NV Jaarrekening Fortis N.V

Jaarrekeningen 2002

Jaarrekening Fortis Verslag Raad van Bestuur Fortis SA/NV en Fortis N.V. Jaarrekening Fortis SA/NV Jaarrekening Fortis N.V.

Inhoud Jaarrekening Fortis Accountantsverklaring

7

Geconsolideerde balans

8

Geconsolideerde winsten verliesrekening

9

Geconsolideerd overzicht van “Comprehensive income”

10

Geconsolideerd kasstroomoverzicht

11

Toelichting

13

1

Geconsolideerde vermogensvergelijking

13

2

Segmentinformatie

14

3

Algemeen, inclusief verslaggevings- en consolidatiegrondslagen

24

4

Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling

26

5

Wijzigingen in de samenstelling van Fortis

34

6

Reële waarde van financiële instrumenten

37

7

Aandeel van derden in groepsvermogen

38

8

Eigen vermogen

40

9

Transacties buiten de balans

44

10

Risicobeheer

47

11

Beleggingen en vermogen onder beheer

53

12

Pensioenregelingen

55

13

Personeelsoptie- en aandelenplannen

57

14

Winstbelasting

59

15

Winst per aandeel

61

16

Niet-operationele elementen

62

17

Invloed van valutakoersverschillen

62

18

Beloning van de bestuurders en de leden van het Executive Committee

62

19

Dividend

67

20

Regelgeving en solvabiliteit

67

Balans verzekeringsbedrijf

70

Winst- en verliesrekening verzekeringsbedrijf

71

Toelichting balans en winsten verliesrekening verzekeringsbedrijf

75

Balans bankbedrijf

100

Winst- en verliesrekening bankbedrijf

101

Toelichting balans en winsten verliesrekening bankbedrijf

102

Balans algemeen

128

Winst- en verliesrekening algemeen

129

Toelichting balans en winsten verliesrekening algemeen

130

Gebeurtenissen na balansdatum

133

2

Verslag van de Raad van Bestuur Raad van Bestuur, Commissaris en Accountant

136

Verslag van de Raad van Bestuur van Fortis SA/NV en Fortis N.V.

137

Jaarrekening Fortis SA/ NV Algemene informatie

145

1. Balans voor winstdeling

146

2. Resultatenrekening

148

3. Toelichting

150

Verslag van de commissaris over het boekjaar afgesloten op 31 december 2002 gericht tot de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van de vennootschap Fortis SA/NV

163

Jaarrekening Fortis N.V. Balans

166

Winst- en verliesrekening

167

Toelichting op de balans en winsten verliesrekening

168

Overige gegevens

173

Stichting Continuïteit Fortis

175

Waarschuwing ten aanzien van mededelingen met betrekking tot de toekomst

176

Plaatsen waar de documenten door het publiek kunnen worden geraadpleegd

176

Informatieverstrekking aan aandeelhouders en beleggers

176

Nominatieve inschrijving en deponering van aandelen aan toonder

177

Informatie en Communicatie

177

3

4

Jaarrekening 2002 Fortis

5


Alle bedragen in de cijferopstellingen van deze jaarrekening luiden in miljoenen euro’s tenzij anders vermeld.

6


Accountantsverklaring Opdracht Wij hebben de in dit verslag opgenomen jaarrekening 2002 van Fortis gecontroleerd. De jaarrekening is opgesteld onder verantwoordelijkheid van de leiding van Fortis. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake de jaarrekening te verstrekken.

Werkzaamheden Onze controle is verricht overeenkomstig in Nederland en België algemeen aanvaarde richtlijnen met betrekking tot controle-opdrachten. Volgens deze richtlijnen dient onze controle zodanig te worden gepland en uitgevoerd dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen onjuistheden van materieel belang bevat. Een controle omvat onder meer een onderzoek door middel van deelwaarnemingen van informatie ter onderbouwing van de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. Tevens omvat een controle een beoordeling van de grondslagen voor financiële verslaggeving die bij het opmaken van de jaarrekening zijn toegepast en van belangrijke schattingen die de leiding van het bedrijf daarbij heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat onze controle een deugdelijke grondslag vormt voor ons oordeel.

Oordeel Wij zijn van oordeel dat de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Fortis per 31 december 2002 en van het resultaat over 2002, in overeenstemming met de in België toepasselijke wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften zoals beschreven in de toelichting.

Utrecht, 12 maart 2003

Brussel, 12 maart 2003

KPMG Accountants N.V.

PricewaterhouseCoopers Bedrijfsrevisoren B.C.V.B.A. vertegenwoordigd door Ph. Barbier en D. Van Woensel

7


Geconsolideerde balans (voor winstbestemming) Noot

31- 12- 2002

31-12-2001

31-12-2000

Activa Kasmiddelen Handelsportefeuille effecten Beleggingen

11

Leningen aan kredietinstellingen Leningen aan klanten Aandeel herverzekeraars in technische voorzieningen Overlopende acquisitiekosten

4.484,8

5.094,2

6.110,3

14.518,2

19.447,0

13.362,9

140.098,7

147.676,3

134.203,0

83.859,0

63.761,9

62.382,8

172.144,1

176.833,9

162.093,4

6.131,6

6.890,8

4.943,6

2.810,1

2.963,6

3.297,7

Overlopende activa

27.856,7

19.844,9

17.037,9

Beleggingen voor rekening en risico van polishouders

18.390,6

23.567,4

22.012,7

Overige activa

15.471,6

16.889,9

12.638,4

Totaal activa

485.765,4

482.969,9

438.082,7

96.548,4

96.337,3

94.174,3

Passiva Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan klanten

177.635,3

179.687,2

145.752,0

Schuldbewijzen

49.963,7

50.895,9

43.760,8

Technische voorzieningen

61.735,9

59.533,4

56.130,2

18.563,5

23.084,9

21.690,1

Overlopende passiva

26.614,6

19.772,6

15.824,0

Overige passiva

27.157,6

23.998,3

31.865,0

Converteerbare obligatieleningen

1.256,2

1.257,3

1.257,3

Achtergestelde converteerbare obligatielening

1.250,0

Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders

Achtergestelde schulden

Fonds voor algemene bankrisico' s


7

9.723,5

10.209,1

8.230,3

470.448,7

464.776,0

418.684,0

2.215,0

2.216,7

2.042,9

2.230,8

2.132,7

2.159,0

6.279,9

6.084,9

428,4

11.916,3

11.043,5

16.598,6

-

549,2

2.794,0

- 17.024,6

- 16.606,8

- 15.833,8

9.167,7

10.175,5

8.442,0

Eigen vermogen: - Kapitaal - Agioreserve - Herwaarderingsreserve - Goodwill - Overige reserves - Nettowinst boekjaar Totaal eigen vermogen

Groepsvermogen Totaal passiva

8

1, 8

531,6

2.598,2

2.767,6

10.870,9

13.844,5

15.196,8

13.101,7

15.977,2

17.355,8

485.765,4

482.969,9

438.082,7

Geconsolideerde winsten verliesrekening Noot

2002

2001

2000

Verzekeringspremies

18.494,7

18.162,3

15.783,7

Rentebaten

26.352,6

23.764,8

25.713,1 2.163,6

Baten:

Commissies Resultaat uit financiële transacties Overige baten Totale baten

Rentelasten Totale baten na aftrek van rentelasten

Verzekeringstechnische lasten Waardecorrecties Nettobaten

Bedrijfskosten Operationeel resultaat vóór belastingen

Belastingen

14

Operationele groepswinst

Aandeel van derden

1.857,8

1.978,4

- 3.331,9

- 1.306,8

489,6

2.740,5

2.659,7

2.917,5

46.113,7

45.258,4

47.067,5

- 19.477,4

- 16.914,3

- 19.402,9

26.636,3

28.344,1

27.664,6

- 12.896,1

- 13.440,2

- 13.463,3

- 790,9

- 625,8

- 619,5

12.949,3

14.278,1

13.581,8

- 10.403,6

- 10.784,7

- 9.964,5

2.545,7

3.493,4

3.617,3

- 910,2

- 1.048,9

- 1.044,4

1.635,5

2.444,5

2.572,9

173,9

177,1

217,7

1.461,6

2.267,4

2.355,2

430,1

2.267,4

2.355,2

111,0

433,9

248,6

72,4

108,2

111,4

- 111,0

- 342,3

Netto operationeel resultaat vóór ongerealiseerde waardeverminderingen

Ongerealiseerde waardeverminderingen op beleggingsportefeuille in aandelen

- 1.031,5

Netto operationeel resultaat na ongerealiseerde waardeverminderingen

Niet operationele elementen na belastingen: Resultaat uit financiële transacties Overige baten Waardecorrecties

157,5

Bedrijfskosten Belastingen

14

29,1

131,0

- 105,1

Totaal niet operationele elementen na belastingen

16

101,5

330,8

412,4

531,6

2.598,2

2.767,6

0,33

1,75

1,94

0,41

2,01

2,28

1.294.417

1.293.282

1.214.964

Netto operationeel resultaat

0,33

1,73

1,90

Nettowinst

0,41

1,98

2,23

1.294.530

1.334.374

1.259.183

Nettowinst

Kerncijfers per aandeel (in EUR): Netto operationeel resultaat Nettowinst Gewogen gemiddeld aantal aandelen (in duizenden)

15

Kerncijfers per aandeel (in EUR) na volledige conversie:

Gewogen gemiddeld aantal aandelen (in duizenden)

9

Geconsolideerd



Geconsolideerd overzicht van “Comprehensive income”

Nettowinst

Herwaardering van beleggingen

2002

2001

2000

531,6

2.598,2

2.767,6

- 1.787,6

- 1.757,4

- 468,3

Terugboeking van herwaarderingen bij verkoop van beleggingen

335,4

- 734,2

- 662,6

- 81,0

214,8

65,3

- 1.533,2

- 2.276,8

- 1.065,6

Goodwill

- 417,8

- 773,0

- 2.798,8

Valutakoersverschillen

- 300,7

94,7

109,0

Overige vermogensmutaties

- 154,0

Belastingen Totaal inzake herwaardering na belastingen

Other comprehensive income

- 2.405,7

- 2.955,1

- 3.755,4

Totaal "Comprehensive income"

- 1.874,1

- 356,9

- 987,8

Het overzicht “Comprehensive income” toont de wijzigingen in het eigen vermogen gedurende het jaar, met uitzondering van wijzigingen door uitgifte van aandelen en uitkeringen aan aandeelhouders. In de mutatie herwaardering van beleggingen is de ongerealiseerde waardevermindering in 2002 door het onder de kostprijs dalen van de waarde van de aandelenportefeuille niet inbegrepen. Deze waardevermindering is verwerkt in de winsten verliesrekening als ongerealiseerde waardevermindering op beleggingsportefeuille in aandelen. In verband met een daling in 2002 van de waarde van de pensioenbeleggingen ten opzichte van de opgebouwde pensioenrechten van Fortis-werknemers is in de overige vermogensmutaties EUR 138 miljoen, na belastingen, begrepen.

10

Geconsolideerd kasstroomoverzicht 2002

2001

2000

531,6

2.598,2

2.767,6

- Aandeel van derden

173,9

177,2

217,7

- Waardecorrecties vorderingen

672,1

625,8

461,9

- Waardecorrecties terreinen en gebouwen

118,8

9,4

- 20,7 1.771,4

Kasstromen uit operationele activiteiten: Nettowinst Correcties om nettowinst te laten aansluiten op de nettokasstroom uit bedrijfsactiviteiten:

- Afschrijvingen en waardestijgingen

772,7

711,2

1.585,1

- 473,4

- 206,8

549,5

- 558,6

- 1.150,3

- Gerealiseerd resultaat bij verkoop terreinen en gebouwen

- 114,2

- 51,6

- 73,2

- Waardeverminderingen op beleggingsportefeuille in aandelen

1.148,9

- Valutaresultaat op obligaties en andere vastrentende waarden - Gerealiseerd resultaat bij verkoop beleggingen in effecten

- Ongerealiseerde resultaten op handelsportefeuille effecten - Overige

26,3

- 54,0

- 219,5

128,8

68,0

- 43,3

4.902,5

- 6.030,2

- 3.244,7

Nettowijziging in het werkkapitaal, excl. effect van acquisities: - Handelsportefeuille effecten - Overlopende acquisitiekosten

256,6

89,2

- 1.595,8

- 8.064,8

- 2.899,0

- 4.686,9

- 295,3

- 2.922,4

- 4.030,0

628,7

- 5.854,1

- 3.741,1

- Technische voorzieningen

4.559,5

6.052,7

4.653,2

- Overlopende passiva

7.038,5

3.327,9

3.416,6

972,0

1.313,6

2.022,8

- Overlopende activa - Beleggingen voor rekening en risico van polishouders - Overige activa

- Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders - Overige passiva

2.819,5

- 6.684,8

10.899,2

18.410,7

- 10.554,9

7.198,1

- 68.428,1

- 79.973,1

- 62.586,2

69.965,6

63.709,3

62.028,2

- 20.182,2

- 911,7

19.915,6

Nettotoename leningen aan klanten

3.408,0

- 16.728,8

- 12.972,2

Aankoop/verkoop bedrijven na aftrek verkregen kasmiddelen

- 632,5

78,6

- 365,6

Netto kasstroom uit operationele activiteiten

Kasstroom uit investeringsactiviteiten: Aankoop van effecten voor beleggingsdoeleinden Opbrengst uit verkopen/aflossing van beleggingen in effecten Nettotoename leningen aan kredietinstellingen

Netto-aankopen van materiële vaste activa en immateriële activa Netto kasmiddelen aangewend voor investeringsactiviteiten

- 336,4

- 354,4

- 408,5

- 16.205,6

- 34.180,1

5.611,3

11

Geconsolideerd



2002

2001

2000

Kasstroom uit financieringsactiviteiten: Mutatie in schulden aan kredietinstellingen

212,5

2.162,6

- 23.592,3

- 2.051,9

33.935,2

10.005,9

Mutatie in schuldbewijzen

- 932,2

7.087,8

4.193,1

Mutatie in converteerbare obligatieleningen

1.248,9

Mutatie in achtergestelde schulden

- 223,7

1.924,8

856,2

37,4

9,8

- 1.206,3

Mutatie in schulden aan klanten

Kapitaal uitgegeven door Fortis Kapitaal ingebracht door derden

591,1

Uitgekeerde dividenden

- 1.244,4

- 1.253,1

- 818,8

Netto kasmiddelen uit financieringsactiviteiten

- 2.953,4

43.867,1

- 9.971,1

Nettomutatie kasmiddelen

- 748,3

- 867,9

2.838,3

Kasmiddelen per 1 januari

5.094,2

6.110,3

3.660,4

Wisselkoerseffect op kasmiddelen

138,9

- 148,2

- 388,4

Kasmiddelen per 31 december

4.484,8

5.094,2

6.110,3

14.022,9

14.291,1

21.493,7

795,9

974,9

751,6

Betaalde rente Betaalde winstbelasting

Niet- contante transacties Fortis heeft in maart 2000 een additioneel belang van 44,7% in Banque Générale du Luxembourg verworven. Daarnaast heeft Fortis in december 2000 ASR Verzekeringsgroep overgenomen (zie voor beide verwervingen paragraaf 5 “Wijzigingen in de samenstelling van Fortis”). Deze acquisities zijn gefinancierd door uitgifte van aandelen en met kasmiddelen. In het geconsolideerde kasstroomoverzicht zijn de in dit kader betaalde nettokasmiddelen opgenomen. Tegenprestaties anders dan in geld zijn in het kasstroomoverzicht niet opgenomen.

12

Toelichting 1

Geconsolideerde vermogensvergelijking

Eigen vermogen per 31 december 2000 Uitgifte van aandelen Inkoop en heruitgifte van aandelen

15.196,8 101,4 8,6 110,0

Nettowinst

2.598,2

Dividend over 2000 Herwaarderingen beleggingen Terugboeking herwaarderingen bij verkoop van beleggingen

- 1.137,4 - 1.757,4 - 734,2 - 2.491,6

Belastingen

214,8 - 2.276,8

Goodwill

- 773,0


94,7


32,0

Eigen vermogen per 31 december 2001

13.844,5

Uitgifte van aandelen

37,4

Nettowinst

531,6

Dividend over 2001 Herwaardering van beleggingen Terugboeking van herwaarderingen bij verkoop van beleggingen

- 1.136,9 - 1.787,6 335,4 - 1.452,2

Belastingen

- 81,0 - 1.533,2

Goodwill

- 417,8


- 300,7


- 154,0

Eigen vermogen per 31 december 2002

10.870,9

13

Geconsolideerd



2

Segmentinformatie

Fortis onderscheidt bij de verslaggeving drie segmenten: het verzekeringsbedrijf, het bankbedrijf en de sector algemeen. De segmentatie is ingegeven door de producten en diensten en de verslaggevingseisen die aan het banken verzekeringsbedrijf worden gesteld. Tot de sector algemeen behoren de niet aan het bank- of verzekeringsbedrijf gerelateerde activiteiten zoals treasury- en financieringsactiviteiten van de groep en overige holdingactiviteiten. Het verslaggevingsbeleid is voor alle segmenten gelijk en beschreven in paragraaf 4 “Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling”.

14

In de volgende tabel zijn balansgegevens uitgesplitst naar segment: 31- 12- 2002 Verzekeringsbedrijf

Bankbedrijf

Algemeen

Eliminaties

3.290,7

11,5

- 788,1

Totaal

Activa Kasmiddelen

1.970,7

Handelsportefeuille effecten Beleggingen Leningen aan kredietinstellingen Leningen aan klanten

14.518,2 49.999,1

89.978,6

2.297,6

82.282,8

16.530,2

158.591,1

4.484,8 14.518,2

121,0

8.530,2

140.098,7 - 721,4

83.859,0

- 11.507,4

172.144,1

Aandeel herverzekeraars in technische voorzieningen

6.131,6

6.131,6

Overlopende acquisitiekosten

2.810,1

2.810,1

Overlopende activa Beleggingen voor rekening en risico van polishouders

1.248,2

26.652,2

476,7

- 520,4

18.390,6

27.856,7 18.390,6

Overige activa

6.026,0

10.067,5

3.816,5

- 4.438,4

15.471,6

Totaal activa

105.404,1

385.381,1

12.955,9

- 17.975,7

485.765,4

98.772,6

7,2

- 3.390,7

96.548,4

- 1.931,1

177.635,3

- 7.419,6

49.963,7

Passiva Schulden aan kredietinstellingen

1.159,3

Schulden aan klanten Schuldbewijzen Technische voorzieningen

179.566,4 6.718,3

40.230,3

10.434,7

61.735,9

61.735,9

Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders

18.563,5

18.563,5

Overlopende passiva

1.325,1

25.299,7

Overige passiva

7.358,8

20.565,1


0,3

26.614,6

879,7

- 1.646,0

27.157,6 1.256,2

1.250,0

1.250,0

2.261,2

9.524,1

1.005,0

- 3.066,8

9.723,5

99.122,4

373.958,2

15.343,8

- 17.975,7

470.448,7

Fonds voor algemene bankrisico’s


- 521,5

1.255,9

Converteerbare achtergestelde obligatielening Achtergestelde schulden

511,3

2.215,0

2.215,0

752,0

954,3

524,5

2.230,8

Eigen vermogen

5.529,7

8.253,6

- 2.912,4

10.870,9

Groepsvermogen

6.281,7

9.207,9

- 2.387,9

13.101,7

105.404,1

385.381,1

12.955,9

Totaal passiva

- 17.975,7

485.765,4

15

Geconsolideerd



31- 12- 2001 Verzekeringsbedrijf

Bankbedrijf

Algemeen

Eliminaties

4.555,2

10,4

- 625,5

Totaal

Activa Kasmiddelen

1.154,1


19.447,0 50.487,3

96.866,9

5.094,2 19.447,0

322,1

147.676,3

1.971,2

62.459,9

5,0

- 674,2

63.761,9

16.121,2

164.089,8

6.371,8

- 9.748,9

176.833,9


6.890,8

6.890,8


2.963,6

2.963,6


1.318,2

18.652,4

244,7

- 370,4

23.567,4

19.844,9 23.567,4

Overige activa

5.463,0

11.922,9

3.114,1

- 3.610,1

16.889,9

Totaal activa

109.936,8

377.994,1

10.068,1

- 15.029,1

482.969,9

98.273,7

0,1

- 2.314,8

96.337,3

- 1.637,6

179.687,2

- 4.773,5

50.895,9


378,3


181.324,8 4.601,4

42.415,9

8.652,1

59.533,4

59.533,4

Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders Overlopende passiva Overige passiva Converteerbare obligatielening Achtergestelde schulden

23.084,9 18.303,8

10.584,5

15.767,9

1,4

330,0

- 358,1

19.772,6

334,1

- 2.688,2

23.998,3

1.255,9

1.257,3

2.475,6

9.985,6

1.004,8

- 3.256,9

10.209,1

102.156,4

366.071,7

11.577,0

- 15.029,1

464.776,0



23.084,9

1.496,9

2.216,7

2.216,7

694,5

798,6

639,6

2.132,7

Eigen vermogen

7.085,9

8.907,1

- 2.148,5

13.844,5

Groepsvermogen

7.780,4

9.705,7

- 1.508,9

15.977,2

109.936,8

377.994,1

10.068,1

Totaal passiva

16

- 15.029,1

482.969,9

31- 12- 2000 Verzekeringsbedrijf

Bankbedrijf

Algemeen

Eliminaties

5.342,1

84,1

- 565,2

Totaal

Activa Kasmiddelen

1.249,3


13.362,9 49.649,8

84.098,8

1.632,8

61.159,0

14.837,4

149.840,1

6.110,3 13.362,9

454,4

3.575,3

134.203,0 - 409,0

62.382,8

- 6.159,4

162.093,4


4.943,6

4.943,6


3.297,7

3.297,7


1.164,6

15.887,2

138,4

- 152,3

22.012,7

17.037,9 22.012,7

Overige activa

6.230,3

7.381,5

4.301,5

- 5.274,9

12.638,4

Totaal activa

105.018,2

337.071,6

8.553,7

- 12.560,8

438.082,7


402,0


3.345,8

94.301,6

- 529,3

94.174,3

148.367,6

- 2.615,6

145.752,0

- 2.996,0

43.760,8

40.680,1

2.730,9

56.130,2

56.130,2

Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders Overlopende passiva Overige passiva Converteerbare obligatielening Achtergestelde schulden

21.690,1 15.667,0

149,2

- 444,9

15.824,0

12.895,0

18.016,9

5.105,9

- 4.152,8

31.865,0

1,4

1.255,9

1.257,3

1.281,3

8.476,3

294,9

- 1.822,2

8.230,3

96.198,5

325.509,5

9.536,8

- 12.560,8

418.684,0



21.690,1

452,7

2.042,9

2.042,9

729,5

823,2

606,3

2.159,0

Eigen vermogen

8.090,2

8.696,0

- 1.589,4

15.196,8

Groepsvermogen

8.819,7

9.519,2

- 983,1

17.355,8

105.018,2

337.071,6

8.553,7

Totaal passiva

- 12.560,8

438.082,7

17

Geconsolideerd



In de volgende tabel is de winsten verliesrekening uitgesplitst naar segment: 2002 Verzekeringsbedrijf

Bankbedrijf

Algemeen

Eliminaties

Totaal

23.373,3

567,0

- 879,1

26.352,6

- 2,9

1.857,8

Baten: Verzekeringspremies Rentebaten

18.494,7 3.291,4



Verzekeringstechnische lasten Waardecorrecties Nettobaten Bedrijfskosten Operationeel resultaat vóór belastingen

Belastingen Operationele groepswinst Aandeel van derden

18.494,7

1.860,7 - 4.120,6

809,9

- 21,2

2.002,1

726,7

12,3

- 0,6

- 3.331,9 2.740,5

19.667,6

26.770,6

558,1

- 882,6

46.113,7

- 749,2

- 18.961,5

- 646,5

879,8

- 19.477,4

18.918,4

7.809,1

- 88,4

- 2,8

26.636,3

- 12.896,1 - 58,6

- 12.896,1 - 732,3

- 790,9

5.963,7

7.076,8

- 88,4

- 2,8

12.949,3

- 5.112,6

- 5.168,2

- 125,6

2,8

- 10.403,6

851,1

1.908,6

- 214,0

0,0

2.545,7

- 367,3

- 591,5

48,6

- 910,2

483,8

1.317,1

- 165,4

1.635,5

64,4

64,6

44,9

173,9

419,4

1.252,5

- 210,3

1.461,6

- 1.035,4

- 97,7

101,6

- 1.031,5

- 616,0

1.154,8

- 108,7

430,1


Ongerealiseerde waardeverminderingen op beleggingsportefeuille in aandelen Netto operationeel resultaat na ongerealiseerde waardeverminderingen

Niet operationele elementen na belastingen: Resultaat uit financiële transacties

111,0

Overige baten

111,0

72,4

72,4

Bedrijfskosten

- 30,0

- 81,0

- 111,0

Belastingen

- 40,9

35,6

34,4

29,1

- 70,9

138,0

34,4

101,5

- 686,9

1.292,8

- 74,3

531,6


Nettowinst

18

2001 Verzekeringsbedrijf

Bankbedrijf

Algemeen

Eliminaties

20.818,6

480,3

- 692,5

Totaal


18.162,3 3.158,4



Verzekeringstechnische lasten

1.978,4


23.764,8 1.978,4

- 2.309,3

1.002,5

1.745,8

897,3

17,5

- 0,9

2.659,7

20.757,2

24.696,8

497,8

- 693,4

45.258,4

- 688,2

- 16.414,6

- 504,9

693,4

- 16.914,3

20.069,0

8.282,2

- 7,1

0,0

28.344,1

- 1.306,8

- 13.440,2

Waardecorrecties Nettobaten

18.162,3

- 13.440,2 - 625,8

- 625,8

6.628,8

7.656,4

- 7,1

14.278,1

- 4.961,7

- 5.657,9

- 165,1

- 10.784,7

1.667,1

1.998,5

- 172,2

3.493,4

Belastingen

- 396,0

- 693,0

40,1

- 1.048,9


1.271,1

1.305,5

- 132,1

2.444,5

61,7

67,1

48,3

177,1

1.209,4

1.238,4

- 180,4

2.267,4

Resultaat uit financiële transacties

343,6

90,3

Overige baten

108,2

Bedrijfskosten

- 99,4

- 239,9

15,6

115,4

368,0

- 34,2

- 3,0

330,8

1.577,4

1.204,2

- 183,4

2.598,2

Aandeel van derden Netto operationeel resultaat

Niet operationele elementen na belastingen:

Belastingen

433,9 108,2 - 3,0

- 342,3 131,0


Nettowinst

19

Geconsolideerd



2000 Verzekeringsbedrijf

Bankbedrijf

Algemeen

Eliminaties

23.300,9

304,6

- 425,7

Totaal


15.783,7 2.533,3

Commissies

15.783,7

2.163,6

25.713,1 2.163,6


- 535,5

1.025,1

Overige baten

2.227,9

677,5

12,1

20.009,4

27.167,1

316,7

- 425,7

47.067,5

- 314,2

- 19.144,9

- 369,5

425,7

- 19.402,9

19.695,2

8.022,2

- 52,8

0,0

27.664,6

Totale baten



- 13.463,3

Waardecorrecties Nettobaten Bedrijfskosten Operationeel resultaat vóór belastingen

489,6 2.917,5

- 13.463,3 - 619,5

- 619,5

6.231,9

7.402,7

- 52,8

13.581,8

- 4.463,6

- 5.328,0

- 172,9

- 9.964,5

1.768,3

2.074,7

- 225,7

3.617,3

Belastingen

- 444,7

- 640,5

40,8

- 1.044,4


1.323,6

1.434,2

- 184,9

2.572,9

58,3

121,7

37,7

217,7

1.265,3

1.312,5

- 222,6

2.355,2


149,3

99,3

Overige opbrengsten

111,4

Aandeel van derden Netto operationeel resultaat

Niet operationele elementen na belastingen:

Waardecorrecties Belastingen

248,6 111,4

157,5

157,5

- 41,8

- 63,3

- 105,1

218,9

193,5

412,4

1.484,2

1.506,0


Nettowinst

20

- 222,6

2.767,6

In onderstaande tabel worden de financiële en andere gegevens uitgesplitst naar de landen van vestiging van de Fortis-groepsmaatschappijen. 2002

België

Nederland

32.302,4

41.228,7

243.777,1

60.594,8

Verenigde

Rest van

Benelux

Staten

de wereld

Eliminaties

Totaal

1.643,6

75.169,0

20.638,5

9.904,3

- 313,4

105.404,1

40.573,6

344.945,5

10.921,9

29.568,0

- 54,3

385.381,1

Luxemburg

Totaal activa Verzekeringsbedrijf Bankbedrijf Algemeen

12.955,9

Eliminaties

- 17.975,7 485.765,4

Leningen

132.004,2

74.281,2

20.723,2

227.008,6

14.352,6

25.598,6

- 10.956,7

256.003,1

21.289,1

18.654,3

398,8

40.342,2

7.545,9

7.830,7

55.718,8

Verzekeringsbedrijf

4.445,4

4.325,8

345,1

9.116,3

6.909,1

2.893,0

18.918,4

Bankbedrijf

3.548,2

1.795,5

790,0

6.133,7

223,0

1.452,4

7.809,1

Technische voorzieningen, netto

1)

Totale baten, na aftrek van rentelasten

Algemeen

- 88,4

Eliminaties

- 2,8 26.636,3

Verzekeringspremies (bruto) Levensverzekering

3.394,2

3.109,1

494,8

6.998,1

900,9

1.855,3

9.754,3

Niet-leven verzekering

1.188,3

2.126,0

15,7

3.330,0

7.437,5

1.091,0

11.858,5 21.612,8

Renteresultaat

2)

Bankbedrijf

2.090,5

1.178,6

386,0

Verzekeringsbedrijf

230,3

273,1

10,2

Bankbedrijf

990,4

306,5

397,5

3.655,1

166,7

590,0

4.411,8

513,6

432,1

- 94,6

851,1

1.694,4

- 95,6

309,8

1.908,6

Operationeel resultaat vóór belastingen

Algemeen

- 214,0 2.545,7

Gemiddeld personeelsbestand Verzekeringsbedrijf Bankbedrijf

3)

4.670

5.416

119

10.205

11.747

3.079

25.031

21.580

9.594

2.483

33.657

299

6.812

40.768

Algemeen

190 65.989

1)

Technische voorzieningen minus aandeel herverzekeraars in technische voorzieningen eigen rekening.

2)

Rentebaten (vorderingen, obligaties en overige) minus rentelasten.

3)

Het effectieve gemiddelde is het aantal medewerkers op basis van volledige werktijd (FTE), waarbij rekening wordt gehouden met zowel parttime functies als medewerkers die in de loop van het jaar in dienst zijn gekomen of Fortis hebben verlaten.

21

Geconsolideerd



2001

België

Nederland

32.060,4

42.349,0

223.612,7

66.892,2

Verenigde

Rest van

Benelux

Staten

de wereld

Eliminaties

Totaal

1.283,8

75.684,9

25.736,3

8.815,4

- 308,1

109.936,8

38.765,3

329.270,2

16.451,4

32.276,1

- 3,6

377.994,1

Luxemburg


10.068,1

Eliminaties

- 15.029,1 482.969,9

Leningen

117.368,3

67.336,7

22.621,1

207.326,1

17.630,9

27.639,6

- 12.000,8

240.595,8

19.630,9

17.796,9

377,4

37.805,2

8.516,3

6.429,0

52.750,5

Verzekeringsbedrijf

5.452,7

5.790,2

403,4

11.646,3

5.869,5

2.553,2

20.069,0

Bankbedrijf

3.750,1

2.073,2

757,8

6.581,1

207,0

1.494,1

8.282,2


1)


Algemeen

- 7,1

Eliminaties 28.344,1


3.693,3

3.457,2

455,3

7.605,8

1.671,6

1.404,3

10.681,7


1.061,2

1.914,9

14,7

2.990,8

6.921,6

1.019,8

10.932,2 21.613,9

Renteresultaat

2)

Bankbedrijf

2.230,6

1.136,7

325,0

3.692,3

147,7

564,0

4.404,0

Verzekeringsbedrijf

554,3

Bankbedrijf

798,2

675,9

8,3

1.238,5

300,0

128,6

1.667,1

273,0

441,2

1.512,4

87,9

398,2

1.998,5


Algemeen

- 172,2 3.493,4


3)

3.965

5.579

110

9.654

10.686

2.897

23.237

22.386

10.510

2.572

35.468

273

7.050

42.791

Algemeen

182 66.210

1)


2)


3)

Het effectieve gemiddelde is het aantal medewerkers op basis van volledige werktijd (FTE), waarbij rekening wordt gehouden met zowel parttime functies als medewerkers die in de loop van het jaar dienst zijn gekomen of Fortis hebben verlaten.

22

2000

België

Nederland

30.606,7

40.423,2

212.025,6

57.215,8

Verenigde

Rest van

Benelux

Staten

de wereld

Eliminaties

Totaal

1.046,8

72.076,7

24.804,0

8.352,4

- 214,9

105.018,2

39.103,6

308.345,0

14.053,1

15.197,3

- 523,8

337.071,6

Luxemburg


8.553,7

Eliminaties

- 12.560,8 438.082,7

Leningen

125.260,4

61.504,8

20.032,0

206.797,2

14.742,8

14.613,7

- 11.677,5

224.476,2

18.526,6

17.254,1

362,8

36.143,5

9.398,9

5.768,4

51.310,8

Verzekeringsbedrijf

6.640,1

3.446,3

295,0

10.381,4

6.450,9

2.862,9

19.695,2

Bankbedrijf

3.862,4

2.060,2

879,2

6.801,8

150,3

1.070,1

8.022,2


1)


Algemeen

- 52,8

Eliminaties 27.664,6


4.488,3

1.566,2

277,0

6.331,5

1.772,9

1.628,9

9.733,3


1.014,1

713,0

14,1

1.741,2

6.921,1

1.030,9

9.693,2 19.426,5

Renteresultaat

2)

Bankbedrijf

2.364,4

914,9

292,4

3.571,7

143,6

440,7

4.156,0

Verzekeringsbedrijf

596,5

Bankbedrijf

765,2

558,4

- 1,2

1.153,7

459,7

154,9

1.768,3

580,3

349,8

1.695,3

22,6

356,8

2.074,7


Algemeen

- 225,7 3.617,3


3)

4.023

3.374

91

7.488

10.070

3.299

20.857

22.417

10.270

2.483

35.170

182

6.518

41.870

Algemeen

154 62.881

1)


2)


3)

Het effectieve gemiddelde is het aantal medewerkers op basis van volledige werktijd (FTE), waarbij rekening wordt gehouden met zowel parttime functies als medewerkers die in de loop van het jaar dienst zijn gekomen of Fortis hebben verlaten.

23

Geconsolideerd



3

Algemeen, inclusief verslaggevings- en consolidatiegrondslagen

3.1

Algemeen

Fortis is een financiële dienstverlener op het gebied van verzekeren, bankieren en beleggen. In 1990 bundelden N.V. AMEV, een grote Nederlandse verzekeraar en VSB, een Nederlandse bank, hun activiteiten. Later dat jaar sloot ook AG Groep, een grote Belgische verzekeraar, zich aan en was de eerste grensoverschrijdende fusie een feit. Sedert het ontstaan van Fortis hebben de activiteiten een aanzienlijke groei doorgemaakt, zowel autonoom als door overnames. Belangrijke overnames zijn geweest de overname in 1993 van ASLK, een Belgische bank en verzekeraar, in 1997 van de Nederlandse handelsbank MeesPierson, in 1998 van de Generale Bank, in 1999 van de American Bankers Insurance Group, Inc. en in 2000 van ASR Verzekeringsgroep N.V. Ultimo 2002 telt Fortis wereldwijd circa 69.000 medewerkers. De bankactiviteiten worden sedert 2000 gevoerd onder de naam Fortis Bank. Fortis Bank is ontstaan door het samenvoegen van de activiteiten van ASLK, Generale Bank, MeesPierson, VSB Bank en Banque Générale du Luxembourg. Juridisch gezien bestaan er drie banken: Fortis Bank België, Fortis Bank Nederland en Banque Générale du Luxembourg. In de praktijk is er echter één Fortis Bank, met een grensoverschrijdende organisatie en aansturing. De kernactiviteiten zijn georganiseerd in businesslines op basis van klantgroepen. De businesslines zijn onder meer Network Banking, Merchant Banking, Private Banking en Asset Management. De activiteiten van Fortis Bank vinden over de hele wereld plaats. De verzekeringsactiviteiten van Fortis richten zich op levens- en pensioenverzekeringsproducten, waarbij een grote verscheidenheid aan winsten niet-winstdelende polissen op basis van zowel collectieve als individuele contracten wordt aangeboden, en niet-levenverzekeringen in de vorm van brand- en autoverzekeringen voor particuliere en zakelijke klanten en kredietgerelateerde verzekeringen en ziekte- en ongevallenverzekeringen op basis van individuele en collectieve contracten. De verzekeringsactiviteiten zijn georganiseerd naar geografisch gebied en vinden plaats door zelfstandige werkmaatschappijen van Fortis. Grote werkmaatschappijen zijn: in Nederland Fortis ASR, een maatschappij die in 2001 is ontstaan door de fusie van AMEV en ASR Verzekeringsgroep N.V., in België Fortis AG en FB Insurance en in de Verenigde Staten Fortis, Inc. Fortis kent twee moedervennootschappen, te weten Fortis SA/NV in België en Fortis N.V. in Nederland. De aandelen van de moedervenootschappen zijn in 2001 onlosmakelijk samengevoegd tot één Fortis-aandeel. De aandeelhouders van Fortis zijn daardoor tegelijkertijd aandeelhouder in beide moedervennootschappen en hebben derhalve het recht om, per gehouden Fortis-aandeel, één stem uit te brengen in de vergaderingen van aandeelhouders van beide vennootschappen. De houders van het Fortis-aandeel hebben daarnaast het recht om te kiezen of zij dividend van Fortis SA/NV of Fortis N.V. willen ontvangen (zie ook paragraaf 19 “Dividend”). Het Fortis-aandeel is genoteerd op de Eerste Markt van Euronext Brussels en het Officiële Segment van de effectenmarkt van Euronext Amsterdam. Daarnaast heeft Fortis een notering in Luxemburg en een gesponsord ADR programma in de Verenigde Staten.

24

Structuur Fortis Aandeelhouders

Fortis SA/NV (België)

Fortis N.V.

(Nederland)

50% 50%

50% 50%

Fortis Brussels

Fortis Utrecht N.V.

SA/NV

Fortis Bank SA/NV

3.2

Fortis Insurance N.V.

Verslaggevingsgrondslagen

Algemeen De geconsolideerde jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de in België geldende wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften. Fortis heeft, zoals nader beschreven in de toelichting en de grondslagen voor waardering en resultaatbepaling, zowel qua presentatie als inhoud, van een aantal bij wet voor consortia voorziene opties gebruik gemaakt, rekening houdend met Art 117 §2 van het Wetboek van Vennootschappen in België, teneinde zo getrouw mogelijk haar banken verzekeringsactiviteiten te presenteren.

Wijzigingen in de verslaggevingsgrondslagen De grondslagen van waardering en resultaatbepaling zijn ongewijzigd ten opzichte van 2001 en 2000.

3.3

Grondslagen voor consolidatie

Fortis heeft geopteerd voor consortium accounting. In de geconsolideerde jaarrekening zijn derhalve ook de cijfers van Fortis SA/NV en Fortis N.V. opgenomen, alsmede die van de maatschappijen waarin Fortis SA/NV en Fortis N.V. gezamenlijk direct of indirect meer dan 50% zeggenschap hebben. Joint ventures waarin Fortis 50% van de zeggenschap heeft, worden proportioneel geconsolideerd. “Special Purpose Vehicles” die in het leven zijn geroepen in het kader van effectisering en waarover geen zeggenschap wordt uitgeoefend, worden niet mee geconsolideerd. Bij acquisitie van een onderneming worden de activa, inclusief eventuele immateriele vaste activa, en passiva van de onderneming herrekend tegen de reële (markt)waarde. Een eventueel resterend bedrag aan goodwill wordt volledig ten gunste of laste van het eigen vermogen gebracht. Goodwill, ontstaan bij de acquisitie van deelnemingen die worden gewaardeerd volgens de equivalentiemethode, wordt eveneens ten gunste of laste van het eigen vermogen gebracht.

25

Geconsolideerd



Een lijst met groepsmaatschappijen en overige deelnemingen is bij de Nationale Bank van België in Brussel en het handelsregister van de Kamer van Koophandel in Utrecht gedeponeerd. De lijst is op verzoek gratis verkrijgbaar bij Fortis in Brussel en Utrecht.

Eliminaties Fortis is een groep van maatschappijen waarvan de activiteiten een breed vlak van financiële dienstverlening beslaan, waarbij ook onderling diensten aan elkaar worden verleend tegen marktvoorwaarden. Onderlinge transacties in het kader van de normale bedrijfsuitoefening en die tegen marktvoorwaarden plaatsvinden, worden in de winsten verliesrekening niet geëlimineerd. Onderlinge balansverhoudingen die hieruit voortvloeien, worden wel geëlimineerd. Alle overige transacties tussen groepsmaatschappijen zijn in de geconsolideerde balans en winsten verliesrekening geëlimineerd.

4

Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling

Algemeen Activa en passiva worden verantwoord tegen de nominale waarde, tenzij een andere waarderingsgrondslag is vermeld. Indien noodzakelijk wordt de waarde van activa weergegeven na aftrek van een voorziening voor waardevermindering. De resultaten worden, tenzij anders vermeld, toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben, respectievelijk waarin de dienst is verleend of genoten.

Toepassing van aannames Bij het opstellen van de jaarrekening is gebruik gemaakt van schattingen en aannames die van invloed zijn op de geconsolideerde balansen en resultaten. De werkelijke bedragen kunnen van deze schattingen afwijken. Op grond van algemeen aanvaarde verslaggevingsregels worden ook de per balansdatum voorwaardelijke activa en passiva gerapporteerd. Belangrijke schattingen, waarvoor een relatief grote kans bestaat dat deze op korte termijn een aanzienlijke wijziging ondergaan, zijn schattingen die betrekking hebben op de hoogte van de voorzieningen voor verliezen op leningen. Voorzieningen die getroffen zijn voor te betalen schaden, schadeafwikkelingskosten en uitkeringen op levensverzekerings- en ziektekostenpolissen, zijn onder meer gebaseerd op aannames met betrekking tot sterfteen ziektecijfers, schadeafwikkelingspatronen en de rentetarieven per balansdatum. Fortis maakt gebruik van financiële instrumenten en belegt in effecten die zijn uitgegeven door instellingen die niet ter beurze zijn genoteerd. Voor de waardering hiervan worden schattingen gemaakt op basis van historische informatie, actuariële analyses, financiële modellen en andere analysetechnieken.

Valuta Bij de consolidatie zijn de activa en passiva van deelnemingen die niet in euro’s luiden omgerekend naar euro’s tegen de ultimokoers van het verslagjaar. De winsten verliesrekening wordt omgerekend tegen de gemiddelde koers in het verslagjaar. De hieruit voortvloeiende omrekeningsverschillen worden ten gunste of laste van het eigen vermogen gebracht. Verschillen die ontstaan bij de herwaardering van in vreemde valuta genoteerde beleggingen, die op marktwaarde worden gewaardeerd, en financieringen van deelnemingen worden eveneens rechtstreeks in het eigen vermogen verwerkt. Alle overige valutakoersverschillen worden in de winsten verliesrekening verantwoord.

26

Hieronder volgt een overzicht van de voornaamste wisselkoersen die zijn gebruikt bij het opstellen van deze geconsolideerde jaarrekening: Koersen

Gemiddelde

ultimo

koersen

2002

2001

2000

2002

2001

2000

Pond sterling

0,65

0,61

0,62

0,63

0,62

0,61

US dollar

1,05

0,88

0,93

0,94

0,90

0,92

-

1,67

1,68

-

1,72

1,59

1 euro =

Australische dollar

Eigen aandelen Fortis-aandelen die worden gehouden door Fortis SA/NV en Fortis N.V. zijn niet gerechtigd tot dividend of reserves. Voor de berekening van het dividend, de nettowinst en het vermogen per aandeel worden deze dan ook buiten beschouwing gelaten. De kostprijs van de aandelen wordt in mindering gebracht op het eigen vermogen. Fortis-aandelen die worden gehouden door Fortfinlux S.A. in het kader van de FRESH (zie ook onder “Achtergestelde converteerbare obligatielening”) zijn eveneens niet gerechtigd tot dividend of reserves. Voor de berekening van het dividend, de nettowinst en het vermogen per aandeel worden deze buiten beschouwing gelaten. De kostprijs van de aandelen wordt in mindering gebracht op het eigen vermogen. Fortis-aandelen, gehouden door andere groepsmaatschappijen, zijn inbegrepen in de beleggingen en handelsportefeuille effecten en worden gewaardeerd op reële waarde met uitzondering van aandelen gekocht ter indekking van (potentiële) uitgifteverplichtingen van Fortis. Deze worden verantwoord onder de overige activa tegen de kostprijs of lagere (anders dan tijdelijk) reële waarde.

Handelsportefeuille effecten De handelsportefeuille effecten wordt verantwoord tegen de reële waarde, waar mogelijk gebaseerd op beursnoteringen. Indien geen beursnotering beschikbaar is, is de reële waarde geschat aan de hand van beursnoteringen van vergelijkbare effecten of door een berekening van de contante waarde van de verwachte kasstromen op basis van markttarieven. Gerealiseerde en niet-gerealiseerde winsten of verliezen op de handelsportefeuille zijn direct in de winsten verliesrekening verwerkt als resultaat uit financiële transacties.

Beleggingen Kortlopende overheidspapieren, obligaties en andere vastrentende waarden (inclusief preferente aandelen die de houder het recht geven op een vast dividendpercentage) die Fortis heeft verworven in het kader van de beheersing van het lange-termijnrente- en liquiditeitsrisico, worden verantwoord tegen de aanschaffingsprijs plus of min de amortisatie van (dis)agio (amortisatiewaarde). Een voorziening voor waardevermindering wordt getroffen indien er twijfel bestaat over de inbaarheid van de betreffende bedragen. Bij verkoop van vastrentende waarden wordt het resultaat dat daarbij gerealiseerd wordt in de winsten verliesrekening verantwoord onder het resultaat uit financiële transacties, tenzij de betreffende vastrentende waarden op korte termijn worden vervangen door waarden van hetzelfde type. In dat geval worden de gerealiseerde winsten en verliezen uitgesteld en gespreid over de gemiddelde looptijd van de beleggingsportefeuille en verwerkt in het rendement. Aandelen (waaronder ook converteerbare obligaties worden begrepen) worden verantwoord tegen de reële waarde, waar mogelijk gebaseerd op beursnoteringen. Indien geen beursnotering beschikbaar is, wordt de reële waarde geschat aan de hand van beursnoteringen van vergelijkbare aandelen. Niet-gerealiseerde winsten of verliezen op aandelen zijn, na aftrek van belastingen, direct ten gunste of laste van het eigen vermogen gebracht. Bij de

27

Geconsolideerd



verkoop van aandelen worden de herwaarderingscorrecties, die eerder in het eigen vermogen zijn verwerkt, meegenomen bij de bepaling van het verkoopresultaat. Op het moment dat de reële waarde van de totale portefeuille onder de kostprijs daalt, wordt het verschil tussen de reële waarde en de kostprijs ten laste van de winsten verliesrekening gebracht. Waardestijgingen die hierna plaatsvinden worden ten gunste van de winsten verliesrekening gebracht totdat de reële waarde van de beleggingen weer gelijk is aan de kostprijs. Eventuele waardestijgingen hierna, dus boven de kostprijs, worden ten gunste van de herwaarderingsreserve gebracht. Terreinen en gebouwen worden bij aankoop gewaardeerd tegen de kostprijs, inclusief bouwrente. Daarna wordt de waarde aangepast aan de (geschatte) reële waarde. Indien deze lager is dan de aankoopprijs wordt het bedrag waarvoor de terreinen en gebouwen zijn verantwoord gecorrigeerd en het verschil ten laste gebracht van de winsten verliesrekening. Een eventueel herstel van de reële waarde tot het niveau van de aankoopprijs wordt in de winsten verliesrekening verantwoord. Als de reële waarde hoger is dan de aankoopprijs wordt de herwaardering direct ten gunste of laste van het eigen vermogen gebracht, waarbij rekening wordt gehouden met de belastingen. Jaarlijks wordt van ongeveer een vijfde deel van de terreinen en gebouwen de waarde door interne en externe deskundigen getaxeerd. Bij de verkoop wordt de herwaardering, die in het eigen vermogen was verwerkt, meegenomen bij de bepaling van het resultaat op de verkoop. Deelnemingen in gemeenschappelijke beleggingen worden gewaardeerd op basis van de waarderingsgrondslagen die de beheerder van de betreffende gemeenschappelijke beleggingen hanteert.

Effecten gekocht op grond van wederverkoopovereenkomsten en effecten verkocht op grond van wederinkoopovereenkomsten Effecten die Fortis heeft gekocht op grond van wederverkoopovereenkomsten respectievelijk heeft verkocht op grond van wederinkoopovereenkomsten worden niet afzonderlijk op de balans getoond maar verantwoord onder leningen aan kredietinstellingen en leningen aan klanten respectievelijk schulden aan kredietinstellingen en schulden aan klanten. Het gaat hierbij voornamelijk om Nederlandse en Belgische staatsobligaties en obligaties die zijn uitgegeven door ondernemingen. De effecten worden gewaardeerd tegen de waarde waarvoor deze op grond van de bepalingen in de respectievelijke overeenkomsten worden wederverkocht of -ingekocht. In deze waarden is ook de lopende rente opgenomen. Het beleid van Fortis is om effecten die zijn gekocht uit hoofde van wederverkoopovereenkomsten in bezit te nemen en afstand te doen van het bezit van effecten die zijn verkocht uit hoofde van wederinkoopovereenkomsten.

Geleende en uitgeleende effecten Geleende en uitgeleende effecten worden verantwoord tegen de waarde van de zekerheden welke zijn verstrekt c.q. ontvangen in verband met de transactie. Fortis bepaalt dagelijks het verschil tussen de reële waarde van de geleende en uitgeleende effecten en de zekerheden. Fortis of een bewaarbedrijf houdt alle ontvangen zekerheden in bewaring.

Leningen Leningen worden gewaardeerd tegen de uitstaande hoofdsom gecorrigeerd voor eventuele afboekingen en voorzieningen. Er wordt een zodanige voorziening voor verliezen op leningen getroffen als nodig om potentiële verliezen op in de portefeuille aanwezige leningen te dekken. Elke groepsmaatschappij vormt volgens een gemeenschappelijke methodologie voorzieningen voor leningen op basis van een kredietwaardigheidsclassificatie, de omstandigheden binnen de markt en de situatie waarin de klanten verkeren.

28

De voorziening voor leningen wordt verhoogd c.q verlaagd indien de resultaten van periodieke kredietbeoordelingen hiertoe aanleiding geven. De aanpassingen worden in de winsten verliesrekening verantwoord als waardecorrecties. Oninbare leningen worden afgeboekt ten laste van de voorziening voor verliezen op leningen als alle noodzakelijke juridische procedures voltooid zijn en de hoogte van het verlies definitief kan worden vastgesteld. De voorziening voor landenrisico’s (verantwoord onder de voorziening voor verliezen op leningen) is bedoeld om het risico te dekken dat buitenlandse kredietnemers niet in staat zijn om aan hun verplichtingen te voldoen om redenen die los staan van hun vermogen om kasstromen in lokale valuta te genereren. Tot deze redenen behoort het zodanig optreden door een regering of toezichthouder dat het vermogen van klanten om financiële activa over te maken om politieke of andere redenen wordt beperkt. Op grond van een evaluatie van elk land berekent Fortis landenrisico-voorzieningen door ten minste de percentages die door de toezichthouder wordt aangegeven toe te passen op de uitzettingen in dat land verminderd met de door de toezichthouder gedefinieerde vaste aftrekposten. De vaste aftrekposten bestaan met name uit elementen die door hun aard niet onderworpen zijn aan landenrisico’s, de voorziening voor oninbaarheid en verkregen zekerheden. Naast de voorzieningen voor verliezen op leningen die gevormd worden voor waarschijnlijke verliezen op leningen in de bestaande portefeuille, welke rechtstreeks als waardecorrecties op leningen ten laste van de geconsolideerde winsten verliesrekening worden gebracht, kunnen voorzieningen worden gevormd ter afdekking van nog niet individueel vastgestelde risico’s. Indien de rentebetaling op een lening gedeeltelijk wordt gestaakt, blijft de volledige renteopbrengst verantwoord in het resultaat. De voorziening voor verliezen op leningen wordt evenwel evenredig verhoogd met het bedrag van de niet ontvangen rente. De toename van de voorziening wordt direct ten laste van de rentebaten gevormd. Indien rentebetaling volledig wordt gestaakt, wordt een lening niet meer als rentedragend beschouwd. De inbaarheid van het te vorderen bedrag (hoofdsom en op dat moment vervallen interest) wordt beoordeeld en indien nodig wordt de voorziening voor die lening aangepast. De renteverantwoording voor leningen wordt weer hervat wanneer de kredietnemer in staat is op tijd aan zijn betalingsverplichtingen te voldoen. Afsluitprovisies voor leningen worden in de winsten verliesrekening opgenomen op het moment dat zij worden ontvangen. Directe afsluitkosten worden ten laste van de winsten verliesrekening gebracht op het moment dat zij gemaakt worden.

Overlopende acquisitiekosten Acquisitiekosten, waarvan de hoogte afhankelijk is van en die voornamelijk betrekking hebben op het aanbieden en sluiten van nieuwe verzekeringspolissen, worden uitgesteld voor zover verwacht wordt dat ze door toekomstige inkomsten gedekt worden. De overlopende acquisitiekosten voor traditionele levensverzekeringen worden afgeschreven over de periode van premiebetaling voor de betreffende polissen, naar evenredigheid van de verhouding tussen het jaarlijkse premie-inkomen en het verwachte totale premie-inkomen. Overlopende acquisitiekosten voor andere producten worden over het algemeen afgeschreven over de looptijd van het verzekeringscontract tegen een vast percentage dat gebaseerd is op de contante waarde van de naar schatting te realiseren brutowinst. De afschrijving van de overlopende acquisitiekosten is onder de bedrijfskosten verantwoord. Bij de aankoop van een nieuwe verzekeringsportefeuille wordt een “Value Of Business Acquired” (VOBA) gevormd voor de afgesloten verzekeringscontracten in deze portefeuille. VOBA wordt verantwoord onder overlopende acquisitiekosten en geeft het verschil weer tussen de reële waarde en boekwaarde van de technische voorzieningen van de langlopende verzekeringscontracten. Afschrijving van VOBA vindt plaats over de looptijd van de portefeuille evenredig met de gerealiseerde winst op de onderliggende contracten.

29

Geconsolideerd



Beleggingen voor rekening en risico van polishouders Beleggingen voor rekening en risico van polishouders worden aangehouden op separate rekeningen. De bijbehorende beleggingen worden gewaardeerd tegen de reële waarde. De bedragen die hiervoor van polishouders zijn ontvangen, worden verantwoord als verzekeringspremies. Voor bepaalde contracten worden gegarandeerde minimumrendementspercentages afgesproken. Wijzigingen in de waarde van de beleggingen worden in de winsten verliesrekening verantwoord. Winsten en verliezen door verkoop van beleggingen worden opgenomen onder de resultaten uit financiële transacties; beleggingsopbrengsten worden verantwoord als overige baten. Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders worden gewaardeerd volgens dezelfde grondslagen als voor de waardering van de corresponderende beleggingen. Wijzigingen in de waarde van de betreffende technische voorzieningen worden in de winsten verliesrekening verantwoord als uitkeringen en schaden.

Overige activa D eelnem ingen

Deelnemingen zijn duurzame beleggingen in ondernemingen waarin Fortis geen controlerend belang heeft maar wel invloed van betekenis uitoefent. In beginsel zijn dit deelnemingen waarin Fortis een belang heeft van 20% of meer maar minder dan 50%. Deze deelnemingen worden gewaardeerd volgens de equivalentiemethode, op basis van de waarderingsgrondslagen van Fortis, en verantwoord onder de overige activa. Wijzigingen uit hoofde van herwaarderingen worden direct verantwoord in het eigen vermogen. Het aandeel dat Fortis heeft in de winst van deze deelnemingen wordt in de winsten verliesrekening (onder overige baten) verantwoord. Deelnemingen waarin Fortis een belang heeft van minder dan 20% en waarop ze geen invloed van betekenis uitoefent, worden gewaardeerd tegen de geschatte marktwaarde. Deze waarde wordt indien mogelijk gebaseerd op de beurskoers aan het einde van het boekjaar danwel de beurskoers van vergelijkbare aandelen. Herwaarderingen worden rechtstreeks ten gunste of laste van het eigen vermogen gebracht. Indien de marktwaarde lager is dan de kostprijs, wordt het verschil tussen de marktwaarde en de kostprijs verwerkt in de winsten verliesrekening. Een eventuele stijging hierna van de marktwaarde wordt verwerkt in de winsten verliesrekening totdat de marktwaarde gelijk is aan de kostprijs. Waardestijgingen boven de kostprijs worden vervolgens weer verwerkt in het eigen vermogen. Het ontvangen dividend wordt opgenomen in de winsten verliesrekening (onder overige baten). Bij de verkoop van deelnemingen worden de gerealiseerde winsten of verliezen, zijnde het verschil tussen de verkoopopbrengst en de kostprijs, ten gunste of laste van de winsten verliesrekening gebracht. De eerder in het eigen vermogen verwerkte herwaarderingscorrecties worden meegenomen bij de vaststelling van het door de verkoop van deelnemingen gerealiseerde positieve of negatieve resultaat.

Be lastingla te ntie s

Er wordt een belastinglatentie (zowel actief als passief) gevormd voor tijdelijke verschillen tussen de waarde in de jaarrekening en de fiscale waarde van activa en passiva. In geval van verrekenbare verliezen wordt een actieve belastinglatentie gevormd tegen het nominale belastingpercentage dat geldt aan het einde van het verslagjaar. Met toekomstige wijzigingen in het belastingtarief die reeds in het boekjaar in de wet zijn vastgelegd, wordt rekening gehouden. In geval van tariefwijzigingen tijdens het verslagjaar wordt de belastinglatentie herzien. Het effect van de herziening wordt ten gunste of laste van het resultaat gebracht danwel verwerkt in het eigen vermogen indien de tariefwijziging betrekking heeft op de herwaarderingsreserve. Indien een actieve belastinglatentie naar verwachting niet of slechts ten dele kan worden gerealiseerd, wordt deze aangepast. De last die hierdoor ontstaat wordt in de winsten verliesrekening verantwoord.

30

Ove rige ma te riële va ste act iva

Overige materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen de kostprijs verminderd met cumulatieve afschrijvingen. Er vindt lineaire afschrijving plaats gedurende de economische levensduur van de activa.

Technische voorzieningen De technische voorzieningen worden berekend volgens de grondslagen en methoden van de landen waarin de verzekeringsmaatschappijen van Fortis actief zijn. De technische voorzieningen voor langlopende traditionele levensverzekeringspolissen en langlopende niet-leven verzekeringspolissen worden bepaald op basis van de nettopremiemethode. Hierbij wordt uitgegaan van geschatte beleggingsrendementen, onttrekkingen, sterftecijfers en andere aannames die vergelijkbaar zijn met de aannames waarop ook de premie is gebaseerd. De renteaannames voor verplichtingen uit hoofde van uitkeringen op levensverzekeringspolissen variëren van 3% tot 6,5%. Aannames met betrekking tot sterftecijfers zijn over het algemeen gebaseerd op een combinatie van ervaringscijfers en sterftetafels die binnen de verzekeringssector gewoonlijk worden gehanteerd. De aannames met betrekking tot onttrekkingen voor individuele levensverzekeringscontracten zijn gebaseerd op ervaringen uit het verleden. Conform de Derde EU-richtlijn voor levensverzekeringen wordt van de premiegrondslagen afgeweken als verwachtingen ten aanzien van de toekomstige ontwikkeling van beleggingsopbrengsten, onttrekkingen, sterftecijfers en kosten of andere aannames aanleiding geven tot een verhoging van de voorziening. De toereikendheid van de voorzieningen wordt jaarlijks getoetst. Indien uit deze toets blijkt dat de technische voorzieningen ontoereikend zijn, worden deze verhoogd. Op de technische voorzieningen zijn de in het Nederlandse levensverzekeringsbedrijf geactiveerde rentestandkortingen in mindering gebracht. Rentestandkortingen worden afgeschreven naarmate de overrente waarop de korting is gebaseerd, wordt gerealiseerd. De technische voorzieningen voor niet-traditionele levensverzekeringspolissen (levensverzekeringspolissen met spaar- of beleggingselementen) komen overeen met de totaalbedragen die worden opgebouwd ten gunste van de polishouders en bestaan uit de rente die uitgekeerd wordt op basis van periodiek bijgestelde percentages. Aanpassingen van de technische voorzieningen worden verwerkt in de winsten verliesrekening van het jaar waarin de aanpassingen plaatsvinden. Technische niet-leven voorzieningen omvatten onder meer een voorziening voor gemelde schaden, reeds voorgevallen maar nog niet aangemelde schaden en schade-afwikkelingskosten. Ramingen van verwachte schaden worden ontwikkeld op basis van ervaring uit het verleden, de huidige schade-ontwikkelingen en het heersende sociale, economische en juridische klimaat. De technische voorziening voor niet-leven verzekeringsclaims en schade-afwikkelingskosten is gebaseerd op ramingen van de verwachte verliezen, rekeninghoudend met het oordeel van het management ten aanzien van de verwachte inflatieniveaus, regelgevingsrisico’s en ontwikkelingen op het gebied van schadeclaims. De technische schadevoorzieningen voor arbeidsongevallenverzekeringen zijn bepaald op basis van de nettocontante waarde tegen renteverwachtingen die variëren van 3% tot 6,5%. Fortis is van mening dat de gevormde technische voorzieningen toereikend zijn om de verwachte kosten van schaden en schade-afwikkelingskosten te dekken. De niet-verdiende premies voor niet-leven verzekeringscontracten worden berekend naar evenredigheid van het bedrag van de lopende verzekeringsdekking. Er wordt een voorziening gevormd voor risico’s in toekomstige perioden die gerelateerd zijn aan bestaande langlopende verzekeringscontracten wanneer verwacht wordt dat de toekomstige schaden de in de toekomst nog te ontvangen premiebetalingen overtreffen.

Overige passiva Algemene voorzieningen, opgenomen onder de overige passiva, zijn verplichtingen met een onzeker verloop of bedrag en vastgesteld op basis van de best mogelijke schatting. Onder de overige passiva zijn de short posities

31

Geconsolideerd



opgenomen met betrekking tot de handelsportefeuille effecten. De short posities worden verantwoord tegen de reële waarde, waar mogelijk gebaseerd op beursnoteringen. Indien geen beursnotering beschikbaar is, is de reële waarde geschat aan de hand van beursnoteringen van vergelijkbare effecten of door een berekening van de contante waarde van de verwachte kasstromen op basis van markttarieven.

Achtergestelde converteerbare obligatielening Fortfinlux S.A. gaf op 7 mei 2002 een Floating Rate Equity-linked Subordinated Hybrid (“FRESH”) obligatielening uit ten bedrage van EUR 1.250 miljoen. De FRESH vormt voor de toezichthouders een onderdeel van het Tier 1 vermogen. De obligaties hebben een nominale waarde van EUR 250.000 en kunnen, op elk gewenst moment vanaf veertig dagen na de emissiedatum naar keuze van de obligatiehouder, worden omgezet in aandelen Fortis tegen een koers van EUR 31,50 per Fortis-aandeel. Terugbetaling van de obligatielening is uitgesloten, de obligatiehouder heeft uitsluitend de keuze tot omwisseling. De obligatielening heeft derhalve een onbeperkte looptijd. Vanaf 7 mei 2009 worden de obligaties evenwel automatisch omgezet in aandelen Fortis, indien de koers van het aandeel Fortis gedurende 20 achtereenvolgende handelsdagen gelijk is aan of hoger is dan EUR 47,25. De FRESH-houder is achtergesteld ten opzichte van alle overige leningen, achtergestelde leningen en preferente aandelen, maar heeft voorrang ten opzichte van houders van gewone aandelen. De coupons zijn per kwartaal achteraf betaalbaar tegen een variabele rentevoet gelijk aan de driemaands Euribor, verhoogd met 135 basispunten. In het geval dat Fortis geen dividend betaalt op haar aandelen of het dividend lager is dan 0,5% vindt verrekening van de coupon plaats door levering van nieuw uit te geven Fortis-aandelen tegen een waarde van 103% van de coupon.

Fonds voor algemene bankrisico’ s Er wordt een fonds voor algemene bankrisico’s aangehouden om de algemene risico’s van het bankbedrijf af te dekken. De hoogte van dit fonds en de (eventuele) toevoegingen (in de winsten verliesrekening opgenomen onder waardecorrecties) zijn gebaseerd op de verwachte ontwikkeling van huidige en toekomstige risico’s. Fortis is van mening dat de omvang van het fonds ultimo 2001 toereikend is om de voorziene algemene risico’s af te dekken. Op grond hiervan is besloten dat met ingang van het boekjaar 2002 geen toevoegingen meer plaatsvinden aan het fonds. Er wordt met betrekking tot het fonds geen belastinglatentie in aanmerking genomen.

Derivaten Fortis maakt voor handels- en niet-handelsdoeleinden gebruik van een aantal afgeleide financiële instrumenten, ofwel derivaten. De door Fortis gebruikte derivaten bestaan voornamelijk uit swaps, termijncontracten en opties. Derivatenposities uit hoofde van handelsdoeleinden worden gewaardeerd tegen de geschatte reële waarde en zijn onder de overlopende activa of passiva opgenomen. De hieraan gerelateerde niet-gerealiseerde winsten of verliezen worden in de winsten verliesrekening opgenomen als resultaat uit financiële transacties. De waarde van derivatenposities voor niet-handelsdoeleinden (onder meer in het kader van het asset/liability management ter beheersing van het rente-, valuta- en aandelenkoersrisico), die verband houden met financiële instrumenten die tegen reële waarde worden gewaardeerd (voornamelijk termijncontracten en opties), wordt bepaald op basis van de reële waarde, waarbij de niet-gerealiseerde winsten en verliezen worden verantwoord op basis van een waarderingsmethode die in overeenstemming is met het onderliggende instrument. Derivaten die gebaseerd zijn op andere financiële instrumenten worden gewaardeerd op basis van periode-toerekening. Schulden of vorderingen uit hoofde van derivaten worden in aanmerking genomen zoals bepaald in de contractvoorwaarden. De rente- en overige baten die hieruit voortvloeien worden verantwoord onder rentebaten of resultaat uit financiële transacties. De rentelasten en overige kosten worden verantwoord als rentelasten of als resultaat uit financiële transacties.

32

Winsten en verliezen die worden gerealiseerd bij de afwikkeling van derivatentransacties voor niet-handelsdoeleinden worden uitgesteld en afgeschreven als een correctie op het rendement (rente op het onderliggende financiële instrument) gedurende de resterende looptijd van het onderliggende financiële instrument.

Verzekeringspremies Premies voor langlopende traditionele levensverzekeringsproducten, levensverzekeringen met een spaar- of beleggingselement en langlopende niet-levenverzekeringscontracten worden in het algemeen verantwoord als premie-inkomen op het moment van vervallen. Premies voor kortlopende niet-leven verzekeringen worden over het algemeen verantwoord naar evenredigheid van de hoeveelheid verschafte verzekeringsdekking. Premies herverzekeraars, commissie, terugbetaalde kosten en technische voorzieningen die betrekking hebben op herverzekeringen worden verantwoord volgens de grondslagen die gelden voor de verantwoording van de oorspronkelijk geschreven polissen en de voorwaarden van de herverzekeringscontracten.

Pensioenen en soortgelijke rechten Pensioenkosten voor plannen op basis van vaste toezeggingen worden zodanig ten laste van de winsten verliesrekening gebracht dat de lasten over het verwachte werkzame leven van de werknemers worden gespreid. Bij het vaststellen van de pensioenkosten worden onder meer de volgende factoren in aanmerking genomen: het discontopercentage, het aantal dienstjaren tot de balansdatum, het verwachte salaris op de pensioendatum, het verwachte rendement op de beleggingen en het gerealiseerde beleggingsresultaat. Bij de bepaling van de pensioenkosten wordt voorts rekening gehouden met secundaire arbeidsvoorwaarden welke in stand blijven gedurende de pensionering. Het gaat hierbij onder meer om de vergoeding van een deel van de ziektekostenpremie alsmede personeelscondities voor specifieke financiële producten. De pensioenkosten voor plannen op basis van beschikbare premies worden verantwoord op het moment dat deze verschuldigd worden.

Niet- operationele elementen Om een goed inzicht te krijgen in de prestaties van Fortis zijn een aantal bijzondere posten verantwoord onder niet-operationele elementen. Deze niet-operationele elementen houden verband met: - de verkoop van (niet-geconsolideerde) participaties met een strategisch karakter of van participaties waarbij de verkoop is geïnitieerd door een derde; - de verkoop van eigen (geconsolideerde) activiteiten; - de vrijval van bepaalde voorzieningen; - de vorming van voorzieningen in verband met significante reorganisaties; - de wijzigingen van latente belastingen in verband met aanpassing van belastingtarieven.

33

Geconsolideerd



5

Wijzigingen in de samenstelling van Fortis

De belangrijkste acquisities en desinvesteringen die in de afgelopen drie jaar hebben plaatsgevonden worden hierna beschreven.

Intertrust Group In juli 2002 heeft Fortis Intertrust Group overgenomen. De overnameprijs is in contanten voldaan. Intertrust is binnen haar marktsegement een internationaal toonaangevende partij en levert een breed scala aan diensten, zoals oprichting en beheer van bedrijven, administratie, verslaglegging, trustactiviteiten, cash management en treasury diensten. Intertrust is gevestigd in twaalf landen en telt 350 werknemers. De activiteiten van Intertrust zijn samengevoegd met de trustactiviteiten van MeesPierson.

Bernheim- Comofi In mei 2002 heeft Fortis Bernheim-Comofi overgenomen voor een bedrag van EUR 525 miljoen. De overnameprijs is in contanten voldaan. Bernheim-Comofi is actief op het gebied van het beheer en ontwikkelen van onroerend goed. De doelstelling van deze overname is het verder diversificeren van de onroerend goed beleggingen van Fortis zowel qua type beleggingen als qua geografische spreiding. De goodwill bedraagt EUR 228 miljoen.

TOP Lease In april 2002 is TOP Lease verkocht aan ING Lease. De belangrijkste reden voor de verkoop van TOP Lease is dat de operationele autolease-activiteiten van TOP Lease geen kernactiviteiten van Fortis zijn. Hierdoor waren de mogelijkheden om de autolease-portefeuille van TOP Lease uit te breiden te beperkt. De overnameprijs is volledig in contanten voldaan.

Taiping Life In oktober 2001 heeft Fortis een partnership gesloten met China Insurance International Holdings Company Limited (“CIIH”) en China Insurance Company Limited (“CIC”), moedermaatschappij van de China Insurance Group. Fortis verkreeg hiermee voor USD 88 miljoen (EUR 100 miljoen) een initieel belang van 24,9% in Taiping Life (“TPL”). Na de transactie heeft CIIH een meerderheidsbelang in TPL van 50,05%; CIC bezit 25,05%. Fortis heeft het optierecht om haar participatie te vergroten tot 49%. TPL beschikt over een nationale licentie voor levensverzekeringen in China. De goodwill bedroeg EUR 83 miljoen.

Protective’ s Dental Benefits Division Ultimo 2001 heeft Fortis de Dental Benefits Division (“DBD”) van Protective Life Corporation overgenomen voor ongeveer USD 300 miljoen (EUR 357 miljoen). De transactie omvat de herverzekering van de tandartsverzekeringsactiviteiten van DBD en de dochterondernemingen van DBD die tandartsverzekeringen verkopen. De in 2001 geschatte goodwill bedroeg EUR 214 miljoen. In 2002 is de goodwill definitief vastgesteld op EUR 164 miljoen.

Fortis Australia In juli 2001 heeft Fortis haar Australische niet-levenbedrijf, Fortis Australia, aan de Britse verzekeraar CGNU verkocht voor ongeveer AUD 330 miljoen (EUR 205 miljoen) in contanten. De transactie is in lijn met de strategie van Fortis om zich te richten op Europa, Azië en bepaalde nichemarkten in de Verenigde Staten. De winst die bij deze transactie werd gerealiseerd, bedroeg EUR 46 miljoen en is verantwoord onder de niet-operationele elementen.

34

Mayban General Assurance Berhad In februari 2001 sloot Fortis een overeenkomst met Maybank met het oog op de ontwikkelingen van het bankverzekeren in Maleisië. Fortis verkreeg hiermee een aandeel van 30% in de verzekeringsactiviteiten van Maybank, Mayban General Assurance Berhad (“MGAB”). MGAB is actief op het gebied van levens- en niet-leven verzekeringen. De investering van Fortis was ongeveer RM 340 miljoen (EUR 104 miljoen). De goodwill bedroeg EUR 52 miljoen.

Fortis Financial Group In april 2001 is Fortis Financial Group (“FFG”) verkocht aan The Hartford Financial Services Group voor ongeveer USD 1.120 miljoen (EUR 1.252 miljoen) in contanten. FFG houdt zich bezig met variabele levensverzekeringen, lijfrentes en het beheer van eigen beleggingsfondsen. De transactie past in de strategie van Fortis in de Verenigde Staten. Deze richt zich op het opbouwen en beheren van een selectieve portefeuille van gespecialiseerde verzekeringsactiviteiten, die op hun respectievelijke markten een leiderspositie bekleden. Voor de verkoop van de verzekeringsactiviteiten is de transactie gestructureerd als een herverzekeringsovereenkomst met vrijwaring voor schades. De realisatie van de hiermee gepaard gaande winst is afhankelijk van de resterende duur van de polissen en wordt verantwoord als onderdeel van het operationele resultaat. De verkoop van asset management-activiteiten resulteerde in 2001 in een resultaat na belastingen van EUR 36 miljoen en is verantwoord onder de niet-operationele elementen.

Banque Générale du Luxembourg In maart 2000 heeft Fortis, via een openbaar bod, vrijwel alle aandelen van Banque Générale du Luxembourg (“BGL”), die nog niet in haar bezit waren (47%), verworven. BGL is een belangrijke bank in Luxemburg en heeft vooral een sterke positie op het gebied van Private Banking en vermogensbeheer. Het bod bestond uit negen Fortis-aandelen plus EUR 33 in contanten per BGL-aandeel. Op basis van de beurskoers van de Fortis-aandelen op het moment van het openbaar maken van het bod bedroeg de totale waarde van de transactie EUR 1.657 miljoen. De goodwill bedroeg EUR 634 miljoen. De 0,26% van de aandelen van BGL die nog uitstaan, zijn voornamelijk in bezit van medewerkers van BGL en zullen om fiscale redenen in 2003 en 2004 worden overgedragen.

Beta Capital In april 2000 heeft Fortis haar koopoptie op de resterende 70% van de aandelen Beta Capital uitgeoefend, tegen betaling van EUR 126 miljoen in contanten. Fortis had sinds 1999 reeds 30% van de aandelen van Beta Capital in bezit. Beta Capital heeft haar hoofdkantoor in Madrid en is voornamelijk actief op de Spaanse markt voor Private Banking en brokerage. De goodwill bedroeg EUR 99 miljoen.

American Memorial Life Insurance Company In oktober 2000 heeft Fortis de in de Verenigde Staten gevestigde natura-uitvaartverzekeraar American Memorial Life Insurance Company (“AMLIC”) gekocht van Service Corporation International (“SCI”). Voor AMLIC werd USD 200 miljoen (EUR 219 miljoen) in contanten betaald. De goodwill bedroeg EUR 12 miljoen. Met SCI is een marketingovereenkomst gesloten voor meerdere jaren. De verkoop van vooraf geregelde uitvaartcontracten zal uitsluitend plaatsvinden via uitvaartondernemingen die eigendom zijn van of verbonden zijn met SCI.

35

Geconsolideerd



ASR Verzekeringsgroep In december 2000 is ASR Verzekeringsgroep verworven via een openbaar bod. ASR was een van de grotere verzekeringsmaatschappijen in Nederland. De aandeelhouders van ASR kregen 3 aandelen in Fortis en EUR 3,70 in contanten per aandeel ASR. In de loop van 2001 is het resterende minderheidsbelang van derden verkregen. Op basis van beurskoers van de Fortis-aandelen op het moment van het openbaar maken van het bod kwam de totale waarde van de transactie hiermee uit op EUR 3.424 miljoen en de goodwill op EUR 1.999 miljoen. De activiteiten van ASR Verzekeringsgroep zijn samengevoegd met die van AMEV onder de naam Fortis ASR, waarmee Fortis de tweede verzekeraar in Nederland is geworden.

Overige acquisities en desinvesteringen Fortis heeft in 2001 CORE, Inc. en de verzekeringsportefeuille van Bâloise (España) Seguros y Reaseguros SA overgenomen. CORE is een belangrijke aanbieder van diensten op het gebied van verzuimmanagement en beheersdiensten op het gebied van de herverzekering van arbeidsongeschiktheidsverzekeringen voor middelgrote verzekeraars in de gehele Verenigde Staten. Bâloise werkt via een uitgebreid netwerk van tussenpersonen. Haar premievolume bestaat uit leven- en niet-levenprodukten, hoofdzakelijk bestemd voor particulieren. In 2000 heeft Fortis haar belang in Belgolaise uitgebreid van 60% naar 100%. De acquisitieprijs (EUR 45 miljoen) was in lijn met de nettovermogenswaarde, berekend op basis van de reële waarde. In maart 2000 heeft Fortis, Inc. haar particuliere afhankelijkheidsverzekeringen, die waren ondergebracht in Fortis Long Term Care, verkocht aan John Hancock Mutual Life Insurance Company. De transactie is tot stand gekomen dankzij een medeverzekeringscontract. De winst die bij deze transactie werd gerealiseerd, wordt in de nettowinst opgenomen, verdeeld over de looptijd van de onderliggende portefeuille. Tevens zijn in 2002, 2001 en 2000 enkele kleinere bedrijven geacquireerd dan wel is het belang in bedrijven uitgebreid. Onderstaand is een overzicht opgenomen van de belangrijkste acquisities en desinvesteringen met vermelding van de datum vanaf c.q. tot wanneer de resultaten zijn opgenomen in de jaarrekening van Fortis. 2002

Aankoop Intertrust Group Aankoop Bernheim Comofi Verkoop TOP Lease Aankoop Taiping Life (24,9%) Aankoop Protective' s Dental Benefits Division Verkoop Fortis Australia Aankoop Mayban General Assurance Berhad (30%) Verkoop Fortis Financial Group

2001

2000

vanaf 1 juli vanaf 1 mei tot en met 31 maart vanaf 1 oktober vanaf 31 december tot en met 30 juni vanaf 1 juli tot en met 1 april

Aankoop Banque Générale de Luxembourg (resterende 47%)

vanaf 1 april

Aankoop Beta Capital Aankoop American Memorial Life Insurance Company Aankoop ASR Verzekeringsgroep

vanaf 1 april vanaf 1 oktober vanaf 31 december

De operationele resultaten van de overige overgenomen bedrijven zijn in het bedrijfsresultaat van Fortis opgenomen met ingang van de respectievelijke acquisitiedata. Het totale bedrag aan goodwill bedroeg voor 2002 EUR 417,8 miljoen (2001: EUR 773,0 miljoen; 2000: EUR 2.798,8 miljoen) en is geheel ten laste van het eigen vermogen gebracht.

36

6

Reële waarde van financiële instrumenten

De reële waarde van een financieel instrument is het bedrag waarvoor dit instrument per balansdatum door twee bereidwillige partijen zou worden verhandeld bij een transactie anders dan gedwongen verkoop of liquidatie. Een beursnotering, indien beschikbaar, vormt de beste afspiegeling van deze waarde. Voor een aanzienlijk deel van de financiële instrumenten van Fortis zijn echter geen beurskoersen beschikbaar. De weergegeven reële waarden zijn derhalve schattingen die via een berekening van de contante waarde of een andere waarderingstechniek tot stand zijn gekomen. De berekening van de geschatte reële waarde is een momentopname op basis van de alsdan geldende marktomstandigheden die niet noodzakelijkerwijs representatief is voor de toekomstige reële waarde. De door financiële instellingen gepubliceerde reële waarden zijn onderling niet vergelijkbaar door de grote verscheidenheid aan toegelaten waarderingstechnieken en het grote aantal schattingen dat gemaakt moet worden. Door dit ontbreken van objectieve waarderingsmaatstaven is de afgeleide of geschatte reële waarde een subjectief gegeven. Wij adviseren lezers van dit verslag daarom voorzichtigheid te betrachten wanneer zij deze informatie gebruiken om de financiële positie van Fortis te vergelijken met die van andere financiële instellingen.

Financiële instrumenten gewaardeerd tegen boekwaarde De boekwaarde van bepaalde financiële instrumenten, zoals bijvoorbeeld kasmiddelen, direct opeisbare leningen aan banken, effecten behorende tot de handelsportefeuille en te ontvangen en te betalen lopende rente, benadert de reële waarde omdat deze tegen deze waarde in de balans worden opgenomen of een korte looptijd hebben of onmiddellijk opvraagbaar zijn.

Beleggingen in effecten De reële waarde van beleggingen in effecten wordt indien mogelijk gebaseerd op beursnoteringen. Indien geen beurskoers beschikbaar is, wordt de waarde gebaseerd op een berekening van de contante waarde van de toekomstige kasstromen of de beurskoers van vergelijkbare effecten.

Leningen De reële waarde van probleemloze leningen wordt bepaald door een disconteringsanalyse van de verwachte kasstromen, uitgaande van de rentetarieven die op dat moment worden geboden voor leningen met vergelijkbare voorwaarden aan kredietnemers met een vergelijkbare kredietwaardigheid. De reële waarde van dubieuze leningen wordt gebaseerd op kasstroomanalyses waarbij hogere discontopercentages zijn toegepast die passen bij het aan die leningen verbonden hogere risico of de onderliggende zakelijke zekerheidswaarde.

Schulden aan kredietinstellingen en schulden aan klanten De gepubliceerde reële waarde van direct opvraagbare deposito’s, spaargelden en andere deposito’s zonder vaste looptijd is per definitie gelijk aan het per de verslagdatum direct opvraagbare bedrag. De boekwaarde van deposito’s met een variabele rente en vaste looptijd benadert de reële waarde per verslagdatum. De reële waarde van deposito’s met een vaste rente wordt bepaald op basis van de contante waarde van de verwachte toekomstige kasstroom waarbij de marktrente wordt toegepast voor vergelijkbare deposito’s en looptijden.

Langlopende schulden De reële waarde van langlopende schulden met een variabele rente (achtergestelde schulden en andere langlopende leningen) waarvoor de tarieven veelvuldig wijzigen, is bij benadering gelijk aan de boekwaarde. De reële waarde van langlopende schulden met een vaste rente wordt geschat door de contante waarde van de

37

Geconsolideerd



toekomstige kasstroom te berekenen op basis van de actuele door Fortis gehanteerde marginale debetrentevoet voor vergelijkbare leenovereenkomsten.

Derivaten De reële waarde van ter beurze verhandelde derivaten wordt gebaseerd op de beursnotering of door handelaren afgegeven koersen. De reële waarde van niet ter beurze verhandelde of OTC-derivaten is bepaald via een berekening van de contante waarde van de verwachte kasstroom waarbij wordt uitgegaan van de actuele marktrendementen voor vergelijkbare derivaten en de looptijd van elk derivaat. De discontopercentages zijn gebaseerd op marktrentes en in de markt geldende indices voor vergelijkbare instrumenten. In de onderstaande tabel worden de boekwaarde en de geschatte reële waarde per 31 december weergegeven van in de balans opgenomen financiële instrumenten waarvan de reële waarde afwijkt van de boekwaarde: 2002

2001

2000

Boekwaarde

Reële waarde

Boekwaarde

Reële waarde

Boekwaarde

Reële waarde

146.116,2

150.692,9

160.725,9

162.513,9

141.325,8

142.828,0

256.003,1

259.547,9

240.595,8

246.592,2

224.476,2

223.433,5

566,4

566,5

740,4

740,3

610,3

610,3

- 915,1

- 1.372,5

2.364,7

2.469,8

- 248,7

- 237,5

274.183,7

269.908,2

276.024,5

271.653,6

239.926,3

242.467,6

49.963,7

50.837,9

50.895,9

51.229,3

43.760,8

45.190,1

12.229,7

13.660,9

11.466,4

12.557,2

9.487,6

9.839,4

Financiële activa Beleggingen in effecten en overheidspapier Leningen aan kredietinstellingen en klanten Deelnemingen

1)

Derivaten (per saldo)

Financiële verplichtingen Schulden aan kredietinstellingen en klanten Schuldbewijzen Achtergestelde schulden en converteerbare obligatieleningen

1)

7

Exclusief deelnemingen die zijn verantwoord volgens de equivalentiemethode.


De minderheidsbelangen van derden in de groepsmaatschappijen van Fortis omvatten, naast kapitaaldeelnemingen, een aantal hybride financieringsinstrumenten. Ter versterking van haar kapitaalbasis heeft Fortis in maart 2000 voor USD 550 miljoen “Trust Capital Securities” uitgegeven via een speciaal daartoe in de Verenigde Staten opgerichte dochtermaatschappij. De emissie bestond uit twee tranches: - een tranche van USD 150 miljoen met een niet-cumulatieve coupon welke halfjaarlijks achteraf betaalbaar is. Tot 1 maart 2005 is er sprake van een vaste coupon van 7,48% per jaar. Daarna zal er sprake zijn van een halfjaarlijks te bepalen variabele coupon van 6-maands Libor plus 1,10%. - een tranche van USD 400 miljoen met een niet-cumulatieve coupon welke halfjaarlijks achteraf betaalbaar is. Tot 1 maart 2010 is er sprake van een vaste coupon van 7,68% per jaar. Daarna zal er sprake zijn van een halfjaarlijks vast te stellen variabele coupon van 6-maands Libor plus 1,25%. De Trust Capital Securities worden gedekt door aandelen Fortis, Inc. Klasse B en C. De uitkering van de coupons is afhankelijk van de dividenduitkering op aandelen Fortis, Inc. Klasse B en C.

38

Ter versterking van de kapitaalbasis van haar verzekeringsbedrijf heeft Fortis in april 1999 niet-cumulatieve gegarandeerde Trust Capital Securities uitgegeven voor EUR 650 miljoen via een speciaal daartoe opgerichte dochtermaatschappij in de Verenigde Staten. Deze dochtermaatschappij mag uitsluitend schulden of andere effecten bezitten die groepsmaatschappijen van Fortis verschuldigd zijn. De Trust Capital Securities zijn gegarandeerd door moedermaatschappijen en hebben een eeuwigdurende looptijd. Na tien jaar mag Fortis echter overgaan tot contante aflossing op de betaaldatum. De emissie bestond uit drie tranches: - een tranche van EUR 400 miljoen met een variabele coupon van 3-maands Euribor plus 1,30% voor de eerste tien jaar en een coupon van 3-maands Euribor plus 2,30% in de jaren daarna; - een tranche van EUR 50 miljoen met een vaste coupon van 6,25% per jaar voor de gehele looptijd van het instrument; - een tranche van EUR 200 miljoen met een vaste coupon van 5,50% voor de eerste tien jaar en een coupon van 3-maands Euribor plus 2,30% in de jaren daarna. In juni 1999 heeft Fortis niet-cumulatieve eeuwigdurende preferente aandelen zonder stemrecht uitgegeven. Deze preferente aandelen worden door de toezichthouder in aanmerking genomen in het Tier 1 vermogen van de bank. De emissie bestond uit twee tranches: - een tranche van EUR 450 miljoen met een vaste coupon van 6,25% voor de eerste tien jaar en een variabele coupon van 3-maands Euribor plus 2,60% in de jaren daarna. Na tien jaar en ieder daaropvolgend jaar mag Fortis op de betaaldatum overgaan tot contante aflossing; - een tranche van EUR 200 miljoen met een vaste coupon van 7,00% voor de volledige looptijd. Na vijf jaar en in ieder daaropvolgend jaar mag Fortis op de betaaldatum overgaan tot aflossing. Aan de preferente aandelen is een “Support Agreement” verbonden. Fortis N.V., Fortis Bank, Fortis Bank Nederland (Holding) en Fortis SA/NV (de “Supporting Companies”) zijn hierin hoofdelijk en gezamenlijk overeengekomen om aan Fortis Capital Company Limited gelden over te dragen ter betaling van dividend op de preferente aandelen indien één of meerdere van de Supporting Companies in hetzelfde boekjaar dividend uitkeert op hun gewone of preferente aandelen. Zelfs symbolische betaling van dividend door één of meerdere van de Supporting Companies, geeft de houders van de hybride effecten het recht op betaling van een volledig of proportioneel dividend, met volledig verhaalsrecht op de Supporting Companies. Ook is het mogelijk dat in het geval waarin de Supporting Companies voldoende totale uitkeerbare reserves ter beschikking hebben om dividend te betalen op hun eigen aandelenkapitaal, deze potentiële betaling leidt tot een verplichting om betalingen te verrichten onder het Support Agreement waarvoor de uitkeerbare reserves van de Supporting Companies niet toereikend zouden kunnen zijn. De toezichthouder heeft bepaald dat de hybride effecten alleen tot het Tier 1 vermogen van Fortis Bank gerekend mogen worden als zodanige maatregelen zijn genomen dat verzekerd is dat alle betalingen die door Fortis SA/NV of Fortis Bank worden gedaan ingevolge de Support Agreement en die worden veroorzaakt door een dividendbetaling worden gemaximeerd tot het niveau van de gezamenlijke uitkeerbare reserves van de Supporting Companies. Om aan deze voorwaarde te kunnen voldoen, heeft het Bestuur besloten dat Fortis SA/NV geen dividend zal uitkeren op haar gewone aandelen en preferente aandelen of andere financiële instrumenten (indien van toepassing), tenzij het totaal van de uitkeerbare reserves van de Supporting Companies toereikend is om te voldoen aan alle dividendbetalingen verbonden aan hun respectievelijke gewone aandelen, preferente aandelen en andere financiële instrumenten alsook aan de mogelijk te betalen bedragen in hetzelfde boekjaar op grond van hun verplichting onder het Support Agreement.

39

Geconsolideerd



8

Eigen vermogen

De samenstelling van het eigen vermogen per 31 december 2002 is als volgt: Aandelenkapitaal: - Gewone Fortis Aandelen; 1.335.062.099 aandelen uitgegeven; per Fortis Aandeel bestaande uit 1 aandeel Fortis SA/NV à EUR 4,28 fractiewaarde en 1 aandeel Fortis N.V. à EUR 0,42 nominaal.

6.279,9

- Cummulatief preferente aandelen A Fortis N.V. à EUR 0,42 nominaal; 1.750.000.000 aandelen toegestaan; geen aandelen uitgegeven of uitstaand. - Cummulatief preferente aandelen B Fortis N.V. à EUR 0,42 nominaal; 250.000.000 aandelen toegestaan; geen aandelen uitgegeven of uitstaand. - Agioreserve - Herwaarderingsreserve - Goodwill - Overige reserves - Nettowinst lopend boekjaar

11.916,3 0,0 - 17.024,6 9.167,7 531,6 10.870,9

Per 31 december 2002 was van het eigen vermogen maximaal EUR 12.152,8 miljoen beschikbaar voor uitkering van dividend, waarvan EUR 7.458,2 miljoen bij Fortis SA/NV en EUR 4.694,6 miljoen bij Fortis N.V. Een uitvoerige beschrijving van de verschillende optieplannen wordt gegeven in paragraaf 13 en 18.

Cumulatief Preferente Aandelen A Fortis N.V. Geen van de 1.750 miljoen toegestane Cumulatief Preferente Aandelen A, met een nominale waarde van EUR 0,42, is uitgegeven en uitstaand. Fortis N.V. heeft aan de Stichting Continuïteit Fortis (de “Stichting”) een optie verleend tot verwerving van een gemaximeerd aantal Cumulatief Preferente Aandelen A van Fortis N.V. (met dezelfde stemrechten als Gewone Aandelen). Na de uitoefening van de optie zal het aantal geplaatste cumulatief preferente aandelen A maximaal gelijk zijn aan het aantal geplaatste Gewone Aandelen en Cumulatief Preferente Aandelen B. Fortis N.V. heeft het recht om van de Stichting te verlangen dat deze de uitgifte van de Cumulatief Preferente Aandelen A accepteert. Het doel van de Stichting is het verzekeren van de continuïteit en het handhaven van de identiteit van Fortis en Fortis N.V. op zodanige wijze dat de belangen van de vennootschap en Fortis, de daartoe behorende ondernemingen en alle daarbij betrokkenen zo goed mogelijk worden gewaarborgd en dat de invloeden welke de zelfstandigheid en de identiteit van Fortis en Fortis N.V. in strijd met die belangen zouden kunnen aantasten, naar maximaal vermogen worden geweerd. De Stichting zal haar optie uitsluitend uitoefenen indien dit in overeenstemming is met het doel. De uitoefenprijs van de optie bedraagt EUR 0,42 per Cumulatief Preferent Aandeel A. Bij de uitoefening behoeft echter slechts 25% van de nominale waarde te worden gestort. De overige 75% van de nominale waarde behoeft pas te worden gestort, zodra Fortis N.V. dit verzoekt op grond van een besluit van de Raad van Bestuur. Volgens de Nederlandse wet is de Stichting een onafhankelijke juridische entiteit en geen bezit van of onderworpen aan de zeggenschap van enige persoon of entiteit. Het bestuur van de Stichting bestaat uit zes leden. Vier leden zijn onafhankelijk van Fortis, terwijl twee wel met Fortis verbonden zijn. De vier onafhankelijke leden hebben twee stemmen per persoon, terwijl de twee verbonden leden elk één stem hebben. De samenstelling van het bestuur heeft de goedkeuring van Euronext Amsterdam. Indien er Cumulatief Preferente Aandelen A worden uitgegeven danwel ingetrokken, dient een Algemene Vergadering van Aandeelhouders bijeen te worden geroepen. Deze vergadering dient uiterlijk twee jaar na de datum waarop de eerste Cumulatief Preferente Aandelen A zijn uitgegeven te worden gehouden. Een besluit met betrekking tot de uitgifte of intrekking, al naar gelang de situatie, van de Cumulatief Preferente Aandelen A

40

dient op de agenda voor deze vergadering te worden vermeld. Indien het ten aanzien van dit agendapunt te nemen besluit niet strekt tot inkoop c.q. intrekking van de Cumulatief Preferente Aandelen A, al naar gelang de situatie, wordt binnen twee jaar na de vorige vergadering, een Algemene Vergadering van Aandeelhouders gehouden. Voor deze vergadering dient een besluit met betrekking tot de inkoop of intrekking, al naar gelang de situatie, van Cumulatief Preferente Aandelen A op de agenda te worden vermeld tot er geen uitstaande Cumulatief Preferente Aandelen A meer zijn. Ten laste van de winst van Fortis N.V. zal, indien mogelijk, eerst een dividend worden uitgekeerd aan de houders van Cumulatief Preferente Aandelen A, alvorens een dividend wordt uitgekeerd op de Cumulatief Preferente Aandelen B en de Gewone Aandelen. Het uit te keren dividend zal gelijk zijn aan het door De Nederlandsche Bank gepubliceerde gemiddelde Euribor gedurende het boekjaar waarover het dividend uitgekeerd zal worden, vermeerderd met 1,5%. Het dividend zal worden berekend als een percentage van het op dergelijke aandelen bij Fortis N.V. gestorte bedrag en naar rato van de periode dat de aandelen uitstaan. De Cumulatief Preferente Aandelen A hebben een liquidatiewaarde die gelijk is aan het bedrag dat bij Fortis N.V. op die aandelen is gestort plus eventuele opgelopen maar nog niet uitgekeerde dividenden. De Cumulatief Preferente Aandelen A hebben bij liquidatie voorrang ten opzichte van Cumulatief Preferente Aandelen B en Gewone Aandelen.

Cumulatief Preferente Aandelen B Fortis N.V. Geen van de 250 miljoen toegestane Cumulatief Preferente Aandelen B, met een nominale waarde van EUR 0,42, is uitgegeven en uitstaand. Bij uitgifte moeten de Cumulatief Preferente Aandelen B worden volgestort. De Cumulatief Preferente Aandelen B mogen door Fortis N.V. worden uitgegeven voor financieringsdoeleinden. De aan de aandelen verbonden stemrechten zijn gelijk aan die welke verbonden zijn aan Gewone Aandelen en Cumulatief Preferente Aandelen A, zijnde één stem per uitstaand aandeel. Met betrekking tot de uitkering van dividend en de verdeling van activa bij liquidatie hebben de Cumulatief Preferente Aandelen B voorrang ten opzichte van de Gewone Aandelen en zijn zij achtergesteld ten opzichte van de Cumulatief Preferente Aandelen A. Op de Cumulatief Preferente Aandelen B zal een dividend worden uitgekeerd dat gelijk is aan een percentage van een bedrag dat gelijk is aan vier maal de nominale waarde van de aandelen, naar rato van de periode gedurende welke de aandelen uitstaan. Dit percentage zal zijn gekoppeld aan het gemiddelde effectieve rendement op de vijf langstlopende staatsleningen berekend volgens de methode die is uiteengezet in de Statuten. Deze methode wordt elke tien jaar bijgesteld. De Cumulatief Preferente Aandelen B hebben een liquidatiewaarde die gelijk is aan vier maal de nominale waarde van het aandeel plus eventuele opgelopen maar nog niet uitgekeerde dividenden. De aflossings- of omwisselingskenmerken van de Cumulatief Preferente Aandelen B zijn niet in de Statuten beschreven, maar worden bepaald op het moment dat deze aandelen worden uitgegeven. De Cumulatief Preferente Aandelen B mogen, zoals vastgelegd in de Statuten, niet worden overgedragen zonder toestemming van de Raad van Bestuur van Fortis N.V.

41

Geconsolideerd



“ Other Comprehensive income” , cumulatief De wijzigingen in het gecumuleerde “comprehensive income” worden in onderstaande tabel weergegeven: Gecumuleerd Netto

Overige

"other

Valutakoers

herwaardering

vermogens-

comprehensive

verschillen

beleggingen

Goodwill

mutaties

income"

215,2

1.684,6

- 15.833,8

- 13.934,0

94,7

- 2.276,8

- 773,0

- 2.955,1

309,9

- 592,2

- 16.606,8

- 16.889,1

Balans per 31 december 2000 Mutaties gedurende het jaar Balans per 31 december 2001

Mutaties gedurende het jaar

- 300,7

- 1.533,2

- 417,8

- 154,0

- 2.405,7

9,2

- 2.125,4

- 17.024,6

- 154,0

- 19.294,8

Balans per 31 december 2002

In de volgende tabel wordt het verloop van het eigen vermogen van Fortis in 2002 en 2001 weergegeven. Her-


Unificatie Uitgifte van aandelen

Agio

waarderings-

Kapitaal

reserve

reserve

428,4

16.598,6

2.794,0

5.655,8

- 5.655,8

0,7

100,7

Totaal Overige

eigen

Goodwill

reserves

vermogen

- 15.833,8

11.209,6

15.196,8

101,4

Nettowinst over het jaar Dividend Netto herwaardering beleggingen

2.598,2

2.598,2

- 1.137,4

- 1.137,4

- 2.276,8

Goodwill

- 2.276,8 - 773,0


- 773,0 94,7

94,7

Effect aankoop en heruitgifte eigen aandelen

8,6

Overige vermogensmutaties Balans per 31 december 2001

Uitgifte van aandelen

32,0 6.084,9

11.043,5

195,0

872,8

549,2

- 16.606,8

Nettowinst over het jaar Dividend Nettoherwaardering beleggingen

531,6

- 1.136,9

- 1.136,9 - 1.533,2 - 417,8

- 154,0

Overdracht overige reserves 11.916,3

0,0

- 300,7 - 154,0

1.138,0 6.279,9

De dividenden werden in contanten uitgekeerd.

42

37,4

531,6

- 300,7


13.844,5

- 1.030,4

- 417,8



12.773,7

- 1.533,2

Goodwill

8,6 32,0

- 1.138,0 - 17.024,6

9.699,3

10.870,9

Hieronder is het verloop weergegeven van het aantal uitstaande aandelen. Aantal aandelen per 31 december 2000

1.294.202.872

Uitgifte nieuwe aandelen

2.903.176

Vervallen in verband met eenmaking Fortis-aandeel

- 3.540.389

Aantal aandelen per 31 december 2001

1.293.565.659

Uitgifte in verband met FRESH

39.682.540

Geplaatst in verband met uitoefening optieplannen / aandelenplannen

1.813.900

Aantal aandelen per 31 december 2002

1.335.062.099

In 2002 is door Fortis aan het personeel de mogelijkheid geboden aandelen Fortis te kopen. In dit kader zijn door Fortis SA/NV en Fortis NV 1.752.500 nieuwe aandelen geplaatst. De opbrengst hiervan bedroeg EUR 35,7 miljoen. In onderstaand overzicht is het potentieel aantal uitstaande aandelen weergegeven: Aantal aandelen per 31 december 2002

1.335.062.099

Potentieel nog uit te geven aandelen: - in verband met optieplannen (zie paragraaf 13) - in verband met warrants (zie paragraaf C7) - in verband met converteerbare leningen (zie paragraaf A9 en C6)

36.618.645 226.620 40.297.164 77.142.429

Reeds ingekocht in verband met uitgifteverplichtingen

-2.230.059

Totaal potentieel aantal aandelen per 31 december 2002

1.409.974.469

Overzicht van transacties in Fortis-aandelen door Fortis-groepsmaatschappijen:

aantal

Saldo per 31 december 2001 Verwerving Verkopen Saldo per 31 december 2002

In handelsportefeuille effecten In beleggingen

Boekwaarde

27.820.189 48.106.080 - 46.031.826 29.894.443

5.013.720

83,3

16.408.649

274,9 1)

In beleggingen voor rekening en risico van polishouders

3.548.396

In overige activa

4.923.678

82,2

29.894.443

520,8

1)

80,4

Deze beleggingen hebben betrekking op leven- en pensioenverzekeringen met een minimum rendementsgarantie en zijn gewaardeerd tegen kostprijs.

43

Geconsolideerd



Overzicht van transacties in Fortis-aandelen verantwoord in het eigen vermogen:

aantal

Saldo per 31 december 2000 Heruitgifte

3.851.850 - 311.461

Vervallen in verband met eenmaking Fortis-aandeel Saldo per 31 december 2001

- 3.540.389 0

Uitgifte in verband met FRESH

39.682.540

Saldo per 31 december 2002

39.682.540

9

Transacties buiten de balans

In het kader van de normale bedrijfsuitoefening neemt Fortis deel aan transacties die betrekking hebben op kredietgerelateerde en afgeleide financiële instrumenten, ofwel derivaten, die niet in de balans opgenomen hoeven te worden. Transacties met betrekking tot kredietgerelateerde financiële instrumenten worden in het algemeen geïnitieerd door klanten, terwijl derivatentransacties zowel worden afgesloten met klanten als voor eigen rekening van Fortis als onderdeel van het rente- en valutarisicobeheer.

Kredietgerelateerde financiële instrumenten Tot de kredietgerelateerde financiële instrumenten worden accepten, verbintenissen tot het verstrekken van kredieten, kredietbrieven en financiële garanties gerekend. In het geval van verbintenissen tot het verstrekken van kredieten, kredietbrieven en financiële garanties bestaat het potentiële verlies dat Fortis kan lijden, indien de tegenpartij haar verplichtingen niet nakomt, uit de contractuele “notional amounts” voor die instrumenten. Provisies uit hoofde van kredietgerelateerde instrumenten worden in de winsten verliesrekening verantwoord op het moment dat zij worden ontvangen. Accepten worden door klanten gebruikt om betalingen te verrichten voor handelsgoederen die worden verkocht via import-exporttransacties. Verbintenissen tot kredietverstrekking betreffen toezeggingen om een lening aan een klant te verstrekken als aan alle in de overeenkomst gestelde voorwaarden wordt voldaan. De overeenkomsten hebben in het algemeen een vaste afloopdatum of een andere beëindigingsclausule. De spreiding naar geografisch gebied en tegenpartij van de verplichtingen tot kredietverstrekking is vergelijkbaar met de spreiding van leningen. Fortis heeft in het verleden ervaren dat het merendeel van de toegezegde kredieten door klanten wordt opgenomen. In de meeste gevallen zijn de kredieten ongedekt; indien nodig kunnen evenwel, op grond van de overeenkomsten, zekerheden worden verlangd. Documentaire kredieten worden toegepast als garantie dat Fortis een betaling aan derden zal verrichten in het kader van een binnen- of buitenlandse handelstransactie van een klant of als garantie dat een klant zijn verplichting jegens een derde zal nakomen. In dit laatste geval vormt het documentaire krediet voor Fortis een voorwaardelijke verplichting. Fortis beoordeelt de kredietwaardigheid van elke klant op individuele basis. De waarde van (eventueel) verkregen zekerheden is gebaseerd op de beoordeling van de kredietwaardigheid van de tegenpartij door het management. Zekerheden kunnen bestaan uit de gefinancierde goederen of kasstortingen. De meeste documentaire kredieten worden opgenomen, in veel gevallen echter gevolgd door onmiddellijke betaling. Borgstellingen en garanties dienen als garantie voor het nakomen van een verplichting door een klant. Het kredietrisico waarmee de afgifte van deze waarborgen gepaard gaat, is in wezen gelijk aan het risico dat verbonden is aan het verstrekken van kredietfaciliteiten aan klanten. Borgstellingen en garanties kunnen worden afgegeven zonder dat er zekerheden worden verlangd.

44

Hieronder volgt een overzicht van de notional amounts per 31 december van de kredietgerelateerde financiële instrumenten van Fortis die een risico buiten de balans met zich meebrengen: 2002

Uitstaande accepten Vaste verplichtingen tot kredietverstrekking

2001

2000

195,4

235,7

154,6

72.306,5

84.656,4

70.870,4

Documentaire kredieten

3.772,9

2.823,2

3.360,6

Borgstellingen en garanties

9.732,2

11.217,8

14.226,6

Afgeleide financiële instrumenten (derivaten) Onder derivaten worden swaps, futures, termijncontracten en optiecontracten begrepen. Voor alle derivaattypen geldt dat de waarde wordt afgeleid van onderliggende rentetarieven, valutakoersen, goederenprijzen of aandelenkoersen. Een derivatencontract kan op een beurs of over-the-counter (“OTC”) worden verhandeld. Ter beurze verhandelde derivaten, zoals futures en opties, zijn gestandaardiseerd en brengen over het algemeen geen significante tegenpartij-exposure met zich mee door de margeverplichtingen die door de verschillende beurzen opgelegd worden. Over-the-counter verhandelde derivatencontracten worden onderling door contractpartijen overeengekomen. De notional amounts (hoofdsommen) worden niet als activa of passiva in de balans opgenomen en zijn geen afspiegeling van de potentiële winst of het verlies waarmee een dergelijke transactie gepaard kan gaan. Het risico dat Fortis loopt wanneer een tegenpartij haar verplichtingen niet kan nakomen, is beperkt tot de positieve nettovervangingswaarde van de OTC-contracten. Renteswaps zijn contractuele overeenkomsten tussen twee partijen op grond waarvan renteverplichtingen in dezelfde valuta worden geruild. Deze respectievelijke verplichtingen worden berekend op basis van verschillende rentetypen. Bij de meeste renteswaps vindt een netto-uitwisseling van renteverplichtingen plaats, berekend als zijnde het verschil tussen de vaste en variabele rentebetalingen. Fortis maakt onder meer gebruik van renteswaps om de rentekenmerken van bepaalde activa en passiva te wijzigen. Zo kan bijvoorbeeld uit hoofde van langlopende schulden een renteswap worden aangaan om een vast rentetarief om te zetten in een variabel tarief, teneinde de rentemismatch te verminderen. Daarnaast gebruikt Fortis renteswaps om het risico van koersfluctuaties van de handelsportefeuille effecten af te dekken. Valutaswaps zijn, in hun eenvoudigste vorm, contractuele overeenkomsten op grond waarvan zowel periodieke als eenmalige betalingen in verschillende valuta worden geruild. Het risico van een verlies op deze contracten is afhankelijk van de expiratiedatum, rentetarieven en valutakoersen en de timing van de betalingen. Rentefutures worden ter beurze verhandeld en betreffen een verplichting om effecten of een geldmarktinstrument te kopen of verkopen op een bepaalde datum in de toekomst tegen een vooraf bepaalde prijs. Rentetermijncontracten worden over-the-counter verhandeld en zijn contracten waarbij twee partijen een rentetarief en een -periode overeenkomen die als referentiepunt worden gebruikt voor de berekening van een nettobetaling die door de ene partij aan de andere partij moet worden gedaan, afhankelijk van de marktrente die geldt op een bepaald moment in de toekomst. Rente-opties worden gebruikt als bescherming tegen het renterisico en zijn opties waarbij de verkoper zich verplicht aan de koper een renteverschil te betalen in ruil voor een door de koper betaalde premie. Dit

45

Geconsolideerd



renteverschil is het verschil tussen de huidige rente en een afgesproken rentetarief voor een notional amount. Bij alle rentecontracten is het risico van een verlies gedurende de looptijd afhankelijk van de rentestand. Valutacontracten, waaronder spot-, forward- en futurecontracten, zijn overeenkomsten om valuta van het ene land op een bepaalde datum te ruilen voor valuta van een ander land tegen een vooraf overeengekomen prijs en hebben tot doel de nettokapitaal- en valuta-exposure af te dekken. Valuta-optiecontracten lijken op rente-optiecontracten maar zijn gebaseerd op valuta in plaats van rentetarieven. Bij deze contracten is het risico van verlies gedurende de looptijd groter of kleiner naarmate de valutakoersen en rente fluctueren. Voor ter beurze verhandelde rentefutures, opties en valutacontracten geldt dat de credit exposure voor Fortis buiten de balans beperkt is, aangezien deze transacties tot stand komen op georganiseerde beurzen die de verplichting van de tegenpartij overnemen en over het algemeen eisen dat er zekerheden worden gestort en dat margeverplichtingen dagelijks worden afgerekend.

Lease- overeenkomsten Fortis heeft operationele lease-overeenkomsten afgesloten voor kantoorruimte, -uitrusting en voertuigen. De leasekosten die hieruit voortvloeien, bedroegen voor 2002 EUR 78,1 miljoen (2001: 120,6 miljoen; 2000: EUR 79,5 miljoen). Het totaal verschuldigde bedrag uit hoofde van niet-opzegbare lease-overeenkomsten bedroeg per 31 december 2002 EUR 334,2 miljoen (2001: EUR 315,6 miljoen; 2000: EUR 271,0 miljoen). Hieronder volgen gegevens over de toekomstige verplichtingen uit hoofde van niet-opzegbare operationele lease-overeenkomsten: 2002

Lopend tot en met het jaar 2003

66,2


57,8


48,3


40,9


32,1

Na het jaar 2007

88,9

Totaal

334,2

Overige verplichtingen Per 31 december 2002 zijn door Fortis activa met een waarde van EUR 106.475,6 miljoen tot zekerheid verstrekt (2001: EUR 69.690,2 miljoen; 2000: EUR 51.026,3 miljoen). Fortis heeft verschillende lopende en voorwaardelijke verplichtingen die niet blijken uit deze geconsolideerde jaarrekening. Hieronder volgen gegevens over de belangrijkste van deze verplichtingen:

Verplichtingen tot aankoop van effecten Verplichting tot het storten van aandelenkapitaal van deelnemingen Aan Fortis toevertrouwde effecten

1)

Overige

1)

46

Bestaat voornamelijk uit de waarde van in bewaring genomen effecten voor beleggingsdoeleinden.

2002

2001

2000

1.215,6

846,8

1.024,3

70,1

72,1

232,8

299.232,6

345.365,7

340.430,7

452,6

284,1

327,3

In veel gevallen hebben de partijen waarmee verzekeringscontracten worden afgesloten speciale rechten met betrekking tot beleggingen, of een deel daarvan, die door de betreffende maatschappijen worden gedaan. Deze rechten vloeien voort uit juridische of contractuele bepalingen of bepalingen in de Statuten.

Voorwaardelijke verplichtingen Fortis is gedaagde met betrekking tot een aantal vorderingen en processen die een gevolg zijn van de normale bedrijfsuitoefening. Het bestuur is van mening, na overleg met haar juridische adviseurs, dat de uiteindelijke uitkomst van deze zaken naar verwachting geen materieel negatief effect op de geconsolideerde financiële positie van Fortis zal hebben.

10

Risicobeheer

Bij het risicobeheer hanteert Fortis ondermeer de risicocategorieen marktrisico en kredietrisico. Het marktrisico is het risico van verlies door forse bewegingen op de financiële markten van aandelenkoersen, rentevoeten, wisselkoersen of vastgoedprijzen. Binnen het verzekeringsbedrijf heeft het marktrisico specifiek betrekking op de gevolgen van financiële veranderingen voor structurele posities (ALM-risico). De voornaamste marktrisico’s voor het bankbedrijf worden onderverdeeld in risico’s die van invloed zijn op de structurele posities (ALM-risico), risico’s uit hoofde van handelsactiviteiten (handelsrisico) en het liquiditeitsrisico. Bij het verzekeringsbedrijf bestaat het kredietrisico voornamelijk uit het tegenpartijrisico met betrekking tot de beleggingsportefeuilles en hypotheken. Voor de bank heeft het kredietrisico met name betrekking op het risico dat een kredietnemer of tegenpartij niet meer in staat is zijn schuld aan de bank terug te betalen. Dit kredietrisico is grotendeels te herleiden tot drie (potentiële) oorzaken, het tegenpartijrisico, het transferrisico en het vereffeningrisico.

M arktrisico: Verzekeringsbedrijf

Het instrumentarium dat Fortis gebruikt om het marktrisico te bewaken omvat simulatiemodellen, scenario-analyses en stresstesting. De potentiële invloed van veranderingen in rentetarieven, aandelenkoersen en onroerend goed-prijzen op de solvabiliteit, winst en embedded value wordt regelmatig berekend. Fortis heeft voor de verzekeringsactiviteiten de gevoeligheid van het resultaat vóór belasting onderzocht voor parallelle verschuivingen in de rentestructuur met 100 basispunten naar boven of naar beneden. De gevoeligheidsanalyse geeft aan dat dit effect op het resultaat over 2002 verwaarloosbaar was.

M arktrisico: Bankbedrijf

Het bankbedrijf staat via de niet-handelsportefeuille bloot aan het renterisico en het risico van een daling van de aandelenkoersen. Fortis bewaakt en beheerst dit risico met behulp van risico-indicatoren. Tot de eerstgenoemde indicatoren behoren de basispuntgevoeligheid, de “Value-at-Risk” (VaR) en de duration van het eigen vermogen. De basispuntgevoeligheid wordt gebruikt om te berekenen hoe sterk de reële waarde van alle activa en passiva zal veranderen als elk punt op de renteswapcurve afzonderlijk met één basispunt wordt verhoogd of verlaagd. Het VaR-model voor de structurele positie van de bank wordt gebruikt voor het berekenen van de potentiële verandering van de reële waarde van de activa en passiva als gevolg van een wijziging in de rentetarieven, op basis van de historische volatiliteit van de rentetarieven, een “holdingperiod” van twee maanden en een betrouwbaarheidsinterval van 99%.

47

Geconsolideerd



De “duration” van het eigen vermogen is een algemene maatstaf voor het renterisico. De duration en reële waarde van alle producten wordt berekend op basis van de kasstroom (aflossing en rente). De duration van het eigen vermogen is zodanig dat de duration van de som van de activa gelijk is aan de duration van de som van de passiva, inclusief het eigen vermogen. De op winstberekening gebaseerde risico-indicator (Earnings-at-Risk) simuleert het effect van een renteverandering op de toekomstige winst. Aan de hand van een basis-rentescenario en vier andere standaard rentescenario’s (evenwijdige verschuiving +100 bp, evenwijdige verschuiving -100 bp, steilere yield curve: kort -100 bp / lang +100 bp of een vlakkere yield curve: kort +100 bp / lang -100 bp) wordt het renteresultaat (inclusief volume-effecten) voor elk scenario voor de komende drie jaar berekend. De gevoeligheid van de winst voor veranderingen in de rentestand bestaat uit het verschil tussen het beste en het slechtste aldus berekende renteresultaat ten opzichte van het renteresultaat volgens het basisscenario. Het bankbedrijf bewaakt de risico’s die voortkomen uit handelsactiviteiten door kwalitatieve controles en intensief gebruik van kwantitatieve modellen die zijn gebaseerd op gevoeligheids- en waarschijnlijkheidsanalyses. Er vinden dagelijks Value-at-Risk (VaR) rapportages plaats op basis van een aangepaste vorm van twee methodieken: het variantie-/covariantiemodel en het historisch simulatiemodel. Voor de VaR-rapportage wordt uitgegaan van een holding period van 1 dag en een waarschijnlijkheid van 99%. In onderstaande tabel is een overzicht opgenomen van ontwikkeling van enkele VaR-cijfers. Tevens is in het overzicht opgenomen de efficiency ratio (de verhouding tussen de ex-post volatiliteit en de ex-ante VaR). 2002

2001

2000

VaR per 31 december

31,5

12,0

19,0

Hoogste VaR

38,5

27,8

23,7

Laagste VaR Gemiddelde VaR Efficiency ratio (in %)

7,9

9,4

6,2

21,8

17,5

13,4

94

89

97

45 40

Value at Risk

35 30 25 20 15 10

48

31-12-2002

30-09-2002

30-06-2002

31-03-2002

31-12-2001

30-09-2001

30-06-2001

31-03-2001

31-12-2000

30-09-2000

30-06-2000

31-03-2000

0

31-12-1999

5

M arktrisico: Bankbedrijf - Liquiditeit

Gezien het belang van de kapitaalmarkten als potentiële financieringsbron, is het liquiditeitsrisico nauw verbonden met de solvabiliteit en met het vertrouwen dat de crediteuren hebben in het vermogen van Fortis om aan haar verplichtingen te voldoen. Fortis beheert het liquiditeitsrisico van het bankbedrijf op zodanige wijze dat ook onder ongunstige marktomstandigheden kan worden voldaan aan de vraag van klanten, aflossingsverplichtingen en kapitaalvereisten.

Kredietrisico: Verzekeringsbedrijf

Het kredietrisico van het verzekeringsbedrijf wordt zoveel mogelijk beperkt door strenge kredietwaardigheidseisen te stellen aan beleggingen van Fortis in de overheids- en private sector. Dit gebeurt door beperking van het bedrag dat mag worden belegd in één en dezelfde onderneming en door de beleggingen te spreiden over geografische gebieden en verschillende bedrijfstakken. Een aanzienlijk deel van de verzekeringsportefeuille van Fortis in de Benelux is belegd in vastrentende waarden die direct of indirect worden gegarandeerd door een soevereine staat. De onderstaande tabel geeft een indicatie van de spreiding in de kredietportefeuille van het verzekeringsbedrijf van Fortis. 31- 12- 2002

31-12-2001

31-12-2000

Kredietrisico m.b.t. de private sector: Hypothecaire leningen, particulieren

10.728,3

9.754,0

8.138,4

Obligaties van ondernemingen

8.299,1

6.884,9

7.247,7

Overige

8.403,3

8.841,2

9.840,0

Totaal kredietrisico m.b.t. de private sector

27.430,7

25.480,1

25.226,1

Kredietrisico m.b.t. de overheid

18.408,7

19.118,3

17.617,7

Kredietrisico op banken

7.900,8

7.712,7

5.793,5

1)

53.740,2

52.311,1

48.637,3

Totaal kredietrisico

1)

Bestaat uit vastrentende waarden (beleggingen) en leningen aan kredietinstellingen en klanten.

Kredie trisico: ba nk

Binnen het bankbedrijf zijn de belangrijkste kredietrisico’s het risico dat tegenpartijen niet aan hun verplichtingen kunnen voldoen en het landenrisico. De beheersing van deze risico’s is gebaseerd op strenge controleprocedures ingevolge het -volledig onafhankelijke -kredietgoedkeuringsproces. Het kredietbeleid heeft met name tot doel risico’s te spreiden over verschillende sectoren, landen en markten. Er is sprake van een concentratie van het kredietrisico als de “credit exposure” van een groep tegenpartijen op een gelijksoortige wijze wordt beïnvloed door economische veranderingen, veranderingen binnen de sector of geografische veranderingen. Hoewel de financiële instrumenten in de portefeuille van Fortis sterk zijn gespreid over verschillende sectoren, producten en geografische regio’s, is er een potentieel concentratierisico doordat er belangrijke transacties afgesloten worden met andere financiële instellingen, met name op het gebied van leningen (inclusief wederinkoop/-verkooptransacties van effecten), effectenhandel en derivaten-transacties. Hier staat tegenover dat obligaties die zijn uitgegeven door de Belgische, Nederlandse, Duitse, Spaanse, Italiaanse, Franse en Amerikaanse overheid een aanzienlijke credit exposure vertegenwoordigen.

49

Geconsolideerd



De volgende effecten voor beleggingsdoeleinden vertegenwoordigden meer dan 10% van het eigen vermogen:

Overheid België Overheid Nederland Overheid Duitsland

2002

2001

2000

27.846,8

34.072,7

39.171,7

9.789,6

9.134,8

6.873,4

4.118,7

5.665,9

4.753,6

Overheid Spanje

10.132,1

10.108,2

3.962,5

Overheid Italië

13.420,3

12.366,9

5.648,2

Overheid Frankrijk

3.472,9

2.796,1

1.253,9

Overheid Verenigde Staten

3.345,2

3.285,2

2.705,0

De volgende tabellen geven een indicatie van de spreiding binnen de kredietportefeuilles van het bankbedrijf van Fortis. 31- 12- 2002

31-12-2001

31-12-2000

44.677,5

40.816,3

40.006,3

8.004,2

8.005,0

7.383,9

117.706,9

125.470,2

113.337,5

170.388,6

174.291,5

160.727,7

Kredietrisico m.b.t. de overheid

67.726,6

73.399,8

57.582,8

Kredietrisico op banken

90.127,9

71.751,7

72.406,5

328.243,1

319.443,0

290.717,0

Kredietrisico m.b.t. de private sector: Hypothecaire leningen, particulieren Obligaties van ondernemingen Overige Totaal kredietrisico m.b.t. de private sector

Totaal balansrisico

Derivaten

1)

2)

Kredietgerelateerde instrumenten

3)

Totale risico buiten de balans

Totaal kredietrisico

1)

5.663,0

2.659,4

3.353,9

86.007,0

84.892,0

88.612,2

91.670,0

87.551,4

91.966,1

419.913,1

406.994,4

382.683,1

Bestaat uit vastrentende waarden (beleggingen) en leningen aan kredietinstellingen en klanten. De waarderingsgrondslagen zijn dezelfde als die welke worden genoemd in paragraaf 4 “Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling”.

2)

Op basis van krediet equivalenten.

3)

Bestaat uit uitstaande accepten, vaste verplichtingen tot kredietverstrekking, documentaire kredieten, borgstellingen en garanties (fictieve bedragen).

50

31- 12- 2002

31-12-2001

31-12-2000

Landbouw, bosbouw en visserij

1.389,9

1.440,7

1.261,9

Energie en water

6.025,9

4.461,0

4.162,5

Mijnbouw en mineralen

1.929,3

1.966,3

2.034,6

Chemie en kunststoffen

2.406,5

2.828,8

2.596,4

Metaalbewerking

2.769,8

2.458,1

2.362,0

Overige industrie

5.406,8

5.868,1

6.267,7

Bouw en werktuigbouw

2.518,9

2.928,9

3.061,9

Handel, hotels en catering

13.087,0

10.916,9

11.630,2

Transport en communicatie

5.184,2

4.930,7

6.356.5

Onroerend goed

7.431,2

8.593,9

7.431,2

Financiële dienstverlening en verzekeringen

18.976,3

29.744,6

30.443,6

Overige dienstverlening

16.041,1

23.625,4

17.203,8

Kredietverlening aan particulieren

52.091,1

46.593,9

48.080,9

Obligaties van ondernemingen

8.004,2

8.005,0

7.383,9

Repo' s aan klanten

13.186,0

10.762,8

3.675,5

Niet-gerubriceerd

13.940,4

9.166,4

6.775,1

170.388,6

174.291,5

160.727,7

Totaal

Er wordt speciale aandacht besteed aan het kredietrisico dat voortkomt uit activiteiten met betrekking tot derivaten, kapitaalmarkttransacties en transacties met financiële instellingen. Indien mogelijk worden deze risico’s beperkt door het afsluiten van compensatieovereenkomsten en het verlangen van onderpand ter dekking van verplichtingen van tegenpartijen. In onderstaande tabel wordt de gewogen credit exposure van de derivaten weergegeven, per 31 december. Het kredietrisico is gebaseerd op de notional amounts, vermenigvuldigd met een kredietrisicofactor die afhankelijk is van het risico van het instrument en de resterende looptijd. 2002

2001

2000

Rentecontracten

2.803,5

1.173,9

1.799,8

Valutacontracten

1.567,7

1.098,3

1.416,8

Overige contracten

1.291,8

387,2

137,3

Totaal

5.663,0

2.659,4

3.353,9

Kredietrisico: Bankbedrijf - Landenrisico

Fortis voert een landenrisicobeleid dat zich richt op een adequate beheersing van het landenrisico. Onder het landenrisico wordt verstaan het risico dat een buitenlandse overheid haar verplichtingen niet nakomt of beperkingen aan de overmaking van gelden door debiteuren in het betreffende land aan buitenlandse crediteuren dan wel dat een groot aantal debiteuren in een land niet aan zijn verplichtingen kan voldoen als gevolg van dezelfde oorzaak (bijv. oorlog, politieke of sociale onrust). Het landenrisico richt zich op uitzettingen op tegenpartijen die gevestigd zijn in het buitenland, met uitzondering van de landen behorende tot de Europese Unie, Australië, Canada, Japan, Nieuw-Zeeland, Noorwegen, Singapore, de Verenigde Staten en Zwitserland. De toezichthouder heeft richtlijnen uitgegeven omtrent de berekening van het landenrisico. Het risico wordt berekend door de uitzettingen te verminderen met door de toezichthouder gedefinieerde vaste aftrekposten. De vaste aftrekposten bestaan met name uit elementen die door hun aard niet onderworpen zijn aan landenrisico’s, de voorziening voor oninbaarheid en de verkregen zekerheden. De toezichthouder stelt minimumeisen aan de voorziening voor landenrisico’s. Fortis treft een additionele voorziening, indien zij dit noodzakelijk acht.

51

Geconsolideerd



Hieronder is een overzicht gegeven van het landenrisico van Fortis voor wat betreft het bankbedrijf naar regio, volgens de voorschriften van de toezichthouder, per 31 december. 2002 Bruto

Voorziening

Gemitigeerde

exposure

Aftrekposten

landenrisico

exposure

1.341,7

1.222,1

46,2

73,4

819,9

780,6

24,0

15,3

Centraal en Oost-Europa

1.027,0

931,3

34,8

60,9

Midden Oosten en Afrika

2.992,9

2.822,8

110,0

60,1

Totaal

6.181,5

5.756,8

215,0

209,7

Voorziening

Gemitigeerde

Latijns Amerika Azië

2001 Bruto exposure

Aftrekposten

landenrisico

exposure

1.858,6

1.639,0

54,1

165,5

840,9

760,8

27,0

53,1

Centraal en Oost-Europa

1.202,3

1.045,4

34,3

122,6

Midden Oosten en Afrika

3.106,8

2.900,3

126,9

79,6

Totaal

7.008,6

6.345,5

242,3

420,8

Voorziening

Gemitigeerde

Aftrekposten

landenrisico

exposure

Latijns Amerika Azië

Het landenrisico kan als volgt verdeeld worden naar mate van risico: 2002 Bruto exposure

Geen risico

0,0

0,0

0,0

0,0

Laag risico

1.591,5

1.532,6

5,6

53,3

Gemiddeld risico

1.050,4

910,2

44,4

95,8

Hoog risico

3.539,6

3.314,0

165,0

60,6

Totaal

6.181,5

5.756,8

215,0

209,7

Voorziening

Gemitigeerde

Aftrekposten

landenrisico

exposure

155,5

2001 Bruto exposure

Geen risico

472,8

317,3

0,0

Laag risico

1.678,6

1.605,5

5,9

67,2

Gemiddeld risico

1.141,2

965,0

40,4

135,8

Hoog risico

3.716,0

3.457,7

196,0

62,3

Totaal

7.008,6

6.345,5

242,3

420,8

52

11

Beleggingen en vermogen onder beheer

In het onderstaande overzicht worden de boekwaarde, reële waarde van beleggingen en beleggingsopbrengsten als percentage van de gemiddelde boekwaarde op kwartaalbasis getoond. Het verschil tussen de boekwaarde en de reële waarde van de obligaties is grotendeels toe te schrijven aan het verschil tussen de rentestand op het moment van aankoop en per de balansdatum. Dergelijke renteverschillen zijn ook van invloed op de technische verzekeringsverplichtingen waaraan deze beleggingen verbonden zijn. In verband met lopende verplichtingen van winstdelingsregelingen, komen niet-gerealiseerde vermogensresultaten van het verzekeringsbedrijf slechts in beperkte mate voor rekening van de aandeelhouders. Boek-

Reële

waarde

Terreinen en gebouwen

waarde

2002

2001

2000

2002

2001

2000

6.557,5

5.840,2

5.678,5

6.557,5

5.840,2

5.678,5

Aandelen

9.905,0

14.166,9

16.077,9

9.905,0

14.166,9

16.077,9

Obligaties

121.467,9

125.871,3

108.824,9

126.044,8

127.612,9

110.327,9

Overige beleggingen Totaal

2.168,3

1.797,9

3.621,7

2.262,6

1.841,7

3.622,0

140.098,7

147.676,3

134.203,0

144.769,9

149.461,7

135.706,3

Beleggingsopbrengst als % van beleggingen 2002

2001

2000

8,0

10,1

10,5

Aandelen

- 23,7

- 10,6

0,8

Obligaties

5,3

5,8

6,4

Overige beleggingen

0,7

4,4

1,6

Totaal

2,8

4,2

5,8

Terreinen en gebouwen

Obligaties worden gewaardeerd tegen de amortisatiewaarde. Gerealiseerde winsten op obligaties zijn belastbaar. Aandelen en terreinen en gebouwen worden gewaardeerd tegen de reële waarde en herwaarderingen worden verantwoord in het eigen vermogen, met inachtneming van fiscale consequenties. Belasting is in principe verschuldigd wanneer de uitgestelde vermogenswinst op terreinen en gebouwen wordt gerealiseerd. De ongerealiseerde vermogenswinst op terreinen en gebouwen bedroeg voor het banken verzekeringsbedrijf EUR 950 miljoen (2001: EUR 983 miljoen; 2000: EUR 561 miljoen). Het ongerealiseerde vermogensverlies op aandelen bedroeg EUR 1.096 miljoen (2001: EUR 1.473 miljoen positief; 2000: EUR 3.977 miljoen positief). In bepaalde gevallen is de vermogenswinst vrijgesteld van belastingen op het moment van realisatie. De aandelenportefeuille bestaat vrijwel geheel uit beursgenoteerde aandelen. De obligatieportefeuille bestaat grotendeels uit leningen aan overheidsinstellingen, openbare lichamen en banken en is derhalve goed verhandelbaar. De overige beleggingen bestaan voornamelijk uit schatkistpapier en participaties in beleggingspools.

53

Geconsolideerd



Opbrengst beleggingen Onderstaand is een overzicht opgenomen van de beleggingsopbrengst inclusief niet-operationele elementen: 2002 Terreinen en gebouwen

Bruto beleggingsopbrengst

Aandelen

Obligaties

Overige

Totaal

7.159,2

558,2

411,4

6.071,0

118,6

Gerealiseerde waardeverschillen

- 4,7

- 793,2

449,8

- 105,2

Herwaarderingen

59,9

- 1.492,2

- 453,3 - 1.432,3

Ongerealiseerde waardeverschillen in de winsten verliesrekening Totaal

- 118,8

- 1.093,3

494,6

- 2.967,3

- 1.212,1 6.520,8

13,4

4.061,5

2001 Terreinen en

Bruto beleggingsopbrengst Gerealiseerde waardeverschillen

gebouwen

Aandelen

Obligaties

Overige

Totaal

430,8

411,2

6.389,0

146,0

7.377,0

323,0

- 28,0

22,0

537,0

Herwaarderingen

124,5

- 2.484,7

Totaal

577,3

- 1.536,5

854,0 - 2.360,2

6.712,0

118,0

5.870,8

2000 Terreinen en

Bruto beleggingsopbrengst

gebouwen

Aandelen

Obligaties

Overige

Totaal

401,4

369,0

6.428,2

79,0

7.277,6

Gerealiseerde waardeverschillen

90,5

776,9

207,0

7,3

1.081,7

Herwaarderingen

64,5

- 1.034,0

556,4

111,9

Totaal

- 969,5 6.635,2

86,3

7.389,8

Vermogen onder beheer naar herkomst 2002

2001

2000

Beleggingen verzekeringsbedrijf

49.999,1

50.487,3

49.649,8

Beleggingen bankbedrijf

89.978,6

96.866,9

84.098,8

140.098,7

147.676,3

134.203,0

18.390,6

23.567,4

22.012,7

Voor klanten beheerd vermogen

131.327,6

144.862,7

157.630,3

Totaal vermogen onder beheer

289.816,9

316.106,4

313.846,0

Totaal beleggingen voor eigen rekening

1)


1)

54

In dit bedrag zijn tevens inbegrepen de eliminaties en beleggingen die noch aan het verzekeringsbedrijf noch aan het bankbedrijf kunnen worden toegerekend.

Vermogen onder beheer naar type belegging 2002

Aandelen

Terreinen en

Vastrentende

gebouwen

waarden

Totaal

Private Banking

21.632,0

29.043,0

50.675,0

Asset Management

28.527,0

11,0

44.228,0

72.766,0

5.643,6

461,0

17.987,3

24.091,9

55.802,6

472,0

Overig Subtotaal Eliminaties

91.258,3

147.532,9

- 4.751,0

- 16.205,3

472,0

86.507,3

131.327,6

- 11.454,3

Totaal voor klanten beheerd vermogen

44.348,3

Wijzigingen met betrekking tot vermogen onder beheer

Stand per 31 december 2001

Netto instroom

Private

Asset

Banking

Management

Overig

Eliminaties

Totaal

59.301,0

79.432,0

22.333,7

- 16.204,0

144.862,7

1.058,0

2.202,0

2.646,2

- 1.962,3

3.943,9

Waardeverschillen

- 8.664,0

- 10.881,0

- 1.388,0

1.961,0

- 18.972,0

Overdracht tussen sectoren en overig

- 1.020,0

2.013,0

500,0


50.675,0

72.766,0

24.091,9

12

1.493,0 - 16.205,3

131.327,6

Pensioenregelingen

Fortis kent diverse pensioenregelingen met vaste toezeggingen (defined benefit plans). Deze regelingen gelden voor vrijwel alle medewerkers. De pensioenuitkeringen zijn gebaseerd op onder meer het aantal dienstjaren en salarisniveau. Bij de bepaling van de pensioenverplichting wordt rekening gehouden met sterftecijfers, personeelsmutaties en de verwachte salarisontwikkeling, met inachtneming van voor elk land of bedrijf specifieke economische omstandigheden. Er worden discontopercentages vastgesteld op basis van het rendement (op de waarderingsdatum) op obligaties die zijn uitgegeven door “blue-chip” ondernemingen (of door de overheid, indien er geen representatieve markt is). Bij de bepaling van de pensioenkosten wordt voorts rekening gehouden met secundaire arbeidsvoorwaarden, zoals de vergoeding van een deel van de ziektekostenpremie alsmede personeelscondities voor specifieke financiële producten welke in stand blijven gedurende de pensionering. De kosten kunnen als volgt worden geanalyseerd:

Pensioenkosten van het jaar Rentelasten Verwacht rendement op pensioenplanbeleggingen Afschrijvingen uitgestelde posten Netto periodieke pensioenkosten

2002

2001

232,4

199,8

317,6

297,2

- 295,1

- 302,8

30,8

2,6

285,7

196,8

55

Geconsolideerd



De toegepaste parameters zijn in onderstaande tabel weergegeven. 2002

2001

Discontopercentage

4,50 - 6,75

5,40 - 7,75

Verwacht rendement op pensioenplanbeleggingen

4,50 – 8,50

5,40 - 9,00

Procentuele toename van salarissen

1,50 – 5,50

1,50 - 5,50

In de onderstaande tabel worden de pensioenverplichtingen en reële waarde van de pensioenplanbeleggingen weergegeven. Het nettobedrag is in de balans opgenomen onder de overige activa of overige passiva.

Pensioenverplichting per 1 januari Aankopen van groepsmaatschappijen

2002

2001

5.886,5

5.256,2

49,6

67,3

Pensioenkosten van het jaar

232,4

199,8

Rentelasten

317,6

297,2

Wijzigingen m.b.t. het pensioenplan

131,8

160,7

Bijdrage deelnemers pensioenplan Actuariële winsten en verliezen Valutakoersverschillen

1,5

8,2

- 68,5

174,5

- 61,6

- 4,2

Betaalde uitkeringen

- 299,7

- 273,2

Pensioenverplichtingen per 31 december

6.189,6

5.886,5

Reële waarde van pensioenplanbeleggingen per 1 januari

5.349,1

5.046,6

Gerealiseerd rendement op pensioenplanbeleggingen

- 356,8

130,5

- 2,8

36,9

515,3

404,5

Aankopen van groepsmaatschappijen Werkgeversbijdragen Bijdragen deelnemers pensioenplan

1,5

8,2

- 33,2

- 4,4

Betaalde uitkeringen

- 299,7

- 273,2

Reële waarde van pensioenplanbeleggingen per 31 december

5.173,4

5.349,1


De pensioenplanbeleggingen bestaan hoofdzakelijk uit vastrentende effecten en beleggingscontracten die zijn afgesloten met verzekeringsmaatschappijen. 2002

2001

- 1.016,2

- 537,2

Niet in aanmerking genomen netto actuarieel verlies

881,9

379,7

Uitgestelde pensioenkosten voorgaande jaren

152,8

116,5

Uitgestelde invoeringskosten

62,0

19,1

Uitgestelde overige posten

- 2,6

28,0

Vooruitbetaalde pensioenkosten

77,9

6,1

Kapitaaldekking

Als volgt in aanmerking genomen: - Vooruitbetaalde pensioenkosten (onder overige activa) - Te betalen pensioenkosten (onder overige passiva)

56

487,7

644,1

- 409,8

- 638,0

77,9

6,1

In verband met een daling in 2002 van de waarde van de pensioenbeleggingen ten opzichte van de opgebouwde pensioenrechten van Fortis-werkenemers is ten laste van het eigen vermogen een aanvullende pensioenverplichting van EUR 138 miljoen, na belastingen, gereserveerd. De totale pensioenuitkeringsverplichting en totale reële waarde van de beleggingen met betrekking tot contracten met een fundingoverschot bedroegen per 31 december 2002 respectievelijk EUR 1.069,8 miljoen en EUR 1.407,8 miljoen (2001: EUR 1.515,8 miljoen respectievelijk EUR 2.161,0 miljoen). De totale pensioenuitkeringsverplichting en totale reële waarde van de beleggingen met betrekking tot contracten met een fundingtekort bedroegen per 31 december 2002 respectievelijk EUR 5.119,7 miljoen en EUR 3.765,5 miljoen (2001: EUR 4.370,7 miljoen respectievelijk EUR 3.188,2 miljoen).

Regelingen op basis van beschikbaar- premiestelsel (defined contribution plans) Fortis kent voorts wereldwijd een aantal pensioenregelingen op basis van het beschikbaar-premiestelsel. Medewerkers kunnen meebetalen aan de regeling op basis van een percentage van hun salaris, met inachtneming van de beperkingen die hieraan gesteld worden door lokale belastingwetgeving. De totale bijdragen voor pensioenregelingen op basis van het beschikbaar-premiestelsel bedroegen in 2002 EUR 67,8 miljoen (2001: EUR 51,2 miljoen; 2000: EUR 70,8 miljoen).

13

Personeelsoptie- en aandelenplannen

Als extra stimulans voor haar medewerkers heeft Fortis de afgelopen jaren een aantal optieplannen op Fortis-aandelen aangeboden. Vóór 1999 werden de plannen in hoofdzaak aangeboden aan het senior management en medewerkers in Nederland. In 1999 en 2000 zijn de plannen uitgebreid en aangeboden aan Fortis-medewerkers in België, Nederland, Luxemburg, het Verenigd Koninkrijk, Spanje en Frankrijk. In 2001 zijn, behalve aan het Executive Committee en het senior management, geen opties aan het personeel aangeboden. In 2002 is door Fortis aan het personeel de mogelijkheid geboden aandelen Fortis te kopen. In dit kader zijn door Fortis SA/NV en Fortis N.V. 1.752.500 nieuwe aandelen geplaatst. Als gevolg van verschillen tussen de fiscale regimes in de diverse landen, bestaan er per land verschillen ten aanzien van de looptijd en uitoefenprijs van de opties. Een overzicht van de uitstaande opties die zijn toegekend aan de leden van de Raad van Bestuur en het Executive Committee is opgenomen in paragraaf 18 “Beloning van de bestuurders en de leden van het Executive Committee”. Opties aangeboden in

Uitoefenperiode

2002

2001

2000

1999

1998

1997

2006-2009

2006-2008

2005-2007

2004-2009

2003

2002-2007

Aantal toegekende opties

3.668.404

344.750

10.555.700

18.665.150

5.188.100

4.742.050

Gemiddelde uitoefenprijs

26,55

37,57

35,21

30,41

27,57

19,86

650

28.000

1.766.000

3.560.330

181.000

560.400

10.374.050

18.076.750

3.422.100

226.620

10.017.100

18.076.750

3.422.100

226.620

Uitgeoefend en vervallen vóór 2002 Uitgeoefend in 2002 Vervallen in 2002

869.800 23.300

Uitstaand per 31 december 2002

3.645.104

Op nieuwe Fortis aandelen

2.905.804

Op bestaande Fortis aandelen

739.300

344.750

344.750

85.300

356.950

Voor het senior management in de Verenigde Staten is er een afzonderlijk optieplan, gebaseerd op preferente aandelen Fortis, Inc. De opties kunnen de eerste drie jaar niet uitgeoefend worden en hebben een looptijd van tien jaar. De waarde van de preferente aandelen Fortis, Inc. is rechtstreeks gekoppeld aan de beurswaarde van Fortis. Het totale aantal opties dat in 2002 werd toegekend, bedroeg 87.500 (2001: 75.900; 2000: 55.750). Het totale aantal uitstaande opties per 31 december 2002 was 339.700 (2001: 314.250; 2000: 239.501), waarvan er 149.900 (2001: 279.842; 2000: 209.060) nog niet kunnen worden uitgeoefend. Om de kosten van dit plan te dekken is er een schuld opgenomen van EUR 0,7 miljoen (2001: EUR 0,8 miljoen; 2000: EUR 2,1 miljoen).

57

Geconsolideerd



In verband met de acquisitie van ASR Verzekeringsgroep (thans “Fortis ASR”) zijn de personeelsoptieplannen op aandelen ASR met ingang van 15 januari 2001 omgezet in personeelsoptieplannen op Fortis-aandelen. In de onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van het aantal aandelenopties Fortis op basis van het verloop van het aantal opties vanaf het moment van de acquisitie van ASR. Opties aangeboden in

Uitoefenperiode Aantal opties op moment van acquisitie ASR Uitoefenprijs

2000

1999

1998

1997

2003-2005

2002-2004

2001-2003

2000-2002

265.779

403.950

90.047

17.375

17,47

19,26

25,33

15,33

3.885

1.243

Uitgeoefend voor 2002 Uitgeoefend in 2002

15.044

Vervallen in 2002 Uitstaand per 31 december 2002

1.088 265.779

403.950

86.162

Fortis ASR heeft aan een aantal van haar medewerkers zogenaamde “Stock Appreciations Rights” (SAR's) toegekend op aandelen ASR. Houders van SAR’s zijn gerechtigd tot een contante betaling die gelijk is aan het verschil tussen de uitoefenprijs en de actuele prijs van de aandelen ASR op het moment dat de SAR wordt uitgeoefend. Per 15 januari 2001 is de onderliggende waarde omgezet in een Fortis-aandeel. Hieronder wordt een overzicht gegeven van het verloop van het aantal SAR’s sinds de acquisitie van ASR. SAR' s aangeboden in

Uitoefenbaar vanaf Aantal SAR' s op moment van acquisitie ASR Uitoefenprijs

2000

1999

2003-2005

2002-2004

1.279.783

1.035.626

17,47

19,26

1.279.783

1.035.626

Uitgeoefend in 2002 Uitstaand per 31 december 2002

Per 31 december 2002 heeft Fortis ASR 3.071.300 Fortis-aandelen in bezit als dekking voor de optie- en SAR-plannen.

58

14

Winstbelasting

In het resultaat vóór belasting zijn baten begrepen waarover door groepsmaatschappijen geen belasting is verschuldigd. Bovendien zijn in vele landen waarin Fortis werkzaam is bijzondere belastingregelingen van kracht.

Belastingen op operationeel resultaat

2002

2001

2000

- 910,2

- 1.048,9

- 1.044,4

Belastingen op ongerealiseerde waardeverminderingen op beleggingsportefeuille in aandelen

117,0

Belastingen op niet operationele elementen Totaal belastingen op resultaat Belastingen verantwoord in het eigen vermogen Totaal belastingen

29,1

131,0

- 105,1

- 764,1

- 917,9

- 1.149,5

- 81,0

214,8

65,3

- 845,1

- 703,1

- 1.084,2

- 525,4

- 366,6

- 284,5

73,7

- 157,4

- 133,0

- 213,7

- 448,0

- 375,9

- 665,4

- 972,0

- 793,4

- 133,7

- 108,2

- 296,1

38,5

60,0

- 72,6

Over het jaar: België Nederland Overige Totale winstbelasting over het jaar

Uitgesteld: België Nederland Overige Totaal uitgestelde winstbelasting

Belastingen op resultaat

- 3,5

102,3

12,6

- 98,7

54,1

- 356,1

- 764,1

- 917,9

- 1.149,5

De hoogte van de verwachte winstbelasting is bepaald door het resultaat voor belastingen te relateren aan het gewogen gemiddelde nominale belastingtarief. De verschillen tussen de verwachte en werkelijke belastingen zijn als volgt opgebouwd:


2002

2001

2000

2.545,7

3.493,4

3.617,3

72,4

199,8

517,5

1.469,6

3.693,2

4.134,8

41,0

38,3

39,7

- 602,4

- 1.416,6

- 1.641,3

Niet gerealiseerde waardeverminderingen op beleggingsportefeuille in aandelen Niet operationele elementen Totaal resultaat vóór belasting Gemiddeld tarief voor het boekjaar (in %) 1)

Verwachte belastingen

- 1.148,5

Toename/vermindering resulterend uit: - Belastingvrije winst (inclusief ongerealiseerde waarderverminderingen)

-176,5

384,0

291,3

- Niet-aftrekbare kosten

- 70,7

- 35,4

- 50,8

1,9

17,4

45,5

- Tariefverschil andere landen - Overige Belastingen op resultaat

1)

83,6

132,7

205,8

- 764,1

- 917,9

- 1.149,5

Gewogen gemiddelde nominale belastingtarief.

59

Geconsolideerd



Per 31 december 2002 waren de latente belastingvorderingen en -verplichtingen als volgt samengesteld: 2002

2001

2000

362,1

566,7

452,5 1.562,9

Actieve belastinglatenties: Voorzieningen Technische voorzieningen verzekeringsbedrijf

1.446,5

1.507,9

Uitgestelde winsten op vastrentende beleggingen

206,8

204,2

98,0

Pensioenen en andere uitkeringen na uitdiensttreding

159,2

178,5

105,0

Fiscaal compensabel netto operationeel verlies

259,0

148,3

161,4

Overige Totaal actieve belastinglatenties

482,5

455,8

303,1

2.916,1

3.061,4

2.682,9

1.341,1

1.176,4

734,3

295,5

105,6

584,8

Latente belastingverplichtingen: Terreinen en gebouwen Waardering van aandelen, venture capital en obligaties en andere vastrentende waarden Waardering van de handelsportefeuille

0,2

1,9


690,6

802,5

915,9

Pensioenen en andere uitkeringen na uitdiensttreding

142,0

251,3

85,9

25,4

29,5

35,9

Belastingvrije reserves

189,0

223,3

223,3

Overige

610,8

598,6

762,3

Totaal latente belastingverplichtingen

3.294,4

3.187,4

3.344,3

Netto belastinglatentie

- 378,3

- 126,0

- 661,4

Overlopende activa

De latente belastingvorderingen en -verplichtingen worden gerubriceerd per fiscale eenheid en zijn als volgt in de balans opgenomen: 2002

2001

2000

Actieve belastinglatentie onder overige activa

2.139,6

2.335,4

2.483,4

Latente belastingverplichtingen onder overige passiva

2.517,9

2.461,4

3.144,8

- 378,3

- 126,0

- 661,4

60

15

Winst per aandeel

In de volgende tabel worden de uitgangspunten weergegeven voor de bepaling van de winst per aandeel (“WPA”): 2002

2001

2000

Operationeel resultaat na belastingen

430,1

2.267,4

2.355,2

Niet operationele elementen na belastingen

101,5

330,8

412,4

Winst ter beschikking van de gewone aandeelhouders als WPA

531,6

2.598,2

2.767,6

Bespaarde interest converteerbare effecten

41,7

41,9

531,6

2.639,9

2.809,5

1.294.417

1.293.282

1.214.964

Opties

82

728

2.086

Warrants

28

81

96

3

40.283

42.037

1.294.530

1.334.374

1.259.183


0,33

1,75

1,94


0,08

0,26

0,34

Nettowinst

0,41

2,01

2,28


0,33

1,73

1,90


0,08

0,25

0,33

Nettowinst

0,41

1,98

2,23

Winst in verband met de berekening WPA na volledige conversie

Gewogen gemiddeld uitstaande gewone aandelen in aanmerking genomen bij berekening WPA (in duizenden) Verwaterende invloed van effecten:

Converteerbare effecten Gecorrigeerde gewogen gemiddeld uitstaande gewone aandelen in verband met berekening WPA na volledige conversie (in duizenden)

Winst per aandeel:

Winst per aandeel na volledige conversie:

Gedurende 2002 werden opties op een gewogen gemiddelde van 20.014.692 aandelen (2001: 3.258.799; 2000: 431.482) en met een gewogen gemiddelde uitoefenprijs, na volledige conversie, van EUR 32,50 per aandeel (2001: EUR 35,09; 2000: EUR 39,00) buiten beschouwing gelaten bij de berekening van de winst per aandeel, omdat de uitoefenprijs van de opties hoger was dan de gemiddelde beurskoers van de aandelen. Gedurende 2002 werden 66.072.567 aandelen van converteerbare effecten buiten beschouwing gelaten omdat de bespaarde interest hoger was dan de winst per aandeel.

61

Geconsolideerd



16

Niet- operationele elementen

De volgende tabel geeft een overzicht van de niet-operationele elementen na belastingen: 2002

2001

Niet operationele elementen

72,4

199,8

517,5

Belasting op niet operationele elementen

29,1

131,0

- 105,1

101,5

330,8

412,4

263,6

149,3


2000

Niet operationele meerwaarden: - Suez (Verzekeringsbedrijf) - Fortis Financial Group (Verzekeringsbedrijf)

35,9

- Australia (Verzekeringsbedrijf)

45,9

- Kempen & Co. (Verzekeringsbedrijf)

80,0

- Arbed (Bankbedrijf)

18,7

- TOP Lease (Bankbedrijf)

72,6

- Cedel (Bankbedrijf)

92,3

- Liffe seats (Bankbedrijf)

11,0

- SES Global (Bankbedrijf)

74,6

- Euronext (Bankbedrijf)

99,3

Vrijval millenniumvoorzieningen: - Verzekeringsbedrijf

69,6

- Bankbedrijf

94,2

Reorganisatievoorzieningen: - Verzekeringsbedrijf

- 17,9

- 57,4

- Bankbedrijf

- 52,7

- 151,3

- Algemeen

Wijziging belastingvoet België

- 3,0

- 11,5

Wijziging belastingvoet Luxemburg


17

31,5

101,5

330,8

412,4

Invloed van valutakoersverschillen

Fluctuaties in wisselkoersen hadden gevolgen voor het operationeel resultaat vóór belastingen en voor het eigen vermogen. Het operationeel resultaat vóór belastingen daalde met 27,1% (2001: daling 3,4%); na aanpassing voor valutakoersverschillen bedroeg de daling 28,7% (2001: daling 3,7%). Het eigen vermogen nam af met 21,5% (2001: daling 8,9%), van EUR 13.844,5 miljoen tot EUR 10.870,9 miljoen (2001: van EUR 15.196,8 tot EUR 13.844,5). Na aanpassing voor valutakoersverschillen bedroeg deze daling 25,2 % (2001: daling 9,4%).

18

Beloning van de bestuurders en de leden van het Executive Committee

Beloning van de leden van de Raad van Bestuur De beloning van non-executive leden van de Raad van Bestuur is vastgesteld in overeenstemming met de statuten van Fortis. Het Compensation & Nominating Committee doet gedetailleerde voorstellen voor de beloning van non-executive bestuurders op basis van het advies van externe deskundigen. De samenstelling en hoogte van de

62

beloning is vastgesteld met het oog op de specifieke verantwoordelijkheden van de non-executive bestuurder en de internationale praktijk. Geen van de non-executive bestuurders ontving in 2002 een variabele bonus of aandelenopties. Uit hoofde van hun voormalige executive functie bij Fortis bezitten een aantal non-executive bestuurders aandelenopties en zijn zij gerechtigd tot een pensioen-uitkering voor de periode gedurende welke zij deze executive positie bekleedden. Gedurende het jaar 2002 hebben de non-executive bestuurders een totale beloning ontvangen van EUR 2,3 miljoen (2001: EUR 2,6 miljoen). Dit bedrag omvat zowel een vaste basisvergoeding voor het lidmaatschap van de Raad van Bestuur als een vergoeding voor het bijwonen van vergaderingen van commissies van de Raad van Bestuur. De beloning van de CEO, die lid is van de Raad van Bestuur, wordt toegelicht bij de paragraaf “Beloning van de CEO en de leden van het Executive Committee”. Details van de beloning en het aandelen- en optiebezit van non-executive bestuurders alsook de kredieten en leningen die aan hen zijn verstrekt, worden weergegeven in de tabel hieronder. Functie (behalve de CEO

Totale

Bezit

Opties op

zijn alle leden

vergoeding

Fortis-aandelen

Fortis-aandelen

non-executive leden)

in 2002 (EUR)

op 31-12-2002

op 31-12-2002

5.248

40.450

Voorzitter

3)

Jacob Glasz

Voorzitter

4)

Graaf Maurice Lippens

Voorzitter

309.000

700.000

Burggraaf Etienne Davignon

Vice-Voorzitter

173.000

1.000

Jan Slechte

Vice-Voorzitter

167.000

Anton van Rossum

CEO

Baron Valère Croes

Bestuurder

127.000

Jan-Michiel Hessels

Bestuurder

121.000

Henjo Hielkema

Bestuurder

167.000

Baron Daniel Janssen

Bestuurder

124.000

9)

Christine Morin-Postel

Bestuurder

121.000

9)

Annemieke Roobeek

Bestuurder

124.000

Martin Schröder

Bestuurder

124.000

Philippe Speeckaert

Bestuurder

127.000

Hans Bartelds

33.000 221.000

Bestuurder

154.000

Klaas Westdijk

Bestuurder

131.000

kredieten op 1)

5)

2.100.000

Baron Piet van Waeyenberge

Leningen en

55.900

138.650

31-12-2002 (EUR)

2)

317.646

6)

800.000

7)

215.800

6)

148.700

6)

348.850

6)

8)

6.282

33.950 70.855

5)

2.709 9)

1)

Details over optiebezit treft u aan op pagina 66.

2)

Overeengekomen tegen marktcondities geldend op het moment van verstrekking.

3)

Voorzitter tot 1 februari 2002; in 2002 werd tevens een bedrag van EUR 967.000 uit hoofde van zijn op 27 september 2000 beëindigde positie als co-voorzitter

4)

Voorzitter vanaf 1 februari 2002.

5)

Bedrag te verhogen met 19% BTW.

6)

Hypothecaire lening.

7)

Kaskrediet en lening.

8)

De CEO heeft, naast de vermelde opties, in 2000 86.475 Stock Appreciation Rights (“SAR’ s”) op Fortis-aandelen gekregen. SAR’ s geven de CEO het recht op

van het executive committee van Fortis uitgekeerd.

een door Fortis te verstrekken contante betaling die gelijk is aan het verschil -indien het positief wordt - tussen de actuele koers van de Fortis-aandelen op het moment dat de SAR wordt uitgeoefend en de uitoefenprijs (EUR 28,91), d.w.z. de beurskoers van de Fortis-aandelen op 27 juni 2000, (waarbij het verschil maximaal EUR 28,91 kan bedragen). De SAR’ s zijn uitoefenbaar tussen 31 augustus 2003 en 31 augustus 2005, gedurende vooraf vastgestelde zogenaamde “open perioden. 9)

Totale beloning is betaald aan een bedrijf buiten Fortis, waar deze persoon een functie vervult.

Beloningstructuur van de CEO en van de leden van het Executive Committee De beloning van de CEO en de leden van het Executive Committee is zodanig gestructureerd dat het: - Fortis in staat blijft stellen om - in een internationale markt - hooggekwalificeerde executives, aan te trekken, te behouden en te motiveren; - het behalen van uitdagende prestatiedoeleinden stimuleert, zodat de belangen van executives en aandeelhouders op de korte-, middellange en lange termijn worden verenigd. - zowel een sterke individuele bijdrage als een goede teamprestatie stimuleert, erkent en beloont.

63

Geconsolideerd



Zowel de hoogte als de structuur van de beloning van Fortis’ senior executives wordt op jaarbasis geanalyseerd. De concurrentiepositie van Fortis wordt, op initiatief van het Compensation & Nominating Committee, regelmatig beoordeeld door en besproken met een internationaal erkende organisatie, gespecialiseerd op het gebied van beloningen en vergeleken met die van vooraanstaande internationale banken verzekeringsbedrijven en andere internationaal opererende ondernemingen, die in Europa zijn gevestigd. Het beloningspakket van de CEO en het Executive Committee weerspiegelt het denkbeeld van een geïntegreerde totale beloning, waarin de volgende drie componenten worden gecombineerd: Basissalaris, Jaarlijkse Bonus (“Short Term Incentive”) en een “Long Term Incentive”. Bij het op elkaar afstemmen van de verschillende beloningscomponenten is de doelstelling om het totale beloningsniveau vergelijkbaar te laten zijn met de beloning bij andere vooraanstaande internationale ondernemingen. Op dit moment vormen de variabele, prestatiegerelateerde beloningscomponenten het grootste deel van het totale beloningspakket van de leden van het Executive Committee: de “pay-at-risk”, zijnde de totale prestatie gerelateerde beloning (waaronder wij verstaan de Jaarlijkse Bonus en de Long Term Incentive) vertegenwoordigt tenminste 60% van het totale beloningspakket.

Basissalaris Er wordt naar gestreefd het niveau van het Basissalaris van de Executives af te stemmen op de verantwoordelijkheden en specifieke vaardigheden die de functie met zich brengt en op de specifieke vaardigheden. De hoogte van de beloning wordt vastgesteld in overeenstemming met de algemene markttrend voor vergelijkbare posities en wordt jaarlijks opnieuw beoordeeld. Het niveau van het basissalaris is sinds 1999 niet aangepast.

Jaarlijkse bonus (Short Term Incentive) De Jaarlijkse Bonus is ontworpen om de sterke individuele bijdrage van betrokkene alsmede de bijdrage als lid van het Executive Committee en als leider van het respectievelijke bedrijfsonderdeel te stimuleren, te erkennen en te belonen. De hoogte van de uit te keren Jaarlijkse Bonus wordt rechtstreeks bepaald door de mate waarin is voldaan aan vooraf vastgestelde kwalitatieve en kwantitatieve prestatiemaatstaven. De als doelstelling gehanteerde Jaarlijkse Bonus wordt uitgedrukt als een percentage van het Basissalaris en varieert van 70% tot 100%, afhankelijk van de positie van betrokkene in het Executive Committee. De daadwerkelijke uit te keren Jaarlijkse Bonus is afhankelijk van de mate waarin de prestatiemaatstaven gerealiseerd zijn en het resultaat van het totale prestatiebeoordelingsproces.

Long- Term Incentive Het Long Term Incentive is ontworpen om: - de creatie van aandeelhouderswaarde te stimuleren en aan te moedigen en de Executives te laten delen in vooren tegenspoed van de aandeelhouders; - de mogelijkheid te bieden aan de leden van het Executive Committee om een in zijn totaliteit concurrerende beloning te ontvangen voor aanhoudende goede prestaties van de groep gedurende een langere periode, alsmede voor de capaciteit van de organisatie om beter te presteren dan vergelijkbare bedrijven in een internationale markt (“peer group”).

64

De belangrijkste kenmerken van het -2002 - Long Term Incentive plan zijn: - De doelstelling voor Long Term Incentives (“target”) wordt voor de CEO en elk individueel lid van het Executive Committee vastgesteld door het Compensation & Nominating Committee, en wordt uitgedrukt als percentage van het Basissalaris. - De feitelijke Long Term Incentive worden geadviseerd door het Compensation & Nominating Committee, op basis van de prestatie van het Fortis aandeel ten opzichte van die van een referentiegroep van de top dertig financiële instellingen in Europa (geselecteerd op basis van marktkapitalisatie). De relatieve prestatie van de Fortis-aandelen wordt vastgesteld op jaarbasis, waarbij de ontwikkeling van de aandelenkoers iedere drie maanden wordt vergeleken. In 2002 bestond de Long Term Incentive uit een combinatie van aandelenopties en een contante uitkering. De in 2002 toegekende aandelenopties hadden een uitoefenprijs van EUR 32,23, dat is 128 % van de marktwaarde van het aandeel Fortis (EUR 25,18) op het moment van toekenning (26 april 2002). De opties hebben een looptijd van zes jaar. Opties mogen worden uitgeoefend gedurende vooraf vastgestelde zogenaamde “open perioden”, nadat drie volle kalenderjaren zijn verstreken na de toekenning tot het moment dat de optie vervalt. In de context van het jaarlijkse onderzoek van het beloningspakket van de leden van het Executive Committee heeft het Compensation & Nominating Committee de huidige en beoogde praktijk van de belangrijkste financiële instellingen in Europa inzake Long Term Incentives onderzocht. Op basis van dit onderzoek heeft het Compensation & Nominating Committee aan de Raad van Bestuur aanbevolen om voor het jaar 2003 de structuur van de uit te keren Long Term Incentive aan te passen. In 2003 zal de Long Term Incentive worden uitgekeerd in de vorm van een mix van opties en aandelen, volgens de bepalingen die in het tweede kwartaal van 2003 zullen worden vastgesteld.

Andere beloningscomponenten De CEO en de leden van het Executive Committee nemen deel aan de respectievelijke Fortis pensioenregelingen in België of Nederland. De pensioenregelingen zijn in overeenstemming met de gangbare praktijk in deze landen. De pensioenregelingen zijn eindloonregelingen en kennen geen eigen (werknemers)bijdrage. De pensioenregelingen voorzien in de uitbetaling van prepensioen, een ouderdoms- en een nabestaandenpensioen of in de uitbetaling van het samengesteld kapitaal van deze pensioenen. Ouderdomspensioen wordt in de regel uitgekeerd vanaf de leeftijd van 60 jaar. De maximaal te bereiken pensioenuitkering, inclusief staatspensioen, bedraagt 65% tot 80% van het basissalaris van betrokkene, welk percentage afhankelijk is van de positie in het Executive Committee en van de tijd dat de betrokkene voor Fortis werkzaam is geweest. Andere beloningscomponenten, zoals de ziektekosten- en andere verzekeringen worden toegekend op basis van de gebruikelijke marktpraktijk in het land waarin de betrokkene werkzaam is.

Beloning van de CEO en van Executive Committee leden in 2002 In 2002 bedroeg de totale beloning van de CEO EUR 2,1 miljoen (2001: 2,4 miljoen), en werden 75.200 opties (uitoefenprijs EUR 32,23) toegekend. De totale beloning is opgebouwd uit het basissalaris van EUR 750.000 (2001: EUR 750.000), de jaarlijkse bonus van EUR 525.000 (2001: 810.000) en een bedrag van EUR 800.000 (2001: EUR 809.000) wat de waarde vertegenwoordigt van de andere beloningscomponenten (netto periodieke pensioen kosten, Long Term Incentive in de vorm van een contante uitkering en andere kosten). In 2002 bedroeg de totale beloning voor de zeven leden van het Executive Committee EUR 8,0 miljoen (2001: EUR 7,9 miljoen) en werden in totaal 265.300 opties (uitoefenprijs EUR 32,23) toegekend. De totale beloning is opgebouwd uit het basissalaris van EUR 3,6 miljoen (2001: EUR 3,6 miljoen), variërend van EUR 505.000 tot EUR 614.000 per lid, afhankelijk van hun positie in het Executive Committee, een jaarlijkse bonus van in totaal EUR 2,7 miljoen (2001: EUR 2,6 miljoen), variërend, op individuele basis, van EUR 330.000 tot EUR 560.000 en een totale waarde van andere beloningscomponenten van EUR 1,6 miljoen (2001: EUR 1,7 miljoen) voor netto periodieke pensioen kosten, Long Term Incentive in de vorm van een contante uitkering en andere kosten.

65

Geconsolideerd



In de tabel hieronder worden de aandelenopties weergegeven die zijn toegekend aan de CEO en aan voormalige en huidige leden van het Executive Committee. aandelenkoers uitstaand per

toegekend in

uitgeoefend

uitstaand per

uitoefen-

op uitoefen-

expiratie

31-12-2001

2002

in 2002

31-12-2002

prijs

datum

datum

15.300

15.300

18,60

20-11-2007

7.500

7.500

29,81

03-10-2006

7.650

7.650

31,75

31-12-2009

25.450

25.450

38,40

Non-executive bestuurders M. Lippens

H. Hielkema

7.500

7.500

19,97

14-04-2006 20,60

30-06-2002

7.500

7.500

27,57

30-06-2003

7.500

7.500

29,81

03-10-2004

18.950

18.950

38,40

14-04-2006

25.450

25.450

38,40

14-04-2006

38.000

38.000

37,57

18-04-2007

75.200

32,23

28-04-2008

15.300

15.300

18,60

20-11-2007

7.500

7.500

29,81

03-10-2006

7.650

7.650

31,75

31-12-2009

18.950

18.950

38,40

14-04-2006

26.750

26.750

37,57

18-04-2007

52.300

32,23

28-04-2008

10.350

10.350

18,60

20-11-2007

7.500

7.500

29,81

03-10-2006

7.650

7.650

31,75

31-12-2009

13.350

13.350

38,40

14-04-2006

18.000

18.000

37,57

18-04-2007

35.500

32,23

28-04-2008

15.300

15.300

18,60

20-11-2007

7.500

7.500

29,81

03-10-2006

7.650

7.650

31,75

31-12-2009

12.000

12.000

38,40

14-04-2006

18.000

18.000

37,57

18-04-2007

35.500

32,23

28-04-2008

15.300

15.300

18,60

20-11-2007

7.500

7.500

29,81

03-10-2006

7.650

7.650

31,75

31-12-2009

12.000

12.000

38,40

14-04-2006

18.000

18.000

37,57

18-04-2007

35.500

32,23

28-04-2008

7.500

7.500

29,81

03-10-2006

7.650

7.650

31,75

31-12-2009

12.000

12.000

38,40

14-04-2006

18.000

18.000

37,57

18-04-2007

35.500

32,23

28-04-2008

7.500

7.500

27,57

30-06-2003

7.500

7.500

29,81

03-10-2004

13.350

13.350

38,40

14-04-2006

18.000

18.000

37,57

18-04-2007

35.500

32,23

28-04-2008

37.298

37.298

19,26

22-09-2004

37.298

37.298

17,47

24-05-2005

18.000

18.000

37,57

18-04-2007

35.500

32,23

28-04-2008

Executive committee A. van Rossum

75.200 H. Verwilst

52.300 G. Mittler

35.500 K. De Boeck

35.500 J. De Mey

35.500 F. Dierckx

35.500 J. Feilzer

35.500 C. de Swart

35.500 Totaal

66

598.796

340.500

7.500

931.796

19

Dividend

Aandeelhouders kunnen kiezen of zij dividend van Fortis SA/NV (uit België) of Fortis N.V. (uit Nederland) willen ontvangen. Het dividend van Fortis SA/NV is gelijk aan het dividend van Fortis N.V. In het geval geen dividendkeuze wordt gemaakt geldt het volgende: - In het geval dat het Fortis-aandeel via een betaalkantoor wordt gehouden dat een rekening heeft bij een in België respectievelijk in Nederland gevestigd lid van een centraal effectenbewaarkantoor of wanneer het Fortis-aandeel wordt gehouden door een aandeelhouder die in de aandeelhouderregisters staat ingeschreven als woonachtig in België respectievelijk Nederland wordt die aandeelhouder geacht te hebben gekozen voor het dividend van Fortis SA/NV respectievelijk Fortis N.V. - In het geval dat de aandeelhouder fysieke aandelen aan toonder heeft ontvangen, wordt de aandeelhouder geacht te hebben gekozen voor het dividend van Fortis SA/NV. - In alle overige gevallen wordt aan 50% van de desbetreffende aandelen dividend van Fortis SA/NV en 50% van de desbetreffende aandelen dividend van Fortis N.V. toegewezen. Verschillende vennootschappen van Fortis zijn onderhevig aan juridische beperkingen ten aanzien van de hoogte van het dividend dat zij mogen uitkeren aan hun aandeelhouders. Het Nederlands Burgerlijk Wetboek bepaalt dat dividenden alleen mogen worden uitgekeerd door Nederlandse ondernemingen voor zover het eigen vermogen van de onderneming het totaal van het gestorte en opgevraagde kapitaal en de wettelijk of statutair vereiste reserves overtreft. Volgens het Belgische Wetboek van Vennootschappen mag een onderneming geen dividend uitkeren tot er eerst een niet-uitkeerbare reserve van 5% van de winst over het betreffende boekjaar is gevormd en die reserve minimaal gelijk is aan 10% van het aandelenkapitaal of indien na uitkering van dividend het niveau van het nettovermogen van de onderneming zou dalen tot onder het totaal van het gestorte kapitaal en de niet-uitkeerbare reserve. De Belgische en Nederlandse dochters zijn tevens onderworpen aan de dividendbeperkingen uit hoofde van vereisten ten aanzien van minimumvermogen en solvabiliteit die worden gesteld door de toezichthouders. Voorts zijn bepaalde dochterondernemingen van Fortis buiten Nederland en België gebonden aan beperkingen ten aanzien van de hoogte van het bedrag dat zij in de vorm van een contant dividend aan aandeelhouders mogen uitkeren. Dit is met name het geval in de Verenigde Staten van Amerika, waar dochterondernemingen onderworpen zijn aan beperkingen die worden gesteld door de toezichthouders in de staten waar de betreffende dochters zijn gevestigd. Voor levensverzekeraars en ongevallen- en ziektekostenverzekeraars dienen dividenden over het algemeen beperkt te blijven tot 10% van de wettelijk ingehouden winst of 10% van het wettelijke nettobedrijfsresultaat indien dit bedrag hoger is. Voor dochters die zich bezighouden met niet-leven verzekeringen dienen dividenden, afhankelijk van de staat van vestiging, beperkt te blijven tot een vastgesteld percentage van het eigen vermogen of het nettobeleggingsresultaat over het voorgaande jaar. Voor dividenden die dit percentage te boven gaan, moet vooraf toestemming worden gevraagd aan de toezichthouder op het verzekeringswezen in de staat van vestiging.

20

Regelgeving en solvabiliteit

Teneinde het toezicht op de naleving van de regelgeving te bevorderen, hebben de instanties die in België en Nederland belast zijn met het toezicht op het banken verzekeringswezen een overeenkomst gesloten, gericht op het coördineren van hun respectievelijke controlerende bevoegdheden. Volgens deze overeenkomst oefent elk van de vier toezichthouders het toezicht uit op de activiteiten van Fortis die tot de eigen jurisdictie behoren. Daarnaast coördineert de toezichthoudende instantie die het grootste activiteitenvolume van Fortis controleert (gemeten op basis van de solvabiliteitseisen) de activiteiten van de verschillende Nederlandse en Belgische toezichthoudende instanties. Op grond van dit criterium treedt de Belgische toezichthouder voor het bankwezen, het effectenverkeer

67

Geconsolideerd



en openbare emissies (Commissie voor het Bank- en Financiewezen, “CBF”) op als coördinerende instantie. Fortis rapporteert hieraan op geconsolideerde basis. Voorts worden de activiteiten van Fortis in de Verenigde Staten gecontroleerd door de toezichthouders voor het verzekeringswezen in de staten waar Fortis actief is. De bankdochters van Fortis zijn onderworpen aan de richtlijnen van de Belgische en Nederlandse toezichthouders voor het bankwezen. Deze richtlijnen zijn opgesteld conform richtlijnen van de Europese Unie en de richtlijnen van het Bazelcomité voor het Bankentoezicht. Volgens de richtlijnen moeten de bankdochters van Fortis onder meer een minimaal toetsingsvermogen aanhouden ten opzichte van de uitzettingen op en buiten de balans (BIS-ratio). Deze uitzettingen worden gewogen naar de daarin begrepen risico’s. Ook voor het in de handelsactiviteiten van de bank begrepen marktrisico moet vermogen worden aangehouden. De norm voor het kernvermogen (Tier 1 ratio) bedraagt 4% en voor het totale toetsingsvermogen 8%. In onderstaande tabel worden de solvabiliteitsratio’s van het bankbedrijf weergegeven. Minimum

2002

2001

2000

142.021,7

146.066,5

151.485,6

9.282,8

6.540,0

7.604,7

151.304,5

152.606,5

159.090,3

vereisten

Krediet risico Marktrisico Naar risicograad gewogen activa

Tier 1 ratio

4,0%

8,2%

8,5%

7,3%

BIS-ratio

8,0%

13,0%

13,5%

11,8%

Volgens de richtlijnen van de Europese Unie dienen de solvabiliteitsmarges van verzekeringsmaatschappijen die gevestigd zijn in een lidstaat aan minimumeisen te voldoen. De solvabiliteitsmarge dient tenminste 16% te bedragen van de brutopremies in het voorgaande jaar uit niet-levenverzekeringen en in het algemeen 4% van de technische voorzieningen (1% indien de beleggingen voor rekening van polishouders zijn) plus 0,3% van het risicobedrag uit hoofde van levensverzekeringspolissen. Per 31 december 2002 bedroeg de solvabiliteitsmarge voor de verzekeringsactiviteiten van Fortis berekend conform deze richtlijn EUR 5.773,2 miljoen (2001: EUR 6.975,3 miljoen; 2000: EUR 8.422,3 miljoen). Per 31 december 2002 was de vereiste minimum solvabiliteit EUR 3.645,6 miljoen (2001: EUR 4.225,4 miljoen; 2000: EUR 3.724,1 miljoen). De verzekeringsmaatschappijen van Fortis in de Verenigde Staten dienen volgens de vereisten van de toezichthouders te voldoen aan een naar risicograad gewogen minimum kapitaalratio. De betreffende maatschappijen voldoen aan deze minimumeis.

Solvabiliteit Fortis heeft een solvabiliteitskader geformuleerd waarbinnen het kernkapitaal zich mag bewegen. Hiertoe zijn een boven- en ondergrens vastgesteld. De ondergrens is gebaseerd op de som van 6% van de risicogewogen activa van de bank en 1,75 maal de wettelijk voorgeschreven minimumeis voor de verzekeringssector. De bovengrens bestaat uit de som van 7% van de risicogewogen activa van de bank en 2,5 maal de wettelijk voorgeschreven minimumeis voor de verzekeringssector. Het solvabiliteitskader per 31 december van Fortis was als volgt:

Groepsvermogen Fonds voor algemene bankrisico' s Tier 1 leningen Kernkapitaal

Minimum

2002

2001

2000

13.101,7

15.977,2

17.355,8

2.215,0

2.216,7

2.042,9

2.250,0

1.000,0

17.566,7

19.193,9

Maximum

Minimum

19.398,7

Maximum

Minimum

Maximum

Solvabiliteitsbeslag

15.458,0

19.705,2

16.556,6

21.254,2

16.062,5

20.446,5

Overschot (tekort)

2.108,7

- 2.138,5

2.637,3

- 2.060,3

3.336,2

- 1.047,8

1,14

0,89

1,16

0,90

1,21

0,95

Ratio kernkapitaal / solvabiliteitsbeslag

68

69

Geconsolideerd



Balans verzekeringsbedrijf Noot

31- 12- 2002

31-12-2001

31-12-2000

Activa Kasmiddelen

A1

1.970,7

1.154,1

1.249,3

Beleggingen

A2

49.999,1

50.487,3

49.649,8

2.297,6

1.971,2

1.632,8

A3

16.530,2

16.121,2

14.837,4

Leningen aan kredietinstellingen Leningen aan klanten Aandeel herverzekeraars in technische voorzieningen

6.131,6

6.890,8

4.943,6

A4

2.810,1

2.963,6

3.297,7

1.248,2

1.318,2

1.164,6


A5

18.390,6

23.567,4

22.012,7

Overige activa

A6

Overlopende acquisitiekosten Overlopende activa

Totaal activa

6.026,0

5.463,0

6.230,3

105.404,1

109.936,8

105.018,2


1.159,3

378,3

402,0

Schuldbewijzen

6.718,3

4.601,4

3.345,8

A7

61.735,9

59.533,4

56.130,2

A5

18.563,5

23.084,9

21.690,1

1.325,1

1.496,9

452,7

7.358,8

10.584,5

12.895,0

Technische voorzieningen Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders Overlopende passiva Overige passiva

A8


A9


A10


1,4

1,4

2.475,6

1.281,3

99.122,4

102.156,4

96.198,5

752,0

694,5

729,5

Eigen vermogen

5.529,7

7.085,9

8.090,2

Groepsvermogen

6.281,7

7.780,4

8.819,7

105.404,1

109.936,8

105.018,2

Totaal passiva

70

A11

0,3 2.261,2


Winst- en verliesrekening verzekeringsbedrijf Noot

2002

2001

2000

18.494,7

18.162,3

15.783,7

3.291,4

3.158,4

2.533,3

Baten: Verzekeringspremies

A13

Rentebaten A14

- 4.120,6

- 2.309,3

- 535,5

Overige baten

A15

2.002,1

1.745,8

2.227,9

19.667,6

20.757,2

20.009,4

Totale baten



A16

Waardecorrecties



- 688,2

- 314,2

20.069,0

19.695,2

- 12.896,1

- 13.440,2

- 13.463,3

- 58,6

Nettobaten Bedrijfskosten

- 749,2 18.918,4

A17

5.963,7

6.628,8

6.231,9

- 5.112,6

- 4.961,7

- 4.463,6

851,1

1.667,1

1.768,3

- 367,3

- 396,0

- 444,7

483,8

1.271,1

1.323,6

64,4

61,7

58,3

419,4

1.209,4

1.265,3

- 70,9

368,0

218,9

- 686,9

1.577,4

1.484,2



- 1.035,4


Niet operationele elementen na belastingen Nettowinst

- 616,0

71

Verzekeringsbedrijf



In onderstaande tabel is de winsten verliesrekening van het verzekeringsbedrijf gesplitst naar leven en niet-leven. 2002 Leven

Niet-leven

Totaal

Verzekeringspremies

9.599,1

8.895,6

18.494,7

Rentebaten

2.523,5

767,9

3.291,4 - 4.120,6

Baten:


- 3.969,8

- 150,8

Overige baten

1.569,2

432,9

2.002,1

Totale baten

9.722,0

9.945,6

19.667,6

Rentelasten

- 630,4

- 118,8

- 749,2

Totale baten na aftrek van rentelasten

9.091,6

9.826,8

18.918,4

- 7.220,3

- 5.675,8

- 12.896,1

- 53,9

- 4,7

- 58,6

Nettobaten

1.817,4

4.146,3

5.963,7

Acquisitiekosten

- 670,4

- 2.872,9

- 3.543,3

Beheerskosten

- 615,4

- 1.590,0

- 2.205,4

Verzekeringstechnische lasten Waardecorrecties

Van herverzekeraars ontvangen commissie en winstdeling Overige lasten Totale bedrijfskosten



19,9

862,0

881,9

- 213,8

- 32,0

- 245,8

- 1.479,7

- 3.632,9

- 5.112,6

337,7

513,4

851,1

- 213,2

- 154,1

- 367,3

124,5

359,3

483,8

61,9

2,5

64,4

62,6

356,8

419,4

- 907,3

- 128,1

- 1.035,4

- 844,7

228,7

- 616,0

- 51,4

- 19,5

- 70,9

- 896,1

209,2

- 686,9


Ongerealiseerde waardeverminderingen op beleggingsportefeuille in aandelen Netto operationeel resultaat na ongerealiseerde waardeverminderingen


72


2001 Leven

Niet-leven

Totaal

10.197,7

7.964,6

18.162,3

2.438,5

719,9

3.158,4

- 2.189,4

- 119,9

- 2.309,3

1.418,6

327,2

1.745,8

11.865,4

8.891,8

20.757,2

Baten:

Rentebaten Resultaat uit financiële transacties Overige baten Totale baten

Rentelasten

- 541,0

- 147,2

- 688,2


11.324,4

8.744,6

20.069,0


- 8.395,7

- 5.044,5

- 13.440,2

2.928,7

3.700,1

6.628,8

- 1.014,3

- 2.692,3

- 3.706,6

- 661,4

- 1.332,3

- 1.993,7

188,6

815,0

1.003,6

Nettobaten

Acquisitiekosten Beheerskosten Van herverzekeraars ontvangen commissie en winstdeling Overige lasten

- 215,1

- 49,9

- 265,0

- 1.702,2

- 3.259,5

- 4.961,7


1.226,5

440,6

1.667,1

Belastingen

- 282,8

- 113,2

- 396,0

943,7

327,4

1.271,1

60,3

1,4

61,7

883,4

326,0

1.209,4

Totale bedrijfskosten

Operationele groepswinst Aandeel van derden Netto operationeel resultaat


288,1

79,9

368,0

1.171,5

405,9

1.577,4

73

Verzekeringsbedrijf

Verzekeringspremies


2000 Leven

Niet-leven

Totaal

Verzekeringspremies

8.993,0

6.790,7

15.783,7

Rentebaten

2.064,4

468,9

2.533,3

Baten:


- 590,5

55,0

- 535,5

Overige baten

1.772,2

455,7

2.227,9

12.239,1

7.770,3

20.009,4

Totale baten

Rentelasten

- 206,8

- 107,4

- 314,2


12.032,3

7.662,9

19.695,2


- 9.002,8

- 4.460,5

- 13.463,3

Nettobaten

3.029,5

3.202,4

6.231,9

Acquisitiekosten

- 976,9

- 2.327,5

- 3.304,4

Beheerskosten

- 676,6

- 1.078,7

- 1.755,3

216,5

691,8

908,3

Van herverzekeraars ontvangen commissie en winstdeling Overige lasten

- 254,1

- 58,1

- 312,2

- 1.691,1

- 2.772,5

- 4.463,6


1.338,4

429,9

1.768,3

Belastingen

- 363,8

- 80,9

- 444,7

974,6

349,0

1.323,6

57,9

0,4

58,3

916,7

348,6

1.265,3

115,3

103,6

218,9

1.032,0

452,2

1.484,2

Totale bedrijfskosten

Operationele groepswinst Aandeel van derden Netto operationeel resultaat


74


Toelichting balans en winsten verliesrekening verzekeringsbedrijf A1

Kasmiddelen

A2

Beleggingen

De samenstelling van de beleggingen per 31 december kan als volgt worden weergegeven:

Obligaties en andere vastrentende waarden Aandelen

2002

2001

2000

35.489,3

34.218,5

32.167,1

7.963,5

11.929,6

13.272,6

43.452,8

46.148,1

45.439,7

361,6

358,3

346,0

Beleggingen in terreinen en gebouwen

4.603,3

3.781,9

3.648,5

Overige beleggingen

1.581,4

199,0

215,6

49.999,1

50.487,3

49.649,8

Totaal effecten

Deelnemingen in gemeenschappelijke beleggingen

Totaal

In de aandelen is een bedrag van EUR 260,7 miljoen begrepen aan Fortis-aandelen (2001: EUR 470,1 miljoen; 2000: EUR 563,8 miljoen).

75

Verzekeringsbedrijf

De kasmiddelen betreffen uitsluitend saldi die direct opvraagbaar zijn, zoals creditsaldi bij banken en deposito’s. Per 31 december 2002 was EUR 0,7 miljoen (2001: EUR 0,7 miljoen; 2000: EUR 1,8 miljoen) aan kasmiddelen onderhevig aan restricties ten aanzien van onttrekking en aanwending.


In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de wijzigingen met betrekking tot de beleggingen: Deelnemingen in gemeen-

Terreinen en

Andere

Obligaties

Aandelen

beleggingen

gebouwen

beleggingen

Balanswaarde per 31 december 2000

32.167,1

13.272,6

346,0

3.648,5

215,6

Aan- en verkopen groepsmaatschappijen

- 741,1

- 112,3

18.551,1

12.397,3

- 16.144,3 1,1

Verwerving Boekwaarde verkopen en aflossingen Herwaarderingen

schappelijke

- 28,1 12,3

285,8

55,0

- 11.501,8

- 273,5

- 79,0

- 2.216,4

152,1

1,0

Ongerealiseerde waardeverschillen in de winsten verliesrekening Valutakoersverschillen Overige mutaties Herrubriceringen Balans per 31 december 2001

Aan- en verkopen groepsmaatschappijen Verwerving Boekwaarde verkopen en aflossingen Herwaarderingen

- 84,8 436,6

- 9,4 13,6

10,6

- 2,3

7,4

1,5

35,1

76,6

34.218,5

11.929,6

358,3

- 5,6

- 1,0

3.781,9

199,0

- 28,6

43,2

725,6

13,0

18.172,9

7.776,4

13,0

261,9

1.627,6

- 16.273,7

- 8.701,1

- 9,7

- 200,8

- 245,7

0,4

- 1.150,8

62,6

Ongerealiseerde waardeverschillen in de winsten verliesrekening Valutakoersverschillen

- 1.433,4

- 1.127,4

1,1

- 67,0

- 27,8

- 6,1

1,0 1.581,4

Overige mutaties

- 0,2

Herrubriceringen

833,4

- 739,4

35.489,3

7.963,5

361,6

4.603,3

10.691,4

358,5

2.902,2


- 13,5

4,9

2001 Kostprijs Reële waarde

35.026,3

Aflossingswaarde

32.709,5

199,7

2002 Kostprijs

9.093,5

Reële waarde

37.673,9

Aflossingswaarde

34.230,8

76

361,6

3.673,2 1.675,8


Beleggingen in effecten In de volgende tabel wordt een overzicht gegeven van de aanschaffingsprijs minus amortisatie (in het geval van aandelen de kostprijs) en een berekening van de reële waarde per 31 december voor de beleggingen in obligaties, andere vastrentende waarden en aandelen. 2002

prijs minus

Bruto

Bruto

afschrijvingen

ongerealiseerde

ongerealiseerde

Reële

of kostprijs

winsten

verliezen

waarde

Overheid België

8.212,1

759,4

- 0,9

8.970,6

Overheid Nederland

1.595,3

83,3

979,0

70,7

Overige overheden

7.622,2

568,2

- 14,2

8.176,2

Ondernemingen

8.299,1

434,9

- 152,8

8.581,2

Banken

6.324,6

479,3

- 13,3

6.790,6

Hypotheek obligaties

1.663,8

39,0

- 88,7

1.614,1

Overige asset-backed securities

324,1

11,5

Overige obligaties en andere vastrentende waarden

469,1

10,9

- 2,9

477,1

35.489,3

2.457,2

- 272,8

37.673,7

9.093,5

495,4

- 1.625,4

7.963,5

44.582,8

2.952,6

- 1.898,2

45.637,2


Totaal obligaties en vastrentende waarden

Aandelen Totaal beleggingen in effecten

1.678,6 1.049,7

335,6

2001 Aanschaffingsprijs minus

Bruto

Bruto

afschrijvingen

ongerealiseerde

ongerealiseerde

Reële

of kostprijs

winsten

verliezen

waarde

Overheid België

8.657,7

450,6

- 26,1

9.082,2

Overheid Nederland

1.735,3

8,3

- 15,0

1.728,6

810,2

55,0

- 17,9

847,3

Overige overheden

7.915,0

252,1

- 39,2

8.127,9

Ondernemingen

6.884,9

217,1

- 161,8

6.940,2

Banken

5.741,5

162,7

- 97,8

5.806,4

930,3

23,1

- 4,3

949,1

23,4

1,0

- 0,6

23,8

1.520,2

26,0

- 25,4

1.520,8

Totaal obligaties en vastrentende waarden

34.218,5

1.195,9

- 388,1

35.026,3

Aandelen

10.691,4

2.252,9

- 1.014,7

11.929,6

Totaal beleggingen in effecten

44.909,9

3.448,8

- 1.402,8

46.955,9


Hypotheek obligaties Overige asset-backed securities Overige obligaties en andere vastrentende waarden

77

Verzekeringsbedrijf

Aanschaffings-


2000 Aanschaffingsprijs minus

Bruto

Bruto

afschrijvingen

ongerealiseerde

ongerealiseerde

Reële

of kostprijs

winsten

verliezen

waarde

Overheid België

9.028,2

434,4

- 51,9

9.410,7

Overheid Nederland

2.075,1

23,3

- 4,5

2.093,9

830,4

48,7

- 4,0

875,1

Overige overheden

5.684,0

159,2

- 16,2

5.827,0

Ondernemingen

7.247,7

172,1

- 166,1

7.253,7

Banken

4.160,7

89,5

- 75,0

4.175,2


1.197,4

57,7

- 2,3

1.252,8

167,0

2,0

- 6,3

162,7

1.776,6

109,1

- 5,0

1.880,7

32.167,1

1.096,0

- 331,3

32.931,8

9.726,3

4.015,7

- 469,4

13.272,6

41.893,4

5.111,7

- 800,7

46.204,4


Overige asset-backed securities Overige obligaties en andere vastrentende waarden Totaal obligaties en vastrentende waarden


De gerealiseerde brutowinsten en -verliezen (hetzij uitgesteld, hetzij in aanmerking genomen in de winsten verliesrekening) op de verkoop van effecten uit de beleggingsportefeuille bedroegen in 2002 respectievelijk EUR 514,0 miljoen en EUR 1.022,3 miljoen (2001: respectievelijk EUR 824,0 miljoen en EUR 307,8 miljoen; 2000: respectievelijk EUR 698,3 miljoen en EUR 148,1 miljoen). In de volgende tabel wordt een overzicht gegeven van de looptijden van beleggingen in obligaties en andere vastrentende waarden en de bijbehorende boek- en reële waarde per 31 december 2002. Boek-

Reële

waarde

waarde

Looptijd van maximaal één jaar

2.243,9

2.270,1

Looptijd tussen één en vijf jaar

10.564,7

11.119,1

Looptijd tussen vijf en tien jaar

12.194,5

13.136,9

Looptijd meer dan tien jaar

10.486,2

11.147,6

Totaal

35.489,3

37.673,7

2001

2000

Beleggingen in terreinen en gebouwen De beleggingen in terreinen en gebouwen hebben betrekking op: 2002

Terreinen en gebouwen in eigen gebruik Overige terreinen en gebouwen

78

760,5

735,5

717,0

3.842,8

3.046,4

2.931,5

4.603,3

3.781,9

3.648,5


In onderstaande tabel wordt een specificatie gegeven van de terreinen en gebouwen naar jaar van waardebepaling. 2002

2001

2000

1.722,1

2001

1.057,5

1.305,5

2000

916,6

1.026,7

1.386,3

1999

310,8

640,0

727,1

1998

596,3

354,5

503,3

455,2

582,6

4.603,3

3.781,9

3.648,5

2002

2001

2000

10.728,4

9.754,0

8.138,4

191,9

202,5

349,7

5.609,9

6.164,7

6.349,3

16.530,2

16.121,2

14.837,4

1997 1996

A3

449,2

Leningen a an klanten

In de leningen aan klanten zijn begrepen:

Hypothecaire leningen Polisbeleningen Overige onderhandse leningen

Onder de leningen aan klanten is een voorziening voor dubieuze debiteuren opgenomen van EUR 118,9 miljoen (2001: EUR 103,3 miljoen; 2000: EUR 100,3 miljoen).

A4

Overlopende acquisit iekosten

De overlopende acquisitiekosten hebben betrekking op: 2002

2001

2000

Levensverzekeringen

1.376,4

1.788,6

2.258,6

Niet-leven verzekeringen

1.433,7

1.175,0

1.039,1


2.810,1

2.963,6

3.297,7

In de overlopende acquisitiekosten hebben zich de volgende wijzigingen voorgedaan: 2002

2001

Balanswaarde per 1 januari

2.963,6

3.297,7

Geactiveerde posten

1.192,2

894,7

- 1.135,4

- 805,0

53,2

- 550,1

Afschrijvingen Aan- en verkoop groepsmaatschappijen Correcties voor onder meer valutakoersen

- 263,5

126,3

Balanswaarde per 31 december

2.810,1

2.963,6

79

Verzekeringsbedrijf

2002


A5

Beleggingen voor re kening e n risico va n polishoude rs

De samenstelling van de beleggingen voor rekening en risico van de polishouder per 31 december is als volgt: 2002

2001

2000

188,6

Kasmiddelen

33,8

44,2

Rentedragende tegoeden bij andere banken

53,6

117,9

45,3

Obligaties

3.173,5

4.609,5

3.997,0

Aandelen

14.494,1

18.016,7

16.740,8

413,9

420,8

354,3

97,1

114,5

479,1

124,6

243,8

207,6

18.390,6

23.567,4

22.012,7

Onroerend goed Leningen Overig Totaal beleggingen

Plus: Overige activa Minus: Overige passiva

364,0

107,9

118,4

- 191,1

- 590,4

- 441,0

18.563,5

23.084,9

21.690,1

Schulden gerelateerd aan beleggingen voor rekening en risico van polishouders

De overige activa en passiva houden verband met het verschil in de timing van kasstromen. In onderstaande tabel wordt een specificatie gegeven van de voorziening voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders:

Eigen rekening Herverzekeringsbedrag Bruto

80

2002

2001

2000

18.449,0

22.977,0

21.565,9

114,5

107,9

124,2

18.563,5

23.084,9

21.690,1


A6

Overige ac tiva

De overige activa kunnen als volgt worden weergegeven: 2002

2001

2000

99,9

107,2

51,7 39,1

Deelnemingen:

- Overige

28,4

34,6

Vorderingen op deelnemingen

142,6

122,2

47,6

Overige materiële vaste activa

226,6

205,9

196,9

- Verzekeringsnemers

223,2

261,1

496,6

- Tussenpersonen

887,9

728,1

822,5

99,4

132,3

106,6

1.749,4

1.241,2

1.859,8

Vorderingen uit hoofde van verzekeringstransacties:

Vorderingen uit hoofde van herverzekeringstransacties Overige vorderingen verzekeringen Deposito' s bij cederende ondernemingen Latente belastingen Overige Totaal

1)

1)

184,9

178,7

177,2

1.690,7

1.963,8

2.004,0

693,0

487,9

428,3

6.026,0

5.463,0

6.230,3

De reële waarde hiervan bedroeg in 2002 EUR 184,9 miljoen (2001: EUR 178,7 miljoen; 2000: EUR 177,1 miljoen)

De overige vorderingen omvatten EUR 550,5 miljoen (2001: EUR 325,2 miljoen; 2000: EUR 1.084,3 miljoen) aan vorderingen op groepsmaatschappijen. De overige materiële vaste activa betreffen voornamelijk informatieverwerkende systemen, kantoormeubilair en auto’s. Onder de post overige is EUR 51,2 miljoen begrepen aan Fortis-aandelen die in het bezit zijn van Fortis ASR ter dekking van de optie- en SAR-plannen (2001: EUR 57,2 miljoen; 2000: EUR 53,9 miljoen).

81

Verzekeringsbedrijf

- Gewaardeerd volgens equivalentiemethode


A7

Technische voorzieningen

In de onderstaande tabel wordt de samenstelling van de technische voorzieningen voor eigen rekening getoond. 2002 Her-

Levensverzekering

verzekerings-

Eigen

Bruto

bedrag

rekening

47.673,3

2.364,2

45.309,1

4.069,9

1.312,3

2.757,6

9.578,3

2.335,4

7.242,9

Niet-leven verzekering: - Niet-verdiende premies - Te betalen schaden Voorziening voor winstdeling en restorno' s Egalisatievoorziening

1)

2)

Overige technische voorzieningen

162,7

162,7

119,6 3)

119,6

132,1

5,2

126,9

61.735,9

6.017,1

55.718,8

2001 Her-

Levensverzekering

verzekerings-

Eigen

Bruto

bedrag

rekening

46.028,1

3.543,5

42.484,6

Niet-leven verzekering: - Niet-verdiende premies

4.101,1

978,0

3.123,1

- Te betalen schaden

8.769,7

2.255,5

6.514,2

310,5

0,2

310,3

Voorziening voor winstdeling en restorno' s Egalisatievoorziening

1)

2)


140,2 3)

140,2

183,8

5,7

178,1

59.533,4

6.782,9

52.750,5

2000 Her-

Levensverzekering

verzekerings-

Eigen

Bruto

bedrag

rekening

43.733,6

1.902,9

41.830,7

3.778,7

1.001,2

2.777,5

7.930,6

1.909,2

6.021,4

377,3

0,4

376,9

Niet-leven verzekering: - Niet-verdiende premies - Te betalen schaden Voorziening voor winstdeling en restorno' s Egalisatievoorziening

2)


1)

1)

136,8 3)

136,8

173,2

5,7

167,5

56.130,2

4.819,4

51.310,8

Onder de voorziening voor winstdeling en restorno’ s is per 31 december 2002 een bedrag opgenomen van EUR 148,8 miljoen (2001: EUR 305,7 miljoen; 2000: EUR 363,2 miljoen) met betrekking tot levensverzekeringen en een bedrag van EUR 13,9 miljoen (2001: EUR 4,6 miljoen; 2000: EUR 13,7 miljoen) voor niet-leven verzekeringen.

2)

De egalisatievoorziening heeft geheel betrekking op niet-leven verzekeringen.

3)

In de overige technische voorzieningen is per 31 december 2002 een bedrag van EUR 53,6 miljoen (2001: EUR 59,5 miljoen; 2000: EUR 87,7 miljoen) opgenomen voor levensverzekeringen en EUR 73,3 miljoen (2001: EUR 118,8 miljoen; 2000: EUR 79,8 miljoen) voor niet-leven verzekeringen.

82


Onder de technische voorzieningen voor levensverzekering is een bedrag van EUR 1.860,7 miljoen (2001: EUR 1.859,7 miljoen; 2000: EUR 1.876,9 miljoen) inbegrepen aan pensioenverplichtingen voor werknemers van Fortis.

Hieronder volgt een overzicht van de wijzigingen in de technische voorzieningen voor levensverzekering, voor eigen rekening. 2002

Balans per 1 januari

2001

42.484,6

41.830,7

- 28,2

- 2.327,0

3.125,6

2.032,7

815,1

- 253,4

Valutakoersverschillen ten laste van winsten verliesrekening

- 711,6

271,7

Overige wijzigingen

- 434,2

712,4

Aan- en verkopen groepsmaatschappijen Toegevoegd aan de technische voorziening ten laste van de winsten verliesrekening Onttrokken aan andere posten ten gunste/ten laste van de winsten verliesrekening

Herrubricering Balans per 31 december

57,8

217,5

45.309,1

42.484,6

83

Verzekeringsbedrijf

Bij de berekening van de verzekeringstechnische voorzieningen wordt, zoals in de waarderingsgrondslagen is aangegeven, afgeweken van de premiegrondslagen wanneer de verwachtingen ten aanzien van toekomstige ontwikkelingen van beleggingsopbrengsten, onttrekkingen, sterftecijfers, kosten of andere aannames aanleiding geven tot verhoging van de voorzieningen.


De geografische verdeling van de technische voorzieningen verzekeringsbedrijf, na herverzekering, is als volgt: 2002 Verenigde

Rest van

België

Nederland

Luxemburg

Benelux

Staten

de wereld

Totaal

18.729,0

16.508,8

381,4

35.619,2

3.290,7

6.601,6

45.511,5

6.529,1

6.437,7

1.159,4

14.126,2

3.236,7

1.086,1

18.449,0

2.560,2

2.145,5

17,3

4.723,0

4.255,3

1.229,0

10.207,3

27.818,3

25.092,0

1.558,1

54.468,4

10.782,7

8.916,7

74.167,8

Leven - voor eigen rekening - voor rekening van polishouders Niet-leven Totaal

2001 Verenigde

Rest van

België

Nederland

Luxemburg

Benelux

Staten

de wereld

Totaal

17.135,8

15.825,4

368,4

33.329,6

4.179,1

5.341,0

42.849,7

7.435,2

8.135,1

826,6

16.396,9

5.304,0

1.276,1

22.977,0

2.495,1

1.971,5

9,0

4.475,6

4.337,2

1.088,0

9.900,8

27.066,1

25.932,0

1.204,0

54.202,1

13.820,3

7.705,1

75.727,5

Verenigde

Rest van


2000

België

Nederland

Luxemburg

Benelux

Staten

de wereld

Totaal

16.098,2

15.499,9

353,4

31.951,5

5.654,5

4.675,5

42.281,5

6.591,7

7.018,3

595,7

14.205,7

5.924,5

1.435,8

21.566,0


84

2.428,4

1.754,2

9,4

4.192,0

3.744,4

1.092,9

9.029,3

25.118,3

24.272,4

958,5

50.349,2

15.323,4

7.204,2

72.876,8


De verdeling van de technische voorzieningen van het niet-leven verzekeringsbedrijf, na herverzekering per branche en regio, is als volgt: 2002 Ongevallen Auto

Brand

Overige

Totaal

België

1.062,2

618,8

402,4

476,8

2.560,2

Nederland

1.000,7

624,7

207,0

313,1

2.145,5

5,0

12,0

17,3

1.243,5

614,4

801,9

4.723,0

2.355,3

4.255,3

Luxemburg

0,3

Benelux

2.063,2

Verenigde Staten

1.900,0

Rest van de wereld Totaal

23,2

887,5

172,7

145,6

1.229,0

3.986,4

2.131,0

787,1

3.302,8

10.207,3

2001 Ongevallen

België Nederland Luxemburg

en ziekte

Auto

Brand

Overige

Totaal

1.013,5

612,1

418,5

451,0

2.495,1

896,0

614,1

193,2

268,2

1.971,5

5,0

3,7

9,0

1.226,2

616,7

722,9

4.475,6

2.106,7

4.337,2

22,2

789,5

148,0

128,3

1.088,0

4.162,5

2.015,7

764,7

2.957,9

9.900,8

0,3

Benelux

1.909,8

Verenigde Staten

2.230,5


2000 Ongevallen en ziekte

Auto

Brand

Overige

Totaal

België

965,5

604,8

384,7

473,4

2.428,4

Nederland

781,4

540,1

188,6

244,1

1.754,2

5,2

3,8

9,4

1.144,9

578,5

721,3

4.192,0

1.886,1

3.744,4

29,9

741,5

133,0

188,5

1.092,9

3.635,5

1.886,4

711,5

2.795,9

9.029,3

Luxemburg

0,4

Benelux

1.747,3

Verenigde Staten

1.858,3


85

Verzekeringsbedrijf

en ziekte


De wijzigingen in de voorziening voor niet-leven verzekeringen (te betalen schade), na herverzekering, worden hieronder weergegeven:

Nettobalanswaarde per 1 januari

2002

2001

6.514,2

6.021,4

6.514,2

6.021,4

Aan- en verkopen groepsmaatschappijen Gecorrigeerde nettobalanswaarde per 1 januari Schaden en schadeafwikkelingskosten eigen rekening: - Voorziening toe te rekenen aan voorgaande jaren - Voorziening toe te rekenen aan het lopende jaar - Rente-aanwas voorziening voor verliezen i.v.m. arbeidsongeschiktheid

- 79,6

482,2

5.022,8

4.023,4

7,6

8,2

4.950,8

4.513,8

- Toe te rekenen aan voorgaande jaren

- 1.396,6

- 1.342,7

- Toe te rekenen aan het lopende jaar

- 2.936,3

- 2.713,2

Totale betalingen eigen rekening

- 4.332,9

- 4.055,9

Totaal schaden en schadeafwikkelingskosten eigen rekening

Betalingen i.v.m. schaden en schadeafwikkelingskosten voor eigen rekening:

Valutakoerscorrecties Overige wijzigingen Nettobalanswaarde per 31 december

A8

- 435,4

137,3

546,2

- 102,4

7.242,9

6.514,2

Overige pa ssiva

De overige passiva bestaan uit: 2002

2001

2000

Verplichtingen u.h.v. pensioenen en uitkeringen na vervroegd uittreden

629,5

482,5

467,2

Belastingen en sociale lasten

390,7

665,7

354,5

2.095,5

1.990,4

2.640,6

433,6

546,9

752,9

462,6

640,9

715,4

140,8

362,9

390,4

144,2

160,0

286,3

Overige 2)

3.061,9

5.735,2

7.287,7

Totaal

7.358,8

10.584,5

12.895,0

Latente belastingverplichtingen Depots van herverzekeraars Schulden uit hoofde van directe verzekeringstransacties Schulden uit hoofde van herverzekeringstransacties Algemene voorzieningen

1)

1)

1)

De schulden uit hoofde van directe en herverzekeringstransacties hebben grotendeels een looptijd van minder dan vijf jaar.

2)

Onder overige passiva is een bedrag van EUR 1.040,0 miljoen (2001: EUR 2.651,8 miljoen; 2000: EUR 4.009,6 miljoen) aan schulden aan groepsmaatschappijen opgenomen.

86


A9

Converteerbare obligatieleninge n

Dit betreft converteerbare obligatieleningen, die door Fortis ASR zijn verstrekt aan het personeel van Fortis ASR.

A10

Achtergest elde schulden

2002

2001

2000

Kapitaal USD 499.850; 26-04-1999 / 27-04-2009; 7,892%

476,6

567,2

537,2

Kapitaalopbrengsten Trust I; 01-03-2000 / 01-03-2030; 8,48%

143,0

170,2

Kapitaalopbrengsten Trust II; 01-03-2000 / 01-03-2030; 8,4%

381,4

453,9

540,0

540,0

150,0

150,0

150,0

190,7

226,9

214,9

123,5

123,5

124,9

256,0

243,9

254,3

2.261,2

2.475,6

1.281,3

Lening van Fortis Insurance N.V. (sector Algemeen);

Lening van Fortis Finance N.V.: Cumulatief achtergestelde eeuwigdurende obligaties 2001; 6,625%. Perpetuele lening van Fortis Brussel SA/NV met een coupon van 5,76% en 6,76% vanaf 2005. Verplicht aflosbare preferente aandelen uitgegeven door Fortis voor USD 200 miljoen (200.000 aandelen van USD 1,000 nominaal). De effecten hebben een looptijd tot 27-04-2009. Lening van derden, converteerbaar in Fortis-aandelen tegen een koers van EUR 33,56 en vervalt op 15 juli 2005. Overige achtergestelde schulden die luiden in verschillende valuta met verschillende rentepercentages en looptijden. Totaal achtergestelde schulden

A11

Aandeel va n derden in groepsve rmogen

In het aandeel van derden in groepsvermogen is een bedrag van EUR 650 miljoen opgenomen inzake Trust Capital Securities die door een Special Purpose Vehicle zijn uitgegeven. In paragraaf 7 van de toelichting is deze transactie nader beschreven.

A12

Posten buiten de balans

De verzekeringsmaatschappijen hebben, om renterisico’s af te dekken, een beperkt aantal swap-contracten afgesloten. De nominale waarde van deze contracten bedraagt EUR 621 miljoen (2001: EUR 1.749,5 miljoen; 2000: EUR 2.026,3 miljoen); de positieve vervangingswaarde bedraagt EUR 33,9 miljoen (2001: EUR 547,9 miljoen; 2000: EUR 73,4 miljoen).

87

Verzekeringsbedrijf

De achtergestelde schulden hebben betrekking op:


A13

Verzekeringspremies

De verzekeringspremies zijn, gesplitst naar levensverzekering en niet-leven verzekering, als volgt: 2002

2001

2000

Brutopremies

9.754,3

10.681,7

9.733,3

Uitgaande herverzekeringspremies

- 155,1

- 484,0

- 740,3

Nettopremies

9.599,2

10.197,7

8.993,0

Brutopremies

11.858,5

10.932,2

9.693,2

Uitgaande herverzekeringspremies

Levensverzekering:

Niet- leven verzekering:

- 2.706,8

- 2.650,8

- 2.468,5

Nettopremies

9.151,7

8.281,4

7.224,7

Wijziging voorziening voor niet-verdiende premies

- 170,8

- 301,5

- 380,1

Wijziging voorziening voor uitgaande niet-verdiende premies

- 85,4

- 15,3

- 53,9

8.895,5

7.964,6

6.790,7

18.494,7

18.162,3

15.783,7

2002

2001

2000

Individuele premies

7.192,2

8.387,6

7.795,4

Premies u.h.v. groepsverzekeringsovereenkomsten

2.562,1

2.294,1

1.937,9

Brutopremies

9.754,3

10.681,7

9.733,3

Periodieke premies

4.291,8

3.958,2

3.701,6

Premies ineens

5.462,5

6.723,5

6.031,7

Brutopremies

9.754,3

10.681,7

9.733,3

Zonder winstdeling

2.919,4

2.367,0

2.565,5

Met winstdeling

4.562,5

4.178,8

2.291,8

2.272,4

4.135,9

4.876,0

9.754,3

10.681,7

9.733,3

- Periodieke premies

2.250,3

2.003,3

1.384,0

- Premies ineens

2.912,3

2.900,0

2.016,2

Premies groepsverzekeringen

2.319,3

1.642,5

1.457,0

Beleggingsgerelateerde premies

2.272,4

4.135,9

4.876,1

Brutopremies

9.754,3

10.681,7

9.733,3

Verdiende nettopremies

Totale verdiende nettopremies

Levensverzekering De opbouw van de levensverzekeringspremies is als volgt:

Premies uit hoofde van overeenkomsten:

Waarbij de verzekeringsnemers het beleggingsrisico dragen Brutopremies

Individuele verzekeringen:

88


Niet- leven verzekering Hieronder wordt een overzicht gegeven van de verdiende netto niet-leven verzekeringspremies per regio. 2002 Ongevallen Auto

Brand

Overige

België

286,4

304,3

294,7

132,1

Nederland

644,5

485,1

292,3

308,8

6,9

2,3

789,4

593,9

443,2

57,2

676,1

181,5

62,5

4.052,8

1.465,5

775,4

2.601,8

Luxemburg Benelux

Verenigde Staten Rest van de wereld Totaal

0,4 931,3

3.064,3

2.096,1


Auto

Brand

Overige

België

267,4

282,0

265,5

109,1

Nederland

571,5

454,9

256,2

249,6

7,1

2,0

736,9

528,8

360,7

53,7

606,2

152,8

75,7

3.698,9

1.343,1

681,6

2.241,0

Luxemburg Benelux


0,4 839,3

2.805,9

1.804,6


Auto

Brand

Overige

België

251,0

265,4

256,4

98,1

Nederland

128,0

211,1

163,2

115,5

Luxemburg Benelux


0,4 379,4

476,5

7,2

1,3

426,8

214,9

2.795,0

1.633,3

71,2

554,8

141,8

97,0

3.245,6

1.031,3

568,6

1.945,2

89

Verzekeringsbedrijf

en ziekte


A14

Resultaat uit fina nciële transa cties

Het resultaat uit financiële transacties kan als volgt worden weergegeven:

Gerealiseerde nettowinst op de verkoop van beleggingen

1)

2002

2001

2000

- 701,6

190,2

479,6

96,3

226,4

153,2

- 3.515,3

- 2.725,9

- 1.168,3

- 4.120,6

- 2.309,3

- 535,5

Winst op beleggingen voor rekening en risico van polishouders (gerealiseerd en niet-gerealiseerd) Verlies op beleggingen voor rekening en risico van polishouders (gerealiseerd en niet-gerealiseerd) Totaal

1)

Hierin begrepen is een bedrag van EUR 1.240,8 miljoen (2001: EUR 348,6 miljoen; 2000: EUR 184,2 miljoen) betreffende gerealiseerde verliezen bij verkoop van beleggingen.

A15

Overige ba ten

De overige baten zijn als volgt: 2002

2001

2000

Dividend op aandelen

348,4

377,3

285,2

Huuropbrengsten terreinen en gebouwen

419,6

285,4

259,7

Deelnemingen in gemeenschappelijke beleggingen

16,1

15,1

25,9

Andere beleggingen

82,1

67,4

51,5

460,6

409,8

947,8

Beleggingen voor rekening en risico van polishouders Opbrengst uit deelnemingen Overige Totaal

15,6

6,4

8,1

659,7

584,4

649,7

2.002,1

1.745,8

2.227,9

Onder terreinen en gebouwen zijn huuropbrengsten begrepen van EUR 44,6 miljoen (2001: EUR 41,2 miljoen; 2000: EUR 35,1 miljoen) uit terreinen en gebouwen die in eigen gebruik zijn. Hiervan heeft EUR 35,4 miljoen (2001: EUR 32,5 miljoen; 2000: EUR 26,7 miljoen) betrekking op terreinen en gebouwen die in gebruik zijn bij het verzekeringsbedrijf en EUR 9,1 miljoen (2001: EUR 8,7 miljoen; 2000: EUR 8,4 miljoen) op terreinen en gebouwen die in gebruik zijn bij andere maatschappijen van Fortis. De overige EUR 375,1 miljoen (2001: EUR 244,1 miljoen; 2000: EUR 224,5 miljoen) heeft betrekking op terreinen en gebouwen die aan derden verhuurd zijn. Onder de opbrengst uit deelnemingen is een bedrag van EUR 4,4 miljoen negatief begrepen (2001: EUR 3,2 miljoen negatief; 2000: EUR 3,5 miljoen) inzake het aandeel van het verzekeringsbedrijf in het resultaat van deelnemingen die gewaardeerd worden volgens de equivalentiemethode.

90


A16


De verzekeringstechnische lasten kunnen als volgt worden weergegeven: 2002

2001

2000

- Bruto

6.474,6

5.298,8

4.560,5

- Aandeel herverzekeraars

- 155,5

- 665,3

- 370,0

6.319,1

4.633,5

4.190,5

- Bruto

1.234,3

2.874,6

4.415,3


- 414,7

689,6

72,9

- 17,4

- 3,6

1,0

802,2

3.560,6

4.489,2

92,8

187,0

303,6

6,2

14,6

19,5

7.220,3

8.395,7

9.002,8

Levensverzekering:

Wijziging technische voorzieningen levensverzekering:

- Overige wijzigingen eigen rekening

Winstdeling en restorno' s eigen rekening Overige Totaal levensverzekering

Niet- leven verzekering: Schaden en betaalde schaden: - Bruto - Aandeel herverzekeraars

6.536,2

5.810,2

5.326,6

- 1.306,5

- 1.136,7

- 972,0

5.229,7

4.673,5

4.354,6

664,8

584,6

502,4

- 221,8

- 246,5

- 408,1

1,0

1,4

- 2,5

444,0

339,5

91,8

6,4

5,8

6,5

- 20,5

3,3

- 4,0

Wijziging technische voorzieningen niet-leven verzekering: - Bruto - Aandeel herverzekeraars - Overige wijzigingen eigen rekening

Winstdeling en restorno' s eigen rekening Wijzigingen egalisatievoorziening Overige Totaal niet- leven verzekering

Totaal verzekeringstechnische lasten

16,2

22,4

11,6

5.675,8

5.044,5

4.460,5

12.896,1

13.440,2

13.463,3

Het netto-effect van de herverzekeringsposten die betrekking hebben op levensverzekeringsactiviteiten en ten laste zijn gebracht van de winsten verliesrekening bedroeg over 2002 EUR 434,3 miljoen negatief (2001: EUR 318,9 miljoen; 2000: EUR 226,7 miljoen).

91

Verzekeringsbedrijf

Uitkeringen en afkopen eigen rekening:


A17

Bedrijfskosten

De bedrijfskosten zijn als volgt: 2002

2001

2000

1.124,3

1.076,7

937,6

- Pensioenbijdragen en VUT-lasten

146,0

111,4

80,8

- Overige sociale lasten

170,8

164,6

143,4

Lonen Sociale lasten:

Afschrijvingen Kosten vermogensbeheer

88,8

57,5

54,0

298,0

164,6

227,2

Commissie: - Levensverzekering

515,6

813,2

821,9

- Niet-leven verzekering

2.809,1

2.610,5

2.430,2

Wijziging in overlopende acquisitiekosten

- 137,0

- 169,5

- 353,9

- 881,9

- 1.003,6

- 908,3

Van herverzekeraars ontvangen commissie en winstdeling Waardecorrecties op onroerend goed Overige kosten Totaal

9,4

- 9,2

978,9

1.126,9

1.039,9

5.112,6

4.961,7

4.463,6

Onder lonen is een bedrag van EUR 18,9 miljoen inbegrepen (2001: EUR 22,2 miljoen; 2000: EUR 26,9 miljoen) inzake commissies die aan loondienstagenten zijn betaald. In de kosten vermogensbeheer en verzekeringstechnische lasten is in totaal EUR 118,9 miljoen aan salarissen en sociale lasten inbegrepen (2001: EUR 107,3 miljoen; 2000: EUR 120,2 miljoen).

92


A18

Reconcilia tie technische rekeningen

In de volgende tabellen wordt in het kader van wettelijke bepalingen, het technisch resultaat leven, het technisch resultaat niet-leven verzekering en de niet-technische rekening weergegeven.

Technisch resultaat levensverzekering 2001

2000

9.599,1

10.197,7

8.993,0

- 589,9

177,7

1.792,7

Toegerekend resultaat beleggingen overgeboekt van niet-technische rekening Overige technische baten eigen rekening Overige baten

Uitkeringen en afkopen eigen rekening Wijziging technische voorzieningen

Winstdeling en restorno' s eigen rekening

1,6

3,6

3,3

322,6

327,8

373,3

- 265,7

509,1

2.169,3

6.319,1

4.633,5

4.190,5

802,2

3.560,6

4.489,2

92,8

187,0

303,6

675,5

1.049,8

1.028,8

- 5,1

- 35,4

- 51,9

508,1

589,2

583,5

Bedrijfskosten: - Acquisitiekosten - Wijziging overlopende acquisitiekosten - Beheerskosten - Van herverzekeraars ontvangen commissie en winstdeling

- 19,9

- 188,7

- 216,6

1.158,6

1.414,9

1.343,8

6,2

14,7

19,6

Overige lasten

137,6

141,4

125,7

Resultaat technische rekening levensverzekering vóór belastingen

816,9

754,7

689,9

Overige technische lasten eigen rekening

93

Verzekeringsbedrijf

Verzekeringspremies

2002


Technisch resultaat niet- leven verzekering

Verzekeringspremies

2002

2001

2000

8.895,5

7.964,6

6.790,7

558,5

551,8

478,6

13,9

11,1

4,3

316,8

231,1

209,4

889,2

794,0

692,3

Toegerekend resultaat beleggingen overgeboekt van niet-technische rekening Overige technische baten eigen rekening Overige baten

Schaden eigen rekening: - Betaalde schaden, bruto

6.536,2

5.810,2

5.326,6


- 1.306,5

- 1.136,7

- 972,0

5.229,7

4.673,5

4.354,6

- Brutowijziging voorziening te betalen schaden

664,8

584,6

502,4

- 221,8

- 246,4

- 408,2

5.672,7

5.011,7

4.448,8

Wijziging overige technische voorzieningen eigen rekening

1,0

1,4

- 2,5

Winstdeling en restorno' s eigen rekening

6,4

5,8

6,5

- Acquisitiekosten

3.004,8

2.826,5

2.617,4

- Wijziging overlopende acquisitiekosten

- 131,9

- 134,1

- 302,0

- Beheerskosten

1.558,3

1.316,8

1.070,2


Bedrijfskosten:

- Van herverzekeraars ontvangen commissie en winstdeling

Overige technische lasten eigen rekening Wijziging egalisatievoorziening Overige lasten

Resultaat technische rekening niet- leven verzekering vóór belastingen

94

- 862,0

- 815,0

- 691,7

3.569,2

3.194,2

2.693,9

16,1

22,3

11,6

- 20,5

3,3

- 4,0

7,1

27,6

13,3

532,7

492,3

315,4


In onderstaande tabel wordt per regio een onderverdeling gegeven van het technisch resultaat. 2002 Verenigde

Rest van

Nederland

Luxemburg

Benelux

Staten

de wereld

Totaal

Leven

372,9

278,5

7,1

658,5

167,7

- 9,3

816,9

Niet-leven

104,3

49,5

1,5

155,3

300,6

76,8

532,7

Totaal

477,2

328,0

8,6

813,8

468,3

67,5

1.349,6

Verenigde

Rest van

2001

Leven Niet-leven Totaal

België

Nederland

Luxemburg

Benelux

Staten

de wereld

Totaal

333,6

231,3

3,9

568,8

155,2

30,7

754,7

86,5

54,3

2,6

143,4

279,5

69,4

492,3

420,1

285,6

6,5

712,2

434,7

100,1

1.247,0

Verenigde

Rest van

2000

België

Leven Niet-leven Totaal

Nederland

Luxemburg

Benelux

Staten

de wereld

Totaal

318,5

168,5

- 14,0

473,0

193,8

23,1

689,9

63,1

- 10,1

0,2

53,2

212,3

49,9

315,4

381,6

158,4

- 13,8

526,2

406,1

73,0

1.005,3

95

Verzekeringsbedrijf

België


In onderstaande tabel wordt een onderverdeling gegeven van het technisch resultaat niet-leven verzekering naar branche en regio. 2002 Ongevallen en ziekte

Auto

Brand

Overige

Totaal

België

40,2

27,5

29,2

7,4

104,3

Nederland

69,0

- 14,6

2,1

- 7,0

49,5

0,7

0,8

1,5

Benelux

109,2

12,9

32,0

1,2

155,3

Verenigde Staten

180,0

120,6

300,6

Luxemburg


5,7

80,6

- 7,7

- 1,8

76,8

294,9

93,5

24,3

120,0

532,7


Auto

Brand

Overige

Totaal

België

38,5

3,4

23,5

21,1

86,5

Nederland

36,7

- 0,3

8,7

9,2

54,3

2,3

0,3

2,6

3,1

34,5

30,6

143,4

139,5

279,5

3,0

54,0

2,2

10,2

69,4

218,2

57,1

36,7

180,3

492,3

Luxemburg Benelux


75,2

140,0


Auto

Brand

Overige

Totaal

België

22,6

6,5

26,7

7,3

63,1

Nederland

18,8

- 22,7

- 10,5

4,3

- 10,1

0,1

0,7

- 0,6

0,2

- 16,1

16,9

11,0

53,2

182,0

212,3

7,6

29,2

5,9

7,2

49,9

79,3

13,1

22,8

200,2

315,4

Luxemburg Benelux

41,4

Verenigde Staten

30,3


96


Ratio’ s Hieronder wordt een overzicht gegeven van de ratio’s per regio. 2002 Verenigde

Rest van

Nederland

Luxemburg

Benelux

Staten

de wereld

Totaal

Schaderatio

66,5

66,5

27,0

66,4

55,2

71,9

60,5

Lastenratio

38,2

36,3

62,1

37,1

49,7

28,0

43,4

104,7

102,8

89,1

103,5

104,9

99,9

103,9

Verenigde

Rest van

Gecombineerde ratio

2001

België

Nederland

Luxemburg

Benelux

Staten

de wereld

Totaal

Schaderatio

63,7

64,3

32,8

63,9

56,0

70,0

60,0

Lastenratio

39,4

37,5

44,1

38,2

48,1

30,1

43,0

103,1

101,8

76,9

102,1

104,1

100,1

103,0

Verenigde

Rest van

Gecombineerde ratio

2000

België

Nederland

Luxemburg

Benelux

Staten

de wereld

Totaal

Schaderatio

65,8

66,7

37,8

66,0

58,7

71,2

61,9

Lastenratio

40,9

41,6

62,2

41,3

46,3

32,5

43,5

106,7

108,3

100,0

107,3

105,0

103,7

105,4

Gecombineerde ratio

Schaderatio: De kosten van schade, zijnde schaden voor eigen rekening bij niet-leven verzekeringen, exclusief interne schade-afhandelingskosten, als percentage van de verdiende premies voor eigen rekening. Lastenratio: De lasten, zijnde kosten vermeerderd met de nettoprovisies ten laste van het boekjaar, minus interne beleggingskosten, als een percentage van de verdiende premies voor eigen rekening. De lastenratio wordt uitsluitend gebruikt voor niet-leven verzekeringsbedrijven. Gecombineerde ratio: De som van de schade- en lastenratio. Bij de berekening van deze ratio wordt geen rekening gehouden met ontvangen provisies.

97

Verzekeringsbedrijf

België


Niet- technische rekening 2002

2001

2000

419,6

285,4

259,7

Opbrengst beleggingen: - Terreinen en gebouwen - Deelnemingen - Overige beleggingen - Beleggingen voor rekening en risico van polishouders Terugnemingen waardecorrecties beleggingen Gerealiseerde winst op beleggingen

15,6

6,4

8,1

3.737,9

3.618,2

2.895,9

460,6

409,8

947,8

3,6

11,8

10,1

539,1

538,8

663,8

(On)gerealiseerde winst op beleggingen voor rekening en risico van polishouders

Beheerskosten en rentelasten Waardecorrecties beleggingen Gerealiseerd verlies op beleggingen

96,3

226,4

153,2

5.272,7

5.096,8

4.938,6

1.047,1

852,7

541,4

2,5

21,6

1,0

1.240,7

348,6

184,2

3.515,3

2.725,9

1.168,2

5.805,6

3.948,8

1.894,8

- 532,9

1.148,0

3.043,8

- 589,9

177,7

1.792,7

(On)gerealiseerd verlies op beleggingen voor rekening en risico van polishouders

Resultaat beleggingen

Toegerekend resultaat beleggingen overgeboekt naar technische rekeningen: - Levensverzekering - Niet-leven verzekering

558,4

551,8

478,6

- 31,5

729,5

2.271,3

- 501,4

418,5

772,5

Overige baten

4,8

10,9

59,3

Overige lasten

1,9

9,6

68,8

2,9

1,3

- 9,5

- 498,5

419,8

763,0

Resultaat beleggingen niet-technische rekening

Resultaat niet- technische rekening vóór belastingen

98


A19

Financiële informatie niet- leven verzekering

In onderstaande tabel wordt per branche een uitsplitsing gegeven van financiële informatie met betrekking tot de niet-leven verzekeringsactiviteiten. Bruto-

Bruto-

Saldo

bruto-

schade

bedrijfs-

herver-

premies

premies

last

kosten

4.614,2

4.599,1

3.378,9

1.272,3

- 24,6

Motorvoertuigen, wettelijke aansprakelijkheid

777,1

775,1

590,1

202,8

- 5,1

Motorvoertuigen, andere branches

742,8

731,0

529,4

201,1

7,9

Scheepvaart, luchtvaart en transport

169,6

161,0

130,2

40,5

0,4

Brand en andere schade aan goederen

963,2

949,2

593,5

364,5

- 42,0

Wettelijke aansprakelijkheid

249,3

242,3

187,6

87,1

3,9

40,2

40,6

22,2

10,0

- 6,0

zekering

1)


Rechtsbijstand Bijstand

18,1

18,3

14,8

3,0

0,6

Diversen

4.284,0

4.171,2

1.754,2

2.259,2

- 327,6

11.858,5

11.687,8

7.200,9

4.440,5

- 392,5

4.240,0

4.218,5

3.145,0

1.109,9

- 47,4


694,5

690,1

579,8

198,1

21,0


750,4

736,3

536,3

197,3

21,3


135,2

135,6

95,0

44,2

- 7,1


850,0

828,7

481,4

338,4

- 10,1


Totaal


212,5

208,7

138,3

78,6

- 2,0

Rechtsbijstand

37,6

36,9

20,7

11,5

- 5,2

Bijstand

16,6

16,6

12,1

1,1

- 0,1

Diversen

3.995,4

3.759,3

1.386,2

2.031,9

- 436,5

10.932,2

10.630,7

6.394,8

4.011,0

- 466,1

Totaal


3.613,0

3.647,3

3.188,9

852,2

228,6


531,8

499,3

416,3

140,3

- 4,5


647,0

616,0

463,3

160,1

- 8,5

88,3

88,0

79,3

25,2

4,1


709,5

691,0

442,1

297,7

16,8


176,5

172,8

114,8

68,1

- 14,6

8,4

- 1,6


Rechtsbijstand

29,7

28,3

18,4

Bijstand

0,1

0,1

0,1

Diversen

3.897,3

3.570,3

1.105,8

1.836,8

- 667,7

Totaal

9.693,2

9.313,1

5.829,0

3.388,8

- 447,5

1)

- 0,1

Bestaat uit het netto-effect van de herverzekeringsposten die in aanmerking worden genomen in de winsten verliesrekening. Een negatief bedrag betekent een last voor Fortis.

De branche diversen betreft voornamelijk kredietgerelateerde verzekeringen in de Verenigde Staten.

99

Verzekeringsbedrijf

Verdiende Bruto-


Balans bankbedrijf Noot

31- 12- 2002

31-12-2001

31-12-2000

Activa Kasmiddelen

B1

3.290,7

4.555,2

5.342,1

Handelsportefeuille effecten

B2

14.518,2

19.447,0

13.362,9

Beleggingen

B3

89.978,6

96.866,9

84.098,8

Leningen aan kredietinstellingen

B4

82.282,8

62.459,9

61.159,0

Leningen aan klanten

B5

158.591,1

164.089,8

149.840,1

26.652,2

18.652,4

15.887,2

Overlopende activa Overige activa

B6

Totaal activa

10.067,5

11.922,9

7.381,5

385.381,1

377.994,1

337.071,6


B7

98.772,6

98.273,7

94.301,6

Schulden aan klanten

B8

179.566,4

181.324,8

148.367,6

Schuldbewijzen

B10

40.230,3

42.415,9

40.680,1

25.299,7

18.303,8

15.667,0

20.565,1

15.767,9

18.016,9

Overlopende passiva Overige passiva

B11


B12

Fonds voor algemene bankrisico' s

B13


B14

9.524,1

9.985,6

8.476,3

373.958,2

366.071,7

325.509,5

2.215,0

2.216,7

2.042,9

954,3

798,6

823,2

Eigen vermogen

8.253,6

8.907,1

8.696,0

Groepsvermogen

9.207,9

9.705,7

9.519,2

385.381,1

377.994,1

337.071,6

Totaal passiva

100


Winst- en verliesrekening bankbedrijf Noot

2002

2001

2000

Baten: Rentebaten

1)

23.373,3

20.818,6

23.300,9

Commissies

B18

1.860,7

1.978,4

2.163,6


B19

809,9

1.002,5

1.025,1

Overige baten

B20

726,7

897,3

677,5

26.770,6

24.696,8

27.167,1

Totale baten

Rentelasten

1)

- 18.961,5

- 16.414,6

- 19.144,9

B17

7.809,1

8.282,2

8.022,2

Waardecorrecties

B22

- 732,3

- 625,8

- 619,5

7.076,8

7.656,4

7.402,7

B23

- 5.168,2

- 5.657,9

- 5.328,0


1.908,6

1.998,5

2.074,7

Belastingen

- 591,5

- 693,0

- 640,5


1.317,1

1.305,5

1.434,2

64,6

67,1

121,7

1.252,5

1.238,4

1.312,5

Nettobaten Bedrijfskosten

Aandeel van derden Netto operationeel resultaat vóór ongerealiseerde waardeverminderingen


- 97,7



1.154,8

138,0

- 34,2

193,5

Nettowinst

1.292,8

1.204,2

1.506,0

1)

4.411,8

4.404,0

4.156,0

Renteresultaat

101

Bankbedrijf

B21



Toelichting balans en winsten verliesrekening bankbedrijf B1

Kasmiddelen

Onder kasmiddelen zijn de bij centrale banken aangehouden onmiddellijk opeisbare wettige betaalmiddelen en tegoeden begrepen. Op bepaalde kassaldi zijn beperkingen van toepassing, waaronder reserve vereisten van de Europese Bank. Per 31 december 2002 was op EUR 1.795,6 miljoen restricties ten aanzien van onttrekking en aanwending van toepassing (2001: EUR 3.138,6 miljoen; 2000: EUR 3.562,7 miljoen).

B2

Handelsportefeuille e ffecten

De samenstelling van de handelsportefeuille effecten was als volgt:

Obligaties en andere vastrentende waarden Aandelen Totaal

2002

2001

2000

10.886,0

12.204,5

9.322,2

3.632,2

7.242,5

4.040,7

14.518,2

19.447,0

13.362,9

In de aandelen is een bedrag van EUR 83,3 miljoen begrepen aan Fortis-aandelen (2001: EUR 75,1 miljoen; 2000: EUR 93,4 miljoen). Vrijwel alle effecten in de handelsportefeuille zijn beursgenoteerd.

B3

Beleggingen

De beleggingen waren per 31 december als volgt samengesteld: 2002

Kortlopend overheidspapier Obligaties en andere vastrentende waarden Aandelen

Beleggingen in terreinen en gebouwen

2001

2000

225,2

1.240,6

3.060,1

85.978,6

91.652,8

76.657,8

1.820,5

1.915,2

2.350,9

88.024,3

94.808,6

82.068,8

1.954,3

2.058,3

2.030,0

89.978,6

96.866,9

84.098,8

2002

2001

2000

Van publiekrechtelijke emittenten

62.951,2

66.328,9

50.044,8

Van andere emittenten

23.027,4

25.323,9

26.613,0

Totaal

85.978,6

91.652,8

76.657,8

70.864,3

80.246,7

67.369,5

Niet ter beurze genoteerd

15.114,3

11.406,1

9.288,3

Totaal

85.978,6

91.652,8

76.657,8

Totaal

De obligaties en andere vastrentende waarden kunnen als volgt worden gespecificeerd:

Ter beurze genoteerd

1)

102

1)

Reële waarde EUR 73.256,6 miljoen (2001: EUR 81.180,4 miljoen; 2000: EUR 68.107,8 miljoen)


Van de obligaties en andere vastrentende waarden is EUR 23.098,3 miljoen in het volgende jaar aflosbaar (2001: EUR 17.291,5 miljoen; 2000: EUR 11.635,2 miljoen). Onder obligaties en andere vastrentende waarden zijn achtergestelde vorderingen opgenomen voor een bedrag van EUR 227,6 miljoen (2001: EUR 350,5 miljoen; 2000: EUR 143,2 miljoen). De aandelen kunnen als volgt worden uitgesplitst: 2002

2001

2000

Ter beurze genoteerd

970,7

1.397,9

1.410,5

Niet ter beurze genoteerd

849,8

517,3

940,4

1.820,5

1.915,2

2.350,9

Totaal

Hieronder volgt een overzicht van de wijzigingen die zich hebben voorgedaan in de beleggingen van het bankbedrijf. 2002 Obligaties en andere vastrentende


2001 Obligaties

Terreinen

en andere

Terreinen

en

vastrentende

waarden

Aandelen

gebouwen

waarden

Aandelen

gebouwen

en

91.652,8

1.915,2

2.058,3

76.657,8

2.350,9

2.030,0

- 14,2

Aan- en verkopen Groepsmaatschappijen Verwerving Boekwaarde verkopen en aflossingen

- 0,1

- 88,5

38.163,0

1.660,1

48,3

46.591,2

1.049,4

75,1

- 42.264,2

- 1.608,4

- 69,9

- 32.122,4

- 915,5

- 46,7

- 8,6

- 65,1

- 187,0

- 12,3

Herwaarderingen Ongerealiseerde waardeverschillen in de winsten verliesrekening Valutakoersverschillen Herrubriceringen Balanswaarde per 31 december

- 67,5 - 1.541,5

- 42,3

- 20,8

- 31,4

60,5

17,7

85.978,6

1.820,5

1.954,3

1.888,1

1.934,1

Kostprijs

526,2

91.652,8

Reële waarde

88.371,1

92.586,7

Aflossingswaarde

84.663,8

89.875,3

- 17,3

7,2

- 365,3

5,0

1.915,2

2.058,3

1.962,7

1.954,6

103

Bankbedrijf

In de aandelen is een bedrag van EUR 14,1 miljoen begrepen aan Fortis-aandelen (2001: EUR 19,7 miljoen; 2000: EUR 23,3 miljoen).


Beleggingen in effecten Hieronder volgt een overzicht van de aanschaffingsprijs minus amortisatie (in het geval van aandelen de kostprijs) en een berekening van de reële waarde per 31 december voor de beleggingen in obligaties, andere vastrentende waarden en aandelen. 2002 Aanschaffings-

Overheid België Overheid Nederland Overheid Verenigde Staten Overige overheden

prijs minus

Bruto

Bruto

afschrijvingen

ongerealiseerde

ongerealiseerde

Reële

of kostprijs

winsten

verliezen

waarde

19.634,4

939,3

- 7,3

20.566,4

8.120,9

239,3

8.360,2

2.365,4

13,9

- 1,0

2.378,3

32.830,7

919,3

- 23,0

33.727,0

Ondernemingen

8.004,2

98,2

- 22,8

8.079,6

Banken

7.697,0

273,2

- 12,8

7.957,4


3.485,6

0,8

- 0,3

3.486,1


2.303,3

0,6

- 30,6

2.273,3


1.537,1

10,9

- 5,2

1.542,8

Totaal obligaties en andere vastrentende waarden

85.978,6

2.495,5

- 103,0

88.371,1


1.888,1

105,3

- 172,9

1.820,5

87.866,7

2.600,8

- 275,9

90.191,6

2001 Aanschaffings-

Overheid België Overheid Nederland Overheid Verenigde Staten Overige overheden

prijs minus

Bruto

Bruto

afschrijvingen

ongerealiseerde

ongerealiseerde

Reële

of kostprijs

winsten

verliezen

waarde

25.415,0

567,8

- 107,1

25.875,7

7.351,2

24,7

- 47,5

7.328,4

2.469,8

9,9

- 3,9

2.475,8

30.957,9

437,1

- 150,9

31.244,1

Ondernemingen

8.005,0

68,6

- 35,7

8.037,9

Banken

9.291,9

191,2

- 72,8

9.410,3


3.189,2

1,2

- 0,9

3.189,5


2.431,2

5,1

- 29,5

2.406,8


2.541,6

111,1

- 34,5

2.618,2


91.652,8

1.416,7

- 482,8

92.586,7


104

1.962,7

127,4

- 174,9

1.915,2

93.615,5

1.544,1

- 657,7

94.501,9


2000 Aanschaffings-

Overheid België

prijs minus

Bruto

Bruto

afschrijvingen

ongerealiseerde

ongerealiseerde

Reële

of kostprijs

winsten

verliezen

waarde

28.301,4

787,8

- 165,6

28.923,6

Overheid Nederland

4.218,5

26,6

- 48,8

4.196,3


1.861,7

5,5

- 4,6

1.862,6

15.337,7

202,2

- 207,4

15.332,5

Overige overheden Ondernemingen

124,6

- 23,6

7.484,9

68,8

- 38,0

11.278,3


4.234,4

3,8

- 10,8

4.227,4


2.131,7

2,1

- 34,4

2.099,4


1.941,0

66,9

- 16,8

1.991,1


76.657,8

1.288,3

- 550,0

77.396,1

2.281,7

80,4

- 11,2

2.350,9

78.939,5

1.368,7

- 561,2

79.747,0


In de volgende tabel wordt een overzicht gegeven van de looptijden van beleggingen in obligaties, andere vastrentende waarden en overheidspapier en de bijbehorende boek- en reële waarde per 31 december 2002. Boek-

Reële

waarde

waarde

Looptijd van maximaal één jaar

23.160,5

24.141,3

Looptijd tussen één en vijf jaar

28.798,0

28.772,0

Looptijd tussen vijf en tien jaar

20.187,0

21.357,0

Looptijd meer dan tien jaar

14.058,3

14.325,8

Totaal

86.203,8

88.596,1

2002

2001

2000

1.854,0

1.907,0

1.866,0

100,3

151,3

164,0

1.954,3

2.058,3

2.030,0

Beleggingen in terreinen en gebouwen De beleggingen in terreinen en gebouwen kunnen als volgt worden weergegeven:

Terreinen en gebouwen in eigen gebruik Terreinen en gebouwen voor beleggingsdoeleinden Beleggingen in terreinen en gebouwen

105

Bankbedrijf

7.383,9 11.247,5

Banken


In onderstaande tabel wordt een specificatie gegeven van de terreinen en gebouwen naar jaar van waardebepaling. 2002

2002

1.465,4

2001

488,9

2000

2001

2000

506,7 80,2

462,4

1999

2,9

1998 1997

1.471,4

1.564,7

1.954,3

2.058,3

2.030,0

België

Nederland

Overige

Totaal

1996

B4

Leningen a an krediet instellingen

Onder de leningen aan kredietinstellingen zijn begrepen: 2002

Rekening-courant en overige bankrekeningen

165,3

1.999,2

8.242,1

10.406,6

Rentedragende tegoeden

1.547,1

1.244,5

19.071,3

21.862,9

Effecten gekocht op basis van wederverkoopovereenkomsten

1.837,3

250,4

46.672,7

48.760,4

11,2

332,8

1.057,0

1.401,0

3.560,9

3.826,9

75.043,1

82.430,9

Overige Brutobedrag

Voorziening voor verliezen op leningen

- 114,8

- 33,3

- 148,1

Netto bedrag

3.446,1

3.826,9

75.009,8

82.282,8

België

Nederland

Overige

Totaal

731,9

751,9

4.548,1

6.031,9

2001

Rekening-courant en overige bankrekeningen Rentedragende tegoeden Effecten gekocht op basis van wederverkoopovereenkomsten Overige Brutobedrag

Voorziening voor verliezen op leningen Netto bedrag

497,7

1.773,3

19.948,0

22.219,0

4.759,6

597,5

26.254,4

31.611,5

46,8

2.030,4

695,3

2.772,5

6.036,0

5.153,1

51.445,8

62.634,9

- 16,5

- 2,0

- 156,5

- 175,0

6.019,5

5.151,1

51.289,3

62.459,9

België

Nederland

Overige

Totaal

43,8

412,0

3.304,0

3.759,8

2000

Rekening-courant en overige bankrekeningen Rentedragende tegoeden

618,8

1.782,1

19.000,2

21.401,1

4.428,0

318,3

27.147,3

31.893,6

Vorderingen

25,7

2.090,3

2.090,0

4.206,0

Brutobedrag

5.116,3

4.602,7

51.541,5

61.260,5

- 1,7

- 99,8

- 101,5

4.601,0

51.441,7

61.159,0

Effecten gekocht op basis van wederverkoopovereenkomsten

Voorziening voor verliezen op leningen Netto bedrag

5.116,3

De geografische uitsplitsing van de leningen aan kredietinstellingen is voornamelijk gebaseerd op het land van vestiging van de Fortis-groepsmaatschappij.

106


B5


In de leningen aan klanten zijn begrepen: 2002 België

Nederland

Overige

Totaal

Brutobedrag

73.568,8

50.059,0

37.737,8

161.365,6


- 1.174,3

- 618,3

- 981,9

- 2.774,5

Nettobedrag

72.394,5

49.440,7

36.755,9

158.591,1

4.219,8

454,4

101,1

4.775,3

189,6

659,8

31.577,8

20.909,6

30.267,2

82.754,6

32.048,0

20.909,6

30.456,8

83.414,4

- Met hypothecaire zekerheid

17.209,9

24.728,1

2.739,5

44.677,5

- Overige vorderingen

18.916,8

3.348,6

3.458,6

25.723,9

Subtotaal

36.126,7

28.076,7

6.198,1

70.401,4

Nettobedrag

72.394,5

49.440,7

36.755,9

158.591,1

Overheid en officiële instellingen Private sector:

- Met overheidsgarantie - Overige vorderingen Subtotaal

470,2

- Particulieren

2001 België

Nederland

Overige

Totaal

Brutobedrag

73.576,6

51.604,9

42.435,0

167.616,5


- 1.928,0

- 669,0

- 929,7

- 3.526,7

Nettobedrag

71.648,6

50.935,9

41.505,3

164.089,8

4.631,3

563,1

770,9

5.965,3

478,6

2.325,3

33.923,3

24.307,4

33.507,2

91.737,9

35.770,0

24.307,4

33.985,8

94.063,2


15.383,1

22.283,8

3.149,4

40.816,3


15.864,2

3.781,6

3.599,2

23.245,0

Subtotaal

31.247,3

26.065,4

6.748,6

64.061,3

Nettobedrag

71.648,6

50.935,9

41.505,3

164.089,8

Overheid en officiële instellingen Private sector: - Zakelijk - Met overheidsgarantie - Overige vorderingen Subtotaal

1.846,7

- Particulieren

107

Bankbedrijf

- Zakelijk

Jaarrekening 2002 Fortis 2000 België

Nederland

Overige

Totaal

Brutobedrag

82.631,4

44.897,3

25.585,0

153.113,7


- 2.018,1

- 540,6

- 714,9

- 3.273,6

Nettobedrag

80.613,3

44.356,7

24.870,1

149.840,1

3.877,6

739,5

186,3

4.803,4

Overheid en officiële instellingen Private sector: - Zakelijk - Met overheidsgarantie

4.805,9

43,3

207,6

5.056,8

37.418,3

19.852,5

19.944,0

77.214,8

42.224,2

19.895,8

20.151,6

82.271,6


17.208,5

20.446,6

2.351,2

40.006,3


17.303,0

3.274,8

2.181,0

22.758,8

Subtotaal

34.511,5

23.721,4

4.532,2

62.765,1

Nettobedrag

80.613,3

44.356,7

24.870,1

149.840,1

- Overige vorderingen Subtotaal

- Particulieren

De geografische verdeling van de leningen aan klanten is voornamelijk gebaseerd op het land van vestiging van de Fortis-groepsmaatschappij. Hieronder volgt een overzicht van de wijzigingen in de voorziening voor verliezen op leningen.

Balanswaarde per 1 januari Aan- en verkopen groepsmaatschappijen Afboekingen Waardecorrecties op leningen

2002

2001

3.701,7

3.375,1

6,4 - 1.133,7

- 189,7

566,5

480,6

Valutakoerscorrecties en andere aanpassingen

- 218,3

35,7


2.922,6

3.701,7

Bestaande uit: - Leningen aan kredietinstellingen - Leningen aan klanten

148,1

175,0

2.774,5

3.526,7

2.922,6

3.701,7

In de voorziening voor verliezen op leningen is een bedrag van EUR 215,0 miljoen begrepen in verband met het landenrisico (2001: EUR 242,3 miljoen; 2000: EUR 231,8 miljoen). Per 31 december 2002 bedroeg het totale bedrag van de leningen aan klanten en kredietinstellingen dat mogelijk niet volledig inbaar zal zijn EUR 7.118,8 miljoen (2001: EUR 7.254,8 miljoen; 2000: EUR 6.241,3 miljoen). De voorzieningen die in verband hiermee zijn gevormd, bedragen EUR 2.501,7 miljoen (2001: EUR 3.245,1 miljoen; 2000: EUR 3.143,3 miljoen). Het verschil tussen het uitstaande bedrag en de hoogte van de voorziening wordt gedekt door de waarde van de verstrekte zekerheden of de verwachte ontvangsten.

108


B6

Overige ac tiva

De overige activa kunnen als volgt worden weergegeven:

Deelnemingen gewaardeerd volgens equivalentiemethode

2002

2001

2000

312,3

362,8

246,1

497,5

677,0

521,0

9,3

7,1

2,8

819,1

1.046,9

769,9

Overige deelnemingen: - Deelnemingen - Vorderingen op deelnemingen Deelnemingen

Overige materiële vaste activa

806,2

890,8

882,9

Vorderingen uit hoofde van bancaire transacties

5.661,2

6.925,9

3.344,1

Roerende leasegoederen

1.885,2

1.287,2

447,1

370,1

479,4

Overige

771,6

804,0

618,0

10.067,5

11.922,9

7.381,5

Totaal

De overige materiële vaste activa betreffen voornamelijk informatieverwerkende systemen, kantoormeubilair en auto’s.

109

Bankbedrijf

1.562,3

Latente belastingen


B7

Schulden a an krediet instellingen

Per 31 december waren de schulden aan kredietinstellingen als volgt samengesteld: 2002 België

Nederland

Overige

Totaal

3.090,0

1.258,1

2.613,2

6.961,3

Termijndeposito' s

25.378,9

2.324,6

10.601,5

38.305,0

Effecten verkocht op basis van wederinkoopovereenkomsten

44.706,8

3.337,0

173,3

48.217,1

Overige kortlopende leningen

438,1

12,6

425,6

876,3

Overige schulden op lange termijn

355,9

3.804,7

236,1

4.396,7

Zichtrekeningen

Overige Totaal

-

16,2

73.969,7

10.753,2

14.049,7

98.772,6

16,2

België

Nederland

Overige

Totaal

2001

Zichtrekeningen

1.910,5

2.486,5

1.153,4

5.550,4

Termijndeposito' s

25.717,8

6.969,5

12.101,0

44.788,3


41.220,2

1.867,5

59,6

43.147,3

552,5

36,9

1.094,6

1.684,0

34,8

2.529,1

286,0

2.849,9

Overige kortlopende leningen Overige schulden op lange termijn Overige Totaal

253,8 69.435,8

14.143,3

253,8 14.694,6

98.273,7

2000

Zichtrekeningen

België

Nederland

Overige

Totaal

5.653,3

2.776,8

1.051,8

9.481,9

Termijndeposito' s

31.539,6

5.390,4

6.781,5

43.711,5


33.245,5

2.097,4

2.783,3

38.126,2

535,6

880,0

1.236,6

2.652,2

11,2

50,0

3,6

Overige kortlopende leningen Overige schulden op lange termijn Overige Totaal

265,0 70.985,2

11.459,6

64,8 265,0

11.856,8

94.301,6

De geografische verdeling van de schulden aan kredietinstellingen is gebaseerd op de plaats van vestiging van de Fortis-groepsmaatschappij.

110


B8

Schulden a an klanten

Per 31 december waren de schulden aan klanten als volgt samengesteld: 2002 België

Nederland

Overige

Totaal

1.549,2

32,9

356,6

1.938,7

Zichtrekeningen – rentedragend

22.111,9

13.396,9

17.170,2

52.679,0

Spaargelden

33.442,4

10.342,2

23,1

43.807,7

Termijndeposito' s

24.743,7

5.611,1

18.335,1

48.689,9


21.976,5

2.591,6

24.568,1 3.106,1

Zichtrekeningen – niet-rentedragend

Overige kortlopende leningen Schuld op lange termijn

Totaal

1.027,1

1.866,8

32,5

358,8

2,6

393,9

3.675,5

253,0

454,5

4.383,0

107.743,9

31.022,0

40.800,5

179.566,4

België

Nederland

Overige

Totaal

2001


1.494,7

117,0

453,1

2.064,8


19.517,4

14.344,4

18.400,2

52.262,0

Spaargelden

31.131,5

9.633,4

138,2

40.903,1

Termijndeposito' s

24.804,3

9.711,8

19.820,1

54.336,2


15.721,9

16,4

3.877,4

19.615,7

748,6

847,5

3.577,7

5.173,8

33,7

375,6

3,5

412,8

Overige

5.741,9

248,0

566,5

6.556,4

Totaal

99.194,0

35.294,1

46.836,7

181.324,8

Overige kortlopende leningen Schuld op lange termijn

2000 België


Nederland

Overige

Totaal

1.378,1

217,4

2.011,4

3.606,9


20.535,2

9.146,1

13.001,8

42.683,1

Spaargelden

30.947,4

7.912,9

744,9

39.605,2

Termijndeposito' s

22.081,1

9.234,0

20.491,8

51.806,9

380,4

148,5

422,3

951,2

47,9

916,4

0,2

964,5

54,6

1,6

56,2

84.063,7

27.629,9

36.674,0

148.367,6

Effecten verkocht op basis van wederinkoopovereenkomsten Overige kortlopende leningen Schuld op lange termijn

8.693,6

Overige Totaal

8.693,6

De geografische verdeling van de schulden aan klanten is gebaseerd op de plaats van vestiging van de Fortis-groepsmaatschappij.

111

Bankbedrijf

Overige

212,2


B9

Effecten gekocht op grond va n w ederverkoopoveree nkomsten en effecten verkocht op grond va n w ederink oopoveree nkomsten

Effecten, die zijn gekocht op grond van wederverkoopovereenkomsten, worden verantwoord onder leningen aan kredietinstellingen en leningen aan klanten. Effecten verkocht op grond van wederinkoopovereenkomsten zijn opgenomen onder schulden aan kredietinstellingen en schulden aan klanten. In de volgende tabel worden gegevens verschaft over de effecten die door Fortis zijn gekocht op grond van wederverkoopovereenkomsten. 2002

2001

2000

Maximumbedrag uitstaand per enig maandeinde

68.795,3

47.184,6

56.266,9

Gemiddeld uitstaand bedrag

57.797,5

37.664,9

38.661,9

De onderliggende effecten voor deze overeenkomsten worden beheerd door Fortis. In de volgende tabel worden gegevens verschaft over de effecten die door Fortis zijn verkocht op grond van wederinkoopovereenkomsten. 2002

2001

2000

Maximumbedrag uitstaand per enig maandeinde

80.429,1

64.687,0

66.121,4

Gemiddeld uitstaand bedrag

69.491,1

50.814,6

48.184,0

De onderliggende effecten voor deze overeenkomsten worden beheerd door tegenpartijen.

112


B10

Schuldbew ijzen

Schuldbewijzen bestaan uit obligaties en andere vastrentende effecten. Per 31 december is hiervan EUR 24.037,1 miljoen (2001: EUR 22.979,1 miljoen; 2000: EUR 19.010,9 miljoen) aflosbaar in het volgende boekjaar. Hieronder wordt een uitsplitsing gegeven van de schuldbewijzen naar de aard van het instrument en land van herkomst. 2002

Termijndeposito' s

Nederland

Overige

Totaal

21.562,5

901,3

4.524,4

26.988,2

8.320,7

8.320,7

3,2

1.893,0

3.025,2

4.921,4

21.565,7

2.794,3

15.870,3

40.230,3

België

Nederland

Overige

Totaal

22.248,8

635,2

3.466,9

26.350,9

9.222,5

9.222,5

Commercial paper Schuld op lange termijn Totaal

2001

Termijndeposito' s Commercial paper Schuld op lange termijn

2,3

3.137,8

3.702,4

6.842,5

22.251,1

3.773,0

16.391,8

42.415,9

België

Nederland

Overige

Totaal

Termijndeposito' s

20.031,0

191,0

2.556,0

22.778,0

Commercial paper

5.336,2

4.209,0

9.545,2

Totaal

2000

Schuld op lange termijn Totaal

1,4

4.507,6

3.847,9

8.356,9

25.368,6

4.698,6

10.612,9

40.680,1

De geografische verdeling van de schuldbewijzen is gebaseerd op de plaats van vestiging van de Fortis-groepsmaatschappij.

B11

Overige pa ssiva

De overige passiva bestonden per 31 december uit: 2002

2001

2000

Verplichtingen u.h.v. pensioenen en uitkeringen na vervroegd uittreden

270,6

484,9

579,0

Belastingen en sociale lasten

735,8

688,1

450,8

Algemene voorzieningen

1.418,2

1.918,8

2.042,5

10.645,2

7.873,2

5.399,9

Overige

7.495,3

4.802,9

9.544,7

Totaal

20.565,1

15.767,9

18.016,9

Short position trading portfolio

In de algemene voorzieningen is EUR 395,9 miljoen (2001: EUR 803,5 miljoen) inbegrepen voor de integratie van de bankactiviteiten alsmede een voorziening voor latente belastingverplichtingen ad EUR 273,5 miljoen (2001: EUR 247,6 miljoen). Onder overige passiva is een bedrag van EUR 4,8 miljoen begrepen aan schulden aan groepsmaatschappijen (2001: EUR 3,8 miljoen; 2000: EUR 63,6 miljoen).

113

Bankbedrijf

België


B12


De achtergestelde schulden hebben betrekking op: 2002

2001

2000

7.764,1

8.225,6

7.716,3

760,0

760,0

760,0

1.000,0

1.000,0

9.524,1

9.985,6

Achtergestelde obligaties (niet door zekerheid gedekt) luidend in diverse valuta' s met een gemiddelde coupon van 5,90% (2001: 6,17%; 2000: 6,31%) en looptijden tot en met 2031 (2001: 2031; 2000: 2025). Perpetuele lening van Fortis Brussels SA/NV met een coupon 6 maands EURIBOR + 1,25% en + 2,75% vanaf 2005. Afkoopbare perpetuele lening (Tier 1 lening) met een coupon van 6,50% tot 26 september 2011 en daarna Euro Reference Rate + 2,37%

8.476,3

In september 2001 heeft Fortis Bank Redeemable Perpetual Cumulative Coupon Debt Securities uitgegeven voor een bedrag van EUR 1 miljard. De uitgegeven effecten worden door de toezichthouder (CBF) in aanmerking genomen voor het zogenaamd Tier 1 vermogen van Fortis Bank alsmede voor het eigen vermogen van Fortis op geconsolideerde basis. Aan de effecten is een Support Agreement verbonden, op grond waarvan Fortis SA/NV en Fortis N.V. hoofdelijk en gezamenlijk zijn overeengekomen om aan Fortis Bank de fondsen te verschaffen die noodzakelijk zijn om haar toe te laten de coupon te betalen in het geval dat Fortis SA/NV en Fortis N.V. in dezelfde periode dividend uitkeren op hun gewone of preferente aandelen. Als voorwaarde voor de in aanmerking neming van de effecten voor het Tier 1 vermogen van Fortis Bank, vereist de CBF dat de som van wat Fortis SA/NV en Fortis N.V. betalen als dividend op hun gewone en preferente aandelen en van alle betalingen die zij eventueel verschuldigd zijn krachtens de Support Agreement en gelijkaardige verbintenissen gemaximeerd wordt op het niveau van de gezamenlijke uitkeerbare reserves van Fortis SA/NV en Fortis N.V. Om aan die vereiste te voldoen heeft de Raad van Bestuur besloten dat geen dividend zal worden uitgekeerd op de gewone aandelen, preferente aandelen of andere kapitaalinstrumenten (indien van toepassing) tenzij het totaal van de uitkeerbare reserves van beide vennootschappen toereikend is om te voldoen aan alle dividendbetalingen verbonden aan hun respectievelijke gewone aandelen, preferente aandelen en andere kapitaalinstrumenten alsook aan mogelijk te betalen bedragen in hetzelfde boekjaar op grond van hun verplichtingen onder de Support Agreement.

B13

Fonds voor alge mene bankrisico’s

Het verloop van het fonds voor algemene bankrisico’s was als volgt:


2002

2001

2.216,7

2.042,9

Toevoeging ten laste van de winsten verliesrekening Valutakoersverschillen Balanswaarde per 31 december

114

169,8 - 1,7

4,0

2.215,0

2.216,7


B14


Onder aandeel van derden in groepsvermogen is een bedrag van EUR 650 miljoen opgenomen aan preferente aandelen die zijn uitgegeven voor financieringsdoeleinden. In paragraaf 7 van de toelichting is dit uitgebreid beschreven.

B15

Transactie s buiten de balans

In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de notional amounts van per 31 december 2002 openstaande derivatenposities van Fortis, gerangschikt naar looptijd. 2002 Vijf jaar of korter en langer dan

Langer dan

of korter

een jaar

vijf jaar

Totaal

349.077,1

186.168,7

96.184,7

631.430,5

Rentecontracten OTC: – swaps – termijncontracten

30.938,8

9.869,0

– opties

45.018,6

169.553,4

286.131,5

500.703,5

40.807,8

12.531,9

7.497,9

1.249,9

21.279,7

Beurs: – forwards – opties Subtotaal

12.890,2

4.554,7

1.457,4

18.902,3

450.456,6

377.643,7

385.023,5

1.213.123,8

119.020,8

16.655,1

2.909,5

138.585,4

Valutacontracten OTC: – swaps – termijncontracten – opties

2.128,9

2.128,9

16.330,8

741,2

137.480,5

17.396,3

2.909,5

157.786,3

OTC

7.911,8

21.818,0

9.014,5

38.744,3

Beurs

20.727,7

17.760,6

Subtotaal

28.639,5

39.578,6

9.014,5

77.232,6

616.576,6

434.618,6

396.947,5

1.448.142,7

Subtotaal

17.072,0

Overige contracten

Totaal

38.488,3

115

Bankbedrijf

Een jaar


Derivaten posities uit hoofde van handelsactiviteiten Fortis sluit derivatencontracten af voor klanten of eigen rekening. Hieronder volgt een overzicht van de notional amounts en de positieve en negatieve reële waarden per 31 december van derivatenposities uit hoofde van handelsactiviteiten. Alle significante onderlinge contracten tussen groepsmaatschappijen zijn buiten beschouwing gelaten. 2002 Notional

Positieve

Negatieve

amount

reële waarde

reële waarde

431.201,2

6.259,7

- 6.454,7

26.390,0

40,7

- 57,2

500.089,4

2.908,1

- 3.826,0

– forwards

20.905,2

41,7

- 1,2

– opties

18.856,5

12,6

- 9,8

997.442,3

9.262,8

- 10.348,9

121.606,0

1.185,7

- 1.196,2

2.128,9

155,4

- 154,6

Rentecontracten OTC: – swaps – termijncontracten – opties Beurs:

Subtotaal


17.065,5

250,3

- 97,0

140.800,4

1.591,4

- 1.447,8

OTC

29.268,1

2.027,7

- 1.943,6

Beurs

38.467,4

161,7

- 218,4

Subtotaal

67.735,5

2.189,4

- 2.162,0

1.205.978,2

13.043,6

- 13.958,7

Subtotaal

Overige contracten

Totaal

116


2001 Notional

Positieve

Negatieve

amount

reële waarde

reële waarde

391.154,9

3.009,7

- 2.997,6

38.440,8

70,2

- 72,2

343.979,6

2.502,4

- 867,9

29.207,6

54,3

- 2,3

811.038,0

5.636,6

- 3.940,0

109.225,8

938,6

- 602,8

1.798,7

96,9

- 98,6


Beurs: – forwards – opties Subtotaal

8.255,1


11.110,1

80,3

- 48,7

122.134,6

1.115,8

- 750,1

OTC

15.955,3

1.230,8

- 1.101,5

Beurs

27.605,8

358,0

- 184,9

Subtotaal

43.561,1

1.588,8

- 1.286,4

976.733,7

8.341,2

- 5.976,5

Subtotaal

Overige contracten

Totaal

117

Bankbedrijf

– opties


2000 Notional

Positieve

Negatieve

amount

reële waarde

reële waarde

280.994,9

3.502,1

- 3.786,1


55.485,8

113,7

- 113,6

211.859,6

1.238,5

- 1.149,5

6.943,0

820,2

- 501,2

595.505,9

5.674,5

- 5.550,4

92.313,2

962,3

- 1.082,4

224,0

0,7

- 1,3

11.563,9

95,7

- 108,5

104.101,1

1.058,7

- 1.192,2

OTC

17.876,1

1.162,2

- 1.610,3

Beurs

13.926,6

639,3

- 430,5

Subtotaal

31.802,7

1.801,5

- 2.040,8

731.409,7

8.534,7

- 8.783,4

– opties Beurs: – forwards – opties Subtotaal

40.222,6

Valutacontracten OTC: – swaps – termijncontracten – opties Subtotaal

Overige contracten

Totaal

De winsten en verliezen op derivaten bestaan uit het nettobedrag dat wordt verdiend op de handelsactiviteiten van Fortis. De winstgevendheid van deze activiteiten is grotendeels afhankelijk van het volume en de verscheidenheid van de transacties die Fortis aangaat, van het risico dat Fortis bereid is te accepteren en de volatiliteit van de koers en de rentebewegingen.

Risicobeheer derivaten Hieronder volgt een overzicht van de notional amounts en de reële waarden per 31 december van derivatencontracten uit hoofde van risicobeheer. Alle significante onderlinge contracten tussen groepsmaatschappijen zijn hieruit geëlimineerd.

118


2002 Notional

Positieve

Negatieve

amount

reële waarde

reële waarde

200.229,3

916,5

- 1.403,4

14.417,8

9,5

- 21,7

614,1

0,5

- 1,1

215.681,5

926,5

- 1.426,2

16.979,4

316,7

- 212,3

6,5

0,1

- 0,1

16.985,9

316,8

- 212,4

9.476,2

184,0

- 244,7

20,9

1,0

- 2,4

9.497,1

185,0

- 247,1

242.164,5

1.428,3

- 1.885,7

Rentecontracten OTC: – swaps – termijncontracten – opties Beurs: – termijncontracten – opties Subtotaal

374,5 45,8

Valutacontracten

– swaps – termijncontracten – opties Subtotaal

Overige contracten OTC Beurs Subtotaal

Totaal

119

Bankbedrijf

OTC:


2001 Notional

Positieve

Negatieve

amount

reële waarde

reële waarde

95.654,9

709,3

- 427,3

6.583,9

2,2

- 6,6

950,7

6,5

- 5,6

103.189,5

718,0

- 439,5


Valutacontracten OTC: – swaps

12.795,3

94,6

- 138,1

151,3

- 267,8

220,1

1,6

- 1,6

13.015,4

247,5

- 407,5

4.904,6

178,9

- 191,5

49,8

2,2

- 3,0

4.954,4

181,1

- 194,5

121.159,3

1.146,6

- 1.041,5

– termijncontracten – opties Subtotaal

Overige contracten OTC Beurs Subtotaal

Totaal

120


2000 Notional

Positieve

Negatieve

amount

reële waarde

reële waarde

70.183,5

524,5

- 538,9

1.468,9

146,4

- 135,0

506,9

11,3

- 2,7

55,2

0,1

72.214,5

682,3

- 676,6

10.254,2

213,0

- 398,3

518,6

11,2

- 13,9

10.778,2

224,2

- 412,2

OTC

6.815,7

481,4

- 287,9

Beurs

1.432,8

4,5

- 4,5

Subtotaal

8.248,5

485,9

- 292,4

91.241,2

1.392,4

- 1.381,2


Valutacontracten

– swaps – termijncontracten – opties Subtotaal

5,4

Overige contracten

Totaal

121

Bankbedrijf

OTC:


B16

Looptijden

In onderstaande tabel worden de looptijden van de schulden en vorderingen per 31 december weergegeven. 2002 Onmiddellijk

3 maanden -

opeisbaar

< 3 maanden


23.029,7

50.539,5

7.726,6

807,2

179,8


34.722,2

27.558,9

12.522,8

25.570,6

58.216,6

6.779,7

74.796,4

12.871,4

2.472,0

1.853,1

115.947,9

45.922,4

10.106,5

5.109,2

2.480,4

Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan klanten

1 jaar

1 - 5 jaar

> 5 jaar

2001 Onmiddellijk

3 maanden -

opeisbaar

< 3 maanden

1 jaar


13.309,0

25.750,7

22.389,6

720,9

289,7


32.355,6

35.836,4

11.704,4

27.156,2

57.037,2

6.992,6

68.362,4

19.618,2

1.775,8

1.524,7

115.636,9

47.091,7

10.695,8

5.706,7

2.193,7

Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan klanten

1 - 5 jaar

> 5 jaar

2000 Onmiddellijk

3 maanden -

opeisbaar

< 3 maanden

1 jaar

1 - 5 jaar

> 5 jaar

6.640,0

43.508,5

10.254,6

496,6

259,3


12.437,6

45.612,7

11.428,4

27.607,5

52.753,9

Schulden aan kredietinstellingen

14.739,7

66.532,9

11.931,6

879,4

218,0


86.837,2

44.392,9

8.062,0

4.865,9

4.209,6


Hieronder volgt een specificatie van de achtergestelde schulden en schuldbewijzen op lange termijn.

Looptijd

2002

2001

< 1 jaar

1-2 jaar

2-3 jaar

3-4 jaar

4-5 jaar

> 5 jaar

Totaal

Totaal

Achtergestelde schulden: - Vaste rente - Variabele rente

272,3

305,3

376,7

298,1

923,3

4.453,6

6.629,3

7.392,6

1.400,4

36,4

129,1

199,5

182,8

946,6

2.894,8

2.593,0

1.672,7

341,7

505,8

497,6

1.106,1

5.400,2

9.524,1

9.985,6

1.262,7

1.263,1

1.202,4

298,6

109,1

451,0

4.586,9

6.836,6

284,9

49,6

1.547,6

1.312,7

1.202,4

298,6

109,1

67,9

21,3

1,0

1,2

582,0

421,0

794,0

3.870,2

2.096,7

2.503,2

Schuldbewijzen: - Vaste rente - Variabele rente


334,5

5,9

451,0

4.921,4

6.842,5

8,4

294,1

393,9

412,8

345,6

515,2

1.739,0

4.396,7

2.849,9

1.143,0

1.738,8

7.884,3

19.236,1

20.090,8

Schulden aan kredietinstellingen Totaal

122


B17

Baten

Hieronder volgt een uitsplitsing van de baten van het bankbedrijf naar het geografische gebied waar de Fortis-groepsmaatschappij is gevestigd. 2002

Renteresultaat Commissies

Verenigde

Rest van Totaal

1)

België

Nederland

Luxemburg

Benelux

Staten

de wereld

2.090,5

1.178,6

386,0

3.655,1

166,7

590,0

4.411,8

560,9

468,2

285,4

1.314,5

43,8

502,4

1.860,7

667,5

- 22,3

9,2

654,4

- 0,4

155,9

809,9

229,3

171,0

109,4

509,7

12,9

204,1

726,7

3.548,2

1.795,5

790,0

6.133,7

223,0

1.452,4

7.809,1

Verenigde

Rest van

Resultaat uit financiële Transacties Overige baten Totale baten na aftrek

2001


Totaal

1)

België

Nederland

Luxemburg

Benelux

Staten

de wereld

2.230,6

1.136,7

325,0

3.692,3

147,7

564,0

4.404,0

580,1

569,0

270,8

1.419,9

52,6

505,9

1.978,4

605,2

118,5

49,8

773,5

7,1

221,9

1.002,5

334,2

249,0

112,2

695,4

- 0,4

202,3

897,3

3.750,1

2.073,2

757,8

6.581,1

207,0

1.494,1

8.282,2

Verenigde

Rest van

Resultaat uit financiële Transacties Overige baten Totale baten na aftrek van rentelasten

2000


Totaal

1)

België

Nederland

Luxemburg

Benelux

Staten

de wereld

2.364,4

914,9

292,4

3.571,7

143,6

440,7

4.156,0

875,9

571,7

303,8

1.751,4

6,1

406,1

2.163,6

349,9

373,6

167,5

891,0

8,6

125,5

1.025,1

272,2

200,0

115,5

587,7

- 8,0

97,8

677,5

3.862,4

2.060,2

879,2

6.801,8

150,3

1.070,1

8.022,2

Resultaat uit financiële Transacties Overige baten Totale baten na aftrek van rentelasten

1)

Inclusief eliminaties.

123

Bankbedrijf

van rentelasten


De nettorentebaten hebben zich als volgt ontwikkeld: 2002 Gemiddelde

Rente

balans

Rente

in %

Activa: - Leningen aan kredietinstellingen

88.195,4

3.243,2

3,68

162.531,6

8.154,0

5,02

- Rentedragende effecten

88.094,0

4.016,2

4,56

Totaal rentedragende activa

338.821,0

15.413,4

4,55

- Schulden aan kredietinstellingen

109.987,9

3.669,6

3,34

- Schulden aan klanten

178.330,0

5.428,6

3,04

50.814,9

2.313,0

4,55

339.132,8

11.411,2

3,36

- Leningen aan klanten

Passiva:

- Schuldbewijzen en achtergestelde schulden Totaal rentedragende passiva

Overige rente per saldo

409,6

Renteresultaat

4.411,8

Renteresultaat/rentedragende activa

1,30

2001 Gemiddelde

Rente

balans

Rente

in %


69.947,8

3.258,7

4,66

159.620,9

9.471,4

5,93


84.677,8

4.390,7

5,19


314.246,5

17.120,8

5,45


104.050,8

4.578,5

4,40


160.640,7

6.460,7

4,02

49.451,2

2.492,6

5,04

314.142,7

13.531,8

4,31


Passiva:

- Schuldbewijzen en achtergestelde schulden Totaal rentedragende passiva

Overige rente per saldo Renteresultaat Renteresultaat/rentedragende activa

124

815,0 4.404,0 1,40


2000 Gemiddelde

Rente

balans

Rente

in %


82.298,2

3.478,0

4,23

141.264,7

8.918,4

6,31


80.182,8

4.599,1

5,74


303.745,7

16.995,5

5,60


109.499,3

5.233,8

4,78


146.312,0

5.708,9

3,90

43.741,1

2.218,9

5,07

299.552,4

13.161,6

4,39


Passiva:

Totaal rentedragende passiva

Overige rente per saldo

322,1

Renteresultaat

4.156,0

Renteresultaat/rentedragende activa

B18

1,37

Commissie s

In onderstaande tabel worden de ontvangen en betaalde commissies weergegeven. 2002

2001

2000

Commissie-inkomen - Emissies

64,9

88,9

186,6

- Effectentransacties

519,1

597,6

780,3

- Verzekeringen

139,4

148,1

165,8

- Vermogensbeheer

675,3

757,1

649,7

- Betalingsverkeer

346,1

338,3

294,0

- Overige

615,3

631,1

616,9

2.360,1

2.561,1

2.693,3

Totaal commissie-inkomen

Betaalde commissies

499,4

582,7

529,7

1.860,7

1.978,4

2.163,6

2002

2001

2000

Winst/verlies op derivaten

227,5

357,7

75,2

Winst/verlies bij verkoop van beleggingen

366,7

424,1

495,2

Winst/verlies op valutatransacties

242,0

166,7

235,2

Winst/verlies op handelsportefeuille effecten

- 26,3

54,0

219,5

Totaal

809,9

1.002,5

1.025,1

Netto commissies

B19


Het nettoresultaat uit financiële transacties is als volgt samengesteld:

125

Bankbedrijf

- Schuldbewijzen en achtergestelde schulden


B20

Overige ba ten

Hieronder volgt een specificatie van de overige baten. 2002

Dividend op aandelen Huuropbrengsten terreinen en gebouwen Opbrengsten uit deelnemingen

2001

2000

62,0

32,9

82,6

138,5

145,5

141,7

27,4

50,7

18,6

Opbrengsten van lease-activiteiten

380,9

463,6

290,4

Overige baten

117,9

204,6

144,2

Totaal

726,7

897,3

677,5

Onder inkomsten uit terreinen en gebouwen zijn huuropbrengsten van EUR 129,6 miljoen inbegrepen (2001: EUR 128,9 miljoen; 2000: EUR 120,6 miljoen) uit terreinen en gebouwen die in eigen gebruik zijn en huuropbrengsten van EUR 9,0 miljoen (2001: EUR 16,6 miljoen; 2000: EUR 21,1 miljoen) uit terreinen en gebouwen die aan derden zijn verhuurd. Onder inkomsten uit deelnemingen is EUR 6,5 miljoen negatief opgenomen, (2001: EUR 1,9 miljoen negatief; 2000: EUR 0,7 miljoen negatief), aan winstaandelen van deelnemingen die gewaardeerd worden volgens de equivalentiemethode.

B21

Rentelasten

De rentelasten hadden betrekking op: 2002

2001

2000

Schulden aan kredietinstellingen

3.669,6

4.578,6

5.233,8


5.428,6

6.460,7

5.708,9

Rentelasten derivaten risicobeheer

7.543,7

2.878,1

5.975,8

Schuldbewijzen

1.755,7

1.942,0

1.725,2

557,3

550,5

493,8

Achtergestelde schulden Overige Totaal

B22

6,6

4,7

7,4

18.961,5

16.414,6

19.144,9

2002

2001

2000

577,8

452,5

34,6

3,5

3,3

169,8

154,8

625,8

619,5

Waardecorrecties

De waardecorrecties waren als volgt:

Waardecorrecties voor vorderingen en obligaties en andere vastrentende waarden Mutatie in voorziening voor voorwaardelijke schulden Waardecorrecties op terreinen en gebouwen

2)

126

461,4

119,9

Waardecorrectie fonds voor algemene bankrisico' s Totaal

1)

732,3

1)

Inclusief vrijval in verband met harmonisatie.

2)

Met ingang van 2002 worden de waardecorrecties op terreinen en gebouwen gerubriceerd onder waardecorrecties in plaats van onder bedrijfskosten.


B23

Bedrijfskosten

De bedrijfskosten zijn als volgt: 2002

2001

2000

2.193,5

2.290,4

2.188,1


232,7

169,1

163,3


488,8

535,3

505,7

Afschrijvingen

263,9

275,2

250,1

Kosten van leasegoederen

296,8

343,6

226,8

24,2

- 8,1

Overige lasten

1.692,5

2.020,1

2.002,1

Totaal

5.168,2

5.657,9

5.328,0


Waardecorrecties op terreinen en gebouwen

Met ingang van 2002 worden de waardecorrecties op terreinen en gebouwen gerubriceerd onder waardecorrecties in plaats van onder bedrijfskosten.

127

Bankbedrijf

1)

1)


Balans algemeen Noot

31- 12- 2002

31-12-2001

31-12-2000

Activa Kasmiddelen Beleggingen

11,5

10,4

84,1

C1

121,0

322,1

454,4

C2

8.530,2

6.371,8

476,7

244,7

138,4

3.816,5

3.114,1

4.301,5

12.955,9

10.068,1

8.553,7

Leningen aan kredietinstellingen Leningen aan klanten

5,0

Overlopende activa Overige activa

C3

Totaal activa

3.575,3

Passiva Schulden aan kredietinstellingen Schuldbewijzen

C4

Overlopende passiva

7,2

0,1

10.434,7

8.652,1

2.730,9

511,3

330,0

149,2

Overige passiva

C5

879,7

334,1

5.105,9


C6

1.255,9

1.255,9

1.255,9

Achtergestelde converteerbare obligatielening

C7

1.250,0


C8

1.005,0

1.004,8

294,9

15.343,8

11.577,0

9.536,8

524,5

639,6

606,3

Eigen vermogen

- 2.912,4

- 2.148,5

- 1.589,4

Groepsvermogen

- 2.387,9

- 1.508,9

- 983,1

Totaal passiva

12.955,9

10.068,1

8.553,7


128

C9


Winst- en verliesrekening algemeen Noot

2002

2001

2000

567,0

480,3

304,6


C10

- 21,2

Overige baten

C11

Baten: Rentebaten

Totale baten




C12

12,3

17,5

12,1

558,1

497,8

316,7

- 646,5

- 504,9

- 369,5

- 88,4

- 7,1

- 52,8

- 125,6

- 165,1

- 172,9

- 214,0

- 172,2

- 225,7

48,6

40,1

40,8

- 165,4

- 132,1

- 184,9

44,9

48,3

37,7

- 210,3

- 180,4

- 222,6

- 108,7

- 180,4

- 222,6

34,4

- 3,0

- 74,3

- 183,4


op beleggingsportefeuille in aandelen

101,6



- 222,6

129

Algemeen

Ongerealiseerde waardeverminderingen


Toelichting balans en winsten verliesrekening algemeen Tot het segment algemeen behoren de niet aan de bank- of verzekeringsbedrijf gerelateerde activiteiten zoals treasury- en financieringsactiviteiten van de groep en overige holdingactiviteiten. De voornaamste activa in de sector algemeen hebben betrekking op vorderingen op groepsmaatschappijen. De passiva bestaan voornamelijk uit commercial paper en andere kortlopende leningen die worden aangehouden door financieringsmaatschappijen van Fortis en converteerbare obligatieleningen.

C1

Beleggingen

De beleggingen van de sector algemeen bestaan uitsluitend uit aandelen. De kostprijs van de beleggingen bedraagt EUR 19,3 miljoen (2001: EUR 17,7 miljoen; 2000: EUR 17,7 miljoen).

C2

Leningen a an klanten

Onder de post leningen aan klanten is EUR 8.529,0 miljoen inbegrepen (2001: EUR 6.351,0 miljoen; 2000: EUR 3.565,0 miljoen) aan leningen die zijn verstrekt aan groepsmaatschappijen, waaronder achtergestelde leningen van EUR 1.691,1 miljoen (2001: EUR 1.881,3 miljoen; 2000: EUR 687,2 miljoen) aan het verzekeringsbedrijf en EUR 1.225,0 miljoen (2001: EUR 1.225,0 miljoen; 2000: EUR 760,0 miljoen) aan het bankbedrijf.

C3

Overige ac tiva

Hieronder zijn opgenomen de Fortis-aandelen welke voor rekening van Fortis ten behoeve van uitgifteverplichtingen van Fortis zijn ingekocht. Voor 2002 is dit EUR 31,1 miljoen (2001: EUR 65,5 miljoen; 2000: EUR 74,1 miljoen). Daarnaast zijn vorderingen opgenomen met een looptijd korter dan een jaar. Hiervan heeft EUR 3.322,0 miljoen (2001: EUR 2.893,2 miljoen; 2000: EUR 4.190,6 miljoen) betrekking op vorderingen op groepsmaatschappijen.

C4

Schuldbew ijzen

De schuldbewijzen betreffen commercial paper programma’s van Fortis Finance met looptijden tot tien jaar en omvatten voorts leningen van groepsmaatschappijen ten bedrage van EUR 794,3 miljoen (2001: EUR 707,7 miljoen; 2000: EUR 624,0 miljoen).

C5

Overige pa ssiva

Per 31 december bestonden de overige passiva uit:

Latente belastingverplichtingen Overige voorzieningen Overige

2002

2001

2000

189,1

223,7

227,7

11,5

6,2

1,6

679,1

104,2

4.876,6

879,7

334,1

5.105,9

Met ingang van het verslagjaar 2001 worden de kortlopende leningen welke door derden zijn verstrekt aan Fortis Finance verantwoord onder de schuldbewijzen in plaats van onder de overige passiva.

130


C6

Converteerbare obligatieleninge n

De converteerbare obligatieleningen bestaan uit: 2002

2001

2000

680,7

680,7

680,7

Converteerbare obligatielening van EUR 680,7 miljoen uitgegeven, met een coupon van 2,63% jaarlijks achteraf betaalbaar per 6 november. De converteerbare obligatielening heeft een conversiekoers van EUR 31,51 en een looptijd tot en met 6 november 2003. Converteerbare obligatielening van EUR 575,2 miljoen met een coupon van 1,50% jaarlijks achteraf betaalbaar per 29 juli. De lening heeft een conversiekoers van EUR 38,35 en een looptijd tot en met 29 juli 2004.

C7

575,2

575,2

575,2

1.255,9

1.255,9

1.255,9

Achtergest elde conve rteerbare obligatie le ning

C8


Dit betreft voornamelijk achtergestelde leningen ten behoeve van het banken het verzekeringsbedrijf. Deze leningen zijn door deze bedrijven verantwoord onder achtergestelde schulden en derhalve in de geconsolideerde balans geëlimineerd. Tevens zijn hieronder opgenomen een achtergestelde obligatielening verstrekt door bestuurders van Fortis SA/NV en haar dochter- en kleindochterondernemingen. Aan de lening zijn 25.180 warrants gekoppeld. Uitoefening van een warrant geeft recht op 9 Fortis-aandelen. De warrants kunnen worden uitgeoefend tot 20 november 2007. De conversiekoers bedraagt EUR 167,58. De uitstaande warrants zijn inbegrepen in het optieoverzicht in paragraaf 13 “Personeelsoptieplannen”.

C9


Het aandeel van derden in het groepsvermogen heeft betrekking op een hybride financieringsinstrument dat in maart 2000 is uitgegeven. Voor nadere gegevens hierover verwijzen wij naar paragraaf 7 van de toelichting.

C10


Het resultaat uit financiële transacties heeft betrekking op de afwaardering van aandelen Fortis, die zijn begrepen in de overige activa.

131

Algemeen

Voor een nadere toelichting op de achtergestelde converteerbare obligatielening wordt verwezen naar pagina 32.


C11

Overige ba ten

Hieronder volgt een specificatie van de overige baten.

2002

Dividend op aandelen

2001

2000

1,1

1,0

1,2

Overige baten

11,3

16,5

10,9

Totaal

12,4

17,5

12,1

2002

2001

2000

25,4

22,1

40,5


5,5

7,2

2,3


1,4

4,0

2,8

Afschrijvingen

4,4

7,1

5,4

Overige lasten

88,9

124,7

121,9

125,6

165,1

172,9

C12

Bedrijfskosten

De bedrijfskosten waren als volgt samengesteld:


Totaal

Brussel/Utrecht, 12 maart 2003

Raad van Bestuur

Prof. dr. J.R. Glasz (voorzitter) Graaf M. Lippens (voorzitter) Burggraaf E. Davignon (vice-voorzitter) Ir. J.J. Slechte (vice-voorzitter) Drs. A. van Rossum (Chief Executive Officer) Baron V. Croes Mr. J.M. Hessels H.J. Hielkema Baron D. Janssen Mw. Ch. Morin-Postel Prof. dr. mw. A.J.M. Roobeek Dr. J.M. Schröder Ph. Speeckaert Baron P. Van Waeyenberge Mr. N.J. Westdijk

132


Gebeurtenissen na balansdatum Op 13 maart 2003 heeft Fortis haar jaarresultaat bekend gemaakt. In het persbericht is bevestigd dat op dat moment, ondanks de verdere daling van de aandelenkoersen, de solvabiliteit van Fortis op het niveau van 31 december 2002 is gebleven.

Algemeen 133

134

Verslag Raad van Bestuur Fortis SA/ NV en Fortis NV

135

Jaarrekening 2002 Fortis / Verslag van de Raad van Bestuur Fortis SA/NV en Fortis N.V.

Raad van Bestuur, Commissaris en Accountant Voorzitters

Vice-Voorzitters

Graaf Maurice Lippens Hans Bartelds Prof. dr. Jacob Glasz

(tot 1-2-2002) (vanaf 1-2-2002)

Burggraaf Etienne Davignon Ir. Jan Slechte

(vanaf 1-2-2002)

Chief Executive Officer

Anton van Rossum

Bestuurders

Baron Valère Croes Mr. Jan-Michiel Hessels Henjo Hielkema Baron Daniel Janssen Christine Morin-Postel Prof. dr. Annemieke Roobeek Dr. Martin Schröder Philippe Speeckaert Baron Piet Van Waeyenberge Klaas Westdijk

(tot 27-5-2003) (tot 12-3-2003) (tot 27-5-2003)

Commissaris voor Fortis SA/NV

PricewaterhouseCoopers Bedrijfsrevisoren B.C.V.B.A., vertegenwoordigd door Philippe Barbier en Daniel Van Woensel

Accountant voor Fortis N.V.


136


Verslag van de Raad van Bestuur van Fortis SA/ NV en Fortis N.V. Algemeen De maatschappijen Fortis SA/NV en Fortis N.V. zijn de twee moedervennootschappen van Fortis. Zij staan aan het hoofd van Fortis Groep, dat op haar beurt bestaat uit een groot aantal groepsmaatschappijen, actief in bankieren, verzekeren en beleggen. Het verslagjaar 2002 was een stormachtig jaar, waarin ook Fortis niet ontkwam aan de gevolgen van de economische teruggang, de sterk teruggelopen aandelenbeurzen, de malaise in de IT, telecommunicatie en andere branches en de financiële schandalen bij enkele grote bedrijven. Dit alles leidde tot moeilijke marktomstandigheden. De nettowinst werd gedrukt door lagere beleggingsresultaten en waardeverminderingen van de aandelenportefeuille, maar de solvabiliteit bleef onveranderd sterk. Gelet op de moeilijke marktomstandigheden heeft Fortis bevredigende resultaten behaald. Fortis draaide operationeel goed hetgeen mede te danken is geweest aan de grote inzet van onze medewerkers, onze bijzondere aandacht voor onze klanten, belangrijke kostenverlagingen en een stringent risicobeheer.

Aandelen

Fortis is via het Fortis aandeel genoteerd op de Eerste Markt van Euronext Brussels en op de Officiële Markt van de effectenbeurs van Euronext Amsterdam. Daarnaast heeft Fortis een notering in Luxemburg en een gesponsord ADR programma in de Verenigde Staten. Naast het gewone verbonden aandeel kent het maatschappelijk kapitaal van Fortis N.V. nog Cumulatief Preferente Aandelen A en B; Fortis N.V. heeft aan de Stichting Continuiteit Fortis een calloptie op Cumulatief Preferente Aandelen A verstrekt; voor nadere informatie hierover verwijzen wij u naar pagina 175.

Aandelenkapitaal Op 31 december 2002 waren 1.335.062.099 aandelen geplaatst en volgestort. De Raad van Bestuur is door de respectievelijke aandeelhouders gemachtigd tot uitgifte van nieuwe aandelen. De Raad van Bestuur van Fortis SA/NV is gemachtigd om het maatschappelijk kapitaal in één of meer malen te verhogen met een bedrag van hoogstens vijfhonderd miljoen (500.000.000) euro, met inachtname van hetgeen voorzien is in artikel 9 van de statuten. In het kader van optieplannen is op grond van deze machtiging het maatschappelijk kapitaal met EUR 177.348.981 verhoogd. Deze machtiging is aan de Raad van Bestuur verleend voor een duur van drie jaar, te rekenen vanaf de datum van de Buitengewone Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 12 december 2001. Bovendien is de Raad van Bestuur gemachtigd om het toegestane kapitaal

137

Verslag

Eind 2001 zijn de aandelen Fortis SA/NV en Fortis N.V. samengevoegd tot één nieuw beursgenoteerd aandeel, het Fortis aandeel. Dit aandeel vertegenwoordigt een “uniek” verbonden aandeel in elk van de twee moedervennootschappen, Fortis SA/NV en Fortis N.V, met de daarbij behorende rechten, zoals stemrecht en dividendrecht. De gewone (verbonden) aandelen luiden op naam of aan toonder, naar keuze van de aandeelhouder. De aandelen op naam zijn opgenomen in de aandeelhoudersregisters die door de vennootschappen Fortis SA/NV en Fortis N.V. op identieke wijze op de respectievelijke hoofdkantoren worden aangehouden. K stukken zijn in verscheidene coupures beschikbaar. De houder van aandelen aan toonder kan zijn aandelen laten omzetten in aandelen op naam. Evenzo kan de houder van aandelen op naam zijn aandelen laten omzetten in aandelen aan toonder.


te gebruiken onder de voorwaarden bepaald in artikel 607 van het Wetboek van Vennootschappen in geval van een openbaar overnamebod, gedurende een termijn van drie jaar, te rekenen vanaf de Buitengewone Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 12 december 2001. De Raad van Bestuur van Fortis N.V. is door de Buitengewone Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 12 december 2001 gemachtigd tot uitgifte van danwel tot het verlenen van rechten tot het nemen van alle gewone aandelen, Cumulatief Preferente Aandelen A en Cumulatief Preferente Aandelen B waarin het maatschappelijk kapitaal bij het desbetreffende besluit is verdeeld, alsook tot het beperken of uitsluiten van het voorkeursrecht op deze aandelen, voor een periode tot 30 mei 2004. In het verslagjaar zijn door Fortis SA/NV en Fortis N.V. 41.496.440 gewone aandelen uitgegeven, waarvan 39.682.540 aandelen ten behoeve van de FRESH transactie, 61.400 aandelen om te kunnen voldoen aan de leveringsverplichting die ontstond als gevolg van het uitoefenen van personeelsopties en 1.752.500 aandelen ten behoeve van het aandelenplan voor personeel.

Warrants en opties uitgegeven door Fortis Door de Raden van Bestuur van Fortis SA/NV en van Fortis N.V. is in het verleden - ieder voor zich - besloten tot de uitgifte van een achtergestelde obligatielening met warrants, danwel tot de uitgifte van opties aan het management en personeel. Door het samenvoegen van de aandelen van Fortis SA/NV en Fortis N.V. is een wederzijdse verplichting tot levering van aandelen ontstaan, die in de vergaderingen van 12 december 2001 wederzijds zijn bekrachtigd. Levering geschiedt door uitgifte van nieuwe aandelen, danwel door levering van door de vennootschap reeds ingekochte danwel nog in te kopen aandelen.

Jaarrekening Ingevolge de nieuwe managementstructuur, die in 1998 door Fortis werd ingevoerd, werd, conform artikel 10 van het Belgische Wetboek van Vennootschappen, het onweerlegbaar vermoeden gecreëerd van centrale leiding waardoor beide moedermaatschappijen een consortium vormen. Dit brengt mee dat beide moedermaatschappijen samen met hun dochterondernemingen geconsolideerd dienen te worden. In dit kader heeft de Commissie voor het Bank en Financiewezen beslist om Fortis SA/NV vanaf het boekjaar 1998 vrijstelling te verlenen voor het opstellen en het publiceren van een aparte geconsolideerde jaarrekening, mits deze vervangen wordt door de geconsolideerde jaarrekening van het Fortis-consortium. PricewaterhouseCoopers respectievelijk KPMG Accountants N.V. hebben een goedkeurende verklaring afgegeven bij de jaarrekeningen over 2002 van Fortis SA/NV respectievelijk Fortis N.V. De jaarrekeningen 2002 zullen op 27 mei 2003 door de Raad van Bestuur aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders ter vaststelling respectievelijk goedkeuring worden voorgelegd.

Dividend Het dividendbeleid van Fortis is erop gericht dat circa 40% tot 45% van de geconsolideerde nettowinst wordt uitgekeerd aan de aandeelhouders. Alhoewel het resultaat in 2002 ernstig werd beïnvloed door ongerealiseerde waardecorrecties op onze beleggingsportefeuille in aandelen, bleef de solvabiliteit van Fortis zodanig sterk, dat voor 2002 een dividend wordt voorgesteld dat gelijk is aan het dividend over 2001. De Raad van Bestuur stelt voor het dividend over 2002 vast te stellen op EUR 0,88 (2001: EUR 0,88) per aandeel. Aandeelhouders hebben de keuze hun dividend te ontvangen uit Nederlandse dan wel uit Belgische bron. De keuze dient kenbaar te worden gemaakt door invulling van een “dividendkeuze formulier”. In geval geen dividendkeuze wordt gemaakt, treedt een “default” mechanisme in werking. Voor nadere informatie over dit mechanisme verwijzen wij u naar paragraaf 19 “Dividend” van de toelichting in de jaarrekening van Fortis.

138


Bestuurssamenstelling De Raad van Bestuur van Fortis bestond in 2002 uit vijftien leden, waarvan veertien non-executive leden en één executive lid, de Chief Executive Officer (CEO). De leden van de Raad van Bestuur worden benoemd door de aandeelhouders; de non-executive leden worden in beginsel voor een periode van ten hoogste drie jaar benoemd. De maximale leeftijd voor non-executive leden is 70 jaar, maar in bijzondere omstandigheden is daarop een uitzondering mogelijk. Voor de CEO is de maximale leeftijd 60 jaar; dit kan bij uitzondering worden verlengd tot 65 jaar. Per 1 februari 2002 is de heer Hans Bartelds RA afgetreden als voorzitter en lid van de Raad van Bestuur van Fortis. De heer Bartelds (56) trad in 1967 in dienst bij AMEV en is een van de architecten van Fortis. Onder zijn krachtige en enthousiaste leiding ontstond in 1990 de eerste fusie ooit in Nederland tussen een bank en een verzekeraar: AMEV en VSB. In datzelfde jaar vond ook de eerste grensoverschrijdende fusie in Europa plaats, toen AMEV/VSB en AG Groep samen gingen als Fortis. Na ruim 34 jaar bij Fortis werkzaam te zijn geweest, waarvan bijna 12,5 jaar als CEO en laatstelijk als voorzitter, is de heer Bartelds meer tijd gaan besteden aan zijn commissariaten en bestuurlijke functies buiten Fortis. De Raad van Bestuur is dankbaar voor alles wat de heer Bartelds voor Fortis heeft betekend. De Raad van Bestuur heeft op 13 februari 2002 uit haar midden de heer Jacob Glasz aangewezen als nieuwe voorzitter. De heer Jan Slechte is aangewezen als vice-voorzitter. Mevrouw prof. dr. Annemieke Roobeek en de heren Maurice Lippens, Etienne Davignon en Daniel Janssen zijn door de aandeelhouders in mei 2002 herbenoemd.

De Raad van Bestuur betuigt zijn grote erkentelijkheid voor de belangrijke bijdragen die de heer Hielkema, mevrouw Morin-Postel en de heer Schröder hebben geleverd aan de werkzaamheden van de Raad van Bestuur en de ontwikkeling van Fortis. Op 27 mei 2003 zal de Raad van Bestuur aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders de herbenoeming voorstellen van de heren Jacob Glasz (voor Fortis SA/NV), Valère Croes, Jan Slechte en Klaas Westdijk. De Raad van Bestuur heeft besloten om de vacatures die ontstaan door het terugtreden van mevrouw Morin-Postel en de heren Hielkema en Schröder voorlopig niet te vervullen.

Bestuur De verantwoordelijkheden van de Raad van Bestuur zijn vastgelegd in de wet, de statuten en interne reglementen. De werkwijze van de Raad, de vergaderingen en het besluitvormingsproces, de samenstelling en het functioneren van de Raad en zijn Comite’s zijn gedefinieerd in een inwendig reglement van orde.

139

Verslag

Mevrouw Christine Morin-Postel heeft om persoonlijke redenen besloten haar functie van non-executive bestuurder neer te leggen. Deze beslissing is op 12 maart 2003 van kracht geworden. Mevrouw Morin-Postel is sinds 1998 bestuurder bij Fortis. De heer Martin Schröder is op 27 mei 2003 niet voor herbenoeming beschikbaar omdat hij de door de Raad van Bestuur vastgestelde leeftijdsgrens heeft bereikt. De heer Schröder, voormalig president-commissaris van ASR Verzekeringsgroep, is bestuurder sinds 30 mei 2001. De heer Hielkema heeft de wens te kennen gegeven zijn functie van non-executive bestuurder op 27 mei 2003 te willen neerleggen en niet voor herbenoeming in aanmerking te willen komen. De heer Hielkema trad in 1988 in dienst bij AMEV en werd in dat jaar lid van de toenmalige Raad van Bestuur van N.V. AMEV. In 1990 volgde zijn benoeming tot lid van de Executive Board van Fortis. Van 1995 tot 1998 gaf hij leiding aan Fortis in Nederland. Vanaf 1998 was de heer Hielkema lid van de Raad van Bestuur van Fortis. De heer Hielkema stond mede aan de basis van het ontstaan van Fortis en heeft daarmee een belangrijke rol gespeeld in de gehele ontwikkeling van Fortis van 1990 tot heden.


Beloning van bestuurders en gezamenlijk effectenbezit De beloning die in 2002 werd betaald aan de leden van de Raad van Bestuur voor hun mandaat van bestuurder van Fortis, bedroeg EUR 4,4 miljoen (2001: EUR 5,0 miljoen). De individuele specificatie van de beloning van de leden van de Raad van Bestuur is opgenomen in de jaarrekening van Fortis in paragraaf 18 van de toelichting. De leden van de Raad van Bestuur bezaten gezamenlijk per het einde van het verslagjaar 780.846 Fortis-aandelen. Aan de non-executive leden van de Raad van Bestuur zijn geen opties op Fortis-aandelen toegekend. De non-executive leden Maurice Lippens en Henjo Hielkema beschikken over opties op basis van hun verleden als executive lid van de Raad van Bestuur. Aan Anton van Rossum, CEO, zijn opties op Fortis-aandelen toegekend als onderdeel van zijn vergoeding. Gezamenlijk bezaten zij 228.500 opties op evenzovele Fortis-aandelen. Voor nadere informatie over het aandelenoptieplan en de uitoefeningen verwijzen wij u naar paragraaf 18 van de toelichting in de jaarrekening van Fortis.

Vergaderingen De Raad van Bestuur van Fortis kwam in 2002 negen maal in vergadering bijeen. Regelmatig terugkerende onderwerpen zijn de financiële resultaten, de economische vooruitzichten en de strategie van de verschillende onderdelen van Fortis. De strategische besprekingen vormen mede een basis voor de oriëntatie op de algehele strategie van Fortis. Tevens heeft de Raad van Bestuur gesproken over de crisis op de financiële markten, de begroting, de algehele strategie van Fortis, het aandelen- en optieplan voor personeel en management, het definiëren van onafhankelijkheid van zijn leden, de aankoop van Intertrust en Bernheim-Comofi en de verkoop van TOP Lease. De samenstelling en de beloning van de leden van het Executive Committee is eveneens onderwerp van besluitvorming geweest binnen de Raad van Bestuur. Binnen de Raad van Bestuur zijn vier commissies actief. Het Chairmen’s Committee bestaat uit zes non-executive leden en de CEO en bereidt de vergaderingen van de Raad van Bestuur voor, bespreekt de strategische voorstellen die de CEO voornemens is voor te leggen aan de Raad van Bestuur, informeert de Raad van Bestuur over haar bevindingen en functioneert als klankbord voor de CEO bij de implementatie van door de Raad van Bestuur goedgekeurde strategische plannen. Het Chairmen’s Committee kwam in het verslagjaar tien maal bijeen. Het Audit Committee bestaat uit zes onafhankelijke non-executive leden en wordt bijgestaan door de Chief Auditor van Fortis. Het Audit Committee ondersteunt de Raad van Bestuur bij zijn verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van de financiële en managementinformatie, de beoordeling van de financiële resultaten, de kwaliteit van de externe en interne controle, de kwaliteit en de juistheid van de informatievoorziening aan aandeelhouders, bestuursorganen en externe toezichthouders, de consistente toepassing van grondslagen voor verslaggeving, de risicorapportage en de bedrijfsvoering. Het Audit Committee kwam in 2002 vier maal bijeen. Zie voor een verslag van het Audit Committee pagina 61 van het jaaroverzicht. Het Risk and Capital Committee bestaat uit zes non-executive leden en de CEO en wordt bijgestaan door de Chief Financial Officer van Fortis. Het Risk and Capital Committee adviseert de Raad van Bestuur inzake de solvabiliteit en het risicoprofiel van Fortis. In het verslagjaar kwam deze commissie drie maal bijeen. Het Compensation & Nominating Committee bestaat uit zes non-executive leden en de CEO, die overigens niet aanwezig is bij de beraadslagingen over zijn persoonlijke beloning. Het Compensation & Nominating Committee adviseert de Raad van Bestuur over het beloningsbeleid en de beloning voor de bestuurders en het Executive Committee. Het Compensation & Nominating Committee bepaalt tevens het referentiekader voor het beloningsbeleid van het senior management van Fortis en adviseert over de (her)benoemingen van de leden van de

140


Raad van Bestuur en het Executive Committee en over het aandelen- en optieplan voor het management en personeel van Fortis. De commissie kwam in het verslagjaar drie maal bijeen. Het International Advisory Council, onder voorzitterschap van de heren Etienne Davignon en Jan Slechte, is in het verslagjaar twee maal bijeengekomen. De adviesraad heeft onder meer van gedachten gewisseld over risicobeheer, de crises in de financiele markten en de positie van Fortis in dit kader.

Algemene Vergadering van Aandeelhouders Elk aandeel geeft het recht de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van zowel Fortis SA/NV als Fortis N.V. bij te wonen, er deel te nemen aan de beraadslagingen en er één stem uit te brengen. Dat kan door aanwezig te zijn bij de aandeelhoudersvergadering zelf, of per volmacht. De beide vergaderingen worden na elkaar gehouden om aandeelhouders de gelegenheid te geven om beide vergaderingen bij te wonen. Zij behandelen – in beginsel - dezelfde onderwerpen, onder andere het jaarverslag, het dividend, de statutenwijzigingen en de uitgifte en inkoop van aandelen. Voor sommige onderwerpen is in de statuten bepaald dat deze door beide vergaderingen moeten worden goedgekeurd om te kunnen worden uitgevoerd.

Controle en toezicht De externe controle van de groep wordt uitgeoefend door een college van externe auditors, bestaande uit vertegenwoordigers van de firma’s PricewaterhouseCoopers en KPMG. Fortis Audit Services geeft twee maal per jaar een oordeel over de interne controlesystemen en rapporteert aan het Audit Committee. Er bestaan vastomlijnde procedures om de externe en interne controleopdrachten te coördineren.

Vooruitzichten De sterke solvabiliteit, de sterke organisatie en een goede financiële planning en kostenbeheersing zijn de kracht van Fortis in de strijd om de klant. Fortis ziet zijn medewerkers als het voornaamste kapitaal. Werkend op basis van de kernwaarden solide, begripvol, innovatief en direct, maken zij Fortis tot wat het is. De enorme inzet van de medewerkers geeft het vertrouwen dat de doelen zullen worden bereikt. Fortis is goed gepositioneerd om zich te handhaven in deze onzekere economische tijden. Onduidelijk is of een herstel van de economie zich zal doorzetten en met welke snelheid. Het is dan ook te vroeg om een verwachting voor 2003 uit te spreken.


Raad van Bestuur

141

Verslag

Voor het sector-specifieke toezicht zijn De Nederlandsche Bank (DNB) en de Pensioen- en Verzekeringskamer (PVK) in Nederland, en de Commissie voor het Bank- en Financiewezen (CBF) en de Controledienst voor de Verzekeringen (CDV) in België aangewezen. Op grond van Europese en nationale regelgeving is overeengekomen dat zij gezamenlijk grensoverschrijdend aanvullend toezicht op groepsniveau uitoefenen. De CBF, de toezichthouder die het naar balanstotaal en solvabiliteitsvereisten gemeten grootste deel van de activiteiten van Fortis controleert, is aangewezen als coördinator.


142

Jaarrekening 2002 Fortis SA/ NV Fortis SA/NV Koningsstraat 20 1000 Brussel, België Telefoon +32 (0)2 510 5211 Fax +32 (0)2 510 5630

143

Jaarrekening 2002 Fortis / Jaarrekening Fortis SA/NV

De Commissie voor het Bank- en Financiewezen heeft op 2 april 2003 het gebruik toegestaan van dit jaarverslag als referentiestuk voor elk openbaar beroep op het spaarwezen dat zou worden uitgevoerd door Fortis SA/NV tot op het ogenblik van de publicatie van haar volgend jaarverslag, in het kader van Titel II van het Koninklijk Besluit nr. 185 van 9 juli 1935, door middel van de procedure van gescheiden informatieverstrekking. In het kader van deze procedure moet het referentiestuk vergezeld zijn van een verrichtingsnota om een prospectus te vormen in de zin van artikel 29 van het Koninklijk Besluit nr. 185 van 9 juli 1935. Dit prospectus moet ter goedkeuring worden voorgelegd aan de Commissie voor het Bank- en Financiewezen, conform artikel 29ter, § 1, lid 1 van het Koninklijk Besluit nr. 185 van 9 juli 1935.

144


Algemene informatie 1.

Voorwoord

Het merendeel van de “Algemene informatie” die in voorgaande jaren in de jaarrekening van Fortis SA/NV stond was opgenomen, wordt thans verantwoord in het jaarverslag van de Raad van Bestuur van Fortis SA/NV en Fortis N.V.; wij verwijzen u naar pagina 137 van deze jaarrekening. In deze Algemene informatie treft u alleen die informatie aan die uniek is voor Fortis SA/NV en al niet elders is verstrekt.

2.

Identificatie

De vennootschap is een naamloze vennootschap. Haar naam is “Fortis SA/NV”. Haar statutaire zetel is gevestigd te Koningsstraat 20, 1000 Brussel. Zij kan bij beslissing van de Raad van Bestuur naar overal elders in België worden overgebracht. De vennootschap is ingeschreven in het handelsregister van Brussel onder het nr. 577.615.

3.

Oprichting en publicatie

De vennootschap is opgericht op 6 november 1993 onder de benaming “Fortis Capital Holding”.

4.

Plaatsen waar de documenten door het publiek kunnen worden geraadpleegd

De statuten van de vennootschap kunnen geraadpleegd worden op de Griffie van de Rechtbank van Koophandel van Brussel en op de zetel van de vennootschap.

5.

Bedragen

De bedragen in deze jaarrekening zijn in duizenden euro’s, tenzij anders is vermeld.

145

Fortis SA/NV

De jaarrekening wordt gedeponeerd bij de Nationale Bank van België. De beslissingen inzake benoeming en afzetting van de leden van de organen van de vennootschap worden gepubliceerd in de bijlagen van het Belgisch Staatsblad. De financiële berichten over de vennootschap alsmede de oproepingen tot de algemene vergaderingen worden gepubliceerd in de financiële pers, de kranten en de informatieperiodieken. De jaarverslagen van de vennootschap zijn verkrijgbaar op de zetel en worden eveneens gedeponeerd bij de Nationale Bank van België. Zij worden elk jaar naar de aandeelhouders op naam verstuurd en naar de personen die er naar gevraagd hebben.


1. Balans voor winstdeling 31- 12- 2002

31-12-2001

ACTIVA

VASTE ACTIVA

3.078

19.495

Immateriële vaste activa (toel. II)

-

-

Materiële vaste activa (toel. III)

-

-

19.938.233

19.422.946

I

Oprichtingskosten (toel. I)

II III

IV Financiële vaste activa (toel. IV en V) A. Verbonden ondernemingen

19.938.233

19.422.946

VLOTTENDE ACTIVA

V Vorderingen op meer dan één jaar

-

-

VI

Voorraden en bestellingen in uitvoering

-

-

VII

Vorderingen op ten hoogste één jaar

76.608

20.898

Handelsvorderingen

27

-

B. Overige vorderingen

76.581

20.898

A.

VIII

Geldbeleggingen (toel. V en VI)

IX Liquide middelen

X Overlopende rekeningen (toel. VII) TOTAAL DER ACTIVA

146

-

-

5.699

5.902

52

52

20.023.670

19.469.293


31- 12- 2002

31-12-2001

PASSIVA EIGEN VERMOGEN

I Kapitaal (toel. VIII) A. Geplaatst kapitaal II

Uitgiftepremies

III

Herwaarderingsmeerwaarden

IV Reserves

5.541.596

5.719.208 5.719.208

5.541.596 5.163.072

5.519.437 -

-

7.110.223

832.682

A. Wettelijke reserve

554.160

224.445

B. Onbeschikbare reserves

556.063

556.063

C. Belastingvrije reserves

-

-

D. Beschikbare reserves

6.000.000

52.174

V Overgedragen winst

1.458.245

7.900.610

1.239

1.239

VOORZIENINGEN EN UITGESTELDE BELASTINGEN VII A.

B.

Voorzieningen voor risico’s en kosten 1

Pensioenen en soortgelijke verplichtingen

-

-

2.

Belastingen

-

-

3.

Grote herstellings- en onderhoudswerken

4.

Overige risico’s en kosten (toel. IX)

-

-

1.239

1.239

-

-

Uitgestelde belastingen

SCHULDEN

IX Schulden op ten hoogste één jaar (toel. X)

-

-

B. Financiële schulden

1.

Belastingen

2.

Bezoldigingen en sociale lasten

F. Overige schulden

X Overlopende rekeningen (toel. XI) TOTAAL DER PASSIVA

-

-

-

1.444

1.620

-

-

2.177

6.783

2.177

6.762

-

21

211.656

21.106

D. Ontvangen vooruitbetalingen op bestellingen E. Schulden met betrekking tot belastingen, bezoldigingen en sociale lasten

564

29.509

215.277

A. Schulden op meer dan één jaar die binnen het jaar vallen

C. Handelsschulden

564

-

A. Financiële schulden

Fortis SA/NV

VIII Schulden op meer dan één jaar (toel. X)

41

21

20.023.670

19.469.293

147


2. Resultatenrekening 2002 I

Bedrijfsopbrengsten A. Omzet (toel. XII, A)

2001 126

114 -

-

-

-

-

-

114

126

B. Wijziging in de voorraad goederen in bewerking en gereed product en in de bestellingen in uitvoering (toename +, afname -) C Geproduceerde vaste activa D. Andere bedrijfsopbrengsten (toel. XII, B)

II

Bedrijfskosten

- 47.775

- 22.332

A. Handelsgoederen, grond- en hulpstoffen

-

-

1.

Inkopen

-

-

2.

Wijziging in de voorraad (toename-, afname +)

-

-

3.292

23.589

-

5.308

19.035

18.878

-

-

-

-

G Andere bedrijfskosten (toel. XII, F)

5

-

H. Als herstructureringskosten geactiveerde bedrijfskosten

-

-

B. Diensten en diverse goederen C. Bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen (toel. XII, C2) D. Afschrijvingen en waardeverminderingen op oprichtingskosten, op immateriële en materiële vaste activa E. Waardeverminderingen op voorraden, bestellingen in uitvoering en handelsvorderingen (toevoegingen +, terugnemingen -) (toel. XII, D) F. Voorzieningen voor risico’s en kosten (toevoegingen +, bestedingen en terugnemingen -) (toel. XII, C3 en E)

III

IV

Bedrijfsverlies

- 22.218

- 47.649

Financiële opbrengsten

566.029

877.255

A. Opbrengsten uit financiële vaste activa

V

565.000

872.843

B. Opbrengsten uit vlottende activa

756

3.425

C. Andere financiële opbrengsten (toel. XIII, A)

273

987

Financiële kosten A. Kosten van schulden toel. XIII, B en C)

- 53.129

- 18.045 4.930

50.424

-

1.944

13.115

761

B. Waardeverminderingen op andere vlottende activa dan bedoeld onder II. E (toevoegingen +, terugnemingen -) (toel. XIII, D) C. Andere financiële kosten (toel. XIII, E) VI

148

Winst uit de gewone bedrijfsuitoefening, vóór belasting

525.766

776.477


2002 VII

VIII

Uitzonderlijke opbrengsten A. Terugneming van afschrijvingen en van waardevermindering op immateriële en materiële vaste activa

-

-

B. Terugneming van waardeverminderingen op financiële vaste activa

-

-

C. Terugneming van voorzieningen voor uitzonderlijke risico’s en kosten

-

-

D. Meerwaarden bij de realisatie van vaste activa

-

7.289.853

E. Andere uitzonderlijke opbrengsten (toel. XIV, A)

-

-

Uitzonderlijke kosten A. Uitzonderlijke afschrijvingen op waardeverminderingen op oprichtingskosten, op immateriële en materiële vaste activa

-

B. Waardeverminderingen op financiële vaste activa

-

-

C. Voorzieningen voor uitzonderlijke risico’s en kosten (toevoegingen +, bestedingen -)

-

-

D. Minderwaarden bij realisatie van vaste activa

-

1.133.621

E. Andere uitzonderlijke kosten (toel. XIV, B)

-

-

F. Als herstructureringskosten geactiveerde uitzonderlijke kosten

-

-

525.766

6.932.709

Onttrekking van uitgestelde belastingen

-

-

Overboeking naar de uitgestelde belastingen

-

-

- 455

- 10.155

IX Winst van het boekjaar vóór belasting

B.

Belastingen op resultaat A. Belastingen (toel. XV)

455

10.155

-

-

B. Regularisering van belastingen en terugneming van voorzieningen voor belastingen

6.922.554

Onttrekking aan de belastingvrije reserves

-

-

Overboeking naar de belastingvrije reserves

-

-

525.311

6.922.554

Winst van het boekjaar

XII

Te bestemmen winst van het boekjaar

Fortis SA/NV

525.311

XI

XIII

- 1.133.621

-

bis A.

X

2001 7.289.853

149


RESULTAATVERWERKING

A.

Te bestemmen winstsaldo 1. Te bestemmen winst van het boekjaar

2002

2001

6.922.554

525.311 525.311

6.922.554

-

-

2. Overgedragen winst van het vorige boekjaar

B.

Onttrekking aan het eigen vermogen

-

-

C.

Toevoeging aan het eigen vermogen

-

-

D.

Over te dragen resultaat

-

-

E.

Tussenkomst van de vennoten in het verlies

-

-

F.

Uit te keren winst

-

-

3. Toelichting 2002 I

STAAT VAN OPRICHTINGSKOSTEN (post 20 van de activa) Netto boekwaarde per einde van het vorige boekjaar

19.495

Mutaties tijdens het boekjaar: - Nieuwe kosten van het boekjaar - Afschrijvingen - Andere

-

Netto boekwaarde per einde van het boekjaar,

3.078

waarvan : - Kosten van oprichting of kapitaalverhoging, kosten bij uitgifte van leningen en andere oprichtingskosten

3.078

- Herstructureringskosten

150

2.618 - 19.035

-


IV.

STAAT VAN DE FINANCIELE VASTE ACTIVA (post 28 van de activa)

1. Verbonden

2. Ondernemingen

3. Andere

ondernemingen

met deelnemings-

ondernemingen

verhouding (post 280)

(post 282)

(post 284)

1. Deelnemingen en aandelen

a) AANSCHAFFINGSWAARDE Per einde van het vorige boekjaar

19.422.946

-

-

515.287

-

-

-

Mutaties tijdens het boekjaar: - Aanschaffingen

-

-

-

-

-

19.938.233

-

-

b) MEERWAARDEN

-

-

-

c) WAARDEVERMINDERINGEN

-

-

-

d) NIET-OPGEVRAAGDE BEDRAGEN

-

-

-

19.938.233

-

-

- Overdrachten en buitengebruikstellingen - Overboekingen van een post naar een andere

Per einde van het boekjaar

d) NETTOBOEKW. PER EINDE BOEKJAAR (a)+(b)-(c)-(d) IV.

STAAT VAN DE FINANCIELE VASTE ACTIVA (post 28 van de activa, vervolg)

1. Verbonden

2. Ondernemingen

3. Andere

ondernemingen

met deelnemings-

ondernemingen

verhouding (post 281)

(post 283)

(post 285/8)

2. Vorderingen

BOEKJAAR

-

-

-

NETTOBOEKWAARDE PER EINDE VAN HET BOEKJAAR

-

-

-

-

-

-

GECUMULEERDE WAARDEVERMINDERINGEN OP VORDERINGEN PER EINDE BOEKJAAR

151

Fortis SA/NV

NETTOBOEKWAARDE PER EINDE VAN HET VORIGE

Jaarrekening 2002 Fortis / Jaarrekening Fortis SA/NV V. A.

DEELNEMINGEN EN MAATSCHAPPELIJKE RECHTEN IN ANDERE ONDERNEMINGEN

Hieronder worden de ondernemingen vermeld waarin de onderneming Fortis SA/NV een deelneming bezit (opgenomen in de posten 280 en 282 van de activa), alsmede de andere ondernemingen waarin Fortis SA/NV de onderneming maatschappelijke rechten bezit (opgenomen in de posten 284 en 51/53 van de activa) ten belope van ten minste 10% van het geplaatste kapitaal. Maatschappelijke rechten

Gegevens geput uit de laatst

gehouden door

beschikbare jaarrekening

NAAM, volledig adres van de ZETEL en zo het een onderneming naar Belgisch recht betreft,

De onderneming (rechtstreeks)

Eigen dochters

vermogen

Nettoresultaat (+) of (-)

het BTW- of NATIONAAL NUMMER Jaarrekening Aantal

%

Fortis Brussels SA/NV Koningsstraat 20 1000 Brussel, BELGIE BE 476.301.276 gewone aandelen

500.000.000

VI.

VII.

152

500.000.000

(in duizenden

per

Muntcode

munteenheden)

31/12/2001

EUR

19.025.591

26.797

31/12/2001

EUR

4.382.239

479.328

50,00

Fortis Utrecht N.V. Archimedeslaan 6 3584 BA Utrecht, NEDERLAND gewone aandelen

%

50,00

GELDBELEGGINGEN: OVERIGE BELEGGINGEN (post 51/53 van de activa)

2002

2001

Aandelen

-

-

Vastrentende effecten

-

-

Termijnrekeningen bij kredietinstellingen

-

-

Hierboven niet-opgenomen overige geldbeleggingen

-

-

OVERLOPENDE REKENINGEN Uitsplitsing van de post 490/1 van de activa indien daaronder een belangrijik bedrag voorkomt.

-

-


VIII.

STAAT VAN HET KAPITAAL Bedragen

A.

MAATSCHAPPELIJK KAPITAAL

1.

Geplaatst kapitaal (post 100 van de passiva) - Per einde van het vorige boekjaar

Aantal aandelen

5.541.596

1.293.565.659

169.841

39.682.540

- Wijzigingen tijdens het boekjaar: Kapitaalsverhoging Kapitaalsverhoging Kapitaalsverhoging - Per einde van het boekjaar

2.

263

61.400

7.508

1.752.500

5.719.208

1.335.062.099

5.719.208

1.335.062.099

-

190.222.024

-

1.144.840.075

Samenstelling van het kapitaal 2.1. Soorten aandelen Gewone aandelen

2.2.

Aandelen op naam of aan toonder Op naam Aan toonder

VIII.

STAAT VAN HET KAPITAAL (vervolg) 1. Niet opgevraagd

2. Opgevraagd,

bedrag

niet-gestort bedrag

(post 101) B.

NIET- GESTORT KAPITAAL Aandeelhouders die nog moeten volstorten

-

C.

2. Aantal aandelen

EIGEN AANDELEN gehouden door: - Dde vennootschap zelf

-

-

520.764

29.894.443

VERPLICHTINGEN TOT UITGIFTE VAN AANDELEN 1. Als gevolg van de uitoefening van CONVERSIERECHTEN

-

-

2. Als gevolg van de uitoefening van de INSCHRIJVINGSRECHTEN

-

-

- haar dochters

D.

E.

Fortis SA/NV

1. Kapitaalbedrag

-

TOEGESTAAN, NIET- GEPLAATST KAPITAAL

322.651

2. Daaraan verbonden 1. Aantal aandelen

stemrechten

F.

AANDELEN BUITEN KAPITAAL

-

G.

AANDEELHOUDERSSTRUCTUUR VAN DE ONDERNEMING OP DE DATUM VAN DE JAARAFSLUITING, zoals die blijkt uit de

-

kennisgevingen die de onderneming heeft ontvangen: zie pagina 161.

153


IX.

VOORZIENINGEN VOOR OVERIGE RISICO’S EN KOSTEN 2002 Uitsplitsing van de post 163/5 van de passiva indien daaronder een belangrijk bedrag voorkomt.

Kosten controle Commissie voor Bank- en Financiewezen

X.

1.239

STAAT VAN DE SCHULDEN

SCHULDEN MET EEN RESTERENDE LOOPTIJD VAN A.

UITSPLITSING VAN DE SCHULDEN MET EEN OORSPRONKELIJKE LOOPTIJD VAN MEER DAN EEN JAAR, NAAR GELANG HUN RESTERENDE LOOPTIJD

2. meer dan één 1. hoogstens

jaar, doch

één jaar

hoogstens

3. meer dan

5 jaar

5 jaar

(post 42)

(post 17) -

-

Financiële schulden

-

Handelsschulden

-

-

-

Ontvangen vooruitbetalingen op bestellingen

-

-

-

Overige schulden

-

-

-

TOTAAL

-

-

-

SCHULDEN (OF GEDEELTE V/D SCHULDEN) GEWAARBORGD DOOR 2. zakelijke zekerheden gesteld of onherroepelijk

B.

1. Belgische

beloofd op activa van

overheidsinstellingen

de onderneming

GEWAARBORGDE SCHULDEN (begrepen in de posten 17 en 42/48 van de passiva)

C.

Financiële schulden

-

-

Handelsschulden

-

-

Ontvangen vooruitbetalingen op bestellingen

-

-

Schulden m.b.t. belastingen, bezoldingen en sociale lasten

-

-

Overige schulden

-

-

TOTAAL

-

-

SCHULDEN M.B.T. BELASTINGEN, BEZOLDIGINGEN EN SOCIALE LASTEN 1. Belastingen (post 450/3 van de passiva) a) Vervallen belastingschulden b) Niet-vervallen belastingschulden c) Geraamde belastingschulden 2. Bezoldigingen en sociale lasten (post 454/9 van de passiva)

154

2.177 -

Jaarrekening 2002 Fortis / Jaarrekening Fortis SA/NV XI.

OVERLOPENDE REKENINGEN Uitsplitsing van de post 492/3 van de passiva indien daaronder een belangrijk bedrag voorkomt.

XII.

-

BEDRIJFSRESULTATEN

A. NETTO-OMZET (post 70): per bedrijfscategorie en per geografische markt uitsplitsen in de bijlage bij het standaardformulier, voor zover deze categorieën en markten, vanuit het oogpunt van de organisatie van de verkoop van goederen en de verlening van diensten in het kader van de normale bedrijfsuitoefening van de onderneming, onderling aanzienlijke verschillen vertonen. 2002

B.

ANDERE BEDRIJFSOPBRENGSTEN (post 74)

C1.

WERKNEMERS INGESCHREVEN IN HET PERSONEELSREGISTER

2001

a) Totaal aantal op de afsluitingsdatum

-

-

b) Gemiddeld personeelsbestand berekend in voltijdse equivalenten

-

34,2

c) Aantal daadwerkelijk gepresteerde uren

-

61.560

a) Bezoldigingen en rechtstreekse sociale voordelen

-

3.547

b) Werkgeversbijdragen voor sociale verzekeringen

-

1.020

c) Werkgeverspremies voor bovenwettelijke verzekeringen

-

689

d) Andere personeelskosten

-

52

e) Pensioenen

-

-

C3.

VOORZIENINGEN VOOR PENSIOENEN (begrepen in post 635/7)

-

-

D.

WAARDEVERMINDERINGEN (post 631/4)

-

-

E.

VOORZIENINGEN VOOR RISICO’S EN KOSTEN (post 635/7)

-

-

F.

ANDERE BEDRIJFSKOSTEN (post 640/8) Belastingen en taksen op de bedrijfsuitoefening

5

-

Andere

-

-

-

-

C2.

UITZENDKRACHTEN EN TER BESCHIKKING VAN DE ONDERNEMING GESTELDE PERSONEN 1. Totaal aantal op de afsluitingsdatum 2. Gemiddeld aantal berekend in voltijdse equivalenten.. Aantal daadwerkelijk gepresteerde uren Kosten voor de onderneming

-

-

68

330

2

50

155

Fortis SA/NV

G.

PERSONEELSKOSTEN (post 62)

Jaarrekening 2002 Fortis / Jaarrekening Fortis SA/NV XIII.

FINANCIELE RESULTATEN

2002

2001

-

-

VAN RISICO

-

-

C.

GEACTIVEERDE INTERESTEN

-

-

D.

WAARDEVERMINDERINGEN OP VLOTTENDE ACTIVA (post 651) Geboekt

-

1.944

Teruggenomen

-

-

E.

ANDERE FINANCIELE KOSTEN (post 652/9)

-

-

F.

VOORZIENINGEN VAN FINANCIEEL KARAKTER Gevormd

-

-

Aangewend en teruggenomen

-

-

A.

ANDERE FINANCIELE OPBRENGSTEN (post 752/9)

B.

AFSCHRIJVINGEN VAN KOSTEN BIJ UITGIFTE VAN LENINGEN EN

Uitsplitsing van de overige financiële opbrengsten, indien het belangrijke bedragen betreft: - Wisselresultaat - Bankkosten - Kosten uitbetaling dividend - Andere

156

-

351

23

410

13.042

-

50

-


2002 XIV.

UITZONDERLIJKE RESULTATEN

A.

Uitsplitsing van de ANDERE UITZONDERLIJKE OPBRENGSTEN (post 764/9)

-

B.

Uitsplitsing van ANDERE UITZONDERLIJKE KOSTEN (post 664/8)

-

XV.

BELASTINGEN OP HET RESULTAAT

A. UITSPLITSING VAN DE POST 670/3 1. 2.

Belastingen op het resultaat van het boekjaar

-

Belastingen op het resultaat van vorige boekjaren

455

a. b.

455

Verschuldigde of betaalde belastingsupplementen Geraamde belastingsupplementen (opgenomen onder post 450/3 van de passiva) of belastingsupplementen waarvoor een voorziening werd gevormd (opgenomen onder post 161 van de passiva)

-

B. BELANGRIJKSTE OORZAKEN VAN DE VERSCHILLEN TUSSEN WINST VOOR BELASTINGEN, zoals die blijkt uit de jaarrekening, EN DE GERAAMDE BELASTBARE WINST, met bijzondere vermelding van die welke voortvloeien uit het tijdsverschil tussen de vaststelling van de boekwinst en de fiscale winst (in de mate waarin het resultaat van het boekjaar op belangrijke wijze werd beïnvloed op het stuk van de belastingen).

Dividenden van filialen waarvan 95% niet belastbaar

C.

INVLOED VAN DE UITZONDERLIJKE RESULTATEN OP DE BELASTINGEN OP HET RESULTAAT VAN HET BOEKJAAR

D.

536.750

-

BRONNEN VAN BELASTINGLATENTIES (in de mate waarin deze informatie belangrijk is om een inzicht te verkrijgen in de financiële positie van de onderneming)

-

2. Passieve latenties

-

157

Fortis SA/NV

1. Actieve latenties


XVI.

2002

2001

aan de onderneming (aftrekbaar)

-

-

door de onderneming

-

-

BELASTING OP TOEGEVOEGDE WAARDE EN BELASTINGEN TEN LASTE VAN DERDEN

A. Aan de belasting op toegevoegde waarde in rekening gebracht: 1. 2.

B. De ingehouden bedragen ten laste van derden bij wijze van: 1. 2.

XVII.

bedrijfsvoorheffing roerende voorheffing

91

-

144.362

5.655

2002

NIET IN DE BALANS OPGENOMEN RECHTEN EN VERPLICHTINGEN Persoonlijke zekerheden die door de onderneming werden gesteld of onherroepelijk beloofd als waarborg voor schulden of verplichtingen van derden,

26.205.674

waarvan: -

De door de onderneming geëndosseerde handelseffecten in omloop

-

-

De door de onderneming getrokken of voor aval getekende handelseffecten Het maximum bedrag ten belope waarvan andere verplichtingen van derden door de onderneming zijn gewaarborgd

26.205. 674

2002 Als waarborg voor schulden en verplichtingen Zakelijke zekerheden die door de onderneming werden gesteld of onherroepelijk beloofd op haar eigen activa

1. van de onderneming

Hypotheken: Pand op het handelsfonds: Pand op andere activa: Zekerheden op de nog door de onderneming te verwerven activa:

2. van derden -

-

2002 De goederen en waarden gehouden door derden in hun naam maar ten bate en op risico van de onderneming, voor zover deze goederen en waarden niet in de balans zijn opgenomen.

-

Belangrijke verplichtingen tot aankoop van vaste activa

-

Belangrijke verplichtingen tot verkoop van vaste activa

-

Termijnverrichtingen: - Gekochte (te ontvangen) goederen - Verkochte (te leveren) goederen - Gekochte (te ontvangen) deviezen - Verkochte (te leveren) deviezen

-

Verplichtingen voortvloeiend uit de technische waarborgen verbonden aan reeds gepresteerde verkopen of diensten

-

Belangrijke hangende geschillen en andere belangrijke verplichtingen

-

In voorkomend geval, een beknopte beschrijving van de regeling inzake het aanvullend rust- of overlevingspensioen ten behoeve van de personeels- of directieleden, met opgave van de genomen maatregelen om de daaruit voortvloeiende kosten te dekken.

158

Jaarrekening 2002 Fortis / Jaarrekening Fortis SA/NV 2002 Pensioenen die door de onderneming zelf worden gedragen: - geschat bedrag van de verplichtingen die voortvloeien uit reeds gepresteerd werk - wijze waarop dit bedrag wordt berekend

XVIII.

-

BETREKKING MET VERBONDEN ONDERNEMINGEN EN MET ONDERNEMINGEN WAARMEE EEN DEELNEMINGSVERHOUDING BESTAAT

2. ONDERNEMINGEN WAARMEE 1. VERBONDEN

EEN DEELNEMINGSVERHOUDING

ONDERNEMINGEN

BESTAAT

2002

1.

FINANCIELE VASTE ACTIVA Deelnemingen Vorderingen:

2.

3.

4.

achtergestelde andere

19.938.233 19.938.233 -

VORDERINGEN Op meer dan één jaar Op hoogstens één jaar

76.113

GELDBELEGGINGEN Aandelen Vorderingen

-

SCHULDEN Op meer dan één jaar Op hoogstens één jaar

-

76.113

2001

2002

19.422.946

-

19.422.946 -

-

10.586 10.586

-

-

-

-

-

564 564 -

-

-

-

2001

-

-

-

-

-

VERBONDEN ONDERNEMINGEN

Door de onderneming gestelde of onherroepelijk beloofde PERSOONLIJKE EN ZAKELIJKE ZEKERHEDEN als waarborg voor schulden of verplichtingen van verbonden ondernemingen

2001

26.205.674

27.951.935

-

-

-

-

565.000 756 4.729 -

872.843 3.425 50.424 -

-

7.289.853 1.133.621

Door verbonden ondernemingen gestelde of onherroepelijke beloofde PERSOONLIJKE EN ZAKELIJKE ZEKERHEDEN als waarborg voor schulden of verplichtingen van de onderneming

6.

ANDERE BETEKENISVOLLE FINANCIELE VERPLICHTINGEN

7.

FINANCIELE RESULTATEN Opbrengsten uit financiële vaste activa Opbrengsten uit vlottende activa Andere financiële opbrengsten Kosten van schulden Andere financiële kosten

8.

REALISATIE VAN VASTE ACTIVA Verwezenlijkte meerwaarden Verwezenlijkte minderwaarden

159

Fortis SA/NV

5.

2002


XIX.

FINANCIELE BETREKKINGEN MET

A. bestuurders en zaakvoerders. B. natuurlijke of rechtspersonenen die de onderneming rechtstreeks of onrechtstreeks controleren zonder verbonden ondernemingen te zijn. C. andere ondernemingen die door de onder b. vermelde personen rechtstreeks of onrechtstreeks gecontroleerd worden.

2002 1. Uitstaande vorderingen op deze personen 2. Waarborgen toegestaan in hun voordeel 3. Andere betekenisvolle verplichten aangegeven in hun voordeel

-

Voornaamste voorwaarden betreffende de posten 9500, 9501 en 9502 4. Rechtstreekse en onrechtstreekse bezoldigingen en ten laste van de resultatenrekening toegekende pensioenen, voor zover deze vermelding niet uitsluitend of hoofdzakelijk betrekking heeft op de toestand van een enkel identificeerbaar persoon: - aan bestuurders en zaakvoerders - aan oud-bestuurders en oud-zaakvoerders

160

312 -


AANDEELHOUDERSSTRUCTUUR VAN DE ONDERNEMING Voor zover bij Fortis SA/NV bekend, ziet de structuur van het stabiele aandeelhoudersschap van de vennootschap er op 31 december 2002 er als volgt uit:

1.

Group SUEZ

2.

Stichting VSB Fonds

Aantal aandelen

%

140.232.659

10,50

74.020.696

5,54

De leden van de Raad van Bestuur van Fortis SA/NV bezitten op 31 december 2002 samen 780.846 aandelen en 228.500 opties. RESULTAATVERWERKING De Commissie voor het Bank en Financiewezen heeft op 14 januari 2000, op grond van art. 4 en 8 van het Koninklijk Besluit van 1 september 1986 betreffende de jaarrekening en de geconsolideerde jaarrekening van de portefeuillemaatschappijen, toelating gegeven om de rekeningen vóór toewijzing van het resultaat op te stellen, overeenkomstig de IAS norm 10 § 11 en 12 (presentatie van de dividenden). VERBINTENISSEN TOT UITGIFTE OF LEVERING VAN AANDELEN 2002 Aantal aandelen per 31 december

1.335.062.099

Potentieel nog uit te geven aandelen: -

in verband met optieplannen (zie paragraaf 13 “Personeelsoptie- en aandelenplannen” *)

-

in verband met warrants (zie paragraaf 13 *)

-

in verband met converteerbare leningen (zie paragraaf C9 “Converteerbare leningen” en paragraaf A9 *)

226.620 40.297.164 1.412.204.528

Reeds ingekocht ter dekking van optieplannen

2.196.891

Overige ingekochte aandelen niet voor GBank aandelen Potentieel aantal aandelen per 31 december

*)

33.168 1.409.974.469

Dit betreft verwijzingen naar de betreffende paragraaf van de jaarrekening van Fortis.

INFORM ATIE BETREFFENDE DE GECONSOLIDEERDE REKENINGEN De onderneming maakt deel uit van het consortium Fortis. De Commissie voor het Bank- en Financiewezen heeft Fortis SA/NV vrijgesteld van het publiceren van geconsolideerde rekeningen, aangezien deze laatste vervangen zijn door de rekeningen van het consortium Fortis. De jaarrekeningen van het consortium Fortis zijn beschikbaar op de 2 zetels van de groep, Koningsstraat 20, 1000 Brussel (België), en Archimedeslaan 6, 3584 BA Utrecht (Nederland).

161

Fortis SA/NV

Totaal

36.618.645


SAM ENVATTING VAN DE WAARDERINGSREGELS

I.

Oprichtingskosten

De kosten van een kapitaalsverhoging of een uitgifte van aandelen of obligaties, al dan niet converteerbaar, worden over maximaal vijf jaar afgeschreven.

IV.

Financiële vaste activa

De financiële vaste activa bestaan uitsluitend uit deelnemingen in en vorderingen op Fortis maatschappijen. Zij worden geactiveerd tegen aanschaffingsprijs.

VII. en X. Vorderingen en liquide middelen De vorderingen worden tegen hun nominale waarde of aanschaffingsprijs geboekt, al naar gelang. Waardeverminderingen worden geboekt wanneer op de balansdatum, en rekening houdend met de waarde van de eventuele waarborgen die aan elk type vordering zijn verbonden, de inning ervan onzeker is of in het gedrang komt.

VIII.

Geldbeleggingen

Effecten worden geboekt tegen aanschaffingsprijs. Op het einde van het boekjaar wordt elk effect gewaardeerd op basis van de laatste beurskoers van het jaar. Waardeverminderingen worden geboekt voor vastgestelde minwaarden. Bij teruglopen hiervan worden terugnames geboekt voor de vastgestelde daling van de minwaarden.

Omzetting van activa en passiva in vreemde valuta Activa en passiva uitgedrukt in vreemde valuta worden omgezet in Euro tegen de wisselkoersen op het einde van het boekjaar. De winsten of verliezen voortvloeiend uit deze omzetting, evenals de wisselkoersverschillen op de verrichtingen tijdens het boekjaar, worden in de resultatenrekening opgenomen. SOCIALE BALANS Fortis SA/NV heeft geen personeel per 31 december 2002.

162


Verslag van de commissaris over het boekjaar afgesloten op 31 december 2002 gericht tot de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van de vennootschap Fortis SA/ NV Overeenkomstig de wettelijke en statutaire bepalingen, brengen wij U verslag uit over de uitvoering van de controleopdracht die ons werd toevertrouwd. Wij hebben de controle uitgevoerd van de jaarrekening, opgesteld onder de verantwoordelijkheid van de Raad van Bestuur van de vennootschap, over het boekjaar afgesloten op 31 december 2002, met een balanstotaal van EUR ‘000’ 20.023.670 en waarvan de resultatenrekening afsluit met een winst van het boekjaar van EUR ‘000’ 525.311. Wij hebben eveneens de bijkomende specifieke controles uitgevoerd die door de wet zijn vereist.

Verklaring over de jaarrekening zonder voorbehoud Onze controles werden verricht overeenkomstig de Belgische controlenormen, uitgevaardigd door het Instituut der Bedrijfsrevisoren. Deze beroepsnormen eisen dat onze controle zo wordt georganiseerd en uitgevoerd dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen onjuistheden van materieel belang bevat, rekening houdend met de Belgische wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften met betrekking tot de jaarrekening.

Naar ons oordeel, rekening houdend met de toepasselijke wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften in België, geeft de jaarrekening afgesloten op 31 december 2002 een getrouw beeld van het vermogen, van de financiële toestand en van de resultaten van de vennootschap en wordt een passende verantwoording gegeven in de toelichting.

163

Fortis SA/NV

Overeenkomstig deze normen hebben wij rekening gehouden met de administratieve en boekhoudkundige organisatie van de vennootschap, alsook met de procedures van interne controle. De verantwoordelijken van de vennootschap hebben onze vragen naar opheldering of inlichtingen duidelijk beantwoord. Wij hebben op basis van steekproeven de verantwoording onderzocht van de bedragen opgenomen in de jaarrekening. Wij hebben de waarderingsregels, de betekenisvolle boekhoudkundige ramingen die de onderneming maakte en de voorstelling van de jaarrekening in haar geheel beoordeeld. Wij zijn van mening dat deze werkzaamheden een redelijke basis vormen voor het uitbrengen van ons oordeel.


Bijkomende verklaringen Wij vullen ons verslag aan met de volgende bijkomende verklaringen die niet van aard zijn om de draagwijdte van onze verklaring over de jaarrekening te wijzigen: - Het jaarverslag bevat de door de wet vereiste inlichtingen en stemt overeen met de jaarrekening. - Onverminderd formele aspecten van ondergeschikt belang, wordt de boekhouding gevoerd en de jaarrekening opgesteld overeenkomstig de in België toepasselijke wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften. - Wij dienen U geen enkele verrichting of beslissing mede te delen die in overtreding met de statuten of het Wetboek van Vennootschappen zou zijn gedaan of genomen. Zoals vermeld in de toelichting werd deze jaarrekening met toestemming van de Commissie voor het Bank- en Financiewezen opgesteld voor winstbestemming. 12 maart 2003

De commissaris PricewaterhouseCoopers Bedrijfsrevisoren B.C.V.B.A. Vertegenwoordigd door:

Philippe Barbier

164

Daniel Van Woensel

Jaarrekening 2002 Fortis / Jaarrekening Fortis N.V.

Jaarrekening 2002 Fortis N.V. Fortis N.V. Archimedeslaan 6 3584 BA Utrecht Telefoon 31 (0)30 257 65 76 Fax 31 (0)30 257 78 38

165


Balans (voor w instbestemming) 31-12-2002

31-12-2001

5.435,4

6.922,2

-

1.255,9

5.435,4

8.178,1

Activa

Financiële vaste activa: - Aandeel in het eigen vermogen van Fortis - Vorderingen op groepsmaatschappijen

Vlottende activa

35,5

47,9

5.470,9

8.226,0

Passiva

Eigen vermogen: 560,7

543,3

6.127,7

5.611,2

- Goodwill deelnemingen

- 7.932,4

- 7.723,5

- Herwaarderingsreserve

-

567,9

- Gestort en opgevraagd kapitaal - Agioreserve

- Reserve ingehouden winst deelnemingen - Reserve valutakoersverschillen - Overige reserves - Onverdeelde winst lopend boekjaar


Kortlopende schulden

166

21,9

17,0

158,2

308,6

6.233,5

6.355,4

265,8

1.242,3

5.435,4

6.922,2

-

1.255,9

35,5

47,9

5.470,9

8.226,0


Winst- en verliesrekening

2002

2001

Resultaat eigen activiteiten (2001: eerste halfjaar)

-

5,6

Resultaat deelnemingen (2001: eerste halfjaar)

-

861,8

Aandeel in de winst van Fortis (2001: tweede halfjaar)

265,8

374,9

Winst

265,8

1.242,3

Fortis N.V.

167


Toelichting op de balans en winsten verliesrekening Algemeen De jaarrekening van Fortis N.V. dient te worden bezien in samenhang met de jaarrekening van Fortis. Alle bedragen opgenomen in de cijferopstellingen van deze jaarrekening luiden in miljoenen euro's tenzij anders vermeld. Balans Hierna volgt een toelichting bij de verschillende balansposten waarbij tevens wordt ingegaan op de waarderingsgrondslagen. Waar geen waarderingsgrondslag is vermeld, zijn de activa en passiva gewaardeerd op nominale waarde, zo nodig onder aftrek van voorzieningen.

Financiële vaste activa Aandeel in het eigen vermogen van Fortis

Onder deze post is ultimo 2002 en ultimo 2001 het 50% aandeel in Fortis Brussels SA/NV en het 50% aandeel in Fortis Utrecht N.V. opgenomen. Het aandeel in het eigen vermogen van Fortis, gewaardeerd tegen de netto vermogenswaarde, is bepaald op basis van de waarderingsregels zoals deze in de toelichting bij de geconsolideerde balans en winsten verliesrekening in de jaarrekening van Fortis, paragraaf 4 “Grondslagen voor de waardering en resultaatbepaling” zijn omschreven. Het verloop van de balanspost is als volgt: 6.922,2

Balanswaarde per 31 december 2001 Inbreng kapitaal u.h.v. FRESH

515,3

Inkoop aandelen u.h.v. FRESH

-515,3 265,8

Aandeel in de winst van Fortis

- 430,0

Ontvangen dividend Vermogensmutaties: - Valutakoersverschillen

- 150,4

- Goodwill

- 208,9

- Overige herwaarderingen

- 963,3 -1.322,6

Balanswaarde per 31 december 2002

5.435,4

Vorderingen op groepsmaatschappijen

In oktober 1998 is door Fortis (NL), de rechtsvoorganger van Fortis N.V., een converteerbare obligatielening verstrekt aan Fortis SA/NV, met een looptijd tot november 2003, daarnaast is in juli 1999 door Fortis (NL) een converteerbare obligatielening verstrekt aan Fortis SA/NV, met een looptijd tot juli 2004. Deze leningen zijn door Fortis SA/NV, in het kader van het één maken van de Fortis-aandelen, ingebracht in Fortis Brussels SA/NV. Door de juridische fusie tussen Fortis (NL) en Fortis N.V. in 2001 werden deze converteerbare obligatieleningen gehouden door Fortis N.V. De converteerbare obligatieleningen zijn op 1 april 2002 overgedragen aan Fortis Finance N.V.

168


Vlottende activa 31-12-2002 Vorderingen op Fortis-maatschappijen Overlopende activa Liquide middelen

31-12-2001 35,2

34,7

12,4

0,8

0,3

-

47,9

35,5

Eigen vermogen Het verloop van het eigen vermogen is als volgt: 2002 Balanswaarde per 1 januari Dividend over 2000 Aandeel in valutakoersverschillen Aandeel in goodwill Aandeel in overige herwaarderingen Resultaat eigen activiteiten en resultaat deelnemingen eerste halfjaar 2001

2001 4.928,5

6.922,2

- 424,2

-

132,2

-

- 77,3

-

- 236,7

-

867,4

-

Balanswaarde per 30 juni 2001

Fusie met Fortis (NL) Boekwinst op verkoop 50% Fortis Utrecht N.V. aan Fortis SA/NV

5.189,9

Uitgifte 39.682.540 aandelen i.v.m FRESH Inkoop 39.682.540 aandelen door Fortfinlux SA Uitgifte 61.400 aandelen i.v.m. uitgeoefende opties van optieplan 1998 Uitgifte 1.752.500 aandelen i.v.m. personeelsaandelen aankoopplan 2002 Aandeel in valutakoersverschillen Aandeel in goodwill Aandeel in overige herwaarderingen Aandeel in de winst van Fortis (2001: tweede halfjaar 2001)


-446,7 515,3 - 515,3 0,8 17,9 -150,4 - 208,9 - 963,3 265,8 - 2,0 5.435,4

- 4.000,0 0,3 - 34,8 - 216,0 - 572,1 374,9 -

Fortis N.V.

Overige mutaties

7.302,5

-

Goodwill inzake aankoop 50% Fortis Brussels SA/NV van Fortis SA/NV Dividend over 2001

- 1.122,5

-

6.922,2

Gestort en opgevraagd kapitaal

Het verloop van het gestort en opgevraagd kapitaal is als volgt: Geplaatst kapitaal per 31 december 2001: 1.293.565.659 aandelen Uitgifte 39.682.540 aandelen

543,3 16,7

Uitgifte 61.400 aandelen

0,0

Uitgifte 1.752.500 aandelen

0,7

Geplaatst kapitaal per 31 december 2002: 1.335.062.099 aandelen

560,7

Per 31 december 2002 is de nominale waarde van de gewone aandelen EUR 0,42. De aandelen zijn geheel volgestort. Op 7 mei 2002 zijn 39.682.540 aandelen uitgegeven in verband met uitgifte van Floating Rate Equity-linked Subordinated Hybrid (FRESH) Capital Securities. Deze aandelen zijn vervolgens ingekocht door de

169


groepsmaatschappij Fortfinlux SA. Aangezien deze aandelen geen stemrecht en geen recht op dividend hebben, is deze inkoop verwerkt in de overige reserves en wordt deze economisch als ingetrokken beschouwd. Aan de Stichting Continuïteit Fortis is een optie verleend tot verwerving van preferente aandelen. Nadere informatie over preferente aandelen wordt verstrekt in de toelichting onder paragraaf 8 van de Jaarrekening van Fortis.

Agioreserve

Het verloop van de agioreserve is als volgt: Stand per 31 december 2001 Uitgifte 39.682.540 aandelen Uitgifte 61.400 aandelen Uitgifte 1.752.500 aandelen Stand per 31 december 2002

5.611,2 498,6 0,8 17,1 6.127,7

Goodwill deelnemingen

Het verloop van de goodwill deelnemingen is als volgt: Stand per 31 december 2001 Aandeel door Fortis betaalde goodwill Stand per 31 december 2002

- 7.723,5 - 208,9 - 7.932,4

Herwaarderingsreserve

De herwaarderingsreserve heeft betrekking op de waardering van aandelen in het kapitaal van Fortis-maatschappijen. Het verloop van de reserve is als volgt: Stand per 31 december 2001 Herwaardering belang in Fortis

567,9 - 963,3 - 395,4

Ultimo 2002 in mindering op overige reserves Stand per 31 december 2002

395,4 -

Reserve ingehouden winst deelnemingen

De reserve ingehouden winst deelnemingen betreft de sedert 1 januari 1985 door de minderheidsdeelnemingen ingehouden winst. Het verloop van de reserve is als volgt: Stand per 31 december 2001 Ingehouden winst deelnemingen Stand per 31 december 2002

17,0 4,9 21,9

Er is geen rekening gehouden met de invloed van belastingen op in de toekomst door Fortis, uit de thans aanwezige reserves, uit te keren dividenden. De reserve ingehouden winst deelnemingen is een wettelijke reserve.

170


Reserve valutakoersverschillen

De reserve valutakoersverschillen betreft het aandeel van Fortis N.V. in de valutakoersverschillen op het vermogen van Fortis Utrecht N.V., Fortis Brussels SA/NV en hun groepsmaatschappijen. Het verloop van de reserve is als volgt: 308,6


- 150,4

Aandeel in valutakoersverschillen Fortis-maatschappijen

158,2


Overige reserves

Het verloop van de overige reserves is als volgt: Stand per 31 december 2001

6.355,4

Uit winstverdeling 2001

1.242,3

Dividend 2001

- 446,7

Naar herwaarderingsreserve

- 395,4

Naar wettelijke reserve ingehouden winst deelnemingen

- 4,9

Inkoop 39.682.540 aandelen van de FRESH transactie door Fortfinlux SA

- 515,3

Overige mutaties

- 1,9


6.233,5

Converteerbare obligatieleningen In oktober 1998 plaatste Fortis (NL) een converteerbare obligatielening met een looptijd tot november 2003. Met deze obligatielening werd een bedrag van EUR 680,6 miljoen aangetrokken tegen een couponrente van 2,625%. De obligaties zijn converteerbaar in gewone Fortis-aandelen tegen een premie van 25% boven een koers van EUR 25,21. Voor Fortis zijn de obligaties aflosbaar tegen pari vanaf november 2001. Voor de omwisseling zullen naar verwachting ca. 21,6 miljoen nieuwe, gewone Fortis-aandelen worden uitgegeven.

Als gevolg van de juridische fusie tussen Fortis (NL) en Fortis N.V. in 2001 zijn deze converteerbare obligatieleningen overgedragen aan Fortis N.V. en zijn de aandelen Fortis (NL) omgewisseld in Fortis-aandelen. De converteerbare obligatieleningen zijn op 1 april 2002 overgedragen aan Fortis Finance N.V. De conversieverplichting is bij Fortis N.V. en Fortis SA/NV gebleven.

Kortlopende schulden 31-12-2002 Overige schulden Overlopende passiva

35,5 35,5

31-12-2001 10,9 37,0 47,9

171

Fortis N.V.

In juli 1999 plaatste Fortis (NL) een converteerbare obligatielening met een looptijd tot juli 2004. Met deze obligatielening werd een bedrag van EUR 575,2 miljoen aangetrokken tegen een couponrente van 1,5%. Terugbetaling zal plaatsvinden tegen 110,87%. De obligaties zijn converteerbaar in gewone Fortis-aandelen boven een koers van EUR 38,35. Voor de omwisseling zullen naar verwachting circa 15 miljoen nieuwe, gewone Fortis-aandelen worden uitgegeven.


Optieregelingen Een beschrijving van de optieregelingen op de aandelen Fortis is opgenomen in de jaarrekening van Fortis in de toelichting onder de paragraaf 13 en 18 in de toelichting van de Jaarrekening van Fortis.

Niet uit de balans blijkende verplichtingen Fortis N.V. heeft zich garant gesteld jegens het Institute of London Underwriters ten behoeve van Bishopsgate Insurance Limited. Het lidmaatschap van Bishopsgate Insurance Limited van het Institute of London Underwriters is per 31 december 1991 beëindigd. De garantiestelling van Fortis N.V. betreft de lopende verplichtingen die voortvloeien uit polissen, namens deze maatschappij uitgegeven door genoemd Institute en voor de verplichtingen van deze maatschappij tegenover het Institute. Fortis N.V. heeft zich tegenover derden mede aansprakelijk gesteld voor schulden van Fortis-maatschappijen voor een totaal bedrag van EUR 278,0 miljoen. Voor de hiervoor genoemde garantie is van Fortis SA/NV een tegengarantie ter grootte van 50% verkregen. Fortis SA/NV en Fortis N.V. hebben zich tenslotte garant gesteld voor schulden en kredietfaciliteiten van Fortis-maatschappijen in diverse valuta voor een globale tegenwaarde van EUR 26.205,7 miljoen (2001: EUR 26.167,2 miljoen). Winst- en verliesrekening

Algemeen Het resultaat over 2002 bestaat uit het 50% aandeel in de winst van Fortis.

Kosten Een toelichting op de totale bezoldiging van Raad van Bestuur is opgenomen onder paragraaf 18 in de toelichting van de Jaarrekening van Fortis.


Raad van Bestuur

172


Overige gegevens Accountantsverklaring

Opdracht Wij hebben de in dit verslag opgenomen jaarrekening 2002 van Fortis N.V. te Utrecht gecontroleerd. De jaarrekening is opgesteld onder verantwoordelijkheid van de leiding van de vennootschap. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake de jaarrekening te verstrekken.

Werkzaamheden Onze controle is verricht overeenkomstig in Nederland algemeen aanvaarde richtlijnen met betrekking tot controle-opdrachten. Volgens deze richtlijnen dient onze controle zodanig te worden gepland en uitgevoerd dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen onjuistheden van materieel belang bevat. Een controle omvat onder meer een onderzoek door middel van deelwaarnemingen van informatie ter onderbouwing van de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. Tevens omvat een controle een beoordeling van de grondslagen voor financiële verslaggeving die bij het opmaken van de jaarrekening zijn toegepast en van belangrijke schattingen die de leiding van de vennootschap daarbij heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat onze controle een deugdelijke grondslag vormt voor ons oordeel.

Oordeel Wij zijn van oordeel dat de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de grootte en de samenstelling van het vermogen van de vennootschap op 31 december 2002 en van het resultaat over 2002 in overeenstemming met in Nederland algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving en voldoet aan de wettelijke bepalingen inzake de jaarrekening zoals opgenomen in Titel 9 Boek 2 BW.


Fortis N.V.


173


Statutaire bepalingen omtrent winstbestemming Deze zijn opgenomen in artikel 32 lid 1 tot en met 22 van de statuten. De daarin voorkomende bepalingen inzake het dividend dat wordt uitgekeerd op de Cumulatief Preferente Aandelen A en B zijn niet van toepassing, aangezien dergelijke aandelen niet uitstaan. De Raad van Bestuur bepaalt welk gedeelte van de winst wordt gereserveerd. Het gedeelte van de winst dat daarna resteert, staat ter beschikking van de algemene vergadering van aandeelhouders. Winstbestemming De Raad van Bestuur stelt voor om over 2002 een dividend vast te stellen van EUR 0,88 (2001: EUR 0,88). Aandeelhouders hebben de keuze hun dividend te ontvangen uit Nederlandse danwel uit Belgische bron. De definitieve bepaling van de winstbestemming en de hoogte van de onttrekking of toevoeging aan de overige reserves van Fortis N.V. ten gevolge van de voorgestelde dividenduitkering zal eerst kunnen worden vastgesteld als de aandeelhouders een keuze hebben gemaakt uit welke bron zij dividend wensen te ontvangen. De keuze dient kenbaar te worden gemaakt door invulling van een “dividendkeuzeformulier”. In geval geen dividendkeuze wordt gemaakt, treedt een “default” mechanisme in werking. Voor nadere informatie over dit mechanisme wordt verwezen naar paragraaf 19 van de toelichting in de jaarrekening van Fortis.

174


Stichting Continuïteit Fortis Het doel van de Stichting Continuïteit Fortis is het verzekeren van de continuïteit en het handhaven van de identiteit van Fortis, op zodanige wijze dat de belangen van alle daarbij betrokkenen zo goed mogelijk worden gewaarborgd en dat invloeden die de zelfstandigheid en de identiteit van Fortis in strijd met die belangen zouden kunnen aantasten, naar maximaal vermogen worden geweerd. Aan de Stichting Continuïteit Fortis is een optie verleend tot verwerving van een zodanig aantal preferente aandelen Fortis N.V., dat na uitoefening van de optie het nominale bedrag van het bij de Stichting geplaatste preferente aandelenkapitaal gelijk is aan het nominale bedrag van het overig geplaatste kapitaal. Het bestuur van de Stichting Continuïteit Fortis bestaat uit zes leden waarvan vier onafhankelijke bestuurders en twee afhankelijke. Binnen het bestuur vertegenwoordigen de onafhankelijke bestuurders elk twee stemmen en de afhankelijke bestuurders elk één stem. De bestuurders van de Stichting Continuïteit Fortis worden benoemd op voordracht van de Raden van Bestuur van Fortis N.V. en Fortis SA/NV. Het bestuur is als volgt samengesteld. De onafhankelijke leden zijn de heren R.V.D. Mannekens en J.A. Steenmeijer (co-voorzitters), H.J.H.M. Santens en J.M.M. Maeijer. De afhankelijke leden zijn de heren V. Croes en J.J. Slechte; zij zijn non-executive leden van de Raad van Bestuur van Fortis. In het verslagjaar zijn de heren J.M.M. Maeijer en R.V.D. Mannekens herbenoemd. Het bestuur van de Stichting Continuïteit Fortis kwam in 2002 eenmaal in vergadering bijeen. Tijdens deze vergadering kwam onder meer aan de orde de goedkeuring van de kredietfaciliteiten, de balans en de staat van baten en lasten van de Stichting en de herbenoeming van de heren Maeijer en Mannekens. In het verslagjaar stonden bij de Stichting geen preferente aandelen uit.

Onafhankelijkheidsverklaring De Raad van Bestuur van Fortis N.V. en het bestuur van de Stichting Continuïteit Fortis verklaren dat naar hun gezamenlijk oordeel is voldaan aan de eisen die ten aanzien van de Stichting Continuïteit Fortis worden gesteld in Bijlage X bij het Fondsenreglement van Euronext Amsterdam N.V. Utrecht, 12 maart 2003 Stichting Continuïteit Fortis

Raad van Bestuur

Het bestuur

Fortis N.V.

Fortis N.V.

Drs. R.V.D. Mannekens (voorzitter) Drs. J.A. Steenmeijer RA (voorzitter) Baron V. Croes Prof. mr. J.M.M. Maeijer H.J.H.M. Santens Ir. J.J. Slechte

175


Waarschuwing ten aanzien van mededelingen met betrekking tot de toekomst Bepaalde mededelingen die zijn opgenomen in deze jaarrekening betreffen mededelingen over toekomstverwachtingen of andere uitspraken die betrekking hebben op de toekomst welke zijn gebaseerd op de huidige visie, ramingen en aannames van het management met betrekking tot toekomstige gebeurtenissen. Deze mededelingen worden gedaan onder voorbehoud van risico’s, onzekerheden en bijzondere omstandigheden of gebeurtenissen, die tot gevolg kunnen hebben dat de werkelijke resultaten afwijken van die welke expliciet of impliciet in deze mededelingen zijn weergegeven.

Plaatsen waar de documenten door het publiek kunnen worden geraadpleegd De statuten van de vennootschappen Fortis SA/NV en Fortis N.V. kunnen geraadpleegd worden op de Griffie van de Rechtbank van Koophandel van Brussel (voor Fortis SA/NV), bij de Kamer van Koophandel te Utrecht (voor Fortis N.V.) en op het hoofdkantoor van de beide vennootschappen. De jaarrekening wordt gedeponeerd bij de Nationale Bank van België (voor Fortis SA/NV) en bij de Kamer van Koophandel (voor Fortis N.V.). De beslissingen inzake benoeming van bestuurders worden o.a. gepubliceerd in de bijlagen van het Belgisch Staatsblad (voor Fortis SA/NV) en in de Officiële Prijscourant van Euronext Amsterdam N.V. De financiële berichten over de vennootschappen alsmede de oproepingen tot de algemene vergaderingen worden gepubliceerd in de financiële pers, de kranten en de informatieperiodieken. De jaarverslagen van de vennootschappen zijn verkrijgbaar op het hoofdkantoor en worden eveneens gedeponeerd bij de Nationale Bank van België en de Kamer van Koophandel te Utrecht. Zij worden elk jaar naar de aandeelhouders op naam verstuurd en naar de personen die erom gevraagd hebben.

Informatieverstrekking aan aandeelhouders en beleggers Genoteerde aandelen Op dit ogenblik worden de aandelen Fortis genoteerd op Euronext Brussels, Euronext Amsterdam en op de Beurs van Luxemburg. Daarnaast heeft Fortis een gesponsord ADR programma in de Verenigde Staten. De VVPR-strips worden uitsluitend genoteerd op Euronext Brussels.

Wijze waarop de aandelen kunnen worden gehouden De aandelen kunnen op naam of aan toonder worden gehouden.

176


Nominatieve inschrijving en deponering van aandelen aan toonder Fortis biedt haar aandeelhouders de gelegenheid hun aandelen aan toonder te deponeren. De aldus gedeponeerde aandelen blijven aan toonder en worden kosteloos beheerd. De houder van aandelen aan toonder kan, op aanvraag en kosteloos, zijn aandelen laten omzetten in aandelen op naam. Een houder van aandelen op naam kan, op aanvraag, en kosteloos, zijn aandelen geleverd krijgen in de vorm van aandelen aan toonder. Fortis heeft een procedure uitgewerkt voor de snelle omzetting van aandelen aan toonder, wat een levering op korte termijn mogelijk maakt. Alle inlichtingen over die verschillende procedures kunnen worden verkregen bij: Fortis SA/NV, Corporate Administration Koningsstraat 20, 1000 Brussel, België Tel. +32 (0)2 510 54 13 of +32 (0)2 510 54 14 Fax. +32 (0)2 510 56 31 Alsook bij : Fortis N.V. Secretariaat Raad van Bestuur Postbus 2049, 3500 GA Utrecht, Nederland Tel. +31 (0)30 278 33 10 Fax. +31 (0)30 257 78 35

Informatie en Communicatie De vennootschap stuurt haar publicaties, onder meer die welke betrekking hebben op de kwartaal- en jaarresultaten, alsook het jaarverslag, kosteloos naar de houders van aandelen op naam en van gedeponeerde aandelen aan toonder. De vennootschap nodigt alle houders van aandelen op naam en van gedeponeerde aandelen aan toonder persoonlijk uit op de algemene vergadering en stuurt hun de agenda, de resolutievoorstellen, alsook een volmachtformulier om zich op de vergadering te kunnen laten vertegenwoordigen en aan de stemming deel te nemen. Bij de betaalbaarstelling van het dividend crediteert de vennootschap automatisch de bankrekeningen die haar door de houders van aandelen op naam en van gedeponeerde aandelen aan toonder zijn opgegeven voor het bedrag van het dividend dat hen toekomt.

177


178


Tezamen met het jaaroverzicht Fortis 2002 vormt deze Jaarrekening het jaarverslag van Fortis. De Jaarrekening bevat de jaarrekening van Fortis, de statutaire jaarrekening van Fortis SA/NV en de vennootschappelijke jaarrekening van Fortis N.V. Het verslag van de Executive Committee van Fortis is opgenomen in het Jaaroverzicht 2002. Fortis en Fortis SA/NV, Koningsstraat 20, 1000 Brussel, België Telefoon +32 (0)2 510 52 11, Fax +32 (0)2 510 56 30 Fortis en Fortis N.V., Archimedeslaan 6, 3584 BA Utrecht, Nederland Telefoon +31 (0)30 257 65 76, Fax +31 (0)30 257 78 38 Internet adres: www.fortis.com

E-mail adres: [email protected]

179

This document was created with Win2PDF available at http://www.daneprairie.com. The unregistered version of Win2PDF is for evaluation or non-commercial use only.

NV Jaarrekening Fortis N.V

Recommend Documents