NUMMER 3 JUNI 2015 Heeft jouw apotheek een apotheekabonnement? Dan kun je UA thuis ontvangen

NUMMER 3 | JUNI 2015

een apotheek w u jo t f t? e He nnemen o b a k e e h apot is je UA thu n u k n a D en ontvang

In dit nummer onder meer:

JAARGANG 5

“Patiënten maken een afweging vaak met hun onderbuik” Nieuwe insulines Balietips voor de vakantie Artritis en artrose Irritante muggen! Pigmentvlekken De apothekersassistenten van de Sint Maartenskliniek

advertentie receptgeneesmiddel

OP RECEPT

De visie van apotheker Bart van den Bemt: “Patiënten

maken een afweging vaak met hun onderbuik” 6 Te lang te koud 11 Voorgeschreven – Internist-endocrinoloog Frits Holleman: “Het is niet alleen de insuline die de instelling van de patiënt bepaalt” 12 Productnieuws 15 Bewegingsnieuws 16 Vergeleken – Artritis en artrose 18 Balietips – Op vakantie met receptgeneesmiddelen 20 Er was laatst een patiënt – Een fusie en een verkeerde vraag 24

ZELFZORG

Irritante muggen! 26 Balietips – Op vakantie met zelfzorggeneesmiddelen 28 Seleen 31 Ik ga op reis en neem mee… 32 Zelfzorgnieuws 35

VERZORGING

Pigmentvlekken 36 Productnieuws 40 Verzorgingstips

voor mensen met reuma 41

BRANCHE

Annekedotes – Schijn 23 Covergirl – Vivian van den Broek 39

Branchenieuws 43 Even voorstellen – Drie apotheken, één team. De apothekersassistenten van de Sint Maartenskliniek 44 36

26

24

21 6

UA | 2 | 2015

| 3

Verkorte product informatie Advagraf® Naam van het geneesmiddel: Advagraf 0,5 mg, 1 mg, 3 mg en 5 mg capsules met verlengde afgifte, hard, bevatten respectievelijk 0,5 mg, 1 mg, 3mg en 5 mg tacrolimus (als monohydraat). Indicaties: Profylaxe van transplantaat-afstoting bij volwassen allogene niertransplantaat- of levertransplantaat ontvangers. Behandeling van afstoting van allogene transplantaten bij volwassen patiënten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelenwerden behandeld Farmacotherapeutische groep: Macrolide immunosuppressief middel, ATC-code: L04A A05. Dosering en wijze van toediening: Advagraf is een eenmaal daagse orale formulering van tacrolimus. Advagraf capsules dienen direct na uitname uit de blisterverpakking te worden ingenomen. De capsules dienen in zijn geheel met vloeistof (bij voorkeur water) te worden ingenomen (liefst in de ochtend) op een lege maag of ten minste 1 uur vóór of 2-3 uur na de maaltijd. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor tacrolimus of andere macroliden of één of meer van de hulpstoffen. Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik: Er zijn medicatiefouten gemeld, waaronder onbedoelde, ongewilde of zonder toezicht uitgevoerde substitutie van tacrolimus formuleringen met directe of verlengde afgifte. Dit heeft geleid tot ernstige ongewenste voorvallen, waaronder transplantaatafstoting, of andere bijwerkingen die mogelijk het gevolg zijn van ofwel onvoldoende ofwel overmatige blootstelling aan tacrolimus. Patiënten dienen op dezelfde formulering van tacrolimus te blijven met het daarmee overeenkomende dagelijkse doseringsregime; wijzigingen in de formulering of het regime dienen uitsluitend plaats te vinden onder scherp toezicht van een transplantatiespecialist. Advagraf wordt niet aanbevolen voor gebruik bij kinderen jonger dan achttien jaar vanwege gelimiteerde gegevens over veiligheid en/of effectiviteit. Gedurende de vroege fase post transplantatie dient controle van de volgende parameters routinematig te worden uitgevoerd: bloeddruk, ECG, neurologische- en visuele status, nuchtere bloedglucosespiegels, bloedwaarden elektrolyten (met name kalium), lever- en nierfunctietesten, hematologische parameters, bloedstollingsbepalingen en plasma-eiwitbepalingen. Fytotherapeutica die Sint Janskruid (Hypericum perforatum) bevatten dienen gedurende therapie met Advagraf te worden vermeden. Gecombineerde toediening van ciclosporine en tacrolimus dient te worden vermeden en voorzichtigheid is geboden bij toediening van tacrolimus aan patiënten die voorheen met ciclosporine zijn behandeld. Het gebruik van grote hoeveelheden kalium of van kaliumsparende diuretica dient te worden vermeden. Bepaalde combinaties van tacrolimus met geneesmiddelen waarvan nefrotoxische of neurotoxische effecten bekend zijn kunnen het risico van deze effecten versterken. Immunosuppressiva kunnen effect hebben op de reactie op vaccinatie, en vaccinatie gedurende gebruik van tacrolimus kan minder effectief blijken. Het gebruik van levende, verzwakte vaccins dient te worden vermeden. Omdat de bloedspiegels van tacrolimus aanzienlijk kunnen veranderen tijdens episoden van diarree wordt extra monitoren van de tacrolimus concentratie aangeraden tijdens episoden van diarree. Risicopatiënten op ventriculaire- en septumhypertrofie die een substantieel hogere dosis immunosuppressiva krijgen, dienen regelmatig gemonitord te worden. Indien zich afwijkingen voordoen, dient dosisverlaging van Advagraf of overschakeling op een ander immunosuppressivum te worden overwogen. Tacrolimus kan het QT interval verlengen maar substantieel bewijs dat Torsades de Pointes veroorzaakt kan worden ontbreekt. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met de diagnose, of verdenking op congenitaal verlengd QT-syndroom. Er is melding gemaakt van de ontwikkeling van EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Een combinatie van immunosuppressiva, zoals het gelijktijdig geven van antilymfocytische antilichamen, verhoogt het risico op EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Bij EBV-virus capside antigen (VCA)-negatieve patiënten is melding gemaakt van een verhoogd risico op het ontwikkelen van lymfoproliferatieve afwijkingen. Daarom dient bij deze patiëntengroep de EBV-VCA serologie bekend te zijn voordat de Advagraf behandeling wordt gestart. Tijdens de behandeling wordt het nauwkeurig volgen met EBV-PCR aangeraden. Zoals met andere immunosuppressiva dient, met het oog op potentiële risico’s op maligne veranderingen van de huid, blootstelling aan zon- en UV-licht beperkt te blijven door beschermende kleding te dragen en door zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor te gebruiken. Zoals bij andere potente immunosuppressieve middelen is het risico op secundaire kanker onbekend. Patiënten die behandeld worden met immunosuppressiva, waaronder Advagraf, hebben een verhoogd risico op opportunistische infecties (viraal, bacterieel, fungaal en protozoaal). Hieronder vallen BK-virus geassocieerde nefropathie en JC-virus geassocieerde progressieve multifocale leuko-encefalopathie (PML). Bij patiënten die behandeld zijn met tacrolimus is melding gemaakt van de ontwikkeling van posterior reversibel encefalopathy syndroom (PRES). Indien patiënten die tacrolimus gebruiken symptonen hebben die mogelijk duiden op PRES, dient een radiologisch onderzoek uitgevoerd te worden. Er is beperkte ervaring bij non-blanke personen en patiënten met een verhoogd immunologisch risico. Capsules bevatten lactose. De printinkt gebruikt voor opdruk van de Advagraf capsules bevat soja lecithine. Interacties: Tacrolimus wordt gemetaboliseerd via CYP3A4 in de lever en in de darmwand. Zie de complete SPC tekst voor een overzicht van geneesmiddelen waarmee een interactie bestaat. Zwangerschap, borstvoeding en vruchtbaarheid: Tacrolimus kan worden overwogen bij zwangere vrouwen indien er geen veiliger alternatief beschikbaar is. Zie volledige SPC tekst voor verdere toelichting. Bijwerkingen: Veel van de hieronder weergegeven bijwerkingen zijn reversibel en/of reageren op dosisverlaging. Volgende bijwerkingen deden zich vaak (≥ 1/100 tot < 1/10) tot zeer vaak (≥ 1/10) voor (zie de volledige SPC tekst voor de bijwerkingen met incidentie soms; zelden; zeer zelden, niet bekend). Zeer vaak: hoofdpijn, tremor, diarree, misselijkheid, nierfunctiestoornissen, diabetes mellitus, hyperglycemie, hyperkaliemie, hypertensie, abnormale resultaten leverfunctie test, slapeloosheid. Vaak: ischemische coronaire arterie aandoeningen, tachycardie, anemie, thrombocytopenie, leukopenie, afwijkende rode bloedcel analyse, leukocytose, zenuwstelselaandoeningen, convulsies, verminderd bewustzijn, perifere neuropathie, duizeligheid, sensibiliteit- en gevoelsstoornissen, verminderd vermogen tot schrijven, oogaandoeningen, wazig zien, fotofobie, oorsuizen, parenchymale long afwijkingen, dyspnoe, pleurale effusie, hoesten,faryngitis,neusverstopping en ontstekingen, maagdarm klachten, braken, gastrointestinale en abdominale pijn, ontstekingsreacties van het maagdarmstelsel, gastrointestinale bloedingen, gastrointestinale ulceratie en perforatie, ascites, stomatitis en zweervorming, constipatie, tekenen en symptomen van slechte spijsvertering, flatulentie, opzwelling en vergroting, zachte ontlasting, nierfalen, acuut nierfalen, toxische nefropathie, tubulair necrose, problemen met urineren, oligurie, blaas en urethra symptomen, uitslag, pruritis, alopecia, acne, toenemend zweten, gewrichtspijn, rugpijn, spierkrampen, pijn in de ledematen, anorexia, metabole acidosis, andere stoornissen in de electrolythuishouding, hyponatremie, hypervolemie, hyperuricemie, hypomagnesemie, hypokaliemie, hypocalciemie, verminderde eetlust, hypercholesterolemie, hyperlipdemie, hypertriglyceridemie, hypofosfatemie, primaire transplantaat dysfunctie, thromboembolische en ischemische voorvallen, vasculair hypotensieve aandoeningen, bloedingen, perifeer vasculaire aandoeningen, koorts, pijn en onbehagen, asthenie, oedeem, verstoorde gewaarwording van de lichaamstemperatuur, verhoogd alkalische fosfatase in het bloed, gewichtstoename, galgang aandoeningen, hepatocellulaire schade en hepatitis, galstuwing en geelzucht, verwardheid en desoriëntatie, depressie, symptomen van angst, hallucinaties, geestelijke gestoordheid, depressieve gevoelens, stemmings-afwijkingen en stemmingswisselingen, nachtmerries. Neoplasmata, benigne, maligne en niet-gespecificeerd Patiënten die immunosuppressieve therapie ondergaan lopen een verhoogd risico op maligniteiten. Zowel benigne als maligne neoplasmata, inclusief EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen en huidmaligniteiten zijn gerapporteerd. Afleveringstatus UR Inschrijving Advagraf 0,5 mg capsules (EU/1/07/387/002); Advagraf 1 mg capsules (EU/1/07/387/004); Advagraf 3 mg capsules (EU/1/07/387/012); Advagraf 5 mg capsules (EU/1/07/387/008). Vergoeding Advagraf wordt volledig vergoed; voor prijzen zie G-standaard. Volledige productinformatie is op aanvraag verkrijgbaar bij: Astellas Pharma B.V. Sylviusweg 62 2333 BE Leiden. Tel.: 071-5455854 Fax: 071-5455850. Datum: december 2013 14-adv-005

Verkorte productinformatie: DUAKLIR® GENUAIR® 340 mcg/12 mcg (19Nov2014) WDit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg wordt verzocht alle vermoedelijke bijwerkingen te melden. Farmaceutische vorm en samenstelling: Inhalatiepoeder. Wit of nagenoeg wit poeder. Elke afgeleverde dosis (de dosis die het mondstuk verlaat) bevat 396 mcg aclidiniumbromide (equivalent aan 340 mcg aclidinium) en 11,8 mcg formoterolfumaraatdihydraat. Dit komt overeen met een afgemeten dosis van 400 mcg aclidiniumbromide (equivalent aan 343  mcg aclidinium) en een afgemeten dosis van 12  mcg formoterolfumaraatdihydraat. Hulpstof: Elke afgeleverde dosis bevat ongeveer 11 mg lactosemonohydraat. Farmacotherapeutische groep/ categorie: Geneesmiddelen voor obstructieve aandoeningen van de luchtwegen, adrenergica in combinatie met anticholinergica. ATC-code: R03AL05. Indicatie: Duaklir Genuair is geïndiceerd als onderhoudsbehandeling voor bronchodilatatie om symptomen van chronische obstructieve longziekte (COPD) bij volwassenen te verlichten. Dosering: De aanbevolen dosis is tweemaal daags één inhalatie. Duaklir Genuair is niet bestemd voor kinderen en adolescenten. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor de werkzame stof(fen) of voor de hulpstof lactosemonohydraat. Waarschuwingen en voorzorgen: Astma: Duaklir Genuair mag niet worden gebruikt bij astma; er is geen klinisch onderzoek uitgevoerd bij astma. Paradoxaal bronchospasme: In klinische onderzoeken werd geen paradoxaal bronchospasme waargenomen met Duaklir Genuair bij de aanbevolen dosis. Het is echter wel waargenomen met andere inhalatietherapieën. De behandeling moet dan worden gestopt. Niet voor acuut gebruik: Duaklir Genuair is niet geïndiceerd voor de behandeling van acute episoden van bronchospasme. Cardiovasculaire effecten: Duaklir Genuair moet met voorzichtigheid worden gebruikt bij patiënten met: een myocardinfarct in de afgelopen 6 maanden, onstabiele angina, een nieuwe diagnose van aritmie in de afgelopen 3 maanden, QTc (methode van Bazett) hoger dan 470 ms, of die in de afgelopen 12 maanden werden opgenomen voor hartfalen klasse III en IV volgens de “New York Heart Association”. Indien effecten optreden als een versnelde hartslag en verhoogde bloeddruk, veranderingen in het elektrocardiogram (ECG) zoals afvlakking van de T-golf, onderdrukking van het ST-segment, en verlenging van het QTc-interval, kan het nodig zijn om de behandeling te staken. Langwerkende ␤2-adrenerge agonisten moeten met voorzichtigheid worden gebruikt bij patiënten met een voorgeschiedenis van, of bekende verlenging van QTc-interval of die behandeld worden met geneesmiddelen die het QTc-interval beïnvloeden. Systemische effecten: Duaklir Genuair moet met voorzichtigheid worden gebruikt bij patiënten met ernstige cardiovasculaire aandoeningen, convulsieve stoornissen, thyreotoxicose en feochromocytoom. Metabole effecten van hyperglykemie en hypokaliëmie kunnen gezien worden bij hoge doses ␤2-adrenerge agonisten. Bij patiënten met ernstige COPD kan hypokaliëmie worden versterkt door hypoxie en door comedicatie. Vanwege de anticholinerge werking moet Duaklir Genuair met voorzichtigheid worden gebruikt bij patiënten met symptomatische prostaathyperplasie, urineretentie of nauwekamerhoek-glaucoom. Een droge mond, waargenomen bij anticholinerge behandelingen, kan op lange termijn gepaard gaan met tandbederf (cariës). Interacties: Gelijktijdige toediening met andere anticholinergica- en/of geneesmiddelen die langwerkende ␤2-adrenerge agonisten bevatten is niet onderzocht en wordt afgeraden. Voorzichtigheid wordt aanbevolen bij gelijktijdige behandeling met methylxanthinederivaten, steroïden of niet-kaliumsparende diuretica vanwege het versterkende hypokaliëmische effect van ␤2-adrenerge agonisten. Indien ␤-adrenerge blokkers nodig zijn (inclusief oogdruppels), genieten cardioselectieve bèta-adrenerge blokkers de voorkeur, hoewel ook deze voorzichtig moeten worden toegediend. Duaklir Genuair moet voorzichtig worden toegediend aan patiënten die worden behandeld met geneesmiddelen waarvan bekend is dat ze het QTc-interval verlengen, zoals monoamineoxidaseremmers, tricyclische antidepressiva, antihistaminica of macroliden. Bijwerkingen: Vaak (≥1/100,<1/10): nasofaryngitis, urineweginfectie, sinusitis, tandabces, slapeloosheid, angst, hoofdpijn, duizeligheid, beven, hoest, diarree, misselijkheid, droge mond, myalgie, spierkrampen, perifeer oedeem, verhoogd creatinekinase in het bloed. Soms (≥1/1.000,<1/100): hypokaliëmie, hyperglykemie, agitatie, dysgeusie, wazig zien, tachycardie, verlengd QTc op ECG, palpitaties, dysfonie, keelirritatie, uitslag, pruritus, urineretentie, verhoogde bloeddruk. Zelden (≥1/10.000,<1/1.000): overgevoeligheid, bronchospasme (inclusief paradoxaal). Niet bekend: angio-oedeem. Afleverstatus: U.R., volledige vergoeding. Uitgebreide productinformatietekst: Voor de volledige productinformatie wordt verwezen naar de SPC-tekst op www.astrazeneca.nl. Voor overige informatie en literatuurservice: AstraZeneca BV, Postbus 599, 2700 AN Zoetermeer. Tel. 079 363 2222. Referenties: 1. SPC Duaklir Genuair.

* Van Hooff JP, et al. Clin Transplant 2011;25:E1-E12.

Astellas Pharma B.V., Postbus 344, 2300 AH Leiden. Tel: 071 - 5455854, Fax: 071 - 5455850.

Referenties

1. Kerstjens HAM, et al. NEJM 2012;367:1198-207 + supplementary appendix. 2. SmPC Spiriva Respimat.

Verkorte productinformatie Spiriva® Respimat®

Samenstelling: Spiriva® Respimat® bevat oplossing voor inhalatie en bevat per inhalatie 2,5 microgram tiotropium, overeenkomend met 3,124 microgram tiotropiumbromide monohydraat. Indicaties: COPD: Bronchusverwijder voor de onderhoudsbehandeling van chronische obstructieve luchtwegaandoeningen (COPD), ter verlichting van symptomen bij patiënten. Astma: Spiriva® Respimat® is geïndiceerd als een additionele bronchusverwijdende onderhoudsbehandeling voor gebruik bij volwassen astmapatiënten die momenteel behandeld worden met een onderhoudsdosering van een combinatie van inhalatiecorticosteroïden (≥800 μg budesonide/dag of equivalent) en langwerkende bèta-2-agonisten en die één of meer ernstige exacerbaties hebben doorgemaakt in het voorgaande jaar. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor tiotropiumbromide, atropine of derivaten zoals ipratropium of oxitropium, of voor een van de hulpstoffen (benzalkoniumchloride, dinatrium edetaat, gezuiverd water, zoutzuur) Farmacodynamische eigenschappen: Tiotropium Respimat® is een langwerkend anti-cholinergicum en geeft bij COPD patiënten een verbetering in longfunctie gedurende 24 uur. Tiotropium Respimat® verbetert dyspneu, en de gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven. Tiotropium Respimat® vermindert COPD exacerbaties en COPD ziekenhuisopnames. Tiotropium Respimat® verbetert bij astma als toevoeging aan een behandeling met ICS en LABA de longfunctie en vermindert het risico op ernstige astma-exacerbaties en astma-verslechteringen. Waarschuwingen en voorzorgen: Niet gebruiken als aanvangsbehandeling van acute episoden van bronchospasmen of voor het verlichten van acute symptomen. Spiriva® Respimat® dient niet te worden gebruikt als (eerst keus) monotherapie voor astma. Astmapatiënten moeten worden geadviseerd om ontstekingsremmende medicatie (d.w.z. inhalatiecorticosteroïden) onveranderd te blijven gebruiken nadat gestart is met Spiriva® Respimat®, zelfs wanneer hun symptomen verbeteren. Met voorzichtigheid gebruiken bij patiënten met nauwe-kamerhoek glaucoom, prostaathyperplasie of blaashalsobstructie. Geneesmiddelen voor inhalatie kunnen inhalatie-geïnduceerde bronchospasmen veroorzaken. Bij patiënten met matige tot ernstige nierinsufficiëntie (creatinineklaring van ≤ 50 ml/min) dient Spiriva® Respimat® alleen te worden gebruikt indien de verwachte voordelen opwegen tegen het potentiële risico. Patiënten dienen erop gewezen te worden dat oogcontact met het geneesmiddel vermeden dient te worden. Spiriva® Respimat® dient met voorzichtigheid te worden gebruikt bij patiënten die bekend zijn met hartritmestoornissen. De droge mond die wordt waargenomen bij de behandeling met anticholinergica zou op de lange termijn kunnen samengaan met cariës. Het gebruik van Spiriva® Respimat® wordt niet aanbevolen bij cystische fibrose. Tiotropiumbromide dient niet vaker dan eenmaal daags te worden gebruikt. De patroon kan alleen worden gebruikt in de Respimat® inhalator. Interacties: Gelijktijdige toediening van Spiriva® Respimat® en andere anticholinergicabevattende geneesmiddelen is niet onderzocht en wordt daarom afgeraden. Vruchtbaarheid, zwangerschap en borstvoeding: Er zijn zeer beperkte gegevens beschikbaar over het gebruik van tiotropium bij zwangere vrouwen. Als voorzorgsmaatregel kan het gebruik van Spiriva® Respimat® tijdens de zwangerschap beter vermeden worden. Het gebruik van Spiriva® Respimat® wordt niet aanbevolen aan vrouwen die borstvoeding geven. Er zijn geen klinische gegevens beschikbaar over vruchtbaarheid en tiotropium. Bijwerkingen: De meest geziene bijwerkingen zijn anticholinerge bijwerkingen zoals droge mond, wat in gecontroleerde klinische studies bij ongeveer 3,2% van de COPD-patiënten en 1,2% van de astmapatiënten voorkwam. Ernstige bijwerkingen overeenkomstig de anticholinerge effecten zijn onder andere glaucoom, obstipatie en darmobstructie waaronder paralytische ileus en urineretentie. De anticholinerge effecten kunnen met het stijgen van de leeftijd toenemen. Dosering en wijze van toediening: Zowel voor COPD als voor astma eenmaal daags 5 microgram tiotropium, bestaand uit 2 inhalaties uit de Respimat® inhalator, steeds op hetzelfde tijdstip van de dag. Bij de behandeling van astma zal het volledige voordelige effect van het geneesmiddel bereikt worden na toediening van verschillende doses. Registratie/afleverstatus: Spiriva® Respimat® (2,5 microgram, oplossing voor inhalatie) RVG 34382 / U.R., Voor volledige productinformatie wordt verwezen naar de geregistreerde SmPC (augustus 2014). Registratiehouder: Boehringer Ingelheim International GmbH, Duitsland. Voor inlichtingen: Boehringer Ingelheim bv, Comeniusstraat 6, 1817 MS Alkmaar, 0800-2255889.

666213.011Exp01/01/2017

Naam van het geneesmiddel: Methotrexaat Teva oplossing voor injectie in een voorgevulde spuit. Samenstelling: Elke voorgevulde spuit bevat 7,5 mg, 10 mg, 12,5 mg, 15 mg, 17,5 mg, 20 mg, 22,5 mg of 25 mg methotrexaat (als dinatriummethotrexaat) als oplossing voor injectie. Farmacotherapeutische groep: antimetabolieten, ATC-code L01BA01 Therapeutische indicaties: Actieve reumatoïde artritis bij volwassen patiënten; polyartritische vormen van ernstige, actieve juveniele idiopatische artritis, wanneer de respons op NSAID’s (niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen) onvoldoende is gebleken; ernstige, recalcitrante, invaliderende psoriasis die niet adequaat reageert op andere vormen van behandeling zoals fototherapie, PUVA en retinoïden, en ernstige artritis psoriatica bij volwassen patiënten. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor methotrexaat of één van de hulpstoffen; ernstige leverinsufficiëntie; alcoholmisbruik; ernstige nierinsufficiëntie; bestaande bloeddyscrasieën, zoals beenmerghypoplasie, leukopenie, trombocytopenie, of significante anemie; immunodeficiëntie; ernstige, acute of chronische infecties, zoals tuberculose en HIV; stomatitis, ulcera in de mondholte en bekende actieve gastro-intestinale ulceratieve aandoening; zwangerschap, borstvoeding; gelijktijdige vaccinatie met levende vaccins. Belangrijkste waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik: Patiënten moeten duidelijk worden geïnformeerd dat de therapie eenmaal per week moet worden toegediend, en niet iedere dag. Niet correcte toediening van methotrexaat kan leiden tot ernstige, mogelijk zelfs fatale, bijwerkingen. Daarom mag methotrexaat alleen worden toegediend door, of onder supervisie van, artsen die kennis hebben van en ervaring hebben met het gebruik van therapie met antimetabolieten. Vanwege de mogelijkheid van ernstige of zelfs fatale toxische reacties moet de patiënt volledig worden geïnformeerd door de arts over de risico’s (inclusief vroege tekenen en symptomen van toxiciteit), over de aanbevolen veiligheidsmaatregelen en de noodzaak onmiddellijk een arts te raadplegen wanneer de symptomen van intoxicatie zich voordoen. Contact van methotrexaat met huid en mucosa dient te worden vermeden. Bij contaminatie, dienen de desbetreffende plekken te worden gespoeld met veel water. De mogelijke risico’s op de effecten van reproductie dienen te worden besproken met mannelijke en vrouwelijke patiënten in de vruchtbare leeftijd. Mannen die behandeld worden met methotrexaat worden aanbevolen geen kinderen te verwekken gedurende de behandeling, en tenminste 6 maanden daarna. Aanbevolen onderzoeken en veiligheidsmaatregelen vóór aanvang van de behandeling of na herstart van de behandeling: volledig bloedbeeld met differentiële bloedtelling, leverenzymen, bilirubine, serumalbumine, röntgenfoto’s van de borstkas en nierfunctietesten. Indien klinisch geïndiceerd, moeten tuberculose en hepatitis worden uitgesloten. Tijdens de behandeling is controle van mondholte, bloedbeeld, leverfunctie, nierfunctie en luchtwegen geïndiceerd. Maligne lymfomen kunnen voorkomen bij patiënten die methotrexaat in een lage dosis krijgen; in welk geval de therapie moet worden gestaakt. Omstandigheden die leiden tot dehydratie, zoals emesis, diarree, stomatitis, kunnen de toxiciteit van methotrexaat verhogen als gevolg van verhoogde spiegels; in welk geval het gebruik van methotrexaat gestaakt moet worden totdat de symptomen weg zijn. Diarree en ulceratieve stomatitis kunnen toxische effecten zijn en het kan noodzakelijk zijn om de therapie hiervoor te onderbreken omdat anders hemorragische enteritis en de dood als gevolg van intestinale perforatie zich kunnen voorkomen. Zwangerschap en borstvoeding: Methotrexaat Teva is gecontraïndiceerd tijdens zwangerschap en borstvoeding. De afwezigheid van een zwangerschap moet worden bevestigd voordat Methotrexaat Teva wordt toegediend. Methotrexaat veroorzaakt bij de mens embryotoxiciteit, abortus, en foetale defecten. Belangrijkste bijwerkingen: De verschijning en mate van ernst van bijwerkingen is afhankelijk van het doseringsniveau en de frequentie van toediening van methotrexaat. De meeste bijwerkingen zijn reversibel als ze tijdig worden ontdekt. De ernstige bijwerkingen zijn sepsis, opportunistische infecties, leukocytopenie, trombocytopenie, anemie, beenmergdepressie, immunosuppressie, anafylactische shock, diabetes, ernstige gezichtsstoornissen, individuele gevallen van lymfomen, vasculitis, hypotensie, trombo-embolische verschijnselen, pulmonale fibrosis, ulcera van het slijmvliesmembraan van mond en keel, gastro-intestinale ulcera, lever-vervettende fibrosis, hepatitis, Stevens Johnson syndroom, ulceratie van de urineblaas, dysuria, steriel abces, ulceraties van de vagina. De zeer vaak voorkomende (≥1/10) bijwerkingen zijn verlies van eetlust, misselijkheid, braken, abdominale pijn, inflammatie en ulcera van het slijmvliesmembraan van mond en keel (met name gedurende de eerste 24-48 uur na toediening van methotrexaat); toename in levergerelateerde enzymen, alkalinefosfatase en bilirubine; exantheem, jeuk. Afleverstatus: U.R. Houder van de vergunning: Teva Nederland B.V., Swensweg 5, 2031 GA Haarlem, Nederland Nummers van de vergunning voor het in de handel brengen: RVG 115318, RVG 115319, RVG 115320, RVG 115321, RVG 115322, RVG 115323, RVG 115324, RVG 115325 Datum van herziening van de SPC tekst: september 2014 Raadpleeg voor volledige productinformatie de geregistreerde samenvatting van productkenmerken (SPC) of neem contact op met Teva Nederland BV. Tel. 0800 0228 400 (NL/MEJ/14/0004). Referentie: 1. BD UltraSafe Passive™ Brochure

EERST DIT…

Op het moment dat ik dit schrijf, is er van een zomer weinig

Vakantie

te merken. Maar hopelijk kun je wel van wat warmte en zon genieten als deze UA op de mat valt. Of nog belangrijker, als je vakantie hebt. Want de vakantietijd komt eraan. Dus bereid je jezelf voor op een reis of een vakantiebestemming. Ook je klanten kunnen wel wat advies gebruiken bij hun voorbereiding. Vakantie: voor mij is dat bewegen en buiten zijn. Liefst met wat zon, maar het moet voor mij ook weer niet te warm zijn. Ik houd van actieve vakanties, dus ik stap vaak op de fiets of ik ga aan de wandel. Tegenwoordig altijd met een zonnebrandmiddel SPF 50 bij de hand, zeker als ik de bergen in ga of naar zuidelijke gebieden afreis. Een actieve vakantie, daar houdt niet iedereen van. Maar er zijn ook mensen die maar wat graag zouden fietsen of wandelen, maar die dat door beperkingen niet (meer) kunnen. De reumatologie houdt zich bezig met ‘houdings- en bewegingsaandoeningen’, zoals dat heet. In Nederland is de Sint Maartenskliniek gespecialiseerd in deze aandoeningen. UA sprak met enkele apothekersassistenten die bij deze kliniek werkzaam zijn en met apotheker Bart van den Bemt, die zich inzet voor een beter gebruik van geneesmiddelen. Onder andere door projecten op het gebied van therapietrouw. Zijn boodschap past uitstekend in UA, want goed gebruik van geneesmiddelen en bevordering van therapietrouw, dat is de rode draad in elke editie van UA. Ook adviezen voor verre en minder verre reizen komen in dit nummer van UA volop aan bod. Handig voor je advies aan de balie. En wellicht ook voor jezelf. Veel plezier met dit nummer van UA, en fijne vakantie!

Winifred Hazelhoff Hoofdredacteur

Heeft jouw apotheek een apotheekabonnement? Dan kun je UA thuis ontvangen

UA | 3 | 2015

| 5

DE VISIE VAN…

Apotheker Bart van den Bemt:

“Patiënten maken een afweging vaak met hun onderbuik” Hoe zorg je dat patiënten optimaal profiteren van hun behandeling? Dat is wat Bart van den Bemt, apotheker in de Sint Maartenskliniek, aan het hart gaat. Gedreven praat hij over zijn projecten en onderzoeken op dit gebied. Een verhaal over de zorgen en de ‘onderbuik’ van de patiënt.

UA | 2 | 2015

| 6

Vier poten “Alsof je een Ferrari laat besturen door

Om het juiste gebruik van medicijnen te verbeteren, richt Van den Bemt zich op vier ‘poten’:

iemand zonder rijbewijs.” Bart van

• verbetering van therapietrouw;

den Bemt, apotheker en onderzoeker

• bevorderen van rationeel voorschrijven en rationeel doseren;

in de Sint Maartenskliniek (locatie

• de effectiviteit van medicatiebeoordelingen;

Nijmegen), vindt dat geneesmiddelen

• tegengaan van spillage.

vaak ondoelmatig worden gebruikt. Een geneesmiddel is een eindproduct waar veel kennis, onderzoek, tijd,

over dat medicijn. Die zorgen gaan

met een psychologische test. We

moeite en geld in zijn gestopt.

bijvoorbeeld over bijwerkingen, over

meten de reactietijd op een plaatje.

“Miljoenen euro’s zijn erin geïnves-

‘chemische rotzooi’, over verslaving. Uit

Een korte reactietijd weerspiegelt een

teerd. We weten dat geneesmiddelen

die afweging komt een ‘intrinsieke

onderbuikgevoel, bij een rationele

in principe goed werkzaam zijn, maar

motivatie’.”

afweging is de reactietijd langer.”

bij de gebruiker gaat het vaak mis.

Een voorbeeld: een zieke patiënt die

Of al eerder – bij de voorschrijver.

een antibioticakuur krijgt, wil beter

Als een geneesmiddel niet wordt

worden. Hij voelt zich beroerd. Dat

gebruikt zoals het bedoeld is, heeft

geeft een hoge intrinsieke motivatie

het onvoldoende effect. Zonde van

om de antibiotica te nemen. Maar als

Empathisch

zo’n hightechproduct!”

de patiënt zich na drie dagen een stuk

Van den Bemt pleit ervoor om de

De Sint Maartenskliniek behandelt

beter voelt, voelt hij minder noodzaak

intrinsieke motivatie bij patiënten te

veel patiënten met reumatoïde artritis.

en kunnen de zorgen over het genees-

versterken door hun zorgen over een

Methotrexaat is bij deze patiënten het

middel de overhand krijgen. Zeker als

medicijn met hen te bespreken met

geneesmiddel van eerste keuze.

hij ook nog eens bijwerkingen van het

behulp van motiverende gespreks-

Vaak helpt dit goed. Een deel van de

geneesmiddel heeft. “We weten dat

techniek. Dat wil onder andere zeggen:

patiënten houdt echter ernstige klach-

70% van de patiënten voortijdig met

empathisch reageren op de zorgen van

ten. Dan krijgen ze een biological

een antibioticum stopt.”

de patiënt en doorvragen naar wat de bezwaren voor iemand betekenen.

voorgeschreven, bijvoorbeeld etanercept of infliximab. “Zo’n biological kost gauw vijftienduizend euro per jaar. Maar waarom hielp de methotrexaat niet? Misschien werd het niet goed

“We spiegelen zonder te oordelen”

“ Patiënten die zeggen dat ze hun geneesmiddel belangrijk vinden, hebben daar best vaak toch onbewust weerstand tegen”

“Die gesprekken pakken goed uit”, vertelt Van den Bemt. “Patiënten krijgen meer inzicht in hun zorgen en zijn zich bewuster van hun keuzes.” Individueel lijkt het te werken, maar

gebruikt. Als je kunt zorgen dat methotrexaat wel helpt, kun je veel kosten

Onderbuik

in een onderzoeksgroep leek deze

besparen.”

Patiënten maken niet alleen een

aanpak de therapietrouw niet

verstandelijke afweging, maar vaak

meetbaar te verbeteren. Dat lag

Afweging

vooral een emotionele. “Ze hebben

misschien aan de onderzoeksgroep:

Van den Bemt zet zich al jaren in om

een onderbuikgevoel over het medi-

gemotiveerder of trouwer dan

het juiste gebruik van medicijnen te

cijn, dat ze als het ware goedpraten”,

gemiddeld. Een vervolgonderzoek

verbeteren. Een van zijn speerpunten

aldus Van den Bemt. In een klein

wordt daarom meer als in de praktijk

is het verbeteren van therapietrouw.

proefonderzoek bleek dat 75% van

opgezet; ‘naturalistisch’ heet dat.

Daarbij richt hij zich niet zozeer op de

de patiënten zegt dat ze het genees-

praktische kant, zoals geheugensteun-

middel belangrijk vinden. “Maar van

Chip

tjes, maar vooral op de psychologische

de mensen die zeiden dat het

Voor het nieuwe onderzoek wordt

kant. “Elke patiënt maakt zijn eigen

geneesmiddel belangrijk was,

methotrexaat verpakt in een speciale

bewuste en onbewuste afwegingen

bleek tweederde deel vanuit hun

blister. Een chip registreert of en

tussen de noodzaak om een medicijn

onderbuik weerstand te hebben

te nemen en de zorgen die hij heeft

tegen medicijnen. Dat is te meten

>> Lees verder op pagina 9

Voorbeelden van motiverende gespreksvoering Zorgen van de patiënt Empathische reactie “Medicijnen? Allemaal gif” “Gif! Dat klinkt heftig” “Ik merk geen effect van mijn medicijn” “Ik kan me voorstellen dat het moeilijk is om die medicijnen te nemen als u geen effect merkt”

UA | 3 | 2015

Hoe kun je doorvragen? “Waarom vindt u medicijnen ‘gif’?” “Kunt u me vertellen waarom u dit middel heeft gekregen?”

| 7

advertentie receptgeneesmiddel

DE VISIE VAN…

wanneer een tablet uit de blister is

bij aan een optimale therapie.”

die beter werken en minder goed

genomen. Bij elk controlebezoek

Hij pleit ook voor meer afstemming

werken?” Ook dat is een onderzoek

– eens per drie maanden – wordt de

op de individuele patiënt: “We weten

waard.

chip ‘uitgelezen’. Dat gebeurt in de

steeds meer van allerlei factoren

apotheek, in aanwezigheid van de

die therapietrouw beïnvloeden.

patiënt. “Vervolgens gaan we daarover

Eigenschappen als metabolisme,

praten met de patiënt. We spiegelen,

interacties, cognitie, psychologie,

zonder te oordelen. We vragen wat de

genetica…. Daarmee kunnen we in

patiënt ervan vindt. We vragen naar

de toekomst – samen met artsen –

de noodzaak, naar de zorgen, wat de

maatwerk leveren door de eigen-

Meepraten

patiënt van het geneesmiddel weet,

schappen van het geneesmiddel in

Het is inmiddels duidelijk: goed

en ook of er misschien praktische

harmonie te brengen met de eigen-

geneesmiddelgebruik draait om de

problemen zijn die tijdig innemen

schappen van de patiënt.

beleving en de motivatie van de

bemoeilijken.” Bij alle patiënten wordt

Ons product is niet het doosje, maar

patiënt. Eigen regie kan de motivatie

de ziekteactiviteit vier keer per jaar

maatwerk. We worden een soort

versterken. Maar om de regie te

gemeten door een verpleegkundige.

kleermaker van het geneesmiddel.”

kunnen voeren, moeten patiënten

Zo wordt getest of patiënten door de

Zoals een kleermaker een jurk of pak

goed kunnen meepraten over medi-

begeleiding meer baat hebben bij

voor een klant op maat maakt, zouden

cijnen. Daarom heeft Van den Bemt

methotrexaat dan een controlegroep,

apotheekmedewerkers zich moeten

samen met andere zorgverleners en

die standaardzorg krijgt. Ook wordt

inzetten om geen ‘confectiegenees-

onderzoekers het Centrum Patiënt

gekeken of er minder patiënten

middel’ te leveren. Van den Bemt:

en Geneesmiddel (CPG) opgezet.

overgezet worden op een biological.

“De rol in de apotheek is aan het

Een platform (www.patienten-

De uitkomsten van het onderzoek

verschuiven. We hoeven minder te

geneesmiddel.nl) waar patiënten

worden eind 2016 verwacht.

bereiden, dus hebben we meer tijd

kennis en vaardigheden aangereikt

om ons in de patiënt te verdiepen.”

krijgen die kunnen helpen bij de keuze

“We worden een soort kleermaker van het geneesmiddel”

“Het voeren van motiverende gesprekken maakt je werk interessanter en draagt bij aan een optimale therapie”

van hun behandeling. Verder wil het

Systeem

CPG zorgverleners leren omgaan met

“Het zijn trouwens niet alleen de

geïnformeerde, mondige patiënten.

Maatwerk in de apotheek

ideeën van de patiënt die de therapie-

“Want – bewust of onbewust – zijn

Apothekersassistenten zijn bij uitstek

trouw beïnvloeden. Het is het hele

artsen nog wel eens paternalistisch:

de juiste personen om de patiënt in

systeem”, betoogt Van den Bemt.

ze menen dat zij voor de patiënt

zijn therapietrouw te begeleiden, vindt

“De ideeën van de zorgverlener en

kunnen kiezen, of ze onthouden

Van den Bemt. De apotheek is immers

die van de omgeving van de patiënt

informatie aan de patiënt.”

het laatste station in de route van een

werken ook door. Welke ideeën krijg je

geneesmiddel – van fabrikant via

als patiënt bewust of onbewust mee?

Samen

voorschrijver naar de patiënt. “Het

Welke zorgen hebben artsen eigenlijk

Samen zorgen voor een maximaal

voeren van motiverende gesprekken

over geneesmiddelen? Zijn er

effect en voor veiligheid van het

maakt je werk interessanter en draagt

combinaties van artsen en patiënten

geneesmiddel. Dat is volgens Van den Bemt het streven. Samen wil zeggen:

Jouw rol bij therapietrouw

patiënten en zorgverleners – natuurlijk inclusief apothekersassistenten. “Voor apothekersassistenten biedt dat een enorme kans om mensen

Heeft iemand moeite om zijn of haar medicijnen goed in te nemen?

te helpen en te voorkomen dat er

Probeer dan te praten over de zorgen rond het geneesmiddel, over

iets mis gaat. Dat maakt je job veel

gedachten die een weerstand inhouden.

interessanter. Als apothekersassistent

• Praat over de zorgen zonder te oordelen.

ben je immers meer dan de assistent

• Reageer empathisch op de zorgen van de patiënt. • Vraag door wat de bezwaren voor de patiënt betekenen. • Vraag of de patiënt weet waarvoor het geneesmiddel dient.

UA | 3 | 2015

van de apotheker. Je maakt deel uit van een team dat zich inzet voor optimale therapie.” <

| 9

advertentie receptgeneesmiddel

BRANCHE

Te lang te koud Teruggebrachte medicijnen hergebruiken? Maar wat als ze

bepaalde temperatuursrange te

verkeerd bewaard zij geweest? Zeker bij middelen die koel

bewaren? We weten ook niet hoe erg

bewaard moeten worden, bestaat dat risico, was het idee. Een onderzoek moest aangeven in hoeverre geneesmiddelen verkeerd bewaard worden. Het resultaat is verrassend.

dat is. Misschien zijn de biologicals nog steeds goed werkzaam; dat zou ook onderzocht moeten worden.”

“Heruitgeven van teruggebrachte medicijnen is waarschijnlijk het best te realiseren bij orale medicatie die bij kamertemperatuur bewaard moet worden”

Spillage van medicijnen is een grote

twee universitaire apotheken) mee

zorg. Dat bleek ook uit de meldingen

in een verzegelde plastic zak, waarin

aan het Landelijk Meldpunt Verspilling

een chip is verwerkt. Die chip bevat

in de Zorg. Niet onterecht: de totale

de gegevens van de patiënt en meet

Minder mis

verspilling aan geneesmiddelen in

regelmatig de temperatuur. Als de

De resultaten met orale oncolytica

Nederland bedraagt ongeveer honderd

medicijnen op zijn, of als ongebruikte

waren een stuk gunstiger. “Aan

miljoen euro per jaar.

medicijnen worden teruggebracht,

bewaren bij kamertemperatuur kan

wordt de chip uitgelezen. Op 12 juni jl.

minder misgaan. Slechts een klein

Als je de spillage bij dure genees-

werden de resultaten gepresenteerd

deel van de medicijnen was te warm

middelen – zoals biologicals en orale

op het internationale reumacongres

bewaard geweest.”

oncolytica – kunt terugdringen, zou

EULAR.

dat behoorlijk wat geld besparen. Maar ja, als mensen hun ongebruikte medicijnen terugbrengen, kun en mag je die niet hergebruiken. Onder andere

“Mocht het – wettelijk en praktisch –

“Waren de biologicals te warm bewaard? Het tegendeel was het geval”

omdat je niet weet of ze misschien bij

mogelijk worden om teruggebrachte medicijnen opnieuw uit te geven, dan zou dat waarschijnlijk het best te realiseren zijn bij oraal te gebruiken

een verkeerde temperatuur bewaard

Te warm? Nee, integendeel

medicijnen die bij kamertemperatuur

zijn geweest. Dat laatste is onderzocht

87% van de patiënten had de chip

bewaard moeten worden”, aldus

door apotheker Bart van den Bemt van

teruggebracht. En? Waren de bio-

Van den Bemt. “Al moet er nog meer

de Sint Maartenskliniek, samen met

logicals te warm bewaard? Nee,

onderzoek worden gedaan om dit te

het Universitair Medisch Centrum

integendeel. 80% was te lang te

bevestigen.” <

Utrecht.

koud bewaard en 24% was langer dan twee uur onder nul graden

Zak met chip

bewaard. Van den Bemt: “We

Deelnemende patiënten kregen

weten niet hoe dat komt. Is de

hun biologicals (bij tien poliklinische

koelkast thuis wel geschikt om

apotheken) of orale oncolytica (bij

geneesmiddelen binnen een

UA | 3 | 2015

| 11

VOORGESCHREVEN

Internist-endocrinoloog Frits Holleman:

“Het is niet alleen de insuline die de instelling van de patiënt bepaalt” Alle medicatie en hightechtoedieningsvormen ten spijt, is de stellige overtuiging van dr. Frits Holleman dat de behandeling van diabetes vooral een kwestie is van patiëntgebonden factoren. “Een gezonde leefstijl, inzicht in de werking van insuline in relatie tot bewegen en eten, daarop adequaat anticiperen en reageren: dat geeft de best ingestelde patiënten.” Dat neemt niet weg dat de komst van nieuwe langen kortwerkende insulines wel degelijk een verbetering is.

UA | 3 | 2015

| 12

Hoe de insulines aan hun naam komen Het hormoon insuline zorgt ervoor dat glucose uit het bloed in de lichaamscellen komt, zodat deze kunnen functioneren. “Bij een gezond mens maakt de alvleesklier tijdens de maaltijden – als het aanbod van glucose dus groot is – in pieken extra insuline aan. Tussen de maaltijden en

Het menselijk hormoon insuline is een eiwit dat is opgebouwd uit 53 aminozuren. Het laatste stukje van de keten wordt gevormd door achtereenvolgens proline en lisine. Bij lispro zijn deze twee aminozuren omgewisseld: LISine en PROline. Aspart heet zo omdat het aminozuur asparaginezuur, afgekort tot asp, is ingevoegd. Bij glulisine is de plaats van de pro-lisvariant ingenomen door GLUtamaat-LISine. De naamgeving van de langwerkende insulines Lantus en Toujeo is losjes gebaseerd op respectievelijk het Latijnse lentus, dat ‘langzaam’ en ‘langdurig‘ betekent, en het Franse toujours, wat staat voor ‘altijd’ en ‘steeds’.

’s nachts is er sprake van een basale insulineproductie om de glucoseproductie door de lever te reguleren. Dat is belangrijk: zo komen de

gespoten met kortwerkende humane

gebracht wat men ervan verwachtte.

hersenen nooit zonder glucose.”

insuline, die ieder ongeveer 6 uur

Ik denk dat we onderschatten hoeveel

Frits Holleman is internist-endocrino-

werken. “Maar de langwerkende

andere factoren de instelling van de

loog in het AMC in Amsterdam en

insuline werkte te kort, en de kort-

patiënt bepalen.”

was als commissielid betrokken bij

werkende te lang”, zegt Holleman.

het opstellen van de NHG-standaard

“Dus aan de ene kant vielen er gaten

Diabetes. “De helft van de insuline

en aan de andere kant was er overlap”.

Kortwerkende insulineanalogen

die de alvleesklier maakt, wordt

Door de lange nawerking van de

De nieuwe kortwerkende insulines zijn

meteen in de lever gebruikt, en de

kortwerkende insuline, in combinatie

al zo’n 10-20 jaar op de markt. Het gaat

andere helft verspreidt zich door het

met de avondprik van de langwer-

om

lichaam. Iemand met diabetes heeft

kende, was er een reëel risico op

• lispro (Humalog) van Lilly;

een tekort aan insuline. Daarom

nachtelijke hypo’s. Een andere beper-

• aspart (Novorapid) van Novo

wordt deze subcutaan toegediend,

king van de klassieke kortwerkende

wat natuurlijk een andere route is

insuline is dat de patiënt een halfuur

dan de intraveneuze afgifte door de

vóór de maaltijd moet spuiten. “Ik

alvleesklier.” Omdat de humane

denk dat mensen dat op grote schaal

“Ze werken alle drie even snel en kort,

insuline bij subcutaan inspuiten

niet deden en zich daar behoorlijk

en worden op grote schaal gebruikt”,

vertraagd wordt opgenomen, is er

schuldig over voelden.”

aldus Holleman. “Ze hebben de

een manier bedacht om de variabele werking van de alvleesklier beter na te bootsen. De basale productie boots je na met langwerkende insuline en

Nordisk; • glulisine (Apidra) van Sanofi.

conventionele maaltijdinsuline totaal

“300 eenheden insuline per ml: dat is prettig voor mensen die veel insuline nodig hebben”

de piekproductie met kortwerkende

uit de markt verdreven. Het gebruiksgemak is groter, omdat patiënten vlak voor de maaltijd kunnen spuiten en de scherpere insulinepiek valt beter

insuline. Deze insulines worden

Nieuwe insulines

samen met de maaltijd. Door de

insuline-analogen genoemd, omdat

De wetenschap staat niet stil. De

kortere werking geven ze bovendien

ze lijken op (dus analoog zijn aan)

laatste twintig jaar zijn er dan ook

iets minder (nachtelijke) hypo’s dan

menselijke insuline.

nieuwe insulines ontwikkeld waarbij

de oude middelen.”

deze nadelen zoveel mogelijk worden

Klassieke insulines

ondervangen. De ‘nieuwe’ langwerken-

In 1936 is NPH-insuline ontwikkeld.

de insulines werken ongeveer 24 uur

Langwerkende insulineanalogen

NPH staat voor Neutrale Protamine

of langer, en de ‘nieuwe’ kortwerkende

De nieuwe langwerkende insulines zijn

Hagedorn (naamgever Hans Christian

maaltijdinsulines 3 tot 4 uur. “Dat geeft

• glargine (Lantus en Toujeo) van

Hagedorn was een van de ontwikke-

een betere nabootsing van de normale

laars). NPH-insuline, met een

fysiologische situatie. Iedereen blij,

• detemir (Levemir) van Novo Nordisk;

werkingsduur van ongeveer 14 tot

zou je zeggen. En inderdaad, er is zeker

• degludec (Tresiba) ook van Novo

18 uur, fungeert sindsdien als lang-

sprake van enige verbetering, maar in

werkende insuline. Daarbovenop

de praktijk hebben de nieuwe insulines

werden bij de maaltijden injecties

in mijn optiek toch niet helemaal

UA | 3 | 2015

Sanofi;

Nordisk. >> Lees verder op pagina 14

| 13

VOORGESCHREVEN

“De nieuwe langwerkende insulines

met NPH. Aan patiënten die toch last

Over de andere langwerkende

laten minder hypo's zien dan de NPH-

krijgen, kan in tweede instantie een

insulines – detemir en degludec – is

insulines, maar het verschil is niet

van de nieuwe langwerkende insulines

Holleman niet onverdeeld enthousiast.

overweldigend.”

worden voorgeschreven.” De eerste

“Er zijn een aantal studies waaruit

hypo is over het algemeen niet zo’n

blijkt dat detemir nauwelijks langer

Succesvol

ramp, zegt Holleman. “Je voelt je

werkt dan NPH-insuline. Vervolgens

De kortwerkende insulines zijn snel

katterig, een beetje het gevoel of je

is degludec geïntroduceerd. Degludec

omgezet van conventioneel naar

te veel gedronken hebt, zonder dat

werkt duidelijk langer dan detemir

nieuw. Dat verbaast Holleman niet.

het zo is. Heel vervelend, maar ik denk

en glargine, en er zijn zelfs trials die

“De iets betere werking en het grotere

dat je die eerste hypo rustig moet

aantonen dat het nog iets minder

gebruiksgemak zijn natuurlijk mooie

doorstaan. Veel dokters zeggen: ‘Ik wil

hypo's geeft dan de glargines.”

marketingargumenten. Daarnaast zijn

dat mijn patiënt besparen.’ Heel nobel,

Het nadeel van degludec zit hem

de middelen voor een relatief milde

maar als we dat bij een miljoen

niet in het middel zelf: “De patiënt

prijs in de markt gezet; ze zijn onge-

diabeten gaan doen, rijzen de

moet aanzienlijk bijbetalen. Dat is voor

veer 6% duurder dan de klassieke

medicijnkosten de pan uit.”

artsen wel een drempel om het voor te schrijven.”

humane insuline.” Toujeo, ook een glargine, is sinds

“De nieuwe langwerkende insulines laten minder hypo's zien dan de NPH-insulines”

27 april jl. in Nederland geregistreerd.

Samenvattend stelt Holleman:

“Toujeo heeft als voordeel dat het

“De nieuwe insulines zijn ontegen-

300 eenheden insuline per ml bevat,

zeggelijk iets beter, maar je wint er

tegen Lantus met 100. Dat is prettig

niet de oorlog mee. Het gaat om de

Voors en tegens

voor mensen die veel insuline nodig

patiënt: iemand die in staat is zijn

Voor de langwerkende insulines geldt

hebben. Bovendien lijkt Toujeo nog

leven te regelen, kan ook zijn diabetes

een ander verhaal. De kwaliteit van

iets minder hypo’s te geven dan

onder controle houden. Maar de

glargine lijkt beter dan die van de NPH-

Lantus.” Of Toujeo de populariteit

patiënt die daverend insuline-resistent

insulines, maar de vraag is wat dat

van Lantus gaat evenaren of zelfs

totaal passief de hele dag in zijn stoel

verschil waard is. “Met name Lantus is

overtreffen, is volgens Holleman

zit, zal ook met een nieuwe en dure

populair geworden, maar het is een

misschien wel simpelweg een kwestie

variant niet opeens optimaal zijn

vrij kostbaar middel: 86% duurder dan

van prijsstelling. “Als het drie keer zo

ingesteld.” <

de NPH-insulines. Daarom bevelen we

duur wordt, is de geringe kwaliteits-

in de NHG-standaard Diabetes toch de

verbetering het niet waard om over

NPH-insulines als eerste keus aan. De

te stappen. Maar als het even duur of

meeste mensen met type 2-diabetes

goedkoper wordt, dan maak je er wel

komen in het begin namelijk prima uit

een heel aantrekkelijke glargine van.”

UA | 3 | 2015

| 14

Productnieuws

Wel of niet overzetten op een biosimilar?

Nieuw antidiabeticum: Jardiance

Als het patent van een biologisch geneesmiddel (biological)

Op 1 juni werd een nieuw antidiabeticum geïntroduceerd:

verloopt, kan een andere fabrikant het namaken. Dat heet een

Jardiance (empagliflozine). Dit antidiabetesmiddel behoort tot

biosimilar. Wat betreft de TNF-alfaremmers zijn er nu biosimilars

de zogenaamde SGLT2-remmers oftewel gliflozines.

op de markt van infliximab. Artsen toonden zich lange tijd huiverig om biosimilars voor te schrijven. Ze vroegen zich vooral af of die wel even veilig zijn als het origineel. Inmiddels zijn er richtlijnen en opinies opgesteld. Maar die komen helaas niet volledig met elkaar overeen.

De gliflozines zorgen dat de uitscheiding van glucose en van natrium via de urine wordt bevorderd. Dat verlaagt de glucosespiegel, onafhankelijk van de gevoeligheid voor insuline of de toestand van de insulineroducerende cellen in de alvleesklier. Ook de hoeveelheid natrium in het bloed neemt af. De gliflozines hebben op deze manier een gunstig

De Federatie van Medisch Specialisten en de Nederlandse Vereniging

effect op de glucosespiegel, het lichaamsgewicht en de bloeddruk.

voor Reumatologie raden aan om patiënten die het goed doen op een

SGLT2 staat voor Sodium-Glucose Cotransporter 2: een eiwit in de nier

biologisch geneesmiddel niet op een ander merk over te zetten.

op de celmembraan dat natrium en glucose door de celmembraan heen

Nieuwe patiënten kunnen wel een biosimilar krijgen.

transporteert, in dit geval vanuit de pro-urine, via de cel, terug naar het

Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen vindt dat patiënten wel overgezet kunnen worden, mits het product en de batch goed in

bloed. Door deze transporter te remmen, wordt de uitscheiding van natrium en glucose bevorderd.

het patiëntendossier worden vermeld. Zo is het product te traceren bij

Jardiance wordt eenmaal daags ingenomen. Er zijn tabletten van 10 mg

eventuele problemen.

en van 25 mg. De indicatie luidt: voor de behandeling van volwassenen

(Bronnen: CBG, PW)

met diabetes type 2; a. als monotherapie als de bloedglucose niet goed onder controle is met leefstijlmaatregelen en metformine niet goed wordt verdragen; b. in combinatie met andere glucoseverlagende geneesmiddelen (inclusief insuline), wanneer deze, samen met leefstijlmaatregelen niet voldoende bloedglucoseregulatie geven. Jardiance wordt in Nederland alleen vergoed in combinatie met metformine of met metformine en een sulfonylureumderivaat.

Ivacaftor, voor een kleine groep met taaislijmziekte Voor het eerst komt een geneesmiddel beschikbaar dat een kleine groep patiënten met taaislijmziekte (cystic fibrose) verlichting kan geven. Het gaat om het middel ivacaftor (Kalydeco). Vanaf 1 juni wordt het vergoed. Taaislijmziekte is een zeldzame aandoening. Ongeveer 1500 Nederlanders hebben de ziekte. Patiënten worden nu nog gemiddeld veertig jaar oud, maar als een geneesmiddel ervoor kan zorgen dat hun slijm vloeibaarder wordt, kunnen ze veel ouder worden. Er zijn vijf klassen van taaislijmziekte; afhankelijk van het gen dat defect is. Ivacaftor werkt bij één klasse. In Nederland hebben 35 patiënten deze klasse van taaislijmziekte. Er is besloten om ivacaftor voor deze patiënten te vergoeden. De kosten bedragen 200.000 euro per patiënt per jaar. Bij taaislijmziekte is er een genetisch defect aan de chloorkanaaltjes in de slijmproducerende cellen. Daardoor is de opname van water gestoord en daardoor blijft het slijm taai. Ivacaftor zorgt ervoor dat de chloorkanaaltjes gaan functioneren; althans, bij de groep patiënten bij wie bepaalde genen voor het defect verantwoordelijk zijn. Deze patiënten merken al snel een gunstig effect op het slijm. Hopelijk laten geneesmiddelen voor patiënten met de andere klassen van taaislijmziekte niet te lang op zich wachten. (Bron: Nederlandse Cystic Fibrosis Stichting)

UA | 3 | 2015

| 15

Bewegingsnieuws Dit nummer van UA staat deels in het teken van reumatologie: houdings- en bewegingsaandoeningen. Daarom op deze pagina’s nieuws over dergelijke aandoeningen, maar ook over het belang van bewegen bij andere gezondheidsproblemen.

Bij chemotherapie liever bewegen dan rust houden Voor vrouwen met borstkanker die chemotherapie krijgen, is het goed om regelmatig te sporten. Beter dan om rustig aan te doen. Dat blijkt uit een onderzoek aan het Nederlands Kanker Instituut, gepubliceerd in het Journal of Clinical Oncology. Vrouwen die regelmatig sporten hebben minder last van bijwerkingen, blijven fitter en kunnen de behandeling beter aan. Er deden 230 vrouwen mee aan het onderzoek. Zij werden verdeeld in drie groepen: een groep met een pittig bewegingsprogramma begeleid door een fysiotherapeut, een groep die normale zorg kreeg zonder beweegprogramma, en een tussengroep die thuis lichte oefeningen deed zonder begeleiding. De beide beweeggroepen hadden minder last van misselijkheid en braken, minder pijn en hun conditie ging minder achteruit. Ze waren sneller weer aan het werk dan de groep die normale zorg kreeg. De vrouwen die het meest intensieve programma volgden, waren gemiddeld minder moe dan de andere groepen, en hadden – omdat ze minder bijwerkingen hadden – minder vaak dosisaanpassingen van de chemo nodig. De onderzoekers adviseren patiënten daarom te blijven bewegen in de periode van chemotherapie, liefst onder begeleiding Bron: Medisch Contact

TNF-antagonisten afbouwen vaak mogelijk Veel patiënten met reumatoïde artritis (‘gewrichtsreuma’) worden behandeld met biologicals. TNF-alfaremmers, dure geneesmiddelen. Levenslang? Nee, vaak wordt geprobeerd om de dosis af te bouwen. Uit onderzoek blijkt dat dit een goede aanpak is. Veel patiënten kunnen goed behandeld worden met lagere doseringen of kunnen zelfs stoppen. Het onderzoek werd uitgevoerd door onderzoekers van de Sint Maartenskliniek bij reumapatiënten die etanercept of adalimumab gebruikten. Bij de ene groep (121 patiënten) liet men steeds meer tijd verlopen tussen twee injecties, totdat de behandeling uiteindelijk kon worden

beweging gestopt. Als de ziekte verergerde, kreeg de patiënt weer de normale dosis. De andere groep (59 patiënten) bleef op de normale dosis. Na 1,5 jaar bleek bij de afbouwgroep dat 43% van de patiënten toe kon met een lagere injectiefrequentie en dat 20% uiteindelijk kon stoppen met de TNF-alfaremmers. Bij 37% was dosisafbouw niet mogelijk. Afbouwen leidde niet tot meer ernstige reuma-aanvallen,

slechter functioneren, een lagere kwaliteit van leven of meer gewrichtsschade dan bij de groep met de normale dosis. Wel waren er in de dosisreductiegroep meer kortdurende opvlammingen. Maar, vinden de onderzoekers, dat weegt waarschijnlijk wel op tegen mogelijke

nadelen van langdurige behandeling met TNF-antagonisten zoals de injecties, bijwerkingen of de kosten. Natuurlijk wordt het onderzoek voortgezet.

(Bron: British Medical Journal)

UA | 3 | 2015

| 16

Reumapatiënt heeft baat bij modernere behandeling

Gezocht: onbehandelde Lyme-patiënten

De laatste jaren zijn de behandelmogelijkheden sterk

Een van de vele vormen van reuma is de ziekte van Lyme.

veranderd. Met name de biologicals brachten verbetering.

De infectie met de Borrelia-bacterie, overgebracht door een

In het LUMC in Leiden werd geïnventariseerd of de patiënten

tekenbeet, kan onder meer leiden tot gewrichtsontsteking.

ook beter worden geholpen.

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) doet onderzoek naar de ziekte van Lyme.

Onderzoekster Hanna van Steenbergen onderzocht meer dan 600 patiënten met reumatoïde artritis die in de periode 1993-2007

Met het onderzoek wil men vaststellen hoe vaak de klachten

in het LUMC zijn behandeld. De nieuwste behandelstrategieën

chronisch worden. Ook wordt onderzocht wat de oorzaken zijn

werken duidelijk beter, merkte ze. De ontstekingen worden veel

van deze klachten. Voor dit onderzoek zoekt het RIVM mensen

beter onderdrukt; ze zijn ook beter in staat om gewrichtsschade

die een tekenbeet hebben opgelopen, en erythema migrans

en gezwollen en pijnlijke gewrichten te voorkomen. De patiënten

hebben (de rode kring om de tekenbeet) die nog niet is

konden daardoor beter lichamelijk functioneren. Maar in de

behandeld. Aanmelden: via Tekenradar.nl of via de huisarts.

vermoeidheid is geen verbetering gekomen. Vermoeidheid komt

(Bron: RIVM)

dus blijkbaar niet door de ontsteking, is de conclusie, en er lijkt weinig aan te doen te zijn. Daarom is het belangrijk dat artsen reumapatiënten erop voorbereiden dat moeheid ondanks goede behandelingen niet altijd weggaat. (Bron: Reumafonds)

Is een stofje de oorzaak van artrose? Misschien is een bepaalde stof de oorzaak van artrose.

“Liggen is dodelijk”

Wetenschappers in Leiden hebben een molecuul ontdekt dat mogelijk artrose veroorzaakt. Of dit zo is, gaan ze in Leiden

Dat is de 'slogan' van Andrea Maier, hoogleraar Interne

nu verder onderzoeken. Als een stof de oorzaak is van artrose,

geneeskunde aan het VUmc in Amsterdam. De spiermassa

zouden vroege diagnose en behandeling dichterbij kunnen

gaat door liggen en inactiviteit zo snel achteruit, dat Maier

komen.

- vooral oudere - patiënten zo snel mogelijk weer in beweging wil brengen.

Het molecuul dat de onderzoekers hebben gevonden, hoort bij de groep van TGF-bèta-eiwitten. TGF staat voor ‘transformerende

“Een gezonde 65-jarige is na tien dagen liggen zo’n 15% van zijn

groeifactor’. Dit zijn eiwitten die lichaamscellen op de juiste

spiermassa kwijt”, aldus Maier in een interview in De Volkskrant.

manier en op de juiste plek in het lichaam laten groeien, zodat

“En je krijgt deze massa heel moeilijk weer terug.” Ook voor de

ons lichaam goed werkt. Ze zitten dus ook in het kraakbeen.

cognitie is bewegen belangrijk. Zo blijkt er een relatie te zijn

Net als bijna alle weefsels in het lichaam, wordt ook kraakbeen

tussen de kracht in de handen en het geheugen. Samen met

voortdurend opnieuw aangemaakt (vervangen). Normaal gespro-

haar man, directeur van het Amphia Ziekenhuis in Breda, wil

ken houdt TGF-bèta het kraakbeen in stand, maar bij mensen met

Maier een verandering in de gezondheidszorg teweegbrengen.

ernstige artrose lijkt het TGF-bèta zich anders te gedragen. Het

Patiënten sneller het bed uit. Zodra ze mobiel zijn, zouden ze

zorgt dan dat er geen kraakbeenweefsel wordt gemaakt, maar

ook meer ze zouden ook meer zelf kunnen doen, zoals hun

botweefsel. Dan verliest het gewricht het verende laagje dat

ontbijt klaarmaken. Dan worden ze minder passief. Mensen

soepel bewegen mogelijk maakt.

willen vaak langer verpleegd worden. Ze denken dat ze zo kort

Het onderzoek wordt financieel gesteund door het Reumafonds.

in het ziekenhuis mogen blijven vanwege de bezuinigingen.

(Bron: Reumafonds)

gsnieuws Maar het is voor hun eigen bestwil, aldus Maier. Bron: De Volkskrant

UA | 3 | 2015

| 17

advertentie receptgeneesmiddel

VERGELEKEN

Artritis en artrose – twee vervelende en pijnlijke aandoeningen van de gewrichten. Maar wat is ook alweer wat? Artritis – of eigenlijk reumatoïde artritis – dat is toch reuma? En artrose dan? We zetten wat kenmerken van deze aandoeningen naast elkaar.

Reuma is een grote verzamelnaam van een groot aantal aandoeningen – meer dan honderd. Er zijn drie grote groepen in te onderscheiden: • ontstekingsreuma: een ontstekingsreactie in het lichaam beschadigt de gewrichten. Een vorm hiervan is reumatoïde artritis; • artrose: het kraakbeen in een gewricht wordt dunner; • wekedelenreuma: aandoeningen aan spieren, banden, pezen of gewrichtskapsels. Dus artrose en reumatoïde artritis vallen beide onder de verzamelterm ‘reuma’. Reumatoïde artritis hoort bij ontstekingsreuma, artrose vormt een aparte groep binnen de reuma.

Reumatoïde artritis (RA)

Naam

Artrose

Ontstoken gewrichten

Wat is het?

Kraakbeen wordt dunner, zachter en van slechtere kwaliteit

Auto-immuunziekte: ontregeling van het afweersysteem. Hierdoor komen ontstekingseiwitten vrij die ontstekingen kunnen veroorzaken; in dit geval in de gewrichten

Oorzaak

De onderliggende oorzaak kan zijn: – overbelasting (bijv. door overgewicht, zwaar lichamelijk werk, intensief sporten, verschillende beenlengte, O-benen) – een eerdere blessure of beschadiging (botbreuk, meniscus, ontsteking) – zwakke gewrichtsbanden – andere gewrichtsaandoening (RA, jicht)

Meerdere gewrichten

Eén of meer gewrichten?

Meestal één gewricht Bij erfelijke aanleg vaak meerdere gewrichten

– – – –

Klachten/ symptomen

– – – –

De pijn is een symptoom van de ontsteking

Wat veroorzaakt de pijn?

Doordat het kraakbeen dunner wordt, gaan de botuiteinden in een gewricht over elkaar schuren (pijnlijk). Als reactie wordt er extra bot gevormd, vaak in de vorm van puntige aangroeisels. Ook deze kunnen pijnlijk zijn, vooral doordat ze het botvlies oprekken en het kapsel irriteren.

– – – –

Hoeveel patiënten? Bij wie?

– In Nederland meer dan 1 miljoen patiënten – Meer op oudere leeftijd (vooral boven 75 jaar), maar kan op alle leeftijden voorkomen. Op jongere leeftijd: vooral in de nek en onderrug – Meer bij vrouwen dan bij mannen

– Erfelijke aanleg verhoogt de kans, maar de aandoening is niet erfelijk.

Erfelijk?

– Erfelijke aanleg kan meespelen, vooral bij artrose die op jongere leeftijd ontstaat

– – – –

Verloop

Wordt langzaam erger

Gericht op pijnstilling en ontstekingsremming, daarom: – Medicijnen, vaak in combinatie – Oefentherapie – Kuren – Orthopedie: soms moeten de gewrichten worden schoongemaakt of vervangen door een kunstgewricht

Behandeling

– Pijnstilling (medicijnen, zenuwblokkade); niet alleen ter verlichting, maar ook om te voorkomen dat de patiënt het gewricht verkeerd gaat belasten of ontlasten of een verkeerde houding aanneemt en daardoor andere blessures krijgt – Ontstekingsremming – Oefentherapie, ergotherapie: bewegen bevorderen, maar wel op de juiste manier – Orthopedie: kunstgewricht plaatsen of losse botstukjes verwijderen

– Pijnstilling (paracetamol, NSAID’s) – Ontsteking remmen (NSAID’s, DMARDS) – Afweer dempen, ontstekingseiwitten aanpakken (TNF-alfa-remmers)

Welke medicijnen?

– – – –

– Pezen, slijmbeurzen en spieren kunnen ook ontstoken raken – Verhoogd risico op hart- en vaatziekten door ontsteking in de vaatwanden

Complicaties en en risico’s

– Als men door pijn minder beweegt, worden spieren zwakker. Het gevolg: een instabiel gewricht, overbelasting van het gewrichtskapsel – Verkeerde houding, met daardoor weer andere blessures – Ontsteking van slijmbeurzen – Botaangroeisels veroorzaken soms zenuwprikkeling en uitval. Ze kunnen ook afbreken en het gewricht klem zetten

Nee, helaas

Te genezen?

Nee, helaas

Pijnlijke, gezwollen, warme gewrichten Pijn en zwelling maken bewegen moeilijker Grieperig gevoel, vermoeidheid, gebrek aan energie Startstijfheid, ochtendstijfheid

In Nederland ca. 50.000 patiënten Alle leeftijden Meer bij vrouwen dan bij mannen Vaak ernstiger tijdens menstruatie en in de menopauze (bij laag oestrogeengehalte), verlichting tijdens zwangerschap

Kan sluipend óf plotseling beginnen Verloopt in aanvallen Gewrichten kunnen in verschillende mate last geven Grillig verloop, kan geleidelijk verslechteren

UA | 3 | 2015

Pijn, vooral bij belasten en bewegen van het gewricht Stijfheid Soms ontstaat een ontsteking. Het gewricht wordt dan warm en gezwollen Startpijn, startstijfheid, ochtendstijfheid

Pijnstilling (paracetamol, al of niet met codeïne) Ontstekingsremming (NSAID’s, evt. in crème) Corticosteroïd (injectie in het gewricht) Hyaluronzuur (injectie, met name in de knie)

| 19

Bron: Reumafonds

Artritis en artrose

BalieTips Op vakantie met receptgeneesmiddelen Gaan je klanten op vakantie? Dan zijn er tal van zaken waarop je ze kunt wijzen als het gaat om de receptgeneesmiddelen die

Opiaatverklaring tijdig aanvragen

ze meenemen. Ad van Esch,

Naar een ander land met medicijnen die onder de Opiumwet vallen? Daarvoor is een

reizigersgeneeskundige, directeur

opiaatverklaring nodig. De eisen en procedures verschillen per land en zijn te zien op

en docent Health Education, geeft je enkele tips.

www.hetcak.nl (het CAK heeft deze taak per 1 januari 2015 overgenomen van Farmatec). Voor diverse EU-landen kan een Schengenverklaring worden ingevuld, voor veel andere landen moet men een Engelstalige verklaring van de arts bij de ambassade laten goedkeuren. Deze procedures – ook het aanvragen van de Schengenverklaring – kunnen zes weken of langer in beslag nemen. Voor Turkije hoeft men slechts een verklaring te downloaden en te laten ondertekenen door de arts.

Tip: Op www.hetcak.nl is per land te zien hoe de regels en procedures zijn. Ook kan men daar de Schengenverklaring of andere benodigde documenten downloaden.

Reizigersadvies

Receptmedicijnen meenemen

Vraagt een klant met vakantieplannen je

Receptmedicijnen voor dagelijks gebruik kunnen het best in de handbagage worden

om advies? Bedenk dan dat alleen een

meegenomen. Mocht een koffer wegraken of een vlucht vertraging oplopen, dan heeft men

arts bevoegd is om een volledig medisch

de medicijnen in elk geval bij de hand. Dat geldt zeker voor medicijnen die niet gemist

reizigersadvies te geven. In de apotheek

kunnen worden, zoals insuline, luchtwegverwijders, bloedverdunners en anti-epileptica.

kun je altijd aanvullend advies geven over de voorgeschreven medicatie, de reisapotheek, zelfzorg, zonbescherming, bescherming tegen insecten, wondverzorging en dergelijke. Je kunt ook vragen of de

Tip: Adviseer reizigers om receptmedicijnen altijd mee te nemen in de oorspronkelijke verpakking, waarop de stofnaam staat, en met de bijsluiter.

patiënt genoeg chronische medicatie heeft en hem of haar aanbieden een medicijnpaspoort te printen.

Tip: Verwijs voor een volledig medisch reizigersadvies altijd naar een reizigersadviserend huisarts, GGD of travel clinic. Deze zijn te vinden op www.lcr.nl.

UA | 3 | 2015

Medicijnpaspoort Adviseer je klanten om een actueel medicijnpaspoort mee te nemen. Zo kan een arts of apotheker op de vakantiebestemming zien wat de patiënt gebruikt.

Tip: Zet de tijdelijke medicatie, zoals malariaprofylaxe, ook altijd op het medicijnpaspoort.

| 20

Interactie met malariaprofylaxe Zie je dat een patiënt die malariaprofylaxe haalt ook andere medicijnen gebruikt? Het kan zijn dat deze interactie vertonen met de malariatabletten. Dat geldt bijvoorbeeld voor anti-epileptica, hiv-remmers of vitamine-K-antagonisten (bloedverdunners).

Tip: Vraag of de reiziger eventuele interacties heeft besproken met de arts. Soms zijn aanpassingen in de dosering nodig of extra controles van de bloedstolling.

Kans op uitdroging In de tropen bestaat altijd kans op uitdroging, zeker als de reiziger te maken krijgt met braken of diarree. De bloedspiegel van bepaalde medicijnen kan ontregeld raken bij uitdroging, bijvoorbeeld: lithium, digoxine, antistollingsmiddelen. Bij gebruik van diuretica kan uitdroging sneller

Antistollingsmiddelen op vakantie

ontstaan. De Trombosedienst kan een vakantiebrief

Tip: Zie je dat iemand die een verre reis gaat maken een van de bovenstaande medicijnen gebruikt? Waarschuw dan voor uitdroging. Adviseer om ORS mee te nemen.

met de noodzakelijke gegevens meegeven in de taal van het land van bestemming. De Trombosedienst heeft ook een lijst met adressen waar men zo nodig de stolling kan controleren. Bij inname moet men rekening houden met een eventueel tijdsverschil. De Trombosedienst raadt aan om bij een langdurig verblijf tabletten wel op het gebruikelijke tijdstip in te nemen, om de kans op vergeten klein te houden.

Meer tips en adviezen Verwijs voor meer tips en adviezen naar:

• www.apotheek.nl/themas/medicijnen-op-reis • www.apotheek.nl/themas/verre-reizen-en-uw-gezondheid • www.lcr.nl • www.hetcak.nl

UA | 3 | 2015

Tip: De Trombosedienst kan adviseren over de tijdstippen waarop antistollingsmiddelen moeten worden ingenomen om over te schakelen naar een andere tijdzone.

| 21

advertentie receptgeneesmiddel

ANNEKEDOTES

Schijn

Droger

Neveneffecten

Zo kwam er laatst een mevrouw bij

Zo zijn er wel meer middelen met een

mij aan de balie. Ze had een receptje

typisch en soms gewenst neveneffect.

bij zich voor oxybutynine. Ik draaide

Een bekende is de pijnstiller acetyl-

netjes een VI (voorlichtingsinstructie)-

salicylzuur (de welbekende aspirine),

folder voor haar uit, legde deze op de

in lage dosering ook gebruikt om te

balie en pakte het bijbehorende

voorkomen dat bloed in de aderen

doosje. Ondertussen bekeek mevrouw

samenklontert na bijvoorbeeld een

de folder, waar met grote letters boven

herseninfarct of een hartinfarct.

stond ‘Medicatie bij plasklachten’.

Amitriptyline behoort tot de groep

Haar gezicht betrok en geschrokken

tricyclische antidepressiemiddelen.

vroeg ze: “Dit middel is toch niet voor

In de hersenen regelt het de hoe-

klachten met plassen? Daar heb ik

veelheid natuurlijk voorkomende

namelijk nog nooit last van gehad.”

stoffen die een rol spelen bij

Ik was wat verbaasd en vroeg

stemmingen en emoties. In de

mevrouw waarvoor ze de medicatie

meeste gevallen wordt amitriptyline

dan wel voorgeschreven had gekregen.

voorgeschreven bij depressie, maar

Het bleek te gaan om overmatige

artsen kunnen het ook voorschrijven

transpiratie. Nou, ik kan me voorstellen

bij bedplassen, spierpijn, zenuwpijn,

dat je in dat geval schrikt van de titel

soms bij de hik en bij migraine.

van de VI-folder. Uiteindelijk heb ik de

Haldol behoort tot de klassieke

In het leven geldt vaak: niet alles

bijsluiter geprint via www.apotheek.nl

antipsychotica. Het remt in de

is wat het lijkt. En schijn bedriegt.

en daar stond inderdaad dat dit middel

hersenen de effecten van de

soms wordt voorgeschreven bij

natuurlijk voorkomende stof dopamine.

Dit is ook van toepassing op

overmatige transpiratie. Ik heb

Hierdoor verminderen psychosen en

medicatie: artsen schrijven wel

mevrouw uitgelegd hoe het middel

onrust. Maar artsen kunnen het ook

eens medicatie voor waarvan we

werkt en wat de bijwerkingen kunnen

voorschrijven bij klachten van braken

zijn: droge mond, droge ogen en in het

en de hik.

geval van mevrouw dus – hopelijk –

Dutasteride is een anti-androgeen.

‘drogere’ zweetklieren.

Het vermindert de werking van het

zouden kunnen denken dat die bedoeld is tegen een bepaalde

geslachtshormoon testosteron. Het

aandoening, maar waarbij ze gebruikmaken van een bijwerking van het middel om een ander probleem op te lossen.

Oordeel

verbetert de doorstroming van urine

Wanneer je een man aan je balie

door de plasbuis en vermindert

hebt staan met een recept voor

klachten als vaak moeten plassen bij

sildenafil, denk je misschien te

mannen met een vergrote prostaat.

weten waarvoor deze meneer dit gaat

Maar een bijwerking van dit middel is

gebruiken, maar ook hier kan schijn

overmatige haargroei, dus kan het ook

bedriegen. Sildenafil wordt namelijk

voorgeschreven worden bij haaruitval.

ook voorgeschreven bij pulmonale arteriële hypertensie (gebruik in dat

Dit keer een iets serieuzere

geval eenmaal daags). Dus collega’s,

Annekedote, maar naar mijn mening

trek niet te snel je conclusie.

met informatie die zeker de moeite

Overigens schijnt het ook voor te

waard is om met jullie te delen. Wat

komen dat overgebleven sildenafil

een interessant vak hebben we toch!

(voorgeschreven voor pulmonale hypertensie) niet ter vernietiging wordt ingeleverd inleveren bij de apotheek, Als jullie iets leuks meemaken, dan

maar voor ‘dat andere doel’ wordt

wil ik dat graag voor jullie verwerken

gebruikt. Overigens niet door patiënten

in mijn column. Je kunt me mailen op

met pulmonale arteriële hypertensie,

[email protected]

die zal het niet meer lukken.

UA | 3 | 2015

Liefs, Anneke

Anneke

| 23

ER WAS LAATST EEN PATIËNT...

Een fusie en een verkeerde vraag Er was laatst een patiënt die van zijn huisarts kwam om zijn medicatie te halen. Omdat zijn bloedsuiker te hoog was, had de huisarts hem gliclazide voorgeschreven. We noemen hem ‘patiënt G’. Later diezelfde dag kwam er een andere patiënt – met dezelfde achternaam – een herhalingsrecept levocetirizine halen. Maar dit recept was niet te vinden en werd daarom opnieuw klaargemaakt. Je begrijpt het al: patiënt G had levocetirizine meegekregen in plaats van gliclazide. Met als gevolg dat hij drie weken lang het verkeerde geneesmiddel gebruikte. Hoe kon dat gebeuren?

Heb jij ook wel eens dit soort incidenten meegemaakt in je apotheek? Meld incidenten bij het Portaal voor Patiëntveiligheid/CMR. Meer informatie op www.medicatieveiligheid.info. Deze casus is gebaseerd op een melding bij de CMR. Met medewerking van Henriëtte Leenders, farmaceutisch consulent bij Stichting Portaal voor Patiëntveiligheid/CMR

UA | 3 | 2015

| 24

KNMP-richtlijn Ter hand stellen Ter hand stellen is het geheel van handelingen die de (openbaar) apotheker uitvoert

Nieuwe structuur Het recept voor gliclazide werd door de huisarts naar de apotheek gefaxt. Wat patiënt G niet wist, is dat zijn apotheek was gefuseerd met een andere

opdat de patiënt niet alleen een farmaceutisch product ontvangt, maar ook de daarbij behorende farmaceutische zorg, zodat hij het product veilig en effectief kan gebruiken. De handelingen staan beschreven in de KNMP-richtlijn Ter hand stellen. Deze is te downloaden via: www.knmp.nl/praktijkvoering/bekostiging/eersteterhandstellingsgesprek/knmp-richtlijn-ter-hand-stellen-juni-2013 (Bron: www.knmp.nl)

apotheek. Zijn voormalige apotheek was uitdeelpost geworden. In de uitdeelpost worden in principe geen recepten klaargemaakt. Er worden alleen herhaalrecepten ter hand gesteld. Eerste uitgifte, instructies en dergelijke vinden plaats in de andere vestiging (de ‘hoofdvestiging’). Het re-

Gliclazide en levocetirizine • Gliclazide verlaagt het bloedglucosegehalte. Te veel glucose in het bloed maakt ziek en is schadelijk voor hart en bloedvaten, ogen, nieren en zenuwen. • Levocetirizine is een anti-allergiemedicijn. Dit geneesmiddel wordt gebruikt bij allergie, zoals hooikoorts, door allergie ontstoken ogen of neus, netelroos en jeuk. (Bron: www.apotheek.nl)

cept van patiënt G was dus ook naar de hoofdvestiging gefaxt. Maar de patiënt was nietsvermoedend naar zijn oude

herhalingsrecept met levocetirizine

kwam de POH’er erachter dat de

vestiging gegaan, de uitdeelpost dus.

halen. Zoals gezegd was dit recept niet

patiënt het verkeerde middel

te vinden en dus werd het opnieuw

gebruikte.

Overigens had deze apotheek wel

klaargemaakt. Logisch dat het niet te

informatiemateriaal voor patiënten

vinden was: deze medicatie was

Na ontdekking van dit incident heeft

over de nieuwe structuur. Dit materiaal

eerder op de dag meegegeven aan

de POH’er de patiënt ingesteld op insu-

lag bij de huisartsen en in de apo-

patiënt G. Hierdoor bleef het eerste-

line en de gliclazide wederom gestart.

theek. Maar áls ze de informatie al

uitgifterecept met gliclazide van

De verwachting is dat de insuline over

zien, dan nog blijkt het lastig voor

patiënt G in de hoofdvestiging in de

een tijdje weer gestopt kan worden.

patiënten om te begrijpen wat de

kast liggen. In de apotheek is het niet

verandering voor hen inhoudt.

gebruikelijk te controleren of een

Besluit

recept wel of niet wordt opgehaald.

Hier heeft een combinatie van inci-

Check

denten geleid tot een verkeerde

Bij het ophalen herhaalde de apothe-

Drie weken later…

medicatieafgifte:

kersassistent de achternaam (een niet

Drie weken later had patiënt G een

• het feit dat de patiënt niet op de

veel voorkomende naam) en ook

nieuwe afspraak met de praktijk-

hoogte was van de nieuwe

noemde ze de geboortedatum van

ondersteuner van de huisarts omdat

werkstructuur in de apotheek;

patiënt G. Hij was er op dat moment

zijn suikerspiegel was gestegen naar

niet helemaal met zijn gedachten bij

24 mmol/l. Geen wonder: de patiënt

ten met dezelfde achternamen

en knikte ja. De apothekersassistent

had drie weken lang levocetirizine

medicatie klaarlag (zij het op

pakte de klaarliggende medicatie die

gebruikt in plaats van gliclazide.

verschillende vestigingen);

correspondeerde met de achternaam

Omdat de suikerspiegel te hoog bleef,

van patiënt G.

had de patiënt telefonisch het advies

van de apothekersassistent om in

Eind van de middag kwam er een

gekregen om meer tabletten te

een open vraag naar de geboorte-

andere patiënt, met dezelfde achter-

nemen. Hij gebruikte inmiddels drie

datum te vragen. <

naam, bij dezelfde uitdeelpost zijn

tabletten per dag. Bij de afspraak

• het toeval dat er voor twee patiën-

• en het belangrijkste: het verzuim

Aanbevelingen • Algemeen: als een geneesmiddel niet werkt zoals verwacht, check inname en controleer of het juiste geneesmiddel is verstrekt (ook in de apotheek!). Dit is van belang voor de arts, maar het kan ook nuttig zijn in de apotheek. • Stel altijd open vragen, zoals: “Wat is uw achternaam?” “Wat is uw geboortedatum?” “Wat is uw adres?”.

UA | 3 | 2015

| 25

ZELFZORG

van de mug. Het gevolg is verstoring

Irritante muggen!

van geurvermogen (nodig om zijn slachtoffers te lokaliseren) en van de motoriek (nodig om het slachtoffer te bereiken). Er zijn ook aanwijzingen dat de muggen een hekel hebben aan de

Heerlijk toch, de zomer! Genieten van mooi weer, lange dagen, korte mouwen, leuke uitjes, buiten eten… Helaas wordt het plezier vaak bedorven door muggen. Ze steken, zoemen, kriebelen en houden je uit je slaap. Wat kun je doen om muggen te weren? En wat als ze je toch te grazen hebben genomen?

geur van DEET. Er zijn klanten die ‘chemische middelen’ afschrikwekkend vinden en liever een ‘natuurlijk’ en ‘vriendelijk’ middel kiezen, zoals een middel met citroeneucalyptus. Maar ook hier is een chemische stof verantwoordelijk voor het effect: citriodiol oftewel paramenthaandiol (PMD). Deze stof werkt duidelijk minder goed en minder lang dan DEET. Bij kleine kinderen, die geen DEET mogen gebruiken, kan het een goede keus zijn.

Of je nu in Nederland blijft of op reis

dan je buurman of buurvrouw op het

Een ander ‘natuurlijk middel’ is ethyl

gaat naar een ver land: muggen kunnen

terrasje of dan degene die naast je in

N-acetyl-N-butyl-B-alaninaat (IR3535,

overal de vakantiepret bederven. In

bed ligt. Dat verklaart waarom de een

in Jaico Natural).

Nederland en in andere landen die ver

‘altijd’ gestoken wordt en de ander veel

van de evenaar liggen, zijn zoemende

minder vaak. Het zijn trouwens alleen

DEET in de praktijk

muggen alleen maar irritant en mug-

de vrouwtjes die steken – of eigenlijk

In Nederland zijn producten met

genbeten slechts hinderlijk. In tropische

bijten. Zij hebben de eiwitten uit ons

verschillende concentraties DEET op de

of subtropische gebieden is het weren

bloed nodig voor de eitjes die ze gaan

markt, van 9% tot 50%, in gels, sticks,

van muggen echter heel belangrijk.

leggen.

rollers en sprays. Voor elk wat wils dus, al kun je misschien beter geen spray

Daar kunnen de storende en stekende insecten besmet zijn met virussen of

Wat werkt?

kiezen, om inademing te voorkomen.

parasieten. Ze brengen ziektes over als

Het is inmiddels wel bekend dat

Concentraties boven de 50% – via

malaria, gele koorts, chikungunya en

middelen met DEET (N,N-diëthyl-meta-

internet volop verkrijgbaar – zijn sinds

dengue (knokkelkoorts).

toluamide) muggen het effectiefst

1 januari 2015 niet meer toegelaten op

Normaal gesproken vindt een mug een

weren. DEET is geen insecticide (dat wil

de Nederlandse markt. Op basis van

slachtoffer op basis van uitgeademd

zeggen insectendodend middel) maar

de toelating door het CTBG1 geven de

CO2 en lichaamswarmte. Ook geur

de stof ontregelt het zenuwstelsel

bijsluiters leeftijdsgrenzen aan: 50%

speelt een rol. Misschien vinden

DEET vanaf 17 of 18 jaar (verschillend

muggen jou wel lekkerder ruiken

per merk), concentraties tot 40% vanaf 12-13 jaar.

UA | 3 | 2015

| 26

Legerstof Ook geven de bijsluiters het advies eenmaal daags te smeren. Maar, vertelt reizigersgeneeskundige Ad van Esch*,

DEET werd in 1946 ontwikkeld door het Amerikaanse leger om hun troepen in Azië te beschermen tegen malaria en andere ziektes die door insecten worden verspreid. Vanaf 1957 is DEET ook beschikbaar op de consumentenmarkt. Er is dus inmiddels meer dan een halve eeuw ervaring opgedaan met DEET.

de concentraties tot 15% zijn ongeveer twee uur werkzaam, en die van 40 of 50% ongeveer acht uur. Dat is in

Een andere eigenschap van DEET is dat

middelen op basis van etherische olie

optimale omstandigheden, als je

het kunststof kan oplossen. Adviseer

en elektrische muggenverdrijvers

genoeg zou smeren, niet zou zweten,

klanten daarom om de handen na het

helpen weinig. Hoe kun je muggen wel

zwemmen of in de regen zou lopen en

insmeren af te nemen met een alcohol-

tegenhouden? Met horren, dichte ramen

niets zou aanraken. In de praktijk moet

doekje zodat ze daarna veilig alles

en deuren, lange mouwen en pijpen

je vaker smeren, vindt hij, zeker in

kunnen vastpakken.

(van stevige stof!), sokken over je

gebieden waar muggen ziektes over-

DEET moet ook kunnen verdampen

broekspijpen, dichte schoenen en een

brengen. Het risico van niet-smeren is

om de hongerige muggen te bereiken.

klamboe rond je bed (vergeet niet om

dan namelijk groter dan een eventueel

Als je na DEET iets anders op de huid

hem goed in te stoppen onder het

risico van DEET. In dergelijke gebieden

smeert, wordt de DEET niet meer aan

matras als je in bed bent gestapt!).

luidt het advies om zich vaker – tot

de lucht afgegeven en zal het muggen

In risicogebieden voor malaria kan

zesmaal per dag – in te smeren met

niet hinderen.

een geïmpregneerde klamboe zinvol

40% DEET (kinderen tot 2 jaar en

Verder breekt DEET de SPF in zonne-

zijn. Deze is geïmpregneerd met een

zwangere vrouwen met 30%). Dus

brandmiddelen af, waardoor het niet

insecticide zoals permetrin, dat enkele

duidelijk vaker dan de bijsluiter

meer beschermt tegen de zon; ook als

maanden werkzaam blijft. Test: als je

aangeeft. Het LCR ziet geen extra

het enige tijd voor of na de zonnebrand-

de volgende dag dode muggen op de

voordeel van het gebruik van 50% DEET

crème op de huid wordt gesmeerd.

klamboe vindt, is het insecticide nog

boven 40%. Deze instructies zijn terug

Weliswaar worden de muggen meestal

werkzaam. Ook de insectenlamp die

te vinden in de DEET-folder van het LCR.

pas actief als de zon zakt en zon-

insecten aantrekt en daarna elektro-

bescherming minder nodig is, maar

cuteert, is effectief. Zorg ook dat je

Bij gebruik van DEET is het belangrijk om

vooral op of bij (stilstaand) water en

rond je huis of vakantieverblijf geen

met een aantal eigenschappen rekening

in tropische landen kun je muggen-

kweekvijver voor muggenlarven hebt:

te houden. Zo kan DEET irritatie veroor-

en zonwering tegelijk nodig hebben.

laat geen water staan in bloembakken,

zaken en ruikt het absoluut niet lekker.

Smeer DEET dan een uur na het aan-

gieters, emmers of dakgoten. Jammer

Dit in tegenstelling tot citriodiol uit

brengen van het zonnebrandmiddel op

voor de vogels, die zich graag verfrissen

citroeneucalyptus, dat de meeste

het lichaam.

in een vogelbadje. Maar een bakje met

2

mensen juist lekker vinden ruiken.

zand vinden ze ook erg fijn.

Er zijn ook combinatieproducten waarbij

Andere maatregelen

beide stoffen elkaars werking zouden

Toch moet je er altijd op bedacht zijn

Gestoken?

versterken en de etherische olie wellicht

dat muggen je toch te grazen kunnen

In de apotheek krijg je ook vragen

de nare geur van DEET maskeert.

nemen. Een geurkaars aansteken,

om jeukwerende middelen. Een lokaal werkend anestheticum, zoals capsaïcine,

Jouw advies bij muggenmiddelen

lidocaïne of pramocaïne, kan de jeuk verminderen. Toevoeging van zinkoxide of menthol werkt verkoelend.

• Wijs op de bijsluiter; deze geeft leeftijdsgrenzen aan voor Nederland. • Wijs erop dat de aanwijzingen in de bijsluiter voor Nederland gelden. Voor reizigers in gebieden waar muggen ziekten overbrengen, is het verstandig om zich te houden aan de aanwijzingen van het LCR2.

Met deze adviezen gaat je klant goed voorbereid een mooie reis of zomer tegemoet. Hopelijk met zo min mogelijk last van die irritante muggen. <

• Adviseer om muggenmiddelen bij kinderen niet op de handen te smeren om te voorkomen dat ze het middel binnenkrijgen. • Wijs erop dat in malariagebieden malariaprofylaxe altijd nodig is, ook bij

* Met medewerking van Ad van Esch, reizigersgeneeskundige en directeur en docent Health Education 1

goede muggenwering. 2

• Zie ook de Balietips op pag. 28.

UA | 3 | 2015

CTBG: College voor de Toelating van Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden LCR: Landelijk Coördinatiecentrum Reizigersadvisering De DEET-folder van het LCR is te vinden op: www.lcr.nl/Bestanden/Deet%20folder.pdf

| 27

BalieTips Op vakantie met zelfzorggeneesmiddelen Mensen die op vakantie gaan, nemen van tal van zelfzorg-

Verre reizen: 35% krijgt diarree Van degenen die een reis naar tropische of subtropische gebieden maken, wordt 43% ziek op reis. Bij de meesten (35%) gaat het om diarree. Wat adviseer je reizigers om mee te nemen tegen diarree? – ORS tegen uitdroging. Advies: aanmaken met veilig water: gekookt of uit een verzegelde fles. – Loperamide. Advies: alleen te gebruiken als het echt nodig is de diarree te remmen (tijdens transport in bus of vliegtuig bijvoorbeeld). Niet toedienen aan kinderen jonger dan zes jaar (KNMP-Zelfzorgstandaard Diarree).

geneesmiddelen mee. Ad van Esch, reizigersgeneeskundige, directeur en docent Health

Tip: Smelttabletten hebben als voordeel dat ze zonder (vaak onbetrouwbaar) water kunnen worden ingenomen.

Education, geeft tips die je je klanten op dit gebied kunt meegeven, aangevuld met

Zelfzorgmedicijnen meenemen

enkele adviezen van de KNMP. Welke zelfzorgmedicijnen neemt iemand mee? Dat hangt af van de bestemming, althans dat zou zo moeten zijn. Vraag dus gerust naar iemands bestemming als een klant ‘reisinkopen’ doet. De basis is: verbandmiddelen, desinfecterend middel, pijn- en koortswerende middelen (geen acetylsalicylzuur, denk ook aan kinderdoseringen indien van toepassing), ORS, diarreeremmer, insectenwerend middel.

Tip: Adviseer reizigers om (zelfzorg)medicijnen mee te nemen uit Nederland, zodat ze de bijsluiter kunnen lezen.

App met medicijninformatie De app van www.apotheek.nl, Appotheek, geeft praktische informatie over medicijnen, klachten en aandoeningen. Doordat de stofnamen worden vermeld, kan een reiziger in een buitenlandse apotheek makkelijk duidelijk maken wat hij of zij nodig heeft.

Tip: De app kan thuis worden gedownload en is op reis te raadplegen zonder internetverbinding.

Muggen weren Het weren van muggen is vooral in de tropen belangrijk om de overdracht van gevaarlijke infecties, zoals malaria en knokkelkoorts, te voorkomen. De beste muggenwerende werking geeft een middel met 30-40% DEET. Een middel met een lagere concentratie zou elk uur gebruikt moeten worden. Het advies voor reizigers in malariagebieden luidt: maximaal zesmaal daags insmeren met 40% DEET. Voor kinderen jonger dan twee jaar en vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven is het advies maximaal zesmaal daags met 30% DEET.

Tip: DEET kan de werking van zonnebrandmiddelen ongedaan maken. Smeer deze producten dus minstens 1 uur na elkaar. Verder kan DEET kunststof aantasten. Adviseer om na het insmeren de handen te wassen of met een alcoholdoekje af te vegen.

Heeft jouw apotheek een apotheekabonnement? Dan kun je UA thuis ontvangen

UA | 3 | 2015

| 28

Geïmpregneerde klamboe 's Nachts biedt een klamboe (eentje per bed!) geïmpregneerd met permetrine de beste bescherming tegen muggen. Permetrine is dodelijk voor muggen. Bij beperkt gebruik en donker en afgesloten bewaren is zo'n behandelde klamboe twee jaar bruikbaar. Wordt hij dagelijks uitgehangen, dan is de gebruiksduur enkele maanden. Controleer de klamboe op gaatjes - repareer deze meteen - en stop hem goed onder het matras, anders kunnen er muggen naar binnen komen. Controleer voor het slapengaan ook of er geen muggen in de klamboe zitten.

Tip: Zitten er 's morgens dode insecten op de klamboe? Dan werkt hij nog.

Meer tips en adviezen Verwijs voor meer tips en adviezen naar:

• www.apotheek.nl/themas/medicijnen-op-reis • www.apotheek.nl/themas/verre-reizen-en-uw-gezondheid • www.thuisarts.nl

UA | 3 | 2015

| 29

ZELFZORG is dan geen overbodige luxe.

Seleen

Bij het kiezen van een supplement is het belangrijk om te letten op de vorm waarin seleen is verwerkt. De organische vorm wordt beter opgenomen en

Seleen is een van de spoorelementen die ons lichaam nodig heeft om goed te functioneren. Waarvoor is seleen nodig en krijgen we er wel voldoende van binnen?

is makkelijker door het lichaam te verwerken dan de anorganische vorm. Bijvoorbeeld een supplement dat uit gist wordt gewonnen, heeft een goede en stabiele biologische beschikbaarheid.

Voor een goede schildklierwerking Seleen heeft een belangrijke functie

Ons lichaam heeft behalve voedings-

Bronnen van seleen

bij de werking van de schildklier. In

stoffen zoals eiwitten, vetten en

Seleen kun je zowel uit plantaardig

de schildklier is dan ook de hoogste

koolhydraten, ook allerlei andere stoffen

als dierlijk voedsel binnenkrijgen.

concentratie seleen te vinden. De

nodig om goed te functioneren. Onder

Vooral granen, noten en vis bevatten

schildklier regelt onze ‘verbranding’.

andere vitamines en mineralen.

van nature veel seleen. De hoeveelheid

Werkt de schildklier te sterk (met te

Sommige van die mineralen horen tot

in gewassen is afhankelijk van de

veel productie van schildklierhormoon),

de spoorelementen: het lichaam heeft

hoeveelheid seleen in de bodem en

dan staat de thermostaat te hoog.

er maar een ‘spoortje’ van nodig. Maar

die verschilt nogal van land tot land.

Het gevolg is een versnelde hartslag,

dat spoortje is wel essentieel. Want een

In Europa is deze relatief laag en hier

overactiviteit, rusteloosheid, nervositeit

tekort heeft nare gevolgen voor de

komt seleentekort dan ook meer voor

en gewichtsverlies. Ook hartkloppingen

gezondheid.

dan bijvoorbeeld in de VS. In sommige

en trillingen kunnen optreden. Werkt

landen wordt seleen toegevoegd aan

de schildklier te zwak, dan vertraagt de

Een van die spoorelementen is seleen

kunstmest en ook vee krijgt ‘seleen-

hartslag, word je minder actief en traag

(of selenium). Seleen is een metaal

suppletie’.

en neemt je gewicht toe. De productie

dat in ons lichaam wordt opgenomen

Toch is dat geen garantie dat je

van het schildklierhormoon staat onder

in diverse eiwitten, ‘selenoproteïnen’

voldoende seleen binnenkrijgt.

controle van de hypofyse en de hypo-

genoemd. Deze eiwitten zijn onder

De aanbevolen minimale dagelijkse

thalamus.

andere enzymen zoals peroxidases,

hoeveelheid is 50 microgram voor

Het is bekend dat voor de vorming

die betrokken zijn bij het afbreken van

volwassen vrouwen en 60 microgram

van schildklierhormoon jodium nodig is.

schadelijke peroxideverbindingen.

voor zwangere vrouwen en voor

Bij die hormoonproductie ontstaat

Seleen is dus in feite een antioxidant,

mannen (Bron: Voedingscentrum).

waterstofperoxide, dat schadelijk is

die bloedvaten en weefsels beschermt

De Wereldgezondheidsorganisatie

voor cellen. Het veroorzaakt oxidatie.

tegen schade door oxidatie.

beveelt iets meer aan: 1 microgram per

Om dit tegen te gaan, zijn peroxidases

Mogelijke gevolgen van een seleen-

kg lichaamsgewicht. Pas bij zesmaal

nodig: enzymen die waterstofperoxide

tekort zijn onder andere een vermin-

deze hoeveelheid zou seleen schadelijk

afbreken. In die enzymen is seleen

derde afweer, schade aan bloedvaten,

kunnen zijn. De gemiddelde inname

een noodzakelijk element. Daardoor

een slecht functionerend hart, spierpijn

in Nederland wordt geschat op

beperkt seleen de schade aan cellen

en spierzwakte, verminderde vrucht-

50 microgram per dag. Dat betekent

en bloedvaten, en zorgt het tevens voor

baarheid (‘slecht zaad’), een te trage

dat er veel mensen zijn die te weinig

een goed werkende schildklier. <

schildklierwerking, maar ook kanker.

seleen binnenkrijgen. Een supplement

Organisch en anorganisch seleen Anorganisch (als zouten) seleniet selenaat

UA | 3 | 2015

Organisch (in aminozuren) bijvoorbeeld: selenomethionine selenocysteïne SelenoPrecise

| 31

ZELFZORG

Ik ga op reis en neem mee… De vakantie staat voor de deur en veel klanten zullen bij je in de winkel komen voor de reisapotheek en voor verzorgingsartikelen. Veel producten kun je immers beter zelf meenemen dan dat je ernaar op zoek moet in het buitenland. Met dit geheugensteuntje kun je je klanten helpen om hun reisbenodigdheden aan te vullen.

Maag en darmen

Vakantiestress

Op vakantie kunnen maag en darmen een beetje

O, o, die vakantie-

van slag raken. Voor mensen die wel eens last

stress… In de zelfzorg

hebben van maagzuur kan het handig zijn een

zijn rustgevende

middel tegen brandend maagzuur mee te nemen.

druppels of tabletjes

Ook is het verstandig een middel tegen diarree

op basis van valeriaan

en ORS in de reisapotheek op te nemen. Volgens

verkrijgbaar.

de KNMP-Zelfzorgstandaard, mag loperamide niet worden gegeven aan kinderen jonger dan zes jaar. Tasectan heeft een dubbele werking tegen diarree en kan gebruikt worden door volwassenen en door kinderen vanaf nul jaar. Het bedwingt de effecten van diarree én pakt de oorzaak aan. Ook een product tegen verstopping is aan te raden, want veel mensen kampen op reis met een slechte stoelgang.

Voor de vrouw Vrouwen in de vruchtbare leeftijd zullen ongetwijfeld tampons en/of maandverband in hun koffer stoppen. Ook al slikken ze misschien de pil door om niet ongesteld te worden, je weet nooit wat het lichaam doet. Bedenk dat de werking van de anticonceptiepil vermindert bij braken of diarree. Adviseer om daarom ook condooms mee te nemen. Door warmte kan het vaginale milieu worden verstoord en kan een vaginale schimmelinfectie de kop opsteken, met hinderlijke jeuk en – geurloze – witte afscheiding tot gevolg. Dan kan een doosje Canesten GYNO in de bagage van pas komen. Het doodt de schimmel en verlicht zo de jeuk. Snel en effectief.

Voetverzorging Wil je op vakantie met mooie eeltvrije voeten voor de dag komen, dan neem je natuurlijk een eeltvijl mee. Een verzorgende crème voor de voeten en crème tegen zwemmerseczeem kunnen ook van pas komen.

UA | 3 | 2015

| 32

Pijnstillers

Verbandmiddelen

Pijnstillers zijn een onmisbaar onderdeel van de reisapotheek. Hoofdpijn,

Pleisters, een zwachtel, verbandtape,

spierpijn of menstruatiepijn wil iedereen snel kwijt zijn, en zeker op vakantie.

een wondontsmettingsmiddel:

Voor kinderen kun je Sinaspril kauwtabletten adviseren. Deze zijn zonder

allemaal zaken die niet mogen

water in te nemen – handig voor onderweg! Sinaspril werkt snel en effectief

ontbreken in de reisapotheek. Ook is

bij pijn en koorts en kan al gebruikt worden door kindjes vanaf drie maanden

het verstandig een thermometer mee

oud (wel even fijnmaken). Bedenk dat zetpillen in een warm land smelten.

te nemen, evenals steriele gaasjes en wondverzorgende zalf.

Voor baby en kind Denk voor kleine kinderen aan luiers, luierbroekjes voor ’s nachts,

Reisziekte

zwem(luier)broekjes en babyzalf tegen luieruitslag, zoals Sudocrem. Door de warmte kan de luier eerder gaan ‘broeien’ en kan luieruitslag

Heeft iemand in het reisgezelschap

ontstaan. Sudocrem is nu ook verkrijgbaar in een tube; extra handig om mee

last van reisziekte, adviseer dan

te nemen. Voor kleine kinderen adviseer je natuurlijk ook een extra sterke

om tabletjes of druppels tegen

zonbescherming, speciale laaggedoseerde pijnstillers en andere medicijnen

reisziekte mee te nemen (cinnarizine,

speciaal voor kleine kinderen.

cyclizine of meclozine). Of om bij de huisarts een recept voor scopolaminepleisters te halen.

Eerste hulp bij verbranding

Allergie

Toch een beetje te lang in de zon geweest? Of per ongeluk

Hooikoorts? Dan is het raadzaam

een hete pan of een barbecuerooster aangeraakt? Dan kan

een antihistaminicum mee te nemen,

een verkoelend en verzorgend product van pas komen,

al of niet op recept. Dit kan in de

bijvoorbeeld Bepanthen Cooling Foam Spray. Dit zorgt voor

vorm van tabletten, oogdruppels en

een pijnvrije behandeling van eerstegraads verbrandingen en

neusdruppels.

milde verbranding door de zon. Het is een zachte foam die je op de huid sprayt en die onmiddellijk verkoelt en kalmeert.

Tegen insecten en andere beestjes Wat betreft insecten en andere beestjes valt te denken aan diverse soorten

Zonbescherming en -verzorging

middelen:

Zonbescherming voor het hele gezin.

• een middel dat insecten op een afstand houdt. Middelen met DEET zijn het

Let op dat je een factor adviseert die

meest effectief. Zie ook het artikel op pagina 26;

geschikt is voor het huidtype van je

• setjes om teken te verwijderen;

klant. Voor baby’s en kinderen adviseer

• een insectenbeetuitzuiger (met verschillende zuignapjes, ook voor

je een product dat geschikt is voor de

slangenbeten); • een jeukstillend middel voor als je toch door een mug, horzel of kwal te pakken bent genomen.

baby- of kinderhuid. Na het zonnebad kan de huid verzorgd worden met een aftersunlotion.

Adviseer om bij een tekenbeet altijd een dokter te bezoeken, ook al is de teek succesvol verwijderd.

Lees vóór gebruik van zelfzorggeneesmiddelen en/of medische hulpmiddelen eerst de bijsluiter UA | 3 | 2015

| 33

ZELFZORG

Zelfzorgnieuws

Nieuwe adviezen xylometazoline De registratie van Otrivin (xylometazoline neusspray en neusdruppels) is veranderd. Otrivin 1 mg/ml is geregistreerd voor volwassenen en kinderen vanaf

Visolie werkt chemotherapie tegen

12 jaar, niet meer vanaf 6 jaar. Voor kinderen van 2 tot 12 jaar is Otrivin neusspray 0,5 mg/ml beschikbaar. Verder luidt het advies: niet meer dan driemaal daags

Visoliecapsules gezond? Niet altijd.

(in plaats van zesmaal) gebruiken, met minimaal 8 uur tussentijd.

Volgens onderzoek uitgevoerd aan het Antoni van Leeuwenhoek maakt

Deze aanpassingen zijn het gevolg van de Europese registratie van Otrivin. In de

visolie (dus ook vette vis) kanker-

belangrijkste informatiebronnen zoals Health Base, het Informatorium, het Kinder-

cellen resistent tegen chemotherapie,

formularium en de Zelfzorgstandaard Verkoudheid, griep en hoest van de KNMP, zijn

bijvoorbeeld cisplatine.

de adviezen voor xylometazoline eveneens aangepast. Generieke merken van xylometazoline hebben nu nog de oude registratie. Ook zijn er

Het onderzoek werd uitgevoerd bij

nog verpakkingen van Otrivin met de oude bijsluiters in omloop. Het kan dus zijn dat je

muizen, want je kunt patiënten die

(nieuwe) adviezen afwijken van de (oude) bijsluiter. Wees daar alert op en leg het je

chemotherapie gebruiken natuurlijk niet

klant uit.

aan dit soort experimenten blootstellen.

(Bron: Medical facts)

Bij gezonde mensen bleek een verdacht vetzuur inderdaad snel te stijgen bij inname van de aanbevolen hoeveelheid visolie per dag (10 ml). Terwijl de

Lage doses melatonine gedoogd tot 1 oktober Melatonineproducten met doseereenheden tussen 0,3 en 2 mg die niet geregistreerd zijn als geneesmiddel, mogen officieel niet meer verkocht worden. Vanaf 1 oktober 2015 zal de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) boetes geven als dit toch gebeurt. Tot die tijd wordt de verkoop gedoogd, om apotheken, drogisten en fabrikanten gelegenheid te geven de bestaande voorraden uit te verkopen. Wat zijn de officiële regels?

resistentie tegen chemotherapie al zou optreden bij 3 ml visolie, als je de resultaten van de muizen omrekent naar de situatie bij mensen. De onderzoekers hebben bovendien een enquête gehouden waaruit bleek dat 11% van de kankerpatiënten die met chemotherapie worden behandeld, ook visoliesupplementen gebruiken. (Bron: AvL)

• Melatonineproducten met minder dan 0,3 mg per doseereenheid mogen zonder recept worden geleverd. Dit zijn hulpmiddelen. • Melatonineproducten met 0,3 mg en meer per doseereenheid worden beschouwd als geneesmiddel. Dit vanwege het optreden van farmacologische effecten op fysiologische functies in het lichaam. Daarom moeten dergelijke producten worden geregistreerd als geneesmiddel. • Melatonineproducten met 2 mg of meer per doseereenheid moeten geregistreerd worden als UR-geneesmiddel. Ze mogen alleen op recept worden afgeleverd.

UA | 3 | 2015

| 35

VERZORGING

Pigmentvlekken Pigmentvlekken laten je ouder lijken dan je bent. Gezien het ruime aanbod aan ‘skin-lightening’producten zou je haast geloven dat die vervelende vlekken eenvoudig weg te smeren zijn. Maar zo makkelijk gaat dat niet. Pigmentvlekken zijn in veel gevallen met redelijk succes te behandelen, als je maar weet om welke vorm het gaat en hoe diep het pigment zit. Met enig doorzettingsvermogen is een goed resultaat mogelijk. Over het algemeen zijn de beste resultaten te behalen met laserbehandelingen, gecombineerd met lokaal aan te brengen producten.

Wat is pigment? Pigment is een bruine kleurstof – melanine genaamd – die wordt gemaakt in pigmentcellen (melanocyten) in de huid. Doordat er kleine korreltjes pigment worden afgegeven aan de buitenste laag van de opperhuid, krijg de huid zijn kleur. Onder invloed van zonlicht neemt het aantal werkzame pigmentcellen en daarmee de aanmaak van pigment toe: de huid wordt bruin. Bij een verstoring van dit proces kunnen pigmentvlekken ontstaan. Soms veroorzaakt een geneesmiddel zo’n verstoring, een tetracycline bijvoorbeeld.

UA | 3 | 2015

| 36

Pas op voor huidkanker Soorten pigmentvlekken Er zijn verschillende soorten pigmentvlekken. De bekendste zijn

Soms kan een pigmentvlekje wijzen op huidkanker. Let dus altijd goed op of een vlekje niet groter of dikker wordt, van vorm of van kleur verandert, jeukt of een grillige vorm heeft.

moedervlekken, sproeten en ouderdomsvlekken. Daarnaast kennen we onder andere de café-au-lait-vlek, post-

de wangen, rond de ogen en bij de

20% azelaïnezuur eerste keus bij

inflammatoire hyperpigmentatie en het

bovenlip. Ze ontstaan door een combi-

melasma (tweemaal daags te smeren

zwangerschapsmasker (melasma).

natie van aanleg, zonlicht, hitte en

gedurende twee tot drie maanden).

hormoonhuishouding. Zo kunnen ze een

De belangrijkste bijwerking is

Sproeten (epheliden) zijn kleine rode of

bijwerking zijn van de anticonceptiepil.

tijdelijke huidirritatie.  

lichtbruine vlekjes die vaak in groten

Ze komen het meest voor bij vrouwen

getale voorkomen; vooral bij mensen

in de vruchtbare leeftijd. Vaak vlammen

• Hydrochinon. Een middel dat lang in

met een licht huidtype. Bij blootstelling

ze op tijdens de zwangerschap, vandaar

gebruik was, is hydrochinon. Dit is

aan zonlicht worden ze donkerder,

de naam zwangerschapsmasker. Bij

sterker dan azelaïnezuur: het effect

’s winters worden ze weer bleker.

de behandeling van melasma is

van 20% azelaïnezuur komt ongeveer

Moedervlekken bestaan uit een op-

voorzichtigheid geboden. De vlekken

overeen met dat van 4% hydrochinon.

hoping van pigmentcellen. Hoe meer

kunnen namelijk ook verergeren ten

In de natuur komt hydrochinon voor

cellen er bij elkaar zitten en hoe meer

gevolge van de behandeling.

in bepaalde planten. Het zit ook in koffie, thee, bier en wijn. Het belang-

pigment ze produceren, des te donkerder wordt de vlek.

Wat helpt?

rijkste nadeel van hydrochinon is dat

Het beste advies is eigenlijk: goede

het mogelijk kankerverwekkend is

Café-au-lait (oftewel koffie-met-melk)-

zonbescherming. Want UV-straling

en dat er bij langdurig gebruik kans

vlekken zijn egaal lichtbruin, onregel-

verergert pigmentvlekken.

is op het ontstaan van permanente

matig van vorm en vaak enkele

Er bestaan verschillende topicale

huidvlekken. Mede daarom wordt het

centimeters in doorsnee. Als ze niet

middelen die pigmentvlekken minder

in de NHG-Standaard tegenwoordig

al bij de geboorte aanwezig zijn,

zichtbaar maken. Sommige zijn alleen

afgeraden. Verdere bijwerkingen zijn

ontstaan ze in de eerste maanden na

op recept verkrijgbaar, maar ook in de

huidirritatie, vlekkige verkleuring van

de geboorte. Er zijn niet méér pigment-

handverkoop zijn er mogelijkheden.

de huid en overgevoeligheid.

cellen op de betreffende plaats, maar er

Omdat de werkzame stoffen de huid

wordt afwijkend pigment aangemaakt.

soms irriteren en uitdrogen, is het goed

• Tretinoïne. Ook van tretinoïne

om er een hydraterende crème bij te

(vitamine A-zuur) is bekend dat het

Ouderdomsvlekken (ook wel zonne-

adviseren. Echt blekende stoffen zijn

een positief effect kan hebben bij

vlekken of levervlekken genoemd)

niet aan te raden. Beter is het om het

pigmentvlekken, maar het kan in een

kunnen vanaf middelbare leeftijd

enzym tyrosinase te remmen, dat

hogere concentratie ook huidirritatie

ontstaan, vooral door overmatige

nodig is voor de pigmentvorming.

veroorzaken. Niet voor niets dus dat

blootstelling aan de zon. In de winter

Bij toepassing van dergelijke stoffen

het alleen op recept verkrijgbaar is.

verdwijnen deze vlekken niet, in

wordt er minder pigment gevormd.

Het werkt niet door pigmentvorming

tegenstelling tot sproetjes bijvoorbeeld.

De bestaande pigmentvlekken groeien

te remmen, maar door de celdeling

langzaam uit, terwijl er een minder

te stimuleren. Daarom wordt het ook

Post-inflammatoire pigmentvlekken

gepigmenteerde huid voor in de plaats

voorgeschreven bij ernstige acne.

ontstaan door kleine verwondingen van

komt.

Om irritatie te voorkomen, is het belangrijk om de dosering langzaam

de huid, bijvoorbeeld na acne of irritatie van de huid. Deze vorm van hyperpig-

Op recept

op te bouwen en om te starten met

mentatie is bijna altijd tijdelijk, maar

• Azelaïnezuur. Azelaïnezuur remt

een zeer lage concentratie (0,02%).

het kan zeker een jaar duren voordat

de aanmaak van pigment en het

het uit zichzelf verdwijnt.

verweekt de hoornlaag, het buitenste laagje van de huid. Artsen schrijven

Melasma bestaat uit grillig gevormde

azelaïnezuur voor bij acne, rosacea en

bruine vlekken, vooral op het voorhoofd,

hyperpigmentatie. Zo is crème met

UA | 3 | 2015

>> Lees verder op pagina 38

| 37

VERZORGING

Vrij verkrijgbaar

magnesium-ascorbylfosfaat). Deze

• Kojiczuur. Dit bijproduct van de

Ook in de handverkoop zijn middelen

zijn minder irriterend maar trekken

Japanse rijstwijn sake wordt

tegen pigmentvlekken verkrijgbaar.

ook minder makkelijk in de huid. Er

beschouwd als een vrij zwakke

Ze zijn over het algemeen minder

zijn dus hogere concentraties van

remmer van pigmentvorming. De

werkzaam maar irriteren de huid ook

nodig.

effectiviteit en de veiligheid zijn niet goed bewezen en bovendien is het

minder. Deze stoffen kunnen als werkzaam ingrediënt verwerkt zijn in

• Niacinamide. Dit kan in een

crèmes die worden aangeraden bij

concentratie van tussen 2 en 5%

pigmentvlekken.

effect hebben bij oppervlakkige

erg instabiel. • Butylresorcinol. Een vrij verkrijgbare,

pigmentatie. Niacinamide herstelt ook

sterke remmer van tyrosinase. De

• Ascorbinezuur-derivaten. Crème met

de huidbarrière en heeft een

werkzaamheid hiervan is klinisch

5% vitamine C (ascorbinezuur) blijkt

ontstekingsremmend effect.

bewezen: na vier weken gebruik beginnen de donkere vlekken uit te

uit onderzoek hetzelfde effect te hebben als een crème met 4%

• Arbutine. De stof arbutine is verwant

groeien. Butylresorcinol wordt relatief goed verdragen.

hydrochinon, met minder irritatie.

aan hydrochinon, maar vrij verkrijg-

Maar zuiver ascorbinezuur oxideert zo

baar. Arbutine heeft minder

snel dat de werkzaamheid snel

bijwerkingen, maar is ook een stuk

Middelen die dergelijke stoffen

voorbij is. Daarom wordt meestal

minder werkzaam. Wil het wat doen

bevatten, zijn onder andere:

gekozen voor afgeleide stoffen

tegen pigmentvlekken, dan moet de

– Eucerin Even Brighter;

(bijvoorbeeld ascorbylpalmitaat of

concentratie rond de 3 tot 5% zijn.

– Olaz Total Effects 7 in 1 antiveroudering dagcrème; – Decubal gezichtscrème Vitaal;

Jouw advies bij pigmentvlekken

– Lytera Skin Brightening complex; – Reverse Dual Active Brightening Complex;

• Ga na of de hyperpigmentatie eventueel van een geneesmiddel kan komen. • Raad mensen met pigmentvlekken aan om de zon te mijden of om

– Dr. Jetske Ultee Uncover Skincare, o.a. moisturizer.

Conclusie

andere maatregelen te nemen ter bescherming tegen zonlicht.

Tegen hyperpigmentvlekken zijn

Zonlicht verergert de pigmentvorming. Bij gebruik van crèmes met

zowel cosmetische ingrediënten als

depigmenterende middelen is het nog belangrijker de zon te mijden.

receptmiddelen beschikbaar. Voor

Deze stoffen kunnen de huid overgevoelig maken voor UV-licht.

een goed resultaat moet men wellicht

• Wijs erop om diverse huidmiddelen niet direct na elkaar op dezelfde

ook denken aan peeling-, laser- of

plaats te smeren. Dan bestaat de kans dat het ene middel het andere

lichtbehandelingen, maar helaas kan

'weg smeert'. Adviseer om eerst het minst vette middel te smeren;

het ook voorkomen dat bepaalde

dat trekt het snelst in de huid. Wacht 20-30 minuten en breng dan het

vormen van pigmentatie – zoals

andere middel aan. • Bij gebruik van crème met azelaïnezuur, vitamine A-zuur of hydrochinon: probeer eerst uit of er geen bijwerkingen optreden (met name huidirritatie) door het product eerst gedurende een week tweemaal

melasma – hierdoor verergeren. Bij geringe, oppervlakkige pigmentatie zijn de vrij verkrijgbare middelen de moeite van het proberen waard. Maar voorkomen is beter dan genezen: met

daags aan te brengen in de elleboogplooi. Blijft irritatie uit, dan kan

een goede bescherming tegen de zon

worden overgegaan tot behandeling.

voorkom je het ontstaan van vrijwel

• Leg uit dat men alleen de donkere plekken dient te behandelen, om te voorkomen dat de normale huid eromheen ook lichter wordt. • Vertel bij uitgifte dat de pigmentvlekken langzaam uitgroeien. Het kan

alle pigmentvlekken. Rond de 90% van de pigmentvlekken ontstaat namelijk door de zon. <

vier tot acht weken duren voordat het effect zichtbaar begint te worden. • Adviseer om bij gebruik van pigmentatieremmende producten de huid goed te verzorgen met een hydraterende crème.

UA | 3 | 2015

Met medewerking van dr. Jetske Ultee

| 38

COVERGIRL

Vivian van den Broek

Spil Vivian van den Broek (32 jaar) werkt nu ruim twee jaar in het UMC Utrecht als FPZ-assistente (assistente farmaceutische patiëntenzorg). Daarvoor werkte ze ruim acht jaar in een openbare apotheek. “Ik zocht een nieuwe uitdaging; het voeren van opname- en ontslaggesprekken en medicatieverificatie trok me wel”, verklaart Vivian haar overstap naar het ziekenhuis. “Ik ben het vaste aanspreekpunt voor de afdelingen Hartbewaking en Longziekten. Ik spreek bijna elke patiënt die op een van deze afdelingen wordt opgenomen. Daardoor ben ik veel aanwezig op deze afdelingen en dat heeft voor verpleegkundigen de drempel verlaagd om vragen te stellen. Dit komt de farmaceutische patiëntenzorg ten goede.” Er is een wereld van verschil tussen de opnamegesprekken met patiënten op de Hartbewaking en die op de Longafdeling. Patiënten die – onverwacht en met spoed – worden opgenomen op de Hartbewaking, hebben meestal geen medicatieoverzicht bij zich. Veel patiënten van de afdeling Longziekten hebben een voorgeschiedenis in het UMCU. Zij weten welke medicatie ze gebruiken en hebben hun medicatieoverzicht vaak bij zich als ze worden opgenomen. “Als FPZ-assistent ben je de spil in de informatieoverdracht over medicatie”.

De covergirl van dit nummer van UA had zich al spontaan aangemeld

Ontslagmedicatie aan bed Een project dat Vivian mede heeft opgezet, is het project ‘Ontslagmedicatie aan bed bij longtransplantatiepatiënten’.

voordat we op zoek gingen naar

“We leveren de medicatie af aan de patiënt op de dag dat de

nieuwe kandidaten. Heel gemotiveerd

poliklinische apotheek, en de klinisch apothekersassistente

was ze: “Ik zou dolgraag een keer

patiënt naar huis gaat. Die medicatie wordt geleverd door de levert deze medicatie af. Zo kunnen we uitleg geven over de medicatie en raken de mensen thuis niet in verwarring

covergirl willen zijn, en daarbij

over een ander merk of een andere verpakking dan in het

iets vertellen over mijn werk als

met een gerust gevoel naar huis.”

apothekersassistente in het UMC Utrecht.”

ziekenhuis. De patiënt kan alle vragen stellen en kan daarna

Juiste switch In mei heeft Vivian ook de opleiding tot pharmacy practitioner afgerond. Een mooie aanvulling, vindt ze. “Je versterkt je competenties, leert projecten op te starten.” Al met al heeft Vivian het goed naar haar zin in het ziekenhuis. “Voor mij was dit de juiste switch.” <

UA | 3 | 2015

| 39

VERZORGING

Productnieuws Herôme Glass Pedicure File Glashard tegen eelt Nieuw in het Herômeassortiment is de Glass Pedicure File. Deze glasvijl voor de voeten vijlt op zachte wijze overtollig eelt en een droge huid weg.

Jouw mening

De voetvijl heeft een grove zijde om de

Stuur een e-mail aan [email protected]

harde huid veilig en snel weg te vijlen en

en geef aan dat je reageert op dit

een fijne zijde om de voeten te polijsten

Productnieuws in UA. De eerste 15

en extra zacht te maken.

aanvragers krijgen de Herôme Glass

Deze onslijtbare voetvijl heeft een erg

Pedicure File gratis toegestuurd, samen

mooi design en is bovendien heel

met een korte enquête.

Wij zijn erg trots op onze Glass Pedicure File en wij zijn heel benieuwd naar jouw mening over de vijl. In ruil daarvoor krijg je de Glass Pedicure File gratis.

gemakkelijk en hygiënisch in gebruik. Zorg dat overtollig eelt en een droge huid tot het verleden behoren!

Wees er snel bij en ontvang de Herôme Glass Pedicure File cadeau!

Verkorte productinformatie Jardiance®

Verkorte productinformatie DOVOBET® gel 50 microgram/0,5 mg/g Samenstelling: Eén gram gel bevat 50 microgram calcipotriol (als monohydraat) en 0,5 mg betamethason (als dipropionaat). Hulpstof met bekend effect: butylhydroxytolueen. Farmacotherapeutische groep: Antipsoriatica, ATC code: D05AX52. Indicaties: Lokale behandeling van psoriasis op de hoofdhuid bij volwassenen. Lokale behandeling van milde tot matig ernstige psoriasis vulgaris elders op het lichaam bij volwassenen. Dosering en wijze van toediening: Eénmaal per dag aanbrengen. Flesje schudden voor gebruik. Applicator voor eerste gebruik in elkaar zetten. Eén pompje levert 0,05 g gel. De aanbevolen behandelingsduur is 4 weken voor behandeling van de hoofdhuid en 8 weken voor behandeling van psoriasis elders op het lichaam. Als het nodig is om de behandeling voort te zetten of opnieuw te starten na deze periode, dan kan de behandeling worden voortgezet na medische evaluatie en onder regelmatig medisch toezicht. Maximale dosis per dag is 15 g gel. Het te behandelen lichaamsoppervlak mag niet groter zijn dan 30 %. De veiligheid en effectiviteit bij kinderen jonger dan 18 jaar is niet vastgesteld. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor de werkzame bestanddelen of voor één van de hulpstoffen, psoriasis erythrodermica, exfoliatieve psoriasis en psoriasis pustulosa. Door de aanwezigheid van calcipotriol gecontraïndiceerd bij patiënten met bekende stoornissen van het calciummetabolisme. Door de aanwezigheid van een corticosteroïd gecontraïndiceerd bij de volgende ziektes: virale huidlaesies, huidinfecties veroorzaakt door schimmels of bacteriën, infecties door parasieten, huidaandoeningen in relatie tot tuberculose , peri-orale dermatitis, huidatrofie, striae atrophicae, fragiliteit van de huidvaten, ichtyosis, acne vulgaris, acne rosacea, rosacea, ulcera of wonden. Waarschuwingen en voorzorgen: Dovobet® gel bevat een sterk werkzaam klasse III steroïd en gelijktijdig gebruik met andere steroïden moet worden vermeden. Bijwerkingen die worden gezien na behandeling met systemische corticosteroïden kunnen eveneens optreden tijdens lokale behandeling. Toepassing onder occlusieve verbanden en op grote beschadigde huidoppervlakken of op slijmvliezen of in huidplooien moet worden vermeden. Hypercalciëmie kan optreden als de maximale dagelijkse dosis (15 g) wordt overschreden. De huid van het gezicht en de genitaliën zijn zeer gevoelig voor corticosteroïden. Dit middel moet niet worden gebruikt op deze lichaamsdelen. Handen wassen na elk gebruik. Wanneer laesies secundair geïnfecteerd raken, moeten ze met antimicrobiële therapie behandeld worden. Echter, wanneer de infectie verergert, moet de behandeling met corticosteroïden worden stopgezet. Wanneer psoriasis behandeld wordt met lokale corticosteroïden bestaat er een kans op gegeneraliseerde psoriasis pustulosa of op rebound effecten wanneer de behandeling gestaakt wordt. Medisch toezicht dient daarom voortgezet te worden na de behandeling. Bij langdurig gebruik bestaat een verhoogd risico op lokale en systemische corticosteroïd bijwerkingen. Gedurende de behandeling overvloedige blootstelling aan natuurlijk of artificieel zonlicht beperken of vermijden. Er zijn onvoldoende gegevens bekend over het gebruik van Dovobet® bij zwangere vrouwen, daarom uitsluitend tijdens de zwangerschap gebruiken wanneer het mogelijke voordeel opweegt tegen het mogelijke risico. Men moet voorzichtig zijn wanneer Dovobet® wordt voorgeschreven aan vrouwen die borstvoeding geven. Bijwerkingen: Vaak: pruritus. Soms: huidinfectie, folliculitis, irritatie van het oog, verergering van psoriasis, dermatitis, erytheem, huiduitslag, acne, branderig gevoel van de huid, huidirritatie, droge huid, huiduitslag, pijn op de toedieningsplaats. Zelden: overgevoeligheid, striae, huidschilfering, rebound effect. Calcipotriol: bijwerkingen zijn onder meer toedieningsplaatsreacties, pruritus, huidirritatie, branderig en prikkelend gevoel, droge huid, erytheem, huiduitslag, dermatitis, eczeem, verergering van de psoriasis, fotosensitiviteit en overgevoeligheidsreacties, waaronder zeer zelden voorkomende gevallen van angioedeem en gezichtsoedeem. Systemische effecten kunnen in zeer zeldzame gevallen voorkomen en hypercalciëmie of hypercalciurie veroorzaken. Betamethason: lokale reacties kunnen voorkomen na topisch gebruik, vooral tijdens langdurige behandeling, zoals huidatrofie, telangiëctasieën, striae, folliculitis, hypertrichose, peri-orale dermatitis, allergische contactdermatitis, depigmentatie en colloïd milia. Systemische effecten door lokaal gebruik van corticosteroïden zijn zeldzaam bij volwassenen, ze kunnen echter ernstig zijn. Vooral na langdurige behandeling kunnen onderdrukking van de bijnierschors, cataract, infecties, effect op de metabolische controle van diabetes mellitus en een verhoogde intra-oculaire druk voorkomen. Afleverstatus: U.R., volledig vergoed. Verpakking: plastic flesje à 30 g, 60 g of 2x60 g , Applicator 60 g. Registratiehouder: LEO Pharma A/S, Industriparken 55, 2750 Ballerup, Denemarken. Uitgebreide productinformatie: www.cbg-meb.nl. Datum verkorte productinformatie: januari 2015. Inlichtingen: LEO Pharma bv, Postbus 9971, 1006 AR Amsterdam, Tel. 020-5104141, www.leo-pharma.nl.

©LEO 32041671 MEI 2015 NLDOV15023 ALL TRADEMARKS MENTIONED BELONG TO THE LEO GROUP

Referenties: 1. SmPC Dovobet© Gel januari 2015 2. Jemec GB, et al. JAAD 2008;59(3):455-63 3. Fleming C, et al. Eur J Dermatol 2010;20(4):1-7 4. Langley RG, et al. Dermatology 2011;222(2):148-56 5. Luger TA, et al. Dermatology 2008;217(4):321-8

LEO®

UA | 3 | 2015

Samenstelling: 10 mg en 25 mg empagliflozine. Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Farmacotherapeutische groep: SGLT2-remmer: natrium-glucose-cotransporter-2 remmer, ATC-code: A10BX12. Indicaties: Jardiance® is geïndiceerd voor de behandeling van diabetes mellitus type 2 om de bloedglucoseregulatie te verbeteren bij volwassenen als monotherapie: als dieet en lichaamsbeweging alleen geen adequate bloedglucoseregulatie geven bij patiënten voor wie het gebruik van metformine niet geschikt geacht wordt vanwege intolerantie en als aanvullende combinatietherapie: in combinatie met andere glucoseverlagende geneesmiddelen inclusief insuline, wanneer deze, samen met dieet en lichaamsbeweging, geen adequate bloedglucoseregulatie geven. Dosering: De aanbevolen aanvangsdosering is 10 mg empagliflozine eenmaal daags voor monotherapie en aanvullende combinatietherapie met andere glucoseverlagende geneesmiddelen inclusief insuline. Bij patiënten die 10 mg eenmaal daags verdragen en die een eGFR ≥ 60 ml/min/1,73 m2 hebben en bij wie een strakkere bloedglucoseregulatie nodig is, kan de dosis worden verhoogd naar 25 mg eenmaal daags. De maximale dagelijkse dosis is 25 mg. Als empagliflozine wordt gebruikt in combinatie met een SU derivaat of met insuline, kan worden overwogen om de dosering van het SU derivaat of de insuline te verlagen om de kans op hypoglykemie te verminderen. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor enig bestanddeel van het product. Waarschuwingen: Jardiance® mag niet worden gebruikt bij patiënten met diabetes type 1 of voor behandeling van diabetische ketoacidose. Behandeling met Jardiance® dient niet te worden gestart bij patiënten met een eGFR lager dan 60 ml/min/1,73 m2. Bij patiënten die empagliflozine verdragen en bij wie de eGFR voortdurend onder 60 ml/min/1,73 m2 is, dient de dosis empagliflozine te worden aangepast tot of te worden aangehouden op 10 mg eenmaal daags. Behandeling dient te worden gestaakt als de eGFR voortdurend onder 45 ml/min/1,73 m2 is. Empagliflozine dient niet te worden gebruikt bij patiënten met ESRD of bij dialysepatiënten. Voordat er gestart wordt, en regelmatig tijdens de behandeling, wordt controle van de nierfunctie aanbevolen. Er zijn gevallen van leverschade gemeld met empagliflozine in klinisch onderzoek. Een causaal verband tussen empagliflozine en leverschade is niet vastgesteld. Het effect van empagliflozine op glucose-excretie in de urine is geassocieerd met osmotische diurese, wat de hydratatiestatus kan beïnvloeden. Patiënten van 75 jaar en ouder kunnen een verhoogd risico op volumedepletie hebben. In patiënten van 80 jaar en ouder is therapeutische ervaring beperkt en starten van empagliflozinetherapie wordt niet aanbevolen. SGLT-2-remmers kunnen leiden tot een geringe afname van de bloeddruk. Daarom is voorzichtigheid geboden bij patiënten voor wie een daling van de bloeddruk een risico kan vormen, zoals patiënten met bekende cardiovasculaire aandoeningen, patiënten met antihypertensieve therapie met een geschiedenis van hypotensie of patiënten van 75 jaar en ouder. In geval van omstandigheden die kunnen leiden tot vochtverlies, wordt zorgvuldige controle van de volumestatus en elektrolyten aanbevolen voor patiënten. Tijdelijke onderbreking van de behandeling met empagliflozine moet worden overwogen totdat het vloeistofverlies is gecorrigeerd. Tijdelijke onderbreking van empagliflozine moet worden overwogen bij patiënten met gecompliceerde urineweginfecties. Interacties: Empagliflozine kan bijdragen aan het diuretisch effect van thiazide- en lisdiuretica en kan het risico van uitdroging en hypotensie verhogen. Insuline en SU derivaten kunnen het risico op hypoglykemie verhogen; een lagere dosis insuline of SU derivaat kan daarom nodig zijn. Interactiestudies suggereren dat de farmacokinetiek van empagliflozine niet wordt beïnvloed door gelijktijdige toediening met metformine, glimepiride, pioglitazon, sitagliptine, linagliptine, warfarine, verapamil, ramipril, simvastatine, torasemide en hydrochloorthiazide. Interactiestudies suggereren dat empagliflozine geen klinisch relevant effect heeft op de farmacokinetiek van metformine, glimepiride, pioglitazon, sitagliptine, linagliptine, simvastatine, warfarine, ramipril, digoxine, diuretica en orale anticonceptiva. Bijwerkingen: De totale incidentie van bijwerkingen bij patiënten behandeld met empagliflozine was gelijk aan die bij placebo. De meest frequent gemelde bijwerking was hypoglykemie wanneer er gelijktijdig een SU derivaat of insuline was gebruikt. Genitale infecties werden vaker gemeld bij patiënten behandeld met empagliflozine vergeleken met placebo. Vaker plassen werd met hogere frequentie waargenomen bij patiënten behandeld met empagliflozine. De totale frequentie van urineweginfectie was vergelijkbaar bij patiënten behandeld met empagliflozine 25 mg en placebo en hoger met empagliflozine 10 mg. Verpakking: Jardiance®-tabletten worden geleverd in blisterverpakkingen van 28 x 1 tabletten. Afleverstatus: U.R. Registratie: Jardiance® 10 mg: EU/1/14/930/013 (28 tabl); 25 mg: EU/1/14/930/004. Vergoeding en prijzen: Jardiance®-tabletten worden volledig vergoed voor duo en triple therapie binnen het GVS. Jardiance® wordt niet vergoed in combinatie met insuline. Voor prijzen, zie KNMP-taxe. Volledige productinformatie (Mei, 2014) is op aanvraag beschikbaar. Boehringer Ingelheim bv., Comeniusstraat 6, 1817 MS Alkmaar. Tel: 0800-2255889. Datum: December, 2014. Referenties: [1] Jardiance [summary of product characteristics]. Ingelheim am Rhein, Germany: Boehringer Ingelheim Pharmaceuticals, GmbH; 2014. [2] Roden M, Weng J, Eilbracht J, et al. Empagliflozin monotherapy with sitagliptin as an active comparator in patients with type 2 diabetes: a randomised, double-blind, placebo-controlled, phase 3 trial. Lancet Diabetes Endocrinol. 2013;1:208-219. [3] Häring HU, Merker L, Seewaldt-Becker E, et al. Empagliflozin as add-on to metformin in patients with type 2 diabetes: a 24-week, randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Diabetes Care. 2014;37:1650-1659. [4] Häring HU, Merker L, Seewaldt-Becker E, et al. Empagliflozin as addon to metformin plus sulfonylurea in patients with type 2 diabetes: a 24-week, randomized, doubleblind, placebo-controlled trial. Diabetes Care. 2013;36:3396–3404. [5] Rosenstock J, Jelaska A, Kim G, et al. Empagliflozin as addon to basal insulin for 78 weeks improves glycaemic control with weight loss in insulin-treated type 2 diabetes. Poster presented at 49th Annual Meeting of the European Association for the Study of Diabetes; Sept. 23–27, 2013; Barcelona, Spain. NL/OTH-141055

| 40

Verzorgingstips voor mensen met reuma Dagelijkse activiteiten kunnen lastig zijn voor mensen met stijve en pijnlijke gewrichten. Wassen en aankleden bijvoorbeeld, maar ook brood smeren, flessen of potjes opendraaien en pillen uit een strip drukken. Toch wil iemand met reuma niet altijd van anderen afhankelijk zijn. Op deze pagina tips om zo zelfstandig mogelijk te functioneren bij de persoonlijke verzorging.

Tips voor de persoonlijke verzorging De persoonlijke verzorging is te verlichten door:

Tips voor het zich wassen en afdrogen

• gebruik van een haarborstel met een lange steel;

Je wassen gaat makkelijker met:

• gebruik van een nagelknipper op een tafelklem;

• een warme badkamer, voorzien van handgrepen; • een thermostaatkraan of een hendelmengkraan; • alle benodigdheden binnen handbereik; • zittend douchen op een speciale douchestoel; • gebruik van een tenenwasser en een badborstel met lange steel.

• gebruik van een elektrische tandenborstel.

Toiletteren

Je afdrogen gaat makkelijker met de handdoek aan één kant aan een haakje en de andere kant in de hand. Of door een badjes aan te trekken en even te rusten.

Een te laag toilet geeft vaak ongemak en pijn. Er zijn hoge toiletpotten verkrijgbaar, maar er bestaan ook losse toiletverhogers. Deze zijn praktisch als er huisgenoten zijn

Kledingtips

voor wie een hoog toilet onhandig is,

Mensen met reuma kunnen zich makkelijker aankleden met de volgende handigheidjes aan de kleding: • een ring aan een ritssluiting geeft meer grip; • klittenband als sluiting van bh, bovenkleding en schoenen;

zoals kinderen. Handgrepen maken het makkelijker om op te staan. Het fonteintje is niet geschikt om je aan op te trekken.

• manchetten vastgenaaid met elastisch garen, zodat ze niet met een knoopje gesloten hoeven te worden. Verder is het handig om je zittend op de rand van het bed aan te kleden, met alle benodigde kleding binnen handbereik. De volgende hulpmiddelen kunnen goede diensten bewijzen: • aankleedstokje; • kousenaantrekker; • knopenhaak; • lange schoenlepel; • schoenuittrekker; • veterslot. Ook kan men bij het kopen van kleding al rekening houden met de beperking: • ruimvallende, rekbare kleding; • broeken en rokken met elastiek in plaats van met knopen en ritssluitingen; • kleding met sluiting op een handige plaats (dus niet op de rug); • instapschoenen in plaats van veterschoenen of schoenen met klittenband. Bron: Reumafonds

UA | 3 | 2015

| 41

onbehandeld

WEEK 4

WEEK 8

WEEK 12

Het beste advies voor een huid met pigmentvlekken

Eucerin Even Brighter vermindert pigmentvlekken voor een egale en stralende huid. Het zeer effectieve ingrediënt Butyl-Resorcinol zorgt voor vermindering van de melanine-aanmaak en brengt het pigmentniveau terug in balans. Even Brighter pakt het probleem bij de oorsprong aan en vermindert pigmentvlekken zichtbaar, al na 4 tot 6 weken resultaat.

DE WETENSCHAP VOOR EEN MOOIERE HUID Voor meer informatie of advies kijk op www.eucerin.nl of bel de Eucerin advieslijn 0900 - 205 00 20 (ca. €0,10/min.)

SPF 30

Branchenieuws

Nieuw Meldpunt Medicijnkosten De KNMP wil meer inzicht krijgen de klachten van patiënten over medicijnkosten en vergoedingen. Daarom is het Meldpunt Medicijnkosten gelanceerd, te bereiken via www.apotheek.nl. In de apotheek voer je dagelijks vele gesprekken met patiënten. Lang niet altijd over het geneesmiddel zelf, maar vaak over de kosten, de vergoeding of ‘waarom weer een ander doosje’. Vraag de patiënt om een klacht over kosten te melden op het Meldpunt Medicijnkosten. Zo kan de KNMP inventariseren welke problemen er leven en in welke mate. Dit meldpunt is alléén bedoeld voor signalering. De klachten worden niet in behandeling genomen. De KNMP zal de resultaten in het najaar van 2015 naar buiten brengen. (Bron: KNMP)

Tijdens ramadan meer opnames Als dit nummer van UA verschijnt, is de ramadan net begonnen. Als het goed is, ben je al weken bezig om patiënten die het betreft te adviseren hoe ze hun medicijngebruik verantwoord kunnen aanpassen. Toch gaat het nogal eens mis. Zo meldde de KNMP dat chronische

Bijsluiters moeilijk te begrijpen

patiënten, bijvoorbeeld diabetes-

Bijsluiters zijn nog altijd moeilijk te begrijpen voor de helft van de medicijn-

het ziekenhuis terechtkomen. Vooral

gebruikers. Dat blijkt uit een onderzoek.  

bij diabetes is het lastig om het suiker-

patiënten, tijdens de ramadan vaker in

gehalte goed te reguleren als je overdag In het onderzoek werden aan 900 apotheekbezoekers zes vragen gesteld waarop

niet mag eten en je medicatie niet mag

het antwoord in de bijsluiter stond. Voorbeelden van vragen: ‘Hoeveel keer mag u

gebruiken. Volgens de regels hoeven

maximaal deze pillen innemen per dag?’, ‘Moet u de kuur afmaken?’, ‘Hoeveel is de

chronische patiënten eigenlijk niet te

helft van twee keer daags 20 milliliter?’ Volgens de onderzoekers gaf slechts 48%

vasten. Maar ze willen het vaak zelf

vier tot zes goede antwoorden. Het onderzoek werd uitgevoerd door het Utrecht

graag en gaan daarin soms verder

Pharmacy Practice network for Education and Research (UPPER) van de Universiteit

dan hun gezondheid toelaat. Zie ook

Utrecht.

www.apotheek.nl/themas/ramadan-en-

(Bron: Pharmaceutisch Weekblad)

medicijngebruik#ramadan

UA | 3 | 2015

| 43

EVEN VOORSTELLEN

Drie apotheken, één team De apothekersassistenten van de Sint Maartenskliniek

Boven: v.l.n.r. Madelon, Irma, Sjoerd en Sanne, in de Maartensapotheek. Rechtsboven: De afdeling Klinische farmacie levert ook medicatie af aan opgenomen patiënten (op de foto geen echte patiënt maar een collega-apothekersassistent). Rechtsonder: Voor reumapatiënten is het wel eens nodig de tabletten uit de blisters te drukken.

Bij de Sint Maartenskliniek – gespecialiseerd in houding en beweging – is ook de apotheek gespecialiseerd. Kennis, voorlichting en ook het assortiment zijn hierop toegespitst. Geneesmiddelen zijn uitermate belangrijk voor de patiëntenpopulatie van de kliniek. “Onze patiënten zijn erg ziek en hebben veel pijn. Met de medicijnen nemen de klachten vaak snel af.”

afdeling Reumatologie luidt – ‘Wat de

scalpel is voor de chirurg, is medicatie voor de reumatoloog.’ Drie apotheken telt de kliniek, elk met een eigen patiëntengroep: de Klinische farmacie bedient de ziekenhuispatiënten, de poliklinische apotheek – Maartensapotheek genaamd – is er voor de polipatiënten en de Instellingsapotheek maakt medicatie klaar voor diverse instellingen. Het doel is echter om te gaan werken als één team Farmacie, waarbij de

Prachtig gelegen in Ubbergen op

Verder zijn er onder andere een

werknemers taken uitvoeren in

een heuvel in de bossen, ligt de Sint

revalidatieafdeling en een afdeling

meerdere apotheken. Hierbij ligt

Maartenskliniek locatie Nijmegen.

Acute zorg, waar mensen met

de focus aan de ene kant op

De Sint Maartenskliniek is het enige

bijvoorbeeld acute kneuzingen en

patiëntenbegeleiding en aan de

ziekenhuis in Nederland dat

botbreuken terechtkunnen.

andere kant op het distribueren en op

gespecialiseerd is in houding en

de logistieke kant van de apotheek.

beweging. Er worden bijvoorbeeld

Essentieel

Eigenlijk is de integratie al aardig op

veel mensen met reumatoïde artritis

De apotheek is een essentieel

weg. “We werken al als één team.

behandeld en patiënten die een

onderdeel van de kliniek. Want – zoals

We hebben ook al de gelegenheid

nieuwe heup of knie krijgen.

de lijfspreuk van het hoofd van de

om bij de verschillende onderdelen te

UA | 3 | 2015

| 44

Wil jij jezelf of je team ook presenteren in UA? Meld het op [email protected]

werken”, vertelt Madelon Schreven. Zelf werkt ze bij de Instellingsapotheek en bij de Klinische farmacie. Haar collega Sanne Heijmen werkt ook bij twee onderdelen: de Klinische farmacie en de Maartensapotheek.

“Ongewild meekijken of meeluisteren is nauwelijks mogelijk” Patiëntencontact Vijftien apothekersassistenten telt het team van de Maartensapotheek. Een van hen is Irma Aarns. Baliewerk – patiëntencontact, uitleg geven – is

Een zitbalie met spreekkamertjes; de ‘wokkels’ van de medicijnrobot vrijwel binnen handbereik.

het leukste aspect van het vak, vindt zij. Goede voorlichting over geneesmiddelgebruik is immers altijd

en het gemak voor de patiënt.

zorgen die patiënten hebben over

belangrijk, dus ook bij houdings- en

Een zitbalie, en geen schotjes tussen

hun medicijngebruik. We verzamelen

bewegingsaandoeningen. Irma geeft

de balies, maar geluidsisolerende

de gegevens en noteren ze op het

een voorbeeld: “Als een patiënt niet

wanden. Sjoerd: “De patiënt staat –

FPC-receptformulier voor de arts, dat

weet dat het acht weken kan duren

nee, zit – in een soort spreekkamertje.

aan de patiënt wordt meegegeven. Zo

voordat methotrexaat effect heeft,

Dus ongewild meekijken of mee-

heeft de arts meer tijd voor onderzoek

zou hij wel eens voortijdig kunnen

luisteren is nauwelijks mogelijk.” Een

en kan hij of zij rekening houden met

stoppen.”

wachtkamerinformatiesysteem (WIS),

de resultaten van het farmaceutisch

De Maartensapotheek werd ongeveer

dat aangeeft bij welke balie de patiënt

preconsult, bijvoorbeeld door een

vijftien jaar geleden opgericht, als

verwacht wordt, helpt bij een goede

ander middel voor te schrijven.”

eerste poliklinische apotheek in

doorstroming van patiënten. Hiermee

Samen met de nieuwbouw is er ook

Nederland. Sjoerd Hellinga is er

kunnen bepaalde patiënten voorrang

een medicijnrobot opgeleverd die

teamcoördinator; hij werkt ongeveer

krijgen. “Een patiënt die voor een

de medicijnen bij de balie aflevert.

50% mee aan de balie en houdt zich

farmaceutisch preconsult komt, komt

“Hierdoor hebben we meer tijd voor

verder bezig met aansturing en

eerder aan de beurt dan een patiënt

uitleg over de medicatie.” Bij die

verbeterprocessen. Aan de muur

die medicatie komt halen of spuit-

uitleg hoort ook spuitinstructie voor

hangen nog de briefjes van het

instructie moet krijgen. Anders loopt

subcutane injectie van biologicals.

verbetertraject voor het dispenseer-

het spreekuur van de reumatoloog in

Veel mensen vinden het spuiten eerst

proces. Gele briefjes geven het

het honderd.”

eng, maar als ze merken hoeveel baat

bestaande proces aan, oranje briefjes

Zo’n farmaceutisch preconsult (FPC)

ze erbij hebben, overwinnen ze hun

wat als storend wordt ervaren en op

vindt plaats voor het poliklinische

angst.

groene briefjes staan de ideeën voor

bezoek aan de reumatoloog. Irma:

verbetering. Sjoerd: “Zo worden de

“Dan nemen we de medicatie met de

Dankbaar

processen inzichtelijk en kunnen we er

patiënt door, vragen hoe het thuis met

Irma: “We horen vaak: ‘Ik word hier zo

samen voor zorgen dat we het proces

het gebruik van de medicatie gaat, of

fijn behandeld! Jullie hebben altijd

efficiënt inrichten.”

ze effect merken, of ze bijwerkingen

alle tijd voor me.’ Maar dat is ook wel

hebben en zo ja, welke. En natuurlijk

nodig. Iemand met reumatoïde artritis

Sinds twee jaar is de Maartens-

of ze de verpakking goed open kunnen

heeft vaak meerdere medicijnen; dan

apotheek gevestigd in een nieuwe

krijgen, want dat is bij reumapatiënten

heb je ook meer tijd nodig om uitleg

vleugel. Bij de nieuwbouw is veel

vaak een probleem. Ook wordt er

aandacht besteed aan de privacy

aandacht besteed aan eventuele

UA | 3 | 2015

>> Lees verder op pagina 50

| 49

EVEN VOORSTELLEN

te geven.” De patiëntengroep is erg

Sanne: “Met die patiënten is een

dankbaar, vertelt ook Sjoerd: “Ze zijn

gesprek vaak lastiger. Ze hebben meer

ziek en hebben veel pijn, en dat

moeite om de informatie te begrijpen

wordt met de behandeling beter.

of te onthouden. We maken dan

We besteden echt aandacht aan

vooraf een afspraak en we vragen bij

hun klachten. In het tevredenheids-

sommige patiënten of er een

onderzoek* krijgen we als rapportcijfer

mantelzorger aanwezig kan zijn.”

een 8,7, het landelijk gemiddelde van apotheken die meededen aan dit

Aan de rol

onderzoek is 7,6. Daarnaast is de net

De derde apotheek is de Instellings-

promotor score (NPS) 56, terwijl het

apotheek. Hier worden medicatierollen

landelijk gemiddelde 26 is! Dat geeft

geproduceerd voor ongeveer twaalf

aan in welke mate klanten de

instellingen in de omgeving.

apotheek zouden aanbevelen aan

“Zorgcentra voor ouderenzorg, voor

anderen: hoe hoger hoe beter.”

kinderen met een verstandelijke beperking of met een autistische

De Maartensapotheek is gespecialiseerd in medicatie voor de aandoening waarvoor de patiënt

Binnengekomen medicijnen worden automatisch gescand en in het magazijn van de robot geplaatst.

stoornis, revalidatie-instellingen, begeleid wonen…”, somt Madelon op.

naar deze kliniek komt. Subcutane

“En we groeien nog steeds.” Zoals bij

biologicals, pijnstillers en DMARDS

veel ‘baxteraars’ wordt er elke dag

(reumamiddelen) zijn dan ook de

operatie houden we een preoperatief

verpakt, en wordt er aan elke instelling

meest uitgegeven middelen. Ook

screeningsgesprek”, vertelt Sanne.

één keer per week geleverd. Soms

prednisolon en protonpompremmers

“Dan nemen we met de patiënt de

worden er extra ritten gemaakt als er

worden veel afgeleverd. Voor de

thuismedicatie door en we geven

medicatie toegevoegd moet worden.

‘hardlopers’ heeft de Maartenspotheek

medicatie mee die ze van tevoren

Ook de eigen klinische afdelingen

eigen informatiemateriaal ontwikkeld.

thuis moeten gebruiken: ontstekings-

worden voorzien van medicatierollen

“Specifiek op onze patiënten afge-

remmende pijnstillers met minder

met de chronische medicatie. Deze

stemd en veel duidelijker dan de

bloedingsrisico (Arcoxia) ter vervanging

medicatie wordt in zakjes per inname-

bijsluiter.”

van hun eigen ontstekingsremmende

moment aan het bed uitgeleverd.

pijnstillers, mupirocine (Bactroban) en

De zo nodig-medicatie en medicatie

Opname en ontslag

ontsmettingsdoekjes tegen Staphylo-

met wisselende doseringen – zoals

Op de afdeling Klinische farmacie – de

coccus aureus, laxeermiddel om te

bloedverdunners – worden apart

ziekenhuisafdeling dus – worden elke

zorgen dat de darm leeg is tijdens

geleverd.

ochtend intraveneuze biologicals voor

de operatie… We leggen uit hoe dat

toediening gereedgemaakt in de LAF-

allemaal gebruikt moet worden.”

Tevreden

kast. Verder wordt de medicatie, die

Als de patiënt naar huis gaat, wordt

De apothekersassistenten zijn erg

in het elektronisch voorschrijfsysteem

het ontslaggesprek gevoerd. Als er

tevreden met hun werk. Madelon:

is voorgeschreven, geaccordeerd en

medicijnen worden meegegeven,

“We krijgen alle ruimte om bij andere

klaargemaakt en worden de medi-

gebeurt dat vanuit de Maartens-

onderdelen mee te kijken en onze

cijnen in de depotheken op de vijf

apotheek. Het ontslaggesprek wordt

taken te verschuiven als we dat willen.”

verpleegafdelingen aangevuld.

afgestemd op de behoeften van de

“Er is niets dat niet leuk is”, vindt Irma.

Bij de Klinische farmacie zijn intra-

patiënt. Bij orthopediepatiënten gaat

“Het patiëntgerichte vind ik het

veneuze biologicals en OK-middelen

het vooral over de tijdelijke medicatie

mooiste van het vak: dat de patiënten

zoals anesthetica, trombolytica en

die nodig is na een orthopedische

de uitleg begrijpen over de medicijnen

antibiotica de meestgebruikte

ingreep. Bij patiënten op de neuro-

die ze gebruiken en tevreden naar huis

middelen.

logische revalidatie – zoals na een

gaan.” <

herseninfarct – gaat het gesprek Ook bij Klinische farmacie heb je veel

regelmatig over de vele middelen

contact met patiënten. “Ongeveer

die nieuw zijn voor de patiënt en die

vier weken voor een orthopedische

deze levenslang moet gebruiken.

UA | 3 | 2015

| 46

Waarom UA?

Colofon

UA, het eerste glossy vakblad voor apothekersassistenten, heeft als doelstelling

UA – Uitsluitend voor apothekersassistenten – is een onafhankelijk vakblad speciaal voor de medewerkers in de apotheek. UA geeft branche-informatie, praktijktips, scholings- en trainingsnieuws en relevante productbeschrijvingen. UA belicht trends en laat mensen uit het vak aan het woord over hun aanpak en ervaringen. UA wordt gerealiseerd door een keur aan specialisten, journalisten en deskundigen.

apothekersassistenten te voorzien van achtergrondinformatie en praktische feitjes en weetjes, zodat ze klanten beter kunnen adviseren over de producten in de apotheek. Met als uiteindelijk resultaat: beter gebruik van de producten, hogere klanttevredenheid en een verbeterde therapietrouw. Voorts wordt de kwaliteit van het verkoopadviesgesprek van de apothekersassistent verhoogd door het geven van zowel achtergrond- als productinformatie en handige tips.

Redactiesecretariaat en administratie:

In het volgende nummer onder andere:

H&B Publishing B.V., Postbus 68, 1300 AB Almere, tel.: 036-548 63 33; fax: 036-548 63 30. E-mail: [email protected] www.ua.nl Directeur-uitgever: Ruud Vester Hoofdredactie: Winifred Hazelhoff Roelfzema

• Kinderziektes

Accountmanagement: Elisabeth Lopes Escudeiro Website en ondersteuning: Cynthia Dikoen Vormgeving: Booster

• ADHD • Pijn

Fotografie: Fotografie: Eef Bongers (5, 6, 12, 39, 44-46), Werry Crone (pag. 23) Auteurs: Anneke Angenent, Claudia Demmers, Winifred Hazelhoff Roelfzema, Henriëtte Leenders, Marjam Overmars, Willem Rozeboom

• Homeopathie

Adviseurs: Annette Leijen (apotheker), Monique Versleijen (docent FPZ) Eindredactie: Margot van Gils Cover: fotografie: Eef Bongers; model: Vivian van den Broek, UMCU Abonnementen: Gratis naar de apotheek. Abonnement voor apotheek en alle apothekersassistenten met verzending naar de thuisadressen: € 49,50 (incl. btw) per jaar. Losse nummers € 9,50 (incl. btw) Bovenstaande prijzen gelden voor verzending binnen Nederland. Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Facturatie gebeurt per kalenderjaar. Redactie en uitgever zijn niet aansprakelijk voor de inhoud van de onder auteursnaam opgenomen artikelen en van de advertenties. UA-app: gratis. © 2015 H&B Publishing B.V., Almere. Alle rechten voorbehouden. Geen enkel onderdeel van deze uitgave mag zonder uitdrukkelijke toestemming

Disclaimer De meningen die in deze uitgave worden geuit, zijn die van de geïnterviewden of geraadpleegde bronnen en niet noodzakelijkerwijs die van de uitgever. De inhoud van deze uitgave is met grote

van de uitgever worden verveelvoudigd, opgeslagen in een documentatiesysteem of openbaar gemaakt, noch met elektronische, noch met mechanische methoden, door fotokopie, opname of anderszins. ISSN 2211-0941

zorg samengesteld. Desalniettemin zijn onvolkomenheden niet altijd te vermijden, mede door de snelle ontwikkelingen in de medische wereld. De redacteuren en uitgever aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor de juistheid van de informatie, noch voor enige schade en/of letsel aan personen en/of goederen uit hoofde van productaansprakelijkheid, onjuiste of onvolledige informatie of ontstaan door het toepassen van de in deze uitgave genoemde methoden of producten. De lezer wordt aanbevolen om de besproken diagnoses, behandelingen en productaanwijzingen altijd te controleren in het licht van de nieuwste publicaties. Personen op foto’s komen niet per se in de artikelen voor.

UA | 3 | 2015

| 47

advertentie receptgeneesmiddel