(No) Flat Future te Rotterdam Projectgegevens Opdrachtgever : website : Architect :
SenterNovem http://www.senternovem.nl 2012Architecten
Onderzoek Locatie Status
Bouwcarrousel BV, Moerkapelle i.s.m. 2012 Architecten Rotterdam (Hoogvliet), wijk Meeuwenplaat Voorstudie
: : :
Omvang voor renovatie Omvang na renovatie
: 120 woningen, gemiddeld 71 m2 per woning : 120 woningen, gemiddeld 97 m2 per woning, diverse bedrijfsruimten en een ruimte voor gemeenschappelijke voorzieningen
De locatie Het ontwerp in deze voorstudie is gemaakt voor een flatstempel in de Rotterdamse deelgemeente Hoogvliet. Deze naoorlogse satellietstad van Rotterdam is typerend voor talloze naoorlogse wijken in Nederland. Er is een zeer eenzijdig woningbestand dat niet meer voldoet aan de eisen van vandaag. Een grootscheepse vernieuwing, waarbij ongeveer eenderde van alle woningen wordt gesloopt en vervangen door nieuwbouw, moet het gebied aantrekkelijk maken. Het stempel waarvoor in deze voorstudie een herontwikkeling wordt voorgesteld, is in 1957 opgeleverd. Het bestaat uit drie portiekflats en twee galerijflats, vier
Pagina 1 van 6
woonlagen, totaal 120 woningen. Twee van de drie portiekflats vormen één lang blok. In de hoek van het stempel staat een beheerderspaviljoen van één bouwlaag. De woningen zijn in een redelijke bouwkundige staat, maar ze zijn klein en hokkerig ingedeeld. Akoestisch, thermisch en qua installatietechniek voldoen de flats niet. De architectuur is sober en kent weinig variatie. De meeste inrichtingselementen zijn versleten en/of uit de tijd. De stedenbouwkundige opzet van de wijk is vrij ruim. Tussen de flats ligt een mooie groenstructuur met grote, volgroeide bomen. Dat is een belangrijke kwaliteit die echter niet zo wordt ervaren. Dat komt doordat de buitenruimte sober is ingericht. De woningen hebben geen directe toegang tot het groen. Daardoor is het groen van iedereen en dus van niemand. Het groen is vervuild en wordt als onveilig ervaren. © 2012 ArchitectenDe bereikbaarheid van het gekozen stempel is uitstekend, ondermeer dankzij de nabijheid van een metrostation. Dat biedt goede kansen om het complex aantrekkelijk te maken voor nieuwe doelgroepen, waaronder senioren.
Ontwerp voor één portiekflat Eén portiekflat bestaat in de huidige situatie uit 24 drie- en vierkamerwoningen. Op maaiveldniveau zijn drie centrale entrees. Op één portiek komen dus acht woningen uit. Half verdiept zijn bergingen. De begane grond van de eerste woonlaag ligt ongeveer 1,5 meter boven maaiveld. Dat schept een probleem, want daardoor is er geen direct contact tussen de woningen en de buitenruimte. Volgens het renovatieontwerp worden de vloervelden op de begane grond in de traveeën waar geen kelderboxen zijn, gesloopt. Hier komt een nieuwe vloer op maaiveldniveau. Er ontstaan 4,5 meter hoge grondgebonden ruimtes die zijn te gebruiken als woning, werkruimte of woonwerkeenheid. Bij andere woningen wordt het maaiveld opgehoogd. De portieken worden doorgetrokken naar het binnenterrein. Alle woningen krijgen hierdoor een toegang tot het binnenterrein, hetzij direct, hetzij via de portiek. De hele noordzijde wordt uitgebreid met een aanbouw van drie meter. Alle woningen worden daardoor dertig procent groter. Er komt een nieuwe, lichtdoorlatende gevel met een zeer hoge isolatiewaarde. De oorspronkelijke hoeveelheid glas blijft behouden. Aan de zuidzijde van het gebouw komt een nieuwe vliesgevel, ongeveer één meter voor de oorspronkelijke
Pagina 2 van 6
gevel. Hierdoor ontstaan extra woonruimte, grotere balkons en brede ventilatiespouw. Op het dak komen zes ruime dakvilla's met een ruime gemeenschappelijke leefgalerij en een privé-terras. Het materiaal voor de renovatie komt uit de omgeving. Volgens het ontwerp wordt de isolerende noordgevel gemaakt van kunststof vloeistoftanks die gebruikt worden voor transport van voedingsoliën en na eenmalig gebruik worden afgedankt. De tanks worden bewerkt tot een transparant sandwichpaneel dat tussen de vloervelden wordt gemonteerd. Deze oplossing geeft een hoge isolatiewaarde en zorgt aan de buitenkant voor een interessant en steeds wisselend gevelbeeld. De vliesgevel aan de zuidzijde kan worden gemaakt van kunststof puien met dubbelglas die bij slooppanden elders in Hoogvliet vrijkomen. In de ventilatiespouw komt een houten balkonvloer gemaakt van afvalhout. Ook de dakvilla's worden voor een deel op basis van restmaterialen gebouwd.
Ontwerp voor het gehele stempel Volgens het ontwerp worden alle gebouwen van het stempel in grote lijnen op dezelfde manier aangepakt als de enkele portiekflat. Waar dat kan worden vloervelden van de onderste woonlaag tot maaiveldniveau verlaagd. Alle flats worden uitgeplint en opgetopt. De noordelijke gevels worden uitgevoerd met een isolatiewand van kunststof vloeistoftanks; aan de zuidkant komen vliesgevels van kunststof puien. In aanvulling op het plan voor de portiekflat, worden in het ontwerp voor het gehele stempel de zuidelijke koppen van de flats trapsgewijs gesloopt. Hierdoor ontstaan bijzondere terraswoningen. Enkele woningen worden horizontaal samengevoegd, waardoor hier de grootste woningen van het gehele complex komen. Over de terrassen is een atrium gepland. Dit wordt opgetrokken uit autoruiten die in grote partijen worden afgedankt door autofabrikanten en groothandels. Het atrium vergroot de gebruikswaarde van de terrassen en geeft de flats een bijzondere uitstraling. Het complex is in de nieuwe situatie als één herkenbaar blok vormgeven. Zo zijn er grondgebonden twee-onder-een-kapwoningen aan de open randen van het complex gepland. Deze maken de buitenruimte tussen de flats meer besloten. Vanuit de portiekflats en vanuit de woningen op de begane grond krijgen de bewoners directe toegang tot het binnenterrein. Hier is een marktplein gepland dat publiek toegankelijk is, met functies die een relatie met de rest van de wijk
Pagina 3 van 6
hebben. Midden in het gebied komt een gebouw voor een gemeenschappelijke functie . Hier zijn mogelijkheden voor sport, sauna/badhuis of ontmoeting. De ruimte werkt als toegangspoort voor de verder afgesloten collectieve binnentuin. Op het dak van de gemeenschappelijke ruimte is een zonneweide mogelijk.
Hergebruik In het ontwerp van de portiekflat wordt minder dan vijf procent van het casco gesloopt. Daarbij gaat het voornamelijk om de vloervelden van een deel van de woningen op de begane grond. In het ontwerp voor het gehele complex wordt selectief gesloopt om terraswoningen te realiseren. Maar ook hier gaat het om minder dan tien procent. Het hergebruik van casco's met in totaal 120 woningen bespaart het vrijkomen (en het transport) van circa 12.000 ton sloopafval evenals de winning en productie van een nog beduidend grotere hoeveelheid bouwgrondstoffen. In het ontwerp wordt gebruik gemaakt van naar schatting 2.000 ton reststoffen en afvalproducten vanuit de omgeving. In het oog springende toepassingen zijn: * Kunststof kozijnen met dubbelglas worden gebruikt voor een klimaatgevel aan de zuidzijde van de flats. Het materiaal komt vrij bij sloopwerken elders in Hoogvliet. * Kunststof vloeistoftanks worden gebruikt als isolerende gevel aan de noordzijde van de flats. De tanks zijn eenmalig gebruikt voor transport van voedingsoliën. * © 2012 ArchitectenOvertollige autoruiten worden gebruikt voor het atrium over de terraswoningen op de koppen van de bouwblokken. De ruiten worden afgedankt door autofabrikanten en groothandels. * Voor opvang van zonnewarmte wordt gebruik gemaakt van plaatradiatoren, afkomstig uit de sloop. * Vloeren worden opgebouwd met behulp van hergebruikte systeemplafondplaten als akoestisch isolatiemateriaal. Deze platen komen vrij bij verbouwingen van kantoren in de omgeving. * Balkons en vloeren worden gemaakt in houtskeletbouw op basis van hergebruikt hout, bijvoorbeeld afkomstig van meerpalen uit de haven. * Balkonhekjes kunnen worden opgevuld met gelaagd glas afkomstig van autoruiten.
Pagina 4 van 6
* De dakvilla's worden geconstrueerd op basis van lichtgewicht houtskeletbouw met gebruik van sloophout en met puingranulaat als thermische massa.
Leerpunten en overwegingen Ontwerpen en renoveren op basis van bestaande casco's, afvalproducten en restmaterialen, is een innovatieve manier van werken. Dat vraagt om een andere aanpak ten aanzien van ontwerp, vergunningen, calculatie, bouw en marketing. Voorafgaand aan de renovatie is een vooronderzoek van gebouw en omgeving nodig dat antwoord geeft op de vraag hoe zoveel mogelijk bestaande bouwdelen in het nieuwe ontwerp kunnen worden meegenomen. Ook moet het lokale aanbod van reststoffen en afval in beeld worden gebracht. Dat vereist nieuwe expertise. Kwaliteit en logistiek zijn hierbij belangrijke parameters. Soms moeten materialen en producten eerst worden getest. In het ontwerp moet rekening worden gehouden met regelgeving volgens het Bouwbesluit, de Bouwverordening, de Wet Milieubeheer (hoofdstuk Afvalstoffen) en het Bouwstoffenbesluit (dat vervangen wordt door het Besluit Bodemkwaliteit). Het gepresenteerde ontwerp voldoet in hoofdlijnen aan deze regels. Maar omdat het gaat om een materiaalkeuze die afwijkt van wat gebruikelijk is, is voortijdig overleg met het bevoegde gezag aan te bevelen. De gepresenteerde aanpak heeft voor de bewoners grote voordelen. Grote delen van de bestaande flats, inclusief de stedenbouwkundige structuur, de zichtlijnen in de buurt en het volwassen groen blijven in stand. Het aantal woningen blijft gelijk, zodat iedereen na renovatie kan terugkeren. De woningen worden groter, krijgen een betere toegang tot de groene buitenruimte en in het complex komen meerdere soorten woningen en functies. Een betere energieprestatie leidt tot lagere stookkosten en een beter binnenmilieu. Voor ontwikkelaars en corporaties leidt deze manier van renoveren tot een besparing van kosten en tijd omdat een deel sloop en een deel nieuwbouw worden vermeden. Die besparing kan worden besteed aan extra kwaliteit. Tegenover de kostenvoordelen zijn echter ook meerkosten te verwachten voor advies en onderzoek en voor bewerking van afvalproducten. Daarnaast verdient
Pagina 5 van 6
het aanbeveling om rekening te houden met onvoorziene kosten in verband met het gebruik van ongebruikelijke bouwmaterialen. © 2012 ArchitectenDe renovatie met hergebruik van casco's en restmaterialen is ook terug te leiden tot een vermindering van de uitstoot van CO2. De vermeden uitstoot is ongeveer zeventig ton per woning vergeleken met volledige sloop en vervangende nieuwbouw. Dat is een belangrijk maatschappelijk voordeel.
© 2012 Architecten
Pagina 6 van 6
