shandi mitchell
De tragische lotgevallen van de familie Mikolajenko over de auteur Over Shandi Mitchell 2 Shandi Mitchell over schrijven 3 over het boek Het verhaal achter het verhaal 7 Lovende woorden 9 leesclub Leesclubvragen voor De tragische lotgevallen van de familie Mikolajenko 11
O
+
interview, leesclubvragen, extra’s & meer
AWB Orlando - O-katern familie Mikolajenko aangepast.indd 1
Zie ook: www.orlandouitgevers.nl 1
22-09-10 15:39
© Becky Parsons
OVER DE AUTEUR
Shandi Mitchell (1964) is een Canadese regisseur en scenarioschrijver die al diverse prijzen heeft gewonnen. Ze heeft haar jeugd doorgebracht op militaire bases op de prairies en woont tegenwoordig aan de oostkust van Canada, in Wellington in de provincie Nova Scotia. Haar debuutroman De tragische lotgevallen van de familie Mikolajenko, oorspronkelijk getiteld Under This Unbroken Sky, werd lovend ontvangen door de pers, genomineerd voor diverse literaire prijzen en bekroond met de Commonwealth Writers Prize.
2
AWB Orlando - O-katern familie Mikolajenko aangepast.indd 2
22-09-10 15:39
shandi mitchell over schrijven
Hoe lang heeft u erover gedaan te komen waar u nu bent als schrijver? Mijn hele leven. Het begon al met mijn moeder die me verhalen voorlas om me in dromenland te brengen. De juf van de kleuterschool van wie ik in het streepje licht dat onder het rolgordijn vandaan kwam mocht zitten lezen terwijl de andere kinderen een dutje deden. De leraren Engels die hun passie voor het geschreven woord wisten over te brengen en papieren sterren op mijn eerste, vreselijk slechte opstellen plakten. De boekhandelaren die de kinderboeken op de lage planken zetten. Mijn ouders die beseften dat ik niet verdwaald was en gewoon in de boekenafdeling naar me gingen zoeken. De mensen van de bibliotheek die me tot de allerlaatste minuut lieten blijven. En mijn docenten aan de universiteit die me lieten kennismaken met boeken van over de hele wereld. En daarna de filmwereld, waar ik het plezier van creëren leerde kennen, maar ook de pijn om verhalen die onverteld blijven. De schrijfworkshops waar ik gestimuleerd werd te spelen. Vrienden en collega’s die me aanmoedigden door te gaan. Echte banen die brood op de plank brachten, maar ervoor zorgden dat ik voortdurend naar meer tijd snakte. De subsidies waardoor ik die tijd kreeg. Schrijvers, filmmakers, dichters, beeldhouwers en schilders die me hun stem gaven. Degenen die nee zeiden. En degenen die ja zeiden. De keren dat ik het opgaf. De keren dat ik opnieuw begon. Het leven dat ik leidde. De mensen die ik heb leren kennen. Uitgewisselde verhalen, vertelde geheimen, bewaarde geheimen… Dat alles heeft me hier gebracht. Houdt u er bepaalde rituelen op na bij het schrijven? Wat staat er bijvoorbeeld op uw bureau wanneer u aan het schrijven bent? Zodra ik als een maniak aan het schoonmaken sla, weet ik dat ik me weer aan het voorbereiden ben om te gaan schrijven. Ik heb een drin3
AWB Orlando - O-katern familie Mikolajenko aangepast.indd 3
22-09-10 15:39
gende behoefte om alles op orde te hebben, aangezien ik op het punt sta om de wanorde in mijn hoofd te betreden. Zodra ik de wereld van de verbeelding ben binnengegaan, wil ik niet over de echte wereld nadenken. En zodra ik mijn schrijfwereld verlaat, wil ik terugkeren naar een echte wereld die troostend op me ligt te wachten. Voor mijn man is het heel vervelend dat ik die symptomen van schrijfdrang altijd pas herken als ik de kamer begin te schilderen, alle kasten ga herinrichten, de schilderijen allemaal op een andere plek hang of het meubilair begin te verplaatsen om het vervolgens weer op zijn oude plek te zetten. Ik heb er kennelijk behoefte aan om mijn echte wereld groter te maken. Ik wil de muren een paar meter verder naar achteren hebben. Alles komt op me af. Andere symptomen die aan schrijven voorafgaan zijn chagrijnigheid, geen zin hebben om te praten, algehele onrust, en een verhoogd vermogen om te horen zonder te luisteren. Als ik eenmaal een verhaal ben binnengegaan, kan wat mij betreft het huis instorten. De was stapelt zich op, het aanrecht verdwijnt langzaam onder de vieze borden, rekeningen blijven onbetaald liggen, eten wordt een opgave, en de hond moet me eraan helpen herinneren dat ze moet plassen en dat een wandelingetje ook wel weer eens leuk zou zijn. Maar zodra ik het ritme te pakken heb, kan ik mijn tijd goed verdelen tussen werken en leven. Dan laat ik mijn schrijfwerk met een gerust hart op mijn bureau liggen, omdat ik weet dat het er nog ligt als ik terugkom. Dan kan ik in de echte wereld functioneren. Niemand ziet de personages die me vergezellen. Dat kan ik maanden, jaren volhouden. Ik ben aan het schrijven – alles komt helemaal op zijn pootjes terecht. Dan hoeft mijn man slechts naar mijn dagelijkse samenvattingen te luisteren: moet je horen wat er vandaag weer is gebeurd. Maar als ik verdwaald raak, het juiste woord niet kan vinden, dan moet ik heen en weer lopen, piekeren, uit ramen staren. En dan verlies ik zelfs het vermogen om te horen. Dat is ook een periode waarin ik maar beter niet achter het stuur kan gaan zitten. Ik mis afslagen, ik kom aan de andere kant van de stad terecht, ik moet naar de weg vragen… Maar ik kom vaak wel terug met de volgende zin, het volgende beeld, de ontbrekende maatslag. Daarna komt die laatste doorstoot naar het einde, dan ga ik volledig op in mijn werk. Tijd verliest zijn betekenis. Ik geef mijn leven voor dat van hen. In die fase krijg ik het gevoel dat het afgelopen 4
AWB Orlando - O-katern familie Mikolajenko aangepast.indd 4
22-09-10 15:39
moet zijn, terwijl alles in me erom schreeuwt om niet los te laten. Op dat moment kan het verhaal een eigen leven gaan leiden. Ik zet alles op alles om er vat op te houden, de teugels aan te halen voordat we de afgrond bereiken… En dan ben ik klaar. Dan volgen de tranen. Een paar maanden lang ben ik aan het treuren, ik krijg een onbevredigbare behoefte contact te leggen met iedereen die ik ken, fikse hoeveelheden wijn te drinken, uitgebreid te dineren, naar plekken te reizen waar ik nog nooit ben geweest, boeken te lezen, films te kijken… Tot ik weer in de gaten krijg dat de veranda moet worden gebeitst, dat het plafond moet worden geschilderd, dat het tijd wordt om een nieuwe boekenkast te timmeren, en wanneer is de hond ook alweer voor het laatst geborsteld en waarom kan die muur niet een stuk worden verplaatst… Welk boek heeft uw leven of uw carrière als schrijfster het meest beïnvloed, en waarom? Toen ik een jaar of veertien was, las ik De druiven der gramschap van John Steinbeck. Ik was diep geraakt door het zware bestaan van de familie Joad. Het was een verhaal over sociaal onrecht, verlies, familie, opoffering en medeleven. Ik wilde niets liever dan deze literaire ontdekking met anderen delen en dus gaf ik het boek aan mijn ouders, omdat ik vond dat zij het ook moesten lezen. Mijn vader bekeek de laatste paar bladzijden. Toen gaf hij het boek aan mijn moeder. Wat Roos van Sharon aan het eind van het boek doet, vonden ze buitengewoon weerzinwekkend en ze maakten zich zorgen over het effect van zulk expliciet materiaal op de ontvankelijke jonge geest van hun dochter. En dus werd het boek ongeschikt geacht en uit huis verbannen. Dit was mijn eerste kennismaking met controverse en censuur. Ik smeekte ze om het boek toch te lezen. Het einde van het boek was immers een soort verlossing en geen pornografie. Ik was een rechtschapen, diep verontwaardigde tiener en mijn ouders zagen het helemaal verkeerd. Dit was namelijk een schitterend, waarheidsgetrouw geschreven boek. Maar ze gaven me geen gelijk. Van De druiven der gramschap leerde ik dat woorden verboden kennis kunnen bevatten; dat mijn ouders feilbaar waren; dat je niet naar het einde van een boek hoort door te bladeren om even de afloop te lezen; 5
AWB Orlando - O-katern familie Mikolajenko aangepast.indd 5
22-09-10 15:39
dat ik altijd zelf degene moet zijn die de inhoud van een boek beoordeelt. Hun bemoeienis zette me er alleen maar toe aan om andere verboden boeken op te sporen, zoals Lady Chatterley’s minnaar, Heer der vliegen, De blikken trommel, Slachthuis vijf, Ulysses, Spaar de spotvogels, De roep van de wildernis, Van muizen en mensen… Allemaal boeken die ik veel te jong heb gelezen, op plekken waar ik niet werd betrapt. (uit: BarnesandNoble.com)
6
AWB Orlando - O-katern familie Mikolajenko aangepast.indd 6
22-09-10 15:39
OVER HET BOEK het verhaal achter het verhaal
Toen ik achttien werd, kreeg ik van mijn vader een in een fluwelen zak verpakte fles whisky die hij gekocht had op de dag dat ik werd geboren. Hij zei: ‘Ik moet je een geheim vertellen.’ Ik kreeg te horen dat mijn grootvader niet aan de griep was overleden. Maar toen ik de feiten uit het verhaal van mijn vader probeerde te checken, bleken zijn herinneringen uit zijn jeugd niet te kloppen met de persoonlijke herinneringen van anderen en de feitelijke geschiedenis. Bijna had ik de zoektocht daarna opgegeven. Totdat ik een krantenartikel vond. In eerste instantie was ik dolenthousiast, ik had tenslotte de waarheid ontdekt. Maar vervolgens was ik er kapot van. Ik had een tragisch familiegeheim blootgelegd dat uit schaamte was weggestopt en door de tijd was uitgewist. Ik vroeg me af hoe het mogelijk was dat een man in de Eerste Wereldoorlog een krijgsgevangenkamp kon overleven en daarna Lenin en de oversteek over de Atlantische Oceaan op het tussendek van een schip, om uiteindelijk in Canada, het land van zijn dromen, kapot te gaan. De dood van mijn grootvader werd uiteindelijk de katalysator voor een fictief verhaal over twee gezinnen die verzwolgen worden door het land dat ze zo graag willen bezitten. Ik deed er een jaar over om het manuscript op papier te zetten. Soms werkte ik op een dag wel tien uur achtereen, met vingers die er nauwelijks in slaagden de woorden te vangen. Vertel ons verhaal, fluisterden ze. Ik droomde over de woorden en ik werd ermee wakker. Ze liepen met me mee door regen en sneeuw, over graanakkers en onder sterrenhemels. Luister naar ons, proef, ruik, voel ons, kwetterden ze in mijn hoofd. En toen ik honderdvijftig bladzijden op papier had gezet, gaf ik toe dat het een roman was. Ik plaatste het verhaal in een realistische setting die verankerd was in historische feiten. Het idee dat gewone papieren artefacten het enige 7
AWB Orlando - O-katern familie Mikolajenko aangepast.indd 7
22-09-10 15:39
bewijs waren dat sommige mensen hadden bestaan, sprak me wel aan. Ik verwerkte er recepten in, krantenartikelen, ontvangstbewijzen en brieven, om de fictieve wereld authenticiteit te verlenen. Beelden zijn voor mij als filmmaker altijd een belangrijke bron van inspiratie geweest. En ook tijdens het schrijven verzamelde ik foto’s: Ploegen, Stofstorm 1936, Man met paard, Immigrantengezin 1, Immigrantengezin 2, Stenen verplaatsen, Drie wenende vrouwen, en een verzameling affiches met daarop de kreet: gratis boerderijen voor de massa. Als ik er behoefte aan had me bepaalde details te herinneren, ging ik terug naar de prairie om daar op de onmetelijke velden te staan. Dan ademde ik de hemel in. Ik trok op met koeien en paarden. Liep blootsvoets door het stof. Sloeg de geur in mijn geheugen op. Probeerde me het licht en de kleur in te prenten. Luisterde of ik de prairiewolven kon horen. Leerde de namen van wilde planten en grassen. Wreef de toppen van korenhalmen tussen mijn handpalmen en blies het kaf weg. Ik ging naar een begraafplaats en las de teksten op de grafstenen van mensen die aan de griep waren overleden. Ik vond een graanschuur terug die mijn grootvader had gebouwd en die er nog steeds staat. Met op de balken de sporen van de bijl. Onder het schrijven begon ik te beseffen dat het een verhaal was over het leven in al zijn pracht en wreedheid. Over de morele scheidslijnen die ons verdelen en verbinden. Over wat in de herinnering voortleeft en wat wordt vergeten. En over de smalle scheidslijn tussen degenen die kapotgaan en degenen die het redden. Het is een fictief verhaal, de figuren en gebeurtenissen zijn allemaal verzonnen, en toch zijn er hoofdstukken, zoals die over het voeren van muizen aan de katten, waarvan mijn vader zei toen hij ze gelezen had: ‘Zo ging het precies. Dat kan ik me herinneren.’ Terwijl dat tafereel ontleend was aan mijn eigen jeugd. Nadat ik eens uit eigen werk had voorgelezen, kwam er iemand enthousiast op me af stappen. ‘Het is allemaal echt, hè?’ zei hij. Even stond ik na te denken hoe ik hierop moest reageren. Toen maakte hij zijn zin af: ‘Het is precies zoals het had kunnen gaan.’ Toen besefte ik dat werkelijkheid en fictie inwisselbaar zijn, zolang ze maar waarheidsgetrouw zijn.
8
AWB Orlando - O-katern familie Mikolajenko aangepast.indd 8
22-09-10 15:39
lovende woorden
‘Deze verbijsterende roman De tragische lotgevallen van de familie Mikolajenko van Shandi Mitchell is krachtig, tragisch en buitengewoon meeslepend.’ – The Times ‘Dit indrukwekkende debuut van Shandi Mitchell lijkt misschien geen typische roman voor op het strand, maar wie op zoek is naar een portie literair vakantie-escapisme zal dit verhaal beslist in één adem tot de laatste bladzijde uitlezen.’ – metro ‘Mitchells aangrijpende verhaal is een onvergetelijk literair eerbetoon aan immigranten en hun harde strijd om het bestaan. Dankzij de lyrische stijl, het boeiende historische materiaal en de wijze waarop vooroordelen in dit boek worden beschreven is dit een aangewezen boek voor boekenclubs.’ – Booklist (sterrecensie) ‘Buitengewoon meeslepend, schitterend getoonzet, en vrij van elk spoortje sentimentaliteit. Briljant.’ – marie claire ‘In deze ambitieuze roman wordt het harde bestaan van een kolonistengezin invoelbaar gemaakt met vele kleine details. Het is een scherp portret van het bestaan in een meedogenloos klimaat.’ – Publishers Weekly ‘Gelauwerd Canadees filmmaker Shandi Mitchell heeft een ontroerend verhaal geschreven over het zware immigrantenbestaan, waarbij ze haar eigen familiegeschiedenis als uitgangspunt heeft genomen voor haar debuutroman. Zeer aan te raden voor liefhebbers van eersteklas historische fictie vol spanning, onvergetelijke figuren en een dramatische setting.’ – Library Journal 9
AWB Orlando - O-katern familie Mikolajenko aangepast.indd 9
22-09-10 15:39
‘De prachtig geportretteerde personages, de volmaakte beschrijvingen van een genadeloos landschap en de complexe plot maken dit boek tot een aangrijpende, adembenemende roman. Zeer de moeite waard.’ – She Magazine ‘Shandi Mitchells proza treft je als een onweersbui op de prairie. Bladzijde na bladzijde wordt de spanning op indrukwekkende wijze opgebouwd. Een roman waar wat mij betreft geen einde aan had mogen komen.’ – Joseph Boyden, schrijver van Door het zwarte sparrenwoud ‘Een prachtig verhaal over twee gezinnen die niets bezitten en toch kans zien elkaar alles te ontnemen.’ – Easy Living ‘Een schitterende roman… een ijzersterk debuut dat de lezer van begin tot eind in zijn greep houdt.’ – Steven Galloway, schrijver van de internationale bestseller De cellist van Sarajevo
10
AWB Orlando - O-katern familie Mikolajenko aangepast.indd 10
22-09-10 15:39
LEESCLUB leesclubvragen voor de tragische lotgevallen van de familie mikolajenko
1. Wat
betekent Under This Unbroken Sky, de originele titel? Welke titel zou jij het boek hebben gegeven? Vergelijk andere mogelijke titels. 2. Op wat voor manier is de bladzijde met de inleidende tekst voorafgaand aan het eerste deel, ‘Voorjaar 1938’, een voorafschaduwing van de gebeurtenissen die daarna volgen? 3. De roman begint met de beschrijving van een foto. Bespreek op wat voor manier foto’s verhalen kunnen vertellen over ons leven. Kan een foto de waarheid onthullen? 4. De roman bestaat uit vier grote delen, voor elk seizoen een. Heb je een idee waarom de schrijfster het verhaal op die manier heeft ingedeeld? Wat voor invloed heeft elk seizoen op de twee gezinnen en op de gebeurtenissen die zich voordoen? 5. Wat betekent land voor Teodor? Voor zijn vrouw Maria? Voor zijn zuster Anna? Voor zijn zwager Stefan? 6. Wat is de betekenis van de dieren in dit verhaal? Bespreek de relatie tussen de prairiewolven en Anna, de konijnen en Myron, en tussen de kippen (met name Geluk) en Lesija. Waarom heeft ze de naam Geluk gekozen, denk je? 7. Welke factoren speelden een rol bij het besluit van deze gezinnen om uit hun moederland te emigreren? Hoe zag hun leven er voor hun emigratie uit, en daarna? Hadden ze er uiteindelijk profijt van dat ze waren geëmigreerd? Hoe zullen hun ervaringen zich verhouden tot die van hedendaagse emigranten? 8. Zet Teodor en Stefan tegen elkaar af. Wat zijn ze ieder voor soort man? Wat betekenen ze voor hun gezin? En Maria en Anna? Hoe verhouden zij zich tot elkaar? 9. Denk aan de kinderen. Wie van hen lijken op hun ouders? Waar11
AWB Orlando - O-katern familie Mikolajenko aangepast.indd 11
22-09-10 15:39
om? Omdat de gezinnen arm zijn, hebben de kinderen geen speelgoed. Waar vermaken ze zich dan mee? Ben je het ermee eens dat ze weliswaar armoede lijden, maar dat ze in bepaalde opzichten toch rijk zijn? Leg nader uit. 10. Welke rol speelt karakter in de gebeurtenissen zoals die zich voordoen? In welke opzichten zijn de volwassenen en de kinderen zwak? In welke opzichten zijn ze sterk? Zijn ze trots of schamen ze zich? Neem de rol aan van een van de figuren – een van de kinderen of een van de volwassenen – en beschrijf het bestaan vanuit zijn of haar gezichtspunt. 11. Tot op welke hoogte speelden Teodor, Maria, Anna en Stefan zelf een rol in hun tragedie? In hoeverre hebben we naar jouw mening ons leven niet onder controle en ligt die controle in handen van andere mensen, God, het heelal, de natuur of zelfs de economie? Kun je parallellen trekken met de problemen waar onze hedendaagse samenleving voor staat? 12. De roman speelt zich af op de Canadese prairies. Zou hun leven anders geweest zijn als ze zich in de Verenigde Staten hadden gevestigd, en op wat voor manier dan? Analyseer de houding van autochtone burgers – bijvoorbeeld de politie en de winkelier – toen en nu. 13. Hoe zit het met je eigen achtergrond? Beschrijf je eventuele eigen ervaringen als immigrant of kind van immigranten. 14. Tegen het einde van het boek, wanneer de politie het huis doorzoekt op zoek naar Teodors illegale waar, beschrijven de agenten hun indruk van het gezin en het huis. Vergelijk hun mening met het beeld dat je zelf had van de hut en het gezin Mikolajenko. 15. Welke rol speelt godsdienst in het leven van de immigranten? Hoe zit het met Teodor? Waarom is hij van zijn geloof gevallen? En voor als je het boek al uit hebt: op wat voor manier beïnvloedt zijn geloofsafval aan het einde zijn daden? 16. Wat zijn jouw ideeën over de oorsprong van deze roman en wat denk je dat het verhaal voor de schrijfster betekent? (© HarperCollinsPublishers)
12
AWB Orlando - O-katern familie Mikolajenko aangepast.indd 12
22-09-10 15:39
