUUR 34. ROZMBERK, INVLOEDRIJKE ADELLIJKE FAMILIE 35. VISSY BROD, OUDSTE KLOOSTER VAN TSJECHIË

61

62

60

62

36. CESKY KRUMLOV, DRUK UNESCO – STADJE 63 37. KLATOVY, BAROK EN CATACOMBEN 65

38. WÜRGAU, HOTEL IN FRÄNKISCHE SCHWEIZ66

39. BAMBERG, CULTURELE PAREL IN NOORD – BEIEREN

TSJECHISCH

DUITS

Bratislava

Pressburg

Cesky Krumlov

Krumlau

Cheb

Eger

Hradec Kralove

Königsrätz

Brno

Cesky Budejovice Decin

Jachimov Jesenik

Brünn

Budweis

Teltschen

Joachimsthal

Priessnitz

Karlovy Vary

Karlsbad

Klatovy

Klattau

Kromeriz

Kremsier

Krkonose Riesengebirge Kutna Hora

Kuttenberg

Liberec

Reichenberg

Labe

Elbe

67

Litomysl

Leutomitsch

Loket

Ellbogen

Moravia

Mähren

Marianske Lazne

Marienbad

Olomouc

Ollmütz

Pardubice

Pardebitz

Ostrava

Ostrau

Plzen

Pilsen

Slavkov

Austerlitz

Telç

Teltsch

Praha

Snezka

Teplice

Terezin

Prag

Schneeberg Teplitsch

Theresien

Vltava

Moldau

Zelezny Brod

Eisenbrot

Zelena Hora Zlin

Znojmo

Grünberg

Gottwaldov Znaym

63

Lijst met Unesco–sites, achtereenvolgens: 1. Holasovice (boerenbarokdorp) 2. Cesky Krumlov (stadskern)

3. Kromeriz (paleis en tuinen) 4. Olomouc (Mariazuil)

5. Lednice (paleis en tuinen)

6. Zdar (Jan van Nepomuk heiligdom) 7. Litomysl (paleis)

8.Teltsch (marktplein)

9. Kutna Hora (Barbara kathedraal)

10. Praag (burcht en stad).

(NB In Duitsland voegden we nog de steden Erfurt en Bamberg aan onze lijst toe.)

ERFURT 1. ERFURT, BLUMENSTADT IN THÜRINGEN We halen de zaterdagkranten op, slaan sigaretten en tabak in bij het winkelcentrum van de Donderberg en staan voor 12.00 uur bij de Duitse grens (Elmpt). Na een kwartier maakt Jos al zijn eerste blunder door Clim de kant van Düsseldorf in plaats van Duisburg op te sturen. Hij had de namen verwisseld. Het gevolg is dat we midden door het berucht drukke (en vroeger vieze) Roergebied heen moeten in plaats van er boven langs. In Essen belanden we zelfs in het stadscentrum: een autobaan (dat wel), maar met stoplichten. Een raar gevoel krijgt Clim daarvan. Bij Wuppertal valt ons echter op dat dit ooit een mooi glooiend landschap moet zijn geweest, zo’n anderhalve eeuw geleden tenminste. De industrie en de eindeloze huizenmassa’s hebben de idyllische natuur hier echter grondig verkracht.

Via Bochum, Dortmund en Soest bereiken we Kassel, waar we een 50 km naar het zuiden afslaan. Daarna gaat het weer oostwaarts, in een ruk door naar Erfurt. Onderweg verorberen we broodjes en drinken we frisdrank uit blik. We tanken in het oosten van Duitsland. Enkele kilometers ten zuiden van Erfurt ligt Eisleben. (Luther schijnt hier in dit dorp te zijn geboren…) We checken in bij Hotel Zur Krone, waar Jos enkele weken van te voren telefonisch een kamer heeft gereserveerd. Er is een grote schaduwrijke Biergarten, waar we onmiddellijk gebruik van maken. Het is warm geweest vandaag. Pas later brengen we de bagage naar boven. De kamer is groot en heeft drie bedden. We gebruiken ons avondeten op het terras van ons hotel. Jos geniet er van Matjes Suppe, iets heel aparts. De volgende dag zijn we de enige aan het ontbijt. Clim rekent af met de credit card. Daarna verkennen we de Unesco–stad Erfurt die een tiental kilometer verderop ligt. Aan de straatnamen kun je nog zien dat dit ooit communistisch was: Gagarin Strasse, Friedrich Engels Allee, Poesjkin Platz en dergelijke. De stad is opmerkelijk goed geres­

64

taureerd en gerenoveerd. Het is in bepaalde straten vooral de vorige­eeuwse Jugendstil die er domineert, maar nog vroegere eeuwen doen ook een duit in het zakje.

We bezoeken er achtereenvolgens het grote plein de Anger vlakbij het station. Het Post­ amt uit de negentiende eeuw is erg imposant. Verder liggen er aardige fonteinen en staat er een Luther Denkmal. Aan de Fischmarkt bevindt zich het gothische raadhuis, geflankeerd door goed onderhouden renaissance woningen. De Domplatz is erg uitge­ strekt, maar wordt ontsierd door een grote tent met een mobiel theater.

Aan de rand van het plein liggen twee kerken op een heuvel: de Severi Kirche (die is open) en de Dom zelf. Je kunt die bereiken door de Domstufen te beklimmen. Achter de Domplatz ligt de citadel Petersberg, maar die bezoeken we niet. We drinken koffie op een terras am Platz. Via allerlei historische steegjes wandelen we terug de binnenstad in om een kijkje te nemen bij de Krämerbrücke, een unieke bebouwde brug uit de middeleeuwen. Vlakbij ligt nog een synagoge. We beklimmen er de toren voor een uitzicht over de stad. Op de terugweg naar de parkeergarage stoten we nog op heel wat fraaie Jugendstil bouwsels, onder andere aan de Neuwerk Strasse. Al met al is het een stad die de moeite waard is. Verrassend eigenlijk, want zo vaak hadden we er niet van gehoord. Dat zal wel komen doordat de stad gedurende de DDR – tijd bijna vijftig jaar geïsoleerd van het westen is geweest. We stappen in onze Ka en gaan na 100 km auto­ baan (o.a. langs de steden Weimar, Gotha, Jena, Gera en Zwickau) het Fichtelgebergte in, op weg naar de Tsjechische grens.

JACHIMOV

2. JACHIMOV, EEN VERLOEDERD KUUROORD In het Fichtelgebergte verbazen we ons over de alom aanwezige toeristische activiteiten: veel pensions, hotels en restaurants. De mooie, heuvelachtige omgeving nodigt inder­ daad uit tot verre wandelingen in de natuur. We passeren het plaatsje Auwe, de Schnee­ berg en de Schwarzenberg. In de buurt van de Fichtel­berg pauzeren we bij een Berg­ hotel, Kaffee mit Kuchen komt op tafel. Als we daarna verder gaan en de bocht omslaan staan we volkomen onverwacht al aan de grens. De Duitsers wuiven ons door. Bij de Tsjechen duurt het iets langer, want Clim rijdt het piepkleine loket van de douanier voorbij. Ook daar ondervinden we geen oponthoud. Jos wisselt euro’s in voor Tsje­ chische kronen en schaft zich en passant een Autobahn – vignet aan; deze zijn verplicht op de grote doorgaande autowegen van Tsjechië. Ze zijn een maand geldig en kosten ongeveer 7 euro. Met een beetje geluk (Jos merkt nog net een reclamebord van ons hotel langs de weg op) bereiken we ons Hotel Panorama in Nove Mesto dat misschien tien kilometer van de grens ligt. We zitten hier hoog op ongeveer 900 meter: we kunnen er van een weids panorama genieten, niet voor niets is ons hotel zo genoemd. Diep onder ons ligt het stadje Jachimov, vroeger Joachimsthal geheten. Het is er ook aanmerkelijk koeler, zeker ’s avonds. De kamer is ruim en verder in orde. Er zijn veel Nederlandse gasten op het terras waar we enkele goedkope halve liters bier achterover slaan. We zijn dorstig, de

65

zon heeft weer de hele dag zijn uiterste best gedaan. Het hotel heeft een uitstekende keuken en we verbazen ons over de bespottelijk lage prijzen die men hier hanteert. Voor een diner voor 2 personen inclusief drank hoeven we maar € 15 af te rekenen. ‘s Avonds maken we nog een wandelingetje over de bergweide in de omgeving. In de winter wordt hier veel geskied.

KARLOVY VARY

3. KARLOVY VARY, KUUROORD VOOR VORSTEN Voor we naar het vroegere Karlsbad rijden doen we eerst het stadje Jachimov aan. We moeten een steile helling af voor we de hoofdstraat bereiken. Bij een Vietnamees kopen we sigaretten en drank. Het stadje ziet er vies en verwaarloosd uit. Alleen de kuurhotels aan het riviertje hebben er nog enige allure. Via Ostrov komen we in Karlsbad aan. We bezichtigen te voet dit fraaie kuuroord uit de negentiende eeuw, waar de adel en andere groten der aarde elkaar troffen. We verbazen ons eens te meer over de bijna perfecte staat van de meeste gebouwen in het centrum. Allerlei bouwstijlen staan er door elkaar, de meeste zijn gereedgekomen in het fin­de­siècle toen de stad op haar hoogtepunt was.

We volgen er de loop van het kleine stroompje de Tepla (Tsjechisch voor ‘warm’, afkomstig van geneeskrachtige bronnen) waar het ene na het andere majesteitelijke kuurhotel en badhuis ligt. Aan het eind ervan praalt het chique Hotel Pupp, waar we in stijl dure maar goede koffie drinken. Hoe hoger de woningen liggen, hoe beter en kleuriger ze zijn gerestaureerd. We pauzeren even bij de Springbrunnen. Na twee uur intensief gevels bekijken en fotograferen verlaten we de stad en rijden we verder naar het westen. 4. LOKET, HET VROEGERE ELLBOGEN, FAVORIET VAN GOETHE

Op weg naar Sokolov krijgt Jos plotseling een ingeving als hij de afslag Loket ziet. Hij meent zich te herinneren dat daar een vestingstadje ligt. Een kwartier later staan we aan de rand van een kloof met aan de andere kant een alleraardigst stadje. We kunnen het echter niet met de auto bereiken en moeten daarvoor een ruime omweg helemaal rondom het plaatsje heen maken. Het blijkt een bijzonder pittoresk stadje te zijn, hoog gelegen op een rotsheuvel die precies in een lus van een rivier ligt. Uiteraard is het weer prima gerestaureerd, dat wil zeggen in het centrum. Meer in de periferie bespeuren we duidelijk hoe het vroeger geweest moet zijn: verwaarlozing en verval alom. Voor het eerst in Tsjechië maken we kennis met de rechthoekige vorm van het centrale stadsplein en de overal aanwezige pestzuil, die doorgaans aan de heilige Maagd Maria is opgedragen. Ook in Oostenrijk en Zuid­Duitsland treffen we een dergelijke Mariensäule vaak aan. We maken er een korte wandeling en lunchen op het terras van Hotel Goethe. Het imposante fort (dat tot ver na de Tweede Wereldoorlog als gevangenis diende) bezoeken we maar niet, daarvoor vinden we het zonnige weer te uitnodigend. Na een uurtje rijden we door naar onze volgende bestemming: Cheb. 66

5. CHEB, OUD STADJE AAN DE EGER RIVIER We parkeren aan de rand van het centrum op een particuliere en dus bewaakte parkeerplaats. Hier ligt weer een langwerpig stadsplein met een heel oud vrijstaand huisje aan de rand ervan. Mooi opgeknapt. Verder in de stad liggen de verlepte buurten. Het ziet er in de gerestaureerde binnenstad aantrekkelijk uit. We drinken mineraalwater op een terras; Clim heeft er moeilijkheden met afrekenen. We steken de rivier over en maken foto’s van de overdekte brug onder andere. Het plaatselijke kasteel (heel oud, met een donjon en een gracht eromheen) gaan we niet binnen, het loopt al tegen vijf uur en dat zou te veel tijd vergen. Op de terugweg begint Jos de hoertjes die langs de weg staan te tellen. Sommige ervan zien er behoorlijk appetijtelijk uit. Ze krijgen er klandizie van Duitsers (vlakbij ligt immers de grens) en truckers. Elders in Tsjechië zullen we ze in de buurt van grenzen ook signaleren. We hebben een beetje medelijden met hen, zo open en bloot in de zon. We herkennen ze niet alleen aan hun uitdagende kleding, maar ook aan het feit dat ze op desolate plekken gewoon stil staan. Lopende vrouwen hebben gewoonlijk een niet­ erotisch doel voor ogen. 6. MARIANSKE LAZNE, LUXE UIT THERMALE BRONNEN

Het is schitterend weer tijdens ons bezoek aan de evenknie van Karlovy Vary: een strak blauwe hemel met hier en daar een spierwit wolkje. We komen er via een bosrijke weg door het binnenland langs o.a. een stuwmeertje. We blijven er enkele uurtjes rond hangen, wandelen in het rustige park met zijn fraaie fonteinen; vroeger lag hier een moeras. Ook hier natuurlijk weer een colonnade, nu met een terras erin. De kuurhotels, badhuizen en restaurants ademen allemaal vergane glorie uit. We drinken koffie en fris aan de rand van een met gazon beplante heuvel waarop een imposant bouwwerk prijkt; het lijkt echter gesloten te zijn. Veel badgasten zijn er hier niet meer. Het kuuroord is een stuk kleiner dan Karlsbad een goede 50 kilometer verderop. Achter de protserige gevels ontdekken we hier en daar duidelijke sporen van verval. Niet ver van Marienbad ligt een oud kloostercomplex, Tepla naar de plaatselijke rivier genaamd. Door het licht glooiende landschap rijden we er heen. Naast het klooster ligt een grote vijver. Veel toeristen komen hier niet, hoewel er toch een redelijk grote parkeerplaats voor handen is. We moeten even wachten op de gids. Een rondleiding zonder haar, dus de zaak op eigen houtje bekijken, is niet mogelijk.

Het is een interessant en ooit belangrijk klooster geweest. We krijgen er lang niet alles te zien, want een complete vleugel is gesloten vanwege restauratiewerkzaamheden. Vanaf de 12e eeuw is het in bezit geweest van de preremonstranten. De huidige gebouwen dateren uit de 17de eeuw. De bekende beeldhouwers Dientzenhofer gaf gestalte aan de werkelijk prachtige barokkerk met opvallend veel altaren: de monniken waren tevens priester en moesten elke dag hun mis opdragen. Erg mooi is ook de bibliotheek met kostbare oude geschriften en manuscripten. De rondleiding duurt een uur en de ietwat

67

boers uitziende gids permitteert zich enkele grapjes. Een Hollandse toeriste vraagt haar om “etwas leiser zu sprechen”, zij bedoelt natuurlijk “etwas langsamer”. Het overwegend Duitstalige gezelschap moet erom lachen. Wij ook trouwens. Er is ook nog een galerij met oude schilderijen te zien. Na de rondleiding drinken we tonic op een terras en rijden we via Karlsbad over een hoogvlakte met hier en daar een verstild boerendorpje terug naar Jachimov. 7. PLANA, EEN DORP ONDER MONUMENTENZORG

In de buurt ligt het dorpje Plana dat geheel onder de Tsjechische monumentenzorg valt. We blijven er niet lang, kopen er vis aan een kraam en eten die in de schaduw van een paar boompjes op het marktplein op. Het plein (uiteraard met Maria – zuil) is in onze ogen met zijn barokhuizen het enige wat het bekijken waard is. Er ligt nog een kasteeltje met een park en een kerk, maar daar hebben we verder geen belangstelling meer voor.

PRAAG

8. PRAAG, DE GOUDEN STAD Als we uitchecken bij ons hotel in Jachimov moeten we nog een klein bedrag aan toeristenbelasting betalen. Om half tien zetten we koers naar Praag. We rijden eerst naar Karlsbad, waar we de grote weg naar het oosten kiezen. In een mum van tijd zijn we er, het is nog geen 200 kilometer. Zonder problemen vinden we ons nette pension Veltri Myln in een westelijke buitenwijk. We worden er ontvangen door de zoon des huizes die redelijk Engels spreekt. We zijn zeer tevreden over de veiligheid van het pension (afgesloten parkeerterrein, drie sleutels). De kamer is prima in orde, er staat zelfs een minibar in. Die zetten we onmiddellijk vol bier en fris. We leggen ons even te ruste voor we de bus (die pal voor het pension stopt) nemen en naar het centrum gaan. We stappen uit bij een metrostation achter het paleis en dalen de parkachtige heuvel af richting Moldau – oever. Het is erg warm. Als we beneden de brug overgaan, zitten we al direct in de Oude Stad tussen de drommen toeristen. We zijn echt niet de enige bezoekers hier: we horen alle talen van de wereld om ons heen, hoewel in de buurt van de Synagogen en het jodenkerkhof het Amerikaans duidelijk overheerst. Het wordt dan ook afgeraden om Praag in de zomertijd te bezoeken: te druk. Clim is hier een keer eerder geweest: in 1968 tijdens de Praagse Lente. Jos heeft de stad meerdere keren bezocht, onder andere met Wiet Crienen en Clé Parren. We maken een rondgang langs de volgende bezienswaardigheden:       

Joesoepof Synagoge met de Joodse Begraafplaats Markt met Kathedraal en Jan Hus ­monument Astronomische klok en stadhuis De Karelsbrug met de standbeelden, overstroomd door toeristen Het Smetana – museum Enkele straten met Jugendstilgevels Wenceslas – plein met Nationaal Museum

68

Aan de oever van de Moldau drinken we op de kade een fris biertje, waarna we eten in een echte Praagse Bierkeller. Ook drinken we in stijl koffie in het Art Deco Grand Hotel Europa. We zitten als enige binnen. Later krijgen we gezelschap van gefortuneerde zigeuners: hoe komen die aan hun geld, denk je? We nemen de metro terug naar het busstation, waar we nog een hele tijd moeten wachten op de juiste bus terug. Even voor acht uur komen we aan; de rest van de avond kijken we televisie.

Het heeft ’s nachts geregend. Als we opstaan, is het bewolkt en vrezen we het ergste. In de bus op weg naar het centrum breekt echter het zonnetje door om niet meer weg te gaan. Vandaag beperken we onze tot de westelijke kant van de stad, de zogenaamde Kleine zijde of Mala Strana. Achtereenvolgens staat op het programma:          

Kasteeltuinen met zomerpaviljoen en fontein Praagse Burcht: eigen rondleiding tussen massa’s toeristen Sint Vitus – Kathedraal, indrukwekkend met praalgraven en Mucha glas­in­lood Enkele kleine musea, onder andere in een toren Koffie op terras binnen de burcht Gouden Straatje (met het huisje van Kafka en Martelmuseum) Het Paleisplein met zijn schildwachten Bisschoppelijk Paleis en andere herenhuizen en stadspaleizen Loreta kerk en klooster, een soort bedevaartsoord aan de Heilige Maagd gewijd Strahov klooster met 2 schitterende barokke bibliotheken

We lopen de heuvel af naar Mala Strana. We zijn toe aan een biertje en belanden in een gelegenheid vol jongere mensen waar we de goedkoopste halve liter van de reis voorgezet krijgen: vijftien kronen ofwel 50 eurocent. We willen nog de Nicolaas – kerk bezoeken, maar die is gesloten wegens een concert van Mozart ­ werken. In de buurt van het eiland Kampa vlakbij de Karelsbrug eten we goedkoop maar lekker. (Jos spinazie met aardappel­puree…) Daarna keren we naar ons onvolprezen pension terug met de metro en de bus. De avond brengen we door met lezen en tv. We zetten zelf koffie op onze kamer. Art nouveau kunstenaar A. Mucha

Om 11 uur staan we al in het Museum van de art nouveau kunstenaar A. Mucha. Het is er veel drukker dan we verwacht hadden. In de jaren zeventig is Mucha, en dan met name zijn posters van Sarah Bernhardt uit zijn Parijse periode van rond 1900, weer heel populair geworden. Het museum zelf valt eigenlijk tegen: het is klein en echt veel meesterwerken van de artiest zijn er niet te zien. We bekijken het diaklankbeeld en merken dat de baas ook nog een niet onverdienstelijke schilder en nationalist was. Hij heeft zelfs een tijdje in Amerika gewoond en gewerkt. De museum shop is wel ruim voorzien van allerlei artikelen. Tegenover het museum drinken we in stijl koffie in een vijfsterrenhotel. 69

Daarna lopen we de Oude Stad rond. We bekijken herenhuizen en komen vervolgens bij een gesloten Agnes–klooster aan. Het ligt aan de oever van de Vltava. We steken de rivier over en beëindigen ons bezoek aan Praag met bezoeken aan: • • • • •

Wallenstein Paleis met Franse Tuinen. Momenteel zit er de Senaat in. Nicolaas – kerk. Uitbundige barok van Dientzenhofer o.a. We kunnen ook in de zogenaamde ‘Emporen’. Straatjes van Mala Strana met stadspaleizen uit de renaissance. Biertjes en eten in een soort kelder met jeugdig personeel. Jos begeeft zich op het internet en haalt zijn e­mail op.

9. BRNO, HOOFDSTAD VAN MORAVIË

Na het ontbijt maken we nog een praatje met Herr Alexander, de eigenaar van het pension. Hij spreekt beurtelings Duits en Engels. Vroeger was hij (tot 1991) bedrijfs­ leider van een kleine winkelketen. Het pension heeft hij met eigen handen opgebouwd, met succes moeten we toegeven. Hij is een van de mensen die na de omverwerping van het communistische systeem niet bij de pakken is gaan neerzitten, maar de handen uit de mouwen gestoken heeft. De mogelijkheden die de vrije markt hem bood, heeft hij met beide handen aangegrepen. We gunnen het hem, want hij heeft alles perfect op orde. Chapeau!

BRNO

We hebben enige problemen om de conglomeratie van Praag uit te komen, dit vanwege een mysterieuze omleiding. De borden zijn vaak onduidelijk in dit land. We toeren volledig gedesoriënteerd wat rond in een mooie streek, maar als we het bordje ´Plsen´ ontwaren is het tijd om terug te keren: uiteindelijk moeten we naar Brno. Op de snelweg gaat het full speed 200 km in 2 uur tijd. We stoppen een keer onderweg. We besluiten niet rechtstreeks naar Blansko te rijden, maar eerst de grote industriestad Brno te bezoeken. Aan de rand van de binnenstad vinden we een parkeergelegenheid op een binnenplaats. Later blijkt dat we hier niet meer uit kunnen, dus lappen we alle verkeers­regels aan de laars om er weer uit te komen. Het oude centrum van de stad is klein. We drinken koffie op het centrale plein en bezoeken er de Peter en Paul ­ kathedraal. Hier en daar zijn wat monumentale panden gerestaureerd, maar spectaculair is het allemaal niet. Het is zaterdagmiddag en de stad lijkt wel uitgestorven. We slaan bij de supermarkt van Julius Meinl (Oostenrijks) 4 pakken wijn in; ze hebben er verder alleen maar flessen bier en daarmee willen we niet gaan sjouwen. Rond drie uur vertrekken we naar het stadje Blansko, 30 km ten noorden van Brno gelegen. Het is warm vandaag: in de stad wijzen de thermometers 35 graden aan.

70

10. HOTEL PANORAMA IN BLANSKO Direct aan het begin van het stadje worden we met borden naar ons hotel geleid. Het blijkt echter een kilometerslange omweg door desolate dorpjes te zijn. Later vinden we een veel kortere weg naar de stad. Het blijkt een groot hotel uit de communistische periode te zijn, waar menige conferentie is gehouden. Er zijn ook allerlei andere activi­ teiten mogelijk. Hier wordt veel gewandeld, onder andere naar de druipsteengrotten van Sloup. Wij gaan daar niet heen. Ook hier valt weer op dat we zeker niet de enige Nederlanders zijn. We komen er bekenden uit vorige hotels tegen; ze hebben allemaal bij Tsjecho Reizen geboekt, net zoals wij trouwens. Buiten goedendag zeggen hebben we niet veel contact met hen. Het hotel is geen hoogvlieger, maar ook niet echt slecht. Het is hooggelegen, maar je kunt Blansko in het dal net niet zien. Het eten is er over het algemeen wel goed (het ontbijt kunnen we zelf bestellen: dat wordt dus steeds “ham and eggs”), hoewel Clim een keer hevig protest moest aantekenen vanwege volkomen vervette aardappelkroketten. Als goedmakertje kregen we na het diner een likeurtje aangeboden. Aardige geste toch? Jos bestelt der een keer Brot Terrine: een heel zwartbrood met soep er in… Onze kamer is ruim, eigenlijk kunnen er best vier personen op logeren. De badkamer en het toilet zijn gescheiden, wat wel handig is. Er is een enorme kast aanwezig, ongetwijfeld bedoeld voor gasten die langer verblijven. Op ons balkon is een nest zwaluwen gevestigd. Als we stil zijn en zij aan ons gewend zijn vliegen ze onbekommerd in en uit, vooral in de schemering. In een hoek ligt een hoopje vogelstront. Op een dag willen we het stadje zelf eens gaan bekijken. Ongeloofwaardig, maar waar: we kunnen het centrum niet vinden. Volgens de reisgids is er van alles bezienswaardig, maar hoe we ook zoeken: geen centrum te bekennen. De omgeving is wel aardig. Dit gedeelte noemt men de Moravische karst. Het zit er vol grotten en onderaardse rivieren in de kalksteenhoudende heuvels. Vanuit Blansko maken we een tweetal excursies met het Kaatje: een naar het oosten toe (Kromeriz, zie volgende bladzijde) en een naar het westen (Pernstein, Predklasteri en Zelena Hora).

KROMERIZ

11. KROMERIZ, DOOR UNESCO BESCHERMDE PALEISTUIN EN -PARK Dit stadje, weer eens iets dat door de Unesco beschermd wordt, ligt een uurtje rijden ten oosten van Blansko. Als we de heuvels van de Karst uitrijden, strekt zich een vruchtbaar landbouwgebied voor ons uit. We blijven tot 5 uur in Kromeriz, want er is veel te zien. Het is weer warm vandaag, een stuk boven de dertig graden. Daarom drinken we eerst koffie en fris op het uitgestrekte, bijna vierkante marktplein, dat wordt bijna traditie als we tijdens onze reis in een of ander stadje aankomen. Het plein wordt omzoomd door patriciershuizen met arcaden in zowel renaissancistische als barokke stijl. De stad zelf bestaat al sinds 1100 en heeft lang tot de bisschop van Olomouc behoort. 71

De architectuur van de stad kent verschillende stijlen, vooral de barok valt hier op. De historische panden zijn bijna allemaal zorgvuldig opgeknapt. We ontdekken een stand­ beeld van Jan Komensky, beter bekend als Comenius. Dat was een bekende 17de eeuwse opvoedkundige met tamelijk verlichte ideeën die in deze buurt geboren is. Na een korte wandeling belanden we bij het paleis uit 1695 van de adellijke familie Liechtenstein (Tsjechische tak). We kiezen er voor een rondleiding (in het Tsjechisch, we krijgen een vertaling op papier mee), maar de Gemälde Galerie hoeven we niet te zien. Het is er behoorlijk luxueus ingericht.

De rondleiding duurt bijna anderhalf uur. We worden door een groot aantal kamers gevoerd. Aan het begin van de tour moeten we ouderwetse sloffen over onze schoenen aantrekken. We zijn wel een beetje onder de indruk, men heeft er duidelijk iets van willen maken voor de bezoekers. We zijn benieuwd hoed de kamers die gesloten zijn er uitzien. Na dit langdurig geschuifel door gangen en kamers kiezen we de ruimte en maken we een wandeling door het kasteelpark. Dit grenst aan de rivier de Morava. Er is een kleine dierentuin in gevestigd. Het park in Engelse landschapsstijl valt ons tegen. De barokke tuinen, die apart liggen verderop in de stad, bezoeken we niet. Ze zijn vooral van belang vanwege de rotunda en de colonnade met Italiaanse fresco’s. Verder bekijken we nog enkele kerken, waarvan de uitbundig barokke Sint Jan de Doper de interes­ santste is. Ze is herkenbaar aan de ronde koepel. De fresco’s in het interieur zijn vermel­ denswaard. In de zomer bezoeken we graag kerken, omdat die dan zo heerlijk koel zijn. 12. PREDKLASTERI KLOOSTER: ROMAANSE STIJL

We kunnen dit van oorsprong cisterciënzer klooster in de buurt van het plaatsje Tisnov aanvankelijk moeilijk vinden. We hebben echter een poort in een bouwvallige muur over het hoofd gezien. Op de met onkruid overwoekerde binnenplaats wacht ons echter een teleurstelling. Het is maandag en dan zijn alle musea en culturele bezienswaardigheden in Tsjechië (en vele andere landen) voor bezoekers gesloten. De rest van de dag zullen we hiervan ook last hebben. Predklasteri is met zijn kruisgang, de kapittelzaal en vooral ook zijn rijk versierde portaal uit 1240 (!) een van de belangrijkste monumenten van het land. De gebouwen rondom het klooster, dat volledig ommuurd is, zijn verwaarloosd. We ontmoeten er een man met een T­shirt van Gulpen Bier, maar hij weet niet wat het voorstelt. 13. PERNSTEIN, GOED BEWAARD KASTEEL

Door een werkelijk prachtig landschap bereiken we een van de best geconserveerde burchten van het land. De vesting ligt op een onneembaar punt boven de rivier de Svratka, temidden van huppelende heuvels, eeuwig zingende bossen en wuivende korenvelden. Het gebouw is van oorsprong gotisch uit de 13de eeuw, maar in de 16de eeuw heeft men er renaissancistische elementen aan toegevoegd. Het is maandag, dus we krijgen geen toegang. We zijn niet de enige die zich in de dag vergist hebben, er zijn vele toeristen voor ons die onverrichterzake moeten terugkeren. Je kunt er zelfs geen flesje mineraalwater krijgen.

72

14. BEDEVAARTSOORD ST. JAN VAN NEPOMUK IN ZDAR Ook in dit uitgebreide klooster­ en bedevaartcomplex vissen we achter het net. We kunnen er wel naar binnen, maar alle gebouwen zijn gesloten. Wel kunnen we nog een blik in de kerk werpen, maar dat is dan ook alles. Op deze heilige berg (de Groene Berg) is de plaatselijke Sint Jan van Nepomuk begraven. Het is een van de grootste bedevaarts­ oorden van het land, maar daar is nu niets van te merken. Het klooster is multi­ functioneel: het herbergt een boerderij, 2 musea (waaronder het boekenmuseum met kostbare manuscripten), een barokke kerk, een school en kantoorgebouwen. De pelgrimskerk zelf ligt achter het klooster op een heuvel en is gebouwd door de Italiaan Santini in 1722. De vijfpuntige ster waardoor St. Jan bekend is, schijnt er overal in verwerkt te zijn. We zijn daarvan geen getuige geweest, want zoals al gezegd, de zaak is gesloten. MEER INFO MORAVIË

Voor alle duidelijkheid: Tsjechië bestaat uit Bohemen en Moravië. De 'poort' tot Zuid ­Moravië is de hoofdstad Brno. Zuid Moravië was van oudsher al een kruispunt van allerlei markten en handelswegen. Brno heeft zich al voor de WO II ontwikkeld als een internationale jaarbeursstad. Ook is de stad bekend geworden om haar internationale motorraces. Zuid Moravië bestaat uit een folkloristisch gedeelte van het Moravisch Slowakije bekend om haar eigen wijn en unieke eigen karakter. Het is onder meer de bakermat van de Tsjechische versie van de 'Volendammers, Edammers en Markenaren.'

Vroeger had het gebied vele meren en vijvers. Toch legden de toenmalige landeigenaren deze droog en werden er op de maagdelijke vruchtbare gronden (met veel succes) suikerbieten geteeld. Door de drooglegging werd de natuurlijke waterhuishouding echter verstoord en het klimaat veranderde. Het werd te droog. Ook het zonnige weer werkte niet echt bevorderend.

Later moest men zelfs water kunstmatig toevoegen. Tevergeefs is het droge karakter van Zuid Moravië gebleven. De wijnindustrie deed het daarentegen wel buitengewoon goed... nu het typische karakter van deze streek. Het gebied van Zuid­Moravië dateert uit de latere steentijd (50.000 jaar geleden). Verschillende volksstammen zoals de Kelten, de Germanen en later de Slaven hebben hier hun sporen achtergelaten.

Dankzij een unieke ontdekking zijn er kampvuurplaatsen gevonden van mammoetjagers. Toen men de as en de houtskoolbrokken aan het Leidse Oudheidkundige Laboratorium overhandigde voor het vaststellen van de ouderdom, kwam vast te staan dat de mammoetjagers zich 24.800 jaar geleden rondom deze vuurplaatsen hadden opgewarmd. De Tsjechische autoriteiten zijn zeer ingenomen met deze nauwkeurige berekeningen. De vindplaats van deze kampvuren is gelegen vlakbij Dolní Vestonice, ten noorden van de grensovergang (Mikulov) naar Wenen, aan de voet van een groot meer en de Pavlovse Heuvels. De wijnteelt in Zuid Moravië is van oudsher zeer belangrijk geweest.

73

LITOMYSL 15. LITOMYSL, GEBOORTEPLAATS COMPONIST SMETANA Dit stadje ligt in Noord – Moravië in een heuvelachtig landschap. We moeten er eigenlijk een stukje voor omrijden. Het is nog niet zo lang geleden opgenomen in de Unesco – lijst van Werelderfgoederen. We parkeren bij het kasteel / paleis (het onderscheid is soms moeilijk te maken hier), al eeuwen in handen van de adellijke familie Turn und Taxis. We gaan er niet naar binnen, want het loopt al tegen de middag en we moeten nog een stuk rijden. Het renaissanceslot is van buiten versierd met graffito; het heeft ook een theater uit de 18de eeuw. Binnen het complex ligt het geboortehuis van de Tsjechische compo­ nist Bedrich Smetana. We zwerven verder wat rond in het stadje, dat een heel mooi rechthoekig plein met de in Oost–Europa zo typische arcaden heeft. De meeste panden zijn omgebouwd tot winkel­ tjes, met name voor de toeristen die dit stadje inmiddels ook ontdekt hebben. We drinken fris en koffie op een terras bij een opgeknapt klooster met kerk. De omringende tuin ziet er nog wat kaal uit, maar er ligt wel een mooie vijver met aardige sculpturen erin.

JESENIK

16. JESENIK IN HET ADLERGEBERGTE Vanuit Litomysl rijden we over een slechte weg naar het noorden. Na Sumperk gaat de weg omhoog. Het wordt voor Clim een moeilijke rit: de weg is smal en heeft geen uitwijkmogelijkheden noch vangrails. We gaan een pas omhoog tot over de 1000 meter. Er is een druk vrachtverkeer en al die zware jongens rijden alsof de duivel op hun hielen zit. Er wordt erg roekeloos ingehaald. Clim staat het zweet op zijn voorhoofd van al dit onverantwoorde rijgedrag, veel genieten van de soms magistrale panorama’s kan hij niet. Enfin, we komen er heelhuids vanaf. Behalve bij het parkeren in de carport van het hotel: Clim schampt er een paal, gevolg een kras. In Jesenik moeten we even zoeken voor we het hotel vinden. Het is pension Laguna met slechts 16 bedden. Deze keer treffen we er geen Nederlanders aan, die zijn elders ondergebracht. Het overdekte terras werkt uitnodigend: Jos geniet van ijs, terwijl Clim zijn eerste biertjes van die dag achterover slaat. Het eten is er van uitstekende kwaliteit. Onze kamer is eenvoudig, maar verder in orde. Het belangrijkste is vaak het sanitair en dat is prima in orde.

We gaan in de vooravond het stadje in. Het ligt op 600 meter hoogte en is in de winter een geliefd oord voor sneeuwliefhebbers. ’s Zomers wordt er gewandeld. Tijdens de stadswandeling vallen ons enkel een stadskasteeltje en het stadhuis op; verder heeft Jesenik niet veel te bieden. Wel heeft het nog een spa, een kuuroord. Dat ligt iets verder op een hoger gelegen bergflank. We rijden er eens doorheen, maar het heeft niet echt veel op de kous, zeker niet vergeleken met Karlsbad of Marienbad. 74

17. STARE MESTO, STADJE IN DE BERGEN De volle dag in Jesenik gebruiken we niet voor een wandeling, maar voor een ritje door de bergen. We zijn er niet zo ver van af. Eerst rijden we naar Hanusovice, waar we een afslag naar het noorden nemen. In het dorpje Stare Mesto pauzeren we voor koffie. We bekijken er ook nog de dorpskerk (met merkwaardige figuren in aparte gebouwtjes) en het kerkhof met erg veel Duitse namen (van waarschijnlijk Sudetenduitsers).

Een prachtig weggetje langs een driftig stromend riviertje door het gemengde bos brengt ons naar de top, waar een berghotel ligt. Het is een skioord waar vandaan de skihellingen omlaag gaan. Er zijn ook enkele skiliften aanwezig. Daar lunchen we temid­ den van de bergwandelaars die er van hun vermoeienissen bekomen. Ze kijken ons verwijtend aan, omdat we met de auto zijn. Ondertussen is het gaan hagelen. Na een half uurtje is het weer droog en gaan we via dezelfde weg terug. De bui heeft hier en daar voor enige overlast gezorgd, want onze weg wordt op zeker moment versperd door een reusachtige, afgerukte tak. We kunnen er met ons kleine Kaatje net langs. Terug in Jesenik slaan we bier bij een supermarkt in en gaan we ons te buiten aan een gigantische maaltijd met 3 soorten vlees. We krijgen niet alles op, dat zou vroeger nooit gebeurd zijn! 18. KRKONOSE OFWEL REUZENGEBERGTE

19. ANDSPRACH, BIZARRE ROTSFORMATIES Op weg naar onze laatste voorgeprogrammeerde bestemming Harrachov rijden we door een streek die op zich ook wel de moeite waard is om langer te verblijven. Het is een golvend landschap dat zich tegen de Poolse grens aanschurkt. Een tijdje rijden we zelfs langs die grens, op weg naar de bizarre rotsformaties van Andsprach. Daar aangekomen blijkt er een complete kermis te zijn, Valkenburg gelijk. Clim moet daar niets van hebben en we gaan dan ook maar niet een stukje door dit natuurfenomeen wandelen. We lunchen op een provisorisch terras van een plattelander die ook een graantje van het toerisme wil meepikken. Hij doet zijn best, maar moet nog veel leren. Via de plaats Trutnov komen we weer op het vlakkere land.

HARRACHOV

20. HARRACHOV, WINTERSPORT EN WANDELEN Op weg naar Harrachov stoppen we ook in het alleraardigste stadje Zamberk en drinken sterke koffie bij een Italiaan op het terras. Daarna gaat het weer omhoog en moeten we veel wenden en keren: af en toe missen we een afslag, maar dat wordt dan zo snel mogelijk gecorrigeerd. In de bebouwde kom houdt Clim zich angstvallig aan de maximaal toegestane snelheid van 50 km, in tegenstelling tot de lokale chauffeurs. Het blijft een mooie omgeving, steeds weer ontvouwen zich nieuwe vergezichten voor ons. Vlak voor Harrachov raken we in verwarring omdat er 2 plaatsen dezelfde naam hebben: Jablonice. Pas na enig geharrewar komen we daar achter.

75

Harrachov blijkt een echte wintersportplaats die in de zomer veel wandelende toeristen trekt. Het dorpje zelf is nietig, maar het aantal hotels en restaurants rijst er de pan uit. En zowaar, ze zijn allemaal spotgoedkoop naar onze begrippen. Het loopt al tegen vijf uur als we rechtstreeks bij ons liefelijke pension Jitka aankomen. Het wordt gerund door een jong echtpaar, waarschijnlijk afstammelingen van Sudeten­duitsers. Hier komen we bij het uitgebreide ontbijtbuffet weer Nederlanders tegen, maar ze zijn geen bekenden van ons uit eerdere hotels. Wel op straat worden we uitbundig begroet door een paar dat we nog van Jachimov en Praag kenden. We maken een avondwandeling om de zaak te verkennen. In een vast restaurant gebruiken we doorgaans het avondeten: Clim is er enthousiast over de hoge kwaliteit van de biefstuk (nog geen 6 euro): hij plaatst hem in zijn persoonlijke Top Vijf. Het is typisch massatoerisme wat hier de klok slaat; dat ligt ons niet zo. Hele families in wanstaltige kledij en met blèrende kinderen slenteren dodelijk verveeld voorbij. Een hele winkelblok is in handen van nijvere Vietnamezen die allemaal dezelfde spullen in de aanbieding hebben. De prijsverschillen zijn miniem.

Op een morgen worden we gewekt door een regelmatig terugkerend zoevend geluid dat met een klets eindigt, we kunnen het geluid niet thuis brengen. Het blijkt te worden veroorzaakt door schansspringers die op het kunstsneeuw aan het oefenen zijn. We gaan erheen om te kijken. Het zijn jonge kerels die ook in de zomer in vorm willen blijven. Het ziet er in onze ogen gevaarlijk uit. We blijven die dag in Harrachov rondwandelen nadat we bij Frau Wirtin ons vuile wasgoed hebben afgegeven. Er is niet veel te beleven, daarom gaan we met de kabelbaan omhoog naar de top van de Duivelsberg die boven 1000 meter ligt. Daar lummelen we een tijdje rond. Verder lopen we naar het verre einde van het dorp, waar we in een bloedwarme bar van hotel Teresa koffie drinken. Het bevalt ons niet echt in dit toeristenoord, ook al is het er spotgoedkoop en zijn er genoeg faciliteiten. Zelfs de Nederlandse kranten zijn er te koop! We hebben echter ook niet veel zin om er in de bergen rond te wandelen. Daarom besluiten we om maar weer eens op eigen houtje te gaan rondrijden. 21. FRYDLANT, DRUK BEZOCHT KASTEEL

Voor deze excursie door de bergen hebben we een route van ongeveer 100 km uitgekozen. We verrijden ons enkele keren omdat er richtingwijzers en naambordjes ontbreken. Na een tijdje stijgen en dalen komen we op een kale hoogvlakte die begroeid is met heide en wat spaarzame naaldbomen. Er ligt een klein stuwmeer, maar er is nergens plaats in dit nationale park om te stoppen, laat staan te parkeren. Wel zijn er een heleboel fietsers, wandelaars en skaters actief. De weg is pas nieuw, dar zullen ze wel door aangetrokken worden. Er zijn ook sportievelingen die aan het langlaufen zijn op ski’s met wieltjes eronder. Ongeveer halverwege bezoeken we het kasteel Frydlant. Het is fraai gelegen op een heuvel boven een riviertje. Het slot stamt uit de 13de eeuw, maar is later ingrijpend verbouwd. Ooit was het in bezit van de bekende vechtjas Albrecht von Wallenstein waar

76

Friedrich Schiller een gelijknamig toneelstuk over geschreven heeft. Er omheen ligt een droge slotgracht en een park met forse oude bomen. Het is nog niet zo lang geleden gerestaureerd, met name het interieur uit de renaissance en de wapenkamer schijnen er van topklasse te zijn. De verplichte rondleiding, die door liefst 35 kamers voert, duurt echter 2 uur; dat is te lang, vinden we. Als alternatief lopen we maar eens rondje om het kasteel heen, waarna we verder trekken. We zitten hier niet meer in het Reuzen­ gebergte, maar zijn inmiddels in het Eisengebirge terecht gekomen. De naam spreekt voor zichzelf, vroeger werd hier veel mijnbouw bedreven. 22. LIBEREC, VERVUILDE INDUSTRIESTAD

Ons volgende doel is de grotere stad Liberec (100.000 inwoners). In de middeleeuwen was dit een bekend textielcentrum, met name door de komst van Vlaamse lakenwevers. Tijdens de industriële revolutie werd hier vrij snel overgeschakeld op de automatische weefmachine. Dat kostte nogal veel banen, zeker bij de machtige textielfabrikant Liebig, die door Karl Marx als een voorbeeld van een industriebaron werd genoemd. De ontslagen arbeiders organiseerden zich al snel om de werkgevers het hoofd te bieden. Zo ontstonden hier al vroeg socialistische bonden. De industrie bestaat nog steeds in deze vervuilde stad. De buitenwijken zijn vervallen en de fabrieksterreinen zijn ronduit smerig. We zwerven er wat rond in het centrum, dat wel enige aardige gebouwen uit vroeger tijden telt. We drinken koffie aan het centrale plein dat gedomineerd wordt door een indrukwekkend stadhuis uit 1892 in de Vlaamse renaissancestijl. Er lopen bruidsparen met gevolg rond die voor het stadhuis worden gefotografeerd. We zijn het al gauw zat in deze stad, temeer omdat we er geen winkels vinden die bier verkopen. Na enige moeite komen we toch de stad uit, waarna we linea recta terugrijden naar Harrachov. Het museum daar blijkt gesloten te zijn, zodat we maar eens de Poolse grens gaan bekijken. Daar ligt een tax free shops waar we een heel plateau (24 blikjes) Pilsner Urquelle inslaan. We hadden onze Ford Ka pal voor het theater geparkeerd. Nog net op tijd kochten we een parkeerticket; even later werden naast ons door parkeerwachters wielklemmen te voorschijn gehaald. Niet voor ons dus. 23. CESKY RAJ, HET BOHEEMS PARADIJS

Via Tanvald en Zelena Brod bereiken we het begin van de Cesky Raj ofwel het Beheems Paradijs. We stoppen aan de rivier, die vol baders van een camping aan de oever ligt, en beklimmen de Mala Strana. Mooi uitzicht van bovenaf. Er ligt nog een kerk op de top. Weer beneden drinken we fris tussen moderne Tsjechische jongeren. Veel ouderen zijn er niet in dit gebied. Clim is er de enige met een lange broek aan. We maken nog een rondritje door de omgeving ten westen van de rivier en komen op dezelfde plek uit. We steken de rivier over en gaan omhoog over een prachtig verstild landweggetje met schitterende vergezichten. We zoeken naar de Rotsteyne, maar we kunnen die niet

77

vinden. Op een dorpsterras eten we worst. Als we verder gaan stuiten we plotseling per toeval toch nog op de door ons gezochte rotsformaties. We zijn er de enige beklimmers. Vroeger was dit een fort, maar het is inmiddels tot een ruïne vervallen. 24. HRUBA SKALA, ROTSFORMATIES EN BURCHTEN

Wat later op de middag verkennen we na het lokale centrum Turnov het zuidelijke gedeelte van de Raj. We komen bij de Hruba Skala, maar daar is het zo druk bij het kasteel annex museum en kapel dat we rechtsomkeer maken. De uitgestrekte loofbossen bieden ons veel schaduw op deze zoveelste zonnige dag. Het is hier niet alleen een wandel­, maar ook een fietsparadijs. We kloppen daarna 2 keer vergeefs bij een pension en een hotel aan. Het pension heeft geen eigen badkamer (dan valt het bij ons vanzelf af, hoe goedkoop het ook moge zijn) en in het hotel beweert men geen plaats meer te hebben. Gelukkig maar, het lijkt door zigeuners gerund te worden… 25. SOBOTKA: HOTEL ORT EN HUMPRECHT

Uiteindelijk ontdekken we in een bocht een groot gebouw in het veld. Het blijkt Hotel Ort te zijn, waar we meteen intrekken. We zitten er in de bijbouw. Achter ons ligt een oude boerenhoeve. Alweer een boer die gebruik maakt van de toeristenboom? Biertje op terras van waaruit we een weids uitzicht over de hoogvlakte hebben. In de verte nadert een dreigend onweer, ’s avonds zal het ons bereiken. We gebruiken ons avondeten in het restaurant; ’s avonds luisteren we naar klassieke muziek op ons radiootje, want de tv werkt niet. Voor we uit hotel Ort vertrekken, tasten we toe bij het ontbijtbuffet. Praktisch elke morgen ontbijten we uitgebreid en dat terwijl we normaal gesproken ’s morgens bijna nooit eten, zeker Jos niet. Overigens eist men hier contante betaling.

In de buurt bezoeken we het jachtslot Humprecht, meer een ronde toren. Het ligt aan de rand van het dorp Sobotka in een ruim park. Het is echter gesloten, het blijkt weer eens maandag te zijn….. Niet echt teleurgesteld rijden we door naar het zuiden in de hoop dat de oude stad Kutna Hora ons meer te bieden heeft. 26. KUTNA HORA, ONTSTAAN UIT ZILVER

De stad hoort bij het culturele erfgoed van de mensheid (Unesco). Het is een oude zilverstad, vroeger Kuttenberg geheten. Tot de vorige eeuw bulkte de stad van de aldus verworven rijkdom. We parkeren de auto vlakbij de fameuze, gotische Barbara – kathedraal, die uiteraard gesloten is vanwege de maandag. We lopen er bewonderend omheen, maar hij staat voor de helft in de steigers. De weg naar het oude centrum loopt langs een monumentaal klooster en bisschoppelijk paleis; op de balustrade langs de weg staan om de tien meter mooie beeldhouwgroepen van voornamelijk heiligen. De historische binnenstad heeft inderdaad veel moois te bieden, alles is ook goed beloopbaar. Het Italiaanse Huis is eigenlijk een vroeg stadskasteel waar de zilverlingen

78

geslagen werden. Het heeft een sfeervolle binnenplaats, waar ook de plaatselijke VVV gevestigd is. We willen er geen rondleiding. Het marktplein ziet er uit zoals vele andere in Tsjechië: renaissance­ en barokhuizen met arcaden en hier en daar een monumentaal gebouw ertussen. Prachtig vinden we het stijlvol bewerkte gotische huis van het mijn­ werkersgilde. Als het gaat regenen (we hebben nu eens wel onze paraplu’s mee­ genomen) duiken we een chique restaurant binnen, waar Clim luncht en Jos knoflook­ soep eet. Daarna zetten we onze tocht voort.

We bekijken nog een barokke kloosterkerk en de unieke gotische fontein. Tegen drie uur zoeken we onze auto weer op. Onderweg komen we een jongeman tegen met een fret aan de lijn loopt. Gek gezicht. We nemen binnenweggetjes naar het stadje Jihlava; het wordt een mooie rit. Onderweg willen we in een kasteelhotel een kamer reserveren, maar helaas is er geen meer beschikbaar. De prijs ervan was alleszins redelijk: slechts 75 euro! We rijden dus toch maar door naar Teltsch, een toeristenplek waar het zo druk is dat we vrezen er geen onderdak te kunnen vinden. 27. TELTSCH, MOOISTE PLEIN VAN TSJECHIË

Direct als we het dorp binnenrijden, valt ons oog op een hotel boven een reisbureau. We kunnen er zonder omwegen terecht. Het is wel relatief duur naar Tsjechische begrippen: 90 euro. De hele winkel en hotel (met binnenzwembad, daarom zo duur?) wordt door een drietal tamelijk jonge meiden bestierd. We hebben er al die tijd geen man gezien. De auto kunnen we op de binnenhof parkeren. We talmen niet lang en gaan het stadje van nabij bekijken. Aan het bekende plein eten we op een terras. Hoewel ze overal Master Card en Visa vignetten hebben hangen, weigeren ze bij het afrekenen een van deze kaarten te accepteren. Jos maakt stennis en loopt op hoge poten naar binnen, waar hij de eigenaar te spreken eist. Deze houdt voet bij stuk: geen kaarten, “Maschine ist kaputt”. Jos noteert naam en adres en belooft de onwillige gerant dat hij er bij de credit card organisaties werk van zal maken. (Dat was overigens een loze bedreiging, want hij heeft niets met de informatie gedaan.)

Teltsch staat vooral bekend om het langgerekte marktplein (Unesco). In de avondzon ziet het er inderdaad magnifiek uit. Jammer genoeg staan er enkele gebouwen in de steigers, maar dat is nu eenmaal niet te vermijden als je de zaak goed wilt restaureren. Midden op het plein staat de ‘verplichte’ pestzuil, vlakbij een mooi fontein. Aan de westzijde ligt het kasteel van de machtige familie Rosenberg, rijk geworden door het aanleggen van karpervijvers in de middeleeuwen. Ze stamt uit Zuid­Bohemen, maar ook in Zuid ­ Moravië hadden ze klaarblijkelijk iets in de melk te brokkelen. We bezoeken het kasteel de volgende dag, maar we volgen er geen rondleiding. (Wel bekijken we de bonsai tentoonstelling onder de arcaden van de Franse tuin.) In plaats daarvan beklim­ men we de toren van de jezuïetenkerk voor een uitzicht over het stadje (5.000 inwoners), dat voor een groot gedeelte door vijvers wordt omringd. Er ligt verder nog van alles wat het bekijken waard is, onder andere een Joods kerkhof en een museum. We houden het voor gezien en zetten onze tocht voort, weer terug naar het westen. 79

28. JINDRI HRADOV, KORTE TUSSENSTOP We drinken na het ontbijt koffie op het terras, rekenen af en zetten de auto iets verderop neer bij een betaalde parkeerplaats. We bekijken het stadje Teltsch wat uitgebreider, waarna we tegen 12.00 uur door de heuvels naar Jindrichuv Hradov rijden. Deze stad is, net als zoveel andere hier in dit land, ook rond een burcht gebouwd en wel door een zekere Hendrik (Jindrich in het Tsjechisch) rond 1200. De burcht is uitgegroeid tot een kasteel met een bijzonder luxueuze inrichting, zeker voor die tijd. We moeten een tijdje voor een parkeerterrein wachten totdat er een plekje vrij komt. We wandelen langs een vijver en bereiken de binnenstad. We verblijven daar aan het stadsplein waar we koffie drinken. Mooi façades aan het plein, maar vele ervan zijn puur nep, het zijn gewoon decorstukken met niets er achter! We zien dit verschijnsel vaker in Tsjechië. We maken een wandeling door de straatjes, bezoeken een raar gebouwde kloosterkerk (asymmetrisch met een knik er in en uit het lood). We stuiten op een gaarkeuken, een relict uit de socialistische tijd, waar we spinazie met goulash (Jos) en spaghetti (Clim) bestellen: de prijzen stammen ook uit die goeie ouwe commietijd, zo laag zijn ze. Op een gegeven moment is het er zelfs druk, want het voedsel blijkt van redelijke kwaliteit. We vervolgen onze weg naar Tabor. Onderweg blijven we ons verbazen over het liefelijk aandoend landschap hier. De landbouw die er bedreven wordt lijkt in harmonie met de omgeving te zijn. We hebben Moravië nou verlaten en overschrijden de grens met Bohemen. 29. TABOR, VESTINGSTAD VAN DE HUSSIETEN

In Tabor hebben we de grootste moeite om een hotel te vinden. Normaal gesproken vormt dit geen enkel probleem, maar we moeten enkele keren de stad door en komen zelfs op het platteland en op een industrieterrein terecht. Uiteindelijk komen we aan de rand van de binnenstad uit bij een groot hotel, het Amber Palat Hotel geheten. De prijs voor een goede tweepersoonskamer bedraagt slechts 40 euro, een schijntje! Later blijkt dat de hele stad maar twee hotels heeft. Wel zijn er meer pensions, maar die zijn eigenlijk bedoeld voor backpackers en hebben niet veel comfort (gemeenschappelijke badkamer op de gang bijvoorbeeld).

Uit historisch oogpunt is deze stad van 40.000 inwoners heel belangrijk. Lange tijd heeft ze als bolwerk gediend van de Hussieten; er zijn dan nog ook veel overblijfselen van die militante geloofsijveraars uit de vijftiende eeuw. Het waren christenen die zich onder meer tegen de weelderige leefwijze van de priesters verzetten en naar het wapen van geweld grepen. Eigenlijk waren het al protestanten ‘avant la lettre’. Niet voor niets stamde Maarten Luther ook uit deze streken. Er is een Hussieten Museum in het stad­ huis dat we bezoeken, de onderaardse gangen en gewelven die als schuilkelder dienden gaan we maar niet in. Op het plein prijkt een groot standbeeld van de eenogige ijzer­ vreter Jan Zizjka, de aanvoerder van de Hussietenlegers. De witgepleisterde kerk zelf heeft niet zo veel op de kous, maar we bezoeken hem natuurlijk wel. Jos kan later in het hotel weer eens zijn e­mail ophalen. 80

De smalle straatjes doen denken aan lang vervlogen tijden. We beklimmen de toren van de burcht Kotnov (uitzicht over de stad), waar een ander museum over de Hussieten ligt. Verder lopen we langs het kunstmatige meer dat heel toepasselijk de Jordan is gedoopt (de eerste stuwzee van Bohemen) en slenteren we door de botanische tuinen, die achter ons hotel liggen. We eten ’s avonds bij het Chinees restaurant dat in ons hotel is geves­ tigd. De auto staat voor de deur geparkeerd, we hebben bij de receptie voor een parkeervergunning moeten betalen. Zo werkt dat dus hier. 30. KLOKOTY, GAAF KLOOSTERCOMPLEX

Tijdens een van onze wandelingen geraken we via een villawijk in een soort ravijn waardoor de rivier stroomt. Als we verder een paadje omhoog volgen komen we terecht bij een Oost­Europees uitziend klooster met een pelgrimskerk die gewijd is aan de Heilige Maagd Maria. We dringen de ommuring binnen. Er is geen ziel te bekennen. De kerk blijkt afgesloten, maar we kunnen wel een blik werpen op het barokke interieur. In 1990 is de benedictijner orde er weer ingetrokken; ze zijn de boel aan het restaureren. We bekijken de muurschilderingen onder de arcaden en de rozentuin. Achter het klooster ligt het goed verzorgde kerkhof waar we nog een tijdje doorbrengen in de schaduw.

Via een ander weggetje (met de staatsies van het lijden van Jezus) lopen we terug naar Tabor, waar we bij een goedkoop pensionnetje lunchen op een terras. Daarna bezichtigen we het stadje verder (zie vorige bladzijde). In een alleraardigst prieeltje in de botanische tuin kuiten we wat met een speels hondje. We drinken pils op het terras van het hotel en ’s avonds maken we een avondwandeling om onze spijsvertering na een overvloedige maaltijd te bevorderen. In een infobrochure ontdekt Jos een statig hotel aan het marktplein in Cesky Budejovice. Clim belt en informeert telefonisch naar prijs en beschikbaarheid. Er zijn kamers vrij tegen schappelijke prijzen. Daar gaan we morgen dus naar toe.

HLUBOKA

31. HLUBOKA, KASTEEL IN ENGELSE WINDSOR STIJL Het is een bewolkte dag als we verder trekken naar het zuiden. We volgen de loop van een riviertje. In de verte zien we een viertal enorme torens liggen. Het blijken de koeltorens van een omstreden atoomcentrale van Tyn, ook wel Temelin genoemd. Oostenrijk vindt dat die te dicht bij haar grens ligt en wil dat hij ontmanteld wordt voordat Tsjechië lid van de EU wordt. Tsjechië ziet dat uiteraard niet zitten en zoekt hulp bij de grotere EU­landen, onder andere Frankrijk (want daar hebben ze zelf veel kerncentrales…) Naarmate we dichterbij komen lijken ze steeds hoger te worden; in feite zijn ze inderdaad bijna 100 meter hoog. Een kwartiertje verderop ligt het kasteel Hluboka, een tussendoel van onze rit vandaag. Als we de uitgestrekte parkeerplaats oprijden weten we genoeg: dit is weer een toeristentrekpleister in optima forma. We wandelen de hoge heuvel op, betreden een

81

typisch Engels landschappark (met een kleine Frans tuin) en sluiten aan bij de lange rij wachtenden voor het loket om een toegangskaartje te kopen. We krijgen een rondleiding van drie kwartier door een spichtige jonge meid, die niet echt goed Duits spreekt. (In plaats ‘sehen’ zegt zij bijv. ‘sähen’.) Het is haar allereerste rondleiding ooit en ze is erg zenuwachtig, zo bekent ze spontaan, waarmee ze eventuele kritiek op haar optreden in de kiem smoort. Het spierwitte kasteel, er is eigenlijk meer sprake van een heus paleis, bestond al eeuwen (het hoorde tot de families Rosenberg en Schwarzenbek) voordat het in de 19de eeuw omgebouwd werd in de Engelse Tudorstijl. Sindsdien is het goed onderhouden; onlangs heeft men zelfs rigoureuze restauratiewerkzaamheden in gang gezet. Daar zijn ze nog steeds mee bezig. Het interieur ademt een grote luxe uit. We zijn onder de indruk van het ingenieus gesneden houtwerk, een prestatie waar een hele familie een generatie lang aan gewerkt heeft. De bibliotheek vormt het hoogtepunt van die prachtige betimmering. Verder vallen de enorm grote Vlaamse wandtapijten op (ontwerpen van o.a. Jordaens) en de talloze jachttrofeeën aan de muren. We drinken koffie in de Oran­ jerie. Jos koopt enkele boekjes en een tweetal cd­rom’s over Tsjechië. Die blijken achteraf bij opening hetzelfde te zijn, ondanks een ander doosje! Oplichting dus. Als we teruglopen naar de auto begint het te regenen, eindelijk.

CESKY BUDEJOVICE

32. BUDWEIS(ER), BEKENDSTE BIERMERK TER WERELD Tegen twee uur in de middag komen we aan in Cesky Budejovice (in het vervolg kortweg Budweis, de oude Duitse naam). Clim parkeert voor het hotel, terwijl Jos een kamer regelt. De prijs blijkt nog minder dan aanvankelijk telefonisch was doorgegeven, een meevallertje. We besluiten dan ook om Budweis als uitvalsbasis voor excursies in deze steek te gebruiken: zie daarvoor de volgende bladzijden. Hotel Zvon is een beetje oude glorie, maar gelukkig is het onlangs gerestaureerd. Eigenlijk beslaat het drie oude herenhuizen met arcaden, maar de zaak is bij elkaar gevoegd. Onze Ford kunnen we kwijt in de privégarage van het hotel, die we met een heuse lift kunnen bereiken. De kamer is ruim en van bijna alle gemakken voorzien (we missen in feite alleen een minibar). Er zijn 3 restaurants van allure en de Bierstube is ook niet mis. We drinken koffie op een terras aan het plein; het begint dan net te regenen. Als het droog is slenteren we door de kleine kern van de oude stad. We komen er opvallend veel Hollanders tegen.

We eten in een kelderrestaurant, waar we de enige gasten zijn. Jos heeft op de valreep nog 5 prentbriefkaarten gekocht en beschreven; we gaan op zoek naar een postkantoor om die op de bus te doen. Bij de receptie kunnen we koud bier en fris inslaan tegen redelijke prijzen. We blijven drie nachten in dit comfortabele hotel, dat ook nog eens een bijzonder aantrekkelijk ontbijtbuffet te bieden heeft. De komende dagen maken we uitstapjes in de omgeving. Alleen de laatste dag zullen we voor vertrek nog eens een wandeling door de stad maken om zaken te bekijken die we hebben gemist.

82

MEER INFO BUDWEIS Budweis is met zijn 100.000 inwoners een streekcentrum aan de bovenloop van de rivier de Moldau en van oudsher een stad waar bier gebrouwen wordt. Het is dan ook de bakermat van het bekende biermerk (vooral in Amerika) Budweiser van de familie Bush (geen familie). In Tsjechië heet het plaatselijke merk Budvar. De stad werd in 1265 gesticht en gaat pas echt bloeien toen in de 16de eeuw de Vltava vanaf Budweis bevaarbaar werd gemaakt.

Het stadscentrum ligt aan en rondom het marktplein met zijn arcaden. Het raadhuis uit de zeventiende eeuw is gebouwd in de barokstijl. In het midden van het plein staat het Samson – fontein, een meesterwerk van de beeldhouwer Dietrich. Even verderop in een hoek ligt de Nicolaas­kerk, die tamelijk sober is. Zij wordt geflankeerd door de deels gotische Zwarte Toren, een klokkentoren die je kunt beklimmen, maar wat we niet doen. Verder liggen er nog tal van panden in andere kunststijlen, onder andere het Zouthuis uit de renaissance periode. Buiten de ring van de oude binnenstad liggen communistische bouwwerken en overheidsgebouwen in min of meer classicistische stijl.

33. HOLASOVICE, HOOGTEPUNT BOERENBAROK ARCHITECTUUR

Hoewel Budweis een relatief grote stad is, heeft het zijn oude centrum in vrijwel ongeschonden staat kunnen bewaren. Het oorlogsgeweld heeft de stad nauwelijks bereikt. Ook het communistische regiem heeft de stad weinig schade weten te berok­ kenen. Op deze luchtfoto zie je duidelijk dat het oude centrum is afgebakend door (ondertussen praktisch geheel verdwenen) wallen en grachten. Gelukkig is dit in de meeste Tsjechische (en Slowaakse) plaatsjes het geval, waardoor een prettig, harmo­ nieus aandoende omgeving wordt geschapen waarin toeristen zich onmiddellijk thuis voelen.

We drinken fris (vandaag is het geen koffieweer) op de binnenplaats van een boeren­ hoeve en wandelen vervolgens het dorpsplein rond. Veel is er eigenlijk niet te zien. De boerenwoningen zijn allemaal in dezelfde zogenaamde boerenbarokstijl in de tweede helft van de negentiende eeuw gebouwd. Ook in de omringende dorpen is een dergelijke stijl ons al opgevallen. In Holasovice is echter meer eenheid. 34. ROZMBERK, INVLOEDRIJKE ADELLIJKE FAMILIE

We bereiken het kasteel van de beroemde maar ook beruchte familie Rosenberg (Rozmberk in het Tsjechisch) door een landschappelijk fraai weggetje langs de Moldau te volgen. Overal wordt er gekajakt en liggen er kampen aan de oever. Hele scholen brengen hier hun vakantie met watersport door. We bezoeken het kasteel niet, maar drinken koffie op een poshy terras aan het water. Bij een ander, eenvoudig terras van zeg maar de dorpsherberg werden we niet bediend, daarom zijn we hiernaartoe uitgeweken. We blijven er niet lang. Na een uurtje koersen we naar het klooster Vissy Brod, dat dertig kilometer meer naar het zuiden ligt. 35. VISSY BROD, OUDSTE KLOOSTER VAN TSJECHIË

Dit is het oudste Tsjechische klooster. Het is gesticht in de 11e eeuw door de cister­ ciënzers, die er in de communistische tijd overigens uitgegooid zijn. Pas in 1990 heeft

83

die orde de draad weer opgenomen. Ze beheren nu het complex, inclusief rondleidingen voor de toeristen, en drijven er een kleine boekwinkel. Het klooster ligt op een stuk grond boven de Moldau, waarop in deze tijd veel activiteit is. Het plaatsje Vissy Brod zelf is in onze ogen erg toeristisch ingesteld.

We arriveren er laat in de middag. De laatste rondleiding is net begonnen, zodat we nog een extra uur moeten wachten. We bezoeken in plaats daarvan het postmuseum (vooral over het keizerlijke postwezen van de Donau – monarchie), dat in een gedeelte van het klooster gehuisvest is. Voor mensen die geïnteresseerd zijn in geschiedenis best interessant, maar niet echt spectaculair. Veel bezoekers trekt het museum dan ook niet. Als we vertrekken komt net een Hollandse familie aan. We zitten nog geen tien kilometer van de Oostenrijkse grens aan. Dat betekent dat er weer hoertjes zich langs de rand van de weg aanbieden. Die staan tot 30 kilometer van de grens, daarna verdwijnen ze. Sommige zien er appetijtelijk uit. Een van hen trekt haar rokje omhoog als we voorbijrijden. Terug in Budweis gaan we buiten het centrum op zoek naar een passende eetgelegenheid, dat wil zeggen een tent waar alleen autoch­ tonen komen. Net als we onverrichterzake willen omkeren ontdekt Jos een gebouw met veel fietsen voor. Daar moet dus iets te doen zijn. En inderdaad, een restaurant naar onze gading. Het ietwat mollige serveerstertje is trots dat zij een woordje Engels kan spreken. Het eten is er goedkoop, maar toch lekker. Over het bier maar te zwijgen.

CESKY KRUMLOV

36. CESKY KRUMLOV, DRUK UNESCO – STADJE Dit bekende stadje in Zuid–Tsjechië ligt vlak bij de Oostenrijkse grens en is uiterst in trek bij de toeristen, die het dan ook elke dag in drommen bezoeken. We gaan er dus op in de massa. We blijven er bijna de hele dag. Bij aankomst hebben we enige moeite om een geschikte parkeerplaats te vinden, waardoor we toevallig bij een aardig uitzichtpunt met een verlaten hotel belanden. Aan de andere kant vinden we een bewaakte parkeer­ plek. We verkennen het stadje te voet, waarbij allereerst de hoofdkerk bezichtigen. Dat valt even tegen na al die barokke kerken die we van te voren hebben gezien.

Op het stadsplein drinken we koffie, waarna we doorgaan naar de vesting, een van de grootste van Tsjechië en zeker ook een van de drukst bezochte. We bekijken een expo­ sitie van beelden in de kelders, die vroeger als kerker diende. De beelden zijn de originelen van de kasteeltuin, daar staan nu replica’s. In die buurt staan ook de bediendewoningen met o.a. een smederij en een brouwerij. Onder de slotbrug bevindt zich een berenkuil met een drietal Karpatische beren die er neurotisch rondscharrelen. We worden opgenomen in een stroom bezoekers, maar volgen doelbewust geen rondleiding. Wel bekijken we een expositie van modern glas, aardewerk (keramiek) en komen uit in de paleistuinen (Franse stijl), waar het veel minder druk is. Daar drinken we fris bij een uitspanning onder een draaibaar theater. Op de terugweg lopen we binnen bij een fototentoonstelling van National Geographic over Indonesië (d.w.z. Nieuw Guinea, ofwel Irian Jaya) en nog een schilderijengalerij. 84

Door de Lateran, een stil gedeelte van het stadje met onder andere de grote bierbrouwerij van de Eggenbergs, en langs de Moldau keren we terug naar het oude centrum, waar we koffie met gebak bestellen. Jos maakt vandaag veel digitale foto’s van de stad, de digitale camera heeft hij tijdens deze vakantie nauwelijks gebruikt. Hij heeft nog opnamen over op zijn Canon Eos fototoestel, maar die wil hij bewaren voor de stad Bamberg. In een vloek en een zucht zijn we weer terug in Budweis. Langs de weg hebben we nu ook enkele zigeunerinnehoertjes ontdekt. Die avond bekijkt Jos de hele verfilming in het Pools van Dostojevski “Schuld en Boete”. Als je het boek hebt gelezen kun je de film ook zonder ondertiteling en in een vreemde taal min of meer volgen.

Het stadsplein van Krumlov wordt gedomineerd uit het uit de 16de eeuw in Renaissancestijl opgetrokken gemeentehuis. Aan de voorzijde staan de wapens van Tsjechië, de Eggenbergs, de Schwarzenbergs en de stad Ceský Krumlov. Daarnaast herkent men het symbool van de Unesco, dat in het voorjaar van 1993 op het gebouw is aangebracht bij de erkenning van de stad als wereld cultuurmonument. De klok, die men in de linkerbovenhoek ziet, diende vroeger om de gemeenteraad bijeen te roepen. Later werd de klok gebruikt door de brandweer. Het hoekgebouw bij het gemeentehuis met tekens uit de renaissance was tot 1580 het stedelijk gemeentehuis. Aan de andere kant van het plein staat een Maria­zuil met fontein. Rond 1715 werd de kolom door Matous Jackel ontworpen als erkenning voor het bedwingen van de pestplaag. 37. KLATOVY, BAROK EN CATACOMBEN

Voor we uit Budweis vertrekken maken we nog een rondgang door de stad. Het is zondagochtend en de straten lijken wel uitgestorven. We betalen het hotel half met de credit card en half contant, want onze Tsjechische kronen moeten vandaag helemaal op. We geven het kamermeisje fooi, de garageboy heeft al eerder iets van ons ontvangen. We rijden in richting van Pilsen, maar als we het slot Hluboka weer in zicht krijgen slaan we links af richting westen. Via Strakonice (waar we nog een soort ruïne van een kasteeltje bezoeken) komen we na een kleine twee uur aan in Klatovy (Klattau in het Duits). We besluiten hier een tijdje te blijven. Het centrum is opmerkelijk gaaf, met een bijzonder mooie barokke kloosterkerk en catacomben met dramatische muziek waar monniken begraven liggen. We drinken er koffie. De temperatuur stijgt vandaag weer eens tot dik boven de dertig graden. We vertanken onze laatste kronen en gaan de bergen van de Sumava, ofwel het Boheemse Woud in. We genieten van mooie vergezichten. De omgeving is voornamelijk bebost, met hier en daar open plekken. Op die bergweiden ontdekken we soms wat plukjes vee. Al gauw hebben we de grens bereikt, waar we laconiek aan beide kanten worden doorgewuifd. Wat gaat dat tegenwoordig toch gemakkelijk!

In Duitsland kiezen we aanvankelijk niet voor de autobaan, maar geven we de voorkeur aan de kleinere wegen die meer natuurschoon bieden. En inderdaad, landschappelijk heeft dit deel van Duitsland ook veel te bieden. Het nadeel is dat we heel lang achter een vrachtwagen zitten die we op de kronkelige en heuvelachtige wegen niet durven te

85

passeren. Ons autootje heeft daarvoor waarschijnlijk te weinig power, waardoor Clim het risico niet aandurft. Via de stadjes Regen, Cham en Weiden belanden we uiteindelijk toch op de autobaan naar Bayreuth en Bamberg, maar dan is het ook wel scheuren geblazen. We halen op een gegeven moment (met dank aan Mart Pijpers…) bijna 180 km/u! Even voor Bamberg slaan we willekeurig een afrit in en vinden we na een diepe afdaling een Fremdenzimmer in het plaatsje Würgau. 38. WÜRGAU, HOTEL IN FRÄNKISCHE SCHWEIZ

We zijn uiterst tevreden in dit goedkope (€ 50), landelijke en dus per definitie rustige hotel. We hebben er wel geen televisie op de kamer, dus dat wordt weer luisteren naar het radiootje. De eerste avond zijn we de enige gasten, maar de tweede avond krijgen we gezelschap van een jong Frans paar, waarvan het vrouwtje voorzichtig Duits praat. Het is er ook goed van eten en drinken. Het avonddiner gebruiken we tweemaal op het terras onder de bomen. De porties die opgediend worden zijn niet mis. Jos moet zelfs een keer de helft van zijn vleeswaar laten staan. Het restaurant blijkt in Servische handen te zijn, maar de bediening is zuiver autochtoon Frankisch – Duits. We zitten hier in het Noord­ Beierse Frankenland, meer precies de Fränkische Schweiz. Het is een beetje een toeristenstreek, hoewel ons gat Würgau (400 inwoners) dat predikaat zeker niet verdient. Wel enkele dorpen verderop kan men duidelijk de invloed van het Fremdenverkehr bespeuren door het aantal hotels en restaurants. De nabijheid van de grote, aantrekkelijke stad Bamberg zal daar ook wel debet aan zijn. Vlakbij Würgau liggen rotsformaties en klippen die erg in trek zijn bij bergbeklimmers.

BAMBERG

39. BAMBERG, CULTURELE PAREL IN NOORD – BEIEREN MEER INFO BAMBERG De oude stad Bamberg (88.000 inwoners) die net als Rome gebouwd is op zeven heuvels, geldt als een van de mooiste steden van Europa. De stad werd in 902 voor het eerst vermeld. In die periode was hier de residentie van het grafelijke geslacht der Babenbergers. Een mijlpaal in de geschiedenis van Bamberg wordt de regering van keizer Hendrik II de Heilige (1002­1024 ).

Hij en zijn gemalin Kunigunde stichtten het bisdom Bamberg, laten er een Dom bouwen en begunstigen het rijkelijk met grondbezit. Al in hun tijd verrijzen er op de heuvels van Bamberg kerken en kloosters en geraakt de stad tot bloei. Bamberg bleef in de loop der eeuwen bespaard voor oorlogsverwoestingen en belegeringen, zodat veel van het oude stadsbeeld bewaard is gebleven. Eind 17e eeuw begin 18e eeuw vooral in de tijd dat de bouwlustige bisschoppen uit het geslacht Schönborn er de scepter zwaaien, wordt de stad welvarend. De geschiedenis van Bamberg heeft haar stempel gedrukt op het stadsbeeld: beneden aan weerszijden van de rivier de Regnitz strekt zich de burgerstad uit, met van oudsher de Grünermarkt als druk en levendig centrum. De hooggelegen delen worden alle bekroond door kerken of kloosters met als centrum de Bisschopsstad op de Domberg.

De Dom ligt uiteraard aan de Domplatz en is gesticht door keizer Hendrik II in 1012. Zij heeft na enkele malen verwoest te zijn, haar huidige vorm gekregen in 1237. In de kerk zijn Gotische en Romaanse stijlen verwerkt. Beroemd zijn de plastische kunstwerken uit de bloeitijd en de late

86

middeleeuwen. Vooral de graftombe van Hendrik II door Tilman Riemerschneider en het door Veit Stoss in 1523 ontworpen Maria­altaar. In de kerk bevindt zich het enige pausengraf benoorden de Alpen (graf van Clemens 2). De ruiter van Bamberg ( ca 1240 ) is wel het bekendste beeld in de Dom. Het wordt beschouwd als het ideale beeld van de Christelijke vorst.

We trekken een volle dag uit voor een bezoek aan Bamberg. We vertrekken om half elf naar de 20 km verderop gelegen Unesco­stad. We parkeren de Ka in een Tiefgarage. Daarna bezoeken we achtereenvolgens de oude binnenstad met heel veel kerken: o.a. de Sankt Martin kerk en de Obere und Untere Pfarrkirche. In de Stephanskirche ­ een protestantse of ook wel evangelische kerk ­ kunnen we genieten van een orgelconcert door een jongedame. Het oude gotische raadhuis (met later toegevoegde rococo ken­ merken en beschilderde zijgevels) dat op een eilandje in de rivier gebouwd is bekijken we even, alsmede het Bottinger Haus, een burgerlijk stadspaleis van allure.

Zo langzamerhand raken we op de Domplatz. De Dom is een van de oudste van Duitsland. Hij is Romaans van oorsprong en lijkt erg op die van Worms en Speyer. In de catacomben is het lekker duister en heerlijk koel (vandaag zal het kwik oplopen tot 37 graden). Ernaast ligt de Alte Hofhaltung, een authentiek gebouw uit de middeleeuwen. Ook de Neue Residenz ligt aan de Domplatz; daar koopt Jos een poster van Beierse kastelen en drinken we fris (met Kuchen voor Clim) op het terras dat over de stad uitkijkt. We lopen terug langs de oever van de Regnitz waaraan prachtige vakwerk­ huizen liggen. Voor we de auto gaan ophalen strijken we nog even neer bij een Eiscafé. In de parkeergarage kunnen we de auto niet meer terugvinden. We vrezen het ergste, maar hij kan hier toch niet gestolen zijn!? We komen er bijtijds achter dat we op de verkeerde etage aan het zoeken zijn. Het is een pak van ons hart als we ons dierbare Fordje onaangeroerd terugvinden. De volgende dag vertrekken we om 10.15 uur na de hotelrekening contant te hebben afgerekend. Binnen 5 minuten zitten we op de autobaan. We stoppen onderweg maar twee keer; het is bloedheet. Via Giesen, Siegen, Gummersbach (in een verrassend fraaie omgeving!) en Keulen rijden we terug naar Roermond, waar we om 16.00 uur aankomen.

87

OOST-DUITSLAND – POLEN: HEMELVAARTREIS (1992) Reisgenoten: Wiet Crienen (Baarlo) en Jos Schmitz (Roermond). De verteller is Jos.

Reisperiode: Van 25 ­ 29 mei (woensdag t/m zondag) met de auto van Wiet Crienen (Audi 80 van twee jaar oud) Woensdag 25 mei

We vertrekken om vier uur 's morgens. Het is rustig op de weg. Onderweg houd ik Wiet bezig met kennisvragen over teeltbegeleiding. We nuttigen meegebrachte koffie en broodjes bij een Raststätte. Al voor negenen zijn we in Eisenach, een stad in de voor­ malige DDR. Daar bezoeken we de beroemde Wartburg. In deze burcht hield de kerk­ hervormer Luther zich een tijd verborgen. Weids uitzicht op de omgeving. Om 11.00 uur melden we ons bij het hotel vlak voor Weimar; dat Jos enige weken van te voren heeft gereserveerd. We checken in (DM 80 per persoon) en lunchen in de binnenstad van Weimar, waar we en passant enige gevels bekijken. Daarna gaan we op weg naar een kwekerij zo'n 150 km verderop. Wiet gaat daar proefadviezen over het telen van diverse gewassen geven. Robert, een Limburger, is daar sinds kort bedrijfsleider. In Gera krijgen we pech aan de auto: het koelsysteem functioneert niet naar behoren, gevolg: oververhitting. Bij een garage wordt het euvel verholpen. Wiet heeft de auto pas een week geleden gekocht, nu al panne vindt hij uiteraard niet zo leuk. We struinen rond op de voormalige staatsboerderij en bezoeken velden en akkers. 's Avonds eten we met de zakelijke kennissen van Wiet asperges in een restaurant; Wiet heeft dat witte goud uit Limburg als presentje meegenomen. Ondertussen wordt er een zakengesprek gevoerd, waar overigens niets concreets uitkomt. Pas om 12.00uur 's nachts keren we terug in ons hotel. Pilsje aan de bar en naar bed. Donderdag 26 mei

In de ochtenduren bezoeken we het historische Weimar. De stad valt in mijn ogen ietwat tegen. Daarna bekijken we het nabijgelegen concentratiekamp Buchenwald. Een must voor Wiet. Het is er niet echt druk. Er bevinden zich vooral later opgerichte monu­ menten ter nagedachtenis van de gruwelen; er staat nog maar weinig overeind, dus je moet stevig je fantasie gebruiken. Op weg naar Dresden namen we voornamelijk binnenweggetjes om van het mooie landschap te kunnen genieten. Tegen de avond vinden we, na enkele vergeefse pogingen in allerlei dorpjes onderweg, een hotel in Pirna; deze stad ligt ten zuiden van Dresden. 's Avonds bezoeken we het dorp Königstein die aan de oever van de snelstromende Elbe gelegen is. We maken er gebruik van het veer. Wat rondwandelen en dineren in een gezellige en drukke Gasthof. Vrijdag 27 mei

In alle vroegte hebben we al de imposante burcht Königstein bezocht. Deze onneembare vesting ligt op een zandstenen tafelberg en is nooit veroverd. Van hieruit hebben we een

88

spectaculair uitzicht over kronkelende Elbe en het Elbsandsteingebirge. We lopen aan de andere kant van de rivier ook nog het kasteel Hohenstein binnen, tegenwoordig is er een jeugdherberg in gehuisvest.

We verlaten het bergachtige Thüringen en rijden over glooiende velden via Bautzen naar de Poolse grens. Onderweg eten we in een Gasthof, hier zien we geen toeristen meer. Bij de grensstad Görlitz komen we probleemloos door de douane. In Polen gaan we direct de autobaan op, richting Liegnitz. IJs en bier drinken in zaakje langs de weg. Om 16.00 uur komen we aan bij Teresa, de vriendin van Martin, een neef van Wiet die haar als zijn bruid naar Nederland wil halen. Wiet laat uit gewoonte zijn paspoort en autopapieren in de wagen achter, maar Jos neemt die voor alle zekerheid mee, je weet maar nooit. We worden zeer gastvrij op een flatje ontvangen en we moeten eten, drinken en nog eens eten. Teresa is afkomstig uit een typisch middenklassengezin. Met de moeder communiceren we in het Russisch, met Teresa in het Engels (hoewel ze ook al een beetje Nederlands spreekt). De vader laat zich niet blikken. We laden cadeaus uit en bieden een mand met etenswaar aan.

Om 20.00 uur gaan we de stad in. Na een korte wandeling belanden we in een café voor koffie en pils. De auto staat pal langs een drukke voetgangerspassage geparkeerd. Als we om half tien terugkomen is hij verdwenen. Teresa raakt een beetje in paniek, ze voelt zich verantwoordelijk voor het verdwijnen van de auto. Omstanders hebben twee jonge­ lui met sleutels bezig bij de auto gezien, zij zijn uiteindelijk met de kar weggereden. In haar wanhoop wil Teresa taxichauffeurs charteren om achter de boeven aan te gaan, maar daar wordt toch maar van afgezien. Op naar het dichtstbijzijnde politiebureau waar ze net willen sluiten, zodat we niet echt hartelijk worden ontvangen door een rechercheur. Het is er een sjofele bedoening, waar hoognodig achterstallig onderhoud gepleegd dient te worden. Er wordt protocol opgemaakt op een typemachine die zo te zien uit de jaren ’50 stamt. Langs de wanden staan de dossiers hoog opgestapeld. Teresa, die zich nog steeds schuldig voelt, fungeert als tolk. We moeten de volgende dag terugkomen voor nadere plichtplegingen. De politie zal ondertussen een 'blokkade' in de wijde omgeving opwerpen, waarin we overigens weinig fiducie hebben. Zaterdag 28 mei

‘s Morgens moeten we ons melden bij een ander politiebureau, het hoofdbureau blijkbaar, waar een officiële Duitssprekende tolk ons terzijde staat. Alle drie worden we één uur lang apart verhoord. Uiteraard hebben we van te voren al geoefend om elkaar niet tegen te spreken. Al onze verklaringen worden in het Pools uitgetikt. De Russische criminelen krijgen de schuld van de diefstal. (Of de Oekraïense maffia, dat wordt ons niet helemaal duidelijk; de Polen zelf hebben geen autodieven natuurlijk…). De tolk is een aardige oudere heer die plechtstatig en een beetje ouderwets aandoend Duits spreekt. Met Teresa 's broer bestellen we bustickets voor de bus terug naar Düsseldorf voor DM 70 per persoon. We vertrekken om 16.30 uur, rechtstreeks en non­stop naar Düsseldorf.

89

We reizen in een luxe Mercedes ­ bus en we hebben alleen oponthoud bij de grens. Op zondagmorgen om 07.00 uur komen we in Düsseldorf aan. Teresa heeft haar vriend Martin per telefoon van het gebeurde op de hoogte gesteld, dus hij staat ons al op te wachten om ons op te pikken. Om 09.00 uur sta ik weer thuis op de Herderstraat. Zelf mis ik door de diefstal: paraplu, jasje, draagtas, koeltas, boeken, ansichtkaarten, pet, drinkbekers en dergelijke. Wiet is echter veel zwaarder gedupeerd, dat spreekt. Hij heeft zijn auto dagelijks nodig voor zijn werk in Duitsland.

90

BOEDAPEST 1987 DAG 1 Zes uur 's avonds; Marianne (de toenmalige vriendin van Robbert) brengt ons met de auto naar het station. In Venlo wachten op aansluiting. De douanier noteert onze namen en speurt in een dik boek. Zijn we soms terroristen?

Om half negen komen we in Keulen aan. We bezichtigen de buitenkant, met name het gevelwerk van de Dom. De interland West­Duitsland ­ Italië is zojuist in een 0­0 gelijkspel geëindigd. Veel Italianen, Duitse Schlachtenbummler en Bullen in de stad. Alles blijft rustig. Het is Paaszaterdag, vandaar dat alles gesloten is, ook de Futterkrippe die we nog van vroeger kennen. Op het station eten we aan een stalletje Bockwurst, Brot mit Senf en bestellen Bier. Als onze trein aankomt, kunnen we onze wagon niet vinden. Jos holt (beter is volgens Clim: Jos veroorzaakt een serie aardschokjes) amechtig de trein langs, vergeefs. Op het nippertje een willekeurige coupé ingedoken, Herr Schaffner zorgt wel voor de juiste biljetten. In onze coupé zit ook een alleenreizende vrouw uit Gummersbach. Zij doet een beetje vreemd. De conducteur neemt onze pas en reisbescheiden in: de volgende morgen krijgen we die weer terug. We zoeken een normale zitcoupé op waar we onder meer kunnen roken. Jos raakt in gesprek met een oudere dame uit Budapest. Zij belooft ons daar te zullen helpen met het vinden van onderdak. Als voorschot krijgt zij alvast een blikje Chocomel. Het gesprek vindt plaats met behulp van niet meer dan 25 woorden gebrekkig Duits. Toch begrijpen ze elkaar. In de trein is alleen heel duur bier (DM 4.80 per stuk) te krijgen bij de conducteur. We laten ons door de prijs niet afschrikken, want het is warm die dag en we hebben dorst. Trouwens, we hebben 's avonds altijd dorst....

Tegen enen kruipen we in onze couchettes. De dekens en lakens zijn er op een aller­ merkwaardigste wijze gevouwd, dus het duurt even voordat we die hebben ontward en ons hebben geïnstalleerd. Jos, die helemaal boven ligt, slaapt die nacht slecht en doet vanwege de kou geen oog dicht. Tegen het ochtendgloren valt hij uiteindelijk al snur­ kend in slaap. Inmiddels zijn we al Frankfurt, Würzburg, Nürnberg, Passau en Linz in Oostenrijk gepasseerd. DAG 2

Om zeven uur worden we gewekt. Clim heeft uitstekend geslapen, Robbert matig. Jos blijft doorpitten tot negen uur. De atmosfeer in de coupé is ronduit bedompt te noemen. Om half tien komen we in de moderne West ­ Bahnhof van Wien aan. Robbert en Jos gaan in de grote aankomsthal op verkenning uit.

91

Ze kunnen er niet wisselen, dus kan er ook geen koffie worden gedronken. Een aantal wagons wordt van onze trein afgekoppeld en aan een andere locomotief aangehaakt. Tegen half elf wordt de reis voortgezet. Door het licht glooiende en later bijna geheel vlakke Burgenland bereiken we het IJzeren Gordijn, waarvan we overigens weinig bemerken. Wel worden we in de trein driemaal gecontroleerd: 1 x paspoort, 1 x visum (zie op blz. 4 van dit verslag) en 1 x bagage. Een kittige Hongaarse met een buikkassa wisselt geld om. Om 14.20 uur komen we in het Centrale Station van Budapest aan. Het station heet Keleti. Jos wacht vergeefs op de vrouw uit de trein. Nabij de "tourist information" treft hij een man die particuliere appartementen te huur aanbiedt. We gaan er op in. Spotgoedkoop: DM 90 voor 5 maal 3 overnachtingen.

Hij brengt ons met zijn oude auto naar het adres toe. Het is vanuit het centrum een kwartiertje reizen. De kamer heeft een balkon dat op moestuintjes uitkijkt, een eigen koelkastje, een koffiezetapparaat (nou ja, een waterkoker) en een extra bed dat voor Robbert is bestemd. Jos geeft de huurbaas, die we voor het gemak maar Laszlo dopen, DM 10 fooi. Laszlo gaat ons bij de autoriteiten inschrijven, terwijl wij uitrusten en ons installeren. We missen een ruime klerenkast. Laszlo, die van beroep elektricien is, heeft het huis zelf gebouwd en dat is te zien ook. Na anderhalf uur keert Laszlo terug van het politiebureau en kunnen wij de stad in. Het is dan inmiddels vijf uur.

We gebruiken de tram en de metro. Als uitgangsbasis fungeert het Ors Vezer Tèr (Tèr = plein). We kopen een dagkaart voor één gulden. De verbindingen met het openbaar vervoer zijn goed en verre van duur. In het centrum stappen we bij Déak Tèr uit. Daar beginnen we onze wandeling door de straten aan de Binnenring. We eten Cubaans bij restaurant "Habana" op het terras dat in een mager lentezonnetje ligt. We lopen verder langs monumentale gebouwen uit de vorige eeuw: het Parlement, Ministeries, immense bankgebouwen uit de glorietijd van de Donau ­ monarchie, paleizen, patriciërshuizen en tv­studio's. Nadat de duisternis ingevallen is, wordt het kouder en we hebben geen jassen bij ons. Regelmatig lopen we de binnenplaatsen van de oude huurkazernes binnen om daar de architectuur te bewonderen; vaak is die classicistisch en Jugendstil. Van half negen tot half elf zitten we in café Berlin, gespecialiseerd in Duitse clichés. We doen ons er tegoed aan het cliché Bier. De prijzen zijn er iets hoger, maar dat belet Clim niet om toch fooi te geven. Een oudere 'jongedame' speelt op de piano en zingt liedjes van Elvis.

Met de métro zijn we snel terug bij ons appartement. Bij gebrek aan bier drinken we op 'ons' terras jonge jenever en whisky uit de flacons die Jos voor noodgevallen altijd bij zich heeft. We praten nog wat na, maar overmand door vermoeidheid duiken we even na twaalf toch maar onder de wol.

92

DAG 3 Om kwart over acht op. Zoals steeds douchen eerst Robbert en Jos zich. Met Clim zit het ingewikkelder, want tegen de tijd dat hij aan de beurt is, zijn er Duitse kapers op de kust. Zij zitten in een andere kamer en hebben medegebruik van onze badkamer, wat niet altijd goed uitkomt. Hoe dan ook, pas om kwart voor tien zitten we in een nabij gelegen 2e klas hotel te ontbijten en koffie te drinken. Om half elf gaan we richting centrum. We nemen de métro tot Moskwa Tér, alwaar we te voet de burchtheuvel beklimmen.

Allereerst bekijken we de Turkse kanonnen op de fortificaties die op het oudste stadsgedeelte Buda uitkijken. We laten het Oorlogsmuseum links liggen; daaraan brengen we later een bezoek. Via de ruïnes van een middeleeuwse kerk bereiken we het Labyrinth, waar we onder begeleiding van een gids een half uurtje ronddwalen. De kille, vochtige gangen zijn uitgehouwen in de rotsachtige Buda ­ heuvel. We drinken er een eerste pint. In de spelonken en grotten worden met behulp van aangeklede wassen beelden historische momenten uit de Hongaarse geschiedenis gepresenteerd. Een aantal scènes zijn nogal gruwelijk.

Ons volgende bezoek geldt het Vissersbastion, op het einde van de vorige eeuw gewoon voor de aardigheid gebouwd, en de Mathias ­ kerk die erg belangrijk is voor de Hongaarse Christenen. Hier ook veel overblijfselen uit lang vervlogen tijden, met name de late Middeleeuwen. We zitten hier temidden van vele andere toeristen, voor wie deze plek een soort verzamelplaats is getuige de vele souvenirkraampjes en het Hilton ­ hotel, waar we Eurocheques inwisselen.

In een restaurant in de buurt eten we alleen bonensoep, verder willen we niets, want niets wat op het menu staat vermeld is leverbaar. Boos en nog steeds hongerig vertrekken we naar het Kasteel annex Museum voor Kunsthistorie. Het begint ondertussen ongenadig hard te regenen. We zijn verplicht onze schoudertassen in te leveren bij een receptie. Het hele gebouwencomplex is op ruïnes van oudere versterkingen gebouwd. We vinden het museum niet erg interessant; te veel schilderijen van onbekende meesters met koppen van edellieden en krijgshelden. Helaas is het belendende Nationale Museum net op deze dag gesloten. We besluiten naar beneden naar de Donau te gaan.

Hiervoor gebruiken we een druk beklante kabelbaan. Via de in restauratie zijnde Kettingbrug bereiken we de Pest­oever waar we op een terras aan het Vigado Tér matige goulashsoep en porkölt (ook een soort goulash) eten. Clim is zeer ontevreden. De bediening is beneden alle maat; de meiden zijn gewoon lui en onwillig om iemand te helpen. Maar ja, voor zo'n lage prijs kun je niet alles verwachten wat je begeert. Het blijft druilerig weer. We slenteren langs het 5 sterren hotel Duna International en de winkelstraat Vaci Utca (valt die even tegen) terug naar een métrostation en keren naar ons uitgangspunt het Ors Vezer Plein terug. Tegen die tijd zijn de winkels gesloten, zodat we genoodzaakt zijn koffie e.d. aan een stalletje te kopen.

93

In ons appartement rijdt het Duitse stelletje ons weer in de wielen; zij bezetten zeker een uur lang de badkamer. Ondertussen lossen we cryptogrammen op. Ook zetten we alvast de 6 flessen bier koud, die hebben we bij thuiskomst in de Old Boy, een cafeetje om de hoek, gekocht. Om acht uur gaan we bij Ors Vezer Plein eten; zeer uitgebreid tegen een bespottelijk lage prijs. We maken een politie­inval mee. Wij worden met rust gelaten, maar de aanwezige zigeuners (die overigens hier geen vlieg kwaad doen en alleen maar dansen en drinken) worden allen terdege aan de tand gevoeld.

Met de métro sporen we vervolgens naar Marx Tér. We lopen de brede buitenringweg, officieel de Lenin Körut genoemd, af en komen uit op het Plein van de 7de November (God weet wat voor een belangrijke datum dat weer is...). Daar drinken we in een bijna leeg restaurant bier en kijken we televisie. De garderobejuffrouw spreekt vloeiend Duits, evenals de portier. Per slot van rekening zijn we hier in Midden­Europa en daar is Engels minder courant dan in West­Europa. Om half twaalf lopen we de avenue naar het westen af tot Engels Tér. Daar is de métro­ingang gesloten, dus nemen we maar een taxi naar ons verblijfadres in Pest­Oost.

De chauffeur rekent voor een rit van een klein kwartier 70 forint, iets meer dan f 3. Jos geeft genereus 100 forint en laat de rest zitten. Tot half twee zitten we op ons balkon. Het is wel wat afgekoeld na die langdurige regenbui, maar toch is het nog dragelijk buiten. Het bier is op als we gaan slapen. DAG 4

Het normale ochtendritueel. Met de tram naar het langgerekte Margarita ­ eiland dat aan de noordzijde van de stad in de Donau ligt. We bereiken het eiland via de Arpad ­ Hid (= brug). Het weer noch het eiland is aantrekkelijk. Er is niets open en van de bronnen is ook niet veel te zien. Toch zijn er al mensen aan het zwemmen. In een rap tempo lopen we van noord naar zuid, ongeveer 3 kilometer.

Ons volgende doel is de hoge Gellert ­ heuvel in het zuiden van de stad. We komen er via métro en tram. We beklimmen de heuvel niet via de trappen, maar gewoon via de kortste weg; recht er tegenop dus. Bovenop staat een groep Russische toeristen het kolossale beeld ter ere van de bevrijding van Budapest in 1945 door de Sovjettroepen te bewonderen. We vertoeven er een kwartier en laten het uitzicht over de Donau en de stad op ons inwerken. We bezoeken eveneens de vesting, maar daar is niet zo gek veel te zien. We nemen een andere weg terug en wel te voet, maar halverwege laten we ons door een bus oppikken. We stappen te vroeg uit, maar belanden uiteindelijk toch op de Bela Bartók Ut, waar Jos een gaarkeuken weet te liggen. Voor een spotprijs doen we ons daar te goed aan te veel hoofdgerechten tegelijk. Onze schranspartij baart wel enig opzien en wekt afgunst bij de aanwezige armoedzaaiers, waaronder opvallend veel bejaarden. In het chique Gellert ­

94

Hotel, tevens kuuroord, drinken we koffie auf Wiener Art, met slagroom dus. Ook hier weer opvallend veel personeel op de been dat schijnbaar werkloos staat te wezen.

We gaan terug naar Marx Tér. Daar bezoeken we een modern winkelcentrum, een passage. Ook bezichtigen we het geheel van smeedijzer gebouwde station van de hand van de Franse ingenieur Gustave Eifel (eind negentiende eeuw). In een schamel staminee gunnen we onze zere voeten rust en laven we onze dorstige kelen.

Het zit er vol arbeiders­proletariërs. Er schijnt een soort roulatiesysteem te bestaan. Vele gasten stormen binnen, drinken in ijltempo een of meerdere glaasjes aan het buffet en verdwijnen weer schielijk. Een Piet van Beemd­type klampt Robbert aan en vertoont een kunstje met dobbelstenen. Het is half vijf en buiten is het erg druk; iedereen spoedt zich huiswaarts om daar zijn of haar zwarte circuitbaantje op te nemen. We observeren gejaagde voorbijgangers. Wij hebben tijd zat. Wij hebben vakantie en hoeven dus niet te werken…

Om half zes zijn we terug op het Ors Vezer Plein. We doen inkopen in het plaatselijke warenhuis en verbazen ons over het uitgebreide assortiment. De prijzen zijn er naar onze begrippen alleszins redelijk. Naast het warenhuis liggen nog meer gespecialiseerde winkeltjes en boetiekjes, allemaal heel clean en modern ogend. Ze zijn wel iets duurder. We slaan er een complete krat bier in; per slot van rekening zijn we met zijn drieën grootverbruikers. Knoflookworst en pittig geurende kaasjes behoren uiteraard der zaak ook tot onze koopwaar. Op onze kamer verzorgen we op de eerste plaats onze voeten die duidelijk sporen van oververmoeidheid vertonen: builen, blaren, kloven, zweet zijn niet van de "lucht". Vandaag hebben we naar schatting 12 à 15 kilometer gelopen.

's Avonds gaan we toch de stad in, maar niet met de métro zoals de bedoeling is. Er schijnen problemen te zijn met de energievoorziening. Gelukkig staan er als alternatief bussen gereed. In het centrum drinken we in een 1e klas café­restaurant een wel èrg kostbaar biertje: f 4,50. Ertegenover (ik bedoel tegenover dit luxe "Troyka" ­ retsaurant) ligt een heel wat gezelliger eet­ en drinkgelegenheid, genaamd "Adam". Deze grote bier­ hal is ingericht in een oud­Praagse stijl en het bier, geschonken in halve liters, is er nave­ nant: smakelijk en goedkoop.

Er zijn aparte zitjes. Helaas gaan de zaken hier vroeg dicht; voor 24.00 uur staan we buiten, nog nalikkebaardend van onze halve liters voor f 1,75. Op straat houden we een taxi aan. Het is een oude Skoda met een jonge knaap achter het stuur die ons vlekkeloos "thuis" afzet. De knaap scheurt er behoorlijk op los, maar in zijn handelingen ligt een beheersing die zijn vreugde in het autorijden verraadt. Voor de huisdeur zaait Clim nog enige paniek. Hij kan de sleutel niet meer vinden! Het adrenalinegehalte van Robbert en Jos stijgt naarmate Clim vergeefs zijn zakken lee­haalt. Tot onze grote opluchting vindt Clim hem uiteindelijk in de voering van zijn jasje: er zit een gat in een van zijn zakken. Eenmaal binnen beginnen we aan ons kistje bier.

95

DAG 5 's Morgens geklooi met het Duitse koppel. Clim moet wel een uur wachten, omdat das Mädel zonodig haar haar wenst te föhnen. Om 11 uur kunnen we pas op weg gaan naar het stadspark. We gaan met de bus. Als we er aankomen, stoten we op een ontspoorde locomotief die een schutting heeft geramd. Robbert maakt een er een mooie foto van, maar al gauw worden we er weggejaagd.

Het Vidam ­ Lunapark is dicht. Er ligt nog een kuuroord uit de vorige eeuw (althans het gebouw) in de buurt. We gaan er binnen en bekijken de zaak. Daarna bezoeken we de dierentuin. We maken een eendenparing mee, vermaken ons bijzonder met de slingeraapjes, observeren gieren die konijnen verscheuren, etcetera. Jos maakt hier erg veel (slechte) foto's. Het weer is gelukkig weer zonnig en aangenaam. Aan een kraampje eten we broodjes en drinken we cola. Clim legt contact met een bruine beer.

Na de Zoo volgt het Heldenplein. Clim en Robbert lezen elkaar voor over de daar te bezichtigen helden en koningen die in natuursteen zijn uitgehouwen. Het is een groot monumentaal plein met veel standbeelden op rij en een centrale zuil waarop een vredesengel is geplaatst. De beeldengalerijen worden aan de zijkant bekroond met een strijdwagen. Via een drooggelegde vijver bereiken we vervolgens het Hünyadi Slot. Dit is een kasteel dat gebouwd in alle mogelijke bouwstijlen die in Hongarije ooit zijn aangewend. Met de oudste métrolijn die het Europese continent rijk is (slechts enkele meters onder de grond, begin 1900 aangelegd) gaan we naar Vorosmarty Tér, waar we koffie drinken op het terras van het vermaarde Jugendstil café Gerbeau. Naast ons zitten twee oude Hollandse taarten taartjes te eten. Hier verschijnen ook weer bedelende zigeuners, die door het personeel zonder pardon worden weggejaagd.

Aan de Donau ­ oever informeren we naar de mogelijkheid om een rondvaart te maken, maar daarvoor is het nog te vroeg in het seizoen. We wandelen daarom nog maar wat rond door de oude binnenstad. Bij het hotel Intercontinental wisselt Jos een Eurocheque voor Robbert; deze laatste telefoneert zonder veel moeite met zijn verloofde Marianne. In Nederland schijnt alles naar wens te verlopen. In Budapest ook, totdat we een Italiaanse pizzeria ontdekken die we met een bezoek vereren. Zonder dat we er erg in hebben smeert men ons de duurste pizza van het huis aan. Bij het afrekenen protesteren we met klem. Na enig gekibbel snelt de gerant toe. We komen tot een vergelijk dat bestaat uit de "gulden middenweg": we betalen slechts de helft van het te veel in rekening gebrachte. In al die hectiek laat Jos zijn pas gekochte ansichtkaarten liggen. De door ons gekapittelde kelner komt hem de kaarten ondanks alles op straat nabrengen. Over "no hard feelings" gesproken.... Het weer betrekt. Er komt een fikse onweersbui opzetten. We schuilen in een vorige eeuwse winkelgalerij, waarna we terugkeren naar Ors Vezel Tér. Daar doen we inkopen in de supermarkt, vooral etenswaar voor het ontbijt. Na lang zoeken vindt Robbert met

96

behulp van een lokale mevrouw de suiker. Op het plein trekken Robbert en Clim lootjes van de Staatsloterij, maar tot hun teleurstelling lacht het geluk hen niet toe. Robbert probeert dat te compenseren door dromerig tegen een geëtaleerde bruidsjapon te gaan leunen. "After all" heeft hij vandaag met zijn geliefde Marianne contact gehad, vandaar... Op de kamer schrijven we ansichtkaarten naar huis. (NB Vijftien jaar later komt Pobbert plotseling uit de kast: hij bekent homo te zijn. Die hele affaires met Marianne en andere schijnen dus gewoon rookgordijnen te zijn geweest.) 's Avonds gaan we sjiek eten in het bekende restaurant Szeged dat naast hotel Gellert aan de rechter Donau­oever ligt. Er is een zigeunerstrijkje dat professioneel de toeristen bespeelt. We eten goed en uitgebreid: goulash en biefstuk en groente en salades. Ook hier is de prijs tegen alle verwachting in redelijk: nog geen veertien gulden per persoon. Robbert gaat terug voor een kopie van de rekening. Ja, die wilde de gérant wel maken en met een veelbetekenende grijns voegde hij er aan toe: "Steuer, nicht?”

Buiten lopen we wat heen en weer, tamelijk besluiteloos. Wat nu te doen? We hakken de knoop door en gaan naar de binnenstad enkele niet bezochte cafeetjes aandoen. We belanden bij café "Montmartre”, waar een pittige kelnerin de scepter zwaait. Goed bier voor een goede prijs. In dit café houden zich ook wat meer buitenlanders op. (Nee, ik bedoel niet Turken en Marokkanen!) Deze zaak lijkt al iets meer op de kroegen die we in Nederland kennen, zowel qua inrichting als qua sfeer. Per taxi, bestuurd door een Slavisch type, keren we terug naar onze standplaats. Robbert zit achterin in het Hongaars aanwijzingen te geven: links, rechts, rechtdoor. Hij heeft wel het boekje "Hoe zeg ik het in het Hongaars?" bij de hand. Zoals gebruikelijk gaan we tegen enen naar bed. Alleen Jos blijft nog wat doorlezen. DAG 6

Na uitgebreid te hebben ontbeten gaan we om half elf op pad. We willen de markthallen bezoeken, maar abusievelijk belanden we bij de Elizabeth­brug in plaats van de Szabadzag ­ brug. Te voet herstellen we onze fout. Onderweg betreden we een kerk die in een uitbundige barokstijl is gebouwd, althans van binnen.

Op de overdekte markt wordt vooral vlees, fruit en groente verkocht. Ook kun je er levende vis (vooral karpers) kopen die vervolgens met een knuppel worden dood­ geslagen. Er sjokken veel ouden­van­dagen rond: de Hongaarse senioren hebben het niet breed. Sommigen bieden er hun eigen armzalige producten aan: 12 paprika's, 2 kg uien, 5 bosjes anjers, etc. Aan een stalletje drinken we koffie.

We hebben deze dag geen concreet programma uitgestippeld, daarom staan we aan de Donaukade onze volgende stappen te overleggen. Na enig stroef heen en weer gepraat besluiten we met de kabelbaan naar Janos Hegy, de hoogste heuvel rond Budapest, te gaan. Onderweg mist Robbert een tram, maar op Déak Tér voegen we ons weer bij elkaar. Met de métro gaan we naar Moskwa Tér. Daar maakt Jos een foto van de roltrap die ons tientallen meters onder de grond voert. Op dat ogenblik wordt er net een

97

arrestant door twee politiebeambten opgebracht. De foto mislukt overigens. Clim maakt vandaag ook druk gebruik van zijn kleine Kodakje.

Robbert zoekt uit welke bus we nu nodig hebben. Zijn ingewonnen informatie blijkt te kloppen en een kwartiertje later zitten we aan het beginpunt van de stoeltjeslift. Ernaast ligt het Amerikaanse consulaat. We drinken een fles ijskoud Tuborg bier. Clim voelt zich niet lekker en gaat even naar achteren om over te geven.

Met de lift duurt het 10 minuten tot boven op de heuvel. Van daaruit beklimmen we de resterende meters naar de echte top waar een uitzichttoren staat. We verblijven er een kwartiertje. Op de top ligt een restaurantje met een blonde cheffin. Hier eten we in totaal voor ongeveer f 14,­ : 3 x kippenbout, 3 x bonensoep, 3 x salade, 2 x bier en 1 liter mineraalwater. Met de kabelbaan dalen we weer af. Per bus spoeden we ons richting Oorlogsmuseum in Buda, op speciaal verzoek van Clim. We hebben precies een uur en een kwartier tijd om het te bekijken. Stipt om 17.00 uur wordt er gesloten.

Midden in het spitsuur bereiken we Ors Vezer Tér. In de ondergrondse passage staan de burgers weer in een rij om allerlei zaken te slijten; van afgedragen kleding en sieraden, via speelgoed naar jonge hondjes. De politie knijpt een oogje toe. Volgens ons treedt zij alleen met ferme hand op tegen de aan hun uiterlijk duidelijk te herkennen zigeuners. We doen voor het laatst inkopen in de supermarkt.

Op onze kamer puzzelen we terwijl we wachten op het tijdstip waarop het Duitse paartje de badkamer wenst te verlaten. Na ons opgefrist te hebben gaan Robbert en Clim een tukkie doen, terwijl Jos aantekeningen maakt voor het onderhavige verslag. Als de twee slapers gewekt worden, staat er geurig dampende koffie met gebak klaar. Om half negen springen we in een willekeurige tram en koersen naar het oosten om een restaurantje te zoeken; vergeefs echter. We besluiten dan maar weer een etterem (restaurant) in de binnenstad op te zoeken. We komen uit op Baross Tér, het plein waaraan het Centraal Station ligt. We eten feestelijk in de monumentale stations­ restauratie, ook nog 1e klas. De ober spreekt er Engels en is stemmig gekleed. De prijs? Nog geen f 20 met zijn drieën. Overigens, de soep wordt er in een grote terrine geserveerd; dat zie je niet vaak meer. De biefstuk smaakt ook voortreffelijk. In de stationsbuurt is verder niks te doen. Per taxi laten we ons naar het bierlokaal Berlin voeren. Daar blijven we tot half twaalf. Met opnieuw een taxi komen we thuis. Tot twee uur blijven we op het balkon zitten drinken, eten en kletsen. Ondertussen pakken we al zo veel mogelijk spullen in, want morgen is het onze vertrekdag. DAG 7

We staan pas om half tien op. De Duitsers zijn dan al vertrokken. Laszlo komt informeren hoe laat we weggaan. Om kwart over elf nemen we afscheid van hem en reizen we zwart achtereenvolgens met de tram en de métro naar het Centraal Station. Het station heet Keleti Put en ligt aan het Baross Tér. Ook hebben we nog wat inkopen

98

gedaan voor de terugreis, onder andere mondvoorraad en drank. Op het station maken we kennis met een gedistingeerde heer die net als Laszlo "Privatzimmer” te huur aanbiedt. Hij spreekt vlekkeloos Duits.

We geven onze bagage in bewaring en eten voor het laatst in een gaarkeuken. Ditmaal betreft het een gore gelegenheid vol tuig en alcoholisten. Jos gaat nog vlug wat geld wisselen in het Park­hotel, waar hij precies tien jaar eerder heeft gelogeerd met Cléo Parren. Gezamenlijk besteden we de resterende forinthen aan bier in een aardig café waar kruidig Oostenrijks Schlössl­Bier wordt getapt, daarna gaat de rest op aan een Stehschenke in het station.

We hebben een coupé voor ons alleen. De trein vertrekt stipt op tijd en wel om 14.15 uur. Clim maakt nog wat opnamen van de Donau. Bij het IJzeren Gordijn krijgen we gezelschap van een Bel­gisch priester (die voornamelijk breviert) en zijn jonge discipel. Aan de grens worden we driemaal gecontroleerd. Er schijnen problemen te zijn met een verdwenen passagier: er is wel een visum en pas aanwezig, maar geen persoon. Hebben wij soms iemand zien uitstappen?

We houden ons vooral bezig met crypto' s. Om 20.15 uur zijn we in Wenen, waar we een half uurtje oponthoud hebben. We krijgen nu gezelschap van een vrolijk paartje uit Hanau en van een jonge meid met een gitaar, die “Regula aus Köln”, die in Wien stage heeft gelopen gedurende een half jaar of zo. We eten grote hoeveelheden brood met kaas en worst; geven onze paspoorten, Zollerklärungen en reisdocumenten af aan de con­ ducteur. Na 22.00 uur begeven we ons naar het gangpad om daar te drinken. Die Regula houdt ons gezelschap. Zij is Schneiderin (in de leer op een soort MDGO), 20 jaar oud en haar vader is Dombaumeister in Köln. We noemen haar daarom "die Domspatze”! Zij drinkt dapper met ons mee. Zij verloochent haar afkomst als echte Rheinländische niet. We raken zo wel door onze drankvoorraad heen, maar ten koste van enige tientallen Deutsche Marken kunnen we hem bij de conducteur aanvullen. Om half twaalf leggen we ons te ruste. Iedereen in de trein ligt dan al in diepe slaap. DAG 8

Om half twee ‘s nachts worden we gewekt door de barse stem van de conducteur. Er klopt iets niet met onze Fahrkarten. Eigenlijk hadden we dat zelf ook al uitgevogeld, maar we hoopten op een oppervlakkige controle. Dat blijkt ijdele hoop in een land van louter Gründlichkeit en Tüchtigkkeit. We moeten DM 132 bijbetalen na aanvankelijk de conducteur toch nog met een kluitje in het riet c.q. om de tuin geleid te hebben. De fout met onze kaartjes was gemaakt bij de NS in Roermond. Na aankomst zullen we direct gaan reclameren om dat teveel betaalde bedrag terug te vorderen. Zie hiervoor de bijge­ voegde correspondentie met de N.S. op de laatste bladzijden van dit verslag. Pas na veel heen en weer­geschrijf kregen we ons geld terug. Onze coupégenoten waren onder­ tussen ook goed wakker. 99

Om acht uur rijdt onze trein langs de Rijn. Clim haalt koffie bij onze conducteur /manusje­van­alles. Wassen en tandenpoetsen kost ons ontzettend veel moeite in die enge ruimtes. Om kwart voor negen ‘s morgens komen we in Keulen aan. We stappen over op de express naar Hoek van Holland. Zonder problemen komen we temidden van Duitse Einkaufbummler in Venlo aan. De klok wijst kwart over tien aan. Terwijl Robbert zijn Marianne belt, ontmoet Jos een van zijn cursisten in de stationshal. We missen onze aansluiting naar Roermond op het nippertje en moeten tot vijf voor elf wachten op de volgende trein. Uiteindelijk komen we om 11.20 uur op het Roermondse station aan, waar Marianne ons met de auto staat op te wachten. Roermond, 30 november 1987

100

BALKAN - REIS(1981) DUITSLAND - OOSTENRIJK - HONGARIJE - ROEMENIË - JOEGOSLAVIË - ITALIË VOORWOORD Deze zomerreis vond plaats in 1981. Aanleiding was een uitnodiging die ik van Hedda Benn ontvangen had. Ik had Hedda een jaar eerder tijdens een vakantie in Roemenië leren kennen en sindsdien had ik met haar gecorrespondeerd.

Jos Manders ­ indertijd chemie­student aan de HTS in Heerlen ­ bleek bereid om het avontuur van een rondreis door de Balkan, toen nog echt het communistische Oostblok achter het IJzeren Gordijn, te aanvaarden. Als hoofddoelen hadden we ons gesteld een bezoek aan de wereldsteden Wenen, Boedapest, München en natuurlijk het district Sibiu in de Roemeense Karpaten waar Hedda woonde. We vertrokken op 4 augustus midden in de nacht, 18 dagen later waren we vroeg in de ochtend terug in Roermond. Jos M. had toen met zijn rode BMW 1602 meer dan 5.100 kilometer afgelegd. Daarvoor had hij 306 liter gas en 240 liter benzine nodig gehad, ofwel 1 op 9,4 km. We hadden de landen Nederland, Duitsland, Oostenrijk, Hongarije, Roemenië, Joegoslavië en Italië doorkruist. Het verslag zoals u het hier aantreft heb ik in het najaar van 1981 op een conventionele typemachine uitgewerkt, aangevuld met fotobladen opgenomen in een ringband. Nu we in het digitale tijdperk zijn beland, heb ik alle tekst opnieuw met OCR ingescand, alsmede een aantal daarbij behorende foto’s. Aanvullende foto’s heb ik van het internet geplukt. De oorspronkelijke tekst heb ik zo veel mogelijk gehandhaafd. Ik heb het verslag inhoudelijk niet herzien, op wat spelling­, stijl– en typefouten na tenminste. Het verslag heb ik uitgewerkt met behulp van het programma MS Publisher. Geprint heb ik het met een HP DeskJet 890 C.

Het verslag is geschreven in de ik­vorm, wat betekent dat ondergetekende de schrijver is. Als er in het verslag sprake is van Jos (of Yusuf, een door Jos S. bedachte bijnaam), dan heeft dit betrekking op Jos Manders, waarvan akte graag. Jos Schmitz

Roermond, 22 januari 2003

101

Dag 1 Dinsdag 4 augustus

Vertrek: 22.20 uur ( maandagavond) / Aankomst: 13.00 uur Route:

Roermond, Elmpt, Mönchen­Gladbach, Regensburg, Passau, Linz, Wien.

Köln,

Frankfurt,

Würzburg,

Nürnberg,

Kilometers: 1050

Voor we vertrokken, legde Jos mij nog eventjes de werking van zijn fototoestel uit. Terwijl Clim ons op het balkon stond uit te zwaaien, kwam toevalligerwijs ook nog familie van Jos langs: zijn moeder en zijn broer maakten een ommetje met de hond. Aan de grens hadden we geen noemenswaardig oponthoud. Onze bedoeling om voorbij Mönchen­Gladbach de Autobahn naar Köln te nemen, mislukte behoorlijk. Via een omweg over binnenwegen kwamen we alsnog in Köln. Zo raakten we het eerste half uurtje achter op ons tijdschema. Eenmaal op de Autobahn beland verliep de reis voor­ spoediger. Opvallend was wel de abominabele verlichting van de Autobahnkreuzen en de afslagen. Samen met de gemiddelde kruissnelheid van 140 km/u van de Duitse automobilist lijkt het hoge ongevallenpercentage op de Autobahnen dan wel verklaard. In Köln stopten we even om het aantal Schmitz’en in het telefoonboek te tellen: 21 pagina’s met 250 namen elk. Geen wonder dat ook in onze Roerstreek de achternaam Schmitz wijd verbreid is. Tussen Frankfurt en Nürnberg verorberden wij onze eerste belegde broodjes, doorgespoeld met koffie uit de geavanceerde thermoskan van moeder Manders.

In de buurt van Nürnberg kwamen we terecht in een verschrikkelijk noodweer: we konden nauwelijks een hand voor ogen zien. Als gevolg daarvan misten we een nood­ zakelijke afslag naar Regensburg (toepasselijke naam!). Na 50 kilometer merkten wij dit pas, daar we ons duidelijk op weg bevonden naar Ingolstad, richting München. In het ochtendgloren zochten we met behulp van de kaart onze weg terug naar de juiste Autobahn. De chauffeur hield zich nog steeds goed. Inmiddels werd het ook tijd om te tanken: eenmaal alleen benzine, omdat er geen LPG verkrijgbaar was, een andere maal stopten we speciaal om ook onze gastank tot de nok toe te vullen. De Oostenrijkse douaniers veroorzaakten geen last. Het terrein werd allengs glooiender, hier en daar konden we tussen de heuvelruggen door diep in het dal het glinsterend lint van de Donau ontwaren. Na Linz bereikten we het roemruchte Wienerwald. Alleen chauffeur Jos kon daarvan genieten; ikzelf was in slaap gedommeld vanwege het felle oostelijke daglicht. Midden in het spitsuur kwamen we in Wien aan. Na een aanvankelijk aarzeling koersten we regelrecht naar camping Wien West II. We zetten de tent op en kropen toen direct in onze slaapzakken. 102

De klok wees 13.30 uur aan. Lang hielden we het echter niet uit in het bloedhete tentje : de zon scheen genadeloos. Tijdens ons gehele verblijf in de Oostenrijkse hoofdstad hield deze hittegolf overigens aan. 0m 16.30 uur gingen de camping nader verkennen. Het was een echte doorgangscamping, zeer internationaal van samenstelling (ook veel Oost­ blokkers en, tot onze verrassing Italianen!), maar met sanitaire voorzieningen die niet op zo’n grote toeloop berekend waren. Wij zelf kampeerden tussen de Hongaren (die erg geheimzinnig deden) en Fransen in. Jos nam eerst een verkwikkende douche, waarna hij zijn eerste reparatie succesvol verrichtte: de vastzittende rotor van de elektrische ruitensproeier werd ‘bevrijd’. Voor we de buitenwijk van Wien waarin wij ons bevonden gingen verkennen, aten we eerst wat spul uit blik en broodjes.

In de wijk zelf, Hütteldorf geheten, was troosteloosheid troef. Allereerst werden wij een Café Konditorei uitgekeken vanwege het vergevorderde uur: zij sloten al om 22.00 uur. We slenterden verder en kwamen in een Gasthof terecht, waar we halve liters dronken, ook Jos die en passant moeder met kind in vlekkeloos Duits de geheimen van de fruit­ automaat verklaarde. Jos was trouwens toch al iets van slag af, want op een eerder tijdstip had hij tijdens de reis ook al een sigaar gerookt. In de tent praatten we nog wat na en maakten we voorlopige plannen voor de volgende dag. Om 01.30 uur sliepen we in, de lange reis had ons beiden behoorlijk vermoeid.

WENEN Dag 2

Woensdag 5 augustus 1 0`81

Verblijfplaats: Wien / reveille 10.00 uur

Ook nu brandde de zon al als een hel. Ondanks het feit dat de transpiratie tappelings van ons af liep, dwongen we onszelf tot 10 uur door te slapen, nou ja, slapen, doezelen. Een douche friste ons daarna terdege op. Als ontbijt hadden we koffie. Terwijl ik inkopen ging doen in de dure kampwinkel, wijdde Jos zijn energie aan de tweede reparatie; ditmaal was het lampje van de nummerplaatverlichting niet in orde. Ook deze operatie werd met goed gevolg uitgevoerd.

Om 12.30 uur begaven we ons op weg naar de binnenstad. Om de halteplaats van de ‘Strassenbahn’, de tram, te bereiken moesten we eerst een kilometer lopen. We hadden echter geen kaartjes, die schaften we ons in een tabakswinkel aan, tien stuks, genoeg voor ons gehele verblijf. We zaten in een ‘Schaffnerlose’ Wagen. We waren echter de enige passagiers die heel braaf en plichtsgetrouw onze kaartjes in de automaat lieten afstempelen. De Wiener zelf reisden blijkbaar allen gratis of hadden een jaarkaart. Later vatte ook Jos moed en reisde zwart, met gevolg dat we nu nòg geldige tramkaartjes in ons bezit hebben. Aan de rand van het centrum, op de Karl Renner Ring, stapten we uit. Aan een kraampje aten we ‘gewürzte Debreziner’ worst en een hot dog (Jos) en dronken we ‘ein kühles Bier. Te voet vervolgden we onze weg, een bepaalde route die ons langs vele attracties

103

en monumenten voerde. Via de parlementsgebouwen en de Volksgarten belandden we bij de fiakers, de paardenkoetsjes voor de toeristen die voor de Neue Hofburg geparkeerd stonden.

Opvallend bij de oude gebouwen was de moderne kunst die overal te pas en te onpas neergezet was. In de Hofburg bezochten we de van pracht en praal gevulde Schatz­ kammer van de keizers van de Donau – monarchie (o.a. Maria Theresia – denk aan de Steenen Brug over de Roer in Roermond!­ Franz II en Maximilliaan, prinses Sissi, etc.) De Spanische Reitschule was ook open en werd ook door ons bezichtigd, weliswaar alleen de stallen. Er werden helaas geen dressuurkunsten vertoond. In Alt Wien bewonderden we voorts het Rathaus met Springbrunnen, op weg naar het Donau Kanal. Via de Schottenring, de Rossauer Kaserne en de Votiv ­ Kirche kwamen we weer terecht bij het vertrekpunt van onze tram. Om 15.30 uur waren we bij onze tent, waar we soep, broodjes met eieren, kaas en vlees tot ons namen. Om 20.00 uur ging het met de BMW richting Grinzing, waar we onze 'truc speciaal’ dachten te vertonen. We reden om Wien heen, eigenlijk een omweg, maar we wilden van het natuurschoon en het uitzicht genieten. De invallende duisternis bedierf de pret.

Het was erg druk in Grinzing, een voormalig wijndorp dat nu praktisch tegen Wien aangeplakt ligt en bekendheid geniet als oord waar men “zu Heurigen geht”, d.w.z. waar men nieuwe wijn uit de streek gaat proeven. Er heerste een uitgelaten stemming in een echte carnavalssfeer, waar de polonaises uit de pan vlogen en “Wein, Weib und Gesang" het algemeen motto bleek te zijn. Eerlijkheidshalve moet hierbij aangetekend worden dat het onderdeel Weib voornamelijk bestond uit vrouwen boven de 40 jaar: In het Geschäft van de "Bach Hengl" voerden we onze truc, die eigenlijk geen truc was en niets op de kous had, uit door tot eensluidende en waterdichte onderlinge afspraken te komen. Onze fantasie werkte op volle toeren, waardoor we weer hongerig werden. Een uitgebreid koud buffet met diverse salades en pikante kaas konden we ons gezien onze snode plannen op voorhand wel permitteren. Om 23.30 uur keerden we via een andere route, zonder kaart en op puur oriëntatievermogen van de bijrijder, terug naar de camping. De wijn had ons gesmaakt, maar tevens soezerig gemaakt. De slaap liet niet lang op zich wachten en trad omstreeks 00.30 uur in. Dag 3

Donderdag 6 augustus

Verblijfplaats Wien / Reveille: 09.30 uur

Douche. Koffie als ontbijt. Inkopen, geld te weinig (ik had nog niet gewisseld daar Jos in Nederland voor f 200 Ö.S. aangekocht had), dus betaalde ik maar met het statiegeld van onze lege flessen. Om 10.00 uur melden we ons bij het politiebureau. Jos deed het woord, terwijl ik zelf geïnteresseerd de foto's van gezochte terroristen en het verdere interieur aan een onderzoek onderwierp. De Oostenrijkse politieagenten vonden onze 104

daad maar erg dom, maar moesten ons ter wille zijn. Om 11.30 uur was het verplichte nummer ten einde. Met de Anzeigebestätigung op zak namen we opgewekt afscheid. In een nabijgelegen restaurant dineerden we uitgebreid: Serbische Bohnensuppe, Zigeunerbraten, Knoblauch - Kotelette, Gemisschter Schweizer Salat, en halve liters bier en koffie na ter waarde van f 45, duur naar Oostenrijkse begrippen. Van 13.00 tot 16.00 uur knapten we een zorgeloos uiltje. Daarna ging het opnieuw richting centrum. Daar een bepaald baanvlak van de tram 1 was gestremd, moesten we de rest te voet afleggen. De zon maakte ons eens te meer erg dorstig, daarom namen beide een halve liter cola tot ons. De wandeling duurde een vol uur. In het centrum aangekomen, legden wij ons dan ook direct in de koele schaduwen van de boompjes in het stadspark te rusten.

Onze route voerde ons daarna langs de Oude Hofburg, de Opera en zijn befaamde Ring, die overliep in de Parkring, waar tientallen tweedehands auto's langs de stoep te koop aangeboden stonden. Het stikte er van de monumentale gebouwen, nu veelal ministerie, postkantoor, dependance van de universiteit, etc. Op de Franz Jozef Kai bogen we weer af naar het centrum, richting Stephans ­ Dom. Hier in de buurt rustten we opnieuw uit in een typisch Weens café, waar je uren kunt zitten te lezen zonder iets te gebruiken en waar het erg rustig is. We wilden 's avonds niet uitgaan, daarom konden we het iets later maken en een bioscoopje pikken.

De film die we wilden zien (Streit der Giganten, dit was Yusufs choice) was echter al lang bezig. De caissière hield ons echter op met een filosofisch gesprek, daar zij aannam dat onze interesse in Griekse mythologie haar de rechtvaardiging gaf ons haar nogal belegen Weltanschauung uit de doeken te doen. Over Holland wist zij ook veel te vertellen, helaas niet meer dan in Bildzeitung staat; krakers, junkies, rellen met M.E., homohuwelijken, etc. Ja, ja, het oudje had nog heel wat op haar lever. Voor we onze tram opzochten, deden we ook nog even de Kohlmarkt, het Naturhistorisches Museum en de Heldenplatz aan. Ook namen we het Postkantoor in onze route op, er moesten immers kopieën van de Anzeigebestätigung naar onze verzekeringsagent gestuurd worden. Aldaar vonden we een wanhopig verzoek van een Russisch­Joodse emigré, gericht aan een internationale vluchtelingenorganisatie. Veel van die organisaties zijn in Wenen gevestigd. Momenteel verkeren zo'n 5.000 Poolse "toeristen" in Oostenrijk in de ijdele hoop voor asiel in aanmerking te komen. Tegen een uur of negen bevonden we ons weer op de camping. De rest van de avond luierden we en stippelden we de volgende dagen van onze reis uit. Ook bleek nu dat de twee Polen naast ons geen tent hadden, maar in hun gammele Trabant sliepen. Een van hen sprak wat Duits. Hij was een soort ingenieur, die tamelijk veel vrijheid genoot in zijn vaderland. Uit alles bleek dat zij zich niet op hun gemak voelen, die Polen. Jos had overigens ook al zijn derde mankement aan zijn auto ontdekt: er schortte iets aan het grote licht. Helaas was een en ander moeilijk controleerbaar voor hem. Hij wist het niet te herstellen, maar hoopte tegen beter weten in dat het euvel in de praktijk wel mee zou vallen. Voor het inslapen dronken we hete thee, met een scheutje rum erin. Maar wat voor rum: echtes Österreiches Erzeugnis, Spitz, Inlander Strohrum, met een alcohol­

105

percentage van maar liefst 80%! Al plauderend over onze seksuele voorkeuren vielen we in een, gezien het afsluitende gesprek, onrustige en droomrijke slaap.

BOEDAPEST Dag 4

Vrijdag 7 augustus

Vertrek: 10.45 uur / Aankomst 16.15 uur

Route: Wien ­ Bruck a/d Leitha ­ Nickelsdorf ­ Grens ­ Mosonmagyarovar ­ Györ Tatabanya ­ Budapest

­

Kilometers: 270

De campingkosten bedroegen 270 schilling, zo rond veertig gulden. In Wien lieten we eerst de gastank vullen. Door een wegomlegging door de industriële regio's waren we pas na een half uur uit Wenen. Langs Schwechat, de luchthaven, koersten we door naar Bruck an der Leitha (ooit woonplaats van Haydn), een aardig stadje zo te zien. In het laatste dorpje voor het IJzeren Gordijn, Nickelsdorf, deden we nog wat post op de bus. Het landschap was vlak; langzamerhand kwam de poesta in beeld. De grens zelf was goed beveiligd: wachttorens, patrouillerende bewakers met honden, mijnenvelden, ver­ sperringen, hekken met prikkeldraad, etc. In het douanekantoor was het erg druk. Het duurde enige tijd voor wed e visa bemachtigd hadden. Het duurde toen nog ruim een uur wachten in de brandende zon voordat we van de autoriteiten toestemming kregen hun volksrepubliek Hongarije in te rijden. Maar eerst werden we nogmaals gecon­ troleerd, met name de gastank die duidelijk later ingebouwd was, wekte hun achterdocht.

De wegen verkeerden er in goede staat, daarom prezen wij ons al bij voorbaat gelukkig. Hoe voorbarig, bleek achteraf. De reis tot Budapest was ronduit saai. Opvallend was dat er zo veel mensen op en langs de wegen liepen. Vanuit het zuiden reden we Budapest binnen. Ik kon me niet veel meer herinneren van de verkeerssituatie. De eerste keer dat ik daar in 1976 kwam was in de late avonduren. Op gevoel en natuurlijk goed geluk speelden we het klaar zonder te draaien of te keren rechtstreeks naar de door ons bedoelde camping te rijden. Helaas bleek deze vol te zijn, althans dat beweerde men. Een oud heerschap beloofde ons echter te helpen. Hij wees ons een plaats op een heuveltje aan, niet al te ideaal, hoewel het er wel erg schaduwrijk was. Aleksander Gross, ex majoor in het Slowaakse leger, voormalig tandarts en wat toeristen­Duits sprekend, was eigenlijk poortwachter. Hij woonde oor­ spronkelijk op het drielandenpunt: zonder te verhuizen was hij eerst Slowaaks, toen Russisch en toen Hongaars staatsburger geweest. Zijn vrouw was een gewezen lerares Engels, die ook op de camping werkte en wel als vertaalster voor de chef.

106

Volgens Sandor hoefden we ons niet bij de receptie in te schrijven. (Dit werd ons later bijna noodlottig.) We verbleven er dus gewoon illegaal. 's Avonds gingen we met de auto de stad in, dat wil zeggen het lage stadsgedeelte Pest. Onze camping lag tegen de helling van het hoger en mooier gesitueerde Buda. We hadden dan ook een mooi panorama over de vlakte aan de overkant van de Donau. In Pest vergeleken we de artikelen in de etalages, evenals de prijzen; naar westerse maatstaven gemeten. We dronken eerst wat in een zelfbedieningstaveerne. Eerst bestellen bij de kassa, daarna met het bonnetje naar de bar. Dit is erg moeilijk als de caissière alleen Hongaars en jijzelf géén Hongaars spreekt. Gelukkig herinnerde ik mij nog bijtijds dat “sör" bier en dat "bor" wijn betekent. Stel je voor dat je er zo een hele maaltijd moet bestellen! Jos hielp een dronken, oude man zijn gevallen pakje sigaretten oprapen, hetgeen alle in de tent aanwezige solidaire socialisten bevreemdde. Niemand stak een poot naar hem uit, zodoende. Zo sociaal voelend zijn ze daar ook al niet meer in het Oostblok. We kuierden weer verder en belandden in een veel chiquere tent, met twee afdelingen: een voor de beter gesitueerden en één voor het plebs. Tot onze verbazing was het in het eerste compartiment veel goedkoper dan in het tweede en dan in het zelfbedie­ ningszaakje even eerder. We snapten er niets van. We maakten dit nog enkele keren aan den lijve mee. Een verklaring hiervoor konden ook de Hongaren ons niet geven.

Op weg terug bleven we staan bij een kleine menigte, die voor een bioscoop naar een televisiefilm stond te kijken, namelijk "Canterbury Tales” van Pasolini. Wat dit betreft (censuur e.d.) is Hongarije tamelijk geliberaliseerd vergeleken met andere Oostblok­ staten. Even later probeerde ik twee meisjes aan te spreken, vergeefs. Iets verderop lukte het wel met twee jonge studentes uit Debrecen, die in Budapest voor een stel Russen uit Letland als gids moesten spelen. We maakten een aardig praatje, maar een van de meisjes wilde voort. Met duidelijke tegenzin nam het andere in redelijk goed Engels afscheid van ons. In “Emke", een dancing restaurant waar ik in 1976 tijdens een vakantie met Clé Parren vaker kwam, was een privé­feest aan de gang waar we niet toegelaten werden. Toen we op onze schreden terugkeerden, stonden de twee meisjes uit Debrecen nog te bekvechten: ze waren het duidelijk niet eens of ze nu wél of niet met ons hadden moeten meegaan. Zonder problemen geraakten we weer op de camping. Sandor was weg, zodat we met een smoes de nieuwe poortwachter moesten gerust­ stellen. We hadden slechts 3 kroegen aangedaan en misschien 6 biertjes gehad; toch waren we beiden al duidelijk onder invloed. Wat vreemde drank niet voor een onver­ wachte uitwerking kan hebben. Dag 5

Zaterdag 8 augustus / Reveille: 09.30 uur

Ontbijt: koffie bij de tent; worstbroodjes en cola bij het kampwinkeltje. Het beloofde weer een hete dag te worden. Tot half twaalf wat rondlummelen, toen op weg naar het centrum. We waren nog niet goed en wel uit de poort of we ontmoetten er onze eerste 107

bekende: Ad van Ostaijen (administrateur van de ITO–school) met vrouw Henny en kind Jaap. We maakten een afspraak voor diezelfde avond.

Door de bergen van Buda probeerden we het hoogste punt met de panoramatoren te bereiken, tevergeefs. Wel stootten we nog op een modelspoorlijntje voor de georga­ niseerde communistische jeugd. 1n arren moede reden we maar om Buda' s bergen heen om Budapest opnieuw vanuit het zuiden binnen te komen. Het befaamde en pompeuze Gellert­hotel parkeerden we onze auto. Snapshots, onder andere van de Heilige Jozef in de nis. Het uitzicht was groots, heel Pest lag aan onze voeten. Aan de andere kant liepen we terug, een hele tippel. Beneden aangekomen was het tijd om te gaan dineren in restaurant “Szeged”, waar het al heel druk was. We verorberden een copieus maal voor de luttele som van 24 gulden all in. Hiervoor werd ons het volgende geboden: 2 ketels goulash, 2 steaks met groente, 2 kommen salade, 2 halve liters bier en 2 koppen koffie na. Kom er maar eens om in Nederland! Met goed gevulde maag bezochten we daarna het kuuroord Gellert (voornamelijk vrouwen met ischias, reuma e.d.) Budapest staat bekend om die geneeskrachtige bronnen en heilbaden. Ze schijnen er ook nog erg goedkoop te zijn, door de staat geëx­ ploiteerd natuurlijk. (Die kuren zitten inmiddels ook in de ziekenfondspakketten van Duitsland en Nederland.)

We bleven aan de Buda­zijde van de stad. Ons volgende doelwit was de Burcht, waar we enige moeite hadden met het vinden van de juiste toegangsweg. Niet veel bijzonders trouwens. Daarna op naar het Vissersbastion en de Mathias Templon (St. Mathias – kerk), gelegen aan een wel erg toeristisch pleintje. We parkeerden onze auto ten onrechte bij de autobussen. Later bevond zich een bekeuring onder onze ruitenwisser. Nooit betaald, maar wel bewaard natuurlijk. In een souvenirwinkeltje kochten we riemen en andere snuisterijen. Jos liet zich daar door een oude tante oplichten. Toen hij protesteerde bleek zij ineens doof geworden te zijn of haar kennis van het Duits plotseling verloren te hebben. In de kerk zelf werd driftig getrouwd. We zagen er verschillende bruidsparen. Het stikte er wel van de toeristen. Er was alleen bier verkrijgbaar. In de kerk was een mis aan de gang (ook wel: er werd een Eucharistie­ viering gecelebreerd…) Om 18.00 uur waren we terug in onze tent en doken we in onze slaapzakken voor een kort dutje.

Na het dutten schreven we kaarten naar het thuisfront en knapten we ons op in de douches waar geen enkele vorm van privacy was. Om half negen zochten we Ad met zijn familie op. Gezeten op een deken voor de tent dronken we wijn en speelden met de eenjarige Jaap. Ad zou oorspronkelijk naar Frankrijk zijn gegaan, de verrassing om hem hier aan te treffen was bij mij dan ook groot. De volgende dag zouden zij vertrekken. Om 21.30 uur had ik met Sandor afgesproken om wat Duits geld zwart te wisselen. Hij deed heel geheimzinnig en ik moest per se met hem mee naar zijn huis. Dit bleek een kwartier lopen te zijn. Ondertussen zat Jos zich te verbijten in zijn BMW en vroeg hij zich af waar ik in godsnaam uithing?! Bij Sandor thuis had ik nog een heel gesprek met zijn

108

vrouw, in het Engels en over het onderwijs natuurlijk. Rennend keerde ik naar Jos terug, niet voldaan eigenlijk, want zo veel voordeel had ik met dit zwart wisselen niet gehad (ongeveer 10%).

Om 22.15 uur waren we in het centrum. Het bleek er bijna uitgestorven. Wel een half uur lang liepen we door doodse en opgebroken straten. Toen doken we een dancing binnen: het Lido. Wat een teleurstelling! Achter de veelbelovende naam verschool zich een derderangs vlooientent.

In een “ettererem” (= restaurant) bij de Opera hadden we meer succes, hoewel ook daar het vertier dunnetjes gezaaid was. Er zat een strijkje van echte zigeuners met jankende violen. Naast ons zat een onbestemd gezelschap te feesten. Onze analyse (familie ­ reünie van naar Amerika gevluchte zoon met aanverwanten en ouders die 50 jaar gehuwd waren) klopte precies. Via het Amerikaanse zoontje kregen we contact met de groep. De oude Hongaar kwam melancholisch bij ons zitten en zoop als een Maleier. De Amerikaanse was eigenlijk een Italiaanse, de kinderen konden evenwel niet puurder Amerikaans zijn. Alleen de zoon, nu in goeden doen en kapitalistisch opscheppend, sprak nog de landstaal; er werd dus voornamelijk gezopen en gezongen. Voor we onze auto opzochten aten we nog brood met worst bij een soort kraam, waar het toch nog redelijk druk was. Waar kwamen al die mensen, merendeel jong of als maatschappelijk wrakhout te bestempelen, vandaan? Wisten we dat maar: In grote steden mag je het stratenplan wel kennen, maar dat wil nog niet zeggen dat je er ook de weg weet. Om een uur of één lagen we in de tent na te kaarten. Dag 6

Zondag 9 augustus

Verblijfplaats: Budapest / Reveille: 09.30 uur

We ontbeten op het terras. De espresso’s waren sterk, maar klein, vandaar dat we er steeds twee tegelijk bestelden. We bleven een uurtje zitten lezen; ik in de "Neue Nachrichten" (een door de staat uitgegeven krant met buitenlands nieuws, bestemd voor toeristen), Jos in iets anders. Om 12.00 uur wilde ik de camping gaan betalen, maar tevergeefs. Exact om 12 uur ging het loket dicht, net toen ik in de rij bijna aan de beurt was.

Om half een waren we als eersten in het pas geopende restaurant. Ook nu aten we zeer uitgebreid: 2 x goulashsoep, een maal pörkölt (goulashvlees), een royale Schweinsfilet, 2 salades, pils en cola: dit alles voor f 6,50 per persoon, ongelofelijk! Om 15.00 uur trokken we weer de stad in. Eerst bezochten we het Margaretha­eiland, midden in de Donau gelegen, waar we wat problemen hadden met het éénrichtingsverkeer. We wandelden in het park, dat bekend staat om de bronnen die hier en daar zo maar ontspringen. Ook is er een 1e­klas hotel en het grootste zwembad van Hongarije gelegen, alsmede een open­ 109

luchttheater waar op dat moment Othello van Shakespeare op het programma stond. In het fontein lieten we onze voeten afkoelen.

Langs de oever van de Donau reden we langs het Parlement. In Zuid–Pest parkeerden. we onze auto en gingen we te voet verder. Na enkele honderden meters doken we de metro in. Indrukwekkende roltrappen voerden ons zo'n 40 meter de diepte in. Een kaartje kostte er één forint, 7 cent. Het openbare vervoer is spotgoedkoop, maar weinig comfortabel in de Oostbloklanden. Opvallend aan de metro waren de nu eens hyper­ moderne, dan weer stokoude stations. Een station uit 1910 lag slechts 3 meter onder het wegdek en was voornamelijk van hout geconstrueerd. Op Baross Ter (‘Ter’ betekent plein) bij het Oost–station stapten we uit. Het was er zoals gewoonlijk stinkend druk. Hier probeerde Jos met Nederland te bellen, hetgeen echter strandde in taalproblemen of andere communicatiestoornissen. Ikzelf verlustigde mij ondertussen met het beloeren van enkele werkelijk zeer gewaagde aan­, respectievelijk uitgeklede jongedames die voorbij flaneerden. Ja, inderdaad, in dit land is meer mogelijk dan men aanvankelijk denkt.

Het werd allengs weer etenstijd. In een sjofele zelfbedieningsgaarkeuken sloegen we een complete maaltijd voor een rijksdaalder naar binnen. De inwendige mens hoeft in Hongarije niet te lijden. Het eten is er begrijpelijkerwijs niet van de hoogste kwaliteit (soms integendeel) en vet is een integraal bestanddeel in soep en vlees. Om acht uur waren we weer terug op de camping. Jos wilde toch nog even zijn statief gebruiken om nachtopnames van Budapest te maken. Hij ging daarom alleen op zoek naar het hoogste punt van de bergen, het panoramapunt. Hij was nog geen tien minuten weg of er brak een wolkbreuk uit. Het had er de hele dag al dreigend en drukkend uitgezien, nu viel de regen urenlang met bakken uit de hemel. De tent bleek niet helemaal waterdicht, zeker doordat we schuin lagen kregen bepaalde plaatsen het extra zwaar te verduren. Achteraf viel de schade wel mee. Al vloekend keerde Jos van zijn missie terug: het slechte weer had zijn plannetjes volledig doorkruist. De rest van de avond lagen we cola met rum drinkend in de tent. Ook maakten we enkele blikjes bier soldaat en trokken we nog een blik Wiener worstjes open. We voerden een lang gesprek over onze wederzijdse families en onze eigen plaats daar in. Om één uur sliepen we in, terwijl de regen nog gestaag, neer bleef vallen.

ROEMENIË - ORADEA Dag 7 Maandag 10 augustus

Vertrek : 11.15 uur / Aankomst: 24.00 uur

Route: Budapest Debrecen – Oradea – Cluj Aantal kilometers: 400

110

Om half negen ontruimden we de tent en droogden alles. We wilden zo snel mogelijk vertrekken. Ook in verband met de formaliteiten bij de campingreceptie en de douane bij de Roemeense grens. Dat hadden we goed gezien, want we mochten de camping niet verlaten: de slagboom bleef voor ons gesloten, omdat we geen betalingsbewijs konden voorleggen. We hadden gehoopt Sandor te treffen, maar iemand anders waarmee we geen illegaal contact hadden gehad stond zijn plaats. Dus sloot ik me maar bij de rij wachtenden voor het loket aan. Na een uur (altijd moet je in die pokkenlanden wachten, Schlange stehen, etc.!) was ik pas aan de beurt. Het kostte me veel moeite om een en ander uit te leggen. Uiteindelijk kregen we een stempel in onze paspoorten, hadden we die niet gehad, dan waren we aan de grens ongetwijfeld aan de tand gevoeld over onze verblijfplaats: tot overmaat van ramp reed Jos in zijn zenuwen ook nog bijna een paal omver, hetgeen gelukkig door een alerte "kampwacht" (want als zodanig zagen wij hen nu) belet werd. Afijn, even na elf uur konden we vertrekken. Om 12 uur waren we definitief de stad Budapest uit. Op ging het, door de poesta naar buurland Roemenië.

Het landschap was erg eentonig. Aan de horizon konden echter steeds een andere watertoren of waterput bespeuren. De wegen verkeerden er in uitstekende staat, niet verwonderlijk in zo'n vlak land (vergelijk Holland). Een kilometer of 10 voor de gevreesde grens probeerden we in een wegrestaurantje (nou ja, laten we het zo maar noemen…) zo veel mogelijk van onze nu overbodig geworden forinten op te eten. Het restant van ongeveer f 10. tegenwaarde gaven we als fooi aan de verbijsterde kastelein. Het eten was, het wordt net als het landschap, eentonig: goed, goedkoop en veel. Om 15.45 uur kwamen we bij de grens aan. Er stonden zowat 15 auto’s voor ons. We dachten heel optimistisch er na een uurtje wel doorheen te zijn. Het was weer snikheet. Geen spoortje schaduw te bekennen. Stapvoets naderden we de slagbomen. Wat een bureaucratie, de hele drommelse boel was corrupt. Alle douaniers namen openlijk cadeaus, sigaretten, kauwgom, bier en sterke drank aan. Gaf je niets, dan konden ze wel eens moeilijkheden maken en moest je nog langer wachten. Al onze bagage moest er uit. Ook nu had de gastank hun speciale aandacht, evenals losslingerende pakjes kauwgom en Kent. Plichtmatig werd geïnformeerd naar mogelijk bezit van contrabande als de Bijbel, porno of drugs. De rest interesseerde hen geen lor. In het kantoor werd ik van het kastje naar de muur gestuurd in verband met visa en wisselen. Mijn stemming naderde het nulpunt.

Oost Europeanen hadden beduidend minder last van de formaliteiten. Zij konden achter een aparte rij aansluiten die zeer snel behandeld werd. Een andere tegenvaller was de inmiddels gerevalueerde Lei, de munteenheid van Roemenië. Het vorig jaar kreeg ik voor DM 100 op de zwarte markt 1200 Lei, bij de bank officieel 700 Lei; nu kregen we officieel bij de bank slechts 400 Lei. Ik geloof het nu nog steeds niet. Ze hebben ons gewoon opgelicht, een ander woord kan ik er niet voor vinden, of het moet zijn "bezeikt". Pas om 20.30 uur konden we die vermaledijde grens achter ons laten. Het begon al duister te worden. In Oradea aangekomen bleken alle hoofd­ en doorgaans­ wegen opgebroken of gesloten te zijn. Een verfrissing in een bar langs de weg bleek 111

evenmin mogelijk: men serveerde alleen gedestilleerd, iets waar we geen behoefte aan hadden. We hadden behoefte aan cola of fris bier: aan de grens hadden we in de brandende zon niets kunnen drinken. Onze kelen voelde aan als schuurpapier. Ook een stuk verderop bij een camping had men alleen wijn te verkopen. De camping zelf had geen plaats meer, even te voren was er een bus Polen of zoiets aangekomen. We maakten een praatje met de ober, een teleurgesteld man, die graag had willen studeren, maar niet de kans kreeg. Hij sprak Frans. We besloten gewoon door te rijden zo lang dat mogelijk was om tenslotte hier of daar langs de weg ons tentje op te slaan. De wegen waren erbarmelijk slecht. Ons grote licht werkte niet. Het was buiten aardedonker. Onverlichte boerenkarren kruisten regelmatig onze weg. Wegwijzers waren nauwelijks te bespeuren. Ook zwierven er talloze zigeuners rond. Helemaal zonder gevaar was slapen langs de weg volgens ons bepaald ook weer niet. We reden door tot in de buitenwijken van Cluj. Daar leek het wel oorlog te zijn geweest. Een stad van 200.000 inwoners die geen licht afgeeft. Alles geblindeerd. Energiebesparing alom. Niets vermoedend reden we door een wijk, die 's morgens een namaak­Donderberg bleek te zijn. Daar hadden we 's nachts niets van gemerkt. Even buiten de bebouwde kom, in de buurt van een soort vuilnisbelt (dachten we) sloegen we provisorisch ons tentje op; we wisten volstrekt niet waar we ons bevonden. Ik sliep de hele nacht nauwelijks, ik voelde me helemaal niet op mijn gemak. Yusuf was vermoeid: hij sliep de verdiende slaap der onschuldigen.

ROEMENIË - CLUJ Dag 8

Dinsdag 11 augustus

Vertrek: 10.00 uur / Aankomst: 15.30 uur Route: Cluj ­ Bazna – Mediasch Kilometers: 150

De hele nacht had ik nauwelijks geslapen. Ik kreeg niet veel adem, transpireerde steeds hevig, had vaak de kriebelhoest. Ook ontwikkelde er zich slijm in mijn luchtwegen. Om 6 uur, toen het licht werd, stond ik dan ook al op om koffie te zetten en te lezen. Tot mijn verbazing kwam ik er achter dat we vlak bij de ingang van een staatsbedrijf, c.q. legerkamp gelegen waren: daar hadden we 's nachts niets van gemerkt. In de verte trokken de herders met hun koeien en schapen de groene bergen in. Het beloofde mooi weer te worden, maar na een uurtje sloeg het om. Om half negen stak Jos zijn slaperige kop uit de tent. Op dat ogenblik kwam ook een schaapsherdertje voorbij. We maakten een praatje met hem met wat Roemeens en gebaren. We gaven hem kauwgom. Het sjofel geklede ventje deed mij denken aan bepaalde buitenlandse leerlingen op school. Hij had een ouwe­ mannenhoed op. Steeds kwamen er militairen te voet voorbij, die ons verbaasd bekeken.

112

In Roemenië mag je langs de weg kamperen. Het is daar niet verboden omdat anders de naar schatting een half miljoen zigeuners met hun karren e.d. het rondtrekkende leven onmogelijk zou worden gemaakt. Overigens is de doorsnee Roemeen de tsiganes liever kwijt dan rijk. Wat discriminatie betreft hebben ze daar in het Oostblok ook wel kaas van gegeten. Toen we ons even verderop bij een schuur aan het wassen waren, werden we plotsklaps verrast door een onguur uitziende schildwacht. Hij bedelde om westerse sigaretten. We gaven hem wat losse Gauloises.

Op weg naar Cluj (Clausenburg), dat een steenworp verder lag, passeerden we nog een schietbaan waar rechercheurs en politieagenten oefeningen aan het doen waren. In Cluj gingen we eerst op zoek naar de sierring van een van de wielen; de nacht van te voren waren we die verloren toen we door een diepe kuil in het wegdek reden. En inderdaad, op de betreffende plek vonden we hem al gauw terug. Verder hadden we in Cluj nog verschillende karweitjes op te knappen. Eerst dachten we ons fototoestel te laten maken, in de werkplaats bleek het echter helemaal niet stuk te zijn. Wel werd het apparaat bewonderd door de aanwezige Roemeense clientèle. Voorts moesten we een autoverzekering voor 5 dagen afsluiten. Bij de ACR (Roemeense ANWB) sprak niemand een buitenlandse taal. Ze stuurden ons van het kastje naar de muur. Uiteindelijk kwamen we terecht in een muf en boordevol kantoortje, waar de chef ons 25 gulden voor een vodje papier liet betalen. Toevallig sprak een van de aanwezige tiknimfen Engels. Tenslotte hadden we ook nog veel moeite met het versieren van benzinebonnen. In Hotel Continental konden we er eindelijk beslag op leggen, te betalen in Duitse Marken uiteraard. Tussen de bedrijven door deden we ook nog iets aan geveltoerisme, o.a. foto’s van lange rijen wachtenden voor levensmiddelenwinkels, het Nationaal Theater, een standbeeld van Koning Mathias (een Hongaarse koning nota bene, er woont hier een grote Hon­ gaarse minderheid), enzovoort. Ook namen we nog een foto van een Roemeense familie, deze heb ik later op hun verzoek opgestuurd. Tenslotte aten we op straat nog een soort pannenkoek.

Om 1 uur verlieten we het drukke Cluj. We zetten koers naar het Zuiden. Het landschap was heuvelachtig en groen. Het was tamelijk druk op de slecht geplaveide wegen, enorm veel boeren­ en zigeunerkarren hielden het snelverkeer danig op. Het relatief grote aantal autobussen en vrachtwagens ontwikkelde een enorme hoeveelheid stank en rook. Zoiets zou bij ons nooit goedgekeurd worden. Praktisch alle kinderen in de dorpjes waar we door heen reden, hadden in de gaten dat we buitenlanders waren. Ze renden naar de rand van de weg, schreeuwden en zwaaiden wild en maanden ons tot stoppen. Ze waren allen uit op westerse "Kaugummi". Sommigen maakten echter wegwerp­gebaren als bleek dat wij niet bereid waren te stoppen. Zonder problemen geraakten we in Bazna, vlak bij de stad Medias, dat zo'n 70.000 inwoners heeft. Bazna heeft 5.000 inwoners en bestaat geheel uit kleine boerenstulpen, met een erf dat geheel omheind is (privacy of veiligheid?). Ganzen, kippen, eenden en 113

ander gedierte liep vrij over straat, nou ja, over het met stenen bezaaide spoor dat iets weg had van een weg. We moesten het adres van Hedda vragen aan een motorrijder uit de jaren '50: leren muts met stofbril, je weet wel.

ROEMENIË - BAZNA - MEDIASCH

Bij Hedda deed het nichtje Karin van 8 jaar open. We bleven op het erf wachten. Achtereenvolgens kwamen moeder Bern, de zus Gerlinde, Hedda en de ouwe heer Benn thuis. De ontvangst was gastvrij. Direct eten en wijn drinken natuurlijk. Ondertussen werden de cadeautjes die we aanboden gretig door voornamelijk Hedda geopend. We vonden Hedda toch wel iets té begerig. Gezien de schaarste in Roemenië overigens wel enigszins begrijpelijk. Met vader, een beer van een vent en een echte Pruis, geraakten we al spoedig in een politiek ­ historisch gesprek. Hij huldigde nu nog steeds bepaalde „Dritte Reich” ideeën. Hij was een soort uitvoerder op een bouwplaats. Volgens ons was hij meer een zwarthandelaar, maar ja, dat is praktisch iedereen in dat economisch geteisterde land. ’s Avonds bezochten we het nieuwe huis van Gerlinde met haar man Hans, type ploeteraar. Aldaar vernielde Yusuf de Rubik kubus die we geschonken hadden: hij had te diep in het wijnglaasje gekeken en kende zijn kracht niet meer. Met name in de koele wijnkelder van de familie liep het proeven in een geweldig hoog tempo uit de hand. De wijn evenwel bleek voortreffelijk. Bij Gerlinde, die met haar man een groot huis in eigen beheer bouwt en daarvoor alles opzij zet (o.a. haar kinderen van 3, 5, en 8 jaar oud bij oma parkeerde) omdat zij 6 dagen per week overdag werkt in een laboratorium) aten we nog wat gestoofde maïskolven.

Voetje voor voetje, het was aardedonker in dit qua infrastructuur zwaar onder­ ontwikkelde dorp, keerden we naar Hedda's woning terug, alwaar moeder Benn ons bezorgd stond op te wachten. Zij had bij voorbaat "geahnt" dat iemand van ons wel dronken zou worden. In dit geval baarde Jos haar veel zorgen. Ze was bang dat hij de zaak onderkotste, maar gelukkig liep het zo'n vaart niet. Hij had wel behoorlijk wat spraakwater en sliep, tot grote verwarring van de dames, geheel naakt. Ikzelf hulde mij in een ietwat wijd en ruim uitgevallen pyjama van de ouwe Benn. De laatste kwam in het holst van de nacht met een minuscuul lampje nog eens informeren of wij het naar onze zin hadden. Daarna maakte hij nog een halve nacht herrie met zijn vrouw, maar dat vernam ik pas later. Het was inmiddels toch al 12 uur geworden. Hedda, ook zij was niet meer een van de nuchtersten, moest om half zeven op. Om acht uur moest zij, na een busreis van een half uur, in haar apotheek beginnen. 0 ja, Jos joeg voor het slapen gaan nog een tijdje achter het schuwe hondje op het erf. Zijn plan om hem eens lekker te knuffelen, ging niet door om de doodeenvoudige reden dat hij het diertje niet te pakken kreeg.

114

Dag 9 Woensdag 12 augustus Verblijfplaats: Bazna

Ik stond om 8 uur op om te gaan plassen. Op de terugweg werd ik door moeder Benn de keuken ingeloodst. Zij wijdde me daar in een uur tijd in de diepste familiegeheimen in. Zij weende en knerste met haar tanden. Zij was een echte boerderijsloof die nooit iets anders gewend. Ze vertelde me snikkend de avontuurtjes van haar man, over de 2 jaar werkkamp in de moerasstreek Dobroudsja (kanalen graven), over zijn weigering te emigreren, waarvan de familie de dupe werd, over de financiële achtergronden van de familie, over de staatsspionnen in het dorp, over oplichting, corruptie en smeergeld. Als apotheose volgde haar smeekbede aan mij om Hedda over de grens te helpen, al was het maar door middel van een schijnhuwelijk. Zij zou daar alles voor over hebben, o.a. 10.000 Lei (f 2.500) voor mij vrij besteedbaar in Roemenië. Het gesprek werd erg emotioneel, gelukkig was Jos inmiddels ook opgestaan, zodat ik een voorwendsel had om weg te komen. We namen een bad (die voorziening hadden ze wel, alleen werden wij herhaaldelijk lichtjes geëlektrocuteerd) en een ontbijt met surrogaatkoffie, brood, ham, kaas, honing. Daarna wandelden we richting kuuroord. Erg veel was er niet te zien. Het weer was weer erg warm. In een restaurant dronken we namaakcola, afschuwelijk tuig dat naar karton smaakte. Via de bossen en een ander deel van het dorp keerden we terug. Tot 3 uur gingen we daarna zonnebaden, toen kwam Hedda van haar werk terug. Daarna werd uitgebreid buiten gegeten. Op het platteland heen heeft men aan eten geen gebrek, maar ze moeten er wel alles via­via en zwart versieren.

Om 5 uur gingen we op bezoek bij kennissen van Hedda, allen werkzaam in de medische sector. Peter, een Hongaarse arts gespecialiseerd in reuma e.d., Erika, zijn vriendin, Duitstalig en doktersassistente en tenslotte Gladiola, geboren Roemeense en tandarts. In de koele schaduwen dronken we wijn, kletsen over onze wederzijdse landen en wel in de Duitse taal, beluisterden de nieuwste hits van ABBA, en dronken weer wijn.

Het was wel gezellig. We hadden de indruk dat deze Roemeense jongelui op ons en ons leven jaloers waren (een arme student met een BMW, stel je dat toch eens voor, terwijl een tandarts in Roemenië weliswaar genoeg verdient voor een auto, maar daar zeker 2 jaar op moet wachten) en dat hun behoefte voornamelijk op het materiële vlak lagen. Op het geestelijke vlak spuide met name Hedda nogal wat controversiële opvattingen omtrent homoseksualiteit, ras en leger. Vooral ik stoorde me daar aan. Ik vind dat mensen ondanks hun rotsituatie toch moeten trachten tolerant te blijven voor anders­ denkenden.

Enfin, het volgende bezoek vond plaats bij de buren. Een ziek meisje en de beide ouders lagen om tien uur al te rusten. We namen plaats in het slaapkamertje van de 23­jarige dochter Susi. Ook de schoonzoon Hans, een verwoed beverfokker, voegde zich bij ons. 115

Weer dronken we wijn. Hedda maakte ondertussen een boel lekkere sandwiches klaar. Hans haalde het tafelbiljart te voorschijn waarop we een partijtje speelden. We maakten foto's, discussieerden over de oorlog en hun familie die in Russische krijgsgevan­ genschap gevallen waren, tapten moppen. Hedda viel van vermoeidheid in slaap. Om een uur of drie zochten we pas onze eigen slaapstede op. Ditmaal was ik het die een beetje de hoogte had. Jos had zich wijselijk ingehouden. Dag 10

Donderdag 13 augustus

Verblijfplaats: Bazna / Reveille: 11 uur

Een dag waarop niet veel te beleven viel. Laat opstaan, op ons gemak "ontbijten" na een douche. We wandelden wat door het dorp en belanden bij de enige plaatselijke industrie, de steenfabriek. Het ging er nog erg primitief aan toe. Zonder toestemming te vragen gingen we de loodsen en hallen binnen om ons van het productieproces op de hoogte te stellen. Er waren voornamelijk vrouwen van de laagste sociale klasse (gemengd ras: zigeuner­Roemeens) te werk gesteld die ons nieuwsgierig, maar niet opdringerig bekeken. De arbeidsomstandigheden en veiligheidsvoorzieningen waren beneden alle peil. Ook lag het werktempo er relatief` hoog.

Even later sprak de chef van het spul, die ook algemeen economisch directeur bleek te zijn, ons in het Duits aan. Hij verzorgde uit zichzelf een verdere rondleiding door het bedrijf en toonde ons o.a. de ovens. Bij ons afscheid "vorderde" hij een pakje Gauloises, 'für die Frauen" beweerde hij. Terug op de boerderij gingen we lezen en zonnebaden, terwijl Moeder Benn ondertussen onze kleren met de hand aan het wassen was. Zij gebruikte hiervoor vooroorlogse methoden. Na een uitgebreid maal en een uur wachten op moeder Benn, die ook mee wilde, vertrokken we eindelijk richting Sibiu. Voor moeder Benn betekende het een heroriënteringtocht: ze was al jaren niet verder dan 10 kilometer van haar woonplaats geweest. Ze kende alleen de Duitse namen van de stadjes en de dorpjes, de Roemeense namen waren haar onbekend. We reden door een intens smerig industrie­ gebied, vol stank en smog, waar alle arbeiders impotent zijn vanwege opgelopen lood en andere vergiftigingen en waar het kankersterftecijfer het hoogste van het land is. Toch wordt er niets aan gedaan. Het kost geld, vandaar; bovendien hebben de arbeiders nauwelijks mogelijkheden om te protesteren. In die buurt botsten we ook nog bijna frontaal tegen een. autobus op tijdens een inhaalmanoeuvre van een trage en stank verspreidende camion. In Sibiu was niet veel loos. Het was er druk, iedereen paradeerde er weliswaar, maar doelloos. De dames Benn gebruikten dit uitstap om te winkelen, o.a. om cadeautjes te kopen voor ons en de fam. Lücker in Kerkrade, kennissen van Hedda. Er was niet veel te krijgen en overal werden we slecht bediend. We zagen er praktisch niets van de stad. Wel bezochten we nog de apotheek waarover Hedda de scepter zwaaide. De voorraad 116

maandverband voor de hele stad (10.000 stuks) stond er tot aan het plafond opge­ stapeld! Teleurgesteld keerden we huiswaarts. Het was inmiddels te laat geworden om iets anders te ondernemen, daarom bleven we maar thuis palenka (pruimenbrandewijn) drinken. Moeder Benn deed weer eens bezorgd over de was. We ontvingen cadeautjes: wat prulletjes. Het licht viel een keer gewoon uit. Dag 11

Vrijdag 11 augustus

Vertrek: 16.30 uur / Aankomst: 01.00 uur

Route: Bazna ­ Mediaş ­ Sibiu ­ Riminicu Vilcea ­ Slatina Kilometers: 300

Ik had die nacht weer een aantal slapeloze uren door het al eerder in Cluj omschreven euvel. Om 10 uur zaten we aan de ontbijttafel. Moeder Benn was weer fors aan het klagen. Ze nam me weer apart om me nogmaals op het hart te drukken Hedda te helpen vluchten. Ik onttrok me dit maal zo snel mogelijk aan haar emotionele uitbarsting. Op ons dooie gemak pakten we alles in. We gingen samen met de kinderen de moestuin in en bekeken de uitgestrekte, maar niet al te goed bijgehouden boomgaard en het tuin­ huisje. We maakten foto's van de kinderen en luierden verder.

Om 2 uur hadden we samen met Hedda (moeder at nooit mee, dat paste niet bij haar minderwaardige positie als huissloof) een puik afscheidsmaal onder de wingerd: Heirat­ suppe (onze zgn. zondagse soep), gevulde paprika's met heerlijke saus en zure room, salade, rijst of aardappeltjes en Hollandse koffie toe. Bij het eten werd ook altijd witte win en mineraalwater geserveerd. Voor we vertrokken maakten we enkele obligate familiekiekjes, waarvan de meeste later opgestuurd werden. Het weer was niet meer zo best. Het gevolg was dat sommige kleren na moeders wasbeurt nog steeds niet droog waren, geen wonder trouwens, alles werd zo nat mogelijk opgehangen. Om half vijf werden we door de hele familie, op vader die nog op zijn werk was, uitgezwaaid. We deden elkaar de nodige beloftes. We waren. eigenlijk blij te kunnen. vertrekken, want we voelden ons in dit dorpje opgesloten, temeer daar Hedda overdag moest werken. Op ging het naar Mediasch. We moesten nog extra benzinebonnen aanschaffen, maar konden daar niet terecht. Verder ging het naar Sibiu, weliswaar met een volle tank, maar daarmee zouden we beslist niet de grens halen. De bediende van het tankstation wilde geen contante, harde valuta accepteren, zeer vreemd in zo'n corrupt land. Waarschijnlijk was hij bang voor represailles van wachtende Roemeense automobilisten. Soms stonden er rijen van tientallen wachtenden voor de tankstations. Toeristen met bonnen zoals wij hadden voorrang, maar dat werd begrijpelijkerwijs vele Roemenen te gortig. In Sibiu duurde het een hele tijd voordat we het juiste hotel gevonden hadden. Onze stemming zakte weer behoorlijk, temeer daar we van ons honderd mark – biljet enkel 117

Roemeens geld terugkregen en dat soort geld hadden we al genoeg (te veel zelfs) zonder er iets mee te kunnen doen. Gelukkig vond ik nog wat guldenbiljetten die precies voldoende waren.

We hadden opzettelijk een wat natuurschoon betreft schilderachtige route door het bekende Olt­dal gekozen. Helaas was het door al dat onnozele en niet voorziene oponthoud, ook bij Hedda, veel te laat geworden, zodat de ingevallen duisternis roet in het eten strooide. Eten deden we vlak bij de ingang van het Olt­dal bij een restaurant langs de kant van de doorgaande verkeersader. We keken niet op een cent, want we hadden veel te verteren; ons verblijf in Bazna had ons niets gekost, hoewel we aan de grens f 25 per dag hadden moeten wisselen. Ook hier was geen bier verkrijgbaar. Met gevulde magen zetten we onze reis voort, echter niet voor lang. Nauwelijks in het Olt­dal beland kwamen we al in een file terecht. Toen we al langer dan een uur nutteloos en zonder enkele vordering gewacht hadden, ging ik er met de zaklantaarn (de schien­ lamp’, volgens Jos) op uit om polshoogte te nemen. 150 Auto's, waarvan de meeste trucks en vrachtwagens stonden voor ons. Verderop bleek een soort aardverschuiving juist het smalle gedeelte van de pas geblokkeerd te hebben.

De chauffeurs (beroeps­, bedoel ik) waren solidair, gelukkig, want er was in geen velden of wegen politie of andersoortige hulp te bekennen. Ze konden dat punt trouwens niet bereiken; hoe zouden ze die rij in de nauwe kloof hebben moeten passeren? Onze rijrichting had geluk: de tegenovergestelde richting verleende voorrang en schoof bumper aan bumper op. Om 11.00 uur waren we weer op weg, de verbaasde chauffeurs achterlatend vol bewondering voor onze "lamba speciale" waarmee tot 100 meter ver konden schijnen. Hun potloodlantarens hadden een bereik van slechts enkele tientallen centimeters. We besloten een omweg te maken. Dit besluit werd ingegeven door de rottoestand van de wegen en de onnoemelijk slechte verlichting langs de kant van de weg, zeker in het gebergte. Eenmaal uit de bergen geraakten we in de vlakte van Oltenië met Piteşti als hoofdstad van de aardoliewinning. Langs de weg lagen verschillende kraakinstallaties. Ze vormden de enige lichtbakens in het aardedonkere land. Voor Slatina werden we door een agent aangehouden. Hij vroeg iets, gelukkig verstond ik wat hij zei: "Unde se merg?”, hetgeen zoveel betekent als "Waar gaat het naar toe?” Het antwoord "la Craiova" voldeed en we konden doortuffen. Even later werden we bijna weer tot stoppen gedwongen, maar nu door een boerenkar en minder vrijwillig. Yusuf, met klein licht een vaartje van 90 kilometer onderhoudend, zei rond 12 uur: “Nu zullen die rotkrengen onderhand wel van de weg zijn", of drie meter voor ons doemde weer zo'n onverlicht vehikel op. Hij kon hem ternauwernood ontwijken. Daarna minderde hij wijselijk zijn snelheid tot 60 km p/u. Een kilometer of 10 achter Slatina zetten we om 01.00 uur onze tent op naast een maïsveld. Voor we gingen slapen dronken we nog whisky en wijn.

118

SERVIË / JOEGOSLAVIË Dag 12 Zaterdag 15 augustus

Vertrek: 10.00 uur / Aankomst: 24.00 uur

Route: Slatina ­ Craiova – Dobreta ­ Turnu Severin ­ Pozarevac ­ Beograd ­ Kuzmin Kilometer: 450

In alle vroegte kwam er al verkeer langs: voetgangers, fietsers, schapenhoeders, karren en een enkele auto of vrachtwagen. Ze kwamen van een even verderop gelegen dorp en waren op weg naar de "echte weg", de doorgaande, interregionale weg. Om half negen waren we uit de veren. Terwijl we ons provisorisch aan het wassen waren, kwam een sjofele ouwe baas bij ons rondneuzen. Zijn koe liet hij rustig in het maïsveld rond­ banjeren. Hij sprak als Brugman, de grijsaard, en trok er zich niets van aan dat we hem niet konden verstaan. De enkele woordjes Roemeens die ik beheerste waren echter voldoende om te begrijpen dat hij oorlogsveteraan was, uiteindelijk gewond in de Slag om Miskolc eind '44. Hij ontblootte trots zijn schouder om het litteken van zijn wond te tonen: het was nu nog steeds een vuistgroot gat.

Om 11.00 uur bereikten we Craiova, een behoorlijke stad van meer dan 200.000 inwoners. De wegen waren voor de afwisseling weer eens opgebroken. Herhaaldelijk moesten we abrupt op de rem teneinde decimeters diepe kuilen in het wegdek te vermijden. Het landschap bleef vlak, met hier en daar wat lichte glooiingen in de verte. We tankten voor de laatste keer in Roemenië. In Turnu Severin aangekomen, gingen we direct op zoek naar een respectabel restaurant, dat we vonden bij het duurste hotel in de omgeving. We bestelden zo uitgebreid en kostbaar mogelijk. Voor Lei 120 (f 30, ) kregen we het volgende voorgezet: 2 soepen, 1 kaassoufflé, 4 halve liters bier (eindelijk…), 2 koffie, 2 salades, 2 porties kalfsvlees, 1 portie rijst en mineraalwater. Er zaten overigens voornamelijk buitenlanders te eten. Daarna slenterden we door de stad om de rest van ons Roemeens geld in goederen om te zetten. We waren echter zo dom geweest te vergeten dat 's middags de meeste winkels tot 4 uur sluiten. Onze mogelijkheden bleven dus erg beperkt. Op een markt kochten we van een invalide wat aardewerk. In een warenhuis kochten we bij gebrek aan een beter alternatief wat waardeloze hemden. Samen smeten we zo ongeveer f 150 over de balk. We konden helaas niet blijven wachten tot de winkels open gingen, want we moesten vandaag nog de grens passeren. Tegen vier uur waren we bij de douane. Ditmaal hadden we betrekkelijk weinig oponthoud: slechts drie kwartier. We konden de tijd twee uur terugzetten, hetgeen ons een opmerkelijke tijdsbesparing opleverde. In Dajdenpek tankten we voor DM 120 vol. Om half zes Joego­tijd dronken we echte cola aan een stalletje in Pozarevac. (De stad van de latere leider en oorlogs­ misdadiger Milosevic.) Het volk was er vriendelijk. Je zag hier in Joegoslavië al twee culturen door elkaar: modern en traditioneel. Men kent er trouwens ook twee schrift­ 119

soorten: Cyrillisch en volgens ons westerse alfabet. Ook verwijderden we een dood vogeltje dat achter de bumper zijn laatste rustplaats had gevonden.

BELGRADO

In de schemering kwamen we via de moderne autosnelweg (waar tol geheven werd) Belgrado binnen. We hadden geen kaart van deze tamelijk grote stad, met als gevolg dat we noch een camping, noch een LPG­tankstation konden vinden. Niemand sprak er een andere taal, dus niemand kon ons hoe dan ook behulpzaam zijn. Ook allerlei voor de hand liggende aanwijzingsborden ontbraken, bovendien was de stad min of meer verduisterd vanwege het energietekort zodat we ook nog niets konden lezen, als het tenminste niet in het Cyrillisch schrift gesteld was. Uiteindelijk vonden we toch het betreffende gastankstation op de "Kay" bij de Donau, maar dat was gesloten. Het was zaterdagavond, iets wat we volslagen vergeten hadden: we zwierven wat rond in het uitermate drukke centrum. Duizenden jonge mensen dromden samen in de binnenstad, liepen wat rond of zaten op de terrasjes wat te nietsnutten. Er liepen veel erg mooie meiden tussen. We aten in een gaarkeuken, ook hier was alles zeer goedkoop. Daar liet ik tot overmaat van ramp mijn handtasje liggen, maar de joviale bediende bij de kassa bleek ook nog eerlijk op de koop toe en bracht het mij persoonlijk terug. Hij noemde me Helmut Schmidt, dacht dat we Duitsers waren, dat zal wel aan Yusufs uiterlijk liggen of aan zijn BMW natuurlijk. We besloten niet in Belgrado te blijven, omdat het zoeken naar een camping ons te veel ergernis bezorgd had. Na aanvankelijk de verkeerde uitvalsroute gevolgd te hebben (Yusuf keerde dus maar gewoon om op de autobaan!) koersten we maar alvast richting Zagreb over de beruchte 'dodenweg'.

Dit is een slecht onderhouden driebaansweg, de enige verbinding tussen West­ en Zuidoost­Europa, met name Turken rijden zich hier op weg naar hun vakantiebestem­ ming te pletter met hun Volkswagen­busjes of volgepakte Ford Transits. Ook nu was het te gek voor woorden. Velen sliepen langs de weg. Straatverlichting bestond niet, laat staan bermverlichting. Na enkele uurtjes waren we het zat en reden een zijweg in. In een dorpje dronken we in een kroegje vol jeugd wat bier voordat we onze tent, alweer naast een maïsveld, neerzetten. De hele nacht kwamen er auto's of motors langs. Zo achterlijk was dit gedeelte van Joegoslavië ook al weer niet. Jos sliep lekker, maar ik deed weer eens geen oog dicht vanwege de muggen. In arren moede besloot ik uiteindelijk in de auto te gaan slapen.

SLOVENIË / JOEGOSLAVIË Dag 13 120

Zondag 16 augustus

Vertrek: 05.30 uur / Aankomst : 15.00 uur Route: Kuzmin ­ Zagreb ­ Ljubljana Kilometers: 450

Om kwart over zessen waren we weer op de 'autoput' beland. We moesten direct gaan tanken. Het stikte er van de overbelaste Turkse gastarbeidersauto’s. Het landschap was erg saai. Het Servische land gaat hier langzamerhand over in de vlakte van Pannonië, die zich tot de Hongaarse poesta in het noorden uitstrekt. Er waren nauwelijks zijwegen van betekenis. Rond de klok van enen hadden we Zagreb bereikt, een stad van 700.000 inwoners en hoofdstad van de federale republiek Kroatië. Aan een tankstation kochten we een plattegrond van de stad, ten einde LPG te kunnen vinden. Ook nu sloegen we na vele omzwervingen vanwege het eenrichtingverkeer de plank mis. Het betreffende adres was gesloten, het was immers zondag. In het chique hotel Esplanade wisselden we travelers cheques. Het was gloeiend heet. Bij het uitrijden van de stad hadden we nog wat problemen met een jong broekie van de politie die halfslachtige pogingen deed het verkeer te regelen. Jos werd zijn vage aanwijzingen beu en trok onverwacht giftig op, hij miste de verbouwereerde agent op een meter na.

Spoorslags ging het richting Ljubljana over de prima wegen; we hadden een traject met veel autowegen. Om 7 uur kwamen we in de plaats van bestemming aan. Na enige aarzeling vonden we de camping. Ljubljana is eigenlijk al een half Duits­Oostenrijkse stad. De stad heeft een uitstekend geoutilleerd ziekenhuis, waar men overigens niet kon verhinderen dat Jossip Tito na een wekenlang durende doodsstrijd de pijp uitging. In een recordtempo zetten we de tent op, aten knoflookworst met brood, leverpastei, kaas en koffie. Voor we ons gingen douchen lagen we de whisky en het bier koud in het afwasteiltje met koel water. Om 8 uur waren we in de stad. Het was erg druk in het centrum, te vergelijken met de corso in Belgrado. Jonge lefgozers doken van grote hoogte de rivier in, natuurlijk niet zonder aanmoedigingen van een veelkoppig publiek. Ik vond het er wel gezellig. Iedereen dronk pullen bier voor een spotprijs. Het was een historisch centrum, monu­ menten waren verlicht. Om 10 uur verlieten we het straatvertier om elders nog wat te drinken. Daar sloot de tent echter al gauw. We wezen 2 Joegoslavische lifters nog de weg naar het station (in het Engels) en keerden terug naar de camping, waar een orkest speelde. Hier was om 11.00 uur alles finito, jammer, want er waren enkele stellen die prachtig konden stijldansen. Om half een sliepen we in. Buiten was het behoorlijk afgekoeld. Overigens, we sliepen op dezelfde camping waar broer Clim en ik in 1971 vertoefden voor we al ons geld (duizend gulden) en onze paspoorten verloren. Ik vond er weinig herkenningspunten.

ITALIË / VENETIË Dag 14

121

Maandag 17 augustus

Vertrek: 12.30 uur / Aankomst: 18.15 uur

Route: Ljubljana ­ Postojna ­ Trieste ­ Mestre ­ Venetië Kilometers: 300

De druppeltjes van 's nachts waren uitgegroeid tot ware slag­ en stortregens. Om 8 uur waren we al wakker, maar we bleven liggen in de hoop dat de zondvloed zich tijdig zou keren. IJdele hoop, om 12 uur was het nog steeds een noodweer. We moesten echter weg, dus besloten we de tent vliegensvlug (binnen 5 minuten) af te breken en in te ruimen. Na enig zoeken vonden we een LPG­tankstation, zodat we eindelijk weer eens op gas konden rijden. We maakten de rest van onze Joegoslavische dinars op en bereik­ ten al snel de grens. Het landschap was hier erg fris en groen, een vruchtbare regio dit Noordwesten. De grens leverde ons geen problemen op: binnen een kwartier waren we weer en route.

Bij het wisselkantoortje kreeg ik 48.000 Lira voor DM 100 een onvoorstelbaar bedrag. Via de autobanen en onder het genot van de vele piratenzenders op de radio geraakten we in Mestre, het havenplaatsje van waaruit men per boot Venetië kon bereiken. We belandden, ook nu na enig zoeken, op een nogal duur uitgevallen camping. Gelukkig regende het niet meer, hoewel de bodem en de struiken nog steeds doorweekt waren. Om 7 uur zaten we aan tafel in het campingrestaurant. We aten macaroni, spaghetti en vlees; de prijs was navenant, erg hoog dus., bijna zeventig gulden. We waren in het Oostblok wat dit betreft te veel verwend.

‘s Avonds gingen we nog een tijdje terug om halve liters bier te drinken en om de rest van ons reisprogramma te bespreken. Ook bekeken we onze uitgaven en brachten die in overeenstemming met elkaar. Het was langzamerhand een complete boekhouding geworden. Reeds vroeg waren we in de tent. Yusuf had duidelijk zin om zich te bezatten, hetgeen hem ruimschoots gelukte met éénderde liter whisky. ‘s Morgens wist hij waar­ achtig niet meer wat hij allemaal gewauweld had. Om 2 uur doezelde ik in, terwijl Yusuf verwoed verwikkeld was in een gemompelde "monologue interieure”.

Dag 15 Dinsdag 18 augustus

Verblijfplaats: Mestre, Venetië 122

Ik was om 9 uur uit de veren. Jos kwam pas om 10 uur uit de tent te voorschijn, hetgeen wel terug te voeren was op zijn houten kop. Bij de douches was het stinkend druk. Ik wisselde eerst nog wat geld (DM 150) bij de receptie voor we op weg gingen naar Venetië. Op een grote parkeerplaats bij het haventje kochten we informatie over en een kaartje van de stad. De veerboot, f 2,25 per persoon, bracht ons in een half uur tijd naar het Canal Grande. We wandelden de verkeersvrije stad in. De historische sfeer die er hing was heel apart. Gelukkig hingen de meeste toeristen alleen rond op het San Marco­ plein. We slenterden de hele stad van voor tot achter door. We hadden geen vooraf uitgestippelde route en de steegjes waar het minste volk was trokken ons het meest. We bezochten het "Reptillia", een permanente expositie van allerlei soorten reptielen. Jos maakte een stiekeme foto van een kaaiman ­ of was het een varaan? ­ die achteraf echter mislukt bleek. Over het algemeen maakten we heel weinig foto's in deze zo fotogenieke stad. Hier en daar dronken we koele cola in de kleine, maar goed gesorteerde winkeltjes. Via het San Marco­plein geraakten we op de Schiavoni Kade, waar veel aanlegplaatsen voor gondels waren. Het stikte langs de waterkant van paleizen. We kwamen in een soort achterbuurt terecht, waar we in eens parkje uitrustten. Opvallend veel loslopende katten (ont­)sierden het straatbeeld. Ze schijnen regelmatig door de inwoners gevoerd te worden. De kanalen zijn er niet zo erg diep, één tot anderhalve meter. Rond drie uur aten we onder een parasol "pizza a quatro stagione” met cola natuurlijk. Prijs: 12.000 Lira, ongeveer f 12, 50 per stuk. Via het postkantoor, waar we kaarten schreven naar Nederland, en de befaamde Rialto brug raakten we in een ander stadsdeel verzeild. Hier verloren we ons richtingsgevoel ondanks de kaart die we bij ons hadden. Het verloop van de steegjes en slopjes was grillig, terwijl velen ervan heel veel op elkaar lekei of eenvoudigweg doodliepen zon¬der dat dit aangegeven was. In ieder geval lukte het ons om zes uur bij de kade terug te zijn, zodat we de veerboot van die tijd net nog konden halen. Eenmaa1 terug op de camping dronken we weer bier (het was nog steeds snikheet) en maakten we ons eigen potje klaar: goulash met brood en melk. ‘s Avonds deden we in het kampwinkeltje enkele inkopen, o.a. badslippers voor mezelf, een gaspatroon voor de lamp en chianti. Voor de tent raakten we in gesprek met 2 Poolse studenten, Marek en Andzrej, die liftend reisden. Enkele weken later ontvingen we nog een bedelbrief van hen, met het verzoek of we hun voor Nederland wilden uitnodigen. Dat hebben we niet gedaan.

INNSBRUCK Dag 16 Woensdag 19 augustus

123

Vertrek: 10.00 uur / Aankomst: 16.30 uur

Route: Mestre ­ Bassano ­ Trento ­ Bolzano ­ Brennerpas ­ Innsbruck Kilometers : 300

Nu waren 's morgens de rollen omgekeerd: ditmaal was Jos een uur eerder op dan ik. Alles was gelukkig droog gebleven, zodat we om 10 uur zonder verdere problemen konden aftaaien. De campingkosten waren nogal hoog: in totaal f 40 voor een overnachting, de oplichters. Van een aanvankelijk kaal en vlak landschap kwamen we terecht in de steile, kale en rotsachtige Dolomieten, die een erg hoge en forse indruk maakten. Op de autosnelwegen moesten we tol betalen, niet al te weinig. Zó goedkoop is Italië niet meer. Gelukkig konden we toch weer LPG tanken, dat scheelde weer een slok op een borrel. Ook bij de Italiaans­Oostenrijkse grens hadden we geen problemen. Wel problemen hadden we bij een eettentje waar we voor 2 worstjes en 2 stukken brood en 2 coke f 12 moesten betalen. We waren duidelijk weer in de Westerse welvaartsstaten beland. Het "Meutgebühr" voor de Brenner pas (honderden bruggen en tunnels!) en de Europa­Brücke bedroeg f 18. Om 3 uur reden we Innsbruck binnen, de stad ligt mooi tussen de steile bergwanden in. We verkenden er de binnenstad. We maakten foto’s van enkele gevels, kuierden langs de straatkunstenaars en hun geëxposeerd werk, bezochten een kleine expositie van cartoonisten (w.o. Topor, Ungerer, Sempé en Steinway.)

Om half vijf installeerden we ons op de aan de Inn gelegen camping, waar een en ander weer gemoedelijk en zonder enige noemenswaardige controle toeging. We kookten weer ons eigen potje, uiteindelijk was het eind van onze reis in zicht en moesten de meegenomen voorraden conserven e.d. geconsumeerd worden. Ook de Oostenrijkse schillingen die we na Wenen bewaard hadden werden in eten, drank en kranten omgezet. We lazen hier de eerste Nederlandse krant van onze reis, het Algemeen Dagblad. 's Avonds maakten we een wandeling langs de Inn en lazen we een tijdje. Ik hield mijn aantekeningen voor dit verslag bij. Onder de douche bemerkte ik dat een muggenbult op mijn rechterdijbeen danig aan het opzwellen was. De volgende dag zou dit uitgegroeid zijn tot een volwassen puist; Jos ging al vroeg slapen, ikzelf volgde om 12 uur. We waren beiden al weer regelmatig aan thuis aan het denken.

MÜNCHEN / DUITSLAND Dag 17 Donderdag 20 augustus

124

Vertrek: 10.00 uur / Aankomst; 14.00 uur

Route: Innsbruck ­ Garmisch Partenkirchen ­ München Kilometers: 150

Om een uur of tien vertrokken we. Aanvankelijk volgden we de verkeerde richting, maar al gauw kwamen we daar achter. Tot aan de grens moesten we hellingen op. Jos passeerde hier af en toe wat ál te roekeloos naar de mening van onder andere een bepaalde Duitse chauffeur. Aan de grens hadden we geen enkel probleem, we hoefden zelfs niet eens te stoppen. Door de Beierse Alpen, waar we in de verte Duitslands hoogste berg, de Zugspitze, konden zien liggen, bereikten we al gauw München. We hadden een kaartje, zodat we een camping konden uitzoeken die in de richting lag van ons reisdoel de volgende dag, Dachau. Het was een uiterst slecht geoutilleerde camping, zoiets ben je in het land van de Gründlichkeit eigenlijk niet gewend. De douches en de w.c.'s waren ronduit een zwijnenstal. Om 3 uur gingen we de stad in. We parkeerden in de buurt van het Bavaria­Gelände, een grote tentoonstellingsruimte waar men op dat ogenblik een namaakstad aan het opbouwen was. We bezochten het Bavaria­Monument met zijn Ahnengalerie en maakten er foto's.

Te voet gingen we naar het centrum, na de weg gevraagd te hebben aan een Française. Het bleek nog een heel eind lopen Het centrum is gemoderniseerd, met oude monumenten die na de beschadigingen van de Amerikaanse bombardementen in hun oude glorie zijn hersteld. We zagen Marienplatz, das Alte und Neue Rathaus, de Viktualiën­markt (waar we een broodje vis aten), de Frauenkirche, het National Theater, de Universiteit. Jos belde op naar zijn ouders en kondigde onze terugkeer alvast aan. Vanaf de Residenz tot aan de Universiteit, liep een junkie achter ons aan te schreeuwen; hij was blootsvoets en in­ en insmerig. Op de Marienplatz bezochten we een goed gesorteerde boekhandel waar we boeken kochten. O.a. van Kosinski en Böll voor de twee Poolse studenten die we in Venetië hadden ontmoet. Het stadhuis konden we helaas niet bezichtigen, we waren net te laat. We liepen wel gewoon naar binnen, maar de weg naar de toren was afgesloten. Op de "P1atz" zelf was het tegen het avonduur stinkend druk: vuurvreters en andere artiesten stonden er hun kunsten te vertonen. Een waar eldorado voor zakkenrollers! Op de terugweg naar de auto die op, of in ieder geval nabij de Goethe–Platz geparkeerd stond, aten we warm bij "Ochs'n Willie". Ik moest en zou Schweinehaxe hebben, anders had ik niet het idee in Duits1and te zijn geweest. Om acht uur waren we terug bij de camping. Een uurtje later probeerde ik ongezien de naburige Autokino binnen te sluipen, maar het terrein werd bewaakt door enkele ruige figuren. In de late avonduren brachten we een bezoek aan de bar van de camping. We dronken heel wat bier en flipperden eindelijk weer eens. We kregen contact met een of andere Duitser die bij gebrek aan een betere huisvesting op de camping woonde. Hij was wetenschappelijk geschoold en verbonden aan de afdeling "Historie der Chemie" van het Deutsches Museum. Hij raadde ons aan dit museum alsnog te bezoeken. 125

Dag 18 Vrijdag 21 augustus

Vertrek: 10.30 uur / Aankomst: 06.40 uur

Route: München Augsburg Ulm Stuttgart Karlsruhe Mannheim Wiesbaden Koblenz Bonn Aachen Heerlen Roermond

Kilometers: 800

Al redelijk op tijd waren we in Dachau om de overblijfselen van het concentratiekamp aldaar te bezichtigen. Van te voren hadden we eerst zoveel mogelijk etenswaar gegeten, zodat onze voorraad op was. Dachau viel me iets tegen; slechts kale, levenloze gebou­ wen. Alle barakken waren gesloopt en van de omheiningen en wachttorens ging eigenlijk geen enkele dreiging uit. We bekeken er een film in het Engels (er waren heel veel Amerikaanse bezoekers) en een expositie van origineel foto­ en ander materiaal.

Om twee uur reden we naar München terug en tankten voor de laatste keer gas. Ons volgende doel was het Olympia­Gelände. Hier moesten we voor bijna alles entree betalen. Een en ander was wel indrukwekkend en groots, maar ook hier deed de aanblik koud aan. We bezochten de verschillende hallen en het stadion. Tevens kochten we ansichten van München. Om 4 uur traden we het Deutsche Museum binnen. Het was er erg druk. Het ligt op een eilandje in de snelstromende Isar. Waren we hier maar eerder naar toe gegaan, want het beviel ons uitstekend; dagen kun je rondzwerven in zo’n museum,dat gericht is op praktische en concrete technische historie. Tot onze grote teleurstelling sloot de zaak al om 5 uur. Voordat we naar een filmvoorstelling van Andy Warhol gingen, aten we wat kleins in een super Amerikaanse Mac Donalds­tent. De film Frankenstein werd als driedimensionaal gepresenteerd d.m.v. een gekleurd brilletje dat bij de entreeprijs was inbegrepen. Het was een bloederig en van weinig goede smaak getuigende productie. Na de tegenvallende film trokken we naar de uitgaanswijk Schwabing, volgens oude Duitse tv­krimi’s de zwoele en rosse wijk van de stad. Viel dat effe tegen! Er liepen wel wat exposerende kunstenaars en toeristen rond, maar erg veel was er in feite niet “los”. Tenslotte bezochten we nog een echte Zuid­Duitse bierhal en wel die van Löwenbräu. Ook hier stikte het weer van de toeristen. Het bier smaakte er overigens best. Jammer genoeg hadden we niet genoeg Duits geld bij ons om nog meer halve litertjes te bestellen. Om half elf togen we dan ook maar definitief huiswaarts.

Ikzelf ging tijdens de eerste uren van de reis liggen pitten. Om drie uur 's nachts haalden we op een parkeerplaats nog eens alle keukengerei te voorschijn, zetten sterke koffie, aten zo veel brood totdat alles werkelijk totaal op was. Daarna stopten we slechts een keer en wel in de buurt van Aken om benzine te tanken. Gelukkig namen ze op dat station cheques aan, anders had het er voor ons beroerd uit gezien, daar we over geen 126

enkele kontanten meer beschikten. In het prille ochtendgloren staken we ongehinderd bij Heerlen de Nederlands­Duitse grens over. De afstand Heerlen­Roermond, het dage­ lijkse traject van Jos als hij naar school moest, overbrugden we in de recordtijd van 23 minuten. Even na half zeven in de ochtend reden we de Kapellerlaan op, waar we alvast zoveel mogelijk spullen van mij uitlaadden. Om zeven uur lagen we beiden in ons eigen bed. Jos zijn ouders hadden zijn thuiskomst nog niet eens gehoord. Toen ze hem in bed aantroffen, was dit een complete verrassing.

127

BALKANRONDREIS 2009 INLEIDING De eerste twee dagen verbleven we voornamelijk in de bus op weg naar de Balkan. De eerste overnachting in Beieren vond plaats in Velburg en wel in hetzelfde Hotel Post waar Clim en ik enkele jaren geleden op de terugweg van Hongarije gelogeerd hebben.

HONGARIJE Dag 2

Hotel in Pest Op de tweede dag komen we laat in de middag in Budapest aan. We worden ondergebracht in een degelijk middenklassenhotel aan de rand van een park in het stadsdeel Pest. Vóór het gezamenlijke diner heb ik nog even de tijd om de omgeving te verkennen. Nabij bevindt zich een koepelkerk met aan de oostwand een gedenkteken voor de gevallenen van de opstand in 1956. Erg indrukwekkend is het allemaal niet. Er tegenover staan golgothabeelden die er nog betrekkelijk nieuw uitzien. Er is bijna niemand op straat: te warm. Ook het park is uitgestorven op enkele zwervers na die op een bank hun roes aan het uitslapen zijn. Het Planetarium is al gesloten. Dag 3

Stadsrit en wandeling Pest met Heldenplein De volgende morgen vindt om negen uur met onze bus een stadstour plaats. De vrouwelijke gids spreekt goed Nederlands (hoewel zij wel vaak de­ en het­woorden verhaspelt) en leeft intens mee met de stadsduiven die onder de bus dreigen te komen. Allereerst bezoeken we het uitgestrekte Heldenplein, het Hössök Tere aan de rand van het grote stadspark Városliget. Het plein is ter gelegenheid van Hongarije’s millenniumfeest in 1896 aangelegd en wordt geflankeerd door neoclassicistische gebouwen die als musea dienen. Midden op het plein pronkt een 36 meter hoge zuil met de aartsengel Gabriel ; op de sokkel verdringt zich de 9de­eeuwse magyarenkoning Arpad met zes van zijn woest uitziende stamhoofden. Vóór de pilaar ligt het graf van de Onbekende Soldaat met de eeuwige vlam. Aan de achterzijde van het plein rijzen twee colonnades op waaronder zich beelden van beroemde persoonlijkheden uit de Hongaarse historie bevinden. Aan de andere kant van de weg ligt nog het sprookjes­ achtige Vajdahunyed Var – kasteel, bij de bouw ervan werd gebruik gemaakt van een allegaartje van tot dan toe bestaande bouwstijlen. Het eclecticistische bouwwerk, dat bij ons moderne mensen een enigszins kitscherig aandoet, stamt uit de negentiende eeuw en is gebouwd ter gelegenheid van het duizendjarig bestaan van het Hongaarse Rijk in het Pannonische Bekken, de laagvlakte in en rondom het huidige Hongarije. 128

Vele bezienswaardigheden We maken een ommetje door het lommerrijke park en komen voorbij de Széchenyi – Thermen, een groot complex met thermaalbaden. Die zijn gevestigd in een schitterend neobarok gebouw uit 1913. Het geneeskrachtige water is er 75 graden heet, maar in de binnenbaden zelf wordt het tot 36 graden afgekoeld. Het park biedt verder plaats aan een dierentuin (uit 1886, een van de oudste ter wereld) en een lunapark. Opmerkelijk tenslotte is het enige permanente circus van Europa. Voor we richting Donau koersen maken we nog een rondje door Pest, waarbij we en passant de volgende bezienswaardigheden passeren (niet in volgorde):   

 



Het Station West, in 1877 gebouwd door de maatschappij van Gustav Eifel en opgetrokken uit glas en staal. De synagoge, de een na grootste van de wereld. (De Emanueltempel in New York schijnt de grootste te zijn.) Theodor Herzl, de stichter van het moderne zionisme, is in deze buurt geboren. De Kettingbrug. Aan beide uiteinden van de brug wordt de brug bij de forse poorten bewaakt door twee beroemde leeuwen. De tolbrug werd in 1949 gebouwd door een Schotse ingenieur, Adam Clark, en was de eerste vaste oeververbinding van de twee stadsdelen. De Margit Hid. De Margareta – brug. Deze brug is niet recht, maar buigt af naar het Margaretha eiland, vandaar de naam. Gebouwd door Fransen in 1876. Het parlementsgebouw, de Országház. Het is een combinatie van neorenaissance, neogotiek en neobarok en strekt zich 270 meter lang uit langs de oever van de Donau. Het hoogste punt ligt op 96 meter hoogte. Het interieur telt 88 beelden van Hongaarse leiders die sinds koning Arpad het land hebben geleid. We rijden er aan de achterkant voorbij. De Andrássy Út, een kilometerslange, statige allee die naar het Heldenplein voert. Dankzij al de historische gebouwen die de straat flankeren is ze uitgeroepen tot beschermd werelderfgoed van de Unesco. Opvallend is de Terror Háza, het Huis van de Terreur waar de nazi’s en hun fascistische kameraden van de Hongaarse Pijlkruisers hun politieke gevangenen opsloten en folterden. De communisten deden het daarna nog eens dunnetjes over. Tegenwoordig is het vanaf 2002 een druk bezocht museum. Nog meer leuks aan de straat: de neoclassicistische Hongaarse Staatsopera uit 1884, een van de grootste ter wereld. Gustav Mahler zwaaide er ooit als directeur de scepter. Ook nog: het Frans Liszt Conservatorium en –museum en nog een andere muziekacademie. Interessant is te zien hoe de allee zich in de loop der jaren ontwikkeld heeft. In het begin van de straat zijn het appartementsgebouwen die overheersen, even verderop beginnen de herenhuizen met tuinen te verschijnen en tenslotte eindigt de straat met ambassades, musea, villa’s en een ventweg erlangs. Vlak onder de straat loopt de eerste metrolijn van het vasteland van Europa; die is nog steeds in bedrijf. 129

Stadsdeel Buda We steken de Donau over (niet zo blauw hier) en rijden de heuvel van het westelijke stadsdeel Buda op, in het Duits Ofen geheten vanwege de vele kalksteenbranderijen die zich hier in het verleden bevonden. Ik bekijk een en ander zonder gids, ik ben hier al enkele malen eerder geweest, maar toen was het beduidend minder goed weer. De omstandigheden om te fotograferen zijn bijna ideaal en ik laat mijn digitale cameraatje dan ook overwerken. Ik fotografeer de Mátyás Templom (de Mattheus – kerk) met zijn kleurrijke dakpatronen, van binnen is de kerk bijna helemaal beschilderd. Ook de barokke Sint Anna – kerk mag er zijn. Ik dwaal een tijdje rond in het Halászbástya ofwel het Vissersbastion. Het is een opvallend verdedigingswerk met veel torentjes en pinnacles. Het uitzicht vanaf de borstwering over Pest is onweerstaanbaar. We zijn er niet als enige. Even na ons worden hele busladingen Japanners over de eeuwenoude keienstraatjes uitgestort. Zij snellen allereerst naar de souvenirwinkeltjes. Die winkeltjes bevinden zich vaak in historische panden die in oude glorie zijn hersteld. Ik ga niet naar de burcht, die heb ik al eens eerder bezocht. Bovendien hebben we daarvoor te weinig tijd beschikbaar. Door de dorre poesta

We laten de stad voor wat ze is, pikken nog enkele achtergebleven reisgenoten op en stevenen af naar de zuidelijk gelegen poesta van waaruit we Servië bereiken. We rijden door een onafzienbare vlakte die voornamelijk voor landbouw wordt gebruikt. Door de monotonie van het landschap sukkelen meerdere reisgenoten in slaap. We passeren de grotere steden Keckskemethy en Szeged. Bij de grens worden we door zowel de Hongaren als de Serviërs coulant behandeld. Dat geldt niet voor de reizigers van een bus uit Bosnië: zij moeten al hun koffers buiten de bus uitpakken. Het weer is zonnig en de temperatuur schiet weer boven de dertig graden uit.

SERVIË

Uitgestrekt laagland Tot zo’n honderd kilometer voorbij de grens blijft het landschap saai en eentonig. Het karakter van het land hier is echter minder steppeachtig dan in de Hongaarse poesta en de landbouwgronden maken een welvarende indruk op mij. De streek Vojvodina wordt ook wel de graanschuur van Servië genoemd, dat kan ik me goed voorstellen. Miljoenen jaren geleden was de hele Pannonische laagvlakte een binnenmeer, gelegen tussen de Alpen en de Karpaten. Langzamerhand slibde het dicht, de bodem verziltte en er ont­ stonden moerassen en steppen. De laagvlakte reikt tot in het zuiden bij Belgrado, slechts onderbroken door het lage bergland (beter is: heuvelland) van de Fruska Gora in de buurt van Novi Sad, in lang vervlogen tijden dus een eiland in de binnenzee.

Zo rond een uur of vier rijden we Novi Sad binnen, de tweede stad van Servië en een betrekkelijk nieuwe stad. Ons hotel ligt aan de rand van de stad in een pas geopend sportcentrum (vooral tennis) en is slechts een half jaar in bedrijf. Alles is er gloednieuw 130

en werkt perfect; ik vraag me af hoe lang dat zal duren. Aan de balie kunnen we probleemloos euro’s in Servische dinars omzetten.

SERVIË / NOVI SAD

Rondrit en wandeling door Novi Sad Nadat we ons in onze kamers geïnstalleerd hebbe, maken we ons op voor een excursie naar de stad. Onze gids daarbij heeft Rade, een werkloze leraar geschiedenis die zich in het Engels te buiten gaat aan een brij van feitjes, gebeurtenissen, personen en jaartallen. Zijn stopwoordje is “famous”, dat zijn in zijn ogen bijna alle dode Serviërs. En helden zijn het ook allemaal. Enfin, hij gaat zich tenminste niet te buiten aan nationalistische uit­ spraken en mijdt angstvallig commentaar te leveren op de buurvolkeren. Heel even dreigt het hard te gaan regenen, maar dat blijkt loos alarm. De opgeknapte binnenstad is bijzonder levendig, in de hoofdstraat wemelt het van dagjesmensen die kraampjes belegeren, kinderen die deelnemen aan straatspelletjes en de talloze uitnodigende terrasjes bevolken. Het is zondagavond en mooi weer, dus wat let hen? We bezoeken niet alleen de binnenstad met zijn statige herenhuizen, fraaie pleinen en orthodoxe kerken, maar steken ook de rivier de Donau over om het hoog op een klip gelegen fort Petrovaradin te bezoeken. Het was ooit een van de sterkste en grootste vestingen van Europa (de Franse architect Vauban, hoofdingenieur van de Zonnekoning heeft eraan mee gewerkt) en was er vooral op gericht om de opmars van de Turkse (ze spreken in deze streken vooral van Ottomaanse, was inderdaad juist is) legerhorden tegen te houden. Uiteraard staan er nog kanonnen en andere geschut opgesteld, maken de onderaardse gangen een lugubere indruk en heeft men er een panoramisch uitzicht over de stad. Rade wijst ons op de bruggen die na de verwoesting in1999 door Navo ­ bommenwerpers weer hersteld zijn. Aan de voet van de vesting bevindt zich nog een oud stadsgedeelte dat ondanks de verregaande staat van verloedering een authentiek historische sfeer ademt. Komt dat omdat er zo weinig auto’s geparkeerd staan? Trots op Monica Seles

Ik pik voor en na het avondeten nog een terrasje te midden van de vrijetijdstennissers, die allemaal Engels blijken te spreken. Dat had ik niet verwacht, ik had me al geestelijk voorbereid op enige gemakkelijke Russische zinnetjes. De meeste Serven kunnen het sterk aan hun taal verwante Russisch verstaan; zeker de oudere generatie heeft in het Tito ­ tijdperk op school nog Russisch leren lezen en schrijven. Ze zijn erg onder de indruk van de prestaties van de Servische spelers en speelsters, hetgeen ik beaam. Vol trots delen ze me mee dat hun voormalige grote ster Monica Seles afkomstig is uit Novi Sad en in de buurt tennis heeft leren spelen.

131

Dag 4 Excursie Fruska Gora Het diner is zeer behoorlijk, evenals het uitgebreide ontbijtbuffet de volgende morgen (gebakken eieren, worstjes, wat wil je nog meer?). We blijven twee nachten in dit hotel. Vandaag besteden we een volle dag aan een excursie in de omgeving en naar Belgrado dat slechts ongeveer 70 kilometer verderop ligt. Op weg naar de Fruski Gora (letterlijk: Franse Bergen), wijst Rade aan in de buurt van de Boulevard van de Banken nog de grote synagoge aan. Hij vertelt dat de grote Albert Einstein van de relativiteitstheorie (die vinden we met recht “famous”) getrouwd was met een intelligente Joodse uit Novi Sad en er enkele jaren heeft gewoond voor hij naar Zwitserland uitweek. Kijk, dat is informatie die je niet zo gauw in boeken terugvindt. Het historische Karlovice

We bezoeken vervolgens een juweeltje van een stadje, het historische Karlovice dat in vorige eeuwen een belangrijke diplomatieke rol speelde. Je ziet het aan de prachtige neoclassicistische en barokke herenhuizen en paleizen die ze er neergepoot hebben. Men is er druk bezig het wegdek te fatsoeneren in afwachting van (misschien is beter: in de hoop van…) vele stromen toeristen. Ooit was er ook een bisschopszetel gevestigd, dus een seminarie kan dan niet uitblijven, evenals verscheidene kerken. Terwijl de groep binnen interieurs bewondert blijf ik buiten van het zonnetje genieten en bekijk ik de bedrijvigheid van de scholieren voor wie de zomervakantie bijna aangebroken is. De laatste week van het schooljaar wordt blijkbaar ook in Servië besteed aan excursies en al of niet culturele uitstapjes. De groepen gedragen zich gedisciplineerd (wat een verademing met Nederland!) en de kinderen en jeugdigen zijn netjes en in mijn ogen modieus gekleed. Het valt me toch al op dat de Servische maatschappij een erg westerse indruk maakt. Honing en wijn

Even verderop ligt een dorp waar zich veel hellingen met wijngaarden bevinden. Daar doen we een museumpje aan dat zich gespecialiseerd heeft in de bijencultuur en het maken van honing . We kunnen er op een terras onder de wijnranken ook wijn proeven. Het is natuurlijk de bedoeling dat we dozen vol lokale wijn kopen, maar die vlieger gaat niet op. We hebben nog een hele reis voor de boeg en alle extra bagage is dan taboe. Ik ben geen connaisseur en de witte wijn kon me geen extra genot schenken. Een Servische tv­ploeg valt binnen en tracht enkele reisgenoten te interviewen, maar dat lukt niet al te best, hun Engels schiet duidelijk te kort. Vele soorten religies

Alle dorpjes in de buurt hebben meer dan één kerk. Vaak hebben ze er drie of meer: een of meer orthodoxe van verschillende nominaties, een katholieke, een protestante. Dat komt ook doordat de bevolking hier erg gemêleerd is: behalve veel Serven wonen er ook 132

nog minderheden van Hongaren, Slowaken en Roemenen in de Vojvodina, die landschappelijk niet alleen in Hongarije doorloopt, maar ook in de Banaat in Roemenië.

BELGRADO

Rondrit in hoofdstad Belgrado Na onze ochtendexcursie door de Fruska Gora (Franse Bergen) zetten we koers naar de Servische hoofdstad Belgrado. Volgens onze gids Rade is de stad meer dan 100 keer prijsgegeven aan de vijand en weer veroverd, wat vooral door de strategische ligging aan de samenvloeiing van de rivieren de Donau en de Sava kwam. Belgrado is een miljoenenstad (twee miljoen op een totale bevolking van acht miljoen, exclusief de afgescheiden “provincie” Kosovo) en het verkeer is, zeker in het opeengepakte centrum, razend druk. De rondrit door de stad duurt dan ook langer dan gepland. De gids wijst ons fijntjes op enkele totaal verwoeste gebouwen, zoals de gebouwen van het voorma­ lige Ministerie van Defensie (of….Oorlog?) en het politiebureau, die door bombarde­ menten van de NAVO in 1999 tot puin zijn gedegradeerd. We passeren ook ander bezienswaardige bouwwerken, zoals het parlement, het restaurant “?” (geen tikfout), de excentrieke Frans ambassade en het “famous” hotel Moskwa. Orthodoxe kathedraal

Op een groot open plein ligt een witte orthodoxe kathedraal op ons te wachten. Hij is nog niet helemaal af, met name het interieur moet nog afgewerkt worden. Dat doet verder geen afbreuk aan de immense afmetingen van het bedehuis, na de nieuwe kathedraal in Moskou moet dit in grootte de tweede orthodoxe kerk van de wereld worden. Het doet me sterk denken aan een moskee, een indruk die versterkt wordt door de enorme koepel die op die van de Aya Sophia in Istanbul lijkt. De iconostase is al geplaatst en mag er wel zijn. Ik blijf niet te lang in de kerk hangen en zonder me van de groep af om op een terras van lekkere cappuccino te genieten (De koffie op de vele terrassen in de Balkan is over het algemeen van prima kwaliteit, dit dankzij de espressomachines van Italiaanse makelij.) . Het is niet alleen de hang naar cafeïne die me naar het terras drijft, maar ik ben ook de eindeloze reeks jaartallen waarmee de gids ons om de oren slaat meer dan zat. Kalemegdan: uitgebreide fortificaties

Onze volgende stop is de uitgestrekte vesting op een rots boven de rivieren, de zogenaamde Kalemegdan. Daar ben ik al eens eerder geweest. Aan de voet van de fortificaties liggen basketbalvelden waar ik in 1973 met een reisgenoot een vriend­ schappelijk partijtje tegen Joegoslaven speelde: we werden toen op een smadelijke nederlaag getrakteerd. Op het uiterste punt ontvouwt zich een panorama van de voorsteden met eindeloze woonflats aan de overkant van de rivieren. Op het uitzichtplatform worden de toeristen uiteengejaagd door een politieke hotemetoot, gestoken in een grijs kostuum met stropdas, omringd door veiligheidsagenten in burger, de zogenaamde oortjes. Het schijnt dat Joego’s goed zijn in dit soort taken waarbij 133

wapens gedragen mogen worden. Een argeloze reisgenoot wordt zelfs gefouilleerd. Loos alarm, hij blijkt geen pistool onder zijn hemd en op zijn lichaam te dragen maar een fles drinkwater. Ik blijf een uurtje in de schaduwrijke park rondhangen, anderen proberen te voet nog iets van het centrum te verkennen. Na zessen volgt een hergroepering, waarna de terugtocht naar ons hotel in Novi Sad wordt aanvaard. Dag 5

SERVIË / NIS Schedeltoren in Nis We zijn inmiddels vier dagen onderweg. De vijfde dag staat in het teken van kilometers vreten. Achter Belgrado wordt het landschap wat meer gevarieerd. Het uitgesproken landbouwkarakter van de Vojvodina maakt plaats voor een landschap van bossen, weiden en heuvels. ’s Middags bereiken we de grote stad Nis, in Romeinse tijd een belangrijke nederzetting in de provincie Dacia. We bezoeken er de zogenaamde Schedeltoren, waar we op een ietwat amateuristische wijze worden ontvangen. Het blijkt om een toren te zijn waarin de Turken de schedels van duizenden gevallen Serviërs ingemetseld hebben. Daaromheen is weer een nieuwe toren gebouwd. Gezien de open plekken in het pleisterwerk hebben onverlaten of gewoon souvenirjagers enkele schedels “gelicht”. Daarna hebben we meer dan een uur tijd om te lunchen. Aan de rand van de weg liggen typisch Turkse winkeltjes, even verderop is een straatmarkt aan de gang. Ik waan me wat geur en sfeer betreft terug in een rustig Anatolisch stadje. Ik probeer met wat Turks te communiceren, maar dat lukt niet. Sommige van de marktkooplui (met name jongere vrouwen) spreken zowaar een woordje Engels, geleerd op school. Op een groot open plein met veel groen is het vergeven van beschaduwde terrassen. Ik zit er zo gezellig met een reisgenoot te keuvelen dat we de lunch helemaal vergeten. Op het nippertje kunnen we net voor vertrek nog een heel brood en water inkopen, wel een zeer karige maaltijd.

MACEDONIË / SKOPLJE Soepele grensovergang

De Servisch­Macedonische grens vormt geen obstakel. De golvende heuvels hebben plaats gemaakt voor bergen. Een kloof voert ons naar een dal waar de vroegere federale staat Macedonië begint. Het is nu een zelfstandig land en heeft zich heel behendig buiten de burgeroorlog weten te houden, hoewel het landje zelf ook een heel gemengde bevolking heeft. Met name Albanezen eisen meer zelfbeschikking, per slot van rekening maken ze ongeveer eenderde van de bevolking uit. Officieel heet het land nu FYROM (Former Yugoslavian Republic of Macedonië), alleen Macedonië mag niet van de Grieken. Beide landen claimen namelijk dat Alexander de Grote een van hun nazaten is. Griekenland gooit als het om eer gaat wel vaker de kont tegen de krib, als zodanig is het zo langzamerhand een van de minst betrouwbare EU­partners geworden. Hoewel, ten aanzien van hun resolute, afwijzende standpunt over een mogelijke toetreding van 134

Turkije tot de EU kan ik wel enig begrip opbrengen, zij het op andere dan nationalistische gronden. Gids voor drie dagen

Even voor Skopje stapt de aan ons toegewezen gids de bus in. Het is een ietwat gezette jongeman, Darko geheten, die ons drie dagen gezelschap blijft houden. Ik ken hem al, want door toeval heb ik als voorbereiding op deze reis de website van zijn reis­ organisatie bekeken. Darko dirigeert de bus naar ons hotel Bristol in het centrum van Skopje, vlakbij de puinhopen van het vroegere station gelegen. Na de catastrofale aardbeving van 1962 is Skopje bijna helemaal herbouwd, maar echt modern kan ik de stad niet noemen. Alleen de gebouwen van na 1990 zijn duidelijk van een meer eigentijdse, westerse architectonische snit. Hotel: oude, maar vergane glorie

We eten laat die avond, de maaltijd is een beetje aan de karige kant. Ik sla het toetje over en trek de stad in, want daar is het te doen. Er is niet direct sprake van mensenmassa’s, maar druk is het wel. Vooral jonge mensen al of niet met kinderen flaneren langs de brede straten met moderne winkels. De meeste zijn netjes gekleed en zien er gewoon redelijk welvarend uit. Van de gevreesde oostblokmisère is eigenlijk weinig te bespeuren. Ik beland op het grote, open Macedonia ­ plein dat grenst aan de rivier de Vardar met de Romeinse brug. Op een van de vele terrasjes schuif ik aan bij een groepje reisgenoten. Dan blijkt ook dat veel van de deelnemers aan deze reis afkomstig zijn uit het onderwijs. Ik ben daarvan de enige die nog op school aan het werk is. De meeste zijn er met vervroegd pensioen uit kunnen treden. Onvoldoende faciliteiten

Pas rond half twaalf zoek ik mijn bedompte kamertje in hotel Bristol weer op. Het is er broeierig warm; de kamer heeft geen airco. Dat is tot daar aan toe, per slot van rekening is het maar een driesterren toeristenhotel. Maar ook een eenvoudige fan of ventilator ontbreekt. Ik maak een lijstje met onvolkomenheden / gebreken in dit hotel: zoemende tl­buis die later bezwijkt, wc die door blijft lopen, douchebak die lekt en de badkamervloer doet overstromen, geen kapstok, twee kapotte leeslampjes, de aan­ en uitknop van de tv moet ik met een lucifer vastpinnen, de toiletpapierhouder is onbereik­ baar als je op de wc­pot zit, de afstandbediening van de tv werkt niet (batterijen op? Nee, gestolen…). Maar ook: zes handdoeken voor mijn eenpersoonskamer…. Dag 6

Ochtendwandeling door Skopje Als ik de volgende ochtend op de aangegeven tijd wil gaan ontbijten, blijken de tafels nog niet gedekt. Er is genoeg personeel, maar blijkbaar hebben die nog iets anders te doen. We gaan vandaag laat van start, pas om half tien. We maken een stadswandeling die bij

135

het centrale station met tal van monumenten en een museum begint. Het skelet van het gebouw, dat in 1963 door de aardbeving verwoest werd, steekt luguber met een tekst van maarschalk Tito de hemel in. Een achtergebleven wagon vol graffiti geeft nog wat kleur aan de site. Daarna richten we onze schreden naar het centrum, waar we allerlei manshoge beelden op het trottoir negeren, op dat van de Nobelprijswinnares Moeder Teresa na. Zij is een Albanese Macedonische, ook Engel van Calcutta genaamd. De plaats waar zich haar geboortehuis ooit bevond is op de straat gemarkeerd. Na nog een saluut gebracht te hebben aan een plaatselijk held met zijn gedenkteken (waarbij we het nabij gelegen parlement volkomen over het hoofd zien, o wat is dat gebouw lelijk…) begeven we ons naar de Turkse wijk aan de overkant van de rivier. Gids Darko vertelt over de gruweldaden van de Turkse bezetters, maar vergeet te vermelden dat de Balkanners ook bepaald geen lieverdjes waren. Het is weer warm vandaag, het kwik kruipt langzaam richting vijfendertig graden. De Sveti Spas – kerk

Vlak bij de ruïnes van het door de aardbeving volledig verwoeste kasteel ligt het ommuurde Sveti Swan­complex. Het kerkje ligt wat lager en maakt een vertrouwelijke intieme indruk. Het beeldhouwwerk en de schilderingen van de iconostase zijn werke­ lijk schitterend. We worden opgevolgd door een groep Japanse (of Koreaanse, of Chinese?) toeristen, daarover bestaat in de groep twijfel. Zelfs de van huis uit Chinese Lau Lau kan over de identiteit van onze reiscollega’s geen uitsluitsel geven. Er is ook nog een museum te bewonderen, waarin aan de hand van foto’s, kaarten, wapens en document de heldendaden van besnorde Macedoniërs in traditionele kledij of ouder­ wetse westerse pakken met stropdas worden bewierookt. Ik vind er niets aan. Nationaal Museum

Een steenworp verderop ligt echter een echt museum, een tamelijk nieuw gebouw met verschillende afdelingen: archeologisch, historisch, antropologisch, etc. Ik volg de rondleiding niet, maar bekijk een en ander op eigen houtje. Dit bevalt me een stuk beter dan die nationalistische humbug bij het kerkje, hoewel ik er wel wat erg veel nationale kostuums uit alle Macedonische windstreken tentoongesteld worden. Als de groep vertrekt voor weer eens een gezamenlijke lunch blijf ik achter om me te verdiepen in de Grieks–Romeinse expositie. Die werd tijdens de rondleiding overgeslagen: waarom eigenlijk? De Turkse bazaar

Bij wijze van lunch bestel ik soep en thee op een geïmproviseerd straatterras midden in de Turkse wijk. Een lieftallig kleutermeisje vertelt me ellenlange verhalen in een voor mij volkomen onverstaanbare taal. Ik moet een onwaarschijnlijk laag bedrag afrekenen bij een kelner die wat Engels van CNN en de BBC opgepikt heeft. Een groepje grijsaards met baarden zit op krukjes zoete thee te drinken, ze groeten me in het Turks. Ik maak een praatje met hun: “Waar kom ik vandaan? Hoe lang blijf ik? Bevalt het me?”, en 136

dergelijke small talk meer. In Turkije zou men naar mijn aantal kinderen geïnformeerd hebben, er voetstoots van uitgaande dat ik getrouwd ben (wat dus niet zo is). Om hun de ogen uit te steken antwoordde ik daar wel eens dat ik tien kinderen had, waarvan acht zonen die allemaal dokter of ingenieur geworden waren. Wat waren ze dan jaloers! Veel goud- en zilversmeden

Ik zit hier in de wijk van de schoenlappers, koperslagers, kebabverkopers en andere kleine neringdoenden: er is geen toerist te bekennen. Wel toeristen tref ik aan in de beter onderhouden straatjes waar de juweliers, goud­ en zilversmeden hun spulletjes aanbieden in piepkleine winkeltjes. Het grootste en best onderhouden huis behoort tot mijn verbazing toe aan de Turks–Macedonische Partij: ze zijn hier dus toch op weg naar de democratie. Er zal dan ook wel een partij voor de veel grotere Albanese minderheid bestaan. Om in dit land te kunnen regeren kan coalitievorming niet uitblijven, want de Macedonische meerderheid is politiek gezien ook zeer verdeeld. Trendy design café

Aan de “Turkse” oever van de rivier liggen de ietwat duurdere restaurants zij aan zij, maar ik besluit naar de moderne stad terug te keren. In een trendy design café met coole muziek op de derde etage van het winkelcentrum blijf ik een uurtje loungen met koffie, vruchtensapjes en ijs bij de hand. Buiten brandt de zon er ongenadig op los. De shopping mall heeft veel boetiekjes, maar die hebben weinig klanten. In een supermarkt vul ik voor thuis mijn voorraad exotische pakjes soep aan, de spinaziesoep is een van mijn favorieten. In een internetcafé haal ik mijn e­mail op en surf wat op het net. De dienst blijkt daar gratis te zijn, op die manier wil de regering computergebruik bij de burger stimuleren. Goed idee lijkt me dat, zeker gezien het feit dat een computer met internetaansluiting voor veel mensen hier nog te duur is. Openbare sportmanifestaties

Ik sla het avonddiner over, als het erg warm is heb ik nooit zo veel honger. (De volgende dag verneem ik van veel reisgenoten dat betreffend diner het absolute dieptepunt van al onze maaltijden was geweest.) De avond breng ik verder door op het centrale plein, waar een compleet circus van demonstratiesporten plaats vindt. Het zijn vooral gevechtssporten zoals judo, schermen, karate, kendo en zo die de jeugd moeten aantrekken. In de boksring gaat het er fanatiek aan toe. Voor kleuters is er zelfs een mini­tenniscourt aangelegd. Gids Darko licht later deze festiviteiten toe. Het was namelijk 10 juni, de vastgestelde datum dat de grote zomervakantie van de scholen begint. Het is dan een soort nationale feestdag. De school begint weer op 1 september, behalve als die datum in een weekend valt. Tweeëneenhalve maand vakantie, dat zijn elf weken! In Nederland gaan stemmen op om de vakantie van 6 / 7 weken met een week (of zelfs meer) in te korten. Weer een hobbel binnen toekomstig verenigd Europa om glad te strijken. 137

Dag 7 Een wijnfabriek Om negen uur ’s morgens verlaten we Skopje en rijden we het binnenland in. In het grootste wijnproducerend gebied van de Balkan staat vervolgens een rondleiding in een wijnfabriek met bottelarij op het programma. Daar pas ik voor; samen met een andere dissident neus ik wat rond in de omgeving, onder andere bij een modern theaterachtig gebouw dat een sporthal blijkt te zijn. Daar hebben ze dus wel geld voor hier.

PRILEP

Die eeuwige gezamenlijke lunches Een tweede stop volgt in de stad Prilep. Daar gaat Darko ons voor naar een volgens hem goed restaurant om de lunch te gebruiken. Als doorgewinterde reizigers kennen we die praktijken onderhand: hoe groter de groep eters, hoe meer commissie voor de aanbrenger, in dit geval de gids dus. Sommige chauffeurs hebben hier ook een handje van. Enfin, ook hier pas ik voor. Honderd meter verderop ligt een straatje vol knusse eettentjes en restaurantjes met koele terrasjes, menu’s te kust en te keur en waar­ schijnlijk veel goedkoper ook. Nauwelijks wachttijden, geen problemen met afrekenen, alle vrijheid om te gaan en te staan waar en wanneer je maar wilt. Voor de luttele som van € 2,50 smul ik van een pittig goulashsoepje en een pizzapunt op een gezellig terrasje. Plattelandsstadje Prilep, de moeite waard

De resterende tijd neem ik te baat om het stadje in ijltempo te bekijken. Het is best de moeite waard: mooie klokkentoren, sfeervolle markt, aardige winkelstraatjes met beeldhouwwerkjes, groen parkachtig plein met fontein, ruïne van een moskee en medresse (aardbeving of oorlogsgeweld, daar kom ik niet achter; de minaret is wel gespaard gebleven). Samen met andere niet­lunchers ben ik op tijd terug bij de bus, maar het duurt een half uur voor de grote groep lunchers arriveert. Een doorn in mijn oog, want zo is dat al vaker voorgekomen en ik reageer dan ook kribbig tegen de chauffeur. Daarna houdt men zich gelukkig beter aan de afspraken. Waarschijnlijk ben ik te veel individualist om probleemloos in dit soort groepsreizen te kunnen functioneren, het zij zo. Orthodox klooster tegen berghelling

Na de lunchstop bezoeken we een orthodox klooster waarvan me de naam ontschoten is. De bus mag de berg niet op, dus we moeten te voet naar boven. Niet iedereen is daartoe in staat, daarom wordt er een drietal taxi’s gecharterd. Vol goede moed begin ik aan de steile wandeling, maar halverwege haak ik toch maar af met zere knieën en krakend heupgewricht. Ik maak foto’s van de grillige rotsformaties en dwaal af naar het pastoraal aandoende dorpje met balkende ezels en weggetjes vol koeienflaters en paardenvijgen. De agrarische bevolking staart me niet­begrijpend aan: “Wat heeft die vreemde snuiter 138

hier te zoeken? Het klooster ligt daarginds, hier is niets te zien”, zie je ze denken. Ik pauzeer bij een alleraardigst dorpskerkje.

BITOLA

Hotel Molika op de Pelister – berg Na zessen bereiken we de plaats Bitola. We doorkruisen de stad en rijden het natuur­ park Pelister met bergtoppen tot 2600 meter hoogte binnen. Op ruim 1400 meter ligt ons hotel Molika, daar houdt tevens de weg op. Uitzicht over de al schimmige vlakte onder ons. De hellingen zijn bebost en voortdurend horen we vogels fluiten. Het hotel is van een goede standaard, hoewel het aan de buitenkant wel eens een onderhoudsbeurt kan gebruiken. Vlakbij liggen skihellingen, enkele maanden geleden beoefende men hier nog wintersport. Het diner is van uitstekende kwaliteit. Daarna maak ik nog een korte avondwandeling tot het avondduister invalt. Dag 8

Grieks-Romeinse stad Hercanulea in Bitola De volgende morgen begeven we ons allereerst naar de archeologische opgravingen van de stad Hercanulea, die vanaf de 4de eeuw voor Christus verschillende culturen gekend heeft: Macedonisch, Grieks, Romeins en tenslotte Byzantijnse. Van die laatste periode zijn nog mooie mozaïeken opgegraven. We mogen op het terrein geen foto’s maken, maar dat moet je tegen Nederlanders niet zeggen, die doen zoiets gewoon toch. Op en rondom het terrein sjouwt een leger van loonarbeiders met halfvolle kruiwagens rond, ze komen ongemotiveerd over en vervoeren het zand en de keien op hun dooie akkertje. Toch krijgen ze volgens de gids naar plaatselijke begrippen behoorlijk betaald. Als excuus voor hun trage werktempo geldt natuurlijk dat het in de ochtend al bijna dertig graden is. Een Italiaanse archeoloog is met een kwast een vondst aan het ontbloten. Hij vraagt me in het Engels of wij in Nederland ook dergelijke opgravingen kennen. Ik antwoord bevestigend en denk daarbij aan o.a. de Thermen van Noviovallum (Heerlen). In een klein museumpje kunnen we nog wat vondsten bewonderen, naast ceramiek staan er ook beeldjes en dagelijkse gebruiksvoorwerpen. Franse militaire begraafplaats

Op weg naar het centrum doen we nog een oorlogskerkhof aan. Duizenden in WO I gesneuvelde Franse soldaten liggen in lange rijen begraven. Ik wist niet dat Frankrijk in deze contreien oorlog gevoerd heeft. Een groot deel van de gevallenen was moslim en afkomstig uit de Noordafrikaanse koloniën Algerije en Marokko. Ik luister niet naar de tekst en uitleg van de lokale gids, maar probeer nog wat couleur locale op te doen buiten de begraafplaats, vergeefs.

139

Saluut aan de grote Atatürk Een volgende stop is het Stedelijk Museum, alleen de afdeling waarin Atatürk, de vader Aller Turken, geëerd wordt is voor publiek opengesteld. De andere afdelingen zijn wegens renovatiewerkzaamheden gesloten. Mustafa Kemal, de echte naam van Atatürk, heeft in Bitola de militaire kadettenacademie doorlopen, hij is geboren in het thans tot Griekenland behorende Thessaloniki. Natuurlijk had deze als God vereerde Balkanturk voor bijna alle vakken een tien. Er zijn veel foto’s en originele documenten te bekijken. De lokale schijnzwangere gids spreekt voor een buitenlandse ongelooflijk goed Engels. Dat komt, antwoordt zij op een vraag mijnerzijds, omdat haar vader vloeiend Duits beheerst en haar moeder lerares Frans is. Het verband ontgaat me eerlijk gezegd een beetje. Opvallend is de aandacht die geschonken was aan het grootste wapenfeit van Atatürk, zijn “moment of glory”: de slag om de Dardanellen of wel Canakkale (zo heet ook de film hierover), waarin de Turken hun Engelse en Australische tegenstanders een vernietigende nederlaag toebrachten. De latere oorlogsheld Winston Churchill schijnt bij de geallieerden een dubieuze rol te hebben gespeeld. Levendige stad Bitola

Een wandeling door het centrum leert ons dat de stad Bitola ooit een belangrijke rol heeft gespeeld. De hoofdstraat (vertaald heet die “Broadway”) is omringd door mooi opgeknapte herenhuizen. We lopen de orthodoxe kathedraal binnen en staan versteld van zijn omvang. Erg mooi is de iconostase en de koepel van waaruit de pancrator ons ernstig aankijkt. Ook deze kerk lijkt meer op een islamitische moskee dan op een christelijke kerk. Ik verlaat de groep en verken de binnenstad verder op eigen houtje. Er liggen nog enkele moskeeën in de buurt, maar die zijn dicht. Over de rivier bevindt zich de Turkse bazaar. Daar eet ik een hapje, nou ja, zeg maar een bord vol. Ik kan geen weerstand bieden aan de pittige cevapici (gehaktrolletjes) die er geserveerd worden. Ik krijg er gezelschap van een reisgenoot, samen bekijken we nog een stukje van de stad en wisselen we euro’s om naar dinar. Enorme porties

Weer terug in ons hotel maak ik een korte boswandeling, maar de hellingen vallen me toch te zwaar, zodat ik na een half uurtje al terugkeer. Het diner die avond is vermeldenswaard, de gerechten zijn niet alleen uiterst smaakvol, maar de porties zijn zo groot dat de meeste mensen ze niet op kunnen krijgen.

OHRID Dag 9

Paaldorp aan oever meer Op weg naar Ohrid passeren we bergachtig terrein. Het is maar een korte rit en al gauw strekt het blauwe meer zich in al zijn uitgestrektheid voor ons uit. We rijden langs de oevers en stoppen bij een paaldorp voor een panoramische blik. Het toerisme is hier 140

sterk in opkomst, over enkele jaren zal het paaldorp ook wel beschikken over paal­ danseressen, zoiets hou je niet tegen. In een dorpje dat tegen de steile oever opgebouwd is wordt geluncht. Ik zoek een stil restaurantje aan de waterkant uit, met een grindstrandje van welgeteld twee meter. De vissoep (gesmokkelde forel uit Albanië?) met knapperig vers brood smaakt uitstekend. De prijzen liggen hier in het meer toeristisch georiënteerde Ohrid wat hoger dan in het binnenland, maar vergeleken met het West­Europese prijspeil kun je hier nog steeds voor een habbekrats eten. Ze accepteren er zelfs euro’s, maar ik verlang wisselgeld in Macedonische muntjes terug. Die spaar ik voor een verzamelaar. Ik bezoek nog de dorpskerk die omringd wordt door verwaarloosde graven waartussen katten op zoek zijn naar prooi. Klooster Sveti Naum

Tegen de grens met Albanië aan bevindt zich op een hoogte het kloostercomplex Sveti Naum. Dagjestoerisme viert hier hoogtij en de weg naar het klooster wordt omringd door souvenirkraampjes. We krijgen een rondleiding in het historisch belangrijke kerkje, de lang bebaarde gids oogt als een orthodoxe geestelijke, maar is gehuld in vrije tijdskledij. Zeer authentieke fresco’s zijn er te bewonderen, alsmede overblijfselen van een of andere heilige orthodoxe kerkvader. Buiten is het uitzicht fraai over het meer dat een van de diepste van Europa is. Een roeiboottochtje naar de bronnen van het meer / de rivier (?) ligt nog in het verschiet, maar daar doe ik niet aan mee. Onhandige ligging hotel

Ons hotel ligt aan de uiterste rand van de stad Ohrid, pal naast een van de zwaar bewaakte residentie van de president. Je kunt er zwemmen en er is een groot terras, maar daar is dan ook wel alles mee gezegd. Naar mijn gevoel liggen we te ver van het centrum af, zo’n vier à vijf kilometer. Verder is dit hotel wel in orde. Hoewel, de volgende dag in de namiddag heeft een complete Macedonische familie (3 generaties) het gazon pal onder mijn balkon in beslag genomen en geniet er luidruchtig van een uitgebreide picknick. Het hotelpersoneel kijkt de andere kant op. Dag 10

Een deskundige gids De hele dag staat in het teken van een bezoek aan Ohrid, hét toeristische hoogtepunt van Macedonië. De bus parkeert aan de rand van de stad, van daaruit is het nog een fikse wandeling langs de boulevard alvorens het historische centrum te bereiken. Onderweg pikken we het monument voor de Nederlandse schrijver Den Doolaard mee, geschonken door de Nederlandse KvK van Macedonië en goedgekeurd door de Ned. ambassade. Een lokale gids voegt zich bij ons, een sympathieke professor in de kunstgeschiedenis en directeur van een museum. Voor mensen die slecht ter been zijn regelt hij taxi’s. We beginnen bij de benedenstad; af en toe houden we halt waarna de prof zijn verhaal doet. Gelukkig houdt hij het meestal kort en krachtig in goed verstaanbaar Engels. In de Basilica Sveti Sophia blijven we wat langer hangen. De kerk is heel oud en staat 141

momenteel in de steigers. Als ik buiten een sigaretje rook zie ik een schildpad door het gras kruipen. Ook bij een authentiek papierfabriekje en andere kerkjes blijven we wat langer stil staan. Magnifieke iconengalerij

We beklimmen de heuvel om bij het theater uit te komen. Een groepslid uit Valkenburg plaatst zich midden in het theater en geeft een indrukwekkende aria ten beste. (Of gebeurde dit in het theater van Bitola?) Nog hoger tegen de helling ligt een religieus complex dat de beroemde iconengalerij herbergt. De geëxposeerde iconen zijn prachtig hersteld en zijn van een imponerende kwaliteit. Ook de kerk Sveti Demetrius is alleszins de moeite waard: hij is van boven tot beneden behangen met iconen of beschilderd met fresco’s. Er hangen echte juweeltjes tussen. Vanaf het binnenplein heeft men een mooi uitzicht op de stad, de baai en het meer. Basilica’s en orthodoxe kerkjes en kapellen

Een korte wandeling brengt ons helemaal naar de top, waar rondom de oude christelijke basilica opgravingen worden uitgevoerd. In het kerkje vindt net een huwelijks­ inzegening plaats. Een drietal tsiganes speelt opwindende volksmuziek aan de ingang. Een van de groepsleden kan zowaar de liederen meezingen en waagt zelfs een folkloristisch dansje. Het uitzicht over het hele meer is vanaf deze plek groots. Door dennenbossen dalen we af naar een kaap waarop heel idyllisch het kerkje van de heilige Johannes de Theoloog (in het Slavisch: Sveti Jovan) gelegen is. De weg terug naar Ohrid is te lang of te moeilijk, zodat er bootjes gecharterd worden om ons terug te brengen. De rondleiding eindigt op het grote centrale plein waar de gigantische Cyrillus door terrassen omringd worden. Lunchtijd is aangebroken en de groep verspreid zich, ieder gaat zijnsweegs. Bezichtiging van de oude stad

Ikzelf begin aan een zwerftocht door de oude stad. We hebben uren de tijd, pas om half zes komt de bus ons weer ophalen. Het is zondag en veel winkels zijn gesloten. Toch is het druk op straat en de terrassen stromen, zeker in de latere namiddag, vol. Het is vandaag weer bijzonder warm, reden om regelmatig een terrasje op te wippen om wat af te koelen met water en bitter lemon. Cappuccino’s gaan er bij mij ook altijd in: die zijn weliswaar niet erg koelend, maar wel lekker. In de Turkse wijk blijf ik wat langer hangen. De oosterse sfeer die zo kenmerkend is voor de bazaar in Skopje is hier afwezig. Ik zie traditioneel geklede moeders met hoofddoek zij aan zij met kortgerokte dochters door de straten flaneren. Ik klauter via een stelsel van trappen de dichtbebouwde heuvel op en geniet van de uitzichten. Onderweg bekijk nog enkele kleinere kerkjes die door schaduwrijke tuinen omgeven worden, een ervan heeft een intiem museumpje waar allerlei devotionele spulletjes worden verkocht. Ze proberen toch allemaal iets van het opkomende toerisme mee te pikken. Geheel onverwacht ontdek ik nog een strookje 142

strand waar zich alleen de lokale jeugd vermeit.Een twaalftal die­hards hebben het tot half zes volgehouden. Iedereen is op tijd terug bij de bus.

Folkloreavond Onze laatste avond in Macedonië staat in het teken van volksmuziek en folklore. Een groep van vijf muzikanten geeft op het hotelterras tekst en uitleg over de specifieke instrumenten die ze bespelen. Natuurlijk wordt er ook gemusiceerd en gaan de beentjes van de vloer.

ALBANIË Dag 11

Groene landbouwstreek Om negen uur gaan we op weg naar Albanië. Bij het plaatsje Struga nemen we afscheid van gids Darko die ons drie dagen lang bijgestaan heeft. Hij is echt een voorbeeld van een jonge, startende ondernemer in een land dat in opbouw is. We rijden langs de westoever van het meer van Ohrid. Een stukje landinwaarts ligt de grens met Albanië, waar we geen noemenswaardig oponthoud hebben. Al gauw na het passeren van de grens duiken we een diep groen dal in. Mijn eerste indrukken zijn dan ook positief: een vruchtbaar land klaarblijkelijk.

Naarmate we dieper in het land doordringen besef ik dat een vruchtbare bodem nog niet betekent dat de bewoners rijk zijn. De kleine percelen (het communisme kende hier blijkbaar geen kolchosen of staatsboerderijen) worden door noeste handarbeid bewerkt: greppels worden met de schop gegraven, hooi wordt met de hooivork geoogst en het onkruid wordt met schoffels gewied. Ik zie hier dan ook meer mensen op de akkers werken dan in vergelijkbare landbouwstreken van Nederland of Duitsland. Daar werpen gigantische landbouwmachines met brullende motoren stof op en verscheuren de landelijke stilte. Af en toe zie ik een krakkemikkig tractortje van lokale makelij voorbijtrekken, dat zijn de enige sporen van mechanisering op het platteland. Opvallend weinig auto’s in de dorpen. In de steden rijden meer auto’s rond, veel nog met de originele nummerborden uit Duitsland. Dat doet me denken aan het grapje hoe bezoekers aan dit land verwelkomd worden: “Welcome tot Albania! Your car is already here!” In een van die stadjes zie ik een bestelauto met de reclame van een bakkerij uit Dordrecht nog op de zijkant. Een land in het defensief

Een ander opvallend fenomeen in dit voor ons westerlingen nog vrij onbekend land zijn de met beton overdekte schuttersputjes. Het zijn kleine bunkertjes die zich als egels of schildpadden in de nabijheid van strategische punten bevinden. De schietopeningen zijn steeds naar de buitenlandse vijand gericht. De vroegere dictator Hoxha moet wel aan een bepaalde vorm van paranoia geleden hebben, achter elke struik vermoedde hij een overvaller. Verspreid over het hele land waren destijds ook wapendepots gevestigd, maar die bestaan niet meer nadat die de opstandige bevolking geplunderd waren. Niet 143

geheel onbegrijpelijk dat daarna een golf van criminaliteit het land teisterde. Er zijn meer dan een half miljoen van die bunkertjes gebouwd, maar vele zijn inmiddels gesloopt of hebben een andere bestemming gevonden, bijvoorbeeld als veestal, opslagplaats of schuilhut. Huizen in aanbouw

Een ander opvallend verschijnsel zijn de huizen in aanbouw. Zelfs in de kleinste dorpjes duiken woningen in diverse staddia van bouw op. De bewoners bouwen zo’n huis zelf met behulp van familie, vrienden en kennissen. Het geld wordt gefourneerd door familie in het buitenland (veelal Italië en het aangrenzende Griekenland, maar ook Nederland en Duitsland) die daar hun geluk beproefd en gevonden hebben. Blijft de geldzending uit, dan stokt ook de bouw. Het resultaat is vaak verbluffend: ware herenhuizen en kapitale villa’s als paleizen verrijzen tussen de schamele woninkjes van de dorpelingen die de pech hebben geen vrijgevig contactpersoon in het buitenland te hebben. Daarbij dient aangetekend te worden dat de voornoemde paleizen vaak gebouwd worden door de bazen van criminele bendes die hun illegale inkomsten op deze manier ongestraft kunnen witwassen. De Albanese maffia houdt zich vooral bezig met smokkel (sigaretten!), prostitutie en het daaraan gelieerde mensensmokkel en drugssmokkel. Hoe dan ook, al die bouwactiviteiten geven aan dat er in de staat Albanië economische beweging vooruit aan het ontstaan is. Sommige economen gebruiken de mate van bouwnijverheid als meetpunt voor economische vooruitgang. In een land met stagnatie en recessie wordt niet gebouwd. Het stadje Elbasan

We stoppen voor een lange lunchpauze in een van de grotere steden, Elbasan, in het midden van het land gelegen. Het is er opvallend druk op straat. In de ietwat kale parken (bomen gebruikt voor brandhout in de winter?) zijn alle bankjes in de schaduw bezet, de vele terrassen zijn ook goed bezet, meestal door slanke jongemannen met sterke baardgroei en duistere blikken. In de achterafstraatjes tref ik bedompte theehuizen aan die zich ook in Turkije hadden kunnen bevinden. De brede hoofdstraat wordt omzoomd door haveloze woonflats, de onderverdieping is in gebruik als café, restaurantje of winkel. Alleen al in deze straat tel ik vier bruidswinkels: trouwen al die Albanese vrouwen in het wit? Iets verder van het centrum staan dichtbevolkte huurkazernes van tien hoog in verregaande staat van ontbinding. In Nederland zouden die al lang tegen de vlakte zijn gegaan. In de stegen en sloppen vindt markt plaats. Het lijkt meer op een rommelmarkt met vooral tweedehands kleren en schoenen van bedenkelijke kwaliteit in de kraampjes. En soms staan er als parels tussen de zwijnen flitsende moderne gebouwen, meestal behorend tot een bank of andere financiële instelling.

Mensen niet opvallend anders 144

Ondanks al die tekenen van verval vind ik dat de meeste mensen er netjes bijlopen. Ook de meisjes en jonge vrouwen zijn goed gekleed en hebben een zelfbewuste blik in de ogen. Natuurlijk, sjofele figuren tref je er ook aan, maar per slot van rekening hebben we die ook in Velsen, Vlissingen of Veendam. Ik zie eigenlijk weinig verschil met de volkeren die we zojuist verlaten hebben: de Serviërs en de Macedoniërs. Veel mensen zien er Italiaans uit, wat historisch gezien ook kan kloppen. Ook cultureel is Italië het gidsland voor de doorsnee Albanees. In dat land zijn de illegale Albanezen zo langzamerhand tot een nationale plaag geworden, hoewel illegale spotgoedkope Albanese dienstmeisjes en poetsvrouwen uiteraard bij de klagende middenklasse zeer in trek blijven. Als ik koffie drink op een terras word ik in het Italiaans aangesproken, gelukkig kan ik me daarin een beetje redden. Bij het afrekenen weigert de ober mijn geld. Misschien wil hij dat ik in euro’s betaal, denk ik, en bied hem die aan. Nee, hij weigert pertinent dat ik voor de koffie betaal. Gratis koffie in een bankroet land? Dat moet nog kunnen! En ja dus, het kan. Even de kust aandoen

Vanaf Elbasan kunnen we rechtstreeks naar de hoofdstad Tirana rijden, maar we moeten dan een bergpas over die de bus niet kan passeren vanwege haar lengte: de haarspeldbochten van de 20% helling zijn te kort. Dat betekent een omweg via de havenstad Dürres aan de kust. Daar zijn we dan beland in de kustvlakte die veel dichter bevolkt is. De haven is letterlijk de poort naar het buitenland, maar ook de plek waar alle importgoederen Albanië binnenkomen. We doorkruisen een voorstad met grote, luxewoningen in aanbouw; economisch gaat het de bevolking hier voor de wind, maar dat is slechts schijn. We nemen de autobaan of wat daarvoor door gaat richting Tirana, maar vlak voor de hoofdstad buigen we naar het noorden af. Tijd om Tirana te bezoeken hebben we dus niet. Jammer, ik had er graag eens een kijkje genomen. Verder gaat het richting Montenegro. Ik lunch met een groepje dissidenten in een hotelrestaurant dat bijzonder weelderig is ingericht. Het straalt een en al luxe uit. Waar halen ze dat geld vandaan? De obers spreken er alleen Italiaans. Bijna overal in Europa is zo langzamerhand Engels de tweede vreemde taal geworden, maar in Albanië kennelijk niet. We bereiken later op de middag het Sködder–meer, het grootste meer van de Balkan. De grens met Montenegro loopt er dwars doorheen. Hier beginnen ook weer de bergen die in Montenegro hun hoogtepunt bereiken. Rondom het meer bevinden zich wetlands, moerassen zo u wilt. In het voorjaar stijgt de waterspiegel van het meer door al het smeltwater met enkele meters zodat steeds opnieuw de laaggelegen oevers worden overstroomd. Goed voor de watervogels in ieder geval.

Algemene indruk 145

Mijn indrukken van Albanië zijn niet direct ongunstig. Het land van de “Witte Bergen” (letterlijke betekenis van de naam Albanië) kruipt duidelijk uit een diep dal omhoog. Ik ben me ervan bewust dat ik maar een heel klein gedeelte van het land gezien heb, maar het lijkt me voldoende om er een voorlopige mening op na te houden. Het zal nog vele jaren duren voor dit land rijp is voor de EU, maar wie weet? Tenslotte heeft men notoir corrupte landen als Roemenië en Bulgarije ook zonder al te veel plichtplegingen als lid aanvaard. Van de islam als dominerende godsdienst heb ik weinig gemerkt. In mijn woonplaats Roermond lopen meer gesluierde en gehoofddoekte moslimvrouwen rond dan in bijvoorbeeld Elbasan, een vergelijkbare plaats. Hoe dat zit op het echte platteland en in de bergen kan ik echter niet beoordelen. De Turkse invloed is er wel nog goed zichtbaar, met name in de theehuizen en straatmarkten.

MONTENEGRO

Dag 11 (vervolg) Grillige rotsformaties Het loopt al tegen zessen als we Montenegro binnenrijden. We verlaten het meer en scheren westelijk langs de hoofdstad Podgorica in de richting van de bergen. Onderweg stoppen we nogmaals voor een uitzicht over het meer. In de verte zijn nog net twee identieke conusvormige bergjes zichtbaar. Ze liggen naast elkaar en worden door de plaatselijke bewoners “Sophia Loren” genoemd. We bereiken een grandioze bergwereld, niet zo hoog liggend, maar vooral imponerend door de ruigheid ervan. Het is alsof de bergen door een reus met een moker tot gruzelementen geslagen zijn, alle rotsen zijn gekliefd en gebarsten. De verweerde rotsformaties zijn door de erosie grillig gevormd. Ze zien er grijs uit, anders dan de naam Crna Gor – Montenegro ( Zwarte Bergen) doet vermoeden. Het is echt een land voor guerrillastrijders; er zijn duizenden mooie plekjes om je voor de vijand te verbergen of om hem in een hinderlaag te lokken. Het is de Turkse legerscharen nooit gelukt om dit gebied volledig in handen te krijgen. Een gevleugeld gezegde in dit land luidt als volgt: “God gaf Montenegro rotsen, de Montenegrijnen maakten er helden van.”

MONTENEGRO / CETINJE Late aankomst in Cetinje We verkennen het land vanuit de vroegere hoofdstad Cetinje. Deze stad van net 20.000 inwoners ligt verscholen in een kom tussen de bergen. We hebben een groot hotel met de allure van een 4*­hotel, maar waar toch een en ander aan ontbreekt. Zo weigert de kleine, trage lift enkele malen dienst en blijft met gasten erin ergens tussen twee etages steken. Het hotel telt 250 kamers, maar de twee liftjes zijn hier niet op berekend, volstrekt onvoldoende. Op enkele goedkope pensionnetjes na is het de enige fatsoenlijke overnachtingsmogelijkheid in de stad. Na het diner zoek ik het terras op waar ik gewoon met euro’s kan betalen. Montenegro heeft geen nationale munt meer, maar is na toestemming van de EU overgestapt op de euro. Een duidelijkere sollicitatie naar het lidmaatschap bestaat eigenlijk niet. Eindelijk op mijn kamer een tv die ook buitenlandse

146

zenders biedt. Toch blijf ik hangen bij een Servisch kanaal waar een film over een Servische sluipschutter getoond wordt. Hoewel ik er niets van versta kan ik de plot wel volgen. Voor mij is het een actueel thema nu ik in het voormalige Joego–Slavië rondreis. Dag 12

Herenhuizen en ambassades Bij het ontbijt word ik verrast door reuzenworsten die op me liggen te wachten. Jammer genoeg smaken ze naar niets. Ik ben gek op worst, maar de volgende keer laat ik ze gewoon liggen. We worden afgehaald door een nieuwe gids, Rade genaamd. Hij spreekt heel expressief Engels, maar gaat grammaticaal herhaaldelijk in de fout, wat overigens niet storend is. We gaan te voet het stadje verkennen, het hotel ligt aan de rand ervan. We bekijken het centrum met zijn negentiende­eeuwse bebouwing, zijn herenhuizen, ambassades en paleisjes met belangstelling. Ook hier wil men de toerist waar voor zijn geld bieden: de geveltjes zijn opgeknapt en hebben een frisse laag verf gekregen. In 1979 vond hier een aardbeving plaats, wat tot enige verwoesting geleid heeft. Bijna honderd mensen kwamen bij die ramp om. Na drie kwartier dirigeert Rade ons naar het lokale museum. Ik heb echt geen zin in een rondleiding door een muf gebouw terwijl het buiten heerlijk weer is. Ik heb een tijdje voor mezelf en parkeer me op een terras voor cappuccino. Het afgesproken half uurtje loopt uit tot een uur en nog steeds geen groep te zien. Ik besluit dan maar weer eens op eigen gelegenheid verder te gaan. Ik bezichtig het klooster aan de voet van een berg; de Biliard, een gebouw waar een grote maquette van Montenegro staat en nog een vrijstaand kerkje met eromheen grafzerken en authentieke Grieks – Romeinse zuilen. Het monument van Danilo

Na enig aarzelen ga ik toch de berg omhoog, ik heb gezien dat er boven op de top een monument ligt waar ik nieuwsgierig naar ben. Ik doe het op mijn gemak. Na elke twintig, dertig meter gun ik mijn knieën rust. Om me heen fluiten de vogels aan een stuk door, vlinders fladderen vrolijk om me heen, eekhoorntjes kijken me verbaasd aan. Op een gegeven moment steekt een soort stekelvarken traag de weg over. Het rumoer van de stad vervaagt naarmate ik hoger kom. Boven op de berg bevindt zich onder een open koepeltje het monument ter nagedachtenis aan bisschop Danilo uit de zeventiende eeuw, weinig interessant als je de geschiedenis niet kent. Vanaf de top zie je duidelijk hoe het stadje precies in een kom gesitueerd ligt. Een man met ontbloot bovenlichaam loopt al prevelend een uitgesleten aarden pad op en af. Gezien zijn leeftijd vermoed ik dat hij wat Russisch spreekt, dus ik vraag hem wat hij aan het doen is. Hoewel ik hem niet helemaal kan volgen, maakt hij me duidelijk dat hij boete moet doen voor iets slechts dat hij gedaan heeft. Hij moet nog 36 rondjes van de in totaal 200 die hem opgelegd zijn. Ik blijf niet al te lang op de top, bergaf gaat vliegensvlug zonder te stoppen. Ik passeer nog een soort openluchttheater (nieuwerwets), tref ineens souve­ nirkraampjes aan buiten de stad, maar wel in de buurt van de busparkeerplaats. 147

Dag 12 (vervolg) Indrukwekkend panorama Om half twee vertrekt de bus naar Budva. Hemelsbreed ligt dat niet zo ver van Cetinje af, maar in werkelijkheid duurt de rit nog wel even. We moeten namelijk eerst de bergen door en dan min of meer steil omlaag naar de Adriatische kust. Het wordt een prachtige rit met overweldigende uitzichten, duizelingwekkende diepten en vele haarspeld­ bochten waar Gijs de chauffeur al zijn vakmanschap moet aanspreken. Dat lukt hem best, hij is zeer ervaren. Bij de afdaling naar Budva en de zee scheren paragliders aan ons voorbij. De klippen zijn hier bijna 1000 meter hoog, ideaal dus voor deze gewaagde sport.

BUDVA

Toeristisch Budva Budva is een toeristenoord van de eerste orde. De kern ervan wordt gevormd door de voor 80% ommuurde oude stad. Pal erlangs ligt een klein strand met blote luierende mensen, ik kan dit strandvertier niet goed rijmen met historische cultuur, maar laat ik niet zeuren. Wie betaalt (de toeristen), bepaalt (de toeristen dus). Ik heb al vele van dit soort oude stadjes gezien en ik blijf er enthousiast over. Het staat op de Unesco­lijst en dat betekent dat het goed onderhouden is. Ik tref er eigenlijk geen enkele dissonant aan. Ik verlies al gauw de gids en de groep uit het oog en zoek mijn eigen weg door het doolhofje van stegen en pleintjes. Er is bepaald geen gebrek aan terrasjes of restaurantjes en die zien er dan ook allemaal sfeervol en uitnodigend uit. Met reisgenoot M. blijf ik op een idyllisch pleintje onder de parasols plakken. Van visserseiland tot hoteleiland

Voor we naar Cetinje terugkeren rijden we door naar het eiland Sveti Stefan, zo genaamd naar de kerk die er ligt. Het is een eiland dat vroeger door vissers werd bewoond, maar sinds er hotels zijn neergestreken is het een duur toeristenoord geworden. Gezegd moet worden dat die hotels de oorspronkelijke stijl van de bebouwing gerespecteerd hebben. We bezoeken het eiland niet, maar maken foto’s vanaf een uitzichtpunt. Een kilometer terug zijn we trouwens een kaap gepasseerd waar een Russische tycoon een zeven sterren (!)–hotel aan het bouwen is. De kust van Montenegro is fantastisch, maar als je er nog meer hotels en andere toeristische faciliteiten neerkwakt zal hij snel al zijn charme verloren hebben. Terug omhoog. Het duurt een hele tijd voor onze bus de steile hoogten overwonnen heeft. Gids Rade wijst ons nog op een hoge heuvel in de vorm van een piramide, maar tien minuten later ziet die heuvel er van een andere kant totaal anders uit. Protserig ex-Russische ambassadegebouw 148

Terug in de stad heb ik nog wat tijd over om op eigen onderzoek uit te gaan. Ik maak foto’s van het parlement en de voormalige Russische ambassade die nu als kunstacademie dienst doet. Afgedankte creaties staan in de tuin te verroesten. Op een verlaten terras, ik bevind me hier in een uithoek van het stadje, drink ik een lokaal biertje. De dienstdoende kasteleinse, een ietwat slonzige vrouw van in de veertig, vertelt me in gebroken Russisch dat de drommen toeristen het dit jaar laten afweten. Bij het diner valt me de snelle bediening op: nauwelijks heb je je bordje leeg of het wordt voor je neus weggekaapt. Willen ze ons zo snel mogelijk weg hebben om eerder naar huis te kunnen? Later op mijn kamer volg ik een toepasselijk voetbalduel: Servië – Italië. De Serven dwingen de Azzuri een verdiend gelijkspel af: 0 – 0.

KOTOR Dag 13

Monument op bergtop Vandaag gaan we stad Kotor bezoeken, maar eerst rijden we de berg van Ljoven op. Helemaal op de top ligt het mausoleum van een geliefde heerser. Om dat te bereiken moet ik toch nog een trap van 460 treden op, die klus kan ik niet meer klaren. Ik stel me tevreden met een cappuccino in het restaurant. Al afdalend (weer terug via Cetinje) maken we een lunchstop in een dorpje waar we de broodjes al besteld hebben. Ook stoppen we nog bij een bron met naar men beweert geneeskrachtig water. Nog steeds gaat het omlaag tot we zicht krijgen op de Adriatische Zee en de Baai van Kotor. Die lijkt wel op een Noorse fjord, de enige in het hele Middellandse Zee – gebied. De panorama’s zijn weer eens magnifiek. Jammer genoeg kan onze lange bus bijna nergens stoppen om foto’s te maken. Volgens de Europese richtlijnen moet onze chauffeur Gijs twee dagen rust houden, wat betekent dat we in een lokale bus de excursies maken en onze Krasbus werkloos in Cetinje moeten achterlaten. De nieuwe chauffeur Stoyko heeft gelukkig veel ervaring met de Montenegrijnse rijstijl. Al die hair pins zijn ook gefundenes Fressen voor de roekeloze Montenegrijnse kamikazerijders, zoals gids Rade ze noemt. De afstand waar onze bus een half uur voor nodig heeft, leggen zij binnen vijf minuten af. De ons omringende bergen met al zijn gespleten rotsen vind ik grandioos. De grijze tint van de bergen maakt hier en daar plaats voor een rossig­oranje kleur. Kotor, het Italiaanse Catarro

De Altstadt van Kotor is spectaculair. Ik verlies de groep al gauw uit het oog en dwaal zelfstandig door de verstilde stegen, beklim een vestingwerk, wandel over de ommuringen. In het stadje liggen verscheidene palazzi in Italiaans­Venetiaanse stijl. De Dienst voor Toerisme heeft gedegen werk afgeleverd door restauratie­ en onder­ houdswerkzaamheden te bevorderen. Van enige Turks­Ottomaanse invloed is geen sprake, evenmin als in Cetinje. De stad lijkt hier qua architectuur inderdaad veel op Venetië, maar dan zonder kanalen. Ik bezoek als enige de kathedraal die ik echter weinig opwindend vind. De kassa wordt er beheerd door een jongeman die lijdt aan het syndroom van Down. Hij doet het prima en spreekt zelfs enkele woordjes Engels! De 149

belangstelling van toeristische kant voor al dit fraais is echter tegenvallend: het is er helemaal niet druk. Het hoogseizoen moet nog komen, vertelt een ober me hoopvol. Het is weer warm vandaag, de zon brandt er meedogenloos op los. Geen groepsmaaltijd

Om half zes zijn we weer terug in Cetinje. Ik besluit het avonddiner over te slaan en eet zelf op een terras mijn geliefde cevapici, aangevuld met soep, brood, frites, groente en een toetje voor de luttele som van acht euro. Onder het eten flaneert de halve bevolking van het stadje voorbij: vrouwen arm in arm, skatende pubers, slenterende jongelui. Het komt allemaal erg relaxed en aangenaam over. Cetinje is niet echt een stad, het is meer een groot dorp. De goedgeklede meiden maken een pittige indruk op mij. Ik maak tenslotte nog een rondgang langs de verschillende vroegere ambassadegebouwen. De meest opmerkelijk zijn de Franse, de Italiaanse, de Bulgaarse, de Servische en de Russische ambassade. Tegenwoordig worden die veelal imposante gebouwen gebruikt als museum, academie, school of huist er een openbare instelling in. Voor ik terugkeer naar mijn kamer doe ik inkopen in een supermarktje waar ik door het behulpzame personeel uiterst vriendelijk word bejegend.

BOSNIË – HERZOGEVINA Dag 14 Koffie drinken in Trebinje

’s Morgens vroeg rijden we via Budva naar Kotor waar we de veerboot naar de overkant van de baai nemen. Daar liggen nog enkele bezienswaardige plaatsjes, onder andere Herzog Vin. We kiezen echter voor de nieuwe weg die ons rechtstreeks naar Bosnië voert. Vroeger moest men eerst een eind langs de Dalmatische kust via Dubrovnik rijden om Mostar te bereiken, dit gaat dus veel sneller en scheelt bovendien omdat we maar één douanepost hoeven te passeren. Al gauw loopt het tegen de middag en breekt de eerste stop aan en wel in het aardige stadje Trebinje. Het ligt in het Servisch gedeelte van Bosnië, maar daar merken we niets van. In een modern grand­café krijg ik de beste koffie van mijn hele reis geserveerd. Ik maak nog een ommetje naar de historische brug van waaraf je een mooi uitzicht op de stad en de omringende bergen hebt. In de sfeervolle Turkse wijk kan ik slechts een blik werpen, want de bus staat al weer te wachten. Iedereen is nu op tijd, dat dient speciale vermelding.

MOSTAR

Het beroemde Mostar Er volgt nu een bijzonder mooie weg door het ruige bergland, een voortzetting van de bergen in Montenegro. In de diepe canyons bruisen wilde waterstromen. Ik wist niet dat Bosnië zo’n aantrekkelijke streken had. Even na de middag bereiken we Mostar, een stad de op de werelderfgoedlijst van de Unesco staat. Daar worden we rondgeleid door een vloeiend Duits sprekende studente, die taal had ze in Düren (niet ver van mijn woon­ 150

plaats Roermond) geleerd. Zij doet het goed en informeert ons over de achtergronden van de historische feiten en de gebouwen wijken rondom ons. Natuurlijk staat de befaamde brug ook op het programma. Na door de Kroaten verwoest te zijn is hij inmiddels weer in oude luister hersteld. Jongemannen willen er voor een geldelijke bijdrage wel vanaf duiken, maar de toeristen houden hun hand op de knip. Rondom de brug heeft zich allengs een toeristisch circus ontwikkeld. Van een authentieke sfeer is weinig meer te bespeuren: de nauwe straatjes zijn met gladde keitjes geplaveid en worden geflankeerd door tientallen kraampjes en restaurantjes. Ik blijf er een tijdje met groepsgenoten hangen op een exclusief terras boven de rivier de Neretva. Om vier uur wordt het vertreksein gegeven: op naar de hoofdstad Sarajevo! Problemen met hotel

Opnieuw volgen we een schitterend parcours; het ene vergezicht is nog mooier dan het andere. We hebben een hotel in Ilica, een kuuroord uit de Romeinse tijd even buiten Sarajevo. Het hotel ligt aan het riviertje de Bosna en is Rimski Most ofwel Romeinse brug genaamd, die brug ligt inderdaad een eindje verderop. We krijgen een welkomstdrankje geserveerd, het hotelmanagement is gekleed in nette kostuums en heet ons van harte welkom. Ondanks dit gastvrije onthaal rijzen er problemen bij de verdeling van de kamers. Doordat er verschillende vleugels bijgebouwd zijn bestaat er een groot verschil in de kwaliteit van de kamers. Sommigen hebben een compleet appartement ter beschikking, terwijl anderen het moeten doen met een bedompt zolderkamertje onder het hete dak; vandaag was het weer drieëndertig graden! Het grote knelpunt is het delen van een badkamer; daar wil niemand aan. Gevolg na veel gedelibereer: een tweetal koppels moet naar een ander hotel verkassen. Ikzelf heb niets te klagen, mijn kamer is prima in orde en het avondeten mag er ook zijn. Ik kan de populairste sport van de Balkan (na voetbal) op de tv bekijken: basketball! Voor de Europa Cup: Barcelona tegen TAU Ceramique, Spanje tegen Italië dus. De Spanjaarden winnen afgetekend.

SARAJEVO Dag 15

Stadsrondrit en wandeling door Sarajevo Al om acht uur gaan we op pad voor een uitgebreide rondrit en wandeling door Sarajevo. Als gids fungeert de 23­jarige student Anaid. Als vijfjarige jochie is hij door een westerse hulporganisatie uit de belegerde stad geëvacueerd en in het buitenland opgegroeid. Hij spreekt beeldend Duits, af en toe opgesmukt met een Oostenrijkse tongval, wat ik wel zo charmant vind. Allereerst maken we met de bus een rondrit door de stad die op verschillende heuvels is gebouwd, met name in het oosten waar het oudste gedeelte ligt. De nieuwere wijken zijn vlak en bezaaid met lelijke hoogbouw. De meeste van ons kennen Sarajevo uit de nieuwsbulletins nog niet zo lang geleden, een benaming als Snipers Alley hoeft echt niet uitgelegd te worden. We bekijken ook de complexen van de Olympische Winterspelen die hier in 1984 georganiseerd werden. Er rond omheen liggen diverse oorlogskerkhoven: nu eens moslims bij moslims en 151

christenen bij christenen, dan weer broederlijk gemengd. In het drie jaar durende beleg zijn er rond 10.000 bewoners omgekomen. Daar ligt ook het pas opgerichte mausoleum van de radicale student Gavrilo Prinzip die in 1914 de Oostenrijkse kroonprins Frans Ferdinand neerschoot en daarmee de Eerste Wereldoorlog in gang zette. Hij wordt door de Serviërs weer als een held vereerd: immers toen al was zijn politieke doel Bosnië van Oostenrijk los te weken en bij Servië te voegen. Interessante gebouwen zijn cultuur­ historische waarde zijn verder de protestante kerk, die nu als museum wordt gebruikt, en de architectonisch in een curieuze stijl gebouwde stadsbibliotheek, momenteel in de steigers staand. Sfeervolle Turkse wijk

De wandeling die volgt concentreert zich voornamelijk in en rondom de Turkse wijk. En inderdaad, het bazaaridee wordt hier nog goed levendig gehouden, hoewel het in de Turkse bazaars chaotischer, levendiger en smeriger is. Er liggen enkele moskeeën die volgens mij niet intensief worden gebruikt. Een ervan is helemaal ommuurd, het paviljoen voor de rituele voetwassing heeft een prachtig bewerkt houten plafond. Ik vermoed dat de bewoners niet erg gelovig zijn, in ieder geval niet erg “kerks”, hoewel zij zichzelf in naam natuurlijk fanatiek moslim blijven noemen. Alleen in de buurt van moskeeën en medresses tref ik vrouwen met hoofddoekjes aan. De terrasjes zijn goed bezet met overwegend zoete thee lurkende mannen van alle leeftijden. Het is vrijdag, de traditionele gebedsdag, hebben al die lieden nu vrij, of zijn ze werkloos of gewoon lui? In ieder geval wordt er niet opvallend meer gebeden. Onderling etnisch wantrouwen

De gids vertelt dat de sfeer tussen de verschillende religieuze en etnische groepen nog steeds min of meer vergiftigd is. Tussen hun woekert nog steeds diep wederzijdse haat en wantrouwen. Toch hebben ze in deze stad een manier gevonden om zonder al te veel problemen met elkaar om te gaan, niet in het minst opgelegd door de internationale gemeenschap (VN, NAVO). Een echte vrede is echter nog ver weg. In 1914 werd die vrede gebroken door de student Prinzip. De plek in de buurt van een brug waar de aanslag plaatsvond wordt niet vergeten; een maquette geeft de exacte plaats aan. Pastoraal landschap

We rijden verder noordwaarts door een mooie, landelijke streek. De boeren zijn in groepen met handkracht aan het hooien voor de regen komt. Het land is heuvelachtig met om de paar kilometer een dorpje dat met de rode daken afsteekt tegen al dat frisse groen van de weiden en bossen. Je kunt je bijna niet voorstellen dat in dit arcadische, vredige land nog niet zo lang geleden een wrede, bloedige oorlog gewoed heeft. De waterval van Jajce

152

In het stadje Jajce maken we een lange lunchstop. Ieder gaat zijnsweegs. Ik kies voor een stil restaurant en neem binnen plaats. De ruim in haar vlees zittende kokkin zit lusteloos in een Kroatische Privé zit te lezen; ik zet haar aan het werk wat zij met zichtbare tegenzin doet. Desondanks tovert zij een heerlijke goulasjmaaltijd te voorschijn. Jajce heeft nog enkele stadspoorten weten te bewaren, verder is het stadje een burchtheuvel en een paar oude Turkse straatjes rijk. Oude gebouwen worden zo veel mogelijk in ere hersteld, op de borden staat: donated by Denmark of financed by European Union. En natuurlijk de waterval even buiten het centrum. Het ligt tegen de berg aangebouwd, juist daar waar de rivier Pliva met een waterval in de rivier de Vrbas plonst. De vele buitenlandse kentekens die we overal spotten blijken niet van toeristen, maar van vakantievierende Bosnische emigranten uit Zweden, Duitsland, Nederland of Oostenrijk. Zweedse, Duitse en Oostenrijkse Bosniërs.

Jajce en het Pliva-meren gebied Jajce was de laatste zetel van het koninkrijk Bosnië, voor dit in handen viel van de Ottomanen in 1528. Jajce is vooral bekend om de waterval midden in het stadje, het prachtige fort en vanwege het feit dat hier in WO II een eerste stap werd gezet op weg naar het latere Joegoslavië onder Tito. In de omgeving van Jajce vindt u het Pliva­meren gebied. Dit gebied, een aaneenschakeling van kleine meertjes met watermolentjes. Het gebied biedt ruime (vlieg)vismogelijkheden en mogelijkheden voor Watersport.

De Republiek Serpska De bus wordt weer eens van benzine voorzien in de Republiek Serpska, het Servische gedeelte van Bosnië/Herzegovina. Ondertussen bestormen we het winkeltje voor water, fris en koffie. In uiterlijk onderscheidt dit gedeelte van de republiek BIH zich nauwelijks van het Moslim­Kroatische gedeelte of het moet zijn dat er geen schapen­kudden meer lopen te grazen, maar koeien. In de stallen zullen ongetwijfeld varkens vetgemest worden. We passeren de hoofdstad Banja Luka zonder er een glimp van op te vangen. Bij de Bosnische grens wordt niet moeilijk gedaan, we zijn er in een wip voorbij.

KROATIË / ZAGREB Moeiteloze grenzen

We vrezen langer oponthoud bij de Kroatische slagbomen, maar dat valt mee. De ietwat vadsige dienstdoende douanier wenst zijn hokje met ventilator niet te ruilen voor de snikhete buitenlucht en wuift ons door. Voor ons ligt de autoput (autosnelweg) Beograd – Zagreb, daar maken we gretig gebruik van. Een uur later doemt rechts van ons een modern sportstation op, dat van Dynamo Zagreb. En laat dat stadion ook De Arena heten! Dit stadion is nieuwer dan zijn naamgenoot in Amsterdam, dus er zou sprake kunnen zijn van plagiaat. Er hoort ook een hotel bij en daar krijg ik de overnachting die me het meest bijgebleven is: voor het eerst tijdens deze warme reis een kamer met airco! De rest van het hotel is eveneens excellent: alles werkt perfect en het diner is van hoge kwaliteit. DUITSLAND / OOSTENRIJK / NEDERLAND

153

Snelle terugreis De laatste twee dagen staan in het teken van de autobanen. De eerste dag komen we tot Denkendorf (bij Ingolstadt in Beieren), waar we in een uitgebreid familiehotel (alleen tourbussen!) overnachten. In het dorp staat een monument waar de Duits – Russische vriendschap bezegeld is, onder ander met de voetstappen van Michael Gorbatsjov. De tweede dag bereiken we onze thuishaven Asten om 16.00 uur. Een van de andere bussen is uren te laat, daarop dreigen we te moeten wachten. Na het eten kunnen we toch terug naar Limburg, in de betreffende bus zit geen enkele provinciegenoot, vandaar. Nedim Sancak, een ex­leerling van de ISK, brengt me om half zeven vanaf het station met zijn eigen taxi naar huis.

154

ROEMENIË / PAASVAKANTIE (1974) BEZOEK AAN VRIENDIN MARGA Inleiding In 1973 had ik tijdens een reis met Cléo Parren door Zuidoost – Europa en de Balkan aan de Roemeense kust Marga, een Roemeense studente leren kennen. Na de vakantie was ik met haar blijven corresponderen. Een jaar later besloot ik de stoute schoenen aan te trekken en op haar uitnodiging om haar in haar woonplaats Ploiesti op te zoeken in te gaan. Ik boekte in het voorjaar een korte 6­daagse reis naar Roemenië die door het dagblad De Limburger werd georganiseerd. Een turbulent reisbegin: Net niet te laat

Om zeven uur ’s avonds op de tweede dag van mijn paasvakantie moest ik me op het station in Maastricht melden. Doordat ik niet oplette, vergat ik in Geleen over te stappen. In Geleen – Oost sprong ik vloekend en mezelf verwensend uit de trein. Wat te doen? Ik verkeerde in dubio: terug met de trein naar Sittard zou me te veel tijd kosten, waardoor ik ongetwijfeld het busje in Maastricht zou missen. Goede raad was duur. Ik besloot een kroeg in te duiken (de stamkroeg van de éénpotige carnavalist Ome Bairke van de BCL nota bene …) en bestelde daar een taxi. Het duurde een hele poos voor die aankwam ook nog. Ik bood de chauffeur 5 gulden extra fooi als hij alle verkeersregels aan zijn laars zou lappen en me tijdig op het station in Maastricht wist af te leveren. Na een wilde rit reden we het stationsplein van Maastricht op. Ik kon nog net het al optrekkende busje van Air Succes staande houden. Ze hadden niet langer meer willen wachten. Dat was op het nippertje. Luchthaven Zaventem

In Brussel ging alles van een leien dakje op de luchthaven Zaventem, zij het dat de Belgische chartermaatschappij Air Succes de vlucht overliet aan de Roemeens maat­ schappij Tarom. Na een vlucht van bijna drie uur kwamen we in het holst van de nacht op vliegveld Otopeni van Boekarest aan. Een busrit van een uur bracht ons naar Poiana Braşov, een wintersportplaats in de zuidelijke Karpaten. Poiana Braşov

We werden er in hotel “Teleferic” ondergebracht. De kamers waren er schoon en een­ voudig. Terwijl in Nederland een vroegte en zonrijke en droge lente de mensen verblijd­ de, zat ik kleumend van de kou in het hooggebergte gekluisterd. Romantisch, dat wel, maar niet bepaald wat ik had verwacht. Winterse ochtendwandeling

Het was al zo laat dat het geen zin meer had om nog te gaan slapen. Ik sloot me daarom maar aan bij een stel beschonken Luxemburgers die aan het doorzakken waren. In de

155

vroege ochtenduren ontbeet ik zwaar en uitgebreid, waarna ik een ochtendwandeling in de sneeuw maakte door de vallei en deels op de hellingen. Zo bleef ik wel wakker. ’s Middags werd ons een tournee langs allerlei uitspanningen aangeboden. Tijdens dat uitstapje maakte ik kennis met een jonge wiskundeleraar. Met hem kon ik uren doorlullen over gewichtige kwesties als abortus en huwelijk, zaken waarvoor niemand in Roemenië onberoerd blijft. Randy bitches

’s Avonds ging ik stappen met een rauwe Scotchman die verduiveld goed op de hoogte was van de Balkan – historie en dit voortdurend lardeerde met opmerkingen over zijn wens om al die “randy romanian bitches” eens een goede beurt te geven. Gezien zijn onverzorgde uiterlijk schatte ik zijn kansen op succes echter laag in. Een dag later zat ik in Brasov (Kronstadt) met andere reisgenoten. Van te voren hadden we de stad bezichtigd. Ik had me aangesloten bij een groep Hollanders, want die avond met die Schot was me niet goed bekomen. Het werd best gezellig. We kregen eerst een kleine, maar exquise broodmaaltijd voorgeschoteld, waarna we in de onmetelijke kelder­ ruimtes wijn konden proeven. Gezellige avond met veel wijn

Als slot van de avond werd ons een show gepresenteerd. Die bestond uit volksdansen, chansons en dansmuziek. Ik zat aan een tafel met voornamelijk oudere mensen. Iedere persoon kreeg twee keer een halve literfles wijn. Veel van mijn disgenoten waren echter bezadigde types die niet dronken of zelfs geheelonthouder waren. Als jongeling van het gezelschap kreeg ik van allerlei kanten volle flesjes wijn toegeschoven. In totaal heb ik er die avond bijna tien genuttigd. De kater ‘the day after’ viel achteraf best mee. Ik had in ieder geval geen “I’ll never drink again” – gevoel. Helmi, een Luxemburgs meisje

In een licht benevelde toestand wist ik nog beslag te leggen op een Luxemburgs meisje, Helmi genaamd. Toen zij op een gegeven moment wel erg lang op het toilet bleef, ging ik eens poolshoogte nemen. Net op dat moment werd zij op een brancard naar buiten gedragen. Zij was in beschonken toestand van de trapjes gevallen en had daarbij haar enkel gebroken. Zij werd door het Roemeense Rode Kruis naar het ziekenhuis gebracht. Ik heb haar daarna nooit meer gezien. Zij hoorde trouwens bij een ander gezelschap. Aankomst in Ploiesti

Na ons verblijf in de winterse, zuidelijke Karpaten reden we weer richting Boekarest, vanwaar het gezelschap naar Istanbul vloog. Daar zouden zij enkele dagen verblijven en excursies maken. Ik had die optie afgezegd, omdat ik in die periode Marga en haar familie in Ploiesti wilde bezoeken. De bus reed speciaal voor mij 10 kilometer om en zette mij in het centrum van deze middelgrote provinciestad van 200.000 inwoners af. 156

PLOIESTI Centrum van de stad Allereerst verkende ik op eigen houtje de binnenstad. Dat was niet veel soeps, want die werd vooral gedomineerd door industrie. Ik dronk ergens koffie en had al direct de grootste moeite om me verstaanbaar te maken. Met wat Frans en vooral veel gebaren kon ik uiteindelijk toch wat communiceren. Ik vond het volk dat er rondliep nogal sjofel. Zeker de mannen met hun versleten leren jasjes zagen er niet bepaald vertrouwens­ wekkend uit. Onstuimige begroeting

Ik hield op straat een taxi aan, noemde het adres en liet voor alle zekerheid nog eens het papiertje zien waar het op stond. De chauffeur knikte en schoot als een dolleman weg. Na een wilde rit stopte hij in een van de buitenwijken van de stad. Ik stond voor een slecht onderhouden flatgebouw en vroeg me af wat mijn volgende stap zou zijn. Op een van de bovenste etages werd echter al een raam opengesmeten en begon er een donkerharig, zuidelijke type meisje uitbundig naar me te zwaaien. Dat bleek Angie te zijn, een vriendin van Marga. Zij was al van mijn komst op de hoogte. Ik snelde naar boven en omhelsde met Latijns temperament de hele familie, die op de drempel van de voordeur hun opwachting stonden te maken. Marga stond er echter niet bij, zij was spoorloos. Even later kwam ze toch te voorschijn en wel uit de badkamer, waar zij zich te mijner ere had opgefrist. Vergeefs wachten op luchthaven

Al gauw zaten we aan tafel, waar de verhalen loskwamen. Heel moeizaam moet ik zeggen, want alleen Marga en ik spraken Frans (en dat ook nog eens niet al te vloeiend), zodat alles vertaald moest worden. De familie had op zaterdag urenlang tevergeefs op vliegveld Otopeni op mij staan wachten om me af te halen. Door die vertraging hadden ze me gemist. Het was inmiddels maandag, maar dat mocht de pret en de eetlust niet drukken. per slot van rekening was het Pasen en dat wordt in Oost­Europa meer gevierd dan Kerstmis in West­Europa. De hele avond zaten we gezellig aan tafel te keuvelen. Samenstelling gezelschap    

Vader Guta. Een echte staalarbeider, dus ruwe bolster, blanke pit – type. Hij bleek goed op de hoogte van het reilen en zeilen in de wereld. Moeder. Een bemoeder type die ik al direct vertrouwelijk als “mama” aansprak. Overbezorgd en uitstekende kokkin. Hoewel, dankzij een baboesjka bleek later… Angie. Een pittige jonge vrouw, spichtig en met een grote haviksneus en bijzonder bazig. Zij had omgang met een Italiaanse amice, een opschepperige vent Pluto genaamd. Marga. Een sappig blondje aan de mollige kant met soms een sfinxachtige blik in haar ogen. Zij studeerde medicijnen aan de lokale universiteit.

157

Ik zelf tetterde grote hoeveelheden wijn en voelde me beschaamd van zoveel gast­ vrijheid te mogen genieten. Schuchter deelde ik cadeautjes uit: nylons, panty’s, parfums en bokma en beantwoordde ik de nieuwsgierige vragen over ‘Holanda’ van vooral de vader. Ik maakte enkele foto’s van het gezelschap, maar die bleken na ontwikkeling allemaal wegens onderbelichting mislukt te zijn. Laat naar bed

Met een dikke buik (drie keer gegeten met in totaal wel 10 gangen) en een volle blaas (naar schatting 2½ ‘litro vinul’ soldaat gemaakt) werd ik naar de enige slaapkamer geleid. De ouders zelf sliepen in een 69–standje op een opklapbare bedbank in de woonkamer, terwijl Marga bij Angie, die in dezelfde flat woonde, ondergebracht werd. ‘s Morgens bleek er nog een persoon aanwezig te zijn en wel een baboesjka; een oud vrouwtje die speciaal voor deze gelegenheid gehuurd was om alles te koken en af te wassen. Die morgen hoorden we op het nieuws ook van een zware explosie in een petrochemische fabriek in Pitesti, een vergelijkbare stad niet ver hier vandaan. Bij die ramp waren naar schatting 50 tot 60 slachtoffers te betreuren, waaronder een aantal Franse technici. Mijn bedrukt kijkende gastheer klom direct in de telefoon om na te gaan of er geen bekenden onder de slachtoffers waren. Hij had zelf ook jarenlang in die aardolie ­ stad gewerkt. Hij werd gerustgesteld, maar niet helemaal: immers in Ploiesti zou een dergelijk incident met fatale afloop evengoed nog kunnen gebeuren. Bezoek van Pluto Franco

De volgende dag kreeg Angie haar Italiaanse minnaar op bezoek. Hij heette Pluto Franco en ontpopte zich als het prototype van een macho zuidelijke type: een en al levendigheid met innemende maniertjes en voortdurend op de komische versiertoer. Aanvankelijk was hij met zijn Alfa Romeo en zijn bravoure nog wel te pruimen, maar naderhand toen hij mij in de wielen begon te rijden en zijn dominantie gewoon vervelend en saai werd, begon ik een gruwelijke hekel aan hem te krijgen. Steeds voerde hij in zijn Italo­ Roemeens het hoogste woord; hij kwam al vijf jaar in Roemenië, dus hij had wat van die taal opgepikt. Niet zo moeilijk trouwens, want het Roemeens is sterk verwant aan het Italiaans. Omdat ik beide talen niet beheerste, miste ik uiteraard de aansluiting en kwam ik in de communicatie achteraan hobbelen. Excursie naar de wouden

Enfin, met hem en zijn wagen konden we wel een uitstapje naar de bossen maken. Het stelde in feite niet veel voor. Het was er steenkoud en er waren nauwelijks paden te bekennen, want de sneeuw reikte tot aan onze knieën en daar was geen van ons op gekleed. De hut waar we ons zouden kunnen warmen (en konden vrijen maakte Pluto me met een knipoog duidelijk) bleek stevig op slot te zijn, zodat we onverrichterzake naar de stad terug moesten keren. Toen verdween onze vriend Pluto echter plotsklaps.

158

Hij zou ergens zijn auto gaan parkeren, maar keerde niet meer terug. Niemand wist waar hij uithing. Men was zelfs bezorgd over hem. Onbetrouwbaar sujet

De volgende dag kwam hij doodgemoedereerd weer boven water. Hij verklaarde naar Boekarest (dat is een uur rijden vanuit Ploiesti) te zijn geroepen. Met dit smoesje zou zijn onbeleefde afwezigheid verklaard zijn. De meiden trappen daar blijkbaar in en hielden hem zelfs een hand boven het hoofd: “Dulce Pluto!” werd hij nota bene genoemd. Tjonge, ik kreeg steeds meer de schurft aan die doorzichtige kerel. Hij beweerde werktuigbouwkundig ingenieur te zijn, maar daar geloofde ik geen snars van. Hij sprak niet eens een woord Engels en maakte ook niet bepaald een intellectuele indruk.

SINAIA

Paleisbezoek in Sinaia Als laatste attentie had de familie Guta een snoepreisje voor mij achter de hand. Met zijn allen doken we in de aftandse wagen van papa en lieten thuis Angelo de kanarie, Jami het poedeltje en baboesjka achter. We gingen op weg naar het koninklijke buitenverblijf en paleis Peles (nomen est omen) in Sinaia. Het werd voor mij de mooiste herinnering van deze korte vakantie. Ik gaf toen al niet echt veel om het bezichtigen van musea en dergelijke, maar met zo’n fijn gezelschap om me heen was het een waar genoegen. Het paleis was imponerend, Marga toonde zich bijzonder aanhankelijk en de ouders waren van een aandoenlijke sympathie en voorkomendheid. Het was heerlijk fris weertje en het lentezonnetje weerkaatste vrolijk in de verse hagelwitte sneeuw. Vader maakte een foto van Marga en mij, maar die mislukte jammerlijk: hij had zijn vingers voor de lens gehouden, een beginnersfout die Clim ook ooit maakte. Paleis en museum Peles

Het paleis was voorheen de zomerresidentie van de Roemeense vorst Karel I, iemand van Duitse afstamming. Het werd op het einde van de negentiende eeuw gebouwd in een neo ­ renaissancistische stijl. Het interieur is in Italiaans / Oostenrijkse en Franse stijl gedecoreerd, Het belangrijkste bezit vormt het rijke binnenwerk van fijn gesneden en bewerkt hout. De wapenzaal kenmerkt zich door een grote verscheidenheid; urenlang kun je er ronddwalen. De wapens zijn voornamelijk afkomstig uit het Duits / Oostenrijks taalgebied. Ook de Florentijnse zaal is zeer de moeite waard. Elke zaal of kamer heeft een eigen stijl en is genoemd en vormgegeven volgens een bepaalde kunstrichting, bijvoorbeeld de Chinese Kamer. Ikzelf vond de ontvangsthal het pronkstuk: wat een grandioze luxe met al dat marmer en edelgesteente aan de wanden. Het paleis is fraai gelegen in de zuidelijke uitlopers van de Karpaten in de Prahova – vallei. Afscheidsdiner in berghotel

Na het bezoek aan het paleis volgde een uitgelezen diner in een chique en duur berghotel. Vader Guta betaalde alles. Er volgde een gevaarlijke afdaling naar de vallei, de 159

sneeuw lag metershoog aan de kant van de weg. Ik werd naar het vliegveld gebracht, waar ik op het gezelschap uit Istanbul moest wachten. Het afscheid nemen viel ons zwaar en was bijna woordeloos. Ik denk dat een van de weinige dingen die ik uit kon brengen de dooddoener “Partir, c’est mourir un peu” was.

BOEKAREST

Als reisleider fungeren Ietwat teleurgesteld kwam het gezelschap terug uit Istanbul. Ze hadden er drie lange dagen alleen maar regen gehad. Allemaal de bus in en op naar Boekarest, waar we werden ondergebracht in een oeroud, maar nostalgisch aandoend Hotel Union, in luxe het vierde van de metropool Boekarest. Reisleider Nuri, een Roemeense student bouwkunde waarmee ik uitstekend kon opschieten, ging in de stad vrienden opzoeken en liet het gezelschap aan mij over. Hij vertrouwde me en ik kreeg al zijn papieren en volmachten voor diners en overnachtingen (tegenwoordig vouchers genoemd). Met de gerant rekende ik zonder enig probleem alles af met cheques Nuri. Ik stelde de groep ervan in kennis dat we de volgende dag niet ’s middags, maar juist in alle vroegte zouden vertrekken. Dat viel niet in goede aarde, want bij deze reis was al zo veel misgegaan wat betreft de organisatie. Hoofdstad Boekarest

Boekarest is een weids uitgelegde stad met meer dan 2 miljoen inwoners. Het is veruit de grootste stad van het land. Het is niet echt een mooie stad. In 1974 was men er nog bezig aan de bouw van een gigantisch groot, zeg maar megalomaan paleis voor president en dictator Ceaucescu en zijn vrouw Elena. Om voor het project plaats te maken werd een complete volkswijk gesloopt. De parkeerterreinen werden er bewaakt door aantrekkelijk ogende vrouwtjes. In de grote winkelstraten was men tuk op harde westerse valuta; daar kocht de familie Guta dan ook met Duitse marken (gekregen van een familielid in Hamburg) een groot aantal souvenirs voor mij en mijn familie. Op de Duitse en Nederlandse televisie probeerde men in die jaren met spots het toerisme naar Roemenië te stimuleren, maar dat is door allerlei oorzaken niet gelukt. Toenmalig regeringsleider Joop den Uyl ging zelfs met de tent naar Roemenië, maar zijn voorbeeld deed niet volgen. Openluchtmuseum Satulei

We bezochten er met de groep ook nog het openluchtmuseum, het zogenaamde “Museu Satulei” dat ten noorden van de stad bij Snagov gelegen is. In dit museum ontmoetten Clé en ik op onze rondreis door de Balkan in 1973 de gepensioneerde ingenieur Theodor Radu, waarmee ik een tijdje gecorrespondeerd heb. In het park waren alle in Roemenië voorkomende bouwstijlen vertegenwoordigd en wel levensgroot nagebouwd: water­ molens uit Zevenburgen, herenboerderijen uit Transsylvania, plaggenhutten uit de Dobroedsja, boerenstulpjes uit de Banaat, houten orthodoxe kerkjes uit Moldavië en zo voort. Het was er erg rustig. Elk gebouw werd er bestierd door een tweetal vrouwen die 160

niet alleen de boel op orde moesten houden, maar ook souvenirs aan de toeristen dienden te verkopen. Uiteraard spraken zij geen enkele vreemde taal en beperkte hun service zich tot het openen van de toegangsdeur, waa zij zich weer aan het breien of haken zetten. Terugreis

Vervolgens ging ik alleen op stap. Er was niet veel te doen in de karig verlichte stad, maar desondanks wist ik het tot de kleine uurtjes vol te houden. De bus zou om vier uur ’s nachts naar het vliegveld vertrekken. Ik vreesde dat er mensen te laat zouden zijn, maar dat klopte niet. Iedereen stond op tijd bepakt en gezakt klaar voor vertrek naar Nederland. De terugvlucht verliep zonder noemenswaardige vertraging, maar eenmaal in Brussel begon de ellende opnieuw. Uren moesten we wachten op een busje van Air Succes (die naam dus niet waardig tonend) dat ons naar Maastricht of Luik zou brengen. Ik bracht die tijd door met de heer Lambert, de enige Waal uit ons gezelschap. Tijdens de hele reis had hij gesuggereerd alleen Vlaams te kunnen verstaan, maar niet te spreken. Na enkele forse cognacjes kwam hij echter los en ontmaskerde hij zichzelf door sappig Vlaams te gaan kleppen. Met zwaar accent weliswaar, maar toch. Hij ontpopte zich als een getapte vent met wie het goed toeven aan de bar was. Gelukkig verliep de rest van de reis naar wens en was ik nog voor het donker thuis in Roermond. Ik woonde toen nog op de Javastraat en mam was verrast me zo vroeg te zien. Ze had me veel later verwacht. MOOI MEEGENOMEN!

Aangezien de hele reis ondanks of dankzij de Belgische organisatie niet geheel naar wens verliep schreef ik beide organisaties (d.w.z. het reisbureau Plaisier en Air Succes) aan waarin ik reclameerde tegen de gang van zaken en een schadevergoeding c.q. restitutie van reisgelden eiste.

Precies een half jaar later kreeg ik telefonisch bericht dat mijn eis doorgegeven was aan het Nationaal Roemeens Reisbureau waaraan de hele reis uitbesteed was geweest. Daarom vlogen wij natuurlijk niet met Air Succes of Sabena, maar met de Roemeense staatsvliegmaatschappij Tarom. Na die mededeling wist ik definitief dat ik geld terug kreeg, want de Roemenen kunnen zich geen slechte reclame veroorloven. Om het toerisme naar hun land aan te trekken moeten de zaken perfect in orde zijn en dient men in voorkomende gevallen van onregelmatigheden coulance te tonen en good will te kweken. Twee weken later was ik fl 157 rijker, veel meer dan ik aanvankelijk verwacht had. De oorspronkelijke reissom bedroeg in totaal fl 550. Ik kon in mijn handen wrijven dankzij dat ene briefje dat op de volgende bladzijde opgenomen is.

161

KLACHTENBRIEF AAN AIR SUCCES EN BOEKINGSKANTOOR REISBUREAU PLAISIER MET VERZOEK TOT RESTITUTIE VAN REISGELDEN Geachte directeur,

Ten aanzien van de voorjaarsreis naar Roemenië en Istanbul die ik via uw reisbureau geboekt heb wil ik graag de volgende kritische kanttekeningen plaatsen. De hele reis verliep niet zoals gepland en dus niet zoals gewenst door de deelnemers.

• Om te beginnen werd de aanvangstijd van de reis verschoven van 11.00 uur naar 21.30 uur op dezelfde dag. Effectief gezien scheelt dat bijna een hele dag vakantieplezier. • Bovendien vond het vertrek in Brussel plaats en niet zoals aangekondigd op vliegveld Zuid – Limburg. Dat dit de nodige ongemakken tot gevolg had moge duidelijk zijn. Het werd een lange en vermoeiende reis die pas de volgende dag om 05.00 uur plaatselijke tijd in het winterse Poiana Brasov eindigde.

• De daarop volgende uren van de eerste dag konden er vanwege slaapachterstand door de deelnemers uiteraard weinig activiteiten ontplooid worden, wat een direct gevolg was van het chaotische begin van de reis. • Op maandag 15 april volgde geheel tegen de verwachting in de driedaagse excursie naar Istanbul. Ondergetekende kon aan deze reis niet deelnemen vanwege eerder gemaakte afspraken met Roemeense vrienden op deze data. Ik moest drie dagen lang in Roemenië achterblijven en moest zo afstand doen van de in de reissom inbegrepen excursie naar Turkije.

• Op de dag van vertrek werden we ’s avonds pas te elfder ure ervan in kennis gesteld dat we de volgende ochtend zeer vroeg om 04.00 uur naar het vliegveld moesten vertrekken. De oorspronkelijke vertrektijd was pas in de middaguren gepland. Door dit overhaaste vertrek werd menigeen in verlegenheid gebracht en konden we de volgende ochtend de stad Boekarest niet gaan bezichtigen. Bovendien was op die manier de nachtrust eens te meer miniem te noemen. • Op luchthaven Zaventem in Brussel aangekomen bleek na telefonisch contact met Air Succes dat men daar onze aankomst pas ’s avonds verwachtte. Pas na anderhalf uur wachten in de aankomsthal verscheen er een busje dat ons uiteindelijk naar Maastricht bracht. Gezien de hierboven geschetste gang van zaken vind ik het op zijn plaats om tegen deze reis vol onzekerheden en onaangename verassingen te reclameren. Een medewerker van Air Succes verzekerde ons mondeling dat een bezwaarschrift in serieuze behandeling zou worden genomen en dat in ons geval een restitutie van de reissom beslist gerechtvaardigd was.

Bij dezen verzoek ik u dan ook de door mij en mijn reisgenoten ervaren onregelmatigheden door te geven aan Air Succes België. Ik ben ervan overtuigd dat u deze kwestie naar tevredenheid zult afhandelen. Ik dank u bij voorbaat voor de moeite. Hoogachtend, Jos Schmitz

162

ROEMENIË (1980) •

Een verslag van een vakantie aan de Zwarte Zee – kust van Roemenië: Venus, Mangalia, Saturn, Constanta.

•

Tourorganisator: Holland International

•

Korte excursie naar de Turkse metropool Istanbul

•

Twee weken ‘niets doen’ in een vakantiebungalow

Door: Jos Schmitz / (bewerking: februari 2003) DAG 1 Jos Manders brengt me

07.45 uur: Jos Manders staat met zijn BMW voor de deur. Na een voorspoedige reis van 2 uur kwamen we bij Schiphol aan. We dronken koffie voordat, ik om 10.30 uur naar de balie van Holland International toog. De formaliteiten namen weinig tijd in beslag, waardoor ik gelegenheid kreeg in de tax free winkels te neuzen. Ik kocht een fles Ballantines whisky. Om 11.00 uur was ik bij de gate vanwaar mijn Tupolev van de Roemeense vliegmaatschappij TAROM vertrok. Bij de gate werd ik door een vrijpostige Amsterdamse flikker gefouilleerde op bezit van wapens. Om 12.00 uur precies (een half uur te laat vanwege stomme, oponthoud veroorzakende Hollanders) kozen we het lucht­ ruim. Met Tarom de lucht in

Het vliegtuig van Tarom bood plaats aan 158 passagiers en telde 10 bemanningsleden. Eenmaal in de lucht begon de verkoop van goedkope whisky en sigaretten. Er werd een koude lunch geserveerd (vier soorten beleg en slechts één broodje!). Om 15.00 uur (16.00 uur Roemeense tijd) kwamen we in Constantsa aan. Het (overwegend militaire) vliegveld werd zwaar bewaakt, met een bus werden we naar het hoofdgebouw vervoerd. Tot mijn verbazing had de controle niet al te veel op de kous: tas openmaken, fouilleren en het koffer door de radar. Het was 30 graden. Buiten gekomen speurde ik vergeefs naar een wachtende Marga en kon ik mijn begroeting en verhaaltjes in het Frans vergeten. Met een viertal bussen werden we vervolgens naar onze vakantiestemming gebracht. Het werd een lange en vermoeiende reis: de wegen waren slecht en het was druk.

163

SEA RESORT VENUS Vakantiedorp / sea resort Venus Om 7 uur kwamen we in de badplaats Venus aan. Met 20 andere Nederlanders werd ik ingekwartierd in een straatje met bungalows; kleine, sobere maar schone appar­ tementjes die mooi gelegen waren en die privacy genoeg garandeerden. Een sneeuwwitte gladiool stond ter verwelkoming op tafel. De kamer leek iets op een appartement van een Nijmeegse studentenflat. Om 8 uur 's avonds kregen we warm weten in Restaurant Vulturul, dat aan de oever van een (kunstmatige) vijver gelegen was. Na het eten gaf Jim, de vertegenwoordiger van Holland International aan de kust, een welkomstcocktail weg, terwijl hij afspraken maakte en tips en inlichtingen ver­ strekte. Onze maaltijden werden elke dag in dit restaurant geserveerd. Het ontbijt van 7 tot 9, de lunch van half één tot 2 en het diner van half 7 tot 8. Van de (14 x 3 =) 42 maaltijden waar ik recht op had, heb ik er misschien 15 gehad. Ik hou er niet van om aan tijd en plaats gebonden te zijn en at dus of niet, óf ik zocht een eigen gelegenheid op als ik honger had. Restaurant Vulturul

In Vulturul had ik samen met 6 anderen een vaste tafel. Tafelgenoten waren een familie Maassen uit Deventer, ene Jannie Koek en een Arie de Koning. Echt Hollands dus. Na de toespraak van Jim ging ik het dorp verkennen. In mijn hotel, Ina genaamd (de meeste hotels voerden meisjesnamen), had ik honderd gulden gewisseld tegen een schappelijke koers, zodat het meisje achter de balie me uitbundig bedankte. Haar naam, Nuti, komt in dit verslag nog terug. Het dorp zelf vond ik maar weinig interessant. Veel hotels, veel restaurants met orkesten, enkele tuincafés en wat disco's en nachtclubs. Het had weinig zin om eenzaam en alleen rond te blijven sjouwen, bovendien was ik doodmoe. Om 12 uur lag ik dan ook in bed, waar ik nog wat Roemeense korte verhalen las. DAG 2

Geanina, de poetsvrouw Rond 10 uur werd ik vanzelf door de hitte wakker. Al gauw maakte ik kennis met mijn twee poetsvrouwen, t.w. Geanina (48 jaar, kinderen het huis uit, onlangs geopereerd aan haar abdomen onderbuik evenals mijn moeder) en de spontane Zeta (27 jaar, getrouwd in Constanta en geen kinderen, man bouwvakker). Er was al direct een goede verstand­ houding. Later op de dag kocht ik 2 sloffen Kent voor hen. De kosten hiervan kreeg ik in Roemeens geld terugbetaald. Overdag rende ik maar wat rond. Ik verveelde me, op het strand had ik niets te zoeken en verder was er nergens iets te doen. Hier en daar trachtte ik een praatje te maken. Ik volhardde in mijn Frans, maar steeds opnieuw bleek het Engels bij de Roemenen inmiddels de favoriete taal geworden te zijn.

164

Roemeense taal leren 's Avonds at ik nog in restaurant Vulturul (bij de Hollanders). Daarna ging ik naar mijn kamer Roemeens leren (ik had toch niks anders te doen) en wat lezen. Dit lezen vormde een groot probleem voor mij: aangezien ik met Marga op stap zou gaan, had ik maar niets te lezen mee genomen. De "Toverberg" van Thomas Mann bleef dus ongelezen thuis achter. In Roemenië was verder niets in het Frans, Duits of Engels verkrijgbaar, alleen partijpropaganda was in die talen voor handen. In arren moede moest ik mij maar behelpen met "Scinteia", het officiële orgaan van de Roemeense CPN. Elke dag worstelde ik het door met behulp van een woordenboek. Om een uur of tien begaf ik me naar de dichtstbijzijnde dancing. Der Harie en die Soffie oet de Winkbuule-sjtad

Het was er afgeladen vol, je kon er alleen cocktails of sterke drank krijgen (geen bier of wijn of alleen fris), het volk kon niet dansen, het stonk er naar onbestemde lijfluchtjes (zweet, poeder, parfum, knoflook, wodka) en het lawaai was er oorverdovend. Langer dan 5 minuten ben ik dan ook niet gebleven. Ik liep wat caféterrasjes af. Tegen 12 uur belandde ik bij restaurant Razelm, waar ik Oost­Duits bier bestelde (2 halve liters tegelijk dankzij een misverstand). Naast mij zat een groepje mensen te praten, gezien hun uitspraak van het Engels onmiskenbaar Nederlanders. Toen ik me bij hen voegde, bleek het een Limburgs echtpaar te zijn (der Harie en die Soffie oet de Winkbuule sjtad), samen met Roemeense vrienden, waaronder een voormalige reisleidster. Deze laatste, Hedda geheten, sprak acht talen, waaronder gebrekkig Nederlands. Het werd toch nog gezellig. Als laatste vertrokken we in een rozige stemming naar onze respectievelijke hotels. Trappen als ontmoetingsplaats

Op de trappen van mijn hotelstraatje zat echter nog een internationaal gezelschap te keuvelen. Ene Dan, een Roemeense student medicijnen die tijdens de vakanties als reisleider fungeerde, pochte over zijn grote talenkennis. Ik heb hem aan de tand gevoeld, en inderdaad, hij sprak negen talen min of meer vloeiend (Roemeens, Russisch, Hongaars, Italiaans, Frans, Duits, Engels en Nederlands). Hij beheerste zelfs wat Fries, maar dat kwam omdat hij verkering had met een Friese. Het werd een verhit gesprek, waarbij de aanwezige Hollanders één voor één hun bed opzochten, omdat ze het niet volgen konden. Ik maakte ook echt kennis met Eva en Marin. Bij het onvermijdelijke politieke gekrakeel vertrokken ook alle Roemenen, behalve Dan en Marin. We zetten onze meningsverschillen voort op mijn kamer, terwijl we ondertussen een fles warme whisky soldaat maakten. Beide jongens waren zoon van een respectabel lid van de Roemeense samenleving. Voor de revolutie waren hun vaders respectievelijk groot­ industrieel en medisch specialist geweest. Er werd hun niets in de weg gelegd, als ze maar formeel lid werden van de partij en zich verder koest hielden. Hetgeen gebeurde, dit noemt men dus eieren voor zijn geld kiezen. Hun eigendom bleven zij behouden, met als resultaat dat er nu nog steeds bevoorrechte klassen en kapitalisten in dit socia­ 165

listische land bestaan. De moeder van Marin werkte ook, zij was balletlerares en musi­ cus. Marin had twee jaar niets om handen gehad, omdat hij uitgeloot was voor de medische faculteit. Normaal is dit niet mogelijk. De beide kerels spraken voorbeeldig Engels, beter dan ik. Wat overigens niet veel betekent, want mijn Engels is vooral qua uitspraak afgrijselijk. Om een uur of 5 dropen beiden af, ontzettend lazarus en ziek. Ikzelf voelde me trouwens ook allesbehalve lekker. 's Morgens bleek Marin op de stoep voor mijn deur gevallen te zijn, waar hij dan ook maar direct is blijven ronken. Dan legde 20 meter meer af en kwam terecht in de struiken. Enkele uren later werd hij daar gewekt door een argwanende politieagent. DAG 3

Zeta, het kamermeisje Het was zondag. Het kamermeisje Zeta trachtte me lief te wekken, maar ik gaf geen sjoege. De kater werkte in volle hevigheid. Pas omstreeks 12 uur deed ik mijn ogen open: niet omdat ik uitgeslapen was, maar omdat de hitte slapen onmogelijk maakte. Van de "night before" kwamen slechts flarden herinneringen tot mij. Eigenlijk was ik 's morgens dingen van plan geweest met Zeta. Door mijn roes was daar niets van terecht gekomen. Uit wroeging kocht ik voor haar een flesje Franse parfum in de Com­touris shop (DM 20). Daarna ging ik Turkse koffie drinken in restaurant Aladdin ('s avonds danspaleis). De vent die de koffie serveerde, bleek een échte Turk te zijn. Zijn naam: Osman Timor. Hij vond het geweldig dat ik wat Turks sprak, kwam met gratis koffie aandragen tegen mijn kater en bood aan 's avonds met hem op stap te gaan om mij te gidsen in het uitgaansleven en eventueel wat vrouwen op de kop te tikken. Ik accepteerde zijn aanbod. Om 2 uur kwam ik weer bij de kamer aan. Zeta zat te wachten. Mijn cadeautje viel uiteraard in goede aarde en zo werd het toch nog gezellig. Turken aan Zwarte Zee-kust

Bij het middageten had ik een heel gesprek met het Deventer gezin. Ze woonden in Nederland naast Turken en waren daar tevreden over. Ik vertelde over mijn werk en over de Turkse minoriteit (50.000) in Roemenië. Die Turken wonen over het algemeen in het Oosten van het land, aan de Zwarte Zee­kust. Het zijn de restanten van de vroegere overheersers, evenals de Griekse en Bulgaarse kolonies. In Constantsa en Mangalia zijn nog steeds moskeeën in gebruik. Ook de overal in Roemenië rond­ zwervende en handelende zigeuners (tsiganes), die in de schaarse schaduwen van een eeuwigdurend lijkende siësta liggen te genieten en haveloos maar kleurrijk zijn gekleed, schijnen de Islam te belijden. Excursies reserveren

Om 4 uur zat ik op de patio van hotel Sylvia, het contactadres van Holland International. Ik maakte bij de blonde Hollandse Jim afspraken over reizen naar Istanbul en Tel Aviv, prijzen resp. DM 250 en DM 280. Mijn geplande excursie naar het Russische Kiev kon geen doorgang vinden vanwege de Olympische Spelen in Moskou: in heel Kiev was geen

166

gids, tolk of veiligheidsfunctionaris meer te vinden. Vandaar. In een eetstalletje bij het strand at ik Roemeense specialiteiten: ‘mamaligat’ (vgl. met het Italiaanse polenta, een soort maïsbrij) met spiegeleieren en ‘brinza’ (pikante, witte kaas). Met Roemeens bier (niet zo best) spoelde ik alles door. Prijs: nog geen f 5. Die dag had ik trouwens erge honger, want om 8 uur at ik ook nog een broodmaaltijd met yoghurt in mijn eigen restaurant. Maar goed, tussendoor kuierde ik wel nog enkele uurtjes langs het strand en klauterde ik over de rotskust, waar prachtige romantische plekjes om te mijmeren te vinden waren. Na het avondeten ontdekte ik bij het rondwandelen een restaurant waar het bier erg best was: grote halveliterpotten vol getapt Tsjechisch bier! Een genot. Ik bleef er tot 10 uur hangen, aan een tafeltje met een Roemeens arbeiderspaar uit Craiova, Nikoleau en Laura. Weer kon ik mijn Roemeens toetsen. Het was best leuk. We hadden een gesprek waarin we persoonlijke gegevens uitwisselden (naam, woonplaats, verblijf­ adres, werk, loon, drank, leeftijd, trouwen, auto's, etc.) Osman, een woeste Turk

Om half elf was ik terug bij Osman, mijn Turkse kennis. Hij liet zijn werk (koffie zetten en serveren dus) door zijn vrouw opknappen. Eerst moest ik persé kennis maken met een aantal van zijn vrienden, die me allemaal Turks wilden horen praten. Met whisky en cola onder onze arm gingen we stappen. Osman vertelde honderd uit, was al half dronken en beloofde mij van alles, zelfs zijn eigen vrouw (waar ik echter geen trek in had, ik vond haar te sloerieachtig). In een vandalistische bui gooide hij het lege colaflesje stuk tegen een geparkeerde politie(!)auto. Een seconde later doken twee agenten op, met de bullepees in de hand. Osman nam echter het initiatief, murmelde tegen mij "git" (ga weg) en stapte onvervaard op de agenten af. Wat hij allemaal bekokstoofd heeft, weet ik niet, maar hij wist de toch niet malse Oost­Europese politie te vermurwen. 5 Minuten later stond hij weer grijnzend voor mijn neus. Opgepikt: Stella en Ileila

We doken de Auto club in, een ranzige tent met het predikaat night club. Ook hier weer gratis drinken, de eigenaar was eveneens een Turkse Roemeen. Osman legde contact met 2 Roemeense jonge vrouwen, beide lerares aan een lyceum in Boekarest, resp. in Frans en Duits. Na een half uurtje liep een en ander gesmeerd tussen mij en Stella Roth (de lerares Duits met een Oost Pruissische vader uit Königsbergen), maar Ileila (die naast Frans ook Engels sprak) moest niets van Osman hebben, die vieze Turk. Terwijl Stella en ik debatteerden over het Praagse getto van Kafka en de Buddenbrooks van Thomas Mann, begon Osman Ileila te chanteren en te bedreigen: als je niet met mij mee gaat, kom je niet heelhuids thuis. De meisjes werden erg zenuwachtig en tot mijn groot ongenoegen vertroebelde de sfeer. Stella vertelde mij wat zij opving in Hochheutsch, opdat Osman het niet kon verstaan (hij sprak wel huis , tuin­ en keuken­Duits, Engels, Frans, Italiaans en Spaans. Hij had vroeger internationaal gevaren.) 167

Bang voor aanranding Om 3 uur stonden we met zijn viertjes buiten. De blonde Stella bijna huilend, want haar vriendin zou zich voor ons opofferen en met Osman meegaan. Zij bleef er ijskoud en bewonderenswaardig ongenaakbaar onder. Door al die toestanden bleef ik natuurlijk niet bij Stella, maar maakte ik een afspraak voor de volgende dag en ging op zoek naar Ileila om haar van de boze Osman te ontzetten. Stella bleef bezorgd wachtend op het balkon achter. Het was ook nog eens volle maan; wat een afscheid. Ik vond de geile Turk echter niet meer terug. Later hoorde ik van Stella dat zij was weggerend en bij vrienden in een of ander hotel had geslapen. De rest van mijn vakantie ben ik niet meer gaan koffie drinken bij Osman in zijn restaurant om een confrontatie te vermijden. Ik was niet zozeer bang voor hem, maar wel voor herhalingen. Achteraf bleek uit gesprekken met Roemenen, dat er ter plaatse een soort Turkse Maffia opereerde die nogal veel invloed had. Ik vermoed dat Osman daarin een behoorlijk hoge "functie" bekleedde. Au clair de la lune met Lilian uit Mangalia

Goed, het was inmiddels 4 uur en ik had nog geen slaap. In het kantoor van het Roe­ meense Reisbureau brandde nog licht, wat voor mij aanleiding was om binnen te wandelen. Daar bevond zich een leuk meisje, dat zich nogal verveelde. Liliane, zo heette ze, sprak uitstekend Frans en ging op mijn uitnodiging in om buiten "au clair de la lune" op een bankje wat te kletsen. Ze kwam uit Mangalia, was getrouwd en waarschijnlijk daardoor niet zo content met haar leven. Het werd een ietwat melancholisch gesprek, waarbij we elkaar harten onder de riem staken. Tegen de dageraad verliet ik haar, met bezwaard gemoed en platonische liefde verwensend. Ik zag haar nooit meer terug, Liliane, een warme schaduw in de nacht. Af en toe denk ik wel eens, ach nee, het koes­ teren van een juweel van een herinnering heeft ook zijn charme! DAG 4

Eerste gang naar het strand Om half elf opgestaan. Koffie gedronken in Vulturul, maar direct twee koppen tegelijk besteld. Een stelletje Italianen zat op het terras "papagello" te spelen. Ik betaalde met 100 lei, een half uur moest ik op het wisselgeld wachten. De service is hier ook niet alles. Voor ik naar het strand ging, kocht ik eerst mijn dagelijkse portie lectuur (de partijbladen) in. Op het strand was het te druk naar mijn smaak, daarom strekte ik mij uit op een nabij gelegen gazon, waar het wemelde van hommels en andere bijen. Ik liet hen met rust, daarom lieten zij mij ook met rust. Voorbijgangers bekeken me alsof ik een fakir was. Voor het eerst gebruikte ik zonnebrandolie, Piz Buin. Ondertussen knabbelde ik aan mijn vers gebakken brood, heerlijk. 's Middags wandelde ik wat rond, het was te warm voor het strand. Ook knapte ik nog een uiltje van een uur. Voor het avondeten wisselde ik weer DM 100 bij een zwarthandelaar, die me al verschillende malen benaderd had en waarmee ik geregeld een praatje maakte, zonder te wisselen overigens. Ik eiste 1 op 13 en kreeg dat ook, hoewel de doorsnee zwarte koers 1 op 11 is.

168

‘Anfreunden’ met kelnerin Angelika De vroege avonduren benutte ik, gezeten op een bankje, met het observeren van flanerende badgasten op de boulevard. Toen me dit ging vervelen, begaf ik me naar restaurant Prajura, waar ik met twee jonge Duitsers uit Wilhelmshafen verscheidene potten bier opslokte. Op dit terras kreeg ik al gauw contact (eerst oogcontact) met een dienstertje. Zij bleek Angelika te heten en waarderde mijn blikken door ons consequent als eerste te bedienen, wat zelden voorkomt in het Oostblok. Bij het afrekenen maakte ik in een hoekje een praatje met haar. Tijdens dit geheimzinnig aandoend onderhoud, beloofde ik haar deodorant en zeep uit de shop. Met een kneepje in mijn zij en een veelbelovend knipoogje ging zij weer aan het werk. Opnieuw een avond met Stella

Het was ondertussen 9 uur geworden en ik moest mijn afspraak met Stella nakomen, dus op naar de Auto Nachtclub. Half tien, tien uur, half elf, nog steeds geen Stella. Terwijl ik de ene whisky na de andere achterover sloeg, zakte mijn stemming naar het nulpunt. Ik stond net op het punt om te vertrekken, toen Stella verscheen. Ze was echter niet alleen, maar had gezelschap van een kennis, omdat ze na de negatieve ervaringen van de vorige dag niet alleen de zaak in durfde te komen. Een smoesje? Ik weet het niet. Hoewel haar vriend Angel (hij sprak alleen een beetje Engels) een aardige knul was, stond zijn aanwezigheid me niet aan. Mijn stemming werd er dus niet beter op. Buiten stond Ileila te wachten, ook met een vriendje. Ik schikte me uiteindelijk in mijn lot en verklaarde mezelf het vijfde rad aan de wagen. We gingen "herumspazieren", iets waar "latino's" zich graag aan overgeven. Ook moest er nog worden gegeten. Alle keukens waren gesloten, maar wie slaagde er in om toch nog worst, brood en 2 flessen wijn te versieren? Juist ja, de enige buitenlander in het gezelschap. Zowel de jongens als de 2 meisjes waren student of student geweest en konden met dat enigszins onder­ ontwikkeld personeel niet goed communiceren. Ze werden dan ook argwanend en lomp behandeld. Toen verscheen ik, de toerist, op het toneel. Een verlegen, maar charmante glimlach, hier en daar achteloos een briefje van 10 lei "baksjies" laten rondslingeren en wat hakkelende, hulpeloze pogingen tot gesprek in het Roemeens, deden hun weerstand als sneeuw voor de zon smelten. Ik kreeg eten en drank, betaalde de rekening, maar at en dronk niet van de spijzen. Mijn psychologische overwinning was een feit. Politieke uitspraken uitlokken

Na dit incident liep het niet meer zo gesmeerd. Ik begon boudweg over allerlei onpopulaire onderwerpen te oreren, probeerde hen tot politieke uitspraken te dwingen en kraakte zowel Oost als West tot op de grond af, waarbij ik vooral niet vergat de intelligentsia (die dus "live" aanwezig was) een veeg uit de pan te geven door hen te beschuldigen van elitarisme en isolationisme. Dit alles werd me niet in dank afge­ nomen, temeer daar het dispuut drietalig was, waardoor ik genoodzaakt werd tot bondige zwart wit formuleringen. (De vele overschakelingen, vooral naar het Frans, 169

kostten me veel moeite!) Ik had echter een bloedend hart, het romantische avondje met Stella waar ik zo vurig raar verlangd had, was nu eenmaal toch naar de knoppen. Afgewezen: balen als een stier

Langzamerhand hadden we ons verplaatst naar het dakterras van hotel Razelm. Weer kregen we niets te drinken, maar ditmaal kwam ik niet tussenbeide. Ik kreeg contact met andere Roemenen en liet het groepje links liggen. Even later werden ze door de gerant weggejaagd, omdat ze niets dronken. (Erg logisch nietwaar? Iemand weigeren drank te verkopen, waarna je hem kunt verwijderen omdat hij niets gebruikt...) Ze vroegen of ik mee ging. Ik ging akkoord, maar begon weer moeilijk te doen (“Waarom willen jullie dat ik meega? Ik ben toch een blok aan jullie been! Wat zijn jullie fatsoenlijk!” en dat soort dingen.) Stella probeerde de zaak wat te sussen (“Lassen wir doch froh sein….”), maar ik had er genoeg van. Zeer correct nam ik afscheid. Op weg naar huis baalde ik als een stier. Ik had me te veel van deze avond voorgesteld, dat is nooit goed. Tranen van woede en teleurstelling kwamen te voorschijn, de frustratie van onverwerkte eenzaamheid. Of, misschien was het wel de overvloedig genoten whisky, die mijn wil en zelfbeheersing deed verslappen en aldus het sentiment ruim baan gaf? DAG 5

Spulletjes kopen voor anderen Een rustig dagje. Omdat ik met een geestelijke kater als resultaat van die nervous break down de voorgaande avond opstond, had ik de gehele dag weinig fut. Mijn ontbijt bestond uit een aantal gratis koppen koffie bij Angelika, het dienstertje met de gespierde benen. Ik gaf haar een slof Kent en enige stuken Rexona deodorantzeep. Zij betaalde in Roemeens geld. Ik was duf en ging niet in op haar toenaderingspogingen (het was niet druk op het terras). In het postkantoor kocht ik ansichtkaarten en postzegels met "prin avion" zegels. Ook zocht ik het telefoonnummer op van Mihail Guta, de vader van Marga. Ik probeerde te bellen in een van de tien verschillende telefooncellen. (Elke cel is bestemd voor een specifiek gesprek: lokaal, lokaal in weekend, interlokaal direct, idem ontvanger betaalt, interlokaal indirect, idem ontvanger betaalt, interlokaal gedurende weekend, inlichtingen, telegrammen doorgeven, etc. Zoek maar uit dus.) Op de een of andere manier kreeg ik echter geen aansluiting. Ik had toen de beambten in kunnen schakelen voor hulp, maar ik was eigenlijk niet zo gemotiveerd om te bellen. Het was meer een kwestie van geweten sussen, dus ik vond het wel goed zo. Ik lag een uurtje op het strand en ging daarna eten: kalfsfilet, erwten, sla, met koud gehakt vooraf. Ondertussen schreef ik op pas aangeschaft Roemeens ruitjesbriefpapier een brief naar mam, zo maar voor de lol. (De brief kwam aan op dezelfde dag dat ik thuis arriveerde!)

170

Genieten van voorkeursbehandeling Toen ik in mijn kamer terugkeerde, stond er een cadeautje op mijn tafel. Geanina, de oudere poetsvrouw, bood mij een fles Murfatlar witte wijn aan als souvenir. ' s Middags dutte ik wat, leerde Roemeens uit mijn boekjes en schreef ansichtkaarten. Min avondeten bestelde ik bij Angelika: sjaschlik met friet, sla en koontjes. Ik zat binnen, want het regende pijpenstelen. Alles was vol in het restaurant, want velen wilden voor de regen schuilen. Angelika leidde me echter naar een gereserveerd tafeltje. Het is leuk om ook eens van een voorkeursbehandeling te kunnen genieten. Ik dronk Turkse koffie in een bar en liep vervolgens de recepties van de drie grootste hotels af, op zoek naar buitenlandse lectuur (kranten, tijdschriften). De knappe receptionistes waren erg behulpzaam en putten zich uit in verontschuldigingen. Steeds opnieuw kreeg ik nul op rekwest. Het regende nog steeds en het was overal slapjes. Ik kroop maar vroeg in bed en las tot diep in de nacht "Romanian Folk Tales", o.a. over Dracula. DAG 6

Nadere kennismaking met Eva, de gids Om 8 uur werd ik geheel fit wakker. Ik had echt zin om iets te ondernemen. Om 9 uur, na aan de weg koffie en abrikozennectar gedronken te hebben, stapte ik in de Kiki cars naar Mangalia. En wie schoof er op het laatste moment naast mij aan? Eva, de gids waarmee ik al eerder kennis had gemaakt. “Hi teacher,” zei ze, “hier heb ik lang op gewacht, dat ik jou eindelijk eens alleen spreken kan.” Ik zei, ga je gang, en dat deed ze dan ook. Zij was zelf in haar normale leven ook lerares, ze doceerde Engels aan een gymnasium in Timisoara. Voor ik het wist waren we in Mangalia en moesten we ons gesprek over jeugdproblematiek, didactische aanpak, pedagogische maatregelen, ongeinteresseerde leerlingen en gedemotiveerde leraren staken. Zij moest zich in Mangalia melden bij de politie; om de twee dagen moest ze daar rapport uitbrengen; waarover wist geen mens, de politie en Eva zelf ook niet. Het zal wel een bureaucratische uitwas zijn of een ordi­ nair pesterijtje, daar zijn ze sterk in. Ikzelf liep door naar de plaatselijke trekpleister, de antieke Griekse ruïnes van zomerresidenties. Bij die oude stenen (die ik echt niet zo interessant vond) lag ook een museum. Ik vermoedde dat daar wel wat beter archeologisch materiaal opgeslagen was, maar ik kwam bedrogen uit. Het museum lag opgetast met oude pijpen: lange, korte, kromme, stenen, rechte, houten, meerschuimen, bewerkte, versierde, beschreven, geverfde, aardewerken pijpen, niets dan pijpen. Weliswaar mooie pijpen, maar toch... pijpen! Ik was zeer verbaasd, zelfs de suppooste (die staande aan het breien was) merkte mijn verbazing. Het verwonderde me niet in het minst dat ik de enige bezoeker was. De stad Mangalia

Te voet bekeek ik de rest van Mangalia, maakte een foto van een nieuwerwets cultuurpaleis (een theater) en begaf me naar het station om de trein naar Constanta te nemen. Voor dat gebouw bevond zich een oude man met een bascule, voor een lei of 5

171

woog hij mij: 80 kilo, niets aangekomen, niets afgevallen. Op het perron aangekomen werd ik even niet goed: wel 500 toeristen en reizigers, zigeuners en soldaten zaten en lagen bepakt er gezakt tot ver in de omtrek te wachten op schijnbaar nooit verschij­ nende treinen. Om een kaartje te bemachtigen, moest ik achter aansluiten bij eer rij van zo'n 40 personen. Dat verdomde ik. Dit was weer eens het Oostblok ten voeten uit: honderden mensen gelaten als vee wachtend, nooit op tijd arriverende treinen, elkaar tegensprekende informatie, personeelsonderbezetting (slechts één van de vier loketten open), snikheet er nergens verfrissingen te verkrijgen, stationsklokken (!) die verschil­ lende tijden aangaven, krijsende kinderen, stank van broodjes met geitenkaas, kortom, complete chaos, verwarring alom. Ik besloot maar de bus te nemen. Een juist besluit, want een kwartier later was ik, hoewel niet geriefelijk, op weg naar Constantsa. Constanta: geldwisselaars en zwarthandelaren

Het eerste wat ik in Constantsa deed was eten en drinken: een aantal mititei (pikante gehakttrolletjes gegrild) en veel mineraalwater. Het was nog een hele tippel naar het centrum, o.a. langs de grootste haven van de Zwarte Zee, waar ik foto's maakte. In het oude centrum (hoge huizen, smalle straten, erg levendig, typisch méditerrannée) waren veel toeristen op de been en dus ook veel zwarthandelaars en geldwisselaars. Ik scheepte hen steeds in het Roemeens af: “Nu schimb, merg!” ofwel: “Niet wisselen, ga weg!” Later haalde ik enige zelf verzonnen grappen met hen uit.

Grap 1: spreken ze me aan in het Duits, dan antwoord ik in het Engels; gaan ze over in Engels of halen ze er een vriend bij die Engels spreekt, dan gebruik ik Frans. Nieuwe vriend erbij, dan was het Nederlands aan de beurt of het Turks. Ten langen leste gaven ze het dan maar op, hun talenkennis was uitgeput, ondanks het inroepen van hun van collega's. Tot mijn vermaak en hun verbazing liep ik dan door met een Roemeens zinne­ tje ten afscheid. "Multumesc! Vorbeti, lingua strain fuorte bine! Arrivedere!” (Welbe­ dankt, jullie spreken je buitenlandse talen erg goed. Tot ziens!)

Grap 2: je wordt aangesproken. Je zegt niet nee, maar doet erg schuw. Ze dringen aan. Plotseling tuur je over hun schouder in de verte, je gezicht klaart op en je begint met je armen te zwaaien, terwijl je roept "Polizei, hier, Polizei! " En dan is het lachen geblazen hoe snel ze het hazenpad kiezen. Logisch ook, op zwartwisselen staat hier twee jaar werkkamp.

Grap 3: ook erg leuk. Ze schieten je aan, bv. in het Duits, en je gaat er enthousiast op in. Dan beginnen de onderhandelingen, ze beginnen meestal veel te laag met 1 op 9 (officieel is de koers 1 op 7). Nee, zeg je dan verontwaardigd, "Ich will mindestens 1 auf 100". Ze begrijpen je dan meestal niet, deze eis is zo buitensporig dat ze het niet meer kunnen volgen. Ze bieden vervolgens hoger. Ik vraag weer 1 op 100. Dan bieden ze 1 op 11, ik ga ook iets lager: l op 99! Normaal gesproken voelen ze dan nattigheid en willen ze me overtuigen dat ik er geen verstand van heb. Ik reageer niet en bied weer iets lager: 1 op 97. Collega's stromen naderbij (Kom kijken, daar die Duitser, dat is te gek!), er wordt gelachen en niet begrijpend gaan de handpalmen de lucht in. Als ik mijn pret niet meer 172

kan inhouden, krijgen ze in de gaten dat ze voor de gek worden gehouden. Meestal vatten ze het sportief op, een keer kreeg ik zelfs een drankje aangeboden. Romeins museum Tomis

Behalve avonturen met zwarthandelaars, bezocht ik een vijftal musea in Constanta, en wel de volgende. Het mozaïekmuseum: grote vloermozaïeken van de haven Tomis uit de Romeinse tijd. Het folkloristische museum van de Dobroedsja (de lokale landstreek): veel klederdrachten en gebruiksvoorwerpen. Het Historisch en Archeologisch Museum: redelijk groot en goed geoutilleerd museum met het accent op de herkomst van de Roemenen: de Daciërs. Moskee uit zeventiende eeuw

De Moskee: een moskee uit de zeventiende eeuw, die nu nog gebruikt wordt. Niet al te groot, maar goed onderhouden. Foto vanaf de minaret gemaakt. De Oude Grieks­ orthodoxe Kerk: ik was er de enige bezoeker. Een klein, intiem kerkje met veel kunstige stoelen en iconen en wandkleden. Ik stopte iets in het offerblok: dat was lang geleden! Tot een uur of zes zwierf ik door de stad, Roemeense specialiteiten (o.a. gebak) en inheems bier gebruikend aan de stalletjes, imposante gebouwen en fonteinen en parken bekijkend, hoekhandels binnenlopend, fruit kopend, een zigeunerbruiloft midden op straat meemakend (waar ik geen foto's durfde te maken, veel zigeuners gaan daar niet mee akkoord), snoepend van karnemelkijs, uitrustend in de zon op een bankje, in warenhuizen het assortiment bekijken, etc. Om half zeven stond ik temidden van honderden anderen op de bus naar het zuiden te wachten. Geen enkele bus vertrok stipt, maar daar stoorde ik me niet meer aan. Ik liet twee bussen gaan, om de doodsimpele reden dat ik er zonder te vechten niet in kwam. Dat vond ik beneden mijn waardigheid, dus dan maar wachten. Met Hedda in de bus

Plotseling werd ik aangesproken door een leuk meisje, dat accentrijk Nederlands sprak: Hedda, de gids van Harie en Soffie. Zij was in Constanta inkopen gaan doen en moest ook de bus terug hebben. Dat werd samen reizen, erg amusant. Temidden van knoflook­ walmen en ruwe, ongeschoren koppen werd "geliteratuurd". We hadden goed contact, zeker ook lichamelijk, want we werden door de massa tegen elkaar aangedrongen. Het was bloedheet. Ik was bloedheet. Zij was bloedheet. Zij was zeker zo groot als ik en dat viel temidden van de meestal klein van stuk zijnde Roemenen al gauw op. Wij hadden echter geen oog voor de omgeving. We voelden ons verheven boven de dieren. Echt! We hadden deze mensen zien knokken, zien gillen, tussen de deuren geklemd zien zitten, duwend, dringend, tierend, razend, brullend, wezenloos pavloviaans reagerend (term van Hedda), zwetend, kauwend, gesticulerend… Het is te gek, je krijgt het benauwd, je stikt, je verwenst die kudde vee, je voelt je individualisme wegsijpelen, je krijgt engtevrees, vermoedt gauwdieven en teringlijders en dan..., dan klamp je je aan de enige gelijkbesnaarde ziel (denk je tenminste) vast. Dat was blonde, grote Hedda in dit geval. 173

De polyglotte Hedda uit de apotheek van het nog middeleeuwse trekjes vertonende Sibiu in Transsylvania. Plotseling een geweldige klap, het sardinenblik begon te slingeren en komt in de berm tot stilstand. Paniek, iedereen naar buiten klauterend. Klapband gehad, de weg bezaaid met flarden gesmolten rubber. Nog 5 kilometer naar Venus. Gezellig wandelen met Hedda, blaren of geen blaren, niet wachten maar weg van de kudde. De weg kwijt geraakt als gevolg van de snel invallende duisternis, maar geen nood: we hadden elkaar. Roemeense pruimenbrandewijn

Om een uur of elf was ik weer in mijn kamer terug. Met Hedda had ik een afspraak voor de volgende dag gemaakt: samen naar het strand. Het zou haar laatste dag aan de kust zijn. Daarna zou ze samen met het Limburgse gezin vertrekken voor een 5­daagse rondreis door de woeste Karpaten. Die avond ging ik niet meer uit, maar ordende mijn aantekeningen en het materiaal over de musea van Constanta. Ondertussen sprak ik regelmatig mijn flesje "tuica" aan (Roemeense pruimenbrandewijn, vergelijkbaar met slivovitsj), die ik ter verkoeling in een vaas met water had gezet. De warme douche die ik nam om het stof en alles van die dag af te spoelen, maakte me slaperig genoeg om in bed te duiken. DAG 7

Ontbijten bij Angelika Ook deze dag was ik redelijk vroeg uit de veren. Om negen uur was ik al bij de shop om zeep en cassettes te kopen. Even later zat ik bij Angelika voor de afwisseling eens te ontbijten. Terug op mijn kamer bleek Zeta daar aanwezig. Vanwege mijn afspraak met Hedda had ik niet zo veel tijd, maar zij scheen alle tijd van de wereld te hebben. Begrijpelijk, want er was niet zo veel te poetsen. Het was allemaal heel aardig, maar om elf uur stipt was ik toch bij Hedda op het strand. Diepzinnige gesprekken op het strand

Ik voelde me daar een beetje opgelaten, want er lagen alleen diep gebronsde en welgevormde lijven in het zand te bakken. Ik kon echter mijn schaamte en minder­ waardigheidsgevoelens overboord zetten en vlijde me naast hen neer. Echt luieren kan ik van huis uit niet, dus voerde ik uitputtende gesprekken met Hedda: over trouwen, massatoerisme, het hanige gedrag van de Roemeense man, aantrekkingskracht tussen de geslachten, de weg naar zelfstandigheid en persoonlijke ontplooiing. Met Harrie, die als activiteitenbegeleider werkzaam was in het Hilton van Maastricht – bijnaam voor de bak­ had ik het over het Nederlandse gevangeniswezen, jonge bajesklanten uit Roer­ mond die gemeenschappelijke kennissen bleken te zijn. Met Soffie waren de gespreks­ onderwerpen: opvoeding van kinderen, het nut van vroeg zwemonderwijs aan kleuters, vetkussentjes en zwangerschap. Tussendoor dronk ik pils in een soortement strand­ paviljoen, samen met ‘n Turk en twee onderwijzers uit de streek bij de Russische grens.

174

Gratis pedicure Om 1 uur liep ik naar de plaatselijke pedicure. Het uitstapje naar Constanta had me een aantal gemene blaren opgeleverd, waarvan één onder het eelt van mijn rechtervoet. Ik kreeg een behandeling van een half uurdoor twee struise dames: de nagels werden geknipt, het eelt werd verwijderd en de blaren doorgeprikt. De behandeling was gratis, maar als ik nog eens langs kwam met pakjes Kent – sigaretten dan zouden zij die beslist niet weigeren, zo werd me te verstaan gegeven. Met rode teennagels van het desin­ fecterende middel kwam ik weer op het strand aan. Dineren met Hedda

Samen met Hedda genoot ik van een uitgebreid diner (met bief, een zeldzaamheid hier!) in restaurant Cambrinus, waarna we weer richting strand vertrokken. Om 6 uur nam ik afscheid van haar, na beloftes over en weer. Op mijn kamer wilde ik op een oor gaan, maar daar kwam niks van terecht! Mijn fototoestel viel van boven op de klerenkast, in een diepe spleet. Ik kon er niet meer bij. De volgende morgen om vier uur (daarom ook dat vóórslapen) zou ik naar Istanbul vertrekken en zonder fototoestel wilde ik niet gaan. Ik liep naar de receptie om hulp. De chef was afwezig en ik zou moeten wachten. In die tussentijd ging ik met Ilie, de 18 jarige hulpjongen van het hotel, minigolf spelen en cola drinken in een bar op de hoek. Toen de chef eindelijk arriveerde, wilde hij niet behulp­ zaam zijn. De vent sprak geen enkele vreemde taal, zodat Nuti moest tolken. Zij kreeg het er maar moeilijk mee, want zij durfde zijn woorden niet letterlijk in het Engels te vertalen omdat hij zo grofgebekt was. Ilie vist fototoestel op

Gelul, ik had ik het meeste van wat hij zei verstaan, zodat ik hem in gebroken Roemeens antwoord kon geven. Hij krabbelde terug en gaf Ilie toestemming mij te helpen. Het duurde nogal lang voordat Ilie (met een grote vishaak!) het toestel te pakken had. Hij bleef nog een tijdje bij mij bier drinken. Toen hij wegging, kwam Zeta binnen. Ze zou in Venus overnachten, omdat ze de volgende dag om vijf uur 's morgens moest beginnen te werken. Ze logeerde in een vrijstaand appartement. Ze was nu in burgerkleding en ik vond dat ze er erg appetijtelijk uitzag. We dronken bier, cola en tuica, waardoor zij een beetje dronken werd. We amuseerden ons opperbest. Bij communicatiestoornissen schreef zij wat ze zeggen wilde op een papiertje, meestal kon ik het dan lezen, soms met behulp van het woordenboek. Om een uur of elf vertrok ze en ging ik douchen. Brief naar Marga

Direct daarna schreef ik in het Engels een brief naar Marga Juta in Ploiesti. Ik had Zeta over Marga verteld, daarom kwam ik op het idee om haar eens te schrijven. Twee

175

kantjes in een half uur, ik had inspiratie. Ik beschreef haar mijn teleurstelling, mijn aankomst en de dagindeling en mijn geplande verloop van de rest van mijn vakantie. Verder gaf ik haar suggesties hoe ze me kon bereiken. Ondertussen was er buiten op de trapjes een Hollands feestje ter ere van de vertrekkers op touw gezet. Het ging er luidruchtig aan toe. Het toppunt van de jool was wel het zingen van het oer­Hollandse "Potje met vet", "Vader Abraham" en "We gaan nog niet naar huis". Ook de "Zuiderzee ballade" schalde door de stille Roemeense nacht. Wachten op nachtbus

Ikzelf bleef wakker en om half vier begaf ik me naar Hotel Sylvia, waar ik door een bus opgepikt zou worden die me naar het vliegveld in Constantsa zou brengen. De bus kwam weer eens te laat, zodat ik maar wat op er neer drentelde. Dit maakte mij verdacht, want binnen een half uur werd ik door drie verschillende surveillerende politieagenten aangehouden en ondervraagd wat ik zo laat op straat te zoeken had. Om tien over vier verscheen de touringcar en begon ik mijn eerste etappe op weg naar hit Turkse Istanbul. DAG 8

Samenkomst op luchthaven Constanta Om half zes kwam ik op het vliegveld aan. Bij de controle moest je je Roemeense geld inleveren. Dit werd genoteerd en bij terugkeer kreeg je het bedrag terug, zelfs zonder inhoudingen! Wat bleek? Eenmaal in de vertrekhal kon je niets kopen zonder Roemeens geld. Als je, zoals ik bijvoorbeeld, twee uur moet wachten voor vertrek, dan krijg je 's ochtends vroeg wel trek in een broodje en een kop sterke koffie. Velen moesten alsnog geld gaan wisselen. Het was dus allemaal niet onlogisch, maar gewoon een vuile truc om in het bezit te komen van nog meer deviezen! Ik wisselde echter niet, want een alleenreizende Duitser (Kurt uit Bayern, 45 jaar, een vergelijkbaar type als Hein die altijd bij Baer Kessels staat te flipperen) had dit al eens eerder meegemaakt. Hij had zeven munten van 10 lei los in zijn zak gestopt, waarvan hij er drie aan mij voor even zovele koppen koffie spendeerde, in ruil voor enig gezelschap natuurlijk. Na een tijdje liet ik hem met een smoesje alleen en maakte een praatje met een Duits meisje, wier achternaam "Israël" was. Dit had ik kunnen zien, omdat zij voor mij door de controle was gegaan. Een Arische met de naam Israël, dat vond ik pas interessant! Even later stond er echter een bescheiden Duitser (die bestaan echt!) achter haar, dit bleek haar 20 jaar oudere man te zijn. Met Fokker naar Istanbul

Langzamerhand werd ik door slaap overmand en zocht ik een fauteuil op. Gelukkig zat naast mij een Duits echtpaar uit Kassel, ook zeer welopgevoed. Ik trof het vandaag met mijn Moffen. Ze hielden me uit mijn slaap en tot mijn vertrek om half acht voerde ik een lange conversatie over ‘Erziehung, Unterricht und Verantwortlichkeit’. Tot mijn eigen verbazing werd mijn Duits bijna volmaakt. Mijn omgang met Hedda (waarmee ik meestal Duits sprak) zou daar ook wel debet aan zijn. We vertrokken met een Fokker F 176

28 (60 zitplaatsen) van de Turkse luchtvaartmaatschappij THY (Türk Hava Yollari = Turkse luchtwegen). Opvallend tijdens deze één uur durende luchtreis: de slanke, exotische hostesses, het karige ontbijt en het blijven openstaan van de deur van de cockpit. Ik zat gunstig en kon het dalen en opstijgen tot in de finesses volgen. Ook de Engelse contacten met de verkeerstorens kon je over de radio volgen. Zou dit speciale service van de Turken zijn of is het alleen maar gemakzucht en ongeïnteresseerdheid? Het was in ieder geval wel erg interessant.

ISTANBUL

Het regent pijpenstelen bij Blauwe Moskee In Istanbul waren de douaneformaliteiten miniem, onze groep zou toch maar een volle dag (nog niet eens) blijven. Er waren twee bussen voor de rondleiding beschikbaar, een voor Duits en een voor Franstaligen. Ik koos gemakshalve voor de Duitse bus. In de bus konden we bij voorbaat al ansichtkaarten kopen, wat ik dan ook deed. Tevens kocht ik er een vijftal postzegels bij om kaarten te versturen. Het was bitter koud en het regende pijpenstelen in Istanbul. De geur die om de leerlooierijen die we passeerden hing, was niet te harden. Eerst bezochten we de Blauwe Moskee (in het Turks de moskee van Sultan Ahmed). Ik ga de monumenten niet beschrijven, dat vergt te veel papier (en moeite natuurlijk!). In deze moskee stelde ik "kritische" vragen aan onze moderne moslemgids. Mijn collega­toeristen kregen in de gaten dat ik meer van de Islam en de Oriënt afwist. Een Einzelgänger uit Frankfurt vroeg steeds eerst tekst en uitleg aan mij en ging daarna pas bij de terzake kundige gids te rade. Ik bleek vaak gelijk te hebben. Vlakbij lag de wereldberoemde Aya Sophia, die we ook met een bezoek vereerden. Het is een indrukwekkend bouwwerk, zeker gezien haar ouderdom. Het strekt de Turkse veroveraars tot eer dat ze dit grootse cultuurmonument niet verwoest hebben. Ze maak­ ten er een moskee van. Momenteel is het een officieel museum, dankzij Atatürk. Hippodroom: oud centrum Byzantium

Tussen deze twee moskeeën in lag het hippodroom, het oude centrum van Istanbul en van grote historische betekenis. Ondanks het slechte weer moest je je bij elke ingang een weg banen door bedelaars, handelaars, straatartiesten en jochies. Ik kocht wat Turks brood van hen en wisselde tevens DM 20. De ouwe vent waarbij ik wisselde begreep er niks van en had geen flauw benul van wisselkoersen. Ik nam gewoon het geld dat ik vroeg uit de stapel biljetten die hij bij zich had. Verbouwereerd liet ik hem achter. Toch had ik hem niet opgelicht, ik had de officiële koers aangehouden: 50 lira voor 1 mark. Street artists

Meteen daarna gaf ik een leuk joch, die me aan een van mijn Turkse leerlingen deed denken, een aantal lira als aalmoes. Uit dankbaarheid bleef hij me tot in de bus met zijn schoenpoetskist achtervolgen, hij wilde per se mijn sandalen weer glimmend maken! Niet begrijpend keerde hij weer terug naar zijn stekkie van "broodjesverkopers, loterij­ venters, fakirs, mismaakten en kreupelen, schoenpoetsers, sloebers met prentbrief­

177

kaarten, bergbewoners met dansende beren, sandwichmannen, slangenbezweerders, standwerkers met antiek, koper en pistolen, muzikanten. Ritje langs Bosporus en Dolmabahce - paleis

Met de bus reden we langs de Bosporus naar het noorden. De omgeving was zeer interessant. Istanbul breidt zich als een olievlek uit. In 5 jaar tijd kwam er een slordige miljoen inwoners bij. En passant bekeken we even de kunstige, barokke gevel van de Dolmabahce­poort, waarachter de tuinen en paleizen van Dolmabahce, residentie van vele sultans en van de onvolprezen “Vader der Turken”, Atatürk. Of ook wel "Mustafa Kemal Pascha” zoals mijn volgzame leerlingen hem vol ontzag noemen. Topkapi paleis en de Serail

Ook brachten we nog een mijns inziens mislukt en verregend bezoek aan het grootste en bekendste paleis uit de Ottomaanse wereld, het Topkapi Paleis, nu museum. We bekeken hier alleen de tuinen, de binnenplaatsen en de schatkamers. In die laatste was het vergeven van fotograferende Japanners. De weelde en rijkdom is daar onvoorstelbaar, maar ik persoonlijk hou niet zo veel van goud of edelstenen, al is het nog zo kunstig be of verwerkt. Wat heb je in godsnaam aan een gouden bed? Ik begrijp niet waarom de noodlijdende Turkse regering deze snulletjes niet van de hand doet: een paar miljard krijgen ze er altijd voor. Hoewel, gezien de gigantische schuld van Turkije aan de Wereldbank (zo'n slordige 10 miljard dollar) is dit natuurlijk een druppel op een gloei­ ende plaat, bovendien los je er structureel en op lange termijn niets mee op. Exquise visgerechten

Hoe dan ook, om half een zaten we aan tafel bij een gerenommeerd visrestaurant. Daar genoot ik van een zeer copieus maal: 5 voorgerechten, 2 hoofdspijzen, 2 nagerechten met tussendoor salade, wijn en brood. Als liefhebber van exotisch eten kon ik er mijn hart aan ophalen! Helemaal alleen in de bus werd ik daarna naar het centrum terug­ gebracht. De rest van de middag bracht ik al rondzwervend door. De indrukken die je zo krijgt zijn onvergetelijk. Bovendien had ik het voordeel dat ik het een en ander van de stad afwist en vooral een beetje van de taal sprak, verstond en las. Zeker bij het winkelen komt dit zo goed van pas, dat je bij voorbaat al niet opgelicht wordt. Ik heb meegemaakt dat Engelsen tweemaal zo veel voor hun perziken moesten betalen dan ik. Het Taksim – plein

Mijn uitgangsbasis was het Taksim­plein, het nieuwe centrum van Istanbul (betekenis: middenplein). Ja, wat deed ik allemaal? Ik slenterde rond, gaf mijn ogen goed de kost, versterkte de inwendige mens met vers fruit, raki en koffie. Verder maakte ik praatjes met grootogige straatkinderen, kocht buitenlandse bladen (Time, Newsweek en Frank­ furter Allgemeine) en liep me de blaren onder de voeten. 178

Een laatste Griek Een interessante ontmoeting had ik in een winkeltje waar kleding en koperwerk verkocht werd, een niet al te toeristisch winkeltje. Ik werd bediend door een gedistin­ geerde vrouw, waarvan ik (ook gezien haar talenkennis) al gauw in de gaten had, dat zij vroeger iets anders gedaan had. Toen haar al even bejaarde man thuiskwam, ontstond er tussen ons drietjes een gesprek. Zij was vroeger lerares geweest op een gymnasium in Galatasaray (een chique buitenwijk waar veel diplomaten en magistraten wonen) en hij werkte als importeur van margarine, o.a. uit Holland. Hij deed zaken met Remia. Ze woonden vroeger in Izmir, maar werden daar verjaagd. Volgens mij waren ze meer Grieks dan Turks, hoewel ze dit ontkenden. Dergelijke kosmopolitische Turken die van wanten weten en hun vreemde talen spreken, kwam ik in Istanbul vaker tegen. (Dit in tegenstelling tot de rest van het Turkse volk, dat zich onderling vaak zelfs niet eens verstaanbaar kan maken. Denk aan Koerden, de zogenaamde Bergturken, etc). Nergens Turkse koffie

Wat ook opviel was dat ik nergens, maar dan ook nergens, Turkse koffie kon krijgen. En dat in Turkije zelf! Rond half zeven zat ik dan ook Engelse "tea" te drinken in een soort Britse enclave vlakbij het Hilton Hotel (uiteraard!). Van te voren was ik al eens een klein Turks koffiehuis (letterlijk : kahvehane) binnengelopen om eens goed naar de wc te gaan (het uitgebreide, rijk met olijfolie besprenkelde maal van die middag lag me nogal zwaar op de maag!) en om even uit te puffen, want ik was inmiddels meer dan dertig uur op de been. Het was weliswaar opgehouden te regenen, maar de hobbelige kasseien waren nog nat en in verband met uitglijden erg gevaarlijk voor mijn zwakke knie. Bovendien had ik alweer blaren opgelopen. In het koffiehuis liet ik een jonge knaap voor 25 lira mijn tas bewaken, want die was te lastig op de piepkleine plee. Het was de zoon van de eigenaar, dus die zou er niet plotsklaps mee vandoor gaan. Buikdans in nachtclub

Al met al was ik rond acht uur weer bij het Taksim­plein beland, alwaar ik na enig zoeken de nachtclub "Karavanserai" vond. Hier zouden we bij elkaar komen, dineren, van een show genieten en weer de thuisreis aanvaarden. Het eten was ditmaal niet zo uitgebreid, maar het mocht er desondanks wezen. Ik nam mijn deel van de porties van twee zieke Duitse meisjes, die vanwege buikloop geen hap door hun keel konden krijgen. De show viel tegen, de gewone toeristische attracties werden geboden: oriëntaalse buikdanseressen (weldoorvoed, een teken van seksuele aantrekkingskracht voor Turken en Arabieren), Turkse en Russische volksdansen (wervelend, maar amateu­ ristisch en eentonig) en een smartlapzanger. 179

Kelners en toiletdames Terwijl de danseres ondeugend deed en bij mannen van middelbare leeftijd op schoot ging zitten, werden er foto's gemaakt. A raison van twee gulden per stuk kon men die later kopen, wat ik niet naliet. Aan tafel zat ik te kletsen met een Deense vrouw, een secretaresse. Haar man had meer interesse in het gebeuren op de vloer. We bestelden een fles wijn. Ik betaalde, want mijn Turkse lira’s moesten op. De kelners weigerden stelselmatig mijn Turks te begrijpen en wilden per se Duits spreken, iets wat ik op mijn beurt verdomde. Overigens kreeg ik toch mijn zin. De toiletten waren er naar Turkse begrippen erg goed verzorgd, hygiënisch en zo. Als je de wc dames echter geen fooi gaf, dan kwam je er niet uit. Ze blokkeerden met hen omvangrijke lijven eenvoudigweg de uitgang, dus om gezeik te vermijden betaalde je graag. Voor ons waren de centen trou­ wens toch niets waard, maar voor hen is elke lira welkom. Om half elf kwamen we vervolgens op het vliegveld aan, na per bus nog het prachtig geïllumineerde nachtelijke Istanbul bezichtigd te hebben. Het was met zijn slanke silhouetten van de minaretten, de geheimzinnige contouren van de moskeeën en de ijle klanken van de Turkse luit over de maanovergoten Bosporus werkelijk een sprookje uit duizend­en­een­nacht! Verwarring op luchthaven

Op het vliegveld was het weer wachten geblazen. Niemand wist precies hoe lang een en ander zou gaan duren, waar we zouden vertrekken, etc. Ook de Roemeense gids, een nors ogend meisje dat de groep Fransen begeleidde, was nergens van op de hoogte: haar pogingen om informatie in te winnen bleven vruchteloos. Na een kwartier kreeg ik van verscheidene kanten het verzoek om het ook eens te proberen met mijn Turks. Ik vroeg direct naar de directeur van de luchthaven, de manager zoals hij zelf zei, de “müdürü” in het Turks. Ontvangst bij de directeur

Naast zijn kantoor stonden twee schildwachten opgesteld. Heel beleefd en in mijn beste Turkse zinnen (voorbereid!) maakte ik rustig mijn opwachting. De directeur was een echte heer, verzocht mij plaats te nemen, complimenteerde mij met mijn Turks, bood mij koffie met raki aan en begon mij in het Frans inlichtingen te verstrekken. De Roemeense gidse kwam op dat ogenblik binnen, zijn gezicht betrok en hij ging verder in het Engels. Die taal bleek zij ook te kennen, zodoende werd onze voertaal Duits. De Roemeense, een vurig partijlid en door de Turken daarom niet geaccepteerd, ontplofte bijna van woede. Zij werd overal onkundig van gehouden en de eerste de beste toerist regelde de zaakjes even. Zij had me steeds genegeerd en nu was het mijn beurt om haar te negeren. In de vertrekhal dromden alle toeristen, ook de Fransen, om mij heen om het nieuws te vernemen. Een jofele Fransoos, eigenlijk een halve Italo uit Nizza, bood mij uit dank flessen bier aan, die ik natuurlijk niet kon weigeren.

180

Een boze en jaloerse gids Een en ander gebeurde tot groot ongenoegen van gidse. Toen ik dit verhaal later vertelde aan de andere, meer menselijke en normale gidsen in Roemenië barstten zij van de lol. Dat deed hen plezier, een gehaat partijlid voor schut gezet. Volgens mij doet dit verhaal nu nog de ronde in Roemeense gidsenkringen.) De vliegreis was kort. De Roe­ meense douane maakte echter weer heel wat palaver vanwege een antiek pistool, dat in de bagage van een stomme Duitser uit Hannover was meegesmokkeld. Niemand mocht vertrekken voor dat vervaarlijke warentuig terecht was. De wraak van de gids was zoet, herhaaldelijk wierp zij me dodelijke blikken toe. Ondertussen stond ik gezellig te kletsen (in het Roemeens) met een douanebeambte. Hij pikte mijn balpen van de Rabobank in, wat ik lachend corruptie noemde, enz. Hij begreep mij best en speelde het spelletje mee. 43 uur zonder slaap

Het oponthoud duurde een half uur, toen konden we eindelijk op weg gaan naar Venus. Mijn van te voren ingeleverd geld had ik al terugontvangen. Om half twaalf waren we in Turkije vertrokken. Om drie uur waren we weer terug. Ik was drieënveertig uur onafgebroken in de weer geweest, 43 uur zonder slaap! Uitgeput zakte ik weg in een droomloze slaap. DAG 9

Slaapachterstand inhalen De klok rond geslapen: om drie uur werd ik wakker, hoewel nog niet helemaal uitgerust. Na een koude douche en drie koppen koffie in een restaurant knapte ik weer wat op. De restauranteigenaar bediende me steeds stipt op mijn wenken. Hij had namelijk een oogje op mijn "Santamonica" shirt. Hij had een breed postuur, dus het zou hem wel passen. Ik wandelde wat rond en belandde bij de manege, waar ik de stallen en de dressuur­ terreinen bezocht. De lessen waren er spotgoedkoop, nog geen f 5 per uur met een volbloedmerrie. Je kon er ook gewoon ritjes maken. Om zes uur werden de paarden naar binnen gejaagd. De cowboys waren behendige zigeunerruiters die in stofwolken achter afdwalende veulentjes aan jakkerden. Ik nam me voor hier terug te komen voor een ritje. Ik was te laat voor het eten, maar voor de winkels om negen uur sloten kocht ik nog wat cakejes, kaas er salami in. Carmen, de receptioniste

Daarna wilde ik nog gaan stappen, maar er was niets te doen. Of er was weinig of geen volk, of de muziek stond er veel te hard. Ik begaf me naar de receptie van het hotel, eigenlijk zonder een echte bedoeling. Carmen, de receptioniste, had nachtdienst (14 uur lang, dat is niet niks!) en zat er balend en moederziel alleen te smachten naar aanspraak. Daar zorgde ik dus voor. Carmen, 21 jaar oud, donkerblond en afkomstig uit Cluj. Een knap en innemend meisje met een stralende glimlach. Als ze niet lachte, kreeg haar gezicht een dromerig, melancholiek uiterlijk. Een fijnbesnaarde ziel, die regelmatig door 181

de brute chef geschoffeerd werd, de reden waarom zij nu dan ook baalde. Ze kon niet vertrekken, want ze vervulde stage en kon geen slecht rapport in haar examenjaar gebruiken. Dus maar alles slikken, was de boodschap. (Zij zat op een School voor Toerisme en Economie, een semi universitaire opleiding.) Ze sprak eenvoudig maar perfect Engels, terwijl ik gecompliceerd, maar stuntelig Engels sprak. Ik was niet in vorm die avond. Talent voor muziek

Tot een uur of vijf bleef ik met haar praten. Zij was een natuurliefhebster, hield van schaatsen, wandelen en bergbeklimmen, musiceren (zij speelde piano en fluit) en lezen. Ik was blij dat ik van te voren in Nederland met een encyclopedie uit pure interesse mijn kennis over muziek verrijkt had. Ze was een beetje down en haatte als halve Trans­ sylvaanse bergbewoonster de kale, hete Dobroedzja waar ze nu haar stage uitzat. Het gesprek werd allengs persoonlijker en menselijker: over vrienden, relaties, idealen als trouw en eerlijkheid, etc. Op vele punten konden we ons met elkaar verenigen. Af en toe werden we in ons gesprek gestoord door een patrouillerende agent, die kwam informeren of nog alles in orde was. Voor ik met een zedig kusje afscheid van haar nam (ik stond te barsten van de slaap!) werd eerst mijn kennis van het Roemeens nogmaals getoetst en werd de cruciale vraag "Bestaat God echt?" hevig in twijfel getrokken. Ik sprak met haar af samen eens te gaan paardrijden. DAG 10

Cadeautjes voor poetsvrouwen Om half elf werd ik door de poetsvrouwen gewekt. Ik had beloofd hen een cadeautje uit Istanbul mee te brengen, maar daar was ik niet aan toe gekomen. Ik maakte het goed door hun pakjes Kent te schenken. Kusjes als dank en zo, je weet wel. Daarna ging ik weer eens naar het strand, waar ik twee uur in de zon bleef bakken. Vergeefs echter, ik werd niet echt bruiner. Tussen 2 en 4 ging ik weer een tukkie doen, ik had nog steeds een geduchte slaap­ achterstand. Een klop op de deur maakte me wakker: Ilie, het manusje van alles. Hij kwam informeren hoe het was in Istanbul. Ik moest echter weg naar Jim, de Holland International man, in verband met mijn besproken excursie naar Tel Aviv op woensdag. Ik sprak met Ilie af voor negen uur die avond, we zou dan samen een potje minigolf spelen. Jim Oorschot zat op het terras van Hotel Sylvia. Ik gaf hem mijn paspoort in verband met de excursie naar Israël. Wat ik bestelde wilde ik met 100 lei betalen, maar ik moest maar een andere keer betalen, want er was geen wisselgeld. Tjonge, wat een systeem…

182

Een heilzaam modderbad Om vijf uur lag ik in de modder. Een echt "Baie de Namol”, (modderbad) stond ook op mijn programma. Het was een gewoon zwembad, met grote bakken dunne, stinkende, oliezwarte modder eromheen. De mensen hielpen elkaar met insmeren. Ik werd geholpen door een Bulgaar uit Burgas, op mijn beurt hielp ik hem. Het was in feite een soort naaktstrand. Twee uur lang stelde ik me bloot aan de zon om de prut te laten drogen. Daarna ging ik onder een speciale warmwaterdouche om alles af te spoelen, waarop een duik in het natuurbad volgde. De modder bevat geneeskrachtige mineralen en schijnt een heilzame werking te hebben op de botten en spieren. Reuma­ en jichtlijders hebben er veel baat bij. De entree bedroeg zegge en schrijve twee lei ofwel 15 cent. Ik besloot hier nog eens terug te komen. Mini - golf met Ilie, de klusjesman

Op weg naar het hotel kwam ik Eva tegen. We gingen samen eten. Onze eerste echte, diepe contacten kwamen via de wereldliteratuur tot stand. Jammer genoeg hadden we beiden afspraken elders op dat moment, maar ik nodigde haar uit om de volgende dag ' s avonds ergens chique te gaan eten, welke uitnodiging zij gretig aanvaardde. Ik versloeg Ilie met minigolf op het nippertje en we dronken na afloop nog cola met een vriend van hem, Anton genaamd, een halve Rus uit Iasi. Nuti uit Timisoara

De rest van de avond en nacht bracht ik door met Nuti, de zwartharige receptioniste uit Timisoara. Aanhankelijk en erg meegaand, gemakkelijk te versieren dus. Het gesprek met haar was minder hoogdravend en diepgravend, maar wel zwoeler. We werden echter gestoord door Ilie met zijn dronken vriend. Ze gingen voor de balie staan boksen, maar het oorspronkelijk onschuldige schijngevecht ontaardde in een heuse knokpartij, die ik echter kon sussen. De pret met Nuti was er intussen uit, maar ook met haar maakte ik een afspraak, ditmaal om ergens koffie te gaan drinken. Het was weer eens drie uur geworden. DAG 11

Paardrijden met Carmen Ondanks de beperkte nachtrust was ik om half tien al wakker. Ik ontweek Zeta met een smoesje en ging na koffie gedronken te hebben met Carmen paardrijden. Ik heb slechts tweemaal eerder op de rug van een paard gezeten: een keer met Jenny van Laer in Asenray en een keer met broer Clim in Wales. Ik was dus niet helemaal zeker van mezelf, maar alles viel achteraf nogal mee. Gelukkig had ik een mak beest, dat het vurige dier van Carmen slaafs achterna sjokte. We volgden stapvoets en soms in draf een route over landwegen. Slechts een keer werd galop ingezet en wel over een braakliggende akker. Dit bezorgde me toch nog enige schroeivlekken op mijn zitvlak. Onderweg ontmoetten we twee Hollandse kennissen van Carmen, twee trutten (vond ik) uit Schiedam, mijn 183

ritje was toen bedorven. De trutten zagen mij trouwens ook niet zitten, hoewel één van hen (die oerlelijke) op de terugreis meer belangstelling voor mij begon te tonen. Nogmaals een modderbad

Om een uur of drie moest Carmen gaan werken, zodat ik nog wat tijd had voor mijn modderbad. Het beviel me best. Ik had mijn fototoestel meegenomen, maar ik durfde uiteindelijk toch geen foto's te nemen. Ik was bang dat de baders zich in hun privacy aangetast zouden voelen. Hetzelfde was me met de zigeunerbruiloft in Constanta overkomen. Aan het dranktentje had ik nog wat problemen: ze wilden alleen mineraal­ water verkopen als ik er witte wijn bij kocht (de zgn. “Spritzer”), maar daar voelde ik bitter weinig voor zo middag op de dag. Met Eva naar Saturn

Terug op mijn kamer sliep en las ik nog wat. Voorts leerde ik nog wat meer Roemeens, daar kreeg ik hoe langer hoe meer plezier in. Om half acht ontmoette ik Eva zoals afgesproken. We aten maar een kleinigheid, want zij kon niet mee gaan uit eten; ze moest bij de politie een diefstal uit een van de appartementen aangeven. Ik ging met haar mee. Daarna belde zij voor het eerst sinds een maand, zo beweerde ze tenminste, met thuis. Toen was de avond aan ons. We reden met de mini cars naar een plaatsje verderop, Saturn genaamd. Daar speels in een restaurant een popgroep uit haar woonplaats Timisoara, zij kende de muzikanten persoonlijk. Die lui hadden allemaal op het conservatorium gezeten, dat is hier verplicht als je in een popgroep mee wilt spelen. In een plaatselijk dagblad had zij over de groep een niet helemaal lovende recensie geschreven. Dat klopte, want zij werd door de microfoon begroet door de leadzanger. Steeds meer ontboezemingen

Omdat de muziek die daarop volgde zo luid was moesten we wel dicht bij elkaar kruipen. Zij begon hoe langer hoe meer van haar privéleven prijs te geven, de literatuur had niet langer meer voorrang. Op een gegeven moment had ik waarschijnlijk te veel op haar sentimenten gespeeld. Toen kwam de eigenlijke reden aan het licht waarom zij een onderbetaald gidsen­ en tolkenbaantje had aangenomen. Het bekende verhaal….

Een ongelukkige liefde. Ze was een zelfstandige vrouw met een goede en vaste baan in het onderwijs (lerares Engels), die alles had wat haar hartje begeerde. Ze woonde vier jaar samen met een man, een manager van in de dertig. Hij voelt zich oud worden en wil trouwen om een gezinnetje te stichten voor het te laat is. Eva twijfelt, ze wil haar leven niet zo maar verkwanselen en stelt steeds maar haar beslissing (ja of nee) uit. Het proces van sociale dwang begint: vrienden, familie, kennissen, werkkring, ze beginnen op haar in te praten. Ze mag niet op studiereis naar Londen, hoewel ze daar officieel recht op heeft als doctor in de Engelse taal – en letterkunde. Motivering: je bent niet getrouwd, dus niet gebonden en dan kom je niet meer terug naar Roemenië. Haar vriend begint openlijk een affaire met een jonger meisje, maar blijft toch bij haar inwonen. Zij krijgt hem er niet uit. De ene scène na de andere volgt: beide families erbij, buren bemoeien 184

zich ermee. Haar (nu gewezen vriend) krijgt van iedereen gelijk, want uiteindelijk heeft zij hem door het huwelijk te weigeren min of meer tot overspel gedwongen. Ze taait af en grijpt de kans om met buitenlandse toeristen te werken aan de Zwarte Zee, ver weg van Timisoara en haar vriend. Ze wil ontsnappen en vergeten. Emotionele momenten

Op dat moment ontmoet ik haar, de enige met wie zij tot nu toe serieus contact heeft gehad. Ze heeft de hele affaire allicht niet kunnen vergeten, verre van dat. Ze stort bij mij haar hart uit, begint te huilen en schaamt zich daarvoor ontzettend. Per slot van rekening is ze toch een moedige en onafhankelijke vrouw die het leven aankan? Haar emoties komen los, ze gooit alles eruit. Ook haar problemen met de censuur en de bij haar school ingeschoven collega’s worden nu zonder reserves verteld. Later wordt ze bang; heeft ze niet te veel verteld? Heeft iemand stiekem mee zitten luisteren? Hoe kan ze weten of ze mij kan vertrouwen? Een nieuw probleem dus, dat ik oplos door zo veel en eerlijk mogelijk over mijzelf en mijn dagelijkse leven te vertellen. Hiermee herwon ik haar vertrouwen en dat stelde haar weer op haar gemak. Zoon van Simon Vinkenoog

Het is inmiddels 12 uur geworden. We zijn allebei typen die hun gevoelens zo nodig kunnen kanaliseren, dus we schakelen probleemloos over naar een ander onderwerp. Dat wordt de Nederlandse schrijver Simon Vinkenoog, wiens zoon zij als toerist in een groep heeft gehad. Op een servet geef ik in vogelvlucht een overzicht van de moderne Nederlandse literatuur.

We waren toe aan koffie. Als laatste gingen we in Saturn weg, te voet terug naar Venus, een wandeling van vier kilometer. De sfeer tussen ons was erg vertrouwelijk geworden en het strand waarover we liepen was bij nacht eindelijk zichzelf, net zo als Eva die me ondertussen een soms schokkend relaas over de corrupte Roemeens samenleving deed. Toen ik haar bij haar deur afgeleverd had, bleek ik nog geen slaap te hebben. Ik bleef nog lang in mijn warme bed woelen, allerlei gedachten spookten door mijn hoofd. Ik wilde mijn relatie met Eva best verdiepen, maar ik wilde ook niet het risico lopen haar te compromitteren in deze door de staat gecontroleerde omgeving. Wat moest ik aan met Eva? DAG 12

Inbraak in appartement Overal in het straatje is politie vanwege de inbraak de vorige dag. Alles wordt gecon­ troleerd, vooral de wc­raampjes die meestal openstaan en waarvan de sluiting slechts provisorisch is. Die dag lees ik veel en ga ik weer eens naar het strand. Ik zie Eva enkele malen, maar ik laat niets blijken over wat er de vorige avond en nacht is voorgevallen. ’s Middags sliep ik nog enkele uurtjes, want die nacht zou ik voor een excursie naar Tel Aviv in Israël vertrekken. 185

Irina en Tatjana uit Oradea In de vroege avonduren gebruik ik een aantal cocktails in restaurant Raluka. De namen van de cocktails zijn fonetisch geschreven. Een ‘Pik For’ staat hier voor Big Four (een cocktail met gin, whisky, wodka en rum) en een ‘Klaine Tase’ is een klein kopje koffie. Even verderop zaten twee leuke meisjes. Ik had zin om een praatje te maken en stapte op hun af. Beleefd vroeg ik of ik bij hen plaats mocht nemen, wat ingewilligd werd. Het bleken twee serveersters te zijn die werkten in een hotel vol luidruchtige Italianen, een volk dat zij gezien hun uitspraken niet zo konden waarderen. Ze waren beide afkomstig uit Oradea, een stad in het noordwesten van het land. Irina was erg mooi, tenger met een bevallige Mona Lisa – glimlach, van Hongaarse afkomst en sprak nauwelijks Roemeens, laat staan een andere buitenlandse taal. Haar vriendin, een lang meisje dat Tatjana heette en niet op haar mondje gevallen was, sprak evenwel Frans, zodat ik niet in het Roemeens hoefde te gaan stamelen. Het was enig op dat terrasje, jammer dat ik geen vriend bij me had, dan had er waarschijnlijk meer ingezeten. Met name Irina interesseerde me mateloos. Feestje in mijn straatje

In het straatje teruggekomen bleek er feest te zijn, alweer. De Hollanders kaarten, praten, tappen moppen en zuipen pure whisky of coca cola. Het is dan bijna één uur. Een Hollandse spetter, Ronnie uit Aalsmeer, komt met een knappe Roemeen aanzetten en verdwijnt linea recta naar haar kamer. Begrijpend geknipoog en gewaagde opmerkingen volgen haar. Er komen ineens meer Roemenen opzetten, waarschijnlijk vrienden van die Adonis, maar deze zijn allemaal dronken en hebben – misschien daarom – geen “Anschluss” weten te vinden bij een blonde stoot uit het westen. Uit de hand gelopen stoeipartij gesust

Een van de dronken kerels wil met mij per se ‘lupte’ (worstelen) doen, maar tactvol verwijs ik hem door naar de Twentse bouwvakkers even verderop. Vervolgens gaan ze met elkaar armpje drukken. De Roemeen wint glansrijk en eist een beloning op, dan ontstaan er problemen, want dat was niet afgesproken. De zaak escaleert, maar gelukkig verschijnt de politie ten tonele. Ik moet namens de gasten het woord voeren, want de bouwvakkers spreken alleen Nederlands en wat Engels. We trekken de aanklacht in, voornamelijk om de Roemeen van Ronnie niet te compromitteren. In hun kamer is het trouwens opvallend stil geworden, ze zullen zich wel gedeisd gehouden hebben. Trip naar Tel Aviv gecancelled

Toevallig hoor ik van een wildvreemd iemand dat de excursie naar Tel Aviv geen doorgang vindt. Ik ben laaiend dat ik daar niet van op de hoogte gesteld ben. Terwijl de meute zich om twee uur joelend in het koude water van het zwembad werpt, ging ik bij de receptie verhaal halen. En wie denk je dat daar zat? Carmen… Mijn boosheid ver­ dween als sneeuw voor de zon, maar de teleurstelling bleef. Uiteindelijk wilde ik tijdens deze vakantie ook nog wel eens iets zien en die reis naar Israël was voor mij een

186

buitenkansje om mijn wens in ieder geval gedeeltelijk te vervullen. Bovendien was die trip ook nog eens erg goedkoop. Maar goed, de Palestijnen waren daar weer aan het rotzooien, bommen gooien en zo, je weet wel. Jeruzalem was door de Israëli’s als ‘Eeuwige Hoofdstad van de Joden’ uitgeroepen en dat werd niet gepikt door de plaat­ selijke Palestijnen en zette ook kwaad bloed bij de rest van de omringende Arabische landen. De spanningen liepen dus weer eens hoog op. Overigens geef ik de Palestijnen gelijk in deze kwestie, zij wonen al 2.000 jaar lang in dat land. Nadere kennismaking reisgenoten

Ik ging terug naar mijn straatje waar de zwemmers weer aangekleed waren. Er kwam een ladderzatte Duitser bij ons zitten die over “drüben” begon te kletsen. Hij was ooit Oost­Duitsland ontvlucht en woonde nu in Saarbrücken. Ik vond het interessant wat hij zo vertelde, maar de Hollanders hadden daar een andere mening over. Maar goed, de Duitser zoop dan ook ongevraagd mee op hun kosten. (Meestal is dat andersom…) Verder maakte ik iets beter kennis met enkele medereizigers. Zo was er Rob, een goedaardige schilder uit Ede. En Hans uit Coevorden, een mooie jongen om te zien, recht van lijf en leden, maar helaas geestelijk niet helemaal volgroeid. Onlangs was hij met grote moeite voor het ITO geslaagd. Ome Jaap Kennedy uit Purmerend

Een ander geval was ome Jaap, een oude Amsterdammer die nu zoals veel oorspron­ kelijke Jordanezen in Purmerend woonde. Zijn achternaam was Kennedy (Jack Kennedy officieel); zijn ouders waren in de 18e eeuw vanuit Ierland naar Holland getrokken om de mensen daar de weefkunst bij te brengen. Jaap was alleen op stap, een bijna invalide man met een verlamde rechterarm als gevolg van een recente hersenbloeding. Hij trok voortdurend de aandacht en eiste hulp op. Ik vond hem maar zielig, alleen op de wereld met een lading medicijnen die hij vertikte te slikken, een man die zijn gebreken veronachtzaamde en het voortdurend had over zijn lieve hond die hij in Holland had moeten achterlaten. Met deze bijzonder eigenwijze Jaap zou ik de laatste dagen nog heel wat te stellen krijgen DAG 13

Moeizame ochtendgymnastiek De een na laatste dag. Ik had langzamerhand zin om weer thuis te zijn. Het klimaat was er te heet naar mijn zin: je wordt er zo lusteloos en lui van. 's Morgens onder het koffiedrinken observeerde ik de ochtendgymnastiek van een groep lijvige Duitse vrouwen. Om tien uur was ik al op pad gegaan. Ik nam een wandelroute via de kust naar het noorden toe. Het beloofde een hele sjouw te worden. In een strandtentje at ik twee grote braadworsten en dronk ik afschuwelijk naar karton smakende, plaatselijke cola.

187

Futuristisch Cap Aurora Rond het middaguur zeeg ik neer op een vooruitspringende kaap waar ik een uurtje in de brandende zon bleef liggen soezen. De omgeving oogde fraai en ik voelde me gelukkig en tevreden: geen plichten en kopzorgen, nergens pijn en geen kwaaltjes. Na eerst het futuristisch gebouwde Cap Aurora aangedaan te hebben, kwam ik aan in het vakantie­ dorp Jupiter. Het dorp was gebouwd rondom een grote visvijver, annex roeivijver. Het daarbij behorende, bekende visrestaurant kon ik echter niet ontdekken, zodat ik me maar installeerde op een terras met een hele liter “apa mineral” voor me. Ik leende de nieuwste ‘Bildzeitung’ van een Duitser. Waar een mens zich niet toe verlaagt als hij, lettervreter zijnde, niks in handen heeft om te lezen… Smullen in gaarkeuken

Bij wijze van experiment sloot ik me aan bij een ellenlange rij in een drukke gaarkeuken. Hier geen westerse toeristen (of het moesten trekkers met rugzakken zijn), wel voor­ namelijk Oost­Europeanen. De serviceverlening ging hier overigens hand in hand met de lage prijzen. Voor nog geen drie gulden en een half uur zwetend voortschuifelen kreeg ik een halve kip, dikke groentesoep, spitskool en rijst. Het eten was wel behoorlijk vet en servetjes waren in velden noch wegen te bekennen. Fraaie Yolanda uit Boekarest

Na deze schranspartij zat ik buiten op een bankje bij te komen van de inspanningen. Er kwam een bloedmooie vrouw langs, zeulend met een grote koffer. Een paar meter verder bleef zij hijgend pauzeren. Ik kreeg een ingeving, stapte op haar af en bood me in het Frans als sjouwer aan. Haar gezicht klaarde op en samen sleepten we de koffer naar een busstation waar ze moest zijn. Onderweg konden we het goed met elkaar vinden. Ze kwam uit Boekarest waar ze kunstgeschiedenis studeerde, heette Yolanda en was tijdelijk gids voor een groep welgestelde Italianen, van wie zij veel cadeautjes kreeg vertelde ze smalend. We bleven Frans spreken. Bij de bushalte bood ik haar koffie aan. Ze hapte gretig toe, liet haar bus schieten en bleef 2 uur aan mijn zijde in een koffiebar. Pas toen vertrok de volgende bus. Jezus, wat was dit een verschrikkelijk mooi vrouwelijk exemplaar, ik voelde me echt een geluksvogel, ondanks mijn ongeschoren uiterlijk (ik had ’s morgens geen zin gehad me te scheren). Jammer genoeg kon ik geen afspraak met haar maken, want zij woonde momenteel een heel eind verderop langs de kust. Zonder eigen vervoer zou ik die plek nooit kunnen bereiken. Van terras naar terras

In een uitstekende stemming richtte ik mijn schreden weer Venus­waarts. Onderweg kocht ik een houten fluit voor Dimitri en enkele flessen gekoeld Duits bier die ik in Venus niet kon krijgen. Ook schreef ik mijn laatste ansichtkaarten naar Nederland. Ik sliep een uurtje waarna ik mijn aantekeningen van de laatset vier dagen uitwerkte. ’s Avonds bezocht ik een groot aantal terrasjes; ik had die dag veel dorst en moest die voortdurend lessen. Normaal had ik daar niet zo veel last van. Voor het eerst in 188

Roemenië moest ik in een restaurant vertrekken omdat ik er eenvoudigweg niet bediend werd. Het duurde me allemaal te lang. In een tuinrestaurant nam ik wat Roemeens “voer” (ik bedoel die maïsbrij) tot me. Op weg naar het strand kwam ik langs de perma­ nente kermis. Ik had nog nooit in een UFO – BIT gezeten en daarom kocht ik maar een kaartje. Ik maakte een paar ritten (vluchten dus …) samen met Ingrid, een knap, blond pubermeisje uit Bergen in Noorwegen. Ik vond dit als dertiger bijzonder grappig. Zij ook wel, geloof ik. Tot de tanden bewapende verrassing

Daarna maakte ik een extra strandwandeling. Alles leek er uitgestorven, tenminste dat dacht ik. Ik strekte me in het zand uit, rookte een sigaretje en genoot van de stilte (er was geen branding) en het grillige spel van het maanlicht op het geheimzinnige water. Mijn zesde zintuig waarschuwde me ergens voor, ik draaide me om en ja, daar stond een tot de tanden toe bewapende militair voor me. Met barse stem beval hij me in het Roemeens op te staan en mijn papieren te tonen. Ik begon te zweten, want ik had helemaal geen paspoort bij me, dat had Jim van Holland International en die zat ver weg in Constantsa! Ik beweerde dat mijn paspoort in het hotel achtergebleven was, waarop hij me begon te fouilleren. Hij maakte mijn handtasje open en trof daar mijn Gauloises aan. Zijn gezicht klaarde op en hij werd ineens veel vriendelijker. Waarom, nou, dat lag wel voor de hand. Ik bood hem dus een sigaret aan, maar hij pakte het hele pakje beet, haalde er een vijftal sigaretten uit en gaf het me daarna weer half leeg terug. Hij verdween schielijk, binnen een seconde was hij door de duisternis opgeslokt. Luidruchtige nacht met muggen

Om half twaalf was ik weer ‘thuis’. Buiten was een feestje aan de gang, maar ik had nu eens geen zin om daar aan deel te nemen. Ik hoorde namelijk weer dezelfde grappen en grollen als de avond tevoren. Ik dronk mijn in de wastafel gekoelde flessen Duits bier op en dook het bed in. Dat was tenminste de bedoeling, maar het feestje buiten werd steeds luidruchtiger, terwijl een zwerm muggen mij het slapen ook nog eens onmogelijk maakte. Pas tegen vijf uur dutte ik in, maar om acht uur joeg de onverdraaglijke jeuk van de muggenbeten me het bed weer uit. DAG 14

Eenzaam ontbijt Die morgen had ik dus alle tijd om me op mijn gemak te douchen en te scheren. Het was mijn laatste dag, dus ik dacht: Kom, laat ik net als alle andere ook maar gaan ontbijten in Vulturul. En wat dacht je? Ik was er de enige Hollandse toerist! Alle andere lagen nog hun roes uit te slapen. Voor hen een bewijs temeer dat ik maar een vreemde snoeshaan was. Ik maakte nog een praatje met een Tsjech die ik enkele dagen eerder had leren kennen. Vol belangstelling informeerde hij bij mij of ik nog iets gehoord had van “Die aus Ploiesti” (Marga). Mijn antwoord was uiteraard ontkennend. 189

Afscheid van Zeta Terug op mijn kamer maakte ik voor het laatst een praatje met Zeta. Onder haar werkkleding was ze erg luchtig gekleed, maar jammer genoeg waren de andere poets­ vrouwen, ik vermoed opzettelijk, steeds hinderlijk in de buurt. Voor het laatst ging ook nog eens naar het strand, waar ik enkele uurtjes vergeefs trachtte te pitten. Ik ging dus maar de badgasten in alle soorten en maten bekijken en gooide steentjes in het water. Ik klauterde over rotspartijen en maakte een foto van een kat die ze in een plastic zak hadden verzopen. Verder kocht ik nog wat souvenirs op de valreep: kleedje voor mam, folkloristische paaseieren, Roemeense koeken. Jim van Holland International

Om één uur ging ik met Eva lunchen. Tot drie uur bleven we aan het tafeltje zitten, totdat we letterlijk weggejaagd werden. Zij ging daarna allerlei formaliteiten voor de terugreis afhandelen, terwijl ik een afspraak met Jim van H.I. nakwam. Ik kreeg van hem nog 300 gulden terug voor de afgelaste excursie naar Tel Aviv. Hij had echter geen Nederlands geld meer en gaf me 300 mark daarvoor in de plaats. Tel uit je winst. Ik had natuurlijk net geen wisselgeld bij me. Eva kwam er later bij zitten en toen kregen we een leuk spelletje: zij en ik moesten doen alsof we elkaar alleen maar van zien kenden. We moesten zo onze relatie verborgen houden. Later vertelde Eva me dat Jim mij maar een “dangerous guy” vond, waarschijnlijk omdat ik zwart wisselde, mezelf zo kritisch en onafhankelijk opstelde en zo veel van Roemenië afwist. Koffie drinken met Nuti

Om een uur of vijf belandde ik op de trappen van mijn straatje en bleef ik ouwehoeren met Ome Jaap en de Twentse bouwvakkers. Leo uit Deventer voegde zich bij ons, samen met zijn vrouw die een gemeen opgezwollen voet had opgelopen bij een onstuimige polka met Poolse kennissen. Voor het eten gaan ruimde ik provisorisch mijn kamer op en pakte ik alvast wat spullen in. Na het eten ging ik Nuti opzoeken in de receptie. We gingen samen koffie drinken nadat zij zich ‘mooi’ gemaakt had. Ze was erg aanhankelijk en ook “triste’ omdat ze van mij afscheid moest nemen. Ze had me graag beter willen leren kennen bekende ze met tranen in de ogen. Ik raakte een beetje ontroerd en wist niet precies wat ik met haar aan moest. Ik verkeerde echt in dubio: van de ene kant wilde ik best de hele avond aan haar zijde door­brengen, maar van de andere kant had ik inmiddels ook een afspraak gemaakt met mijn onvolprezen gids Eva. Gelukkig hielp het toeval een handje: een nicht van haar kwam haar ophalen en in Roemenië zeg je tegen familie geen “nee”. Betrapt door de Securitate

Op naar Eva dus die problemen had met het schijnbaar ongeldige ticket van Ome Jaap. Ik hielp haar hierbij en doordat ik met Jaap Nederlands kon praten (zijn Engels was ondanks zijn achternaam Kennedy erg slecht) waren de problemen in een mum van tijd opgelost. Nou zou de verdere avond voor ons zijn. We gingen direct naar haar kamer. Na

190

een half uur ging Eva zich opknappen in de badkamer. Plotseling werd de deur ruw opengesmeten en stapten twee forse kerels met leren jacks en op gymschoenen de kamer binnen. Waarschijnlijk waren het mannen van de Securitate – de geheime politiedienst ­ , want zij hadden blijkbaar een sleutel van het appartement. Ik deed me zo natuurlijk mogelijk voor als een simpele toerist, maar ik betwijfel of zij daar intrapten. Een van de twee was de commandant van het lokale schaduwteam. De kleine rechercheur die aanvankelijk aan Eva was toegevoegd had verlof gekregen. De baas kwam nu zijn opvolger aan Eva voorstellen. De vervanger, een onguur type die loensend uit zijn ogen keek, stond ondertussen al ongegeneerd in Eva’s privé – bezittingen te rommelen en inspecteerde haar boekencollectie. Ik deed er het zwijgen toe en hield me wijselijk van den domme. Op de vlucht naar Olimp

Eva wist het ongewenste bezoek met een smoesje af te schepen (“Ik moet deze toerist,”­ ze wees naar mij – “naar een hotel brengen; kom over een uurtje maar terug!”) Toen de kerels zo de deur uitgewerkt waren, ontvluchtten we zo snel mogelijk het dorp met de Kiki–cars. In Olimp, 25 kilometer verderop, was het risico dat men haar als gids herkende niet zo groot, dus daar gingen we naar toe. Tijdens die winderig rit raakte ik trouwens een beetje verkouden. In Olimp troffen we een collega Engels van haar. Op een terras gaf ik een soort college over de moderne Amerikaanse literatuur, in het bijzonder over Saul Bellow, Philip Roth, Nabokov en John Updike. Alleen van de laatste hadden ze ooit gehoord, de andere waren in Roemenië te controversieel (Joods, Russische emigré) en werden dus niet uitgegeven. Ik had een zeer aandachtig publiek, dat voortdurend geïnteresseerd vragen stelde en verwoed aantekeningen maakte. Tegen twaalven reden we terug naar Venus. Tijdens de rit werd onze stemming steeds melancholieker. DAG 15

Ome Jaap wordt hysterisch In ons straatje was duidelijk iets aan de hand. Ome Jaap had ineens een hevige aanval van migraine gekregen. Gezien zijn historie als hartpatiënt en zijn recente beroerte was het dus oppassen geblazen. De bouwvakkers hadden Jaap willen helpen, maar sprongen nogal ruw om met hem waarop hij hysterisch begon te schreeuwen en hen voor rotte vis uitmaakte. Die Jaap was echt ziek en verging van de pijn. Eva maakte zich zorgen, want Jaap viel onder haar supervisie. Terwijl zij met hem bezig was zette ik het op een zuipen. Nog vier uurtjes, dan zou de bus komen om ons naar het vliegveld te brengen. Ik begon met whisky – cola, maar ging al gauw over op whisky puur. Toen begon de ellende voorgoed. Eva kwam me halen omdat Jan steeds lastiger werd en begon te ijlen. Ik stuurde haar weg om een ambulance te bellen, terwijl ik op Jaap bleef passen.

191

De ambulance rijdt voor Een half uur later kwam de ziekenauto voorrijden, maar Jaap wilde onder geen enkel beding mee. Hij verzette zich met hand en tand; ook ik kon hem niet vermurwen. Volgens de vrouwelijke dokter, die alleen Fans sprak, moest de oude man onmiddellijk geholpen worden. Jaap bleef echter alle medewerking weigeren, waarop ik zijn gedrag zo langzamerhand spuugzat werd. Ik wilde die koppige oude man gewoon laten verrekken, maar de zachte, indringende stem van Carmen (waar kwam die ineens uit het niets vandaan?) weerhield me hiervan. Ik greep Jaap opnieuw vast, geholpen door een potige ziekenbroeder, waarop hij ons onder begon te kotsen. Ondertussen tapte de dokter hem bloed af. Toen ik hem een zetpil aan wilde brengen moesten de vrouwen (Eva, Carmen en de arts) van hem de kamer uit; hij schaamde zich te zeer, beweerde hij. Nog een tijdje bleef ik tegen hem aanpraten, terwijl hij rustig werd en vredig insliep. Wie betaalt de dokter?

Buiten werd ondertussen een felle discussie gevoerd. De arts wilde betaald worden en wel direct en handje contantje. Zo niet, dan zou Eva alles uit eigen zak moeten betalen. Ik greep in en beloofde de tussenkomst van Holland International, waarvan ik haar het telefoonnummer in Constanta gaf. Ik schreef tevens een kort briefje in het Nederlands waarin ik uiteenzette wat er gebeurd was. Ook Eva en Carmen ondertekenden het briefje, hoewel ze de inhoud ervan niet konden lezen. Dat nam de arts uiteindelijk genoegen mee. Thee drinken met Syrische familie

Voor een van de huisjes zat een Syrische familie die alles met belangstelling gevolgd had. Ik had al eerder kennis met hen gemaakt en voegde me bij hen. Ze waren midden in de nacht thee aan het brouwen. De “pater familias” was hoofd van een chemisch research instituut. Ondanks al die spanningen van die nacht werd het toch nog erg gezellig. Nu pas kwam mijn Roemeens een beetje uit de verf. De Syriërs spraken overigens ook Roemeens, maar wel veel beter dan ik. Ik haalde mijn restantje tuica te voorschijn, wat met frisdrank verdund soldaat werd gemaakt. Andermans spullen opruimen

Om drie uur zat ik met Eva op mijn kamer een en ander na te bespreken, toen we tot het inzicht kwamen dat de spullen van Jaap door iemand ingepakt moesten worden. Dat deed ik dus maar. Het was een onbeschrijflijke wanorde op zijn kamer, zeker na die worsteling met de verpleger en mij. Geld en foto’s (vooral van zijn hond) lagen her en der op de grond verspreid. Ik pakte alles vlug en slordig op en propte de twee (!) koffers van hem ermee vol. Belangrijke zaken zoals zijn geld, ticket en paspoort hield ik in mijn eigen zak, daarom kon hij toch niet omgaan en die hadden we bij de douane beslist nodig. 192

Nog meer zieken… Eva was ondertussen elders brandjes aan het blussen. Een tweetal andere toeristen was ook ziek geworden. Joke en een of andere knul die ik niet kende hadden allebei een lichte longontsteking opgelopen. De onbezonnen nachtelijke zwempartij enige dagen eerder zou daar wel eens mee te maken kunnen hebben. Jaap begon weer tekenen van leven te vertonen. Toen hij weer helemaal bij zijn positieven was, kleedde ik hem aan, waarna we in de bus stapten. Tot in het vliegtuig bleef hij gelukkig voor rede vatbaar, ook al omdat ik alles voor hem regelde, steeds bij hem in de buurt bleef en op hem paste. Ik was uitgeput door drank, spanning en slaapgebrek, maar toch dronk ik nog de fles wijn die ik van Zeta als afscheidscadeau gekregen had op. Ondanks al dat zuipen voelde ik me redelijk nuchter, vooral omdat ik voortdurend alert moest blijven tijdens die spookachtige nacht. De rest van de Hollandse meute was net als ik bekaf of teut en lag met open deuren te ronken. Woeste Eva vergeet afscheidsspeech

In de bus gingen de scènes verder, nu was Eva aan het doorslaan. Hardop in het Engels zat zij het systeem te vervloeken, waardoor zij haar traditionele afscheidsspeech (mees­ tal bedoeld om fooi te genereren) compleet vergat af te steken. Nou ja, die toespraak had eigenlijk toch geen zin gehad, want iedereen was dronken, ziek of lag te pitten. Eva ging bijna helemaal door het lint, waardoor ikzelf uiteindelijk ook een beetje verward raakte. Onstuimig afscheid

Op het vliegveld was het een drukte van belang. Eva nam ontroerd afscheid van me en deed dit onbeschaamd voor de ogen van honderden wachtende reizigers en toekijkende militairen en douaniers. Ze lapte alle communistische gedragsregels aan haar laars, om­ helsde me onstuimig en rende met tranen in haar ogen weg zonder nog maar één blik achterom te werpen. Door dit gedrag zou ongetwijfeld haar lot als toekomstig gids bezegeld worden; dat zou door haar superieuren nooit getolereerd worden. Ongehinderd voorkruipen

Ik was ook wel enigszins aangeslagen, maar voor mij was er werk aan de winkel. Ik riep een kruier en liet de bagage van Ome Jaap, Joke, die onbekende vent en mezelf alvast door de douane brengen. Ik kroop met mijn drie zieken voor, niemand in de lange rij protesteerde daartegen. In de vertrekhal installeerde ik het drietal in gemakkelijke fauteuils en ging koffie voor hen halen. Toevallig kwam ik daar weer Kurt tegen, de sympathieke Bayer die me op reis naar Istanbul extra muntjes had geschonken om koffie te kunnen kopen.

193

Aardige, maar corrupte douanier Bij de douane werd ik staande gehouden door de corrupte douanier die me bij terugkeer uit Turkije een Rabo–bank pen ontfutseld had. We begroetten elkaar uitbundig. Hij vroeg me of ik nog pennen over had, maar ik zei: “Nee, ik ben nog veel andere douaniers tegengekomen!” Dat vond hij pas grappig en lachend verleende hij me doorgang zonder me nog verder te controleren. De andere reizigers bekeken met stijgende verbazing de manier waarop ik met die barse douanier omging. Dat waren ze niet gewend; normaal durfde niemand een woord met die streng kijkende functionarissen te wisselen. Ome Jaap gaat door het lint

In het vliegtuig (dat om 08.00 uur vertrok) wilde ik direct gaan slapen om van een welverdiende rust te genieten, maar daarvan kwam niets terecht. Ome Jaap kreeg weer eens kuren. Hij kotste de reiziger voor hem onder en begon hysterisch te gillen. Niemand begreep wat er aan de hand was, behalve ik dan. Ik greep dan ook onmiddellijk in, sleepte hem uit het zicht van de passagiers het hok van de bemanning in en lulde daar hard tegen hem in. In verschillende talen moest ik de crew uitleggen wat er aan de hand was. Ondertussen had Jaap kans gezien bij de nooddeur te komen en probeerde hij die te forceren om naar buiten te springen. Gelukkig lukte hem dit niet vanwege zijn verlamde arm, maar ook omdat ik hem bijtijds achteruit kon rukken, waarbij ik mijn knie ernstig blesseerde. Hij bleef maar schreeuwen: “Ik wil eruit!” en “Ik durf niemand meer onder ogen te komen!” Ik beet hem toe dat dit nu eenmaal onmogelijk was in een vliegtuig. In het voorste compartiment vond ik een lege stoel waarop ik Jaap parkeerde om met enig geweld bij hem een zetpil aan te brengen. Daarna werd hij weer een stuk rustiger. De rest van de reis was hij zo mak als een lam. Door al dat geschreeuw en geweld had ik ondertussen wel de sympathie van enkele passagiers verspeeld, vooral vrouwen vonden dat ik al te krachtdadig met die arme, zieke man was omgesprongen. Maar goed, zij kenden de voorgeschiedenis niet. Bedankje van de crew

Bij het verlaten van het vliegtuig werd ik door een opgeluchte hoofdsteward voor mijn ingrijpen bedankt. Ik bracht Jaap naar de Eerste Hulp – post van Schiphol, gaf daar zijn bagage af, zocht het telefoonnummer op van zijn zoon en gaf dat aan de dienstdoende medicus door. Die beloofde zich verder over hem te bekommeren. Hijzelf zat weer op de wc. Ik had geen zin om op hem te wachten en vertrok zonder afscheid van hem genomen te hebben. Ik was hem eerlijk gezegd spuugzat. Bovendien was ik totaal afgepeigerd en door vermoeidheid en drankmisbruik behoorlijk afgestompt. Sail ’80 in Amsterdam

Bijna een uur lang moest ik op mijn eigen bagage wachten, even voor ons waren twee Jumbo’s uit Amerika aangekomen, vandaar. In een overvolle bus spoedde ik me naar Amsterdam, waar het erg druk was vanwege Sail 80. Bij het Centraal Station nam ik de trein die me in een kleine drie uur naar Roermond terug bracht. Om half drie was ik

194

thuis. Ik pakte onmiddellijk al mijn spullen uit en ruimde die zover mogelijk in en dook vervolgens onder de douche. Daarna belde ik mam op met de mededeling dat ik behouden thuis was gekomen. Zij zou die avond speciaal voor mij koken. Maar eerst haalde ik een gedeelte van mijn enorme slaapachterstand in, ik had een slapeloze periode van meer dan 30 uur achter de rug, om maar niet te spreken van al die spanningen waarmee ik te maken had gehad. NAWOORD HEDDA Met de meeste meisjes en vrouwen die ik tijdens deze reis heb leren kennen heb ik een tijdlang een correspondentie gevoerd. De meeste uitgebreide briefwisseling vond plaats tussen Hedda en mij. Zij schreef in barok en tamelijk ouderwets aandoend Duits, terwijl ik gewoon in het Nederlands schreef zodat zij die taal kon oefenen. Dat was maar wat handig… Deze contacten resulteerden in een bezoek aan haar een jaar later. Samen met Jos Manders tufte ik richting Balkan om o.a. haar te bezoeken. Ik was niet verliefd of zo, maar gewoon nieuwsgierig naar haar leefomstandigheden. We hadden een hele achter­ bak vol cadeau’s voor haar en haar familie, dus we waren meer dan welkom. We hadden ook geschenken en allerlei handige spullen (kinderkleding bijv.) van Soffie en Harie uit Zuid­Limburg meegenomen, die hadden we een maand van te voren in Schaesberg opgehaald. Het bezoek werd wat Hedda betreft niet zo’n succes: ik vond haar begerig en klagerig overkomen en begreep niet dat ik ooit wat in haar gezien had. Na twee dagen hielden we het voor gezien en vervolgden we onze reis naar het toenmalige Joegoslavië. (Voor meer details van deze reis zie ons reisverslag Balkan 1981.) EVA

Ook met Eva, de lerares Engels, heb ik een langdurige en vurige correspondentie gevoerd, in het Engels uiteraard. Uit haar brieven bleek dat zij een kind van tien jaar had, dat had ze me tijdens onze ontmoetingen in Roemenië niet durven toe te vertrouwen. Haar stuurde ik niet zozeer pakjes met levensmiddelen, drank en sigaretten / shag (dit soort pakjes werd trouwens toch vaker door de Roemeense douane opengemaakt en half leeggestolen), maar vooral boeken. Om precies te zijn: Amerikaanse literatuur. Na een jaar kreeg ik bericht dat zij in Roemenië een Nederlandse man had leren kennen die met haar wilde trouwen. Henk uit het Noord­Hollandse Heemstede was de gelukkige. Hij heeft mij nog eens gebeld om zich te verontschuldigen, waarvoor eigenlijk? Omdat hij Eva van me had afgenomen? Daar was geen sprake van, maar ik denk dat Eva haar relatie met mij (en mijn brieven) regelmatig ter sprake heeft gebracht. Het duurde een jaar voor zij van de Roemeense autoriteiten naar Nederland mocht vertrekken: Henk moest namelijk eerst haar studieschuld van tegen de veertigduizend gulden aflossen. Of ze nog steeds met Henk getrouwd is weet ik niet, wel hebben we nog jaren lang elkaar kerstgroeten gestuurd. NUTI

195

Nuti, de donkerharige receptioniste uit Lugoj, schreef me ook regelmatig. Met haar correspondeerde ik in het Frans, wat me uiteraard minder gemakkelijk afging. Zij heeft nog lang contact gehouden met die oude zeur Ome Jaap Kennedy uit Purmerend. In 1991 vlak nadat het communistische systeem in het oosten ineengestort was kreeg ik op een avond (ik woonde toen al op de Herderstraat) een telefoontje uit Amsterdam. Nuti meldde zich en wel in het Engels. Ze had in de gaten gekregen dat je met die taal in het westen veel verder kan komen. Enthousiast stelde zij voor mij in Roermond op te komen zoeken. Bij gebrek aan een fatsoenlijke logeerkamer, maar ook omdat zowel Clim als ik overdag (en in die tijd ook nog vaker ’s avonds) moesten werken heb ik haar dat uit het hoofd gepraat. Sindsdien heb ik nooit meer iets van haar vernomen. HARIE EN SOFFIE

Het paar uit Schaesberg heb ik na die vakantie met Jos Manders nooit meer ontmoet. Wel hebben we nog enkele keren telefonisch contact met elkaar gehad. Het ging dan voornamelijk over de wederwaardigheden van Hedda. Na de val van het communisme schijnt zij ijlings naar West–Duitsland te zijn vertrokken en in Gummersbach achter Keulen emplooi te hebben gevonden.

196

POLEN RONDREIS (2008) Zomerreis met Clim DAG 1 en 2: OP WEG NAAR POLEN: BAUTZEN / LEGNICA POLE We vertrekken op een woensdag om 10.00 uur. We rijden via Neuss naar Dortmund en Kassel en door voormalig DDR ­ gebied naar Bautzen, een stadje dat zo’n 45 km achter Dresden ligt. Daar vinden we ons moderne Seehotel moeiteloos. We drinken er een biertje en zijn verrast dat we in het café mogen roken. We eten er ook, nogal chique maar niet echt prijzig. Na een korte wandeling rondom het complex blijven we voor de rest van de avond op onze goed geoutilleerde kamer. Het hotel wordt vooral gefrequenteerd door zakenreizigers. Jos rekent ‘s morgens na het “üppige Frühstück” contant af, waarna we het nabijgelegen Bautzen bezoeken. Het motregent. In het centrum heeft men zo langzamerhand een en ander gerestaureerd, maar aan de periferie van het plaatsje is nog duidelijk te zien dat het ooit tot de DDR behoorde.

Interessant is de kerk, die uit twee gedeelten bestaat: één voor de Katholischen en één voor de Evangelischen, zoals de protestanten in Duitsland doorgaans genoemd worden. Het stadhuis heeft ook enige uitstraling. Het stadje wordt deels nog omringd door originele muren met torens. We nemen de autobaan tot aan de Pools / Duitse grens bij de stad Görlitz. Daar zoeken we vergeefs naar douane en een wisselkantoor (“kantor”, Wechselstuben, Exchange). Een beetje gefrustreerd rijden we door: heel anders dan we vanuit vroeger tijden met het IJzeren Gordijn gewend waren. De weg wordt onmiddellijk na de grens een stuk slechter. We wisselen even verderop vijftig euro en drinken koffie bij een soort wegrestaurant waar we door een ongeïnteresseerde blondine worden bediend. Achteraf blijkt dit zo ongeveer de enige keer dat we in Polen door horecapersoneel onplezierig behandeld worden.

Daarna volgt een afgrijselijk stuk met dramatische wegen, veel bouwactiviteiten, een boel files en omzichtig laveren door verstilde dorpjes: als dit zo doorgaat vrezen we voor de komende vakantieweken het ergste!

Gelukkig bereiken we na enige tijd een van de weinig autosnelwegen van Polen. Pal aan die weg ligt even verder het dorpje Legnica Pole, waar in 1242 de westerse ridders verpletterende verslagen werden door de Tartaarse ruiterij. Ook ligt er een kloosterkerk die door Beierse rococokunstenaars (o.a. Asam en Dietzenhofer) in de achttiende eeuw gestalte is gegeven. We mogen er even in met een Duitsprekende dame van het Tartarenmuseum in een vrijwel lege kerk met een sarcofaag, waar de Mongolenschlacht nader toegelicht wordt, onder andere met wapenuitrustingen en foto’s. Het barok­ 197

interieur van de kerk is goed opgeknapt, maar de muren en gevels van de buitenkant verkeren in een abominabel slechte staat. De gids is verbaasd dat we niet gelovig zijn (en al die wonderen dan?) en vindt dat we als Hollanders goed Duits spreken. Jonge Nederlanders spreken altijd Engels met haar, alleen de oudere spreken een beetje Duits volgens haar. We rijden door naar Wroclaw, in het Duits Breslau. We slaan iets te vroeg af, waardoor we de stad van een andere kant benaderen en wel in de files van het spitsuur. Hoewel we geen kaart van de stad hebben, vinden we ons Holiday Inn Hotel zonder mankeren. We kunnen de Volvo kwijt in de ondergrondse, bewaakte parkeergarage achter het hotel, kosten zestien euro per dag; voor dat bedrag kun je bijna twee keer avondeten. Tel uit je winst….

Het is een viersterrenhotel, dus alles is hier pico bello in orde. Na een douche en een beetje tv kijken (de Tour de France is net begonnen) gaan we de stad in richting station met monumentale hal, waar we direct in een cafébar voor het avondmaal aanschuiven. Jos begint er alvast met Pools eten: zürek ­ een soort soep. Daarna pilsjes op een van de weinige terrassen in deze buurt. We pinnen allebei Poolse zloty’s zodat we voorlopig vooruit kunnen. Tegenover ons hotel komen op het trottoir standbeelden uit de grond tevoorschijn, refererend aan de strijd tegen de Duitsers in de laatste wereldoorlog. Het wordt hier om half tien donker, we zijn dan meestal terug in de hotelkamer. Vandaag was het miezerig weer, dus we hebben voluit gebruik kunnen maken van onze paraplu’s.

BRESLAU

DAG 3 BRESLAU STADSBEZICHTIGING Een dag zonder autorijden. We gaan te voet de stad in, je moet gewoon rechtdoor lopen op de straat langs ons hotel en je komt vanzelf bij hartje stad uit: de Rynek, ofwel markt. De ruimte is zo groot dat men er het middeleeuwse gotisch ­ renaissancistische stadhuis (“ratusz” ofwel Rathaus) middenin gebouwd heeft. Het rustige plein bevalt ons bijzonder goed met zijn kleurrijke gevels, zijn glasfontein en diverse standbeelden. Vlakbij ligt de bakstenen Elizabeth ­ kerk die ons doet denken aan de gebouwen in dezelfde stijl in Rostock, Lübeck en Wismar. Van binnen is de kerk heel licht. De zoutmarkt is ook prachtig in oude stijl herbouwd, momenteel wordt er geen zout maar bloemen aangeboden. Tegenover de interessante gevels van de universiteit houden we een tijdje halt op een terras in de schaduw. Dat is nodig, want het is stralend weer en bepaald warm te noemen.

Onderweg hier naartoe bewonderen we nog enige opgeknapte stadspaleisjes, nu meestal overheidsgebouwen. We zijn zeer onder de indruk van de Jezuïetenkerk met een fantastisch interieur van barokke pracht. Natuurlijk wordt er in de vorm van een buste (soms een standbeeld of een schilderij) aandacht geschonken aan “hun” Poolse paus Johannes Paulus II, ofwel Jana Pavla II (tweede naamval). Ze zijn buitengewoon trots op deze man die ze zo spoedig mogelijk heilig willen laten verklaren. Helaas 198

kunnen we de ingang naar de “Emporen” niet vinden. Die blijkt zich in een belendend gebouw te bevinden.

We steken enkele bruggen over zijlopen van de Oder en kanaaltjes over en belanden op het Tumski­eiland (Zand­eiland) waar we weer enkele kerken en het Nepomuk ­ fontein bekijken. De duistere kathedraal met zijn vele zijkapellen en talloze beelden vinden we niet zo gaaf, zeker de buitenkant niet (op het portaal na), maar het uitzicht dat haar toren ons na beklimming biedt is best de moeite waard: de waterrijke stad ligt duidelijk herkenbaar aan onze voeten. We kunnen met de lift omhoog, die is er in 1991 geïnstalleerd toen er nieuwe torenpitsen gebouwd werden. De kerk zelf is in haar historie vele malen herbouwd, uitgebouwd en gerestaureerd. Breslau (pardon, Wroclaw, uit te spreken als “Vrotswaf”…) is na Venetië, Amsterdam en Petersburg de Europese stad met de meeste bruggen, althans dat beweert men. Op het eiland liggen veel kerkelijke gebouwen, zoals het bisschoppelijk paleis, seminaries e.d. De tuinen die erbij horen zijn in Franse stijl gerestaureerd.

Via een wandelpromenade komen we langs de rivier terug in het centrum, daar ligt in een park het Nationaal Museum (mooie gevel met klassieke beelden) en een Monument ter nagedachtenis aan Katyn, waar in 1940 duizenden Poolse officieren met een nekschot door de Russische Tsjeka van Stalin werden afgemaakt. De Duitsers kregen hiervan de schuld, maar pas in 1992 bekende de Russische regering schuld. Gevolg, overal in Polen ontstonden gedenktekens voor deze slachting. De Russen zijn bepaald niet populair in deze streken, de Duitsers trouwens ook niet echt. Als laatste bezoeken we het ronde Panorama van Raclawica dat een geschilderd beeld biedt van de veldslag in 1794 die Poolse boeren van het Russische tsarenleger wonnen. We lopen met een Poolse groep mee en verstaan natuurlijk geen jota van de uitleg. Het kolossale doek (15 m hoog en meer dan 100 m lang) loopt vloeiend over in de voor­ grond. Het is te vergelijken met de panorama’s in Den Haag (Mesdag), Waterloo, Frankenburg bij de Harz, Moskou, Salzburg en andere in Europa. Op weg naar het hotel komen we weer terecht op de nu levendige Rynek, waar we in de bierkelder van het raadhuis (de Piwnica Swidnicka) een potje bier bestellen.

We zijn op tijd terug voor de Tour de France. We eten in een soort Aziatisch food court om de hoek: Jos Pools en Clim Chinees. Pilsjes op een terras, we bekijken er op ons gemak het voorbijrazend verkeer. Ze rijden hier in de stad allemaal veel te hard, buiten de stad ook trouwens. ’s Nachts worden we wakker van een hevig onweer dat over de stad trekt. DAG 4: RONDRIT SUDETEN: KLODZKO / SWIDNICA KERK

We rijden naar het zuiden. Rechts van ons ligt Sobotka, een heuvel waar stenen cirkels een heidense offerplaats zouden aangeven. Tegen het middaguur bereiken we Klodzko, een aardig plaatsje in een dal van het voorgebergte van de Sudeten. We laten de auto voor het eerst onbewaakt achter bij de Nysa ­ (Neisse) rivier die nog niet zo lang geleden

199

(1997) zware overstromingen veroorzaakte. Op de muren van de kerk in de beneden­ stad staat aangegeven hoe hoog het water gereikt heeft. Uitstekende koffie bij een banketbakker. Het is zaterdag, dus is het niet verwonderlijk dat het er wemelt van de lokale dagjestoeristen. Het centrum ligt hoger en heeft een vestingachtig uiterlijk, bereikbaar via een stenen brug met standbeelden van engelen over een kloof. Mooi stadhuis uit de negentiende eeuw heeft die bovenstad, fraai opgeknapte markthuizen en enkele fonteinen, waaronder een religieus geïnspireerd meesterwerk. We bezoeken de vesting met zijn onderaardse gangen niet en trekken verder de bergen in.

Nou ja, geen bergen maar heuvels. We bereiken de industriestad Walbrzych, waar we na enig zoeken door de labyrintische straten het vervuilde centrum vinden, maar geen vrije parkeerplek aantreffen, laat staan een bewaakte. In het voorbijgaan kunnen we een blik werpen op de markt, de enige plaats waar enig restauratiewerk heeft plaatsgevonden. Dit smerig oord vol werkloze mijnwerkers doet ons denken aan de troosteloosheid van de industriesteden in Wallonië de vorige eeuw. We stoppen niet eens, maar tuffen gelijk door naar Swidnica.

We passeren een van Polens grootste kastelen, maar Clim rijdt de parkeerplaats voorbij. In het stadje Swidnica bezoeken we een protestantse kerk uit het midden van de zeven­ tiende eeuw. De lutherse kerk is geheel van hout gebouwd en biedt plaats aan duizenden gelovigen. Ze staat (met twee andere, soortgelijke kerken) op de Unescowereld­ erfgoedlijst. Ze ligt te midden van een verwaarloosd kerkhof op een ommuurd terrein in de binnenstad. Opmerkelijk is niet alleen de architectuur, maar ook de 20 ingangen die ze heeft. We mogen geen foto’s maken van het barokke interieur. Om vijf uur zijn we terug in Breslau, waar we een van de beginetappes van de Tour de France op de tv bekijken. Dat zal een van onze vaste activiteiten op onze reis worden. We eten weer bij de Marché (zo heet de food court van gisteren) en maken een korte wandeling in de buurt van het hotel. Ook nu weer: aan casino’s heeft men hier geen gebrek. Dat was ons tijdens de vorige reis door Polen (en de Baltische staten) ook al opgevallen. Vaak zijn het verkapte bordelen. MEER INFO BRESLAU / WROCLAW

De hoofdstad van het district Wroclaw, vroeger bekend onder zijn Duitse naam Breslau (640.000 inwoners), strekt zich uit aan weerszijden van de Odra (Oder) midden in de grote vlakte van Silezië. Zoals in alle Poolse steden bevinden de meeste oude gebouwen en musea zich in de buurt van de Rynek, het middeleeuwse marktplein, een van de grootste van het land. De dam­bordstructuur van de wijk stamt uit diezelfde tijd. Vroeger stonden er rondom het plein houten huizen, die geleidelijk door stenen huizen zijn vervangen. Na de Tweede Wereldoorlog, waarin de stad voor 65% werd verwoest, is Wroclaw helaas zonder veel overleg herbouwd, afgezien van de Rynek en het Solny ­ plein. Het stadhuis, dat beslist tot de mooiste van heel Polen mag worden gerekend, is op wonderbaarlijke wijze behouden gebleven en staat als een toonbeeld van de laatgotische stijl midden in de oude stad. De zuidgrens van Wrocław wordt gevormd door de vroegere slotgrachten aan de voet van de inmiddels afgebroken vestingwerken. Het

200

schitterende arsenaal, dat nu dienst doet als museum voor oude wapens, is een van de weinige over­blijfselen van dit verdedigingswerk. Vanaf het Tadeusza Kosciuszki ­ plein in het zuiden langs de monumentale neoclassicistische Opera loopt de Swidnicka ­ straat rechtstreeks naar de Rynek. Dit is de belangrijkste winkelstraat. Wroclaw staat niet alleen tot ver buiten de landsgrenzen bekend als een belangrijk economisch en cultureel centrum, maar ook als een fraaie en gezellige stad. BRONNEN VAN INKOMSTEN

Centrum van handel en dienstverlening. Industrie: metaal, spoorwegmaterieel, elektrische apparaten, textiel, chemie.

In de 10e eeuw stond Wrocław bekend als een versterkte stad van aanzienlijke afmetingen. De eerste nederzettingen ontstonden op de eilanden in de Odra. Op Ostrow Tumski, het "kathedraaleiland", stonden de paleizen van de hertog en de bisschop. De stad was namelijk rond het jaar 1000 de zetel van een bisdom en de hoofdstad van het hertogdom Silezië onder heerschappij van de Piasten ­ dynastie geworden. Omdat het bij de inval van de Tataren volledig was platgebrand, werd er op de linkeroever een nieuw centrum gebouwd. Samen met Bohemen, waarbij het in 1335 was ingelijfd, kwam Silezië in 1526 onder heerschappij van Oostenrijk. Tijdens de twee eeuwen durende Habsburgse overheersing werd het nationaal bewustzijn onderdrukt en de godsdienstvrijheid aan banden gelegd. De strijd om Wrocław tussen Oostenrijk en Pruisen tijdens de Zevenjarige Oorlog werd beslist in het voordeel van de Pruisen. In de loop van de 19e eeuw werd de stad, omgedoopt in Breslau, een groot centrum van industrie. Na een beleg van 82 dagen door het Sovjetleger kwam de stad in 1945 krachtens de akkoorden van Potsdam terug bij Polen. De wederopbouw van de stad, die het in de Tweede Wereldoorlog zwaar te verduren had gekregen, duurde tot 1980. Tegenwoordig is Wrocław opnieuw een belangrijk economisch en cultureel centrum. BEZIENSWAARDIGHEDEN

Het stadhuis, het Historisch Museum, het Medaillemuseum, het Nationaal Museum, de universiteit, het arsenaal, de eilanden Wyspa Piasek en Ostrow Tumski, de kerken (o.a. O.L.V. Heilig­Kruis, Sint­Elizabeth), het Szczytnicki ­ park, het Panorama van Raclawice, de vele standbeelden.

AUSCHWITZ

DAG 5: VIA AUSCHWITZ NAAR KRAKAU Jos rekent met zijn credit card (met pincode!) bij de receptie de parkeergelden af. Al gauw zitten we op de autosnelweg naar het oosten. We rijden via Opole naar de industriestad Katowice, waar we afslaan naar het zuiden. Niet ver van die afslag ligt Auschwitz, waar we eerst het bijbehorende werkkamp Birkenau bezoeken. De meeste houten barakken zijn verdwenen, alleen de schoorstenen staan nog symbolisch overeind, evenals een aantal wachttorens en prikkeldraadomheiningen. We bezoeken er de gebouwen van de SS­kampbewaking met een kleine expositie en enkele in stand gehouden slaapbarakken en latrines. De entree is vrij. Rondom ons wordt veel Amerikaans gesproken. Foto van de spoorweg die hier zo’n miljoen slachtoffers aanvoerde, voornamelijk Joden, maar ook Poolse en Russische krijgsgevangenen, homo’s en zigeuners. 201

Het echte hoofdkamp van Auschwitz ligt enkele kilometers verderop en bestaat nog geheel uit bakstenen gebouwen. Het wordt omringd door parkeerplaatsen (betaalde), waar we ontvangen worden door een hippe, schaars geklede girl op roller skates. Moet kunnen, nietwaar… We drinken water op een terras. Ernaast liggen hotels en een pizzeria. De vestiging van een McDonalds heeft men na een rel weten tegen te houden.

Elk land heeft in Auschwitz zijn eigen gebouw. De gebouwen, met veel beton binnen, zijn allemaal eender. In dat van Nederland is een foto­expositie ondergebracht. Veel aandacht natuurlijk voor Anne Frank. Ook de bekende foto van het zigeunermeisje in de treinwagon treffen we er aan, evenals het relaas van de Sinti zigeunerkoning Hannes Weiss (die nog steeds in Limburg actief is). De namen van alle 57.000 Nederlands ­ Joodse omgekomenen in dit vernietigingskamp (van de in totaal 106.000 van de 130.000 Joden in heel Nederland) kun je op de computer opzoeken. Er zijn geen Schmitz ’en bij, maar wel veel Polaks, Cohens, van Tijns en dergelijke. Ook hier is het druk, opvallend zijn de vele Japanners en Spaanstaligen. We bekijken de Todesmauer en de gevangenis met zijn lugubere cellen en galgen nader. We bezichtigen het kamp op eigen houtje, maar de meeste bezoekers lopen er in groepen met een gids rond. Overal staan borden met uitleg in diverse talen. Fotogeniek is natuurlijk de toegangspoort met de cynische spreuk Arbeit macht frei. Binnendoor rijden we verder naar Krakau over abominabel slechte en drukke wegen. Als we in de stad bij de Wawel ­burcht de rivier zijn overgestoken, zegt Jos de weg te weten. Dat klopt, maar vanwege eenrichtingsverkeer kunnen we nergens afslaan, zodat we buiten de stad geraken. We keren terug en het is dan nog een hele tour om zonder goede stadskaart ons Novotel te vinden in een noordelijke wijk aan een drukke uitvalsweg. We missen ook nog eens de ingang naar het hotel, wat ons in totaal een uur oponthoud oplevert. Enfin, tegen zessen kunnen we eindelijk inchecken. Parkeerplaats buiten voor het hotel, bewaakt uiteraard. Ze hebben er geen rokerskamers meer, maar Jos dringt aan en weet te bewerkstelligen dat we op de eerste etage tussen de Israëlische jeugd terecht kunnen. Al het noodzakelijke is op de kamer aanwezig, alleen de minibar is gesloten. Je kunt de sleutel verkrijgen tegen storting van een borgsom. Dat weigert Clim categorisch. De hele reis zal hij zijn bier op de ouderwetse manier koel houden, hetzij in de wastafel, hetzij onder de dekens van zijn bed. We eten die avond in het naar onze smaak iets te chique hotelrestaurant (fusion keuken: wel lekker, maar niet veel), waar we worden gestoord door een kring volgevreten en luidruchtige middenklas ­ Amerikanen. Koffie en bier drinken we in Le Bar, waar we van een timide en gedienstige barjuffrouw op leeftijd nootjes aangeboden krijgen. We hebben vandaag de Tour gemist, maar als compensatie bekijken we een wedstrijd WNBA, vrouwenbasketbal in de USA, wat eigenlijk veel leuker is. Daar gebeurt tenminste nog iets en hoef je je niet af te vragen wie er nu wel of niet doping heeft gebruikt.

202

KRAKAU DAG 6: AUTOLOZE DAG IN KRAKAU: RYNEK / BARBICAN / KERKEN Met stijgende verbazing bekijkt Jos in de lobby een grote groep gezette vrouwen van middelbare leeftijd uit Israel die in een kring oefeningen staan te doen en na afloop in een polonaise ­ rij giechelend elkaars rug masseren. Waarom doen ze zoiets niet buiten? Nu staan ze iedereen gewoon in de weg. Ons is al eens eerder in andere landen opgevallen dat reizigers uit Israel niet overal even populair zijn, gezien hun arrogante optreden en soms regelrechte onbeschoftheid kunnen we ons dat levendig voorstellen. Ze zijn immer ontevreden, tonen zich altijd verongelijkt en stellen vaak absurde eisen zonder rekening met anderen te houden.

Enfin, we vertrekken met de bus naar het centrum. Het is regenachtig weer. Na een kapucijnerkerk (een van de vele kerken in deze stad) drinken we koffie in Coffee Heaven, een aardig tentje met sterke en smakelijke koffie. Als we op het befaamde marktplein, de Rynek, aankomen begint het hard te regenen. De zo bejubelde gevels vallen tegen, zeker als je ze vergelijkt met die van de marktpleinen in Breslau en Zamosc. De grote Maria ­ kathedraal met zijn half afgebouwde toren (de tweede heeft wel een spits) wordt onze schuilplaats. De vele toeristen hebben een aparte ingang waar entree geheven wordt. Gelovigen mogen door de hoofdingang gratis naar binnen. In de kerk wordt streng gecontroleerd of je ook een foto permit hebt. Bij de ingang houden zich de onvermijdelijke bedelende zigeunervrouwen met zielige kindertjes op. We hebben al zo veel kerken in ons reisleven gezien dat deze in onze ogen niet erg bijzonder is. We lopen nog wat andere kerken binnen, meestal kleinere die bij kloosters en conventen horen. Een van de grotere (de Dominicaner kerk, wie zal het zeggen? In iedere geval uit de 19e eeuw.) is aan het wegzakken in de drassige bodem, zoiets als de kathedraal van Mexico City. De houten koor– en biechtstoelen zijn hier heel fijn uitgewerkt. In veel kerken worden relikwieën van heiligen vereerd; verschillende keren zien we ook replica’s van de lijkwade van Turijn. Vlakbij zitten we in de planty (de groengordel rondom de oude stad) onder de paraplu op een bank uit te rusten en sigaretjes te paffen. In de Franciscaner kerk vallen de mooie glas­in­lood ramen op, onder meer in Jugendstil ­ stijl. Even verderop wordt in de open lucht in een park een foto­expositie van de laatste twee pausen gehouden. Weer terug op de Rynek drinken we koffie met o.a. Schwarzwalder Kuchen. Het is nu droog en we kunnen de markt wat beter bekijken. De Lakenhal is Italiaans van snit, de benedenetage is volledig bezet met doorsnee souvenir­ winkels met o.a. veel sieraden van barnsteen. Om 12 uur begint op een van de kerktorens een trompetter te spelen. Hij stopt heel abrupt, volgens de legende werd hij toen door een Mongoolse pijl gedood. Het hele plein is omringd door terrassen van cafés en restaurants. Door een winkelstraat bereiken we de bakstenen Barbican met torentjes bij de noordelijke stadsmuur, hij is goed geconserveerd. We lopen er rond en bekijken er een weinig inspirerende expositie over middeleeuws Krakau. We lopen rondom het

203

bombastische Nationaal Theater en eten in een onderaards gewelf, waar je het eten afrekent naar gewicht. Het lijkt een beetje op een Turkse lokanta in de stijl van een gaarkeuken met grote bakken van kant­en­klare gerechten. We mogen er roken, net zoals in de meeste restaurants en cafeetjes. Als er al een afgesloten ruimte is, dan is die gereserveerd voor de niet­rokers. Clim vindt dat (h)eerlijk! Bij het station willen we een taxi pakken, maar die staan elders geparkeerd. De rit terug naar ons hotel duurt toch nog een kwartier. We zijn allebei moe ondanks het feit dat we niet echt grote afstanden te voet overbrugd hebben. MEER INFO KRAKOV

Krakow (751.300 inwoners), gelegen in het zuiden van Polen aan de voet van de Karpaten, was een half millennium lang de hoofdstad van een koninkrijk en is, doordat het op wonderbaarlijke wijze door het oorlogsgeweld is ontzien, het geheugen van Polen. Vanaf de berg Wawel ziet het kasteel, de vroegere residentie van de koningen en bisschoppen aan de oever van de Wisla, uit over de stad. De kerktorens in de oude stad rijzen omhoog vanuit een ring van tuinen, waaronder de Planty. Deze tuinen zijn aangelegd op de plaats van de vroegere stadsmuur, waarvan alleen de Sint­ Florianpoort en het ravelijn van over zijn. De architectonische waarde is zo groot dat de Unesco het historische centrum zonder aarzeling bovenaan op de Werelderfgoedlijst heeft geplaatst. De straten kruisen elkaar loodrecht. Het middelpunt is het Marktplein (de Rynek), waar nog altijd de Lakenhal staat evenals de koepelvormige torens van het stadhuis en van de O.L.V.­ kerk en de

Adelbert ‑ kerk. Krakow is een stad vol bezienswaardigheden, waar toeristen uit de hele wereld gotische en renaissancistische monumenten, oude huizen en musea kunnen bewonderen. Maar er moet ook gewerkt worden. Op 10 km van Krakow zindert de nieuwe industriestad Nowa Huta, die vlak na de Tweede Wereldoorlog door de communisten is gesticht. Hier zijn de staal­ en zware metaal­industrie samengebracht die naast de landbouw de speerpunt zijn van de economie voor de hele regio. BRONNEN VAN INKOMSTEN Industrie: werktuigbouw, tabaksfabrieken. Toerisme.

elektrische

apparaten,

geneesmiddelen,

textiel.

Drukkerijen,

De raadselachtige oorsprong van Krakow begint met de legendarische Slavische vorst Krak, stamhoofd van de Wislanen en bouwer van de vesting van Wawel in de 7e eeuw. Rond het jaar 1000 schonk Bolestas I Krakow zijn eerste bisdom en pas in 1038 werd het de hoofdstad van een vorstendom in het land dat werd geregeerd door Kazimir I de Vernieuwer. De ellende begon in 1241 toen de Tataren de stad in brand staken en verwoest­ten. Na de wederopbouw met hulp van Duitse kolonisten werd Krakow aan het begin van de 14e eeuw door Ladislas I uitgeroepen tot hoofdstad en begraafplaats van de koningen van Polen. In 1364 kreeg de stad een universiteit. Met de Renaissance brak een gouden eeuw aan. Krakow genoot toen hoog aanzien vanwege zijn cultuur, wetenschappen en intellectueel leven. Nadat aan het einde van de 16e eeuw de hoofdstad was verplaatst naar Warschau werd de stad belegerd door de Zweden en werd in 1795 ondergeschikt aan de Oostenrijkers. Na de inname door Napoleon in 1809 kwam de stad in 1846 opnieuw in Oostenrijkse handen om tenslotte in 1918 weer Pools to worden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden duizenden joodse inwoners weggevoerd. Na de bevrijding in 1945 ging de stad tot 1981 gebukt onder het communistische juk.

204

BEZIENSWAARDIGHEDEN De Sint­Florianpoort, het Czartoryski ­ museum, de O.L.V­kerk, het Marktplein, de universiteit, het koninklijk kasteel, de Wawel, de kathedraal, de Oude Synagoge.

DAG 7: NOG EEN AUTOLOZE DAG: WAWEL / KAZIMIERZ / KERKEN

Vandaag verkennen we het zuidelijke gedeelte van de stad. We gaan er weer met de bus naar toe. Er staat een aantal kerken op het programma, onder andere die van Sint Anna en de hele mooie Petrus– en Pauluskerk met een dozijn levensgrote heiligenbeelden op de toegangshekken. We wippen enkele universiteitsgebouwen (aan de Studencka Ulica…) en een seminarie binnen. In het laatste gebouw wordt de Poolse Paus vereerd als ware hij heilig verklaard. Heel bijzonder is het Collegianum Marianum met een Italiaanse binnenhof; het is nu een museum (waar we niet naar binnengaan). Ook passeren we het Bisschoppelijk Paleis, waar de bovenvermelde paus gezeteld heeft. Zijn stoel zal daar wel een uiterst gewilde toeristische trekpleister zijn.

We lopen de grote straat Grodezka af en zoeken naar de Kanoncka Straat, die is ons door de reisgidsjes aanbevolen. Er zou het huis van de schrijver Joseph Conrad (ja, dat was een Pool) staan, maar de gevels hier vallen ons tegen. Komt misschien ook door het bewolkte weer, met regelmatige, kortstondige buitjes. Als we de heuvel van Wawel beklimmen, wordt ons duidelijk dat we ons in het hart van de toeristische kermis begeven. Lange rijen voor de kassa’s en verplichte toergroepen van maximaal 10 mensen met gids doen ons besluiten geen van de gebouwen van binnen te bekijken, maar te genieten van het zonnetje dat plotseling is doorgebroken. We herkennen het gehele ensemble van paleis, kerk en museum van de vele foto’s die we op internet en elders hebben gezien. Een en ander is goed onderhouden en maakt desondanks toch nog een authentieke indruk. Uitgebreide bloemperken met exotische flora in bloei geven het historische beeld een vriendelijk aanzien. We bestellen er watertjes op een terras. Aan de voet van de vesting stroomt de Wisla, hier nog niet zo breed. Verderop zijn de torens te ontwaren van het oude stadsdeel Kazimierz. Daar lopen we naar toe, het is maar een korte wandeling. Op weg naar beneden treffen we nog een foto­expositie aan over de slachtpartij van Katyn (zie elders in dit verslag).

Vroeger werd deze wijk vooral door Joden bewoond, getuige de vele synagogen die er de laatste tien jaar vanwege de toeristen heropend zijn; de restauratie is vaak financieel ondersteund door rijke Amerikanen. We bezoeken er enkele. Entree wordt er niet geheven, maar een donatie is min of meer verplicht. (Donaties zijn namelijk belasting­ vrij, die Joden toch …) De mooiste is de Wysoka ­ synagoge, vooral het interieur is van belang. De Isaak­synagoge maakt alleen maar propaganda voor Israel. Bij de Rumah­ synagoge (weer eens veel Amerikanen) ligt nog een sfeervol kerkhof waar men nog steeds graven aan het opdelven is. Op dat van Praag na is deze Joodse begraafplaats de oudste van Europa. Deze laatste ligt aan het Szerpka ­ plein met veel cafés en restaurants waar je Jiddisch kunt eten en klezmer muziek kunt beluisteren. Wij kiezen echter voor 205

een Hindoestaans restaurant met als hoofdgerecht curry, geen koosjer eethuis voor ons dus. In de wijk liggen nog meer herinneringen aan Joden, maar die laten we links liggen. De armoedige sfeer van het oude Oost ­ Europa hangt hier nog steeds, ondanks de toeristen en de Poolse yuppen en kunstenaars die zich hier gevestigd hebben: de huizen zijn er bouwvallig, de pleisterkalk van de muren bladdert af, de beklinkerde straten zijn ongelijk en vertonen gaten. In deze grauwe en naargeestige omgeving liggen wel nog enkele fraaie kerken. Een van die kloosterkerken heeft schitterend houtsnijwerk, de preekstoel bijvoorbeeld heeft de vorm van een zeilschip. In de kerken zitten doorgaans oude vrouwtjes die bidprentjes aan de man moeten brengen, maar die er ook voor waken dat de buitenlandse bezoekers geen foto’s maken. In Poolse kerken is dit een vorm van heiligschennis, tenzij je ervoor betaalt natuurlijk. We passeren nog het stadhuis in Italiaanse stijl en gaan vervolgens op zoek naar een restaurant. We vinden echter niets dat geschikt is en houden het daarom maar bij een schotel kebab. Terug naar de oude stad, waar we als laatste nog de St. Bernard ­ kerk bekijken. Een goedkope taxi brengt ons naar het hotel, daar verpozen we nog even in Le Bar.

ZOUTMIJN WIELICKA

DAG 8: UNESCO - DAG: ZOUTMIJN WIELICKA / KALWARIYA Op deze dag staan onze activiteiten in het teken van het werelderfgoed van Unesco. We bezoeken de eeuwenoude zoutmijn Kopalni Solni in Wielicka, een stadje onder de rook van Krakau. Bovengronds ziet het er met zijn schachttorens net zo uit als een kolenmijn, ondergronds zijn de ruimtes en gangen echter veel groter. Het is er druk, uitgestrekte parkeerterreinen zijn er dan ook niet voor niets. We zijn al gauw aan de beurt, omdat we ons gewoon aansluiten bij een groep (max. 40 personen) Poolse bezoekers, dat blijkt nog goedkoper ook. Tekst en uitleg van de gids ontgaan ons volkomen, maar dat deert ons niet. Voor een Engelstalige gids zouden we bijna een uur hebben moeten wachten. Via een houten wenteltrap dalen we naar 150 meter, 35 etages lager. De rondleiding duurt net geen twee uur en voert ons langs ondergrondse meertjes, spleten en spelonken, sculpturen van zout van werksituaties en natuurlijk de befaamde kapel met scènes in reliëf en beelden van episodes uit de Bijbel. Paus Jan Paul II ontbreekt uiteraard niet op het appèl. Er staat zelfs een kraampje met souvenir in de gigantische zaal. Gelukkig wordt er in een demo ook aandacht besteed aan de wijze van zoutwinning. De mijn is prima onderhouden: de wanden en balken van de gangen zijn witgesausd, de zouten vloer is mooi egaal. Vlakbij de uitgang (nu wél met de ietwat krakkemikkige lift) bevindt zich zelfs een luxueuze balzaal en een duur café­restaurant. Eenmaal boven is er nog een foto­expositie te bekijken. We laten de talloze kraampjes voor wat ze zijn en begeven ons naar Kalwariya, een korte rit door een golvend, heuvelachtig landschap. Daar bekijken we de uitbundige barokke kerk, waar de diepgelovigen van alle leeftijden op hun knieën hun favorieten aanbidden. Rondom de kerk uit 1702 ligt een parkachtig geheel met 40 bouwsels uit 1600 die betrekking hebben op met name het leven en vooral lijden van Jezus: het Paleis van

206

Herodus, de rechtszaal van Pilatus, de stulp van de Maagd Maria, het huis van Kajafas etc. Het is een heel populaire kruisweg geworden. In de Goede Week wordt er een passiespel gehouden dat meer dan 100.000 bezoekers trekt. Deze plaats is na de berg Jasna Gora in Czestochowa met zijn Zwarte Madonna het tweede bedevaartsoord van Polen. Het hellende plein voor de kerk is omringd met reusachtige apostelbeelden en biedt plaats aan duizenden gelovigen.

We blijven er niet lang. We keren via redelijke, maar veel te drukke wegen terug naar Krakau. In een voorstad slaan we bij de supermarkt Carrefour bier in; tevens eten we daar, Jos vis en Clim gewoon een halve haan. We nemen een foutieve afslag en rijden daardoor Krakau van de “verkeerde” kant binnen, vanuit het oosten. We moeten dwars door de drukke binnenstad naar de andere kant. Vooral voor de trams moeten we oppassen, die zijn we in Nederland niet gewend. Gelukkig zijn fietsers in Polen een zeldzaamheid. Pas om zeven uur rijden we de hotelparkeerplaats op. DAG 9: RONDRIT TARNOW EN OMGEVING

We verslapen ons een beetje en verschijnen dan ook een uur later dan normaal bij het ontbijt. Het is een bewolkte dag, maar dat let ons niet om de omgeving per auto te gaan verkennen. We rijden oostwaarts door een industrie– en later landbouwstreek naar Tarnow, een middelgroot provinciestadje. Daar is het net marktdag, waardoor alle parkeerplaatsen in en rondom de binnenstad bezet zijn. We doen verder maar geen moeite een plek te bemachtigen en rijden de omringende heuvels in.

Direct al valt ons een opvallend moderne, gloednieuw gebouwde kerk op. In ons landje worden de bedehuizen een voor een gesloopt of krijgen ze een andere bestemming; hier in Polen worden aan de lopende band nieuwe kerken gebouwd, de een nog gewaagder dan de andere. In de verte zien we nog een karakteristieke sacrale nieuwbouw uit het land oprijzen. Een stukje verderop treffen we het tegendeel aan: een eeuwenoud houten kerkje op een heuvel, deze kerkjes in Zuidoost ­ Polen staan ook op de Unesco­lijst, dus Jos is verguld. Als we er binnenstappen, deinzen we terug. De ruimte zit vol jeugdige Poolse studenten die muisstil aan het mediteren zijn. We willen hen niet storen en inspecteren de oude begraafplaats nabij. Het kerkje wordt omgeven door oude, machtige bomen binnen een witte muur; het heeft veel weg van de stavkirken die zo typisch zijn in Noorwegen. Als de gelovige Poolse twintigers hun bus hebben opgezocht zijn wij aan de beurt om de oeroude geur binnenin op te snuiven. Erg apart is het niet, wel antiek en natuurlijk is alles er van hout gebouwd.

Bij toeval ontdekken we een afslag naar een oorlogskerkhof. Dit ligt midden in een bos en we moeten even zoeken voor we het vinden. Het betreft gesneuvelde soldaten uit WO I, vooral Russen en Oostenrijkers. De kruisen zijn voornamelijk overwoekerd, maar de namen zijn nog goed leesbaar. Nabij in het dorp Tychow liggen nog meer Kriegerfriedhöfe, maar die kunnen we niet vinden. In Polen (waar vaak en veel veldslagen zijn uitgevochten) liggen honderden van deze kleine kerkhoven. De meeste worden niet goed onderhouden, want het betreft dikwijls gevallen soldaten van 207

voormalige vijanden. In een dal ligt een dorpje verscholen met een bakstenen kerk uit de negentiende eeuw. Op de terugweg eten we voortreffelijk in een vrijwel leeg weg­ restaurant, Skorpion geheten. Via B­weggetjes bereiken we Krakau, waar we pas tegen acht uur aankomen. DAG 10: OP WEG NAAR LUBLIN

We vertrekken vanwege de afstand naar Lublin wat vroeger dan we gewend zijn. Clim rekent de parkeergelden af. We missen de juiste afslag de stad uit richting Warschau en komen terecht in een grauwe fabrieksomgeving bij Nova Huta, we worden er omringd door aftandse en kwalijke gassen uitbrakende vrachtwagens. Jos vraagt aan versleten bejaarden op een bankje de weg, we moeten helemaal terug naar Krakau. Daarna gaat het soepel, we hoeven enkel de richtingborden te volgen; eerst die naar Warschau en ter hoogte van Kielce rechts naar Lublin. In die laatste stad moeten we wel helemaal de stad door. Onderweg stoppen we bij een zogenaamde “zajazd”, een soort wegrestaurant waar we ook tanken.

LUBLIN

Rondom ons bestaat de streek zo te zien uit vruchtbaar akkerland, vooral met tarwe bebouwd. Hier en daar ontwaren we een zonnebloemenveld. Om 4 uur bereiken we Lublin, waar we eerst de hoofdingang van ons Hotel Mercure misschien, maar een blokje om brengt ons naar de achteruitgang. Een koele pint bij Krystina, de mollige, overgedienstige barjuffrouw op leeftijd. Zij deelt bonbons uit als wij met een fooitje afrekenen. We maken nog een wandelingetje in de buurt; vlakbij ligt een groot park en de oude stad is ook nabij. We maken daar gebruik van door te pinnen.

We eten ‘s avonds in het sfeervolle, maar volkomen lege hotelrestaurant. We zijn er de enige gasten. We kiezen voor Poolse gerechten, die met hoge kwaliteit worden opgediend. De oudere ober­kelner spreekt slechts enkele woorden Engels. Zijn apparaatje om creditkaarten mee af te rekenen werkt niet naar behoren, dus betalen we maar contant. Jos haalt op een computer (alleen Poolstalig) zijn e­mail op. MEER INFO LUBLIN

Lublin ontwikkelde zich tot een belangrijk knooppunt van handelswegen tussen Malopolska en Litouwen en tussen Wielkopolska en de Oekraïne, Turkije en Perzië. De geschiedenis van Lublin (300.000 inw.) gaat terug tot de 7e eeuw.

Om de stad en de rest van Polen te beschermen tegen Tataarse, Litouwse aanvallen uit het oosten, kreeg Lublin in 1341 op bevel van Casimir de Grote verdedigingswerken zoals stadswallen en een slot. Het stapelrecht dat Lublin in 1392 kreeg, zorgde ervoor dat de stad kon uitgroeien tot een belangrijk centrum in de handel tussen Polen en Litouwen. In 1569 werd hier de Unie van Lublin gesloten, waarbij Polen en Litouwen verenigd werden in een republiek met een gekozen koning. Het hoogtepunt van de rijkdom beleefde de stad tussen de 15e en de 17e eeuw, toen Polen het grootste land van Europa was. Lublin ontwikkelde zich toen tot een belangrijk knooppunt van handelswegen tussen Malopolska en Litouwen en tussen Wielkopolska en de Oekraïne, Turkije en

208

Perzië. Het is bekend dat Arabische handelaren met hun kamelen langs de grote Russische rivieren via Lublin naar de belangrijke markten in Krakau, Wroclaw en Praag reisden.

Lublin is het belangrijkste economische en culturele centrum in het zuidoosten van Polen en de grootste stad ten oosten van de Wisla. Een wandeling door de stad maakt snel duidelijk wat een enorme rijkdom hier vergaard moet zijn geweest. Kunsthistorisch gezien is Lublin vooral een stad van de Renaissance. Onder invloed van Krakau ontstonden in het begin van de 16e eeuw de eerste renaissancistische gebouwen. Net als Tarnów, Przemysl en andere steden in het zuidoosten van Polen was ook Lublin een belangrijk joods centrum. Alfred Döblin ging in 1924 naar Polen om in Lublin de levenswijze van de joden te bestuderen. Van de wereld die hij beschreef, is helaas niet veel overgebleven.

Aan het eind van de 18e eeuw werd Lublin het centrum van het Poolse chassidisme, mede onder invloed van de tsaddik Jacob Horowitz, bijgenaamd de 'Ziener uit Lublin'. In de jaren tussen de twee wereldoorlogen was bijna veertig procent van de bevolking van Lublin joods. Het grootste deel van de joodse bevolking van Lublin is omgekomen in het vernietigingskamp in Bełżec.

DAG 12: PALEIS KOSLOVSKA / OPENLUCHTMUSEUM

Ook het ontbijtbuffet in dit hotel is zeer uitgebreid en goed georganiseerd. Het personeel is heel attent, dat hadden we door allerlei gruwelverhalen uit de communistische tijd niet verwacht. Alleen de hotelkoffie valt tegen, veel te slap. We ontdekken dat we ook espresso kunnen bestellen, soms zijn wij als plattelandsjongens veel te bescheiden en moeten we nog leren ons veeleisender op te stellen. In viersterrenhotels verwacht men niet anders dan dat men zelfs aan de grilligste wensen van de klant moet voldoen. We rijden 60 km naar het noorden, waar het paleis Koslovska ligt dat onlangs opgeknapt is en nu is opengesteld voor publiek. Als we er de parkeerplaats oprijden aarzelt Clim, hij ontdekt een rij kraaienpootjes op de grond en vreest het ergste voor zijn nieuwe banden. De ijzeren pinnen klappen echter naar de goede kant dicht. Het is een groot complex met verschillende bezienswaardigheden. Allereerst bezoeken we een museumpje met ouderwetse rijtuigen en accessoires die daarmee samenhangen. Daarna komt een museum aan de beurt waar standbeelden en schilderijen uit de communistische tijd staan opgesteld: bustes van Lenin, Stalin, Marx, beelden van dappere soldaten, noeste arbeiders en struise boerinnen. Toch maar goed dat ze die niet allemaal op de vuilnis­ hoop hebben gegooid.

Om half twaalf sluiten we ons aan bij een groep Polen voor een wandeling door het paleis. Onze groepsgenoten luisteren ademloos toe als de gids haar verhaal doet, alleen wij zijn minder geïnteresseerd. Het interieur is niet echt bijzonder en de zo geroemde kunstverzameling bestaat voornamelijk uit portretten van ons onbekende adellijke figuren uit Polen en omstreken. De paleiskapel is een replica van die in Versailles en kan apart bezocht worden. Er is net een soort dienst aan de gang, die willen we niet verstoren. Tenslotte is er nog een museum met een expositie over hoe men in de negentiende eeuw reisde: oude valiezen, prentbriefkaarten uit Amerika, zwierige paraplu’s, hoedendozen etc. Het omringende park heeft een aardig fontein en prachtige bloemperken, die moeten het gemis aan klassieke beelden in de tuinen en parken blijkbaar goedmaken. We drinken ter afsluiting koffie in de “kawarnia”, het koffiehuis. 209

Terug in Lublin rijden we regelrecht naar het openluchtmuseum, Skansen genaamd. We laten de auto onbeheerd achter. Het is een uitgestrekt park met veel authentieke boerenstulpen, een molen, een houten kerkje en enkele boerenwerkplaatsen en schuren. Hier en daar loopt wat vee rond: ganzen, schapen en geitjes, wat koeien en paarden. Aan het meer verliezen we elkaar uit het oog, maar bij de ingang worden we weer herenigd. Een deel van het park hebben we gemist, maar we houden het hier voor gezien.

Die avond eten we op het terras van café Aviator pal achter ons hotel. Clim nota bene bestelt Eisbein, Jos probeert er de tagliatella uit. De jonge deerne die ons bedient is erg vriendelijk. Van te voren hebben we hier ook al enkele biertjes genuttigd.

MAJDANEK / ZAMOSC

DAG 13: EXCURSIE STADJE ZAMOSC / KZ MAJDANEK Vergeefs zoeken we ‘s morgens naar concentratiekamp Majdanek. We besluiten het op de terugweg nog eens te proberen en rijden door naar Zamosc, een alleraardigst stadje zo’n 100 km ten zuiden van Lublin. Onderweg drinken we koffie bij een chauffeurscafé met een molen en in de tuin achtergebleven oorlogstuig, waaronder afweergeschut. De ober die ons bedient vraagt ons om een van Nelle sigaretje; hij kent Nederland, want hij heeft enkele jaren in Arnhem in de tuinbouw gewerkt. Hij zal ons sjekkie in de “koffiepauze” oproken. Hij kent dus het Hollandse jargon en de mores: niet roken onder werktijd!

We parkeren de Volvo onbewaakt op het Zoutplein en trekken het eeuwenoude stadje in. Het heeft geen oorlogsschade geleden, waardoor het in zijn geheel in renais­ sancistische, Italiaanse stijl bewaard is gebleven. Het ziet er bijzonder fraai uit allemaal, jammer alleen dat het motregent. Gelukkig breekt halverwege ons bezoek de zon door. De kleurige gevels van de herenhuizen rondom de markt en het raadhuis kun je goed bekijken, want het plein is heel groot zonder statig gebouw in het midden en de terrassen beperkt. Trouwens, veel toeristen zie je hier niet. Het ligt te ver van de geijkte route, te dicht bij de (Wit­)Russische grens voor de georganiseerde reizigers uit het westen. Onder de arcaden die het plein omzomen bevinden zich winkeltjes en cafés. De straten rondom het plein hebben ook veel moois te bieden, hoewel de bouwstijlen daar minder uniform zijn. Hoe verder we ons van het centrale plein verwijderen, hoe slechter het onderhoud van de gebouwen wordt. Restauratie vindt hier plaats volgens een concentrisch principe. We bezoeken twee kerken en de kathedraal met mooie kruisgewelven. De vrijstaande toren beklimmen we voor het uitzicht. Hier hangt ook de klok van Jan, een van de grootste van Polen. Vlakbij liggen ook het Arsenaal en het paleis van de vroegere stichter van de stad, Jan Zamoscie die er in een ruiterstandbeeld is vereeuwigd. De wallen en de kazematten die de hele oude stad omringen worden momenteel opgeknapt. Voor we terugrijden drinken we in een waterig zonnetje koffie op een terras.

210

Vlak voor Lublin kunnen we gelukkig de borden Majdanek volgen, zodat we alsnog dit gruwelijke oord kunnen bezoeken. We zijn vanmorgen te ver doorgereden, ook al omdat vanuit de stad de juiste richtingborden ontbreken. We zijn er de enige bezoekers, later volgen er nog een paar. Met opgestoken paraplu bezichtigen we de overgebleven barakken, onder andere die met een maquette en duizenden schoenen van de slachtoffers. Het is een uitgestrekt terrein met braakliggende grasvelden. De omhei­ ningen van prikkeldraad en de wachttorens staan er wel nog. Met de auto rijden we naar het andere uiteinde, waar het mausoleum ligt: eigenlijk een grote urn van 15 m doorsnee waarin de as van de verbrande vervolgden ligt. De gaskamers, crematoria, de opslagkamer van het gas Zyklon B en de snij­ en martelkamers liggen ernaast, evenals een greppel waar de lijken van 18.000 geëxecuteerde gevangenen op één dag werden gedumpt. Niet ver van het kamp doemen de contouren op van de oprukkende nieuw­ bouwwijken van de stad. Om vijf uur zitten we op ons Aviator ­ terras aan het bier. Er is vandaag geen Tour de France op tv (rustdag). We eten ook bij dit café. DAG 14: KAZIMIERZ DOLNY / WARSCHAU

Via enkele goed berijdbare binnenwegen door een licht heuvellandschap rijden we op weg naar Warschau eerst naar Kazimierz Dolny. Dit stadje ligt 60 km westelijk van Lublin aan de rivier de Weichsel. We parkeren bij de kerk tussen het museum en een bloemenkraam. De parkeerwacht is een onguur manspersoon in een vuil onderhemd dat zijn uitpuilende buik ternauwernood kan bedekken. Het plaatsje is een regelrechte toeristenplek met veel kraampjes en zo. Er is net markt, om de drukte te ontlopen gaan eerst we naar boven naar een burchtruïne met een panoramische blik over de rivier. Als de markt afgebroken is, blijven alleen de hardnekkig bedelende zigeunerinnen over. We maken een ommetje, maar missen volgens de boekjes de mooiste gebouwen. Sommige ervan staan trouwens in de steigers en kun je niet zien. Een tegenvaller dus. Enfin, koffie op een terras en wegwezen hier. Vlakbij de stad Pilawy verbreedt de drukke weg zich tot een autoweg. Ons enthousiasme slinkt echter gauw als hij na 10 kilometer weer overgaat in een gevaarlijke driebaansweg. Het is warm vandaag, dus drinken we geen koffie maar mineraalwater bij een vol wegrestaurant.

WARSCHAU

Zoals verwacht is het in de hoofdstad druk als we er aankomen. We rijden vanuit het oosten de metropool binnen. Met een beetje geluk kunnen we rechtstreeks naar ons Novotel rijden, maar daar vinden we niet zo gauw een parkeerplek. Jos steekt zijn licht op bij de receptie, het blijkt dat we een gewone parkeergarage nabij moeten gebruiken. Het uitzicht vanaf onze kamer op de 8e etage is subliem: we kijken uit op het plein van het Cultuurpaleis, in Sovjet­Russische pompeuze stijl gebouwd. Jos moet vanwege de afwijkende stopcontacten met een pin bij de bell boy een adapter lenen. Nu pas kan hij de batterijen van zijn fotocamera’s en zijn dompelaar gebruiken. Overigens, op de 211

meeste kamers troffen we de zogenaamde “coffee and tea making facilities” aan, een snelkoker met ingrediënten. Zo ook hier.

Al voor vijven zitten we op het terras van een Ierse pub. We willen van happy hour ­ prijzen profiteren, maar die gelden alleen voor de slechtste / goedkoopste biersoort. Daar ziet Clim vanaf en dus betalen we gewoon de volle mep. We duiken de ondergrondse doolhof onder het verkeersplein in waar het afgrijselijk stinkt naar aangebrand vlees en stront. We eten friet met een halve haan buiten bij een winkel­ centrum en betreden vervolgens het cultuurpaleis, dat daarvoor een fikse prijs vraagt: 7 euro, naar Poolse begrippen een enorm bedrag. Met een snelle lift gaat het omhoog. We genieten er op de 30e verdieping van een panoramisch uitzicht over de schemerende stad aan onze voeten. Ons hotel is een van de hoogste gebouwen van de stad. Er is ook een expositie “Einstein” genaamd, waar men allerlei populaire natuurkundige experimenten in de vorm van spelletjes kan doen, interactief dus. Het paleis zelf heeft verder niets te bieden. We zien bijvoorbeeld een marmeren zaal waar niets, maar dan ook helemaal niets in staat. De entreehal doet overweldigend aan, maar is verder kaal en net zo hol als de rest van het gebouw. Voor de gevel staan reusachtige martiale beelden in heroïsche poses. Ter afsluiting van de dag drinken we nog goede koffie bij Coffee Heaven, een modieuze koffietent à la Starbucks waar vooral jonge, ambitieuze vrouwen elkaar hun ervaringen van de dag toevertrouwen. Velen roken dunne sigaretten van het merk She (what’s in a name…), echter niet over de long. Zonder te inhaleren puffen ze met gebolde wangen en getuite lippen de rook uit, wat ons doet denken aan onze moeder als zij eens gezellig een sigaretje mee wilde roken. DAG 15: WARSCHAU VERKENNEN (1) / DE OUDE STAD

Drie dagen blijven we in Warschau. Vandaag is de eerste stadsverkenning. Bij de receptie hebben we een plattegrond gekregen, elk hotel verleent trouwens die service. We pinnen eerst, waarna we noordwaarts lopen richting Oude Stad en wel via de zogenaamde Koninklijke Weg. Dat is een autoluwe wandelpromenade waaraan talloze paleizen, standbeelden, kerken en monumentale gebouwen liggen. We zijn vroeg, de paardenkoetsen voor de toeristen worden net opgetuigd. Jos maakt foto’s van grotestads ­ graffiti. We trekken langs musea en academies, universiteiten en ministeries, het presidentieel paleis, verscheidene kerken (een waar het hart van Chopin wordt bewaard, een andere is de Anna­kerk), standbeelden van kardinaal Mindszenty en schrijver Sienkiewicz, dure ouderwetse hotels. We komen uit bij het slotplein. Het oranjekleurige kasteel zelf stelt niet veel voor in architectonisch opzicht, op ons maakt het een lompe indruk. Daar begint de oude stad met veel gotische huizen en een markant rechthoekig plein met kleurige renaissancegevels. Het plein is vergeven van toeristen en bijna helemaal volgestouwd met terrassen. We vinden andere Poolse pleinen (bijvoorbeeld in Zamosc en Breslau) mooier en intiemer. We dwalen verder door de steegjes en genieten van de eeuwenoude doorkijkjes. Aan de andere kant van de oude stad liggen de Wallen en de Barbican, niet

212

zo mooi als die in Krakow. Daar begint de zgn. Nieuwe Stad, overigens ook al eeuwenoud, stammend uit de zestiende eeuw of zo. De gebouwen zijn daar iets jonger (d.w.z. minder oud), vaak in neoklassieke stijl gebouwd. We passeren het geboortehuis van madame Curie, na Chopin de meest bejubelde persoon van Poolse origine, allebei in het buitenland gestorven trouwens. Andere helden zijn: Copernicus en Joseph Conrad en recent uiteraard paus Johannes Paulus II. We lopen een kerk binnen die als verzamelpunt dient voor bedevaarten naar Italië (pater Pio), Medjugorice (Kroatië), Rome, Lourdes en Fátima. En natuurlijk ook naar de nationale pelgrimsmagneet Czestochowa. Van hieruit gaan ze niet naar Kevelaer, OLV in ‘t Zand of Heppeneert. Jammer… We volgen verder via een sportstadion een route die ons naar een drietal oorlogs­ monumenten voert:

1. Voor dissidente Polen die door de communisten naar het oosten (lees: Siberië) zijn gedeporteerd en daar verdwenen zijn; een wagon met afgebroken spoorrails. 2. Monument ter nagedachtenis aan de opstand in het Joodse getto van Warschau in 1943; een reliëfmuur.

3. Monument voor de Poolse Opstand van Warschau in 1944. Dit is groots aangepakt. De verdedigers komen met name levensgroot met verbeten trek en bewapend uit riolen te voorschijn om de vijand te bevechten. In een barokke legerkerk treffen we weer eens een monument voor Katyn (zie elders), nu zijn er zelfs de namen van alle slachtoffers gegraveerd. Verder aan de muren talloze plaquettes van veldslagen en oorlogen waarin Polen of Poolse bataljons betrokken zijn geweest. En dat zijn er een boel.

Op weg naar het station, waar tevens de tramlijnen lopen, passeren we nog een aantal paleizen en herenhuizen, allen na de vernietiging in WO II zorgvuldig herbouwd. We nemen de tram terug naar ons hotel. Daar leggen we aan bij het Ierse terras. Jos doet nog inkopen bij de supermarkt MarcPol (pakjes soep) en pakt een sterke kop Americano ­ koffie bij het koffiehuis. Clim staat dan al onder de douche. We eten bij het London Steak House, geheel in Engelse stijl uitgevoerd. Om negen uur staan we op onze hotelkamer voor het raam te genieten van een grandioze zonsondergang die het hoge Cultuurpaleis in een roodachtig en later gouden gloed zet. MEER INFO WARSCHAU

Warschau (Warszawa, 1,6 miljoen inwoners) ligt aan de Wisla op ongeveer 390 km ten zuid­oosten van de monding in de Oostzee. De stad ligt midden in de zandvlakte van Mazovië die zich uitstrekt van de Oost ­ Pruisische Hoogvlakte tot de Lysa Gera. Warschau spreidt zich met zijn duidelijk van elkaar verschillende wijken uit over beide oevers van de rivier. De zomerbedding is 1190 m breed en de aanslibbingen hebben zich tot een hoogte van zo'n 30 m opeengehoopt. De buitenwijk Praga op de rechteroever is een zielloze woonbuurt. Op de linkeroever ligt het eigenlijke centrum, de oude stad en de moderne stad. Na de Tweede Wereldoorlog is Warschau,

213

dat voor 90% in puin lag, weer uit de as herrezen. Voor de wederopbouw werd gebruik gemaakt van alle beschikbare documenten en alle overgebleven architectuurelementen werden in de opnieuw opgetrokken gebou­wen geïntegreerd. Het herbouwde centrum ligt rondom het rechthoekige Marktplein, dat omgeven is met kleurige gevels in Italiaanse stijl. Een oppervlakte van een kleine 10 ha wordt ingenomen door een wijk met smalle straatjes en kleine huizen in veelal gotische stijl. Een steegje voert naar de Sint­ Janskathedraal. Zuidelijk daarvan ligt het Koninklijk Paleis, de trots van het vooroorlogse Warschau. Het plein voor het paleis vormt het beginpunt van de "Koninklijke Weg" die via de Krakowskie Przedmiescie en de Nowy Swiat naar het Lazienki ­ park leidt en naar het nog zuidelijker gelegen paleis van Wilanow, de Poolse tegenhanger van Versailles. De nieuwe stad is in het westen gebouwd. In het moderne centrum bevinden zich het centraal station en het door Stalin "geschonken" Paleis van Cultuur en Wetenschappen, evenals de meeste hotels en banken. Buiten het centrum zijn de straten breder en is de bebouwing minder dicht. De stadsparken, vooral in de zuidelijk gelegen ambassadewijk, zorgen voor een open stadsstructuur. Nieuwe stadsuitbreiding vindt voornamelijk plaats op de rechter rivieroever en langs de grote verkeerswegen in noord – zuid ­ richting. BEZIENSWAARDIGHEDEN

Koninklijk Paleis, Sint Jans­kathedraal, Markt, Koninklijke Weg, Universiteit, Lazienki ­ paleis, kasteel van Wilanow, Nozyk ­ synagoge, Gettomonument, monument ter nagedachtenis aan de opstand van 1944.

De eerste sporen van bewoning dateren uit de 10e eeuw, dat wil zeggen 500 jaar later dan andere grote Poolse steden als Krakow, Poznan, Gdansk of Wrocław. In de 15e eeuw, toen het Koninklijk Paleis werd gebouwd en de hertogen van Mazovië zich er vestigden, begon de stad zich te ontwikkelen. In 1596 werd de hoofdstad van Krakow verplaatst naar Warschau vanwege zijn ligging dichter bij Litouwen. De heerschappij over de stad, net zoals die over het land, ging herhaalde malen van hand tot hand. De Pruisen die in 1795 hun gezag over de stad hadden gevestigd, moesten deze in 1830 prijsgeven aan de Russen. Aan het einde van de Eerste Wereldoorlog werd Warschau opnieuw de hoofdstad van het herboren Polen. Door de sterke economische groei nam het inwonertal toe tot 1,3 miljoen in 1939. Op 28 september 1939 moest Warschau zijn verzet tegen de invallende Duitsers staken en capituleren, waarna voor de bevolking een lange lijdensweg begon. De opstand die in april 1943 uitbrak in het Joods getto (300.000 mensen op 2,6 km²) hield een maand lang stand tegen de nazi's en werd door een groot deel van de andere bewoners van de stad onverschillig gadegeslagen. Op 1 augustus 1944, terwijl het Rode Leger reeds de rechteroever van de Wisla had ingenomen, kwam de bevolking van de stad in verzet. Na 63 dagen strijd moesten de opstandelingen zich overgeven. De stad werd door het Duitse Leger sys­tematisch verwoest. Op 17 januari 1945, nadat het niet­communistisch verzet de kop in was gedrukt, werd Warschau door het Rode Leger "bevrijd". Slechts 162.000 inwoners hadden het overleefd. BRONNEN VAN INKOMSTEN

Industrie: chemie, voedingsmiddelen, metaal, textiel, uitgeverijen. Auto­industrie, toerisme.

DAG 16: WARSCHAU VERKENNEN (2) / DE PARKEN

Vandaag wandelen we door de parken naar het zuiden. We beginnen bij Plac (uit te spreken als “Platz”) de Gaulle. Het silhouet van de eigenzinnige Franse generaal is duide­ lijk aan zijn standbeeld te herkennen. We komen langs de Alexander­kerk (met zijn koepel op een theater lijkend) en het Sheraton­hotel waar net filmopnamen worden gemaakt (of is het een televisieinterview?) Daar beginnen de parken. Het is tijd voor

214

koffie, maar bij drie kiosken vangen we bot. De bomen in het met kennis van zaken aangelegde park zijn verrassend dik. We zijn er de enige wandelaars op een eenzame trimmer na. De parken worden doorkruist door drukke in– en uitvalswegen die naar bruggen over de nabijgelegen rivier de Weichsel lopen. We komen langs de Semj, het parlementsgebouw dat met zijn groene koepel opvalt. Dan volgt het Ujazdovski ­ park met een voormalig paleis dat nu een tempel voor moderne kunst is. In een bijgebouw (modern design uiteraard) drinken we binnen koffie.

Tenslotte belanden we in het Lazienski ­ park, dat heel uitgestrekt is en waarin onder andere een Observatorium en een Botanische tuin ondergebracht zijn. Voor de oude Oranjerie is een Franse tuin aangelegd met tientallen bustes van Romeinse keizers: we “herkennen” Caesar, Nero, Augustus, Marcus Aurelius, Pompeus, Caligula, Trajanus etc. De Oranjerie zelf is niet voor bezoekers toegankelijk, door de ramen zien we dat het wordt gebruikt als opslagplaats voor tal van replica’s van klassiek beeldhouwwerk. Het Lazienski ­ Paleis is middelpunt van het park. Het is omgeven door water en wordt dan ook “drijvend paleis” genoemd. Het is inmiddels druk geworden. Aan het water drommen bezoekers samen bij een namaakruïne en een theatertje, ze willen allemaal op de foto met de vele tamme pauwen die hier rondlopen. Aan het zuidelijk uiteinde van het park ligt de Nieuwe Oranjerie, een fraai jugendstilachtig gebouw met mooie plant­ soenen. Daar raken we even de weg kwijt, maar uiteindelijk vinden we de uitgang waar de toeristenbussen staan om het Chopin Monument aan te doen. Dat is ook in een soort Jugendstil uitgevoerd.

Het is al later in de middag als we “onze” Avenue Marszalkowski afmarcheren. Op het Ierse terras waait het hard. Terwijl Clim een bezoek brengt aan de boetiek Alkohole om gelijknamige waar in te slaan, neemt Jos plaats tussen de mondaine jonge vrouwen in Coffee Heaven. Een uurtje later eten we bij een Vietnamees, terwijl buiten een hevig onweer te keer gaat. Als we teruglopen is het gelukkig uitgewoed en al weer droog. Op de tv is een interessante documentaire over het Oorlogstribunaal in Neurenberg. DAG 17: WARSCHAU VERKENNEN (3) / DE MODERNE STAD

Het restaurant wordt omgebouwd, daarom vindt het ontbijt plaats in het souterrain. Ons hotel Novotel heette tot 2007 Hotel Orbis Forum en kostte € 60 pk. In 2007 werd het grondig gerenoveerd, nu in 2008 rekenen ze € 250 p.k. We duiken daarna het “gat” van het verkeersplein in en komen er weer uit vlakbij het Centraal Station. De treinen lopen er ondergronds. Ernaast ligt een super­modern winkelcentrum met een dakconstructie van glas en staal die op een glijdende gletsjer lijkt. De architect is degene die het Olympisch Dorp in Los Angeles (1984) gebouwd heeft. Opvallend zijn de opengewerkte roltrappen naar de vijf etages die het futuristische gebouw telt. De prijzen in de designwinkels liegen er niet om: de doorsnee Pool zal zich hier alleen aan de etalages kunnen vergapen. De glazen koepel beslaat zo’n 1600 m², filtert ‘s zomers zonlicht en laat ‘s winters de sneeuw smelten. 215

Erachter ligt de Holiday Inn waar we in 2005 verbleven. Allerlei herinneringen komen in ons op, de visuele impact reactiveert ons geheugen. Tussen de lelijke, naoorlogse flatgebouwen in ligt de Nozyk Synagoge. We moeten een donatie (€2) doen voor we er toegelaten worden. We zijn er de enige bezoekers. Het gebouw wordt nog steeds door gelovige Joden gebruikt. Het simpele interieur valt wat tegen vergeleken met de fraai uitgevoerde Tempel Synagoge in Krakow. Om de hoek drinken we koffie op een terras dat nog niet open is, maar een behulpzame zwarte jongeman (een van de zeer weinige kleurlingen die we in Polen ontwaren) weet daar wel raad mee: “I ‘ll fix it for you.” En inderdaad, hij fikst het. We bekijken hoe aan de overkant van de straat een Scania manoeuvreert en beton wordt gedraaid.

Het Saski Park heeft iets weg van een echt bos. Een lange allee met aan weerszijden klassieke beelden (daar zijn ze in Polen gek op) leidt ons naar het centrum met een fontein in de vorm van een schaal. Aan het andere uiteinde bevindt zich het overdekte graf van de Onbekende Soldaat met twee schildwachten ervoor. Op de pilaren staan de namen van veldslagen waar Poolse militairen bij betrokken waren gebeiteld: ons vallen Breda (in 1944 bevrijd door Poolse troepen) en Arnhem (A Bridge Too Far) op. En dan is er het exercitieplein waar inderdaad geëxerceerd wordt en wel door politie­eenheden. De hooggehakte vrouwtjes zijn eender geüniformeerd, lopen in korte rokken en zijn volgens ons geselecteerd op borstomvang. Er marcheert resp. paradeert ook een peloton bewapende ME­ers met zwarte baretten op de marsmuziek van de politiekapel. We rusten uit (dat betekent: we roken een saffie) op / in de patio van een modern gebouw met vloerfontein, een soort bedriegertjes waar van plezier kraaiende kleuters zich opperbest mee vermaken.

We passeren het operagebouw, het Nationaal Theater en nog enige kerken en paleisjes op weg naar de oude stad. Daar slenteren we door de straatjes die we nog niet gezien hebben, onder andere op zoek naar het standbeeldje van de Kleine Soldaat. Dat vinden we uiteindelijk aan de voet van de wallen. Ook lopen we door de sombere Zamek, het kasteel waar we via het binnenplein het Paleis met het Zinken Dak bereiken. Dat barokke gebouw ziet er een stuk beter uit. Clim maakt daar eindelijk eens een foto van Jos op de voorgrond. Op het stationsplein willen we weer een tram pakken. Daar ligt ook het Rathusz en het mooi gerenoveerde Arsenaal. Hier loopt ook de enige metrolijn van de stad. We besluiten gewoon terug te wandelen via onze lange Avenue Marszalkovsky, onderweg water drinkend. We eindigen onze dagtocht op het terras van de Ierse pub, waar net een privéfeestje aan de gang is.

We eten bij Sfinx, een Egyptisch restaurant tegenover ons hotel. Daar zijn echter alle keukens van de wereld vertegenwoordigd. We kiezen voor iets internationaals en worden bediend door een klunzige ober, waarschijnlijk een stagiair. Jos verlustigt zich aan de decolletés met diepe inkijk en uitnodigende inhoud van de jongedames om ons heen. Volgens hem zijn alle Poolse vrouwen zwaarder beboezemd dan hun Nederlandse seksegenoten. Buiten raast eens te meer een kortstondig onweer voorbij. 216

DAG 18: VAN WARSCHAU NAAR GDANSK Clim betaalt de garage. We missen de juiste rotonde naar de autobaan, maar op een volgende rotonde kunnen we draaien. Tot Gdansk (Danzig in het Duits) volgen we de A7, een nationale weg. In het begin geraken we in een lange file, 11 km door een ongeluk volgens een Poolse medeweggebruiker van Duitse afkomst. Daarna schiet het goed op. We rijden de hele 370 kilometer letterlijk door het platteland. Er wordt voornamelijk graan verbouwd. Later volgt er wat meer hooiland en grazige weiden met wat koeien en schapen.

GDANSK

Om een uur of vijf komen we in Danzig aan. Ons hotel ligt aan de doorgaande autoweg aan de rand van de oude binnenstad. Het inchecken duurt een tijdje door een stel lastige Italianen die geen vreemde taal spreken en ook nog allerlei eisen stellen. De parkeer­ plaats bij het hotel blijkt vol, de Italianen zijn ons net voor geweest. Een opgewonden discussie met de parkeerwacht volgt, daarna speelt Jos ook nog eens op bij de receptie. Ineens blijkt er 100 meter verderop nog een bewaakt parkeerterrein te zijn. Daar kunnen we vier dagen terecht, ter plekke vooruitbetalen alsjeblieft.

In de lobby bekijken we met een vers pilsje onder handbereik de Tour de France. Bier is behoorlijk aan de prijs in het soort hotels dat we hebben. Het is lang licht, dus om te eten lopen we ´s avonds de stad in. Die is volledig opgeknapt en ziet er schitterend uit, de bebouwing met trapjes, bordessen, punt­ en trapgevels lijkt er op de duurdere grachtenpanden in Amsterdam en Vlaanderen. Het is er stinkend druk. Vandaag is de Jarmark (jaarmarkt dus…) begonnen, die duurt twee weken. De stad is letterlijk volgepropt met wel duizend kraampjes en stalletjes. Echt op je gemak gevels en andere bezienswaardigheden bekijken is zo wel heel lastig. Vooral op de Dluga Targ, de langgerekte markt, kunnen we ons slechts voetje voor voetje voortbewegen. Bij een stalletje eten we braadworst met brood. Het publiek rondom ons heen lijkt dikker dan in andere delen van Polen. De mannen lopen er veelal in korte broeken, de vrouwen in rokken.

Tegen 9 uur gaan we terug. Rondom ons grote hotel liggen in de gerenoveerde panden kleinere, goedkopere hotelletjes. In een ervan is een duur designhotel met alleen suites gevestigd. Daar drinken we een paar keer koffie en een biertje. Onze kamer is ruim bemeten, maar doordat er twee kingsize bedden in staan maakt ze een bekrompen indruk. Er is een apart toilet, wat wel handig is. We kijken er uit op de tuin met vooral gazons. Er is ook een soort biertuin waar we na onze dagelijkse terugkeer een biertje drinken en na het ontbijt nog een kop koffie drinken.

217

MEER INFO GDANSK Gdansk (467.000 inwoners), gebouwd aan de Motlawa, de westelijke arm van de Wisla, is de kern van Trójmiasto ("Driestad", 800.000 inw.), het grootste stedelijk conglomeraat van Noord ­ Polen, dat zich over 35 km uitstrekt langs de Bocht van Gdansk. Naast de oude handelspost ligt eerst de badplaats Sopot en iets verder de ultramoderne haven van

Gdynia. Het glorieuze verleden van de stad is of te lezen aan het weergaloze raffinement van de architectuur. De historische kern, die tijdens de Tweede Wereldoorlog zwaar werd beschadigd maar nu gerestaureerd is, bestaat uit drie districten. Dwars door het centrum loopt de Koninklijke Weg: de Dluga en de Dlugi Targ. Deze verkeersweg, die vroeger was bedoeld om de koningen van Polen triomfantelijk in te halen, komt net als een aantal evenwijdige straatjes uit op een van de monumentale gotische poorten, overblijfselen van de vroegere stadsmuur. Deze weg, die wordt omgeven door Vlaamse geveltjes en ranke gotische of barokke torenspitsen, loopt naar de oude havenbekkens aan de oever van de Motlawa en de eilanden. Stroomafwaarts zijn nog meer bekkens aangelegd. Met de ingebruikname in 1975 van de ultramoderne voorhaven Nowy Port en de aanleg van de kunstmatige haven van Gdynia beschikt Polen over een uitstekende toegang tot de wereldzeeën. BRONNEN VAN INKOMSTEN

Goederenoverslag zeevaart. Industrie: chemie, textiel, werktuigen en voedingsmiddelen. Scheepswerven. Toerisme. BEZIENSWAARDIGHEDEN

De Koninklijke Weg (Dluga of Lange Straat, Dlugi Targ of Lange Markt), de poorten en de overblijfselen van de stadsmuren, de kerken Sint­ Nicolaas, Sint Catherine, Sint Birgit, de stadhuizen van de kernstad en de oude stad, het huis van Artus en het Gouden Huis aan de Dlugi Targ, de Oude Haven, de O.L.V.­ kathedraal, het herdenkingsmonument van 1970, de kathedraal van Oliwa, Sopot en in Gdynia het museumschip Blyskawica, het Oceanografisch Museum en het Zeeaquarium. Van Hanze tot Solidarnosc

Van zijn roemrijke verleden heeft Gdansk de vrijheidszin overgehouden en een aantal monumenten uit verschillende periodes van zijn geschiedenis. In de 9e eeuw kozen vissers de delta van de Wisla uit als plaats om Gdansk te vestigen, hoofdstad van de hertogen van Pommeren. Dit hertogdom moest zich onderwerpen aan de Teutoonse ridderorde totdat deze in 1454 werd verslagen door de koning van Polen. Vanaf 1361 was de stad onder zijn Duitse naam Danzig lid van de Hanze en genoot de privileges van stadstaat. Als belangrijkste havenstad aan de Oostzee trok de stad in de 15e eeuw bouwmeesters uit heel Europa aan. Tot in de 17e eeuw leidde de stad een bloeiend bestaan om daarna de speelbal van het verscheurde Europa te worden. Bij de tweede Poolse deling kwam de stad bij Pruisen. Eerst onder Napoleon en later bij het verdrag van Versailles van 1919 kreeg de stad voor enige tijd de status van vrijstad terug. Hitlers aanspraak op de "Danziger Korridor " vormde de aanleiding voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. In 1970 leidden de arbeidersonlusten op de scheepswerven tot de oprichting van Solidarnósc, de eerste vrije vakbond in het Sovjettijdperk.

218

DAG 19: STADSBEZICHTIGING GDANSK Gebakken eieren bij het ontbijt, een unicum tijdens deze vakantie. Zal dat komen omdat het vandaag zondag is? Clim komt te laat en vist achter het net, vangt bot zogezegd: de eitjes zijn op.

We lopen de stad in. Het is nog niet zo druk, de kraampjes worden opgebouwd en we kunnen een en ander op ons gemak bekijken. Het is zonnig en warm weer. We bekijken de Neptunus ­ fontein en het Artus Hof. We bezoeken in het mooie gotische stadhuis een expositie over de geschiedenis van de stad; veel porselein en manuscripten. Ze zijn de zaak aan het restaureren, interessant is om te zien wat er achter de panelen van de muren en het plafond zit. De suppoosten zijn hier heel attent, ze gaan stram en recht in de houding staan als je een zaal betreedt. We beklimmen de 87 meter hoge toren en hebben uitzicht over de rode daken van oude binnenstad. Onder ons stelt een folkloristische optocht zich op, omlijst door middel­ eeuwse muziek waarop meisjes in klederdracht rondhuppelen. De menigte in de straten is aangezwollen, steltlopers bewegen zich tussen het volk, straatmuzikanten (waaronder de onvermijdelijke zigeunerjochies met accordeon) proberen een graantje mee te pikken. Later op de dag belanden we op een feestterrein waar op een podium volks­ dansen uitgevoerd worden. Rond twaalf uur drinken we koffie in het moderne café “Come in Chill out”. We lopen het andere deel van de Dlugi Targ af tot aan de Gouden Poort, waarna we via andere parallelle straten vol magnifieke gevels terugkeren om de grote Maria ­ kerk te bekijken. Het is de grootste bakstenen kerk van Noord­Europa en zou 25.000 gelovigen kunnen herbergen. We vinden de kerk niet zo mooi. Ze is overal witgepleisterd en maakt vooral een lege indruk. Maar ja, ze heeft na de oorlog natuurlijk in gruzelementen gelegen.

Bij de haven komen we uit bij de Kraanpoort, het symbool van de stad. Er is nu een museum in gevestigd. Een ouderwetse driemaster afgeladen met toeristen vaart ons voorbij, op weg naar de Westerplatte. We ontlopen de drukte in de richting van het havenhoofd. Van daaruit gaan we opnieuw de binnenstad in, ondertussen hier en daar de kraampjes nader bekijkend. In deze buurt is het vooral een rommelmarkt geworden. Opvallend zijn de vele Nazi­parafernalia die er te koop worden aangeboden: Stahl­ helmen, SS­dolken met Todeskopf, bajonetten, epauletten, emblemen. ‘s Avonds eten we Chinees, hoewel in het restaurant geen Chinees te bekennen is, wel kortgerokte Poolse kelnerinnen. Op een geïmproviseerd terrasje bij de toegangspoort drinken we op ons gemak bier in plastic bekers en bekijken er het volk dat hier massaal voorbijtrekt. Er staat een juffrouw die vliegers verkoopt, Clim maakt een praatje met haar. Haar vlieger staat bijzonder hoog aan de hemel en de draad staat strakgespannen als een pianosnaar. Onder de akoestiekrijke poort zingt een oudere castraat als een vrouwelijke sopraan vol overgave operaliederen. Daar heeft men wel waardering voor gezien de vele giften die hij ontvangt.

219

DAG 20: RONDRIT KASJOEBIË—KARTUSY—SOLIDARINOSC We besluiten een rondrit door de ietwat heuvelachtige landstreek Kasjoebië te maken. De bewoners hier hebben nog een eigen (Slavische) taal en cultuur, ze worden als een officiële minderheid in Polen beschouwd, net zoals de Sorben in Oost­Duitsland (Saksen en Brandenburg). Het kost nogal wat tijd om de stad uit te komen (files, stoplichten, wegwerkzaamheden), maar daarna zijn de wegen verlaten. De groene streek doet arcadisch aan, ze is duidelijk minder bevolkt en agrarisch van aard. Het land is hier gevormd door de laatste ijstijd, die gletsjermeren en moreneheuvels achtergelaten heeft. De beboste percelen worden afgewisseld door weiden, akkers en kleine bosschages. In het stadje Kartusy ligt een oud klooster met interessante kerk, maar voor we het weten zijn we weer de stad uit en wel in de verkeerde richting. We draaien ons niet om, maar rijden door over een bosweg tot we bij het plaatsje Chielmno aan een meer uitkomen. Daar drinken we op een terras koffie, poederkoffie wel te verstaan. In een echte dorpswinkel slaan we blikjes bier in. Hier komen wel nog toeristen, maar enkel Poolse wandelaars en natuurliefhebbers (water, bossen!) met een smalle beurs. We rijden ons vast tussen een landelijk hotelletje, eenvoudige vakantiehuisjes en een simpele camping en kiezen dan toch maar voor de officiële hoofdweg naar Kartusy.

We rijden dit plaatsje nu van de ander kant binnen en daar ligt dan ook het kloostercomplex, omgeven door een zorgvuldig onderhouden kerkhof. De enigszins muf ruikende kerk is oud en klein. Schitterende houten koorbanken, een mechanisch ronddraaiende engel aan het plafond en een aparte ruimte om te biechten, dat valt ons op. De kerk wordt “bewaakt” door een tweetal armoedig uitziende kosters. De vet­ zuchtige van het duo probeert vergeefs een boekje aan Jos te slijten. Joh. Paul II is ook hier weer alomtegenwoordig: hij is hier ooit op bezoek geweest en een monumentje getuigt daarvan. De gevreesde file voor Gdansk blijft uit en moeiteloos vinden we het Monument voor Soldarinosc en de Opstand van 1970, waarbij een aantal doden vielen. De drie stalen zwaarden pieken meer dan 40 meter de hoogte in en trekken toeristisch bekijks. De door de geheime dienst vermoorde kritische priester Jerzy Populiesky wordt er bij een soort muur met gedenkplaten voor “gevallenen” ook herdacht. We kunnen nergens de naam van Lech Walesa ontdekken. Om het kwartier haast zich een ploeg arbeiders de fabriekspoort van de voormalige Stalin ­ scheepswerf uit, op weg naar de tramhalte. Clim is moe en gaat douchen en slapen. Jos loopt ondertussen naar het Zeevaartmuseum en bekijkt de omliggende buurt die opgeknapt wordt. Hij kan maar weinig foto’s maken, want de batterijen van zijn camera zijn plotseling leeg. Hij drinkt koffie in een tot luxe hotel omgebouwd pakhuis, rookt sigaretjes op verlaten pleinen, neust rond in een drukke volkse supermarkt, eet een ijsje.

‘s Avonds maken we een ontspannen wandeling door de stad nadat we aan de waterkant op een drijvend terras vis hebben gegeten. Het staat er nog steeds vol kraampjes en er is

220

nog meer live music bijgekomen. Op een braakliggend terrein aan de rivier trekt een kraan die dient voor bungee jumping veel belangstellenden. Eén sprong kost honderd­ twintig zloty. De kraampjes in het centrum zijn allemaal eender. Ze worden gesloten met doeken waarop oude ambachten afgebeeld zijn. Er zit duidelijk een strakke organisatie achter dit festijn.

MALBORK

DAG 21: BEZOEK BURCHT MALBORK (MARIENBURG) Malbork ligt ongeveer 60 km van Gdansk af, maar het duurt bijna anderhalf uur voor we het parkeerterrein aan de rivier de Nogat oprijden. Via een houten brug bereiken we het enorm uitgestrekte complex, dat eigenlijk uit drie burchten bestaat. Natuurlijk is er ook een toeristische circus omheen gebouwd met veel kraampjes vol ridderspul. Voor de kassa staat een lange rij voor ons, gelukkig schiet die snel op. We sluiten ons aan bij een Poolse groep die we bijna twee uur lang volgen. Dan wordt het ons te veel en scheiden onze wegen zich en exploreren we de rest van het kasteel op eigen houtje. Het geheel maakt een diepe indruk op ons, ook al omdat het zo goed gerestaureerd is, zeker aan de buitenkant. Van binnen is men nog bezig met restauratie van de fresco’s en andere muurschilderingen. Vermeldenswaard zijn de grote ridderzaal, de kruisgang, de binnenplaats met een eenzame oude boom, het museum met een magnifieke collectie barnsteen sieraden, standbeelden, keldergewelven, keukens. Volkomen terecht dat deze authentieke riddervesting op de Werelderfgoedlijst staat. Voor verdere info: zie de volgende bladzijde. Er is ook een restaurant waar we in de schaduw van de eeuwenoude wallen op een bank van boomstammen koffie drinken en middeleeuwse koek eten.

Terug in Gdansk blijft Clim in het hotel, terwijl Jos het noorden van de stad opzoekt. Daar liggen uiteraard nog wat oude kerken, maar het interessantste is de Jugend­ stilachtige overdekte markt van rond 1900 (met veel gietijzeren ornamenten en poorten) en de grote middeleeuwse Myln (watermolen) die van binnen omgebouwd is tot winkelcentrum met vooral kleine boetiekjes. Hier ligt ook het onaanzienlijke 19de­ eeuwse stadhuis, waar een standbeeld staat van een van Danzigs grote zonen: de astronoom Hervenius, die al in de zestiende eeuw een atlas van de maan (inclusief bergen, kraters en woestijnen) het licht deed zien. Koffie op het ééntafelig terrasje van een minirestaurant aan een kanaaltje dat langs de stadswallen loopt. We eten weer aan het water en bekijken de bungee jumpers. Voor een laatste keer maken we een rondgang door de oude stad, waarbij we nieuwe gevels ontdekken. Zittend met een sterke kom koffie van Costa Coffee laten we het volk aan ons voorbijtrekken. In de vallende duisternis bereiken we ons hotel. We drinken een laatste pint op het terras en besluiten de terugreis in twee dagen te doen in plaats van drie. We geven de voorkeur aan de noordelijke route via Stettin naar Duitsland. De wegen lijken ons daar beter dan de route via Midden ­ Polen: Torun, Poznan, grens Duitsland.

221

MEER INFO MALBORK In 1274 begonnen de kruisridders van de Duitse Orde met de bouw van een kasteel dat het grootste van Europa zou worden. Deze ridders waren na de Kruistochten op zoek naar een territorium om een eigen christelijke staat te stichten. In 1226 werden zij door hertog Konrad van Mazovië gevraagd om zijn grens tegen invasies van stammen uit het oosten te ver­dedigen en het christendom te verspreiden. Het middel bleek erger dan de kwaal, want binnen vijftig jaar had de orde een groot gebied veroverd dat zij als haar eigendom beschouwde. Gevechten om macht, rijkdom en een aandeel in de handel in barnsteen bepaalden het beleid van de kruisridders. De kruisridderburcht werd de Mariënburg genoemd, naar Maria, de schutspatroon van de orde. Nadat de grootmeester van de orde zijn hoofdzetel van Venetië in 1309 naar Malbork had verplaatst, werd het kasteel sterk uitgebreid.

De orde was religieus van aard en iedereen die toetrad, deed een eed op de kuisheid. De ridders hielden een sober dieet en sliepen op eenvoudige houten bedden. Het succes van de orde leidde echter tot zelfgenoegzaamheid en verval van normen, hetgeen uiteindelijk leidde tot de nederlaag bij Grunwald in 1410 en het verlies van het kasteel in 1465. De grootmeester verplaatste het hoofdkwartier toen naar Koningsbergen, Kaliningrad in het huidige Rusland, vanwaar hij werd gedwongen zich te onderwerpen aan de koning van Polen. Toen de Duitse Orde het hoogtepunt beleefde van haar macht, was Malbork een drukke plaats met een lange markt langs de rivier. In de 14e eeuw waren er grote aantallen handwerkslieden werkzaam en was er een levendige handel in producten afkomstig van het rijke achterland. Na de nederlaag bij Grunwald staken de ridders het stadje in brand ter verdediging van de burcht. Het mooiste gezicht op de burcht heeft men van de overzijde van de rivier de Nogat: een houten brug leidt u van de parkeerplaats naar de westelijke oever, waar men een prachtig overzicht heeft over één van Europa's machtigste burchten. Het kasteel kan worden bezocht vanuit het huidige stadje Malbork (35.000 inwoners).

U betreedt het kasteel aan de noordzijde over een donkere brug die uitkomt in de middenburcht. Vanuit de binnenplaats van het tussen 1310 en 1330 gebouwde middenkasteel kan men de kelders betreden, waar een expositie met kaarten, modellen, voorwerpen en foto's is ingericht over de geschiedenis van de landen aan de Wisla. Daarboven liggen de vertrekken van de grootmeester. Eén van de kamers heeft een plafond dat met florale motieven is beschilderd. In andere kamers is meubilair te zien uit de periode dat het kasteel nog daadwerkelijk werd bewoond. De meest imponerende zaal is de grote refter in de middenburcht. Het is een enorme ruimte met een gepolijste stenen vloer en smalle zuilen, die een hoog en mooi gewelf dragen. In deze zaal ziet u een wapenverzameling met zwaarden en pistolen uit de 14e tot de 19e eeuw. Interessant zijn ook de zalen met barnsteen. Fascinerend zijn vooral de stenen met insecten of planten en de miniatuuraltaren die zijn opgebouwd uit verschillende kleuren barnsteen. Een gang aan het eind van de eerste binnenplaats leidt naar de bovenburcht, het oudste gedeelte van het complex. In 1274 begon men met de bouw van de noordvleugel, waarin zich de belangrijkste vertrekken bevinden, zoals de kapel, het dormitorium, de kapittelzaal, de gevangenis en het archief Hier zijn onder andere wapenrustingen, munten en medailles tentoongesteld. Ronddwalend door de zalen zal men zeker onder de indruk raken van het complex. In tegenstelling tot wat het uiterlijk doet vermoeden, bevat het veel interessante architecturale details. Het meest intrigerende van het kasteel is de enorme omvang van het bouwwerk. Het is moeilijk voor te stellen wat een tijd en geld het gekost moet hebben om zoiets tot stand te brengen. Daarbij dient u ook nog te bedenken dat het boven­ en middenkasteel slechts de helft van de totale omvang van het oorspronkelijke complex vertegenwoordigen.

222

DAG 22: TERUGREIS VIA STETTIN / LANKE—DUITSLAND NB We hadden ook via Poznan terug kunnen rijden, maar daar zijn we al eens geweest op de terugweg van een rondreis door de Baltische Staten. Daarom volgt hieronder eerst het verslag van die stad: Op weg naar Poznan

De volgende dag ontbijten we laat, maar wel met gebakken eitjes. Het buffet is weer eens uit de kunst. Helaas regent het buiten. We hadden nog een beetje van de stad willen bekijken, maar door dat slechte weer komt daar niets van terecht. We blijven nog een beetje nabuiken op de majesteitelijk grote bedden. Pas tegen half twaalf vertrekken we. Jos rekent de garagehuur af. Gelukkig is het gestopt met regenen. Het duurt zeker een half uur voor we de stad helemaal uit zijn. We beginnen met een goede, maar erg drukke autoweg. Na luttele kilometers gaat die helaas over in een bijzonder intensief gebruikte driebaansrijksweg. Gelukkig is de toestand van het wegdek hier een stuk beter dan meer in het oosten van het land. Dat neemt niet weg dat het erg onprettig rijden is voor Clim. In feite komt het neer op een voortsukkelende file van ruim 200 kilometer met veel ‘Brummi’s’. We drinken uitstekende koffie in een chauffeurscafeetje bij een tankstation (Clim heeft het Kaatje daar voorzien van verse brandstof). Zestig kilometer voor Poznan dient zich een autosnelweg aan. Het blijkt een tolweg te zijn, als gevolg van die tolheffing blijkt plotsklaps driekwart van het verkeer verdwenen te zijn. Zij geven de voorkeur aan de gratis, maar levensgevaarlijke rijksweg naar Poznan. Clim kan eindelijk weer eens op het gaspedaal trappen en gemiddeld 130 km/u gaan scheuren. MEER INFO POZNAŃ

Poznań (Duits, historisch: Posen) is een stad in het westen van Polen. De stad ligt aan de rivier de Warta en telt 574.100 inwoners (2004), waarmee het de vijfde stad van het land is. Poznań is de hoofdstad van het woiwodschap Groot­Polen en de voornaamste stad van de gelijknamige historische regio (Groot­Polen). Het is een belangrijke handels­ en industriestad, die bekend staat om haar jaarbeurzen. Poznań is sinds 1519 universiteitsstad en heeft een internationale luchthaven.

Poznań behoort tot de oudste steden van Polen. In de 10de eeuw werd in Poznań de eerste Poolse kathedraal gebouwd en de eerste vorsten van de Piastendynastie werden hier begraven. In de 16de eeuw beleefde de stad haar grootste bloei, waaraan de Dertigjarige Oorlog en de Pools­ Zweedse Oorlog in de 17de eeuw een einde maakten.

De stad was van 1793 (Derde Poolse Deling) tot 1919 (Vrede van Versailles) in Pruisisch­Duitse handen: het was vanaf 1815 de hoofdstad van het Pruisische Groothertogdom Posen, dat in 1846 de Provincie Posen werd. Een deel van de bevolking was dan ook Duits. Zij werden met de invasie van het Rode Leger vanaf 1945 uit Polen verdreven. Na de Eerste Wereldoorlog, toen Poznań Pools werd, waren de meeste Duitsers overigens al uit de stad vertrokken.

223

Mercure Hotel in Poznan & avondwandeling Wij rijden regelrecht naar het Mercure Hotel, waar we aan de achterkant een betaalde parking vinden. Weer eens vier sterren, het kan niet op. Voor we onze kamers inspecteren, nemen we heerlijke pilsjes op het terras. Clim vindt dat hij dat wel verdiend heeft. We eten in het hotel; lekkere, maar niet echt grote porties worden er geserveerd. Jos eet kippenlevertjes, Clim kippenpootjes. Daarna maken we een avondwandeling door een gedeelte van het centrum. Ook hier lag vroeger na WO II alles in puin, maar de meeste gebouwen zijn weer in hun oude luister hersteld, met name de universiteit en het theater. Natuurlijk staat er ook een opvallend monument, nu niet voor de gevallenen in die oorlog, maar voor de doden die hier in 1956 tijdens een opstand tegen het communistische regiem zijn gevallen. Na koffie op een overdekt terras keren we om negen uur terug naar het hotel. Daar bekijken we belangstellend een documentaire van Costas Gravas over de ondergrondse terreurbeweging / verzetsgroep Tupamaros tijdens de jaren zeventig in Uruguay. Met name de geheime betrokkenheid van de CIA in het bestrijden / oprollen van de guerrillero's wordt hier door de begaafde filmer uit de doeken gedaan. Wodka voor zloty’s

Voor de laatste keer deze reis vis bij het ontbijt! Morgen logeren we al op Duitse bodem. Na het ontbijt gaat Jos nog een uurtje de stad in om foto’s te maken. Gisteren was het weer daarvoor te bewolkt, maar nu is het gelukkig een stuk zonniger. Vlakbij ons hotel ligt het station, meer een ondergronds geval trouwens. Om half twaalf verlaten we het hotel. In een mum van tijd zijn we de stad uit en zitten we op een goede driebaansweg. Ondanks de lange rijen vrachtauto’s kunnen we toch nog een beetje opschieten, dat komt ook omdat het wegdek betrouwbaarder is. De 180 kilometer naar de grens leggen we binnen 2½ uur af. Aanlengkoffie bij een benzinestation, naast ons op het terras zit een hoer op leeftijd naar ons te lonken, no chance! Bij het allerlaatste benzinestation voor de grens gaat Jos onze zloty’s opmaken; beladen met flessen wodka keert hij terug. Tien kilometer voor de grens worden we verrast met een autobaan van onmiskenbaar Duitse kwaliteit. Bij de grens staat veel vrachtverkeer, maar wij mogen ongehinderd doorrijden. We zitten in Duitsland, met name het oosten, dat vroeger tot de DDR behoorde. We zijn van plan hier nog een drietal dagen aan onze Baltische vakantiereis vast te knopen. Terug naar onze Polen - reis: Afrekenen in Gdansk Aangezien de credit card van Jos niet meer werkt, moet Clim afrekenen. De prijs van al die pilsjes vallen achteraf toch nog mee. Clim haalt de auto bij de parkeerplaats op en rijdt voor om Jos met de bagage op te pikken. Het kost ons welgeteld anderhalf uur om uit de Trimiasto (de stedelijke drie­eenheid Gdansk­Gdynia en Sopot) te geraken. Daarna gaat het redelijk snel. Het landschap is niet echt interessant en kan ons dus weinig

224

bekoren. We stoppen bij een wegrestaurant voor koffie; we worden er in het Duits aangesproken. Niet voor niets is deze streek Pommeren eeuwenlang in Duitse handen geweest.

Voorbij Stettin begint een autobaan die ons over de brede rivierbedding van de Oder voert. Om dit moerassige estuarium is in de laatste oorlog hevig gevochten, maar daar is niets meer van te zien. We hebben best veel zloty’s over, meer dan vijfhonderd. Die willen we bij de grens bij een “kantor” wisselen, maar er zijn geen echte grensposten te bekennen. We rijden dus maar door richting Berlijn. Het landschap is hier groener, veel bossen met meertjes erin gelegen. Bij een van die meertjes slaan we af bij het dorp Lanke. Daar heeft Jos in zijn Links ­ Rechts der Autobahn ­ boek met hoteladressen Hotel Seeschloss uitgekozen. Dat heeft nog een kamer over. Het is een negentiende­eeuws gebouw waar de bokser Max Schmeling ooit zijn trainingshonk had. De jonge, vrolijke ober praat liever Engels met ons; dat maak je niet veel mee in Duitsland. Het bier smaakt er best. Het eten dat we enige tijd later bestellen eveneens. We maken nog een korte wandeling naar de andere kant van het meer, waar plaatselijk volk aan het zwemmen is. DAG 23: TERUGREIS VANUIT LANKE NAAR ROERMOND

Na een stevig ontbijt aanvaarden we de terugreis naar Roermond. Ten noorden van Berlijn (60 km zuidelijker) slaan we af richting Magdeburg. Van daar gaat het verder naar Hannover, Bielefeld, Dortmund, Gelsenkirchen. Daar zijn we het Ruhr­gebied definitief voorbij en klinken de namen van de steden ons vertrouwder in de oren: Moers, Krefeld, Mönchen Gladbach. We komen in de late namiddag thuis. Tot onze grote opluchting is er tijdens onze afwezigheid geen wateroverlast geweest.

225

HONGARIJE RONDREIS (2004) ALGEMENE INFORMATIE We maakten deze reis in de zomervakantie van 2004 in de maanden juli (einde) en augustus (begin). Als vervoer hadden we de beschikking over onze eigen Ford Ka. In totaal hebben we daarmee een afstand van meer dan 4.000 kilometer afgelegd. De hotels voor de eerste drie dagen hadden we via internet en telefonisch gereserveerd. In Hongarije maakten we een rondrit langs een vijftal kasteelhotels, opgezet door de Nederlandse reisorganisatie POESTA REIZEN. De hotels in Slowakije en op de terugreis in Oostenrijk en Duitsland hebben we ter plaatse uitgezocht. Dinsdag, 27 juli

ROUTE: Nestelbach - Kornberg - Riegersburg - grens Heiligenkreuz - Körmend Ajka Aantal kilometer: 257 / Hotel: Hotel Cseri, Totvazsony (Hongarije)

Onderweg: tochtje door groene heuvels van Stiermarken, bezoekjes kasteel Kornberg en burcht Riegersburg, passeren grens, hoofdweg naar Boedapest

Bijzonderheden: uitgebreid ontbijt, baas komt erbij zitten. Hij tipt een binnendoortje naar Ungarn. Kasteel Kornberg is dicht. Mooie hoge ligging Riegersburg, veel volk, niet burcht zelf bezocht (duur, kost te veel tijd), tippel naar boven, koffie met goulashsoep. Vlakbij is een roofvogelcentrum.

De douane bij de grens met Hongarije doet niet moeilijk, vlak land volgt. Eerste koffie in €€€ betaald. Gevaarlijk verkeer, veel vrachtauto’s op te smalle wegen. Even zoeken naar hotel, eerst verkeerde dorp, slecht aangegeven. Over landweggetje bereiken we het geïsoleerd tussen bos en hei liggend hotel: geen kasteel, wel een landhuis . Extra bed in kamer. Manege bekeken. Avondeten (lekker), gereserveerde tafel, sigaretjes op terras. ‘s Nachts regen en veel wind. Dag 1 - 2 - 3 Kasteelhotel Cseri***, Tótvázsony

De rondreis langs kasteelhotels begint u in het schitterend gelegen kasteelhotel Cseri in het plaatsje Tótvázsony. Dit plaatsje is gelegen op slechts 9 kilometer ten noorden van het Balatonmeer. Vanaf dit hotel kunt u uitstapjes maken in de omgeving, maar ook een verfrissende duik nemen in het Balatonmeer. Excursies die u kunt maken zijn bijvoor­ beeld wandelen in het Bakonygebergte. Een bezoek aan het schiereiland Tihany is zeker de moeite waard. Op dit eilandje staat een oude abdij kerk, die te bezichtigen is, en is er een binnenmeertje dat hoger ligt dan het Balatonmeer. Balatonfüred heeft een gezellig centrum met vele winkeltjes en terrasjes. Het hotel biedt u ook tal van mogelijkheden. Er 226

is een manege aanwezig en bovendien beschikt het hotel over een eigen zwembad. (U verblijft 3 nachten in hotel Cseri.)

VESZPREM

Woensdag, 28 juli ROUTE: Totvazsony - Veszprem - Totvazsony Aantal kilometer: 42 / Hotel: Cseri

Onderweg: bezoek oude stad Veszprem

Bijzonderheden: Piepkleine broodjes bij ontbijt. Regenachtig, wat lezen en slapen tot 13.00 uur. Bezoek aan Veszprem, parkeren rand centrum, probleem parkeermuntjes! Jos wisselt € 150 bij infoburootje, Clim pint HUF 6000. Goede koffie gelukkig verkrijg­ baar, 2 keer zelfde koffiehuis. Centrum bekijken, het blijft droog. Burchtheuvel, oude architectuur en beelden aan lange straat, uitzicht op benedenstad. Was ooit koningsstad, aardige kerk met crypte. Om 16.00 uur terug. Industrie aan de rand (o.a. chemie), politiecontrole. Regen. Vergeefs monument zoeken in dorpje.

‘s Avonds aan een tafel kennis gemaakt met Nederlands echtpaar Heijdeman uit de Achterhoek; Clim noemt de man de “basketballer”. Het zijn culturele reizigers. Vanaf 20.00 uur op kamer. Donderdag, 29 juli

ROUTE: Totvazsony - Tapolca - Keszthely - Tihany - Balatonfüred - Totvazsony Aantal kilometer: 148 / Hotel: Cseri

Onderweg: rit door heuvels ­ kort bezoek aan de kuurstad Tapolca ­ rit langs het meer ­ Bezoek Tihany schiereiland, haventje, vette braadworst. Balatonfured te toeristisch langs promenade. Terug hotel: 17.00 uur.

Bijzonderheden: Omelet voor ontbijt besteld. Weer regen. Pas later weg. Door de heuvels (veel jonge toeristen, campings), beetje verdwaald wegens omleiding. Beland in Tapolca, sigaretje net buiten centrum. Benzine inslaan, de tank vol. Naar Balaton­meer, tafelbergen in de buurt. Rijden langs meer, koffie op terras bij goed restaurant. Bezoek schiereiland Tihany, vulkanisch van oorsprong, nog 2 kratermeertjes. Stoppen aan haven. Braadworst op terras. Beroemde abdijkerk. Veel toeristische stalletjes. Door naar Balatonfüred, al in negentiende eeuw een kuuroord. Geen parkeerplaats gevonden, terug naar Tihany. Sigaretje bij Belsö­To, een kratermeer. Terug landschappelijke route door dorpjes. Nederlanders leren kennen, ze maken dezelfde kastelentocht van Poesta ­ Reizen. Ze liggen steeds een dag voor op ons schema. Wel aardige lui, hij zit in de reclame. Spelen met Afghaanse windhond, haar weggeschoren wegens huidziekte. Praatje met de baas

227

op het terras. Clim betaalt met credit card. Zogenaamd kasteel is buitenhuis van industrieel rond 1900 dat pas onlangs gerestaureerd is.

PECS

Vrijdag, 30 juli ROUTE: Totvazsony - Tihany veerboot - Siófok - Dombóvár - Komló - Pécsvarad Aantal kilometer: 169 / Hotel: István Király

Onderweg: Snelle veerboot en goedkoop ­ stop in Dombovar, geen terrasjes ­ door Mecsek ­ bergen rondom Komló ­ mooi landschap ­ zoeken naar het hotel

Bijzonderheden: Bij ontbijt kennismaking met ander Hollands paar; zijn met de motor hier. Clim noemt ze de Rotterdammers of “motormuizen”. Ze volgen dezelfde route als ons. Veer bij Tihany naar andere kant, daar autobaan op zonder vignet, Clim in paniek. Vervolgens landelijke wegen. Vergeefs terrasje zoeken in Dombovar. Binnenweg door bergen gekozen. Via de industriestad Komló naar dorp. Hotel is historisch monument, vroeger bekend klooster geweest. Koffie en pils op terras binnenhof. Archeologische opgravingen! Museum van Sint Istvan (rond 1000 na Chr.) bezocht: crypte, beelden en maquettes. In andere ruimte moderne kunst van marmerhouwer. Te voet naar dorp. Biertjes en ijsje op terras aan hoofdstraat, aardig dienstertje. Dreigende luchten, onweer nadert. Avondeten in hotel, duurste schotel met 5 soorten gepaneerd vlees. Is hier de speci­ aliteit. De kamer is verder in orde, maar een beetje basic. Dag 4-5

Kasteelhotel István király ** Pécsvárad

Kasteelhotel István Király is gelegen in het zuiden van Hongarije op ca. 15 km ten oosten van de bekende stad Pécs. Dit hotel is ideaal gelegen om deze mooie stad te bekijken, maar ook het Mecsek gebergte met zijn uitgestrekte bossen en heldere meertjes. De geschiedenis van het gebouw waarin het hotel is gevestigd gaat terug tot de 10e eeuw. Het museum naast het hotel geeft u hier inzicht over. U verblijft hier 2 nachten. Afstand vanaf Kasteelhotel Cseri : ca. 180 km . MEER INFO PÉCS

Pécs is de op vier na grootste stad van Hongarije. De stad ligt in het zuidwesten van het land, in de beschutting van het Mecsek ­ gebergte, even ver van de Donau als van de Drau. Het is de hoofdstad van het comitaat Baranya en telt 157.300 inwoners. Als zuidelijkste grote stad van Hongarije wordt de stad gekenmerkt door een mediterraan aandoende atmosfeer. Bovendien herbergt de stad de opvallendste Turkse bouwwerken van Hongarije, die in het land verder niet bijzonder talrijk zijn.

228

Pécs is een universiteitsstad en heeft mijnbouw (uranium, steenkool), keramische industrie (de porseleinfabriek Zsolnay), lederwaren­ en voedingsmiddelenindustrie. De streek ten zuiden van de stad produceert wijn. Geschiedenis

Pécs bestond al in de Romeinse tijd, toen zich hier de nederzetting Sopianae bevond op een eerder door Keltische stammen bewoonde plaats. Na de komst van de Hongaren in de tiende eeuw, stichtte koning Stefan de Heilige hier in 1009 een bisdom. De stad stond destijds in het Latijn bekend als Quinque Ecclesiae, naar de vroegchristelijke kerken die hier al stonden, en waarvan de traditionele Duitse naam Fünfkirchen is afgeleid. De opvolger van Pécs’ eerste bisschop legde de basis van de nog steeds bestaande kathedraal. Pécs beleefde zijn bloeitijd in de veertiende en vijftiende eeuw. In 1367 kreeg Pécs als vijfde stad in Europa een universiteit, gesticht door koning Lodewijk de Grote. De stad werd een centrum van het humanisme en kreeg in 1440 als eerste stad in Hongarije een openbare bibliotheek. Van 1543 tot 1686 maakten de Turken in Pécs de dienst uit. Zij lieten de stad onder meer een prominente moskee na. Na de verdrijving van de Turken werd het ontvolkte Pécs voor een groot deel bevolkt door Servische en Duitse nieuwkomers en ontstond een barokstad op de puinhopen. Keizerin Maria ­ Theresia gaf Pécs in 1780 de rang van Vrije Koninklijke Stad. In de negentiende eeuw kwam de industrie op gang (steenkoolwinning, porseleinfabriek Zsolnay) en kreeg Pécs een spoorweg­ verbinding met Boedapest. Aan het eind van de negentiende eeuw was de bevolking weer overwegend Hongaars. Uit de periode na de Tweede Wereldoorlog dateert de uraniumwinning bij de stad. Stadsbeeld

Middelpunt van de stad is het aflopende Széchenyi­plein rond de voormalige moskee, het grootste Turkse bouwwerk in Hongarije. Aan de rand van de binnenstad bevindt zich een kleinere moskee met een twaalfkante minaret. De Turken lieten elders in de stad nog een grafkapel en een fontein na en, minder zichtbaar, een stelsel van waterbuizen.

In de noordwesthoek van de binnenstad bevindt zich het Domplein met de domkerk, waarvan de oudste elementen uit de elfde eeuw dateren en waarvan de vier even hoge hoektorens het meest in het oog springen. Het is een van de twee voornaamste kerken in romaanse stijl in Hongarije (de andere staat in het dorp Ják). Curieus is dat de hoofdfaçade de zuidelijke is en niet de westelijke. Het interieur is nauwelijks origineel. Aan het Domplein staat ook het bisschoppelijk paleis en onder het plein bevindt zich een 4e ­eeuwse grafkamer.

Zaterdag, 31 juli

ROUTE: Pécsvarad - Pécs - Mecsek gebergte - Komló - Pécsvarad Aantal kilometer: 124 / Hotel: Istvan Kiraly

Onderweg: Bezichtiging binnenstad Pécs ­ ritje door bergen

Bijzonderheden: Bij ontbijt spiegeleieren gevraagd, verder kregen we niets; valt wel iets tegen. 10.30 uur naar Pécs. Botsing op kruispunt gezien. Parkeren overdekte garage, d.w.z. op dak modern winkelcentrum met echte Formule 1 ­ raceauto’s. Architectonisch mooie binnenstad, vooral barok. Via synagoge en diverse kerken naar kathedraal. Onder

229

de indruk, gerenoveerd in 19de eeuw. Binnen geen centimeter onbedekt (vgl. met Kevelaer!) Heel grote crypte, wel nogal leeg. Ook sacristie en schatkamer. Wijn drinken in kelder van aartsbisschop, hoort bij entreekaartje. (Clim nipt alleen maar, hij lust alleen maar bier.) Bezichtiging archeologische opgravingen, kerkjes en crypten van vroege christenen uit 4de eeuw. Unesco ­ werk trouwens. Moskee tot parochiekerk omgebouwd, heel speciaal. Onderweg veel Hollandse toeristen ontmoet. Schitterend Hotel Palatina, art deco en zo. Niet duur ook nog eens: € 80 per kamer. Wandeling langs stadsmuur. Jos pint HUF 50.000. Koffie op terras bij hoofdplein. Bij een Interspar bier en wasmiddel inkopen. Half vier: autorit door de bergen. Aanvankelijk verdwaald in buitenwijken, hoertjes langs de weg. Mooie omgeving, hier en daar toeristisch, bijv. in Örfü en Abaliget. Tegen zes uur hotel. Moeten wachten op eten (koks zijn bij een bruiloft bezig!), daarom stappen we boos op en zoeken met de Ka restaurant in dorp. Lekker gespijsd in soort herberg bij uitvalsweg: pörkölt en kotelet. Terug bij hotel: auto parkeren op gras, geen plaats vanwege bruiloftsgasten. Tot diep in de nacht feestgedruis te horen.

KECSKEMÉT

Zondag, 1 augustus ROUTE: Pécsvarad - Dunafüred - Kecskemét - Lajosmizse Aantal kilometer: 182 / Hotel: Gérebi Kurai Hotel

Onderweg: kale vlakten met akkerland, zonnebloemen, af en toe boomgaarden ­ tussenstop in dorp met houten kerk ­ ijzeren brug over Donau bij industriegebied ­ bezoek Kecskemét ­ hotel in poesta­ / paardenland

Bijzonderheden: halve nacht muziek gehoord, last van muggen, daarom ons ook een uurtje verslapen. Koffie op terras na ontbijt moeten we extra betalen. Praatje met ‘motormuizen’. 10.45 uur vertrek. Snelle rit. 12.30 uur Aankomst Kecskemét. Bezoek aan centrum in zonnig weer. Veel Jugendstil / Art Deco: kerken, colleges, synagoge, stadhuis, theater enz. Koffie en broodje bij Delifrance: slechtste cappuccino sinds jaren. (Normaal is de koffie hier van de Italiaanse espressoapparaten bijzonder goed.) Terug hotel Gérebi Kurai om 15.30 uur. Allerlei voorzieningen aanwezig, bijv. zwembad, tennisbanen, paardrijden, enz. Biertjes terras. Uitstekende keuken van restaurant, wel iets hoger geprijsd. Jos geniet eindelijk van veel en scherpe goelasjsoep, echte maaltijd­ soep. Prima kamer op begane grond. Dag 6-7

Kasteelhotel Gerébi***, Lajosmizse U gaat naar het zuidoosten van Hongarije, het gebied van de bekende Poesta. Het hotel ligt in het plaatsje Lajosmizse, net ten noorden van Kecskemét. Bezienswaardig in Kecskemét zijn de pleinen Szabadság en Kossuth, het Cifra Paleis met een schilderijen

230

collectie. Uiteraard kunt u ook een bezoek brengen aan de Poesta, waar dagelijks paardenshows worden gegeven. Tijdens een huifkartocht over de poesta ziet u kuddes grijze runderen, de waterput, schapen met gedraaide horens. U verblijft hier 2 nachten. Afstand vanaf Kasteelhotel István király: ca. 195 km Maandag, 2 augustus

ROUTE: Lajosmizse - Kecskemét - Bugac - Kecskemét - Lajosmizse Aantal kilometer: 219 / Hotel: Gerébi Kurai

Onderweg: excursie omgeving: weinig poesta, veel akkerland ­ verschillende rustieke dorpjes ­ vastgereden in de negorij.

Bijzonderheden: uitgebreid ontbijtbuffet. Vertrek rondrit zuidelijke omgeving (de vlakte van de Kiskun ­ regio) om 10.30 uur. Geen poesta bij Bugac, soms stukje in de verte te zien. Door abrikozenstreek en wijngaarden, zonnebloemen. Afslag gemist, in rul zand op bosweg blijven steken: Jos moet graven. Over veldwegen terug. Fris bij pizzeria in dorpje, die hebben allemaal 2 kerken hier, vlak bij elkaar! In groter stadje koffie met gebak, mooie meiden lopen daar rond, we verlustigen ons als ouwe snoepers. Terug hotel 15.30 uur. Relaxen. Heerlijk avondeten op terras. Avondwandeling over het landgoed van enkele hectares. Mooie zonsondergang over vlakke land. dag 8 -9-10

Kasteelhotel Palota***, Lillafüred Het noorden van Hongarije is het volgende reisdoel van deze rondreis langs kasteel­ hotels. U verlaat de Hongaarse laagvlakte en langzamerhand wordt het landschap wat heuvelachtiger tot kleine bergen en de leegte maakt plaats voor bossen. In het Bükk­ gebergte ligt aan de oevers van een meertje het schitterende kasteelhotel Palota. Het Aggtelek Nationaal Park heeft uitgestrekte bossen, rotspartijen en bergmeren. Tegen de Slowaakse grens is het 25 kilometer lange grottensysteem Aggtelek­Baradla, de grootste druipsteengrot van Europa. De grot is te bezoeken o.l.v. een gids. Ook een bezoek aan Eger kunnen wij u van harte aanbevelen. Het centrum van deze barok stad is autovrij, dat betekent dat u rustig de monumentale burcht, de minaret en de imposante kathedraal kunt bekijken. Net buiten de stad is 'het dal van de schone vrouwen' waar vele wijnkelders zijn en waar u de uitstekende Hongaarse wijn kunt proeven. Afstand vanaf Kasteelhotel Gerebi ca. 235 km. U verblijft 3 nachten in hotel Palota.

231

LILLAFÜRED / EGER Dinsdag, 3 augustus ROUTE: Lajosmizse - Nagykuta - Eger - Bükkgebergte - Lillafüred Aantal kilometer: 207 / Hotel: Palota Hotel

Onderweg: stoppen in dorpjes ­ saai en vlak landschap ­ Bezichtiging Eger ­ natuurrit door bergen ­ paleishotel aankomst

Bijzonderheden: Uitstekend weer, vertrek om half elf. Onderweg met boerenzoon ontsnapte gans gevangen. Clim ergert zich op gevaarlijk inhalende vrachtwagenchauf­ feurs. Tanken. Nabij Eger doemen bergen op. In Eger parkeren zijstraat. Mooi centrum, veel barok; niet voor niets tamelijk toeristisch, o.a. met tourgroepen. Burcht niet bezocht, wel imposante dom en drietal kerken. Koffie op hoog terras. We blijven er enkele uren.

Mooie rit door bergen met 95% bos, wel erg slechte weg met veel kuilen, 50 km lang bocht na bocht. Vermoeiend! Aankomst hotel Palota in Lillafüred om 16.30 uur. Paleis in allerlei bouwstijlen, eclecticistisch, in jaren dertig opgetrokken. Goed onderhouden Franse tuinen. Lang in vakbondshanden geweest, was conferentiecentrum en rustoord. Er zijn ook Nederlandse groepen van de SRC! Attente meertalige bediening. Mooie lobby. ‘s Avonds uitgebreid dinerbuffet (€ 28 samen incl. drank). Koffie op tuinterras. Jos haalt e­mail op. Ruime kamer met bedenkelijk balkonnetje. Woensdag, 4 augustus ROUTE: Lillafüred Aantal kilometer: geen / Hotel: Palota ­ Hotel

Onderweg: wandeling door het dorp ­ relaxen in de omgeving

Bijzonderheden: Overweldigend ontbijtbuffet, we eten op het zonnige terras. We lopen naar de waterval en verkennen het dorp. De grot van de heilige Anna is net gesloten, we gaan geen uur wachten. Museum ijzerverwerking bezocht: interessant, vooral voor Clim! Jos wordt misselijk, terug naar hotel, na enige uurtjes slapen weer oké. Clim zet was in de week, terwijl Jos wandeling maakt in de tuinen, het park en het toeristische station­ netje. ‘s Avonds weer genieten van exquise buffet, ook Hollandse plebsfamilie met dikke bierbuiken schuift aan. Sommige families zitten schaamteloos te bunkeren. Hans H. beveelt ons kerk in Miskolc aan. Was ophangen, futuristische film op tv.

232

MISKOLC / AGGTALEK Donderdag, 5 augustus ROUTE: Lillafüred - Miskolc - Aggtalek - Lillafüred Aantal kilometer: 150 / Hotel: Palota Hotel

Onderweg: bezichtiging stad Miskolc ­ rit naar noorden Slowaakse grens ­ rondleiding grote karstgrotten Aggtalek ­ lieflijk heuvelland

Bijzonderheden: Half elf naar Miskolc, een mistroostige industriestad, met hier en daar een fraai gebouw; de rest is gewoon Plattenbau à la DDR. Langgerekte stad met tram­ rails. Na enig zoeken vinden we de Orthodoxe kerk, vroeger toebehorend aan de Grieks / Servische minderheid in de stad. Sleutel halen bij oude beheerster. Klein maar fijn museum, schitterend interieur, m.n. de iconostase boezemt ons ontzag in. Twee andere kerken, van barokke snit. Koffie in kroegje met veel vrijgevochten vrouwvolk. Een uur verder naar noorden, Aggtalek druipsteengrotten, langste gangenstelsel van Europa. Wachten op rondleiding, heel aardig, met concertzaal en onderaardse kanalen / rivieren. Presentatie van klank– en lichtspel op operamuziek. Er is zelfs een visitor center (aan Unesco te danken nemen we aan). Op ons gemak terug, weer slechte weg. Gestuit op heuse kudde geiten en een zigeuner­ karavaan met Pipo de Clown­wagens. Hier en daar gooit men de diepere gaten met stenen en teer dicht. ‘s Avonds uiteraard dinerbuffet. Op tv: film Vercingetorix met Klaus Maria Brandauer in de hoofdrol als Caesar. EGER

De grootste stad van de regio, en tegelijkertijd diens culturele en economische centrum is de stad Eger. De meer dan duizend jaar oude stad, met haar glansrijke geschiedenis, haar waardevolle monumenten, haar rijkdom aan bezienswaardigheden is een van de mooiste barokke steden van Hongarije. Eger wordt vooral als historische stad genoemd, maar daarnaast is het een stad van de barok, de wijn, de heil­ en thermaalbaden en een studentenstad.

De eerste kerk van de minorieten in Eger bevond zich aan de oever van de rivier Eger. De kleine kerk werd door de toen sterk stromende rivier zwaar beschadigd, zodat het bouwen van een nieuwe kerk noodzakelijk was geworden (1758­1773). Het hoofd van de minorieten van Eger heeft veel commentaar moeten aanhoren omdat het gebouw rijkdom uitstraalde en dat was moeilijk te verenigen met de arme levensstijl van de kerk van vakmanschap. De "Minorieten­kerk" is te vinden in het hartje van Eger op het Dobó plein (Dobó tér 4.). Deze kerk is sfeerbepalend met zijn bijzondere uitstraling voor het Dobó plein. MISKOLC

Als we afgaan op het aantal bezienswaardigheden, lijkt Miskolc (van 211.400 inw. teruggezakt naar 180.000 inw.) een van de aantrekkelijkste steden van Hongarije. Niets is minder waar. De op twee na grootste stad is van een onthutsende troosteloosheid. Meer dan honderd fabrieken met

233

bijbehorende grauwe arbeiderswijken hebben het laatste stukje steden­schoon al lang geleden naar de achtergrond gedrongen. Miskolc omvat naast de eigenlijke stadskern onderaan de heuvel Avas de geannexeerde voorstad Diósgyór, de bronnenbadplaats Miskolctapolca, het mooi gelegen Lillafüred (met ons hotel) en een handvol andere dorpen. Herzijn juist die `wingewesten' die Miskolc toch nog bezienswaardig maken: de burcht, de grotten en de heuvels aan de rand van de stad leiden de aandacht even af van het ware karakter van Miskolc, dat tot het einde van de 18de eeuw nauwelijks een rol van betekenis speelde. Toen verrees de eerste (papier­)fabriek en allengs groeide de stad dicht, zeker na 1950, toen het accent werd gelegd op de zware industrie. Juist hier vielen na de omwenteling de hardste klappen: bedrijfssluitingen, werkeloosheid en verpaupering.

GÖDÖLLÖ / GYÖR Vrijdag, 6 augustus

ROUTE: Lillafüred - Miskolc - Gödöllö - Boedapest - Györ Aantal kilometer: 367 / Hotel: Ottevény Hotel

Onderweg: eerst bosweg om Miskolc heen ­ autobaan op met vignet ­ vlakte ­ bezoek barok paleis Gödöllö ­ dwars door Boedapest, zuidelijk de brug over ­ autobaan tot Györ

Bijzonderheden: Voor 10 uur zijn we op weg. We worden om centrum van Miskolc omgeleid. We kopen autobaanvignet bij benzinestation. Autobaan op, kan Clim weer eens lekker scheuren. 30 Km voor Boedapest afslag Gödöllö, bezoek aan barok paleis. Alleen de tuinen, niet naar binnen, kost te veel tijd. Goed opgeknapt, maar bijgebouwen in zeer slechte staat, men wil er toch een 4 of 5 sterrenhotel van maken. Tot 1918 door adel bewoond, daarna door de fascistische dictator generaal Horty. Koffie met gebak. Dwars door Boedapest via soort ringweg, niet anders mogelijk. (Of hebben we soms een afslag gemist?) Druk, veel stoplichten, walm van uitlaatgassen. Ten zuiden na de brug aansluiting op M 1 naar Györ. Lieflijk landschap, overal staan kleine huisjes tussen de groene heuvels, een soort datsja’s?

Aankomst hotel 5 uur, biertjes terras. Vroeger landhuis in klein dorp, goede keuken (de beste tot nu toe). Lange kamer met bedden achter elkaar (en niet langs elkaar zoals gebruikelijk). Park eromheen met tennis­ en trimbaan! Op tv buitenlandse zenders: film met Selma Hayek, Hausmeister Krauze met ranzige Kölsche Humor, BBC World News. Prima minibar, muggen op kamer, drukkend warm. dag 11 - 12

Kasteelhotel Ottevény (nieuwe naam: Földváry! ), Öttevény Het laatste kasteelhotel van uw rondreis is op ongeveer 20 km. Van Györ. U rijdt via Budapest, waar u een korte stop kunt maken. U zult zeker genieten van het uitzicht over de Donau, vanaf het Vissersbastion en de Mathiaskerk. Vanuit Ottevény kunt ook een dagtocht maken naar de Donau­knie. In Esztergom staat de grootste basiliek van Hongarije en in Visegrád maakt de Donau de bocht van 90 grade. In Szentendre, het dorp 234

van de kunstenaars vindt u gezellige straatjes met leuke, kleine winkeltjes. Verder is natuurlijk de schitterende natuur overal aanwezig, dus ook voor een wandeling kunt u hier terecht. Afstand vanaf Kasteelhotel Palota ca. 320 km. U verblijft 2 nachten in Kasteelhotel Öttevény. GYÖR

Györ is een stad in het noordwesten van Hongarije aan de verkeersroutes van Wenen naar Boedapest. De stad is de belangrijkste stad in de Kleine Hongaarse Laagvlakte (Kisalföld), de zesde van het land en de hoofdstad van het comitaat Györ­Moson­Sopron. Györ ligt aan de monding van de Rába in een zijarm van de Donau (de Mosoni Duna); aan de Rába dankt de stad haar historische Duitse naam Raab. Het is een van de belangrijkste industriesteden van Hongarije (machinebouw, textiel). Geschiedenis

De Romeinen bouwden hier op de plaats van de Keltische nederzetting Arrabona hun gelijknamige grenspost. De Aziatische Avaren die er tegen het jaar 600 woonden versterkten de nederzetting en de Hongaren stichtten er in de 11de eeuw een bisdom. De nederzetting werd in 1242 geplunderd door de Mongolen en kreeg in 1271 stadsrechten. In de 16de eeuw kwam Györ aan Oostenrijk, dat er een belangrijke vesting van maakte tegen de Turken. Deze viel in 1592, waarop Györ tot 1598 korte tijd in Turkse handen was. De eeuw daarna was een bloeitijd, waaruit de meeste belangrijke gebouwen in het bezienswaardige stadscentrum dateren. De ontwikkeling tot industriestad kwam in de negentiende eeuw op gang.

ROUTE: Ottevény - Györ - Pannonhalma - Ottevény Aantal kilometer: 89 / Hotel: Ottevény Hotel

Onderweg: bezoek binnenstad Györ ­ rit naar en bezoek aan fraai gelegen klooster Pannonhalma

Bijzonderheden: Heerlijk ontbijt met drie gebakken eieren, alles is hier verkrijgbaar wat je hartje begeert. Om elf uur in Györ, betrokken lucht. Parkeren bij station net naast centrum. Allerlei kerken bezoeken (allemaal barok), Bisschoppelijk Paleis dicht, bruidspaar bij Monument voor Gevallenen, koffie en gebak op terras bij de rivier de Raab. Hoge, beschoeide oevers; aan de pegels te zien regelmatig last van hoog water hier… Lastig gevallen door bedelaar, voor het eerst in Hongarije, dat valt dus eigenlijk best wel mee. Het centrum is wel aantrekkelijk, veel toeristen op de been. Museum Janos over de historie van de stad bezocht: best de moeite waard. Vrouw met sleutel blijft achter ons aansjokken. Inkopen bij supermarktje: bier met fris.

De stad Györ uitkomen is een probleem, het lukt wel via binnenweggetjes, maar moeizaam. Half uurtje rijden naar 1.000 ­ jarig klooster Pannonhalma, gelegen op een rots en de omgeving dominerend. Bij ingang vinden we nergens geschreven info, wat ons irriteert. Hoge entreekosten. Rondleiding verplicht. Geen bezichtiging van de mooiste zaken, zoals interieur kerk e.d. Ietwat heiig uitzicht en de onvermijdelijke 235

trouwpartij (reden waarom er geen volledige rondleiding was). Bijzonder fraaie biblio­ theek en indrukwekkende gewelven!

Terug via de autosnelweg. Lanterfanten op het terras van het hotel, praatje maken met Rotterdammers en personeel. In de vroege avond in de buitenlucht heerlijk spijzen, goede bediening, heel attent.

ESZTERGOM / NITRA Zondag, 8 augustus

ROUTE: Ötteveny, Györ, Tata, Komarnom, Esztergom, grens Hongarije/Slowakije, Novy Zamsky, Nitra Aantal kilometer: 240 / Hotel: Alexander’s Hotel (Nitra)

Onderweg: autobaan Tata. Omweg. Bezoek kathedraal Esztergom. Grens passeren. Vlak land.

Bijzonderheden: Afscheid Rotterdammers. Jos betaalt met VISA (Eurocard weigert). Vertrek 10.30 uur Autobaan tot Tatabanya. Via omweg Komarom langs Donau naar Esztergom. Parkeren zijstraatje. Bekijken majestueuze kathedraal, van historisch belang, torent boven Donau uit, enorme crypte met koningen. Veel bekijks daar. Vieze melk­ koffie op terras. Betere koffie in biertuin (Sörkert) bij grens. Jos wisselt contant € 100 voor Slowaakse kronen. Stalen brug. Via Novy Zamsky (industrie) naar Nitra. Aankomst 16.30 uur. Hotel Alexander’s, super­de­luxe, viersterren, aan de voet van de burchtheuvel, pas 3 weken in bedrijf. Jos regelt de zaken in het Russisch met oude receptioniste. Bewondering voor geavanceerde douchecabine. Slowaakse maffia, wit­ wasserij zwart geld? Het lijkt er op. Bier op terras tegenover hotel. Exclusief diner in hotelrestaurant. Op tv Dr. Zhivago. Kamerboy komt om half elf ongevraagd binnen, Clim des duivels.

ROUTE: Nitra - Bratislava - grens Slowakije/Oostenrijk - Kittsee - Eisenstadt grens Oostenrijk/Hongarije - Sopron (Hongarije) - Wiener Neustadt - Mariazell Aantal kilometer: 244

Onderweg: stad Bratislava uit, autobaan op, naar grens. Bezoek aan de stad Sopron. Rit bergland.

Bijzonderheden: Clim rekent af met credit card. Naar het zuiden over de moderne Donau­brug van Bratislava. Autobaan op, bij douane koopt Jos bier, fris, aanstekers e.d. van resterende kronen. Via Kittsee door het Burgenland naar Eisenstadt, langs Neu­ siedler See. Grens Hongarije, koffie en wisselen. We gaan Sopron bekijken, een mooie oude barokstad met een erg toeristische Altstadt. Ons verblijf is eigenlijk te kort in dit vroegere Ödenburg! 236

MEER INFO SOPRON Geschiedenis Duits: Ödenburg), stad in Hongarije, provincie Gyõr­Moson­Sopron, nabij de Neusiedler See (Fertö) en de grens met Oostenrijk, met 57.000 inw. Regionaal handelscentrum met lichte industrie (meubelen, textielwaren); toerisme. Universiteit voor Bosbouw en Houtwetenschappen (1808). Liszt Ferenc Museum (1867), mijnmuseum (1957); het joods museum is gevestigd in een 14de­eeuwse synagoge. In de ovaalvormige, door oude stadsmuren omgeven binnenstad resteren verschillende 15de–18de­eeuwse woonhuizen. Voorts zijn er de St.­Michaëlkerk (13de–14de eeuw), een voormalige franciscanenkerk (13de eeuw), de Heilige Geestkerk (13de eeuw), de 61 m hoge stadstoren (1676) en een pestzuil uit 1701. Sopron is al eeuwen lang de toegangspoort tot Hongarije en daarmee Midden­Europa. Welk nieuws er ook in de tijd van de dubbelmonarchie ook uit Wenen kwam ­ goed of slecht ­ het kwam altijd via Sopron. De stad ligt in een smalle corridor die in het oosten wordt afgesloten door het Fertö­to, Hongaars voor Neusiedler See. Ten westen van deze natuurlijke doorgang waar­ doorheen de Ivka stroomt, en de spoorweg loopt richting Györ. Door de gunstige geografische ligging bleef Sopron als een van de weinige oude Hongaarse bolwerken buiten het bereik van de Mongoolse horden en de Turkse sultans. En dat betekende het behoud van de pas recentelijk onder bescherming geplaatste historische stadskern met zijn oorspronkelijk middeleeuwse wachttoren, even oude synagoge en gotische ‘geitenkerk’. Sopron is lang een Romeinse vesting geweest. Nadat de bewoners het Romeinse burgerrecht hadden gekregen onder keizer en veldheer Marcus Aurelius (2e helft 2e eeuw), heeft het onder Rome gediend, tot de val van de ‘Stad van God’. In de 10e eeuw kreeg het de naam: Ödenburg. De huidige naam is afgeleid van die van een van de eerste graafschappen in dit gebied. In het Duitse taalgebied houdt men echter nog steeds vast aan de naam Ödenburg. Bezienswaardigheden

Er is in Sopron veel te zien. O.a de ‘geitenkerk’ (Kecske ­ templon) middeleeuwse architectuur en de vuurtoren (Tüztorony). Sopron telt daarnaast verschillende kleine musea’s waarvan de belangrijkste zijn gegroepeerd rond het centrale plein van de stad, het Fö tér. Op dit plein komen de belangrijkste historische straatjes uit, zoals de Templom utca (kerkstraat), Klostor uctca (kloosterstraat) en de oudste straat van de stad die Üj utca (nieuwstraat) heet. Hier zijn prachtige oude geveltjes en binnenplaatsen te bewonderen. In de Üj utca staat de best bewaarde gotische synagoge van Hongarije, een bouwwerk uit de 12e eeuw. Midden op het Fö tér staat een pestzuil die in de literatuur ‘de mooiste van Hongarije’ wordt genoemd. Hij dateert uit eind 17e eeuw.

Terug naar Oostenrijk. Via Wiener Neustadt mooie bergroute van 90 km gevolgd . In Mariazell snel hotel gevonden, enorm grote kamer! Avondeten in hotel; e­mail ophalen internetcafé. Jos loopt ’s avonds nog even het stadje in. Het blijkt een druk bezocht bedevaartsoord te zijn. Naast de nodige vrome vermaningen en aansporingen in de kerk is er daarbuiten een keur aan wansmakelijke, religieuze ongein te koop. Kerktoren is in restauratie.

237

SLOVENIË (2003) Jos alleen op reis. Hij bezoekt Slovenië vanuit Venetië met de trein midden in de winter. AANKOMST IN SLOVENIË Het is maandag. Ik sta om 8 uur op, check een uur later uit en begeef me te voet naar het station. De trein vertrekt stipt op tijd. Bij de grens met Slovenië staan we lang stil, maar buiten gebeurt zo te zien niets. We rijden door het karstlandschap, waarvan door de mist niet veel te zien is. De trein is, zoals door de lokettiste reeds voorspeld, bijna hele­ maal leeg. Ik had helemaal geen eersteklaskaartje hoeven te kopen.

Als we Ljubljana, de hoofdstad van Slovenië, tegen twee uur binnenrijden herken ik niets. Ook het station komt me helemaal vreemd over, hoewel ik daar met Clim toch regelmatig heb vertoefd in 1971. Er zijn geen tunneltjes, dus over de rails springend bereiken we het hoofdgebouw waar ik koffie met slagroom bestel. De prijzen liggen hier op een niveau van tweederde van die van Italië. Ik wissel € 100 om in tolar (Sloveense dollars!) Te voet ga ik de stad in, maar ook nu heb ik niet zo snel succes met het vinden van een geschikte hotelkamer. Ik zwicht uiteindelijk voor het dure Best Western Hotel Slon, dat € 80 voor een eenpersoonskamer vraagt. Daar zit wel alles op en aan, met name het ontbijt is bijzonder uitgebreid en de service daarbij is uit de kunst. Het personeel spreekt allemaal drie of meer talen. Op de televisie kan ik meer dan 40 kanalen vlekkeloos ontvangen. Ondanks al die kwaliteit besluit ik om zo snel mogelijk om te zien naar een goedkoper onderkomen. Om half drie ga ik het centrum verkennen. Het is koud en guur weer, maar gelukkig regent het niet. Ook hier ademt alles kerstsfeer uit. In een cafetaria nuttig ik pittige koffie (die is hier op zijn Italiaans, uitstekend dus) aan het raam, waardoor ik de voorbijgangers kan observeren. De meeste zijn warm en degelijk gekleed. Van armoede in de straten is geen enkele sprake. Dit land is in mijn ogen wel geschikt om zich aan te sluiten bij onze Europese Unie, in tegenstelling tot landen als Slowakije, Roemenië en Bulgarije, laat staan Turkije. Net als in Trieste geeft de stad de indruk van een wat achtergebleven Oostenrijkse provinciestad, de historie is nog voelbaar. De architectuur uit vorige eeuwen versterkt die indruk nog eens. In de buitenwijken zijn echter nog steeds de relicten van het voormalige Oostblok zichtbaar: afbladderende verf, vervallen huizen, gaten in de straten.

Tijdens mijn omzwervingen ontdek ik even buiten het centrum een groot toeristenhotel, het tweesterren hotel Park, waar ik voor een prijs van € 40 terecht kan. De kamer is veel groter, maar ook veel Spartaanser ingericht. Het is een vierpersoonskamer, waar ik morgen in kan trekken. Bij Hotel Tourist kan ik internetten. Bij de e­mail zit een bericht van Henk Theessink dat ik hem een virus heb bezorgd. Ik mail terug dat dit onmogelijk 238

is; later biedt hij mij zijn excuses aan. Het was een worm die willekeurige adressen uit zijn adressenboek kopieert en fake­berichten verzendt. Ik zal op deze plek regelmatig terugkomen om te internetten. Niets wordt me hier in de weg gelegd, ook al ben ik geen resident van het hotel.

Op deze reis zal ik elke dag een keer of vijf cafeetjes of kavarna’s bezoeken; deels om de kou buiten te ontvluchten, deels om te genieten van smakelijke koffie en soms gebak. Zo ook vandaag. Ik ontdek dat er genoeg gelegenheden zijn om even op je gemak uit te rusten. Vreemd vind ik het dat ik niets, maar dan ook werkelijk niets tegenkom dat ik herken uit de periode in 1971 en 1981 toen ik er respectievelijk met Clim en met Jos Manders was. Alleen de driedelige brug over de rivier komt me bekend voor. Zou er dan zo veel veranderd zijn in deze stad? LJUBLJANA

ANDER HOTEL ZOEKEN Vandaag verkas ik naar Hotel Park. Ik ga te voet, het is slechts een kwartier lopen. Onderweg hoef ik maar een keer te stoppen om uit te puffen. Het inchecken geeft geen problemen. Tot half twaalf blijf ik op mijn kamer en bestudeer het boekje “Sloveens Op Reis” dat ik thuis heb gekocht. Deze taal lijkt erg veel op het Russisch. De uitspraak van de woorden is iets anders en het schrift verschilt natuurlijk totaal: het Russisch wordt in het cyrillisch geschreven en het Sloveens gebruikt gewoon ons westerse alfabet. Ik hoef het Sloveens echter niet te gebruiken, want veel mensen spreken Duits of Engels. De jongeren onder de dertig jaar spreken allen zonder uitzondering Engels en lijken daar trots op te zijn.

De hele verdere dag breng ik in de stad door. Ik zwerf rond in de buurt van de rivier, waarvan de oevers al eeuwen lang bebouwd zijn. De kaden zijn zo te zien goed onderhouden. In de oude stad die onder aan de burchtheuvel ligt krijg ik het gevoel alsof ik door Praag loop. Dit is echt Midden – Europa. De kou is draaglijk, want er staat geen zuchtje wind. Als het begint te motregenen zoek ik een kavarna (koffiehuis) op. Op het eind van de middag beland ik in de studentenwijk, in deze buurt moeten Clim en ik in 1971 onderdak gevonden hebben nadat we hier op zwart zaad waren geraakt (geld en paspoorten verloren!). Eindelijk herken ik iets van vroeger: de studentenflat waar we destijds overnacht hebben. In een cybercafé mail ik met Clim en maak ik een praatje met de blonde ‘studente op leeftijd’ die er de scepter zwaait. Ook zij gaat prat op haar kennis van het Engels.

De avonduren breng ik door voor de televisie. Ik ontvang lang niet zo veel zenders als in het dure hotel de vorige dag, maar voor mij is het genoeg. Ik kijk naar sport en naar een film met Clint Eastwood; ook zie ik een stukje van Kindergarten Cop met Arnold Schwarzenegger in de sympathieke hoofdrol. (Inmiddels is de Terminator bevorderd tot de Governator: op 8 oktober 2003 werd hij met een grote meerderheid gekozen tot de nieuwe gouverneur van Californië …) Ik ga niet naar buiten om te eten, maar beperk me 239

tot hompen brood met sardientjes en lekkere stukken cake die ik in een warenhuis heb gekocht. Buiten wordt af en toe al een vuurpijl afgeschoten. KERSTMIS IN LJUBLJANA

Het is eerste kerstdag. Als ik na een buitensporig ontbijt buiten kom zijn de straten echt uitgestorven. Alleen in de binnenstad loopt wat volk rond. Ik bezoek het hooggelegen kasteel, waar me middels een virtuele tour de geschiedenis van de stad wordt voor­ geschoteld. Vanaf de toren is weinig uitzicht: te grijs en mistig. De vesting is opgeknapt, maar bijzonder interessant kan ik hem niet noemen. Lange tijd blijf ik op de afgesloten veranda van het restaurant hangen, daar is het behaaglijker dan buiten in de kou.

Terug in de stad ontdek ik een prachtige fin­de­siècle bar in Grand Hotel Europa. Daar kan ik in stijl (prijzen op westers niveau) genieten van de buitenlandse kranten. De pronte dienstertjes zijn er goedlachs en kunnen dus rekenen op een ruime fooi mijner­ zijds. Ik zal hier vaker terugkomen. Ik eet ergens bij een Griek gyros (zijn die ook al hier? Italianen genoeg met hun pizzeria’s, die had ik hier inderdaad wel verwacht.) en bezoek nog een stel kerken uit de achttiende eeuw, beetje barokachtig dus. Bij het station vergaar ik info over de treinenloop naar Kroatië, maar veel wijzer word ik er niet. Ik besluit gewoon op de bonnefooi te gaan en dus niet te reserveren. In een Russisch orthodoxe kerk bewonder ik de honderden iconen aan de muur. Ik vind dat ze eigenlijk allemaal veel te veel op elkaar lijken, vooral de gezichten lijken volgens een enkel patroon te zijn geschilderd. Voor ik terugkeer naar het hotel koop ik een halve haan die ik met smaak op de kamer zal verorberen. Voor het eerst tijdens mijn reis begin ik aan een crypto. Ook hou ik mijn dagboek bij en kijk ik naar een samenvatting van interes­ sante Europa Cup – wedstrijden. KOFFIE IN GRAND HOTEL UNION

Om half elf ga ik van start. Het is Tweede Kerstdag en bitter koud, hoewel het nog net niet vriest. Er staat wel een strakke bries die de gevoelstemperatuur drastisch negatief beïnvloedt. De hele dag freewheel ik wat rond, waarbij ik heel wat kerken bezoek en foto’s van verschillende kerststalletjes maak. Ik woon zelfs een gedeelte van een mis bij! Regelmatig duik ik een kavarna in, met name het Grand Hotel Union heeft aan mij deze dagen een goede klant. Als ik een stekende pijn in de rug krijg, keer ik terug naar het hotel.

’s Avonds steek ik nogmaals mijn licht op bij het station over reizen naar Rijeka in Kroatië. Ik ben er niet helemaal gerust op. De bus blijkt geen alternatief te zijn, die gaat pas ’s avonds laat en komt diep in de nacht in die stad aan. Zo vind ik natuurlijk geen hotel, dus die optie verwerp ik. Ik besluit met de trein te gaan. Ik sla een voorraadje bier in en begin op mijn kamer aan een nieuw boek: De Catalaanse Brief van Robert Goddard.

240

KROATIË (2003) Vanuit Ljubljana in Sovenië bezoek ik de stad Rijeka in het noorden van Kroatië. TREINREIS NAAR KROATIË Ik geef bij het hotel mijn bagage in bewaring en reken af. Daarbij wijs ik een agressieve Yank op zijn nummer, omdat hij wil voorkruipen met zijn grote bek. Urenlang zit ik in het café van Union tussen taartjes snoepende tantes koffie te lurken en internationale kranten te lezen. Ik vertrek namelijk pas tegen drie uur ’s middags. Ik ben ingedeeld in een coupé met een Oostenrijks yuppiepaar die naar de Kroatische kust gaan om een vakantiehuisje te inspecteren. Er zit ook een oudere man van in de zeventig bij. Hij vertelt me zijn levensverhaal in een ietwat harkerig Duits. Hij woont in Graz bij zijn kin­ deren, maar heeft veertig jaar als ingenieur in de suikerindustrie in Venezuela gewoond en gewerkt. Geboren is hij echter in Sarajevo waar hij op een christelijk internaat het gymnasium heeft gevolgd. Hij wil graag in het Spaans praten, maar dat kan ik niet zo goed volgen: dan liever zijn gebroken Duits met Oostenrijks accent. Hij blijkt ook in Argentinië gewerkt te hebben. We wisselen ervaringen uit over dat land. Hij kan niet begrijpen dat zo’n in potentie welvarend land naar de kloten gaat. Ik wel, denk ik: te veel corruptie, nepotisme, wanbestuur en macho’s aan de macht…

Vlak voor Rijeka valt het licht in de hele trein uit. Dat is de schuld van de Slovenen, beweert men verderop in de trein, die willen ons pesten. De grens is nabij, we passeren hem zonder oponthoud. In het pikkedonker controleert de douane onze paspoorten. Ze kunnen niets zien, want ze hebben niet eens een zaklamp bij zich! Wat een geklungel. Als ze horen dat ik een buitenlander ben, laten ze me met rust, maar de Servische grijsaard wordt wel aan de tand gevoeld, God mag weten waarom. Het station van Rijeka beantwoordt aan alle vooroordelen van Oost­Europees commu­ nisme. Groot, donker en slecht onderhouden. Over de open rails lopend bereik ik het hoofdgebouw, waar ik geld wissel. Ik krijg een briefje van € 50 terug omdat het gekreukt is. Ik maak geen stennis over die nodeloos stomme argwaan, maar word hierdoor wel herinnerd aan de praktijken van de banken en wisselaars in Moskou in 1993. Op het station is geen informatiebalie of –stand. Buiten het station duik ik direct een cafeetje in om meer informatie te vragen, maar niemand kan me helpen. Men spreekt er enkel Kroatisch en mijn simpele, waarschijnlijk verkeerd uitgesproken Russisch willen ze ook niet begrijpen. Ik ga op eigen houtje op zoek. Cafés en restaurant genoeg hier, het lijkt wel Italië, maar van een hotel geen spoor. Pas na een dikke drie kwartier door de motregen gesjouwd te hebben, ontdek ik een lichtreclame aan de haven. Hotel Conti­ nental wordt erop aangegeven. Daar vind ik uiteindelijk onderdak voor een schappelijke prijs: € 42. Het is een en al vergane glorie en de kamer is klein, maar wel behaaglijk warm. Een tv moet ik echter ontberen. ’s Avonds zwerf ik door de binnenstad. In een delicatessenwinkel schaf ik me geurige warm brood, Gentse kop (een soort hoofdkaas), vispaté en kruidige kaasjes aan. Die verorber ik op mijn gemak in mijn kamer. Het restant bewaar ik voor de volgende dag. 241

INFORMATIE OVER KROATIË Inwoners: 4.511.000 / Hoofdstad: Zagreb

Oppervlakte: 56.538 / Taal: Servisch­Kroatisch

Munt: Kuna / Religie: Rooms katholiek, protestants, islamitisch, orthodox

Langs de kust in Kroatië liggen meer dan duizend eilanden, waarvan de meeste onbewoond zijn. Voor de kust komen meer dan 350 vissoorten voor. En wist je dat de beroemde ontdekkingsreiziger Marco Polo oorspronkelijk uit Kroatië komt?

De Republiek van Kroatië, zoals het land officieel heet, krabbelt weer langzaam maar zeker op uit het dal van de jaren negentig. In hun hoogtijdagen bezochten jaarlijks meer dan tien miljoen toeristen het land, maar de oorlog liet heel duidelijk z'n sporen na. Toch komt het toerisme weer goed op gang, met name langs de kust, waar een mediterraan klimaat heerst, strijken in de zomer veel reizigers neer. Kroatië werd sinds de val van het communisme in 1992 als soevereine staat erkend. Populair Istrië

De hoofdstad van het land is Zagreb, met een inwonertal van rond een miljoen mensen. Daarnaast behoren Dubrovnik, Split, Zadar, Osijek en Rijeka tot de grotere steden. Istrië, gelegen in het noorden van het land tegen de grens met Slovenië, is het meest toeristisch ingesteld. Het landschap heeft hier wel iets weg van de Italiaanse Toscane of de Franse Provence, met glooiende heuvels en groene bossen. Hier liggen ook veel middeleeuwse stadjes met Romeinse amfitheaters en triomfbogen.

Verder naar beneden langs de kust tref je honderden eilanden aan met mooie stranden. Eilanden zoals Cres, Krk, en Ilovik herbergen prachtige natuurgebieden. Zoals het natuurreservaat van Kornati, een archipel met meer dan honderd onbewoonde eilanden. Van de zeven nationale parken is Plitvice een van de bijzonderste. Het bestaat uit zestien meren en honderden watervallen, waarvan er sommige al meer dan vierduizend jaar oud zijn. In het zuiden ligt het nationale park van Paklenica, met kloven van vierhonderd meter diep. Naast gebergten zijn er veel bossen. Je kunt hier ook bergbeklimmen op de steile rotswanden. Bergachtig

Langs de kust ligt ook Gorski Kotar, een bergachtig gebied, dat ook wel het Zwitserland van Kroatië wordt genoemd. Natuurliefhebbers treffen er meren, dennenbossen, grot­ten, plateaus aan en bergen van bijna 1800 meter hoogte. 's Winters is het een populair skioord.

Kroatië ligt aan de Adriatische Zee met Italië in het westen, Oostenrijk en Hongarije in het noorden. De landoppervlakte bedraagt 56.691 vierkante kilometer. Daarmee is het ongeveer even groot als België en Nederland bij elkaar. Ook heeft Kroatië nog eens 31.067 vierkante kilometer territoriale wateren. Midden­Kroatië, ten oosten en ten zuiden van Zagreb en doorstroomd door Sava, Kupa en Drava is laag en vlak. Dit geldt ook voor het vruchtbare Slavonië in het oosten. Noordwest­Kroatië omvat het grootste deel van Istrië. Zuidwest­Kroatië omvat de gehele Dalmatische kuststreek tot bij de Baai van Kotor met de ketens van de Dinarische Alpen en het ruige hoogland Lika, dit zijn grotendeels arme karstgebieden. De hoogste berg ligt in de provincie Split, noordelijk van Split en Šibenik. De Dinara is 1.831 meter hoog. Kroatië is ook rijk aan meren. De Plitvice meren zijn ongetwijfeld de bekendste, maar ze zijn betrekkelijk klein in vergelijking tot bijvoorbeeld het visrijke Vranameer ten zuidwesten van Zadar. Veel grote en kleine rivieren vind je in het noorden van het land. De meest bekende rivier is

242

de Drava, een zijrivier van de Donau. Deze rivier vormt de grens met Hongarije. Ook de Save is een zijrivier van de Donau. Voor de kust liggen 1185 eilanden, waarvan er 66 bewoond zijn. De grootste eilanden zijn Krk (door een brug met het vasteland verbonden) en Cres.

DE CORSO VAN RIJEKA

Het ontbijtbuffet is niet zo goed als dat in Slovenië, maar je kunt per slot van rekening niet alles hebben. Ik ga verder met de stadsverkenning, maar nu bij daglicht. Het centrum heeft wel iets authentieks, althans de kleine steegjes. Aan de grote straten heeft men heel wat stedenschoon weggebroken om plaats te maken voor modieuze westerse merkwinkels en restaurants, met name pizzeria’s en het onvermijdelijke McDonalds. Zeker de Corso, de Italiaans aandoende hoofdstraat, heeft hierdoor behoorlijk aan waarde ingeboet. Een kerk aan de markt biedt tevens onderdak aan een museum, maar er is weinig interessants te bekijken. Wat oude foto’s van de stad en stukken van opge­ graven Romeinse zuilen, dat is zowat alles. Die middag begint het behoorlijk te gieten, waardoor ik gedwongen wordt de rest van de dag op mijn kamer door te brengen. Ja, zo krijg ik mijn boek van Goddard van 450 bladzijden erg snel uit. Wel kan ik nog een uurtje internetten naast het hotel. Daar is een modern cybercafé gevestigd, de jongeren die de zaak runnen spreken zonder uitzon­ dering perfect Amerikaans. Broer Clim blijkt nog steeds niet teruggemaild te hebben, dat valt me wel even tegen van hem. Mijn homepage is verdwenen van het net; te veel bezoekers op een dag tegelijk (limiet overschreden) zo blijkt later als ik de zaak thuis onderzoek. DE VESTING TRSTAT

Het is zondag. Ik besluit een fikse wandeling te maken. Direct achter de stad ligt een berg die ik beklim. De brede weg wordt steeds smaller naarmate we hoger komen. Opeens kan ik niet meer verder en moet ik via privé­paadjes de top proberen te bereiken. Mij wordt echter door de bewoners geen strobreed in de weg gelegd en na enige inspanning kom ik boven. Daar ligt tot mijn verrassing een gerestaureerd kasteel van waaruit ik een prachtig uitzicht heb over de baai en de vele kleine eilandjes die voor de Dalmatische kust liggen. Trstat heet de vesting, er ligt zelfs een (echte of nagemaakte?) Romeinse tempel binnen de muren. Er zijn nog meer bezoekers, wat mij verbaast. Is dit soms een toeristische attractie? Dat blijkt van wel, even verder op ligt een dorpje met een groot aantal terrassen. Het is zonnig weer, hoewel niet al te warm. Hele Kroatische families zijn hier naar de bedevaartskerk geweest en maken er een excursiedagje van. Daar wist ik van te voren helemaal niets van. Ik had van Rijeka bijzonder weinig informatie­ materiaal op de kop kunnen tikken. Vlakbij ligt zelfs een enorm sportcomplex met een sporthal waar basketball­ en handbalwedstrijden tegelijk gespeeld kunnen worden. Het parkeerterrein staat bomvol auto’s, belangstelling genoeg dus. Ik maak na enkele terrasbezoekjes nog een wandeling door een park, waarna ik de berg aan de andere kant via een weg vol haarspeldbochten afdaal. Dit is de oude villawijk, maar de meeste ooit statige gebouwen verkeren in een deplorabele toestand. Terug in

243

de stad zoek ik vergeefs naar een restaurant waar ik soep kan eten, daar had ik net zin in. Ik zwerf langs de kades door de min of meer uitgestorven stad. In de haven is weinig activiteit te bespeuren. ’s Avonds eet ik uitgebreid in het ruime, maar smakeloos inge­ richte restaurant van mijn hotel: een visschotel, Schnitzel en…. soep! De prijs voor het diner in dit voormalige staatsrestaurant is te verwaarlozen, ik meen een euro of acht. TERUG NAAR ITALIË

Voor het uitchecken controleer ik mijn mailbox op internet. En waarachtig: Clim heeft me een bericht gestuurd. Hij meldt me dat onze oude kennis Wiel Janssens overleden is. Het busstation ligt een kwartiertje verderop, dus niet te ver om te lopen. Terwijl ik daar sta te wachten maak ik al mijn kleingeld op aan broodjes, blikjes fris en ansichtkaarten. De grotere bankbiljetten wissel ik terug voor euro’s. De volle bus vertrekt stipt om twee uur. Ik dien het kaartje van € 8 contant aan de chauffeur te voldoen. We doorkruisen het schiereiland Istrië dwars van zuid naar noord. Het gebied heeft veel weg van de Eifel met zijn golvende landschap en groene heuvels. Onderweg passeer ik twee grenzen en moet ik dus vier keer mijn pas tonen. Er wordt nauwelijks aandacht aan besteed. Dat was ooit wel eens anders. Na tweeëneenhalf uur verlaat ik definitief Kroatië. In Trieste aangekomen bevind ik me weer op Italiaans grondgebied.

244