Ons brein, een bron van mooi en minder mooi

Ons brein, een bron van mooi en minder mooi… Verslag van de klasconventie in het kader van MOM4Y

sprekers Prof. Boon en de heer Busch

De leerlingen van 6 TW T.I. Sint-Carolus Hospitaalstraat 2 9100 Sint-Niklaas

INLEIDING ONDERZOEKSVRAGEN 1

De grote onderzoeksvraag ..............................................................................................4

2

Vragen voor Prof. Boon ...................................................................................................5

3

Vragen voor de heer Christophe Busch ...........................................................................6

KLASCONVENTIE 4

5

‘Brainawareness’ door Prof. dr. Paul Boon ......................................................................8 4.1

Prof. Boon ................................................................................................................8

4.2

Een ‘reisje’ door de neuroanatomie..........................................................................8

4.3

Wat als het fout gaat? ..............................................................................................9

4.4

De hersenen in beeld ..............................................................................................10

4.5

Een toekomst voor de neurowetenschap ...............................................................11

“Mechanismen die agressie doen ontstaan” door Christophe Busch .............................12 5.1

De heer Christophe Busch ......................................................................................12

5.2

Agressie is evolutionair interessant ........................................................................12

5.3

Hersenprocessen beïnvloeden agressief gedrag .....................................................13

5.3.1

Mechanismen bij angst....................................................................................13

5.3.2

Mechanismen bij agressie ...............................................................................14

5.4

Factoren die bijdragen tot het ontstaan van destructieve gedragsvormen .............15

5.4.1

Destructieve gehoorzaamheid .........................................................................15

5.4.2

Conformiteitdruk .............................................................................................16

5.4.3

Emotionele afstand van de slachtoffers ...........................................................16

5.4.4

De omgeving ...................................................................................................16

5.4.5

Daders .............................................................................................................16

5.4.6

Kwaad is een gradueel proces .........................................................................17

BESLUIT

Ons brein, een bron van mooi en minder mooi...

INLEIDING Laten we ons even voorstellen... Wij zijn leerlingen van 6 Techniek Wetenschappen aan het Technisch Instituut Sint-Carolus te Sint-Niklaas. Wij komen vandaag ons project en natuurlijk onszelf voorstellen. Samen vormen wij een enthousiaste klas van acht die altijd open staat voor nieuwe uitdagingen. Daarom nemen wij deel aan deze wedstrijd. Bovendien past het ook in ons eindwerk, waarin de rode draad de hersenen zijn. Samen met een aantal gedreven leerkrachten zijn wij van start gegaan… Een vakantiedag opofferen, veel zweet en tranen laten, niets kon ons enthousiasme stoppen… We verdeelden de klas in groepjes van twee en elk duo werkte een module uit. Jochem en Daisy bestudeerden het basisbrein, het lerende brein namen Eline en Jolien voor hun rekening, Kim en Frederic presenteerden op een educatieve manier het chemische brein, Sem en Philippe tenslotte konden hun creativiteit botvieren met het gevoelige brein. Zo creëerden wij een informatieve tentoonstelling die we opzetten in de hal van de school voor alle leerlingen, maar in het bijzonder voor de leerlingen van het 6de jaar. Tijdens hun bezoek kregen zij de opdracht de door onszelf opgestelde werkblaadjes op te lossen. Op die manier leerden ze veel bij over ons kostbare bezit, ons brein. Ons project is vakoverschrijdend: zowel de vakken biologie, chemie, godsdienst, geschiedenis, informatica, Frans en Nederlands werden erbij betrokken. We organiseerden een lezing met als sprekers een neuroloog, prof. Boon en een criminoloog, de heer Busch die ons een boeiende uiteenzetting gaven over de anatomie en de pathologie van de hersenen en over het kwaadaardig potentieel in ieder van ons, vertrekkend vanuit WOII. Tijdens een bezoek aan Breendonk konden we later zelf de harde realiteit van toen ervaren. In de les Frans lazen en vertaalden we elk een passage uit het waargebeurde verhaal “Le scaphandre et le papillon” geschreven door Bauby. De man werd getroffen door een hersenbloeding en kreeg het locked-in syndroom. Ook bekeken we de verfilming van het boek nl. “ The Diving Bell and the Butterfly”. In de godsdienstles zagen we een fragment uit de film “The day after tomorrow” waarin duidelijk werd gemaakt dat mensen vlugger luisteren naar een autoriteit b.v. naar een agent en niet naar een gewone tiener. Waarom hebben we voor de module “Het bewuste brein” gekozen? We hebben zeer lang getwijfeld en uiteindelijk de knoop doorgehakt. Het chemische en het lerende brein hadden we al wat gezien in de lessen chemie en biologie. Over het bewuste brein wisten we nog niets. Bovendien vonden we het ook een actueel 2

Ons brein, een bron van mooi en minder mooi... onderwerp. Denk maar aan wat je in de media kan lezen over psychopaten en seriemoordenaars. Die problematiek houdt velen van ons bezig. Wie of wat zet gewone mensen aan tot wreedheid? Is iedereen in staat om wrede dingen te doen? Is het echt zo dat in ieder van ons een potentiële moordenaar schuilt? Beangstigende ideeën … We wilden er echt meer over weten. Natuurlijk had ons project nooit kunnen slagen zonder de steun van onze leerkrachten. Mevr. Van Der Haegen, Mevr. Uyttenbroek, Mevr. Willems, Mevr. De Maeseneer, Mevr. De Munck, Mevr. Diels, Mevr. Spinoy, Mr. David en Mevr. Stuer danken wij hierbij. Ook de directie danken wij om ons de mogelijkheid te geven dit project vorm te geven.

3


Onderzoeksvragen 1

De grote onderzoeksvraag

Hoe kunnen we de omstandigheden en de mechanismen die mensen aanzetten tot agressief gedrag begrijpen? Om hierop een antwoord te vinden, nodigden we volgende sprekers uit:  

Prof. Boon, neuroloog UZ Gent, hij gaf ons inzicht in de bouw van de hersenen, een aantal hersenaandoeningen en in het belang van de neurowetenschap. Dr. Christophe Busch, criminoloog, hij had het over het kwaadaardig potentieel in ieder van ons en hoe onze hersenen ons daarbij aansturen. Hij gaf ook aan welke biologische processen gepaard gaan met agressie. Hij vertrok hierbij vanuit historisch materiaal.

Hun antwoorden vulden we verder aan met informatie die we haalden uit : Het hart van de duisternis, Psychologie van de menselijke wreedheid; Jan de Laender, 2004 Davidsfonds/Leuven – ISBN 90 5826 2774 Moordenaars en hun motieven. Monsters of mensen?. Jef Vermassen, Meulenhoff/Manteau, Amsterdam/Antwerpen, 2004. De brochure van MOM4Y, Peter Raeymaekers, 2009. nota’s uit de godsdienstles http://www.natuurinformatie.nl/nnm.dossiers/natuurdatabase.nl/i003299.html http://www.natuurinformatie.nl/nnm.dossiers/natuurdatabase.nl/i003266.html http://mediatheek.thinkquest.nl/~llb106/gebieden.php http://mediatheek.thinkquest.nl/~llb106/layout.php http://www.natuurinformatie.nl/nnm.dossiers/natuurdatabase.nl/i005011.html http://proto.thinkquest.nl/~klb082/zenuwen.php http://mediatheek.thinkquest.nl/~llb106/evolutie.php

4


2

Vragen voor Prof. Boon

 Mensen met een dwangneurose moeten van zichzelf bepaalde handelingen blijven herhalen1. Zij kunnen zichzelf niet stoppen en zijn dus niet in staat om bewust te beslissen wat ze doen. Kan men door therapie leren omgaan met dergelijke aandoening of bestaan er andere behandelingen? Ja, met behulp van bepaalde medicatie die invloed heeft op de neurotransmissie of in enkele gevallen via chirurgische behandeling kan men een dwangneurose behandelen.  Mensen met dwangneurose worden beschouwd als patiënten, er wordt als het ware aanvaard dat ‘ze zichzelf niet kunnen stoppen, het is hun brein…’. Kunnen we nu de lijn doortrekken ;…. stel dat die dwangneurose leidt tot moord…..waar trekken we nu de grens tussen daders van criminele feiten die beweren dat ze geen vrije wil hebben en dus geen verantwoordelijkheid kunnen nemen voor hun daden en mensen die zeggen onder dwang te handelen. Dit is een moeilijk onderwerp, daarom zijn er vaak veel verschillende meningen onder de verschillende psychiaters.  Hoe zwaar weegt de getuigenis van de neurowetenschappen in de rechtszaal door? Er wordt vast en zeker rekening mee gehouden, maar men zal nooit de mening van één wetenschapper volgen, er zullen steeds meerdere wetenschappers geraadpleegd worden. Als deze meningen unaniem zijn, zal er vast en zeker rekening mee gehouden worden.  Wat doet zich voor in de hersenen tijdens eens psychose? Men spreekt van een psychose als de stofwisseling in de hersenen verstoord is.  Is er een verband tussen cannabis en het ontwikkelen van psychose? Cannabis heeft een psychotische werking op de hersenen. Mensen die dus vaak cannabis gebruiken lopen meer kans op het oplopen van een psychose.  Leren we emoties aan of vertonen we deze van nature? Het aanleren van emoties gebeurt al vanaf de geboorte, ouders geven hun kind liefde. Het kind leert zowel positieve als negatieve emoties aan, als dit niet gebeurt zal het kind in zijn verdere leven veel problemen ondervinden.

1

Zo kunnen sommigen tot bloedens toe hun handen wassen of eindeloos de trap op rennen om te kijken of alle deuren boven wel op slot zijn. Ook al weet zo’n patiënt vaak dat zijn gedrag niet klopt, toch moet hij deze handelingen doen om nare dingen/gevolgen te voorkomen.

5

Ons brein, een bron van mooi en minder mooi...  Welke delen in ons brein zijn ervoor verantwoordelijk dat we met anderen kunnen meevoelen2? Dit wordt vooral gestuurd door een bepaald deel in de frontale kwab. De prefrontale cortex is een deel van de frontale kwab, dit is het deel dat ervoor zorgt dat we bepaalde toestanden gaan beoordelen, dit is typisch voor de mens. Vandaar dat er ook een verschil is in het volume van de voorhoofdskwab van een mens en een primaat.  Men zegt dat mensen zonder empathisch vermogen, zonder inlevingsvermogen psychopaten zijn3. Zou men via neurologisch onderzoek kunnen voorspellen of iemand een psychopaat is of kan worden? Neen, dit kunnen we niet voorspellen. Soms hebben we te maken met slimme psychopaten en die kunnen ons dan om de tuin leiden.  Vanaf wanneer spreek je over iemand met weinig inlevingsvermogen en van iemand die psychopaat is? Waar ligt de grens? Men spreekt van een psychopaat wanneer deze persoon overgaat tot sociaal onaanvaardbare interactie. De grens is moeilijk te bepalen en schuift ook opin de tijd. Bovendien ligt ze anders bij mensen met een hogere functie.

3

Vragen voor de heer Christophe Busch

 In evolutionaire termen kan je zeggen dat genen die een brein zo programmeren dat iets wat vreemd is gewantrouwd wordt en het vertrouwde boven iets vreemd verkozen wordt, ‘fitte’ genen zijn. Ze zorgen ervoor dat onze overlevingskansen groter zijn. Xenofobie, angst voor het vreemde, lijkt hierdoor een natuurlijke morele regel. Zo zouden we er kunnen vanuit gaan dat haat voor het vreemde tot de menselijke natuur behoort. Hoe komt het dat we dan toch tegen deze natuurlijke ingesteldheid kunnen ingaan en open kunnen staan voor andere culturen? Leren we dit of zijn er andere mechanismen die hier een rol spelen? Agressie is biologisch gezien een competitiemiddel. Bij alle soorten die over een goed ontwikkeld spierapparaat beschikken, moet die vorm van competitie zich onvermijdelijk ontwikkelen. Daardoor zullen zich in het brein van dieren met een goed spierapparaat onvermijdelijk structuren ontwikkelen die ervoor zorgen dat het dier onder de gepaste omstandigheden woedend wordt, dat wil zeggen dat het de neiging heeft om soortgenoten aan te vallen en 2 3

Het inlevingsvermogen Ze kunnen misdaden plegen zonder tekenen van spijt of berouw.

6

Ons brein, een bron van mooi en minder mooi... de competitie door middel van agressie te winnen. In ons brein vinden we dan ook gespecialiseerde structuren die zorgen voor de opwekking van woede. Het zijn oude structuren die door de mechanismen van de evolutie in het brein van vele diersoorten zijn ingebouwd. Soms onderdrukken we onze agressie uit schrik voor bestraffing en sociale afkeuring. Tenslotte bezitten we ook het vermogen om ons te verplaatsen in de situatie van een medemens. Ook dit kan als rem op agressie dienen. Uiteindelijk zijn wij ook altruïstisch ingesteld, dit wil zeggen dat we voor elkaar zorgen. Ook deze eigenschap berust op een fit gen. (zie ook deel 5.1)  Agressie tegenover ‘soortgenoten’ is typisch voor de mens. Andere dieren doden meestal geen soortgenoten. Onze agressie is ook veel destructiever en wreder dan die van andere diersoorten. Is ons brein hiervoor verantwoordelijk? Dieren vechten tot wanneer de andere zich onderwerpt, ze zullen zelden een soortgenoot doden. Door ontwikkeling van het brein is de mens in staat om rationeel te denken. Wat de mens speciaal maakt is dat hij intelligent is met een brein dat over uitgestrekte associatiegebieden in de hersenschors (cerebrale cortex) beschikt. Het zijn die corticale gebieden die ervoor zorgen dat onze hersenen veel meer geheugeninformatie kunnen bewaren, dat we kunnen fantaseren en redeneren. Het zijn die gebieden die ook onze agressie speciaal maken. Ze zorgen ervoor dat we kunnen haten. Bij elke heractivering van de geheugensporen wordt opnieuw woede gewekt. (zie ook deel 5.1)  Als het aankomt op het doden van mensen treedt er vaak een primitieve rem in werking: de rem van afkeer en walging4 . Waarom werkt die rem dan in oorlogssituatie plots niet meer? In het normale leven treedt er een remming op tegen het vermoorden van mensen. Wanneer we in een oorlogssituatie zitten zal deze remming verdwijnen, waardoor we niet meer walgen en geen afkeer meer hebben van moorden. De mechanismen die hier een rol spelen worden besproken door de heer Busch (zie ook deel 5.3) Soldaten worden efficiënt getraind via conditioneringstechnieken; ze krijgen stimuli om denkpatronen te onderdrukken. Vandaar dat ze vaak lijden aan het posttraumatisch stresssyndroom en dus pas achteraf de aangerichte terreur beseffen.

4

deze wordt geactiveerd door het zien van bloed, ingewanden enz…

7


De Klasconventie 4

‘Brainawareness’ door Prof. dr. Paul Boon

4.1

Prof. Boon

Professor Boon is neuroloog in het UZ Gent en geeft les aan de universiteit van Gent. Prof Boon gaf ons op een zeer overzichtelijke manier inzicht in de anatomie van het brein. Hij behandelde ook een aantal pathologieën van het brein en wees ons op de invloed van drugs op onze hersenen. Dat hersenaandoeningen/veroudering een heel belangrijk deel van de gezondheidszorg opeisen werd heel duidelijk. Prof. Boon besloot dan ook met de boodschap dat hersenwetenschappen een belangrijke medische én maatschappelijke uitdaging voor de volgende decennia zijn. Na de voordracht kregen we de gelegenheid om vragen te stellen. En vragen waren er genoeg…

4.2

Een ‘reisje’ door de neuroanatomie

Hersenen zijn iets mysterieus. Ze dienen om te leren op school, ze zijn ons bezit en een enorme rijkdom. Bovendien zou je ze kunnen beschouwen als ons enig exportproduct! Hersenen zijn de zetels van onze gevoelens. Ze maken ons tot mens. Op de foto hiernaast zie je een dwarsdoorsnede van de hersenbalk die verschillend is bij man en vrouw. De hersenbalk verbindt de linker- en de rechterkant van de hersenen zodat deze in verbinding staan. In de hersenen zijn er holtes en deze zijn gevuld met vocht. De eerste dagen na de conceptie zijn zeer belangrijk want dan worden de hersenen en het ruggenmerg gevormd. De hersenen bestaan uit witte en grijze stof. De witte stof bevindt zich langs de binnenkant en de grijze langs de buitenkant De grijze stof bestaat uit verschillende lagen van miljarden cellen. De hersenen worden beschermd door een harde zak: het hersenvlies of dura mater. Als die ontsteekt , heb je een hersenvliesontsteking of meningitis. 8

Ons brein, een bron van mooi en minder mooi... De zenuwen in de hersenen hebben lange uitlopers :de axonen en korte: de dendrieten. De elektrische impulsen verplaatsen zich in de zenuwuitlopers. Tussen twee zenuwcellen bevindt er zich een ruimte, de synaps. Het elektrisch signaal kan deze synaps niet zomaar overbruggen. Daar zullen chemische verbindingen, neurotransmitters, de impuls doorgeven.

Onze hersenen bestaan niet alleen uit zenuwen, anders zouden onze hersenen een pudding zijn. Ze bevatten ook astrocyten of steuncellen zodat onze hersenen vorm en steun krijgen. Onze hersenen (niet ons verstand !) wegen 3,5 à 4,5 kg. De hersenen hebben zuurstof nodig. Deze zuurstof wordt aangevoerd via bloedvaten. We hebben 2 halsslagaders die van het hart naar de hersenen gaan. Het tegenovergestelde transport verloopt via 2 halsaders.

4.3

Wat als het fout gaat?

Neurologen houden zich bezig met somatische aandoeningen aan de hersenen. Volgens studies van de Wereld gezondheidsorganisatie (WHO) wordt wereldwijd één derde van alle ziektes bepaald door hersenaandoeningen. Minder dan 10% van het medischwetenschappelijk onderzoek gaat naar hersenonderzoek. Hersenaandoeningen nemen ook grote economische gevolgen. Ze nemen niet alleen een grote hap weg uit het budget voor gezondheidszorg maar zorgen ook voor veel werkverzuim. Een aantal aandoeningen hebben enorme consequenties voor onze maatschappij. Zo komt dementie, een degeneratieve aandoening, als een tsunami op ons af. Maar liefst 35% van de 90-jarigen lijdt aan dementie. De cognitieve symptomen (als het verstandelijke vermogen is aangetast) van dementie zijn: - geheugenstoornissen, - afasie : problemen met praten, - agnosie : het niet meer weten en het niet meer herkennen van bepaalde gezichten, - apraxie : het onvermogen om (complexe) handelingen uit te voeren . De niet- cognitieve symptomen hebben te maken met handelingen en gedragingen. Men weet bijvoorbeeld niet meer hoe men zich moet aankleden en draagt het ondergoed boven de kleren. Voorlopig weet men nog niet hoe dementie kan genezen worden of gestabiliseerd worden. Eén procent van de bevolking lijdt aan epilepsie. Er bestaan verschillende behandelingsmethodes zoals het inplanten van een pacemaker. 9

Ons brein, een bron van mooi en minder mooi... CVA of beroerte komt heel veel voor (vanaf de leeftijd van 45 tot 90 jaar). Eén derde sterft binnen het jaar, de kosten hiervoor bedragen € 40 000 per jaar. De oorzaak is vaak een vernauwing van bloedvaten als gevolg van een te hoog cholesterolgehalte. Verslaving betekent dat je fysiek en psychisch afhankelijk bent van iets. Psychisch afhankelijkheid betekent een niet te controleren drang naar iets terwijl de lichamelijke verslaving betekent dat je lichaam nood heeft aan het product wil het normaal kunnen functioneren. Van een lichamelijke verslaving kan je na 2 weken al afkicken. De geestelijke verslaving zorgt echter voor heel wat meer problemen. Volgende PET-scan illustreert wat verslaving aanricht in de hersenen:

4.4

De hersenen in beeld

Wanneer men vroeger hersenafwijkingen wou onderzoeken kon men enkel beroep doen op een post-mortem.onderzoek. Nu bestaan er verschillende technieken om in de hersenen te kijken. Het is een technologie die voortdurend evolueert. Door opnamen van een elektroencephalogram (EEG) kan men hersengolfonderzoek doen en de werking van hersenen natrekken

10

Ons brein, een bron van mooi en minder mooi... Enkele beeldvormingstechnieken worden hierna opgesomd. Door NMR-scan worden verschillende zones in de hersenen in beeld gebracht. Met de NMR-scan kunnen we ook functioneel hersenonderzoek doen (fmri). Hiermee kan men ontdekken welke delen actief zijn in de hersenen. In principe kan men door fmri aantonen of iemand liegt of niet liegt. Met DTI-scan kunnen we vezels van de hersenen in beeld brengen. Deze onderzoeken zijn nog zeer recent.

Links het resultaat van fmri Rechts het resultaat van DTI

4.5

Een toekomst voor de neurowetenschap

Het menselijk brein is een onvoorstelbaar complex orgaan. De laatste decennia is de kennis van de hersenen enorm toegenomen. De ontwikkeling van de hersenen wordt niet alleen beïnvloed door onze genetische aanleg maat ook door de voortdurende interactie met omgevingsfactoren. De neurowetenschap staat in Vlaanderen op een hoog niveau. Toch zijn er een aantal problemen. Wij worden geconfronteerd met een maatschappelijk fenomeen nl. de veroudering van de bevolking en de daarbij horende medische problematiek van de steeds groter wordende groep dementerenden. Er is op alle niveaus een tekort aan professionals. De ontwikkeling van het zorgpad zorgt voor een positieve evolutie. Dit lost in 1 ruk een medisch probleem op, efficiënter en goedkoper. Prof. Boon vindt dit probleem belangrijker dan het probleem van de dreigende klimaatverandering.

11


5

“Mechanismen die agressie doen ontstaan” door Christophe Busch

5.1

De heer Christophe Busch

Christophe Bush is criminoloog, master in de Holocaust, verbonden aan de universiteit van Antwerpen en werkzaam in de forensische psychiatrie waar hij geïnterneerden begeleidt. Via heel wat beeldmateriaal slaagde hij erin om ons inzicht te laten krijgen in heel complexe materie. Hij liet ons inzien dat agressie een evolutionaire en neurobiologisch oorsprong heeft en behandelde de mechanismen die nodig zijn om van gewone mensen oorlogsmisdadigers te maken. Voor dit laatste deel vertrok hij uit historische bronnen.

5.2

Agressie is evolutionair interessant

Belangenconflicten tussen soortgenoten zijn onvermijdelijk en daarin ligt de evolutionaire oorsprong van agressief gedrag. Agressie is biologisch gezien een competitiemiddel. Bij alle soorten die over een goed ontwikkeld spierapparaat beschikken, moet die vorm van competitie zich onvermijdelijk ontwikkelen. Daardoor zullen zich in het brein van dieren met een goed spierapparaat structuren ontwikkelen die ervoor zorgen dat het dier onder gepaste omstandigheden de neiging heeft om soortgenoten aan te vallen en de competitie door middel van agressie te winnen. In ons brein vinden we dan ook structuren die zorgen voor de opwekking van woede. Het zijn oude structuren die door de mechanismen van de evolutie in het brein van vele diersoorten zijn ingebouwd. Eén van de dingen die biologen het meest zijn opgevallen bij de studie van dierlijke agressie, is dat agressie tussen soortgenoten in de regel gematigd en gecontroleerd is en dat ze zelden tot ernstige verwondingen of tot de dood van een van de rivalen leidt. Meestal beperkt een conflict zich tussen soortgenoten tot wat dreigen en bluffen en wordt er geen fysisch geweld gebruikt. Wat de mens speciaal maakt is dat we intelligente dieren zijn met een brein dat over uitgestrekte associatiegebieden beschikt in de hersenschors. Het zijn die gebieden die ervoor zorgen dat onze hersenen veel meer geheugeninformatie kunnen bewaren, dat we kunnen fantaseren en redeneren. Het zijn die gebieden die ook onze agressie speciaal maken. Ze zorgen ervoor dat we kunnen haten. Bij elke heractivering van de geheugensporen wordt opnieuw woede gewekt. 12


5.3

Hersenprocessen beïnvloeden agressief gedrag

Angstmechanismen en agressie worden op dezelfde plaats in de hersenen ontwikkeld.

5.3.1 Mechanismen bij angst Voor angst bestaan er twee routes. Wanneer je plots bang wordt voor iets, wordt de thalamus in de hersenen geprikkeld. Deze stuurt een signaal naar de amygdala, het angstcentrum in de hersenen. Vandaar gaan signalen naar de hersenstam. Verder worden de hypothalamus, de hypofyse en de bijnier geactiveerd door de amygdala. Dit brengt een aantal reacties op gang : - bijnieren produceren ‘stresshormonen’, - verhoogde hartslag, ademhaling en bloeddruk, - zintuigen en spieren staan op scherp, - KLAAR VOOR DE ACTIE … Het is de snelle of HPA-route: van thalamus rechtstreeks naar amygdala. Onmiddellijk hierna analyseert de hersenschors (cortex) de binnenkomende informatie, beredeneert het gevaar en neemt een besluit. Want misschien moeten we niet eens bang zijn. Dit is de trage route : van thalamus via hersenschors naar amygdala.

ALS DE SNELLE ROUTE DE “MOTOR” IS DAN IS DE TRAGE ROUTE DE “REM”. In normale omstandigheden is er een evenwicht tussen beiden.

13


5.3.2 Mechanismen bij agressie Als reactie op voedsel, seks en drugs produceert ons brein dopamine. Wetenschappelijk onderzoek toonde aan dat ook bij een agressieve gebeurtenis dopamine vrij komt. Ons brein ervaart agressie dus als een aangename prikkel. In die zin kan van een agressieve ervaring een belonende sensatie uitgaan, waardoor bepaalde individuen deze situaties blijven opzoeken. De vergelijking met verslaving en gewenning is hier vlug gemaakt.

Genotscentrum

Doen we iets dat in evolutionaire context goed is [eten, geborgenheid, drinken, vrijen] dan moeten we hiervoor beloond worden… (dan zullen we dit nog doen) VTA-neuronen vuren naar de amygdala en de nucleus accumbens. Deze sturen signalen naar de PFC en de hippocampus. In de PFC wordt overwogen hoe op een prikkel (de prikkel om te eten, te drinken, te vrijen…) kan gereageerd worden. Impulsief gedrag op prikkels wordt daar afgeremd. In de hippocampus wordt de prikkel in het geheugen opgeslagen. Bij deze neurale overdracht wordt gebruik gemaakt van de neurotransmitter dopamine. Dopamine is de neurotransmitter die de stimulerende signalen doorgeeft en voor een gelukzalig gevoel zorgt. De kennis van deze circuits is doorgedrongen in de militaire wereld. Soldaten worden via conditioneringstechnieken getraind om op een efficiënte wijze denkpatronen te onderdrukken. Dat dit onderdrukken niet kan blijven duren weet men aan de hand van posttraumatische stressfactoren zoals verlammingen aan de vingers die de trekker van een geweer bedienen.

14


5.4

Factoren die bijdragen tot het ontstaan van destructieve gedragsvormen

Voor een psycholoog is het niet zo moeilijk om zich in te leven in de slachtoffers. Maar als men wil begrijpen wat er echt fout liep, moet men zich ook kunnen inleven in de daders. Want de daders worden door verschillende factoren beïnvloed.

5.4.1 Destructieve gehoorzaamheid Een leider heeft een grote invloed op de daders, hij hitst ze op en maakt misbruik van zijn autoritair gezag. Stanley Milgram onderzocht de impact die een gezaghebbende heeft op zijn ‘mindere’. In zijn experiment liet hij de proefpersoon vragen stellen aan een zogenaamde tweede proefpersoon (in werkelijkheid echter een acteur), in een andere ruimte. Bij een verkeerd antwoord moest een stroomschok van oplopende sterkte worden toegediend, zogenaamd om onderzoek te doen naar ‘leren’ onder druk. Het onderzoek ging in werkelijkheid over de invloed van autoriteit, en of de autoriteit van een onderzoeker iemand er toe kon aanzetten om zijn morele grenzen te overschrijden. Psychiaters voorspelden dat 1 op 1000 (0,1%) van de deelnemers zouden doorgaan tot een dodelijk niveau van stroomsterkte. Psychologen voorspelden 1 op 100 (1%). De conclusie was schokkend: zo'n 80 procent van de proefpersonen ging door tot een dodelijk niveau van stroomsterkte. Milgrams uitspraak dat wanneer men in het Amerika van vandaag een naziconcentratiekamp zou opzetten, men geen enkele moeite zou hebben om dit te bemannen Onder druk van het autoritaire gezag zal iemand zijn geweten deels ‘uitschakelen’ , met vervaging van normen en waarden als gevolg. Hierdoor zal deze persoon sneller tot 15

Ons brein, een bron van mooi en minder mooi... destructief gedrag in staat zijn, ook al is hetgeen wat hij moet doen in tweestrijd met zijn moreel instinct. Wanneer deze mensen zich moeten verantwoorden voor hun daden, wijzen ze met scherpe vinger naar hun overste “ik kreeg het bevel van hogerhand” of ze schuiven de schuld naar het wapen.

5.4.2 Conformiteitdruk De groepssfeer heeft ook een grote invloed op hoe de dader zijn misdaad verricht. Omdat iedereen het doet, is de drempel om tot destructief gedrag over te gaan lager.

5.4.3 Emotionele afstand van de slachtoffers Dit heeft ook een zekere invloed op de daders, maar door de slachtoffers als minderwaardig te beschouwen wordt de afstand groter. Zo werden de Joden vergeleken met ratten, terwijl de tutsi’s met kakkerlakken vergeleken werden. Door slachtoffers te vergelijken met ratten en ongedierte creëert men ‘dehumanisatie’, waardoor het gemakkelijker is om iemand te doden. Ook zal men de omgeving proberen bang te maken voor de slachtoffers. In het filmfragment van ‘De Eeuwige Jood’ worden de Joden vergeleken met ratten. Zo ontnam men hun menselijke aspecten. De joden waren duidelijk herkenbaar in hun authentieke kledij maar wanneer ze zich kleedden zoals ‘wij’ waren ze niet meer te herkennen. In deze camouflage zouden ze onze maatschappij overnemen. De Duitsers waren bang, en verplichtten alle Joden om een ‘Jodenster’ te dragen. Dit is stigmatisatie. Later werden de joden in getto’s verzameld om ze vanaf daar naar vernietigingskampen te brengen.

5.4.4 De omgeving Iedereen beïnvloedt elkaar. Indien de omgeving apatisch blijft zullen destructieve gedragsvormen vlugger tot stand komen.

5.4.5 Daders Door onderzoek kwam men tot de conclusie dat het uiterlijk van ‘de misdadiger’ zijn crimineel gedrag niet verraadt. Wel zijn de meeste ambitieus en perfectionistisch maar dat zijn vele andere mensen ook, Adolf Eichman was hiervan een prototype. Gedragswetenschappers plozen het verleden van misdadigers volledig uit en kwamen tot de verrassende conclusie dat de meesten een normaal tot zeer normaal verleden hadden. Wanneer daders veroordeeld worden proberen ze zich te verdedigen door de verantwoordelijkheid bij anderen te leggen. Zo verschoof de oorlogsmisdadiger Eichman de verantwoordelijkheid naar de uitvoerders. Terwijl de uitvoerders naar hun bevelgever wezen: “het was een bevel van hogerhand”. Daders proberen zich te verdedigen met het argument ‘tu Quoque’. Zo verwezen Duitsers naar Hiroshima en Nagasaki. Ze vonden dat de Amerikanen niet het recht hadden om hen terecht te wijzen omdat ze zich zelf schuldig gemaakt hadden aan oorlogsmisdaden. 16

Ons brein, een bron van mooi en minder mooi... Sommige daders reageren zeer onverschillig tegenover hun daden, ze verwijzen naar het wapen dat de moord gepleegd heeft en niet zijzelf. Anderzijds spreken ze over het genot dat ze hadden tijdens het moorden. Sommigen beweren zelfs dat moorden dezelfde gevoelens opwekt als het bedrijven van seks.

5.4.6 Kwaad is een gradueel proces Uit bovenstaande bespreking kan men besluiten dat veel mechanismen aan de grondslag liggen van ontstaan van kwaadaardig geweld. Het ontstaan ervan gebeurt onbewust en vele factoren spelen hierbij een rol. “Kwaad” is een geleidelijke evolutie. Het is een leerproces dat je best kan vergelijken met een duivelse transitie. Destructieve gedragsvormen komen steeds gradueel tot stand.

C.S. Lewis formuleerde het proces als volgt: “De zekerste weg naar de hel is de geleidelijke weg, de weg die zachtjes helt, goed begaanbaar, zonder scherpe bochten, zonder mijlpalen, zonder waarschuwingstekens."

17


Besluit Daisy: Ik voel mij na de uitwerking van dit project echt gemotiveerd om een wetenschappelijk beroep te gaan uitoefenen. Misschien kan ik wel mensenlevens redden door medicatie te ontwikkelen tegen hersenaandoeningen, een probleem dat toch 1/3 van de wereldbevolking treft. Ook Alzheimer is een ernstige ziekte, zonder kans op remming of genezing en kan hopelijk in de toekomst verholpen worden.

Kim: Door aan het project MOM4Y te werken heb ik bijgeleerd over de chemische werking van de hersenen. Ik realiseerde mij niet dat mensen zeer gemakkelijk luisteren naar mensen met gezag of met een hogere functie zoals getoond wordt in de film ‘The day after tomorrow’. Wat als ik een hoge functie zou hebben in de toekomst , zou iedereen dan ook naar mij luisteren?

Frederic: Elke mens heeft een eigen mening maar onder groepsdruk kan dit veranderen. Zou mijn mening ook veranderen onder groepsdruk? De vraag die me achteraf bezig hield was: hoe zou ik reageren mocht ik in die mensen hun plaats zijn?

Jolien: Het MOM4Y-project is een leerrijk project waarin we op een speelse en originele manier omgaan met een deel van het menselijk lichaam nl. de hersenen . We hebben er veel tijd en werk in gestoken maar het resultaat mag er zijn. De 2 sprekers waren echt heel goed en hebben ons enorm veel bijgeleerd.

18


Eline: Tijdens het werken aan de module ‘Het lerende brein’ heb ik veel bijgeleerd over medicatie die eventueel het leren zou kunnen bevorderen. Rilatine heeft geen geheimen meer voor mij. Ik weet nu dat tijdens de examenperiode het geen zin heeft om rilatine in te nemen want hierdoor ga ik echt niet slimmer worden. In tegendeel, wat meer slaap en goede voeding zullen me er tijdens de moeilijkere periodes wel doorheen helpen.

Jochem: Ik vond het een toffe ervaring die me zeker bij zal blijven. Het is een toffe manier om leerlingen echt aan te sporen voor wetenschap en de onbekende terreinen ervan . De voorstellingen van de professoren waren zeer interessant en toonden ons wat we later kunnen verwachten in het hoger onderwijs.

Phillipe: MOM4Y was een zeer leerrijke ervaring, we hebben op alle gebieden bijgeleerd. Het heeft ons bloed, zweet en tranen gekost maar we zijn trots op ons werk. Het hoogtepunt van ons project was ‘brainday’, een dag die ik nooit zal vergeten.

Sem: Ik vond de voordracht zeer leerrijk en interessant, vooral de voordracht van Prof. Boon. Het kostte wel veel moeite om de volle 4 uren op te letten maar de heren Boon en Busch brachten de voordracht zeer boeiend zodat iedereen er zijn aandacht kon bijhouden.

De coach: Een ongelooflijk boeiend project over een wetenschap die in een stroomversnelling geraakt is. We proberen in onze lessen te volgen… MOM4Y is er in geslaagd om de neurorevolutie in het middelbaar onderwijs op de kaart te zetten! Proficiat en dank hiervoor! En tot slot, een niet te onderschatten meerwaarde van het project: een leuk klasje evolueerde naar een superklasje !!! Bedankt MOM4Y !!! 19

Ons brein, een bron van mooi en minder mooi

Recommend Documents