Nieuwe necessity-driven ondernemers in Iran en Nederland

Nieuwe ‘necessity-driven’ ondernemers in Iran en Nederland Een studie naar de verklaring van ondernemerschap in Iran en Nederland.

de verschillen in

necessity

en

opportunity

Masterthesis Economische Geografie, Universiteit Utrecht, Martijn Peters

Foto voorpagina: Bazaar van Teheran Bron: Vahid Shekarchi, 6 oktober 2010

3

Nieuwe ‘necessity-driven’ ondernemers in Iran en Nederland Een studie naar de verklaring van de verschillen in ondernemerschap in Iran en Nederland.

necessity en opportunity

GEO4-3213: Masterthesis Sectie Economische Geografie Faculteit Geowetenschappen Universiteit Utrecht mei, 2011 Begeleider: dr. V.A.J.M. Schutjens

Martijn Peters, 3079996

4

Nieuwe ‗necessity-driven‘ ondernemers in Iran en Nederland

―World research is mainly a conversation of ‘us’ with ‘us about them‘‖ (Desai & Potter, 2006, p. 19)

Martijn Peters, Masterthesis Economische Geografie, Universiteit Utrecht

Summary Many academic studies show that nascent entrepreneurship, as a process of forming new businesses, leads to substantial benefits in terms of innovation, dynamics, productivity and economic growth. Nowadays it is taken for granted that entrepreneurship is crucial for economic development. However, research is conducted in many Westernized countries, but neglects entrepreneurship in developing countries. The work of the Global Entrepreneurship Monitor (GEM) shows for example that the start-up rates and necessity entrepreneurship in developing countries are much higher. The latter reflects those that pursue start-ups because they have ―no better choices for work.‖ This masterthesis potentially closes this gap by researching empirical data on entrepreneurship in a developing country. Besides a distinction between developing and developed countries, this thesis also differentiates between necessity and opportunity entrepreneurs. Making differences between individuals‘ decisions to engage in entrepreneurial activity is important for policy making. Measures that stimulate necessity entrepreneurship do not necessarily benefit opportunity-driven entrepreneurs and vice-versa. Another unique aspect of this study is a distinction between research on a regional and on an individual level. Until a decade ago, entrepreneurship was only researched on a regional level: a certain percentage of entrepreneurship activity in a region was explained by regional or national characteristics. However the decision to set up one‘s own business is an individual choice. Recently several data sources started to collect data on a individual level and this makes it possible to research individual entrepreneurs instead of entrepreneurship. This thesis will study both levels. This means it explains the variety in regional necessity entrepreneurship rates as well as factors influencing individual decisions to start a business because of necessity motivations. The idea of this masterthesis occured after an internship in Iran at the Global Entrepreneurship Monitor Iran (GEM) which is a part of the Faculty of Entrepreneurship, University of Tehran in Tehran, Iran. The GEM project studies individual entrepreneurs, but due to the large amount of data it can be used on a regional level too. This leads us to the following question: To what extent does the motivation to start a business between regions and between nascent entrepreneurs in Iran and in the Netherlands vary and which regional and individual factors influence this variety? The content is as follows: first academic studies are used to investigate which possible regional and individual factors could influence the variety between regions and entrepreneurs in motivation to start a business. Then we give a short introduction about Iran, since the country is unknown for many readers. Finally with use of empirical data the main question will be answered. Empirical evidence about regional differences between nascent necessity and nascent opportunity entrepreneurship is scarce. Cross-country research teaches us that countries with a high standard of living often have low necessity entrepreneurship rates. Further academic studies prove that entrepreneurial attitude and perceptions significantly influences entrepreneurial motivations to start a business. Several GEM indicators, concerning individuals‘ own perceptions toward entrepreneurship, will be used in the empirical research. At the individual level it appears that characteristics that affect the necessity-driven entrepreneurs can be divided into personal characteristics, individual perceptions towards entrepreneurship, regional demographics and economic characteristics and regional perceptions towards entrepreneurship. Furthermore, scientific studies that

5

6


research necessity and opportunity-driven entrepreneurs are rarely analyzed in developing countries. Along with research in the Netherlands, this study is also conducted in Iran. Iran is a country in the Middle-East. The capital is Tehran and is home to 12 million people. Tehran is a good example of a primate city: it‘s a leading city and disproportionately larger in terms of GRP and citizens than any others in the urban hierarchy. The economics of Iran are largely based on oil, found in the southern provinces of ‗Khuzestan‘ en ‗Kohgiluyeh & Boyer Ahmad‘. The relatively well developed city of Tehran and the distribution of hydrocarbons are two main reasons for the large inequality of wealth. Our Iranian sample comprises of 355 necessity entrepreneurs and 494 opportunity entrepreneurs (out of 849 nascent entrepreneurs, 9508 observations). In the Netherlands our sample covers 35 necessity entrepreneurs and 440 opportunity entrepreneurs (out of 475 nascent entrepreneurs, 14996 observations). In Iran the share of necessity entrepreneurs is 41,8% of all nascent entrepreneurs, while in the Netherlands it‘s only 7,4%. The empirical results indicate that on a regional level in poorer Iranian regions the likelihood that entrepreneurs start out of necessity is larger in comparison with regions with more welfare. In the Netherlands no evidence was found that any regional characteristic influences the regional rate of necessity entrepreneurship. These findings were expected and consistent with previous studies. More difficult to explain is the relationship in Iran between the regional unemployment rate and regional rate of necessity entrepreneurship. On the one hand, high unemployment rates may lead to start-up activity of nascent entrepreneurs (the ―refugee‖ effect). On the other hand, higher rates of self-employment may indicate increased entrepreneurial activity reducing unemployment in subsequent periods (the ―entrepreneurial‖ effect). In Iran no clear explaination was found to explain the negative relationship between regional unemployment rate and regional rate of nascent necessity entrepreneurship. This relationship only exists on a regional level. On the individual level, in the Netherlands, age and education seem to have a very strong (positive and negative resp.) relationship with the likelihood of starting a new necessity-driven business. Further, a striking result is that the regional characteristics do not have any influences on the motivational choice of the nascent entrepreneur. This is in comparison with the findings in Iran: Gross Regional Product as well as Regional perceptions towards entrepreneurship both influencing the individual choice to start a business because of necessity reasons. Another difference in Iran in comparison with the empirical result of the Netherlands is that age doesn't influence nascent necessity-driven entrepreneurs. Also a positive relationship between population density and entrepreneurial activity in Iran is found: areas of agglomeration mostly have lower levels of entrepreneurial necessity-driven activity than rural areas. In general we can say that in Iran location seems to be more relevant for the nascent necessity-driven entrepreneur. In the Netherlands only personal characteristics influence the decision to start a business because of necessity motivations. In Iran it matters where nascent entrepreneurs are living. Probably the best way to stimulate the local economy is to have an eye for the local situation. Regions may first reach a certain ‗developed‘ level to benefit from nascent entrepreneurship. This makes geography even more relevant.


Voorwoord Met deze masterthesis over necessity-driven ondernemers in Iran en Nederland sluit ik een mooie periode aan de Universiteit Utrecht af, die begon 6 jaar geleden als eerstejaars student sociale geografie en planologie. Een tijd waarin ik mezelf heb kunnen ontplooien en waar mijn interesse voor de geografie en met name de economische geografie flink is gegroeid. Het is niet toevallig dat ik mijn studie afsluit met een thesis over Iran, onderzoek naar landen, regio‘s en steden die minder voor de hand liggen heeft altijd al mijn aantrekkingskracht gehad. Ik realiseer me, terugkijkende op de periode die ik aan deze masterthesis heb gewerkt, dat het veel bijzondere evaringen en leermomenten heeft opgeleverd. Veel dank ben ik dan ook verschuldigd aan de universiteit van Teheran. Allereerst aan Dr. Mohammad Reza Zali, hoofd van het GEM Iran team. Dank voor alle goede zorgen, de gastvrijheid, voor het beschikbaar stellen van een werkplek en voor de toegang tot fantastische data van GEM Iran project. Zelfs toen ik in november 2010 redelijk onverwacht voor de tweede keer een bezoek aan Iran bracht, stond hij onmiddellijk voor mij klaar. Ook ben ik veel dank verschuldigd aan de studenten van de Universiteit van Teheran en met name Sepehr Nazari, Poya Farzadnia en Vahid Shekarchi voor alle discussies, vertaalwerk en gezelligheid. Naast contacten in Iran heb ik ook veel gehad aan de docenten in Nederland. Mijn dank gaat met name uit naar Gideon Bolt, voor de statistische hulp en Niels Bosma, voor het aanbieden van de GEM bestanden uit Nederland. Deze thesis had echter niet geschreven kunnen worden zonder de hulp en de deskundigheid van mijn begeleider Veronique Schutjens. Dank voor al het geduld, de vele begeleidingsuren en de altijd uitgebreide kritieken en verbeterpunten. Ik heb ontzettend veel geleerd van haar kritische en vaak gerechtvaardigde notities. Ik ben ervan overtuigd dat haar kritische houding en betrokkenheid van grote waarde zijn voor de universiteit en ik hoop dat zij ook voor komende generatie studenten veel zal kunnen betekenen. Nogmaals dank voor alles. Utrecht, 16 mei 2011

7

8


Inhoud Hoofdstuk 1: Introductie ...................................................................................... 11 1.1 Aanleiding ................................................................................................. 13 1.2 Wetenschappelijke en maatschappelijke relevantie ......................................... 15 1.3 Afbakening: een combinatie van het regionale en individuele niveau ................. 17 1.4 Doelstelling, probleemstelling en deelvragen .................................................. 18 1.5 Definitie van een nieuwe ondernemer ........................................................... 19 1.6 Aanpak empirisch onderzoek ....................................................................... 20 1.7 Leeswijzer ................................................................................................. 20 Hoofdstuk 2: Necessity- en opportunity-driven ondernemerschap: een literatuurstudie 23 2.1 Inleiding op necessity nieuw ondernemerschap .............................................. 25 2.2 Determinanten van het regionaal aandeel necessity ondernemerschap .............. 27 2.3 De determinanten van de kans om een onderneming te starten uit necessity motieven ........................................................................................................ 31 2.4 Conceptueel model, verwachte samenhang en conclusie ................................. 37 Hoofdstuk 3: De context van Iran ......................................................................... 43 3.1 Inleiding.................................................................................................... 45 3.2 Geografie, demografie, politiek en economie van Iran ..................................... 46 3.3 Sociaaleconomische positie van Iran in internationaal perspectief ..................... 47 3.4 Ondernemerschap in Iran in internationaal perspectief .................................... 49 3.5 Iraanse regio‘s nader bekeken ..................................................................... 51 3.6 Conclusie .................................................................................................. 57 Hoofdstuk 4: Opzet van het empirisch onderzoek .................................................... 59 4.1 Inleiding.................................................................................................... 61 4.2 Operationalisering van de factoren ............................................................... 62 4.3 Uitleg van de statistische methoden.............................................................. 71 4.4 Beschrijving van de populatie met behulp van de steekproef............................ 74 Hoofdstuk 5: Wat verklaart de start van een eigen bedrijf uit necessity motieven? ...... 77 5.1 Inleiding.................................................................................................... 79 5.2 Regionale variatie in aandeel necessity ondernemerschap ............................... 80 5.3 Individuele kans op start van een eigen bedrijf uit necessity-motieven .............. 86 5.4 Regionale variabelen in twee verschillende analyses ....................................... 93 Hoofdstuk 6: Conclusie en discussie ...................................................................... 95 6.1 Eindconclusie ............................................................................................. 97 6.2 Aanbevelingen voor onderzoek, beleid en discussie....................................... 101 6.3 Tot slot ................................................................................................... 103 Literatuur ......................................................................................................... 104 Bijlagen ........................................................................................................... 110


Lijst van tabellen Tabel 1: Push and pull indicatoren .................................................................................................................25 Tabel 2: Verwachte samenhang tussen verschillende factoren en het regionale aandeel necessity (t.o.v. opportunity) ondernemerschap .......................................................................................................................................42 Tabel 3: Verwachte samenhang tussen de factoren en de kans om uit necessity (t.o.v. opportunity) motieven een onderneming te starten ...............................................................................................................................42 Tabel 4: GCI en GEM classificatie van een ontwikkelingsland (2010) ...................................................................48 Tabel 5: The World Bank classificatie van een ontwikkelingsland (2009)..............................................................48 Tabel 6: Human Development Index classificatie van een ontwikkelingsland (2010) ..............................................49 Tabel 7: Ondernemerschapsactiviteiten uit GEM 2010 ......................................................................................49 Tabel 8: Early-Stage Entrepreneurial Activity en Establish Business Ownership-rate in Iran (‘07-‗09) en Nederland (‗01-‗06) ...................................................................................................................................................50 Tabel 9: Mogelijke antwoorden op vraag 2g en 3g en de operationalisering hiervan ..............................................63 Tabel 10: Afhankelijke variabelen van Iran (‘07 - ‘09) en Nederland (‘01 - ‘06) ....................................................65 Tabel 11: Regionaal niveau: Determinanten van het regionale aandeel necessity ondernemerschap ........................66 Tabel 12: Beschrijving van de individuele en regionale verklarende determinanten van Iran (‘07) en Nederland (‘01 ‘06) .........................................................................................................................................................67 Tabel 13: Dichotome variabelen ....................................................................................................................68 Tabel 14: Onderverdeling in klassen van de variabele leeftijd ............................................................................68 Tabel 15: Onderverdeling in klassen van de variabele opleiding .........................................................................68 Tabel 16: Onderverdeling in klassen van de variabele type woonplaats naar stedelijkheid ......................................68 Tabel 17: Individueel niveau: Determinanten van de kans om te starten uit necessity-driven motieven ...................69 Tabel 18: Opbouw van de verschillende statistische methodes ...........................................................................72 Tabel 19: Operationalisering van de dummy en categorale variabelen voor de logistische regressie .........................73 Tabel 20: Gemiddelden (niet gewogen) van de afhankelijke variabelen van Iran en Nederland ...............................74 Tabel 21: Karakteristieken van de onafhankelijke variabelen (niet gewogen) van Iran en Nederland........................75 Tabel 22: Correlatiematrix tussen regionale kenmerken en het regionaal aandeel necessity ondernemerschap in Iran en Nederland .............................................................................................................................................81 Tabel 23: Het regionale aandeel necessity ondernemerschap in Iran en Nederland ...............................................84 Tabel 24: Verschil tussen de verwachte samenhang op basis van de literatuur en op basis van de empirische analyse van het regionaal aandeel necessity ondernemerschap en verschillende regionale kenmerken ................................85 Tabel 25: Bivariate relatie tussen diverse kenmerken en de kans om te starten uit necessity of opportunity-motieven in Iran en Nederland ...................................................................................................................................87 Tabel 26: Individuele kans om een necessity-driven nieuwe ondernemer in Iran of in Nederland te zijn . .................89 Tabel 27: Verschil tussen de verwachte samenhang op basis van de literatuur en op basis van de empirische analyse van het de individuele kans om een bedrijf te starten uit necessity motieven en verschillende kenmerken ................92 Tabel 28: Overzicht classificatie van Porter, Global Competitiveness Report 2010 ............................................... 111 Tabel 29: Mirco-analyse, de gebruikte literatuur ........................................................................................... 112 Tabel 30: Mirco-analyse, toetsing, afhankelijke en onafhankelijke variabelen van de gebruikte literatuur ............... 113 Tabel 31: Samengestelde statistische gegevens van diverse landen (2010) ....................................................... 115 Tabel 32: Bevolkingsaantal en bevolkingsdichtheid van Iran op NUTS2, 1389 (2010-2011) ................................. 116 Tabel 33: BRP en werkloosheid van Iran op NUTS2, 1386 (2007-2008) ............................................................ 117 Tabel 34: Bevolkingsaantal, bevolkingsdichtheid, BRP en werkloosheid van Nederland op NUTS2, diverse data ...... 118 Tabel 35: Early Stage Entrepreneurial Activity in regio‘s in Iran (2007-2009) ..................................................... 119 Tabel 36: Early Stage Entrepreneurial Activity in regio‘s in Nederland (2001-2006) ............................................ 119 Tabel 37: Regionale verschillen in ondernemerschapsmotieven in Iran (2007-2009) ........................................... 120 Tabel 38: Regionale verschillen in ondernemerschapsmotieven in Nederland (2001-2006) ................................... 120 Tabel 39: Pearmans‘ correlatiematrix (two-tailed) tussen het regionale aandeel necessity ondernemerschap en de onafhankelijke variabelen in Iran en Nederland ............................................................................................. 122 Tabel 40: Pearmans‘ correlatiematrix (two-tailed) tussen de individuele kans op necessity ondernemerschap en de onafhankelijke variabelen in Iran en Nederland ............................................................................................. 123

Lijst van figuren Figuur Figuur Figuur Figuur

1: 2: 3: 4:

Conceptueel model ........................................................................................................................37 Conceptueel model, aangepast aan de empirische resultaten van Iran ................................................. 100 Conceptueel model, aangepast aan de empirische resultaten van Nederland ........................................ 100 Spreidingsdiagram, afhankelijke variabele regionaal aandeel necessity-driven ...................................... 121

Lijst van kaarten Kaart 1: Ligging van Iran .............................................................................................................................46 Kaart 2: Overzicht van de provincies in Iran (2010) .........................................................................................52 Kaart 3: Bevolkingsdichtheid in inwoners per km2 in Iran, 1389 (2010-2011) ......................................................53 Kaart 4: Bruto Regionaal Product per persoon in Iran 1386 (2007-2008).............................................................54 Kaart 5: Regionale werkloosheidspercentages in Iran in 1387 (2008-2009) .........................................................54 Kaart 6: Regionale Early Stage Regional Entrepreneurial Activity in Iran (2007-2009) ...........................................56 Kaart 7a en b: Regionale Early Stage Entrepreneurial Activity in Nederland (2001-2006) .......................................56 Kaart 8: Regionale percentages ondernemerschapsmotieven Iran (2007-2009)....................................................80 Kaart 9a en b: Regionale percentages ondernemerschapsmotieven in Nederland (2001 – 2006) (met a: Iraanse klassenindeling en b: Nederlandse gemiddelde als nulpunt) ..............................................................................81

9

11

Hoofdstuk 1: Introductie

Bron: Franchiseondernemer in Teheran, Shahid Moayeri winkelcentrum, 6 oktober 2010, Vahid Shekarchi

12


1.1 Aanleiding ................................................................................................. 13 1.1.1 Ondernemerschap is het sleutelwoord in beleid ........................................ 13 1.1.2 Verschil tussen ondernemerschap in ontwikkelde en ontwikkelingslanden .... 13 1.1.3 Onderzoek in Iran en in Nederland ......................................................... 14 1.2 Wetenschappelijke en maatschappelijke relevantie ......................................... 15 1.3 Afbakening: een combinatie van het regionale en individuele niveau ................. 17 1.4 Doelstelling, probleemstelling en deelvragen .................................................. 18 1.4.1 Doelstelling ......................................................................................... 18 1.4.2 Probleemstelling................................................................................... 19 1.4.3 Deelvragen .......................................................................................... 19 1.5 Definitie van een nieuwe ondernemer ........................................................... 19 1.6 Aanpak empirisch onderzoek ....................................................................... 20 1.7 Leeswijzer ................................................................................................. 20


1.1 Aanleiding 1.1.1 Ondernemerschap is het sleutelwoord in beleid Sinds de jaren ‗90 zijn er veel nationale en regionale beleidsinitiatieven ontstaan die het starten van nieuwe bedrijven promoten (Tamásy, 2006). Het idee achter deze initiatieven is dat nieuwe ondernemingen een bijdrage leveren aan de dynamiek in de economie en een positieve invloed hebben op de economische groei (Ministerie van Economische Zaken, 2010a). De Nederlandse overheid stimuleert bijvoorbeeld nieuw ondernemerschap door het ondernemen onder de aandacht te brengen in het onderwijs of door de wet- en regelgeving ten gunste van ondernemers aan te passen (Ministerie van Economische Zaken, 2010c). Parallel hieraan is ook in de academische wereld de interesse in ondernemerschap flink toegenomen (Sternberg, 2009). In de evolutionair economisch geografische literatuur is inmiddels een consensus bereikt dat nieuw ondernemerschap inderdaad een belangrijk aandeel heeft in de economische ontwikkeling van een land of regio (Bosma et al., 2008). In de evolutionaire economie is in tegenstelling tot de traditionele (neo-) klassieke theorieën ruimte voor een bepaalde variatie in de markt, een proces van competitie tussen nieuwe ideeën en initiatieven en selectie van de meest levensvatbare bedrijven en industrieën (Wennekers & Thurik, 1999). In essentie wordt gesuggereerd dat nieuwe ondernemers bijdragen aan de economische groei, omdat ze innovaties op de markt brengen, economische veranderingen teweegbrengen en de concurrentie en de productiviteit versterken (Wong et al., 2005, Praag & Versloot, 2007 en Bosma & Levie, 2010). Onder andere Solimano & Avanzini (2009) en Block & Sandner (2009) maken onderscheid tussen een individu die vrijwillig een onderneming start, ook wel opportunity-driven genoemd en iemand die een onderneming uit noodzaak start, ook wel necessity-driven genoemd. Necessity-driven ondernemers zijn voor het merendeel individuen die vanwege het gebrek aan alternatieve economische mogelijkheden via een eigen bedrijf de noodzakelijke inkomsten genereren (Sarasvathy, 2004). Deze laatste groep is in de wetenschappelijke literatuur ook wel bekend als ‗reluctant‘, ‗survivalist‘, ‗refugee‘ of ‗involuntary‘ ondernemerschap. Door o.a. Verheul et al. (2010) is geconcludeerd dat er een verschil bestaat in determinanten tussen necessity-driven en andere typen ondernemers. Dit heeft belangrijke consequenties voor beleidsmakers; immers bepaalde maatregelen hoeven niet noodzakelijkerwijs voordelig te zijn voor elk type ondernemer (Liedholm, 2002 en Verheul et al., 2010). Block & Sandner (2006) schrijven hierover: ―Regarding further research it should be noted that we find notable differences between necessity and opportunity entrepreneurs that should receive further investigation (Block & Sandner, 2006, p.13).‖ Het huidige vraagstuk in de wetenschappelijke literatuur richt zich dan ook op welke en in welke mate bepaalde nationale, regionale en persoonlijke factoren van invloed zijn op de startmotivatie van nieuwe ondernemers. 1.1.2 Verschil tussen ondernemerschap in ontwikkelde en ontwikkelingslanden ―(…) From Ács and Audretsch through Baumol to Schumpeter and Thurik, all notable contributors to the discipline of entrepreneurship, they do not include a single reference from the development economics literature (Naudé, 2010, p. 2).‖ Kritiek op onderzoek naar ondernemerschap, die onder andere ook uit bovenstaande quote blijkt, is gericht op het feit dat veel (ondernemerschaps)kennis is vergaard in Westerse landen met de Verenigde Staten, Duitsland en Nederland als belangrijkste bronnen. Deze kennis is echter niet zonder meer van toepassing op minder ontwikkelde landen (Desai et al, 2010). Immers het economische regime en de processen die plaats vinden in ontwikkelingslanden zijn anders dan die in de ontwikkelde landen (Audretsch & Fritsch, 2002). Desai & Potter (2006) spreken zelfs van ‗academisch imperialisme‘:

13

14


conclusies uit onderzoeken in ontwikkelde landen worden zonder enig besef ook van toepassing geacht op ontwikkelingslanden (Desai & Potter, 2006, p. 19). Belangrijk onderscheid tussen ontwikkelde en ontwikkelingslanden blijkt de omvang in ondernemerschapactiviteiten te zijn. Bosma & Levie (2010) berekenen het percentage individuen dat bezig is met het starten van een onderneming op de totale populatie en concluderen dat er grote nationale verschillen zijn. Minder ontwikkelde landen zoals Oeganda, Jemen, Guatemala of Peru hebben start-up percentages van boven de twintig procent, dit houdt in dat 1 op de 5 respondenten (individuen tussen de 18 t/m 64 jaar) bezig is met het starten of te runnen van een onderneming. Ontwikkelde landen zoals België, Japan, Denemarken of Hong Kong daarentegen meten percentages van onder de vier procent, oftewel slechts 1 van de 25 respondenten is bezig met een nieuwe eigen onderneming. In landen met een laag inkomen per hoofd van de bevolking wordt de nationale economie (over het algemeen) gekarakteriseerd door een groot aandeel startups (Bosma & Levie, 2010). Niet alleen het aantal nieuwe ondernemers, maar ook de onderverdeling naar type ondernemer verschilt tussen ontwikkelingsen ontwikkelde landen. Ondernemers zijn een brede groep van individuen waar zowel de bloemenverkoper op de hoek van de straat als ‗Bill Gates‘ toe behoort (Smart & Smart, 2005 en Wennekers et al. 2010). In ontwikkelde landen wordt met ondernemerschap vaak de innovatieve ondernemer bedoeld die door middel van nieuwe producten of diensten de concurrentie scherp houdt en/of de productiviteit verhoogt (Thurik et al., 2008). Anders dan in ontwikkelde landen bestaat ondernemerschap in ontwikkelingslanden veel meer uit zelfstandigen die niet onder de noemer ‘Schumpeterian entrepreneurs’ (innovatieve ondernemers) vallen (Thurik et al., 2008 en Coad & Tamvada, 2008). Bosma & Levie (2010) geven aan dat in ontwikkelingslanden ondernemers voornamelijk concurreren op basis van de prijs en dat de producten die men verkoopt nagenoeg overal gelijk zijn. Veel ondernemers in ontwikkelingslanden hebben een familiebedrijf of zijn petty capitalists (Smart & Smart, 2005). Dit zijn bedrijven, die ondanks enkele werknemers, sterk afhankelijk zijn van de inspanning van de eigenaar (Ács & Virgill, 2009). Ook zijn ondernemers in ontwikkelingslanden vaker actief in de informele en/of de agrarische sector. In ontwikkelingslanden is dat een veel grotere bron van economische activiteit. (Ács & Virgill, 2009 en Desai, 2009). De drijfveren van de startende ondernemers in ontwikkelingslanden zijn dan ook vaak anders dan de beweegredenen van nieuwe ondernemers in ontwikkelde landen. Door Bosma et al. (2008a) en Bosma & Levie (2010) is aangetoond dat het aandeel necessitydriven ondernemers in ontwikkelingslanden veel hoger is dan het aandeel in de meer ontwikkelde landen. Kortom in ontwikkelingslanden zijn relatief meer nieuwe ondernemers die uit noodzaak een bedrijf starten. 1.1.3 Onderzoek in Iran en in Nederland Deze masterthesis onderzoekt het verschil tussen de determinanten van necessity en opportunity ondernemers in een ontwikkeld en een ontwikkelingsland. Als het te onderzoeken ontwikkelingsland is de keus gevallen op Iran. Dit naar aanleiding van een stage in het voorjaar van 2009. In dat jaar heb ik stage gelopen aan het GEM office (Global Entrepreneurship Monitor) van de faculteit van Entrepreneurship van de Universiteit van Teheran in Iran. Het GEM project is kort gezegd een studie naar ondernemerschap en wordt inmiddels uitgevoerd in vierenvijftig landen (GEM, 2009). Vernieuwend aan het GEM project is dat niet (macro-) economische cijfers van landen of regio‘s, maar de ondernemer zelf centraal staat. Dankzij deze stage kon ik dan ook beschikken over een groot aantal (mirco-) gegevens over nieuw ondernemerschap in Iran. De classificatie van Iran als ontwikkelingsland is overgenomen van het GEM publicaties, deze gebruiken een rangschikking van landen op basis van de indeling van Porter (1998). Iran blijkt volgens deze classificatie een land in ontwikkeling, in transitie naar


een meer efficiënt gedreven economie, te zijn. In bijlage 1 (Tabel 28) is een volledig overzicht opgenomen van Porter‘s onderverdeling van landen. O.a. Botswana, Jamaica, Indonesië en Saoedi-Arabië blijken landen te zijn die in dezelfde categorie vallen als Iran (Schwab, 2010). Hoewel Iran centraal staat, is er ook aandacht voor ondernemerschap in Nederland. Onderzoek naar het ondernemerschap in Nederland dient in dit verslag slechts ter vergelijking met onderzoeksgegevens uit Iran. In Nederland is namelijk de welvaart relatief homogeen verdeeld (Sternberg, 2009) en is de ruimtelijke (economische) structuur voor de lezer al bekend.

1.2 Wetenschappelijke en maatschappelijke relevantie Wetenschappelijke relevantie houdt in op welke wijze het onderzoek theoretisch, methodisch of qua resultaten van belang is voor verdere theorievorming (Bryman, 2008). In paragraaf 1.1.2 is besproken dat veel kennis over ondernemerschap is vergaard in Westerse landen, maar dat de ondernemerschapsprocessen die in ontwikkelingslanden spelen in de wetenschappelijke literatuur onderbelicht zijn gebleven. Dit onderzoek werp een nieuw licht op de bestaande conclusies (uit Westerse onderzoeksliteratuur) over determinanten die van invloed zijn op de motivatie van startende ondernemers. De onderzoeksresultaten zijn een eerste stap op weg naar een bredere beschouwing van nieuw ondernemerschap. Maatschappelijke relevantie houdt de vraag in op welke wijze de probleemstelling voor de dagelijkse praktijk van het leven van belang is (Bryman, 2008). In paragraaf 1.1.1 is uiteengezet dat nieuwe bedrijven een bijdrage leveren aan de economische dynamiek van een regio en dat er een variatie bestaat in de motivatie van nieuwe ondernemers. Met kennis van kenmerken die verschillende typen startende ondernemers beïnvloeden, kan gericht beleid gevoerd worden ten aanzien van het stimuleren van nieuw ondernemerschap. De vraag die hierop volgt is of het stimuleren van start-ups ook zin heeft voor necessitydriven (t.o.v. andere typen) ondernemers in ontwikkelingslanden. Als er immers geen invloed van nieuwe necessity-driven ondernemers op de ontwikkeling van een regio waar te nemen is, is de relevantie in het doen van onderzoek in een ontwikkelingsland ook discutabel. In de wetenschappelijke literatuur zijn drie positieve effecten van nieuwe necessity-driven ondernemers op de economische groei van een ontwikkelingsland gevonden. Het ‗bevorderen van zelfstandig ondernemerschap‘ versterkt in ontwikkelinglanden de transitie naar een meer efficiëntere economie (1), de werkloosheid daalt (2) en de armoede vermindert (3). Deze drie effecten worden hieronder uitgelegd en uitgewerkt. 1. In de laatste eeuw nam in landen als Frankrijk, Verenigde Staten en Nederland een het aantal ondernemers af. Recentelijk stabiliseert echter het aantal startende ondernemers (Carree et al., 2007) of vindt er een opwaartse trend plaats en neemt het aantal startende ondernemers weer langzaam toe (Wennekers et al., 2010). Wennekers et al. (2010) beschrijven twee revoluties die verklaren hoe het komt, dat wanneer de economie van een land zich ontwikkelt het percentage nieuwe ondernemers afneemt, vervolgens stabiliseert en/of weer toeneemt. De eerste revolutie beschrijft de lange periode van daling van het aantal zelfstandigen in ontwikkelde landen in de vorige eeuw. De oorzaak is het gevolg van een drietal elementaire veranderingen; sectorverandering (afname van landbouw naar productie en transport), opkomende schaalvoordelen (industrialisatie, technologische ontwikkelingen, automatisering en centralisering van kapitaal) en stijging in lonen (afname van de prikkel om zelfstandige te worden). Vervolgens beschrijven Wennekers et al. (2010) een aantal recente ontwikkelingen waardoor deze trend lijkt te keren: de ontwikkeling van de

15

16


dienstensector, differentiatie in de wensen van de klant, afname van de transactie kosten, opkomende informatietechnologie en de toenemende wens om autonoom te zijn. Een starter in een ontwikkelingsland hoeft geen ‗Schumpeterian ondernemer‘ te zijn of een spectaculair nieuw idee te hebben (Ács & Virgill, 2009), om bij te dragen aan de transitie van een land met een overwegend op de landbouw gerichte economie naar een meer stedelijk en op industrie gerichte samenleving (Goedhuys & Sleuwaegen, 2009). Nieuwe ondernemers zijn niet de ‗eenzame helden‘ die zelfstandig het economische landschap veranderen, maar ook geen ‗machines‘ die uitvoeren wat door de omgeving bepaald wordt. Ondernemers voeren, net zoals elke ander individu, onder vaststaande condities hun handelingen uit, maar zijn ook ondernemend omdat ze de economische structuur kunnen veranderen (Stam & van Stel, 2009 en Carree et al., 2007). 2. Het Ministerie van Economische Zaken (2010a) beoogt dat nieuw ondernemerschap een positieve invloed op de werkgelegenheid heeft. Hoe meer mensen een bedrijf starten, hoe meer (absolute) werkgelegenheid dat oplevert. Voor de ondernemer zelf, maar ook voor de mensen die hij in dienst neemt. De Europese Commissie bevordert dan ook beleid ten aanzien van het stimuleren van een ‗entrepreneurial society‘ (Europese Commissie, 2003). De literatuur is echter minder eenduidig. Sommige auteurs beargumenteren dat werkloosheid het aantal start-ups positief beïnvloeden, andere claimen het omgekeerde. Er zijn zowel theoretische redenen als empirische bewijs voor beide opvattingen: werkloosheid veroorzaakt immers meer nieuwe ondernemers (‗refugee‘ effect), maar met meer nieuwe ondernemers daalt ook de werkloosheid (‗entrepreneurial‘ effect). De relatie tussen werkloosheid en nieuwe ondernemerschapsactiviteiten blijkt dynamisch en inter-temporeel te zijn, dat wil zeggen iets wat nu gebeurt, pas later waar te nemen is. Het zijn gelijktijdige relaties die elk in contrasterende richting werken en een verschillend tijdsverloop hebben (Thurik et al., 2008). Uit het onderzoek van Thurik et al. (2008) blijkt dat zowel een stijging in de werkloosheid een stijging van het aantal nieuwe ondernemers teweegbrengt (het ‗refugee‘ effect) en dat tegelijkertijd een stijging van het aantal nieuwe ondernemers een daling in het werkloosheidspercentage veroorzaakt (het ‗entrepreneurial‘ effect). Het tweede effect is echter sterker dan het eerste effect. Voor ontwikkelingslanden, waar het midden- en kleinbedrijf relatief groter is (Nichter & Goldmark, 2009) en waarvan relatief een groter gedeelte van de nieuwe ondernemers necessity-driven is (Bosma & Levie, 2010), is dit een positief gegeven. Vooral in ontwikkelingslanden blijkt het stimuleren nieuw ondernemerschap bij te dragen aan de daling van de werkloosheid. Het moge duidelijk zijn dat voor ontwikkelingslanden het startende ondernemerschap geen ‗wondermiddel‘ is, maar evenmin geldt dat nieuwe ondernemers niet wenselijk voor de ontwikkeling zouden zijn. Ontwikkelingslanden moeten daarnaast ook actief werken aan oplossingen om structurele problemen zoals stabiliteit, infrastructuur, onderwijs en gezondheid op orde te krijgen. Zoals Hillman & Aven (2010) concluderen is het ontbreken van een goede functionerende institutionele omgeving, zoals vaak in ontwikkelingslanden, echter geen absolute voorwaarde om ondernemerschap tot bloei te laten komen. 3. Ten slotte wordt door het stimuleren van necessity ondernemerschap de armoede verminderd. Immers nieuwe necessity-driven ondernemers zorgen er met de eigen onderneming voor dat ze zichzelf in hun levensonderhoud kunnen voorzien (Amerós & Cristi, 2010). In veel wetenschappelijke literatuur (bijvoorbeeld in Ács et al., 2005, Ács & Varga, 2005 Wong et al., 2005, Valliere & Peterson, 2009 en Shane 2009), wordt gesuggereerd dat nieuwe ondernemers gunstig zijn voor de economische ontwikkeling, maar dat necessitydriven ondernemers in vergelijking met opportunity-driven ondernemers weinig tot geen economische groeipotentie hebben. Het beleid zou zich moeten focussen op opportunitydriven of high-growth ondernemers. Door Block & Sandner (2009) wordt echter betoogd dat niet alle necessity-driven ondernemers per se minder succesvol zijn. Op dezelfde manier kan beredeneerd worden dat opportunity-driven ondernemers ook niet allemaal


succesvolle bedrijven voortbrengen en niet iedere opportunity-driven ondernemer een omvangrijke bijdrage levert aan de economische ontwikkeling (Amorós & Cristi, 2010). Verheul et. al. (2010) bewijzen empirisch dat er geen significant verschil is tussen voortbestaan van necessity-driven ondernemers, zodra deze gestart is met het bedrijf, en de overlevingskans van opportunity-driven ondernemers. Er is dus geen duidelijke reden om alle necessity-driven ondernemers te kwalificeren als ‗onproductief‘. Dit maakt het stimuleren van nieuwe necessity-driven ondernemers wel degelijk zinvol.

1.3 Afbakening: een combinatie van het regionale en individuele niveau Naast onderscheid tussen verschillende typen ondernemers en onderscheid tussen een ontwikkeld en ontwikkelingsland wordt in dit onderzoek ook onderscheid gemaakt tussen het regionale en individuele niveau. Conform de verdeling van Davidsson & Wiklund (2001) wordt op regionaal niveau de variatie in het regionale aandeel necessity ondernemerschap en op het individuele niveau de individuele kans om te starten vanwege necessity-driven redenen onderzocht. In deze paragraaf zal nader toegelicht worden waarom deze onderverdeling is gemaakt. Het motief om een bedrijf te starten is in eerste instantie een individuele aangelegenheid. Sarasvathy (2004) schrijft dat elke nieuwe ondernemer een andere achtergrond heeft en anders reageert op bepaalde gebeurtenissen en prikkels. Als er slechts op regionaal niveau onderzoek gedaan zou worden, mist men de individuele kenmerken die in veel wetenschappelijke onderzoeken bepalend zijn (zoals bijv. in Bhola et al., 2006). Naudé et al. (2008) vragen zich echter af of er niet bepaalde kenmerken van het (regionale) economische systeem zijn die ‗boven‘ deze individuele karakteristieken staan. Kenmerken die bijvoorbeeld zorgen voor de kennis- en informatiestromen of toegang tot de markt (Naudé et al., 2008). Sternberg (2009) concludeert dan ook dat de individuele beslissing om wel of geen bedrijf te starten het resultaat is van de wisselwerking tussen tal van persoonlijke, micro, meso én macro determinanten. Determinanten die de verschillen tussen de startmotivatie van nieuwe ondernemers verklaren worden, afhankelijk van het onderzoeksonderwerp, in de wetenschappelijke literatuur dan ook op drie verschillende niveaus onderzocht. 1. Nationale determinanten die van invloed zijn op het nationale percentage van een bepaald startmotief. Het onderzoek is een vergelijking tussen landen (bijv. in de Wereld, Zuid-Amerika of de Europese Unie) en heet ook wel internationaal of cross-country onderzoek. 2. Regionale en nationale determinanten die van invloed zijn op het regionale percentage van een bepaald startmotief. Het onderzoek is een vergelijking tussen regio‘s in een bepaald gebied (bijv. binnen de Europese Unie of Duitsland) en heet ook wel interregionaal onderzoek. 3. Persoonlijke, regionale en nationale determinanten die van invloed zijn op de individuele motivatie om een bedrijf te starten. Het onderzoek is een vergelijking tussen individuen in een bepaald gebied (bijv. binnen de Europese Unie of binnen Duitsland). De contextuele aanpak in onderzoek naar verschillen in percentage (startende) ondernemers is lange tijd slechts vanuit het perspectief van nationale economieën onderzocht (Sternberg, 2009). In deze masterthesis is gekozen om geen cross-country onderzoek, maar interregionaal de verschillen te onderzoeken. De reden komt overeen met de conclusie van Sternberg (2009): ondernemerschap is namelijk primair een ‗regional event‘. In Duitsland bijvoorbeeld varieert het percentage startende ondernemers per regio tussen de 2.6% in Rostock tot 6,6% in de regio Keulen (Tamásy, 2006). Bosma (2009) verklaart dit als volgt: Het blijkt dat de meeste nieuwe

17

18


ondernemers hun bedrijf starten in de regio waarin ze geboren zijn of waar men gewerkt heeft. Het informele netwerk van vrienden en collega‘s dat nodig is om zijn of haar ideeën te realiseren is regionaal gebonden. Ook de kennis die men heeft van de branche waarin de nieuwe ondernemer actief is, is vaak regionaal van aard. Het beoordelen en ontwikkelen van nieuwe opportunities wordt in zijn of haar eigen regio vaker sneller en beter ingeschat en geëxploiteerd. Vooral in de eerste drie jaar beperken nieuwe ondernemers hun ruimtelijke blik tot hun eigen regio (Bosma, 2009). In diverse studies (Tamásy, 2006 en Sternberg, 2009) komt deze hoge mate van immobiliteit van nieuwe ondernemers naar voren. Iran meet ongeveer vier en half keer de oppervlakte van Duitsland en kent een grote (economische) variëteit aan regio‘s (CIA, 2010). In de hoofdstad Teheran heerst een bedrijvigheid en economische voorspoed die niet overeenkomst met een land in transitie: de hoogte van de huizenprijzen zijn vergelijkbaar met Nederland, het openbaar vervoer is goed georganiseerd, er zijn indrukwekkende autosnelwegen, er is een grote diversiteit in het aanbod van producten, het prijsniveau voor goederen ligt hoog, er worden hoge salarissen uitgekeerd etc. Kortom; een goed ontwikkelde en geïndustrialiseerde samenleving. Wat voor de stad Teheran geldt, is niet van toepassing op andere regio‘s. Het zuiden van de stad en een groot aantal grensregio‘s zijn bijvoorbeeld een stuk minder welvarend. Regionale (sociaal-) economische verschillen binnen een land kunnen tal van politieke, geografische, evenals historische redenen hebben. Over het algemeen geldt dat de economische ongelijkheden in minder ontwikkelde landen veel groter zijn dan in de meer ontwikkelde landen (Barrios & Strobl, 2009). Vanwege de hoge mate van immobiliteit van nieuwe ondernemers en vanwege de bijzonder grote regionale verschillen binnen Iran lijkt de regio in plaats van een hele natie een geschiktere analyse-eenheid (Bosma et al., 2009). Door het combineren van het regionale en individuele niveau is het mogelijk verschillende regionale kenmerken te vergelijken en empirisch vast te stellen in hoeverre bepaalde kenmerken wel, niet of slechts op regionaal of individueel niveau van invloed zijn. Sterker nog, juist deze samenhang tussen het regionale en het individuele niveau maakt deze masterthesis interessant. Temeer daar nog weinig bekend is over ondernemerschap in ontwikkelingslanden (Desai et al, 2010) en duidelijk is dat de processen tussen ontwikkelde en ontwikkelingslanden verschillen (Audretsch & Fritsch, 2002 en Benzing & Chu, 2009).

1.4 Doelstelling, probleemstelling en deelvragen 1.4.1 Doelstelling Zoals in voorgaande al uitgebreid is toegelicht ontbreekt het aan gedegen onderzoek naar ondernemerschap in ontwikkelingslanden. Het blijkt dat de determinanten van startende necessity-driven en opportunity-driven nieuwe ondernemers afwijken van de determinanten in ontwikkelde landen (Nichter & Goldmark, 2009). De doelstelling van deze masterthesis is dan ook als volgt: 1. Inzicht gegeven in de verschillende determinanten die van invloed zijn op het regionale aandeel necessity ondernemerschap in een ontwikkeld land en een ontwikkelingsland. 2. Inzicht gegeven in de verschillende determinanten die van invloed zijn op de individuele kans om een bedrijf uit necessity-driven motieven te starten in een ontwikkeld land en een ontwikkelingsland. 3. Inzicht gegeven in de verschillen tussen het regionale aandeel necessity ondernemerschap en de individuele kans om een bedrijf uit necessity-driven motieven te starten


1.4.2 Probleemstelling Deze doelstelling mondt uit in de volgende hoofdvraag: In hoeverre varieert tussen regio’s en tussen nieuwe ondernemers in Iran en Nederland de motivatie om een bedrijf te starten en welke regionale en persoonlijke determinanten liggen hieraan ten grondslag? 1.4.3 Deelvragen De probleemstelling is onder te verdelen in de volgende onderzoeksvragen. 1a. Welke factoren hebben volgens de wetenschappelijke literatuur invloed op het regionale aandeel necessity of opportunity nieuw ondernemerschap in ontwikkelde en ontwikkelingslanden? 1b. Welke factoren hebben volgens de wetenschappelijke literatuur invloed op de individuele kans van nieuwe ondernemers om te starten uit necessity-driven (t.o.v. opportunity-driven) redenen in ontwikkelde en ontwikkelingslanden? 2a. Wat is kenmerkend voor de geografie, demografie, landsbestuur en economie van Iran? 2b. Wat is de sociaal-economische positie van Iran in vergelijking met andere landen en in hoeverre is Iran een ontwikkelingsland? 2c. Wat is kenmerkend voor de positie van ‗ondernemen in Iran‘ ? 2d. Hoe kan Iran regionaal worden verdeeld en wat is kenmerkend voor de verschillende Iraanse regio‘s? 3a. In hoeverre varieert het regionale aandeel necessity (t.o.v. opportunity) ondernemerschap in Iran en in Nederland en wat zijn volgens de empirie verklaringen hiervoor? 3b. In hoeverre varieert de individuele kans om een bedrijf te starten uit necessitydriven (t.o.v. opportunity-driven) redenen in Iran en in Nederland en wat zijn volgens de empirie verklaringen hiervoor? 3c. In hoeverre verschillen de verklaringen die gevonden zijn tussen het regionale niveau (deelvraag 3a) en het individuele niveau (deelvraag 3b) in Iran en in Nederland? 3d. In hoeverre komen gevonden empirische resultaten overeen met de uitkomsten in de literatuur en besproken in deelvragen 1a, 1b?

1.5 Definitie van een nieuwe ondernemer Ondernemerschap is een ontwikkeling die verschillende fases kent die niet eenvoudig als moment aan te duiden zijn (Grilo & Thurik, 2008). In de literatuur worden verschillende fases van het ondernemerschapproces engagement levels genoemd (Bosma & Levie, 2010) en er bestaan verschillende werkwijzen om deze fases te definiëren. Vanwege praktische redenen, deze masterthesis maakt gebruik van de gegevens van het GEM project, is gekozen om de verschillende fases te gebruiken die het GEM onderscheidt. In het GEM onderzoek wordt verschil gemaakt tussen nascent entrepreneur en een owner-manager of a new business. Een nascent entrepreneur is een individu dat op dit moment bezig is met het starten van een nieuw bedrijf of bezig is met het verkopen van goederen of diensten aan derden. Een individu is ‗bezig met starten‘ als hij of zij in de afgelopen twaalf maanden handelingen heeft verricht die bijdragen aan het starten; zoals het zoeken naar de juiste apparatuur of locatie, het bijeenbrengen van een team, het werken aan een businessplan, het starten met sparen of het ontplooien van andere activiteiten in het kader van het ontwikkelen van een eigen bedrijf. Een Nascent entrepreneur heeft tot 3 maanden salaris uitbetaald (Bosma & Levie, 2010).

19

20


Een owner-manager of a new business is een individu dat op dit moment eigenaar of mede-eigenaar van een bedrijf is of bezig met het verkopen van goederen of diensten aan derden. Hij of zij heeft hierbij tussen de 3 en 42 maanden achtereenvolgens salaris of andere betalingen uitgekeerd (Bosma & Levie, 2010). In het GEM onderzoek vallen zowel nascent entrepreneurs als owner-manager of a new business in de early –stage entrepreneurial activity fase (ESEA) (Bosma & Levie, 2010). In deze thesis worden alle type ondernemers die in deze fase zitten nieuwe ondernemers genoemd. De reden dat specifiek voor deze groep ondernemers is gekozen, is omdat nieuwe ondernemers staan voor de vernieuwing in de economie (Bosma & Levie, 2010 en paragraaf 1.1).

1.6 Aanpak empirisch onderzoek De empirische analyse valt in twee onderdelen uiteen. Eerst staat de verklaring van het regionale aandeel necessity (t.o.v. opportunity) ondernemerschap in Iran en in Nederland centraal. De afhankelijke variabele is dan ook het regionale aandeel necessity ondernemerschap in Iran en Nederland. De samenhang tussen de verschillende factoren en het regionaal aandeel necessity ondernemerschap wordt eerst apart (bivariate), met behulp van een correlatiematrix onderzocht. Vervolgens wordt de samenhang van alle factoren (multivariate) en het regionaal aandeel necessity ondernemerschap met een multiple regressie onderzocht. Daarna staat de verklaring van de individuele kans om een bedrijf te starten uit necessity motieven centraal. De afhankelijke variabele is dan ook de startende necessity-driven ondernemer in Iran en Nederland. Voor de samenhang van de verschillende factoren en de individuele kans om een bedrijf te starten uit necessity motieven wordt eerst separaat (bivariate) met behulp van een Chi-kwadraat onderzocht. Ten slotte wordt de samenhang van alle factoren (multivariate) en de individuele kans om een bedrijf te starten uit necessity motieven met een logistische regressie onderzocht.

1.7 Leeswijzer In paragraaf 1.1.3 staat dat dit onderzoek is opgezet naar aanleiding van een stage in de afdeling op de Faculteit van Entrepreneurship, Universiteit van Teheran. Zoals Desai & Potter (2006) al schrijven wordt er in de wetenschap weinig gebruik gemaakt van secundaire gegevens die in ontwikkelingslanden door universiteiten zelf verzameld worden. Het GEM onderzoek is wereldwijd actief en maakt in het desbetreffende land gebruik van lokale onderzoeksbureaus of universiteiten. Dankzij deze aanpak is er in minder toegankelijke landen grote hoeveelheid data op individueel niveau beschikbaar. Hier wordt in deze thesis dankbaar gebruik van gemaakt. In hoofdstuk 2 worden de eerste twee deelvragen beantwoord aan de hand van een literatuurverkenning. Na een inleidende paragraaf waarin necessity ondernemerschap nader wordt toegelicht wordt in de daaropvolgende paragraaf, conform de verdeling van de deelvragen, onderzocht welke determinanten van invloed zijn op het regionale aandeel necessity (t.o.v. opportunity) nieuw ondernemerschap. In paragraaf 2.3 staan vervolgens de determinanten centraal die van invloed op het de individuele kans voor nieuwe ondernemers om te starten uit necessity (t.o.v. opportunity-driven) redenen (deelvraag 1b). In paragraaf 2.4 worden hypotheses opgesteld en het conceptueel model beschreven. In hoofdstuk 3 wordt Iran nader omschreven. Iran is voor veel lezers een onbekend land. In de eerste paragraaf staat de geografie, demografie, landsbestuur en economie


van Iran centraal (deelvraag 2a). In de tweede paragraaf wordt met behulp van vergelijkingen ten opzichte van andere landen de sociaal – economische positie van Iran bepaald (deelvraag 2b). De derde paragraaf gaat in algemene zin in op het onderwerp van deze thesis: ondernemerschap in Iran (deelvraag 2c). In de laatste paragraaf ten slotte worden de Iraanse regio‘s nader bekeken (deelvraag 2d). Het vierde hoofdstuk beschrijft de opzet van het empirisch onderzoek. Dit houdt in dat wordt aangegeven hoe de gegevens zijn verzameld, hoe de verschillende concepten worden gemeten, hoe de variabelen worden geoperationaliseerd en hoe betrouwbaar en valide de resultaten zijn. Vervolgens wordt uitgelegd welke statistische methoden worden gebruikt om de hoofdvraag te beantwoorden. Ten slotte wordt een korte beschrijving gegeven van populatie met behulp van de steekproef. In hoofdstuk 5 worden de empirische resultaten besproken. Onderscheid wordt gemaakt tussen verschillen in Iran en Nederland en tussen verschillen in het regionale en individuele niveau. In de eerste paragraaf staan de verklarende determinanten van het regionale aandeel necessity ondernemerschap in Iran en Nederland centraal (deelvraag 3a). De tweede paragraaf beschrijft de verklarende determinanten van de individuele kans op starten uit necessity-driven redenen in Iran en Nederland (deelvraag 3b). De derde paragraaf verklaart de verschillen tussen het regionale aandeel en de individuele kans in Iran en Nederland (deelvraag 3c). Tussendoor wordt besproken of de gevonden empirische resultaten overeen komen met de uitkomsten gevonden in de literatuur (deelvraag 3d)? In hoofdstuk 6 volgt een conclusie en een discussie waarin antwoord wordt gegeven op de probleemstelling. Tevens wordt ingegaan op de implicaties van dit onderzoek voor het toekomstig beleid ten aanzien van ondernemerschap en worden er aanbevelingen gegeven voor verder onderzoek.

21

23

Hoofdstuk 2: Necessity- en opportunity-driven ondernemerschap: een literatuurstudie

Bron: Necessity- of opportunity-driven ondernemer? Bazaar van Teheran, 6 oktober 2010, Vahid Shekarchi

24


2.1 Inleiding op necessity nieuw ondernemerschap .............................................. 25 2.1.1 Individuele motivatieverschillen in het besluit om een bedrijf te beginnen ... 25 2.1.2 Interregionale verschillen in startmotivatie van nieuwe ondernemers .......... 26 2.1.3 Weinig literatuur beschikbaar ................................................................. 27 2.2 Determinanten van het regionaal aandeel necessity ondernemerschap .............. 27 2.2.1 Regionale economische kenmerken ........................................................ 28 2.2.2 Regionale demografische kenmerken ...................................................... 29 2.2.3 Regionaal institutioneel systeem ............................................................ 29 2.3 De determinanten van de kans om een onderneming te starten uit necessity motieven ........................................................................................................ 31 2.3.1 Individuele persoonskenmerken ............................................................. 31 2.3.2 Individuele houding/perceptie t.o.v. ondernemerschap ............................. 33 2.3.3 Regionale economische kenmerken ........................................................ 35 2.3.4 Regionale demografische kenmerken ...................................................... 36 2.3.5 Regionale institutionele systeem op individueel niveau .............................. 37 2.4 Conceptueel model, verwachte samenhang en conclusie ................................. 37 2.4.1 Probleemstelling en conceptueel model ................................................... 37 2.4.2 Verwachte samenhang tussen verschillende regionale kenmerken en het regionaal aandeel necessity ondernemerschap ................................................. 38 2.4.3 Verwachte samenhang tussen verschillende individuele kenmerken en de individuele kans om te starten uit necessity redenen ......................................... 39 2.4.4 Verwachte samenhang tussen verschillende regionale kenmerken en de individuele kans om te starten uit necessity redenen ......................................... 40 2.4.5 Conclusie literatuuranalyse .................................................................... 41


2.1 Inleiding op necessity nieuw ondernemerschap 2.1.1 Individuele motivatieverschillen in het besluit om een bedrijf te beginnen De uitkomst van de beslissing om zelf een bedrijf te starten is vaak een keuze tussen twee alternatieven: zelfstandig worden of (blijven) werken als een betaalde werknemer (Block & Wagner, 2006). Onderzoek naar deze beslissing richtte zich lange tijd op de ‗belangrijkheid‘ van bepaalde motieven (Storey, 1991 en Karlsson et al., 1993). Birley & Westhead (1994) bijvoorbeeld komen na empirisch onderzoek onder 405 startende ondernemers in Groot-Brittannië tot een rangschikking van motieven, waarbij ‗de wens om onafhankelijkheid te zijn‘ en ‗voordeel uit een bepaalde opportunity halen‘ als voornaamste startredenen worden genoemd. Motieven om een bedrijf te starten kunnen onderverdeeld worden in push (aantrekken) en pull (afstoten) factoren, termen die als eerste door Shapero & Sokol in 1982 werden gebruikt (Schjoedt & Shaver, 2007). Pushfactoren hebben betrekking op de frictie tussen een huidige en de gewenste toestand en worden dan ook vaak geassocieerd met een zekere mate van ontevredenheid (Uhlaner & Thurik, 2007). Deze pushfactoren, zoals familiedruk of noodzakelijke economische motieven, worden als negatieve factoren gezien, terwijl pullfactoren, zoals de wens om zelfstandig te zijn of het verhogen van persoonlijke status, als positieve factoren bekend staan (Verheul et al. 2010). En overzicht van de indicatoren worden gegeven door Giacomin et al. (2007). Zij bespreken een heuristische classificatie van push en pull indicatoren op basis van eerder onderzoek en definities van diverse auteurs (Tabel 1) Tabel 1: Push and pull indicatoren

Pull (positief) Verhogen van je inkomen Sociale erkenning/Prestige Ontwikkeling van nieuwe producten Ontwikkeling van nieuwe processen De wens om zelfstandig te zijn

Push (negatief) Werkloosheid Verwachtingen vanuit de familie (Familie)tradities Eigen baas zijn Creëren van zijn/haar eigen werk

Bron: Giacomin et al., 2007, p. 13

Giacomin et al. (2007) en Grilo & Thurik (2008) betogen dat, vanwege de generalisatie van het waardeoordeel ‗push’ of ‗pull’, deze dichotomie een te versimpelde voorstelling van de werkelijkheid is. Het oordeel of de gebeurtenis ‘push’ of ‗pull’ is, is afhankelijk van het individu, de (sociaal economische) omgeving en de situatie zelf. Dit maakt de ‗push’ of ‗pull’ factor dan ook een subjectieve beleving, die voor elk individu van betekenis verschilt. Immers degene die werkloos is geworden kan een gouden handdruk mee hebben gekregen of iemand die familiedruk voelt kan dit juist als opportunity ervaren. Werkloosheid en familiedruk zijn in dit voorbeeld voor dit individu pullfactoren en terwijl over het algemeen wordt aangenomen dat werkloosheid en familiedruk pushfactoren zijn (Tabel 1). Bij necessity- en opportunity-driven nieuwe ondernemers wordt het oordeel over de gebeurtenis bij het individu zelf neergelegd. Over het algemeen geldt inderdaad dat pullfactoren overeenkomen met de motieven van opportunity-driven ondernemers en pushfactoren met necessity-driven ondernemers, maar zoals bovenstaande voorbeeld demonstreert hoeft dit niet altijd het geval te zijn: Het individu voelde familiedruk (gekwalificeerd als negatieve pushfactor) als unieke kans en start dan ook een bedrijf uit (positieve) opportunity-driven motieven. Het nadeel aan de necessity- en opportunity-driven is dat noodzaak/kans op geen enkel moment dezelfde betekenis heeft. Necessity en opportunity motieven zijn dubbelzinnige concepten en veranderen afhankelijk van de context. De manier waarop individuen

25

26


‗business opportunities’ kwalificeren is bijvoorbeeld voor een schaapherder uit Mali anders dan voor een ingenieur uit de Silicon Valley. De schaapherder lijkt voor de ingenieur een typische necessity-driven ondernemer, terwijl hij juist blij is met de kans hij krijgt door de verkoop van een extra kilo wol of vlees (Amorós & Cristi, 2010). Daarnaast wordt de keuze of de ondernemer uit noodzaak of opportunity start, bepaald door de ondernemer zelf. Williams (2008) concludeert dat voor het merendeel van de ondernemers zowel noodzakelijke als opportunity drijfveren bij de start meespelen. Culturele aspecten spelen een rol bij de ‗keuze‘ van het individu of hij/zij zichzelf beschouwt als een necessity-driven of opportunity-driven ondernemer (Williams, 2008). De push/pull benadering en de necessity/opportunity dichotomie kennen beide nadelen en beperkingen voor de onderzoeker. Hoewel in het empirische gedeelte de focus op necessity/opportunity ligt, wordt in het literatuuronderzoek ook gebruik gemaakt van de push/pull literatuur. Het doel van dit onderzoek is immers niet om de verschillen tussen de push/pull en necessity/opportunity te onderzoeken, maar de factoren die van invloed zijn op de kans om een bedrijf te starten uit necessity. In het algemeen geldt dat de positieve pullfactoren overeenkomen met de motieven van opportunity-driven ondernemers en negatieve pushfactoren met necessity-driven ondernemers. Onder andere in het onderzoek van Bosma et al. (2008c) worden beide benaderingen door elkaar gebruikt. Vanwege het voornamelijk theoretische verschil is dat volgens hen te rechtvaardigen. 2.1.2 Interregionale verschillen in startmotivatie van nieuwe ondernemers Zoals in de vorige paragraaf is uiteengezet, is het motief om een bedrijf te starten een individuele aangelegenheid. Op een hoger niveau kan een gemiddeld aandeel van een bepaalde motivatie berekend worden. Wetenschappelijke literatuur over de variatie in drijfveren is, naast verschillen tussen individuen, georiënteerd interregionale of op crosscountry variatie (paragraaf 1.4.2). In het cross-country onderzoek van het GEMconsortium (Reynolds et al. 2002, Ács et al., 2005, Bosma et al., 2008a en Bosma & Levie, 2010) is veelvuldig aangetoond dat er een grote variatie in startmotivatie tussen landen bestaat. Maar bestaan deze verschillen ook tussen de regio‘s? Het cross-country onderzoek schept immers de verwachting dat ook de interregionale verschillen groot zijn (Benzing & Chu, 2009). Bosma et al. (2008c) onderzoeken met behulp van GEM data uit 2007 de variatie in motivatie van startende ondernemers tussen de regio‘s Oost-Groningen, Groot Amsterdam en Twente. Opvallend is dat er geen significante regionale verschillen zijn tussen de verschillende drijfveren. In alle regio‘s zijn de meest genoemde items ‗de wens om onafhankelijk te zijn‘ en ‗het zoeken naar een nieuwe uitdaging‘. Negatieve (push) motieven spelen nergens een grote rol. Als er echter wordt gekeken naar landen met een grotere bevolkingsomvang, oppervlakte en/of geringere economische ontwikkeling, zijn er wel degelijk regionale verschillen waar te nemen. Zo blijkt uit onderzoek van Zhuplev & Shtykhno (2009) dat in de hoofdstad Moskou de drijfveren van ondernemers op allerlei fronten significant verschillen in vergelijking met de meer rurale gebieden. Benzing & Chu (2009) onderzoeken de regionale motivatie van ondernemers in ontwikkelingslanden. In Vietnam blijken ondernemers in Ho Chi Minh stad meer gemotiveerd te zijn om een bedrijf te starten voor eigen persoonlijke voldoening en groei (opportunity-driven) terwijl ondernemers in Hanoi meer gemotiveerd worden door ‗push factoren‘ (necessity-driven). Ook in de meer ontwikkelde Indiase regio‘s blijken opportunity-driven motieven een significant groter aandeel te hebben onder startende ondernemers in vergelijking met de meer rurale gebieden (Benzing & Chu, 2009). Buiten de huidige Westerse onderzoekslanden zijn er dus wel degelijk landen waar de motivatie om te starten interregionaal varieert.


2.1.3 Weinig literatuur beschikbaar Factoren die de interregionale variatie en de individuele verschillen in startmotivatie verklaren, kunnen onderverdeeld worden tussen persoonskenmerken, de microomgeving (familie, vrienden, houding, perceptie, rolmodellen) en de meso-omgeving (karakteristieken van de regio) (Sternberg, 2009). Bij de bespreking van verschillende verklaringen moet rekening gehouden worden met het feit dat in wetenschappelijke regionale studies zelden onderscheid gemaakt wordt tussen necessity- en opportunity-driven ondernemers (Wagner, 2005). Als dit onderscheid wel wordt gemaakt, gebeurt dit vaak in internationale onderzoeken, maar niet op het regionale niveau. Bosma & Schutjens (2009) schrijven dat gebaseerd op de bestaande literatuur verondersteld wordt dat de activiteiten en houding van nieuwe ondernemers interregionaal sterker variëren dan op internationaal niveau. Het is goed mogelijk dat conclusies uit internationale onderzoeken ook van toepassing zijn op het interregionale niveau. In de literatuuranalyse wordt, als interregionale literatuur ontbreekt, dan ook gebruik gemaakt van conclusies uit internationale onderzoeken . Deze masterthesis maakt zowel onderscheid tussen necessity- en opportunity-driven ondernemers als tussen het regionale en individuele niveau (eg. het regionaal aandeel nieuw ondernemerschap en de individuele kans om een onderneming te starten). Beide onderwerpen komen vaak in de wetenschappelijke literatuur aan bod, maar worden, voor zover bij de auteur bekend, zelden gecombineerd. Daarnaast wordt ook nog onderscheid gemaakt tussen ontwikkelingsen ontwikkelde landen. Eerder bleek al dat nieuw ondernemerschap nauwelijks in ontwikkelingslanden is onderzocht. Kortom de onderverdeling tussen necessity- en opportunity-driven, het regionaal en individueel niveau èn tussen ontwikkelingsen ontwikkelde landen maakt het lastig geschikte literatuur te vinden. Uiteindelijk onderzoekt het regionale niveau het regionale aandeel in necessity ondernemerschap in ontwikkelingsen ontwikkelde landen. Het individuele niveau onderzoekt in ontwikkelingsen ontwikkelde landen de kans om te starten uit necessity motieven.

2.2 Determinanten ondernemerschap

van

het

regionaal

aandeel

necessity

Al sinds de jaren ‗80 wordt er onderzoek gedaan naar determinanten die de ruimtelijke regionale variatie in het aandeel van nieuwe bedrijven verklaren (Bosma & Schutjens, 2009). De drie speciale edities van Regional Studies (1984, 1994 en 2004), allen gefocust op de verklaring van regionale ‗formatie van nieuwe bedrijven‘, bevatten dan ook een overvloed aan verklarende kenmerken. Duidelijk wordt dat zowel economische als niet-economische condities, zoals technologie, demografie, cultuur en instituties de start van nieuwe bedrijven beïnvloeden (van Stel et al., 2004). Om al deze verschillende kenmerken te structureren, wordt een indeling aangehouden die voortkomt uit een overzicht van Bosma et al. (2008b). Met behulp van een overzicht van empirische studies vanaf de jaren ‗90 beargumenteren de auteurs dat regionale determinanten die bedrijfsformatie verklaringen in drie stromingen of categorieën ingedeeld kunnen worden. Het gaat hierbij economische factoren, demografische effecten en formele en informele institutionele factoren (Bosma & Schutjens, 2009). De paragrafen in dit hoofdstuk houden dezelfde indeling aan.

27

28


2.2.1 Regionale economische kenmerken In Bosma & Schutjens (2009), worden regionale economische kenmerken onderverdeeld in ‗vraag‘ (demand) en ‗aanbod‘ (supply) factoren. Effecten vanuit de vraagkant die een positieve invloed op de regionale bedrijfsformatie hebben, zijn onder andere de beschikbaarheid van kapitaal (Armington & Ács, 2002), de rijkdom en welvaart van een gebied, inkomen(stijging) van individuen, winstgevendheid van bedrijven, de lokale omvang en diversiteit van de industrie (Bosma & Schutjens, 2009) en het aandeel van het midden- en kleinbedrijf (Sternberg, 2009). Aan de aanbodzijde is er in de wetenschappelijke literatuur veel aandacht voor de omvang en de structuur van de lokale bevolking (leeftijd, opleidingsniveau, etniciteit en sociale context) en van de arbeidsmarkt (Bosma & Schutjens, 2009 en Bosma & Schutjens, 2010). In het onderzoek van Stel et al. (2004) heeft het Bruto Nationaal Inkomen (BNI) per hoofd van de bevolking een belangrijk aandeel in de verklaring van het percentage necessity nieuw ondernemerschap tussen landen. Het BNI is het Bruto Binnenlands Product plus de door de eigen inwoners verdiende inkomsten in het buitenland min de door buitenlanders in het betreffende land verdiende inkomsten per hoofd van de bevolking (The World Bank, 2010b). Uit 36 landen vinden de onderzoekers een lineaire negatieve samenhang tussen het aandeel necessity-driven nieuwe ondernemers en het BNI per hoofd van de bevolking. Andersom blijkt er een positieve verband tussen het aandeel opportunity-driven nieuwe ondernemers en het BNI per hoofd van de bevolking. Anders gezegd een hoog BNI hangt samen met een klein aandeel necessity nieuw ondernemerschap en een hoog aandeel nieuw opportunity ondernemerschap. Van Stel (2004) concluderen dat het U-shape patroon (samenvoeging van de twee revoltes uit Wennekers et al. (2010), besproken in paragraaf 1.2) het netto effect is van twee hierboven besproken tegengestelde processen. Inkomensongelijkheid bevordert, vanwege de push én de pull functie, nieuw ondernemerschap (Lippmann et al., 2005). Uit het onderzoek Block & Wagner (2006) kan afgeleid worden dat op regionaal niveau dezelfde processen spelen. Zij vergelijken de gemiddelden van individuele necessity en opportunity ondernemers en het blijkt dat een significant hoger aandeel (39% vs. 21%) in Oost-Duitsland woont. Waarschijnlijk het resultaat van de slechtere economische omstandigheden in deze regio (Block & Wagner, 2006). Logisch geredeneerd zou verwacht worden dat ‗economische groei‘ ook voor een belangrijk deel het aandeel necessity ondernemerschap verklaart. Immers bij groei nemen zowel de kansen voor nieuwe ondernemers toe en neemt tevens de noodzaak om te starten af. In het onderzoek van Stel et al. (2004) blijkt echter de economische groei als verklaring voor zowel het regionale aandeel necessity als opportunity nieuw ondernemerschap niet significant is. Beide conclusies zijn afgeleid uit de regressietabel in het desbetreffende wetenschappelijke artikel. Deze (onverwachte) uitkomsten worden door de auteur echter niet verder toegelicht. Wellicht zijn de gemeten regio‘s te omvangrijk of is de relatie tussen economische groei en regionaal aandeel necessitydriven niet zo direct. Een kenmerk dat in de wetenschappelijke literatuur veel discussie oplevert is werkloosheid. Bergman & Sternberg (2007) schrijven dat empirische studies in Duitsland tegenstrijdige resultaten opleveren over het effect van werkloosheid op de regionale start-up activiteiten. In het wetenschappelijke literatuur wordt zowel het effect van werkloosheid als de richting van het effect van werkloosheid op nieuw (necessity) ondernemerschap dan ook betwist. In het onderzoek van Stel et al. (2004) wordt het percentage nieuwe (nascent) ondernemers van 36 landen onderzocht. De onderzoekers verwachten dat werkloosheidspercentage fungeert als een push factor voor ondernemerschap. Dit wil zeggen dat het percentage necessity-driven ondernemers positief wordt beïnvloed door werkloosheidspercentages. Hoe hoger de werkloosheid, hoe hoger het percentage necessity-driven ondernemers in een land. Een logische samenhang aangezien necessity-driven ondernemers nieuwe ondernemers zijn die starten, omdat er geen


andere mogelijkheden op een baan zijn. In het empirische gedeelte, als zowel regressies met nascent opportunity en nascent necessity ondernemers als afhankelijke variabelen uitgevoerd worden, blijkt echter dat in beide regressies het werkloosheidspercentage niet significant is. Dit wil zeggen dat werkloosheid dus geen invloed heeft op het percentage necessity (of opportunity)-driven nieuwe ondernemers. In paragraaf 1.2 is besproken dat de relatie tussen werkloosheid en nieuwe (necessitydriven) ondernemers, door de twee tegengestelde effecten (het ‗refugee‘ effect en het entrepreneurial‘ effect) lastig te doorgronden is (Thurik et al., 2008 en Armington & Acs, 2002). Dit blijkt ook uit het hierboven beschreven onderzoek van Stel et al. (2004), ondanks de verwachting dat nieuwe necessity-driven ondernemers beïnvloed worden door de werkloosheidsverandering, blijkt dit uit de empirie niet het geval te zijn. Kortom, in Iran hangt een hoog regionaal welvaartsniveau en een laag regionaal percentage werkloosheid samen met een laag aandeel necessity (nieuw) ondernemerschap. In Nederland blijkt niet dat er samenhang is tussen deze regionale kenmerken en het aandeel necessity ondernemerschap. 2.2.2 Regionale demografische kenmerken Naast regionale economische kenmerken, blijken demografische factoren zoals bevolkingsgroei, leeftijdsopbouw, opleidingsniveau belangrijke factoren te zijn in de verklaring van het percentage nieuwe bedrijven per regio (Verheul et al. 2002, van Stel et al., 2004 en Sternberg, 2009). Een verschil in woonplaatstype (stad of platteland) blijkt in ontwikkelde landen een belangrijke factor in de verklaring van het percentage ‗nieuwe bedrijven per regio‘ te zijn (Sternberg, 2009 en Bosma & Schutjens, 2010). Voor Nederland geldt bijvoorbeeld dat het grootste aandeel startende ondernemers geconcentreerd is in centraal gelegen en geürbaniseerde regio‘s in de Randstad (Bosma & Schutjens, 2010). Deze interregionale verschillen blijken verrassend stabiel in verloop van de tijd (Sternberg, 2009). In een niet-Westers land, zoals bijvoorbeeld uit de regressie in het onderzoek van Naudé et al. (2008) onder 93 regio‘s in Zuid-Afrika blijkt, is de invloed van ‗bevolkingsdichtheid‘ op de regionale start-ups percentages echter statistisch niet significant. Naudé et al. (2008) geven geen verklaring voor het ontbreken van de samenhang. Ook als er onderscheid wordt gemaakt tussen het regionale aandeel necessity (t.o.v. opportunity) ondernemerschap, zijn in de literatuur geen aanwijzingen gevonden dat bevolkingsdichtheid een verklaring kan zijn. 2.2.3 Regionaal institutioneel systeem De laatste groep van regionale determinanten van bedrijfsformatie hebben betrekking op het politieke klimaat, het regionale belasting- en subsidiebeleid en de cultuur. Cultuur wordt hierbij gedefinieerd als ‗patronen van overtuigingen, waarden en normen die een groep individuen onderscheid van een andere groep (van Stel et al., 2004)‘. In de wetenschappelijke literatuur is recentelijk meer aandacht gekomen voor de factor ‗cultuur‘ en er is inmiddels een wijdverspreide overtuiging dat, in aanvulling op de structurele factoren, culturele perceptie voor een belangrijk deel de interregionale variatie in ondernemerschapactiviteiten verklaart (Davidsson & Wiklund, 1997). Niet zozeer de feitelijke wettelijke regels en administratieve procedure, maar veel meer de perceptie van deze regels en procedures blijkt doorslaggevend te zijn voor nieuwe ondernemers om een bedrijf te starten (Bosma & Schutjens, 2010). Bergman & Sternberg (2007) onderscheiden zogenoemde ‗ondernemende‘ regio‘s: ―Regio‘s met een hoog percentage zelfstandigen, hebben een andere cultuur of ondernemerschapklimaat dan regio‘s met een laag percentage zelfstandigen‖. Op het eerste gezicht lijkt er een zeer directe relatie te bestaan tussen de ‗perceptie ten opzichte van ondernemerschap‘ en de regionale ‗activiteiten van ondernemers‘ : Als de er in een regio een positieve ondernemerschapattitude heerst, zullen ook de activiteiten van nieuwe ondernemers hoog zijn (Bosma & Schutjens, 2010). Toch blijkt de onderlinge

29

30


samenhang tussen persoonlijke kenmerken, waarden, perceptie, gedrag, (externe) regionale kansen en nationale wet- en regelgeving lastig te ontrafelen (Bosma & Schutjens, 2010). Bepaalde regionale kenmerken kunnen wel van invloed zijn op startende ondernemers maar beïnvloeden niet de perceptie t.o.v. ondernemerschap (en vice versa). Een relatief goed sociaal zekerheidsysteem draagt er bijvoorbeeld aan bij dat minder mensen een onderneming starten, maar dat hoeft niet te betekenen dat er de houding ten opzichte van ondernemerschap vermindert. Daarnaast zijn de economische omstandigheden in ontwikkelingslanden anders dan in ontwikkelde landen. Ook dit kan van invloed zijn op de samenhang. Afgeleid uit o.a. Bosma & Schutjens (2010) en Bosma & Levie (2010) kan ‗houding t.o.v. ondernemerschap‘ met vier verschillende stellingen onderzocht worden. Deze stellingen zijn:  Kent de respondent persoonlijk een nieuwe ondernemer?  Ziet de respondent goede mogelijkheden in zijn of haar regio?  Heeft de respondent vertrouwen in zijn of haar eigen vaardigheden?  Wordt de respondent door faalangst belet om een onderneming te starten/door te ontwikkelen? Uit het onderzoek van Bosma & Schutjens (2010) in 127 Europese regio‘s blijkt dat de regionale economische kenmerken (BRP, groei in het BRP en werkloosheid) niet meer van invloed zijn op de regionale start-up percentages als de regionaal gemiddelden van ‗goede opportunities in de regio‘, ‗vertrouwen in eigen vaardigheden‘ en ‗angst om te falen‘ in het model erbij betrokken worden. Dit resultaat geeft aan hoe belangrijk de perceptie van het ondernemerschapklimaat is. In dit onderzoek wordt ‗perceptie t.o.v. ondernemerschap‘ benaderd als één van de verklarende factoren. Hiermee wordt dezelfde aanpak als Tamásy (2006) gevolgd. Dit houdt in dat zowel feitelijke kenmerken evenals persoonlijke opvattingen in één model worden verwerkt. Onder de wetenschappelijke studies zijn geen analyses gevonden waarbij én onderscheid wordt gemaakt tussen het regionale aandeel in necessity (t.o.v. opportunity) ondernemerschap én waarbij verschillende regionale percepties onderzocht worden. De verwachte samenhang kan echter wel beredeneerd worden. Over het algemeen zal gelden dat in een ondernemende regio een positieve houding ten aanzien van ondernemerschap heerst. Individuen in deze regio‘s zullen dan ook eerder geneigd zijn bepaalde kansen te benutten (Sternberg, 2009). Uiteindelijk zal het regionale aandeel necessity ondernemerschap dalen en het regionale aandeel opportunity ondernemerschap stijgen. De publicatie van Sternberg et al. (2006) biedt enige aanknopingspunten voor deze aanname. Sternberg publiceert elk jaar het ‗GEM- Länderbericht Deutschland’ , het GEM onderzoek maar dan in Duitsland op regionaal niveau uitgevoerd. Uit de publicatie van Sternberg et al. (2006) blijkt dat de arme Oost Duitse regio‘s, waar het aandeel necessity ondernemerschap hoger is, inderdaad op een aantal punten lager scoren dan de rijkere West-Duitse regio‘s. Zo is het aandeel dat vindt dat er goede mogelijkheden zijn om een onderneming te starten lager in Oost-Duitsland. Ook hebben Oost-Duitsers minder vertrouwen in hun eigen vaardigheden. En ten slotte blijken regio‘s in OostDuitsland minder risico te durven nemen in het starten van hun eigen bedrijf (Sternberg et al., 2006). Dit laatste kenmerk wordt verklaard vanwege het feit dat necessityondernemers geen andere mogelijkheden hebben om de kost te verdienen en daarom ten alle tijden een faillissement willen voorkomen. Nieuwe ondernemers gestart uit opportunity-redenen daarentegen hebben altijd een alternatieve vorm (een vast dienstverband) als inkomen achter de hand en zijn daarom eerder geneigd risico‘s te nemen (Bhola et al., 2006). De empirische analyse zal uiteindelijk moeten uitwijzen of de houding t.o.v. ondernemerschap inderdaad negatief van invloed is op het regionale aandeel necessity ondernemerschap.


2.3 De determinanten van de kans om een onderneming te starten uit necessity motieven Zoals reeds uit paragraaf 2.2 bleek, werd nieuw ondernemerschap oorspronkelijk slecht op regionaal of landelijk niveau onderzocht. Er komt echter steeds meer aandacht voor ondernemerschap op individueel niveau. Het starten van een bedrijf is immers, zoals uit paragraaf 2.1 bleek, in eerste instantie een individuele beslissing. Opvallend aan studies op individueel niveau is dat, anders dan het regionale niveau, veel vaker onderscheid wordt gemaakt tussen necessity en opportunity-driven ondernemers. Dit komt dan ook de hoeveelheid analyses in deze paragraaf en uiteindelijk de betrouwbaarheid van de hypotheses ten goede. Als onderzoekers nieuwe ondernemers onderzoeken wordt over het algemeen gebruik gemaakt van een van de volgende drie databases:  Sozio-oekonomisches Panel (SOEP) is een longitudinaal huishoudensonderzoek in Duitsland, afgenomen vanaf 1984 met 22019 individuele respondenten. Het kent een breed palet aan onderwerpen zoals huishoudensamenstelling, inkomen, gezondheid, werken beroepskeuzes en levenskwaliteit.  Eurobarometer Survey on Entrepreneurship is een onderzoek van de Europese Commissie en onderzoekt de motivatie, keuzes, ervaringen en belemmeringen met betrekking tot zelfstandig ondernemerschap. De enquête uit 2009 is gebaseerd op gegevens uit interviews van meer dan 26.000 personen in 36 naties.  Global Entrepreneurship Monitor is een studie op individueel niveau naar ondernemerschap en wordt uitgevoerd in vierenvijftig landen. In een aantal landen, waaronder Duitsland, wordt de vragenlijst onder voldoende respondenten verdeeld zodat ook op regionaal niveau onderzoek gedaan wordt. Deze studie wordt de Regional Entrepreneurship Monitor genoemd. In deze paragraaf staan zes artikelen centraal die elk een van deze databases gebruiken. Bijlage 2 bevat een overzicht van deze publicaties. Bij de bespreking van verschillende kenmerken zal worden verwezen naar onderdelen uit deze publicaties. De opbouw van deze paragraaf komt, na de bespreking van persoonskenmerken en de individuele houding t.o.v. ondernemerschap, vanwege de leesbaarheid overeen met de volgorde uit paragraaf 2.2. Achtereenvolgens gaat het om regionale economische, demografische en institutionele kenmerken die van invloed zijn op de individuele kans om een eigen bedrijf te starten uit necessity redenen. 2.3.1 Individuele persoonskenmerken De focus op verklaringen waarom een ondernemer besluit een bedrijf te starten, gaan traditioneel gezien over individuele karakteristieken zoals geslacht, leeftijd, onderwijsachtergrond (Lee et al., 2004). Voor geslacht geldt dat in de meeste geïndustrialiseerde landen de neiging van vrouwen om een onderneming te starten lager is in vergelijking met die van mannen (Bergman & Sternberg, 2007). Als deze starters onderverdeeld worden tussen necessity-driven of opportunity-driven ondernemers dan is de literatuur echter minder eenduidig. Starten mannen of vrouwen eerder uit necessity-driven redenen een onderneming ? In het eerste gedeelte van het onderzoek van Bhola et al. (2006) blijkt de verhouding man / vrouw van nieuwe opportunity-driven ondernemers 70/30 procent te zijn, terwijl nieuwe necessity-driven ondernemers de verhouding tussen man en vrouw 65/35 procent is. Ook de regressie (deel 2c van het onderzoek) van Bhola et al. (2006) laat zien dat mannen meer kans hebben om een bedrijf starten vanwege een opportunity (t.o.v. necessity) redenen dan vrouwen. Eenzelfde uitkomst komt ook in het onderzoek van Wagner (deel 1, 2005) en Verheul et al. (deel 1, 2010) naar voren. Exact de omgekeerde conclusie trekken Block & Wagner (deel 1, 2006) en Giacomin et al. (deel 2, 2007): mannen ten opzichte van vrouwen hebben meer kans om een bedrijf

31

32


te starten vanwege necessity (t.o.v. opportunity-driven) redenen. In het onderzoek van Block & Wagner (2006) blijkt de verhouding man/vrouw van nieuwe necessity-driven ondernemers met 70/30 procent juist groter te zijn dan de man/vrouw verhouding van 65/35 procent van nieuwe opportunity-driven ondernemers. Het berust op toeval dat de cijfers exact de omgekeerde percentages uit het onderzoek van Bhola et al. (2006) zijn. Uit de empirische analyse van Giacomin et al. (2007) blijkt dat geslacht samenhangt met necessity-driven motieven, maar is niet significant is met opportunity-driven motieven. De kans op een bedrijf starten vanwege familiedruk en werkloosheid (necessity-driven motieven) is groter voor mannen dan voor vrouwen. Uit het onderzoek van Nichter & Goldmark (2009) in landen in Afrika en Zuid-Amerika blijkt dat het totale aandeel startende vrouwelijke ondernemers significant groter is in vergelijking met ontwikkelde landen. De auteurs verklaren dit deels omdat een simpel bedrijf starten in deze landen gemakkelijk is en deels vanwege hun beperkte toegang tot alternatieve mogelijkheden (necessity-driven). In het eerste gedeelte van het onderzoek van Wagner (2005) wordt de gemiddelde leeftijd van de twee typen ondernemers vergeleken. Af te lezen is dat opportunity-driven ondernemers gemiddeld het jongste zijn, necessity-driven iets ouder en dat de controle groep (werkenden en werklozen) gemiddeld het oudste is. Deze conclusie met dezelfde soort vergelijking komt ook in Block & Wagner (deel 1, 2006), Bhola et al. (deel 1, 2006) en Verheul et al. (deel 1, 2010) naar voren: necessity-driven ondernemers zijn gemiddeld ouder dan opportunity-driven ondernemers. Uit de regressieanalyse in het tweede gedeelte in het onderzoek van Giacomin et al. (2007) heeft de invloed van leeftijd een significant positief effect op de kans dat een individu een bedrijf start uit necessity-driven motieven. Dit wil zeggen dat hoe ouder het individu is hoe eerder hij of zij een ‗een bedrijf start vanwege werkloosheid‘. Dit motief is door Giacomin et al. (2007) gekwalificeerd als necessity-driven. Zoals ook de andere auteurs suggereren kan dit resultaat gerelateerd worden aan het feit dat oudere mensen minder ‗inzetbaar‘ zijn, vaker werkloos worden en dan een eigen bedrijf uit noodzaak beginnen. Andersom blijkt in Giacomin et al. (2007) dat de invloed van leeftijd een significant negatief effect heeft op de kans dat een individu een bedrijf start vanuit opportunity-driven motieven. Anders gezegd, hoe ouder het individu hoe lager de kans is dat hij of zij uit opportunity-motieven (hier de ‗zoektocht naar voordeel‘ en ‗sociale ontwikkeling‘) een bedrijf start. Uit het onderzoek van Bergmann en Sternberg (2007) blijkt dat de samenhang tussen de determinant ‗leeftijd‘ en de kans om uit opportunity motieven een bedrijf te starten gecompliceerder is dan uit het onderzoek van Giacomin et al. (2007) blijkt. Er blijkt een positief verband tussen de determinant ‗leeftijd in jaren‘ en de kans dat een individu uit opportunity-motieven een onderneming start (t.o.v. van geen onderneming starten), terwijl de determinant ‗gekwadrateerde leeftijd‘ significant negatief is. Bergmann en Sternberg (2007) concluderen dan ook dat het ‗leeftijdsverband‘ een omgekeerde Uvorm heeft. Dit houdt in dat mensen met een middelbare leeftijd significant vaker een bedrijf starten vanwege opportunity-driven motieven, maar dat dit weer afneemt naarmate men ouder wordt. Opleidingsniveau is de hoogst genoten opleiding van de respondent. De hoogte van het ‗opleidingsniveau‘ blijkt tussen necessity-driven en opportunity-driven ondernemers zowel in Wagner (deel 1, 2005) als in Verheul et al. (deel 1, 2010) niet significant te verschillen. Samenhang blijkt echter wel uit de regressie in het empirische gedeelte van Bergmann en Sternberg (deel 1 en 2, 2007): de kans dat een individu een onderneming uit opportunity motieven start (t.o.v. geen onderneming starten) is groter voor mensen die een (hogere) opleiding hebben genoten dan voor mensen zonder opleiding. Ook in het empirisch onderzoek van Bhola et al. (deel 2c, 2006) blijkt dat de kans om uit necessity-driven redenen een bedrijf te starten kleiner wordt als het individu hoger opgeleid is. En andersom geldt dat de kans om uit opportunity-driven redenen een bedrijf te starten groter is naarmate het individu hoger opgeleid is. De auteurs verklaren deze samenhang doordat mensen met een hogere opleiding makkelijker een betaalde


baan kunnen vinden, desnoods onder hun niveau. De situatie ‗uit noodzaak een onderneming starten‘ doet zich minder vaak voor onder hoogopgeleiden. Gelijktijding speelt ook mee dat hoger opgeleiden vanwege hun uitgebreide netwerk en werkervaring vaker kansen in de markt zien. Deze twee redenen verklaren zowel de afname van de individuele kans om te starten uit necessity-driven redenen, alsmede de toename opportunity-driven nieuwe ondernemers. Nichter & Goldmark (2009) schrijven dat in ontwikkelingslanden in tegenstelling tot ontwikkelde landen de kans dat een individu een bedrijf start, ook uit opportunity-driven redenen, niet toe of afneemt als hij of zij een hoger opleidingsniveau heeft. De onderzoekers verklaren dit doordat in Afrika en ZuidAmerika vast werk in hoger aanzien staat en meer zekerheid biedt dan een eigen onderneming starten. Eigen ondernemingen zijn in ontwikkelingslanden veel vaker uit noodzaak gestarte kleine ondernemingen en de kansen voor de hoger opgeleiden liggen bij de grotere multinationals. Daarnaast is het als individu in een ontwikkelingsland veel lastiger om kapitaal bijeen te brengen voor je eigen idee. De vrijheid die een ontwikkeld land biedt; om een onderneming te starten vanwege bepaalde pull-redenen of wensen, is minder vanzelfsprekend in een ontwikkelingsland. Het blijkt dat het geslacht geen duidelijke samenhang heeft met de kans om een onderneming te starten uit necessity motieven. Leeftijd daarentegen blijkt, zowel in een ontwikkeld als in een ontwikkelingsland, positief samen te hangen met de kans om een onderneming te starten uit necessity motieven. Opleidingsniveau hangt ten slotte in een ontwikkeld land negatief samen met de kans om een bedrijf te starten uit necessity motieven. In ontwikkelingslanden blijkt deze samenhang niet te bestaan. 2.3.2 Individuele houding/perceptie t.o.v. ondernemerschap De kans om wel of geen nieuwe onderneming te starten blijkt voor een belangrijk gedeelte bepaald te worden door het gevoel wat een respondent heeft over het ondernemen in zijn of haar regio. Zo blijkt uit het onderzoek van Tamásy (2006) dat als de individuele houding ten aanzien van ondernemerschap in het regressiemodel betrokken worden, geslacht en opleidingsniveau hun kracht als de verklarende variabelen verliezen. Het verband tussen feit en perceptie blijkt sterk met elkaar verweven te zijn. De context beïnvloedt de individuele percepties van de start-up mogelijkheden en die hebben op hun beurt weer aanzienlijke gevolgen voor het besluit in het ‗wel of niet oprichten van een bedrijf‘ (Tamásy, 2006). Zoals ook in paragraaf 2.2.3 werd geschreven, geldt ook voor het individuele niveau dat de samenhang tussen ‗individuele houding ten aanzien van ondernemerschap‘ en ‗activiteit van de nieuwe ondernemer‘ zonder longitudinale aanpak tot redelijk voor de handliggende resultaten leidt: een individu dat betrokken is bij het oprichten van een onderneming uit opportunity redenen staat ook positief tegenover ondernemerschap en omgekeerd geldt dat een individu dat geen positieve houding ten opzichte van ondernemerschap heeft vrijwel zeker niet bij een opportunity start-up betrokken is (Bosma & Schutjens, 2010). De vraag is of dit in ontwikkelingslanden ook zo voor de hand ligt. Immers de economische omstandigheden zijn in ontwikkelingslanden anders dan in ontwikkelde landen. Het ontbreekt echter aan wetenschappelijk onderzoek in ontwikkelingslanden waarin de relatie tussen ‗individuele perceptiekenmerken‘ en de motivatie om een onderneming te starten worden onderzocht. De ‗individuele houding ten aanzien van ondernemerschap‘ kan met diverse stellingen onderzocht worden. Vanwege de consistentie in het onderzoek is gekozen om in deze paragraaf dezelfde stellingen te behandelen die aan het einde van paragraaf 2.2.3. besproken zijn. Achtereenvolgens wordt onderzocht: Kent de respondent persoonlijk een nieuwe ondernemer? Ziet de respondent goede mogelijkheden in zijn of haar regio? Heeft de respondent vertrouwen in zijn of haar eigen vaardigheden? en wordt de respondent door faalangst belet om een onderneming te starten/door te ontwikkelen? In diverse onderzoeken komen vergelijkbare onderzoeksonderwerpen naar voren en deze zullen kort worden besproken.

33

34


In het onderzoek van Wagner staat de vraag: ―heeft u een zelfstandige in uw familie‖ centraal. De gemiddelde waarde blijkt in de groep necessity-driven ondernemers en de controlegroep van werkenden en werklozen ongeveer gelijk te zijn, terwijl de opportunity ondernemers significant vaker bevestigen dat ze een zelfstandige in de familie hebben (Wagner, deel 1, 2005). Uit de regressies (deel 2) blijkt dan ook dat de aanwezigheid van een rolmodel in de familie niet significant samenhangt met de kans dat een ondernemer uit necessity-driven motieven een bedrijf start (t.o.v. geen bedrijf starten) en wel significant samenhangt met de kans dat een ondernemer uit opportunity-driven motieven een bedrijf start (t.o.v. geen bedrijf starten). In deel 2 in het onderzoek van Giacomin et al. (2007) wordt de stelling ‗kent u persoonlijk een ondernemer in uw eigen omgeving‘ onderzocht. Deze stelling blijkt alleen negatief samen te hangen met ‗exit vanwege werkloosheid‘. Dit wil zeggen dat de kans dat ondernemers die een bedrijf starten vanwege werkloosheid (over het algemeen necessity-driven) groter is voor mensen die geen ondernemer kennen (Giacomin et al., 2007). Waarschijnlijk zijn startende ondernemers die persoonlijk een ondernemer kennen eerdere geneigd een bedrijf uit opportunity motieven op te starten. Bhola et al. (2006) leggen aan de respondenten de volgende stelling voor: “the current economic climate is not favorable to start one’s own business.‖. Uit de vergelijking van de gemiddelde waarden blijkt dat necessity-driven ondernemers een significant slechter beeld hebben van de huidige economische situatie dan opportunity-driven startende ondernemers (Bhola et al., deel 1, 2006). Als deze factor met behulp van een regressie onderzocht wordt (deel 2b en 2c) blijft bovenstaande conclusie nog deels overeind. In deel 2c van Bhola et al. (2006) blijkt de invloed van ‗de perceptie van het economische klimaat‘ op de waarschijnlijkheid dat een individu met opportunity (t.o.v. necessity) motieven een bedrijf start niet significant. In deel 2b van Bhola et al. (2006) echter, blijkt de invloed van ‗de perceptie van het economische klimaat‘ op de kans dat een individu een nieuwe onderneming start (t.o.v. van loondienst werken) bij opportunity ondernemers negatief significant samen te hangen. In dezelfde vergelijking wordt voor necessity-driven ondernemers echter geen significante samenhang gevonden. Anders gezegd, als individuen inderdaad aangeven dat ze vinden dat de huidige economische situatie niet gunstig is voor het starten van een eigen bedrijf, wordt het ook minder waarschijnlijk dat dit individu een onderneming uit opportunity-driven motieven start (t.o.v. van in loondienst zijn/blijven). In het onderzoek van Bhola et al. (2006) wordt de ‘internal locus of control’ van de respondent onderzocht. Dit concept bestaat al geruime tijd en onderzoekt in hoeverre een individu gelooft dat hij of zij bepaalde gebeurtenissen met haar eigen (interne) vaardigheden, inspanning en kennis kan beïnvloeden. Andersom betekent ‗external locus of control’ dat het individu gelooft dat externe factoren het resultaat bepalen. Zelfvertrouwen is dan ook sterk gerelateerd aan een hoge interne ‘locus of control’ (Bhola et al., 2006). Aan de hand van diverse stellingen meten de auteurs de mate van interne (=1) of externe (= -1) ‘locus of control’ bij startende ondernemers. Uit het verschil van de gemiddelde waarden blijkt dat opportunity-driven startende ondernemers inderdaad veel vertrouwen in eigen kunnen hebben. Necessity-driven startende ondernemers hebben daarentegen enigszins vertrouwen in eigen kunnen, maar externe factoren spelen volgens hen ook een rol (Bhola et al., deel 1, 2006). Uit het tweede gedeelte van het onderzoek van Bhola et al. (2006) blijkt dat dit kenmerk dan ook significant samenhangt: De invloed van ‘locus of control’ op de kans dat een individu de voorkeur heeft voor een zelfstandig bestaan (t.o.v. van loondienst werken) blijkt bij opportunity ondernemers positief significant samen te hangen. Dit in tegenstelling tot de necessity-driven regressie waar geen significante samenhang gevonden wordt. Anders gezegd wordt de kans groter dat individuen die veel vertrouwen in hun eigen vaardigheden hebben, er ook eerder voor kiezen om een eigen bedrijf uit opportunity-driven motieven te starten (t.o.v in loondienst werken).


In paragraaf 2.2.3. is reeds aangegeven dat ‗faalangst‘ staat voor ‗angst om te falen belet het (door)ontwikkelingen van mijn nieuwe onderneming‘ oftewel de risicotolerantie. Opportunity-driven ondernemers zullen waarschijnlijk meer risico durven nemen dan necessity-driven ondernemers. Uit de gemiddelden waarden in het onderzoek van Wagner (deel 1, 2005) blijkt inderdaad dat de angst om te falen bijna twee keer zo hoog is onder necessity-driven dan onder opportunity-driven nieuwe ondernemers. De groep werkenden/werklozen scoort echter het hoogste gemiddelde (ja = 1) op de stelling dat ‗angst om te falen een reden is om geen bedrijf te starten‘. In deel 2c, in het empirische onderzoek van Wagner (2005) blijkt dat de kans om een bedrijf te starten uit necessity (t.o.v. werkende/werklozen) motieven kleiner is voor mensen met angst om te falen dan voor mensen zonder angst. Voor startende opportunity-driven ondernemers (t.o.v. werkende/werklozen) is deze samenhang omgekeerd significant aanwezig. Uit de regressie (deel 2c) van Bhola et al. (2006) blijkt omgekeerd hetzelfde: de waarschijnlijkheid om als opportunity-driven ondernemer starten (t.o.v. een necessity) is significant groter voor mensen zonder faalangst dan voor mensen met faalangst. Samenvattend blijkt dat vier stellingen die de houding t.o.v. ondernemerschap meten negatief samenhangen met de waarschijnlijkheid dat een individu necessity-driven nieuwe ondernemers is. Kortom hoe positiever de houding t.o.v. ondernemerschap van hoe kleiner de kans om te starten uit necessity motieven. 2.3.3 Regionale economische kenmerken Behalve persoonskenmerken worden individuen ook beïnvloed door allerlei factoren uit de omgeving. Hoe belangrijk de regionale kenmerken kunnen zijn blijkt uit dit simpele voorbeeld: als een individu voldoende kapitaal heeft om een onderneming te starten (hij of zij is welvarend), maar geen goede opportunities in de regio ziet (hij of zij woont in een arme regio) dan neemt de waarschijnlijkheid dat het individu een eigen onderneming start ook af. In deze paragraaf staan regionale economische kenmerken centraal. In de daaropvolgende paragraven zullen ook andere regionale kenmerken besproken worden. Bergmann & Sternberg (2007) meten in het tweede gedeelte van hun onderzoek een negatieve invloed van ‗Bruto Regrionaal Product per hoofd van de bevolking‘ in de 97 Duitse ‗Raumordnunsregionen’ (COROP regio‘s) op de kans dat een individu uit necessity motieven een (t.o.v. geen) onderneming start. Anders gezegd; in regio‘s met een hoog BRP per hoofd van de bevolking is men minder snel geneigd een onderneming uit necessity motieven op te starten. De auteurs schrijven dat het BRP een goede graadmeter is voor de kansen en de welvaart van een bepaalde regio. Individuen in arme regio‘s (voornamelijk in Oost-Duitsland) zijn dan ook eerder genoodzaakt een onderneming uit noodzaak te starten. Dit wordt bevestigd in het onderzoek van Block & Wagner (deel 2, 2006). Uit de gemiddelde waarden tussen necessity en opportunity ondernemers, blijkt dat een significant groter deel van de necessity-driven ondernemers woonachtig is in Oost-Duitsland. Het tweede kenmerk dat Bergmann & Sternberg (2007) onderzoeken, is de invloed van de verandering (in %) in het BRP tussen 1998 en 2002 op verschillende typen startende ondernemers. Er blijkt in geen enkele situatie een significant verband te zijn. In paragraaf 2.2.1 en door Bergman & Sternberg (2007) is aangegeven dat verwacht wordt dat bij een stijging van het BRP de kansen voor nieuwe ondernemers toenemen en de noodzaak om een eigen onderneming te starten afneemt. De auteurs geven geen verklaring voor het ontbreken van de samenhang in het empirische resultaat. Het regionale werkloosheid percentage is, zoals uit paragraaf 2.2.1. bleek, een lastig te doorgronden determinant. Op individueel niveau blijkt het verband tussen werkloos en de waarschijnlijkheid om te starten uit necessity-driven motieven echter wel voor de hand te liggen. Zo blijkt uit het empirisch onderzoek van Wagner (deel 2a/b, 2005) dat

35

36


de kans om eigen bedrijf te starten voor zowel necessity als opportunity ondernemers (voor beide t.o.v. van werkenden/werklozen) groter is als mensen werkloos zijn. Maar, zoals uit Block & Wagner (deel 1, 2006) blijkt, zijn necessity-driven ondernemers wel significant langer (8,89 maanden vs. 4.44 maanden) werkloos dan opportunity-driven ondernemers. In regio‘s waar een hoge werkloosheid is, zoals Oost-Duitsland, lijkt de kans dan ook groter om werkloos te zijn (Sternberg, 2009) en neemt ook de kans toe om een bedrijf te starten uit necessity-driven redenen. Het kenmerk ‗verandering van het werkloosheidspercentage‘ wordt onderzocht in het tweede gedeelte van de empirische analyse van Bergman & Sternberg (2007). Hieruit blijkt in Duitsland dat bij een stijging in het regionale werkloosheidspercentage de kans toeneemt dat een individu een onderneming uit necessity-driven motieven start (t.o.v. van geen bedrijf starten). Andersom blijkt uit het eerste gedeelte van hun empirische analyse dat bij de afname van regionale werkloosheidspercentage de kans toeneemt dat een individu een onderneming uit opportunity-driven motieven start (t.o.v. van geen bedrijf starten). 2.3.4 Regionale demografische kenmerken In paragraaf 2.2.2. is de provinciale bevolkingsdichtheid besproken. Geconcludeerd werd dat alleen voor start-up percentages dit kenmerk van betekenis is, maar voor het onderscheid tussen necessity en opportunity ondernemerschap niet. Anders gezegd, dichtbevolkte of dunbevolkte provincies verklaren niet de variatie in regionaal aandeel necessity (t.o.v. opportunity) ondernemerschap. Ook voor de individuele kans om een onderneming te starten uit necessity redenen komt in de literatuur niet naar voren dan dichtbevolkte of dunbevolkte provincies van invloed zouden kunnen zijn. In de wetenschappelijke literatuur wordt daarnaast vaak het kenmerk ‗stad of platteland‘ gebruikt. Onderzocht wordt in hoeverre de waarschijnlijkheid toeneemt als een individu op het platteland woont en uit necessity motieven een bedrijf start. Verheul et al. (2010) onderzoeken individuen uit 27 Europese landen en de Verenigde Staten. Met behulp van twee binaire determinanten (metropool of niet, stedelijke omgeving of niet) wordt stedelijkheid gedefinieerd. Als een respondent in een metropool of stad in de stad woont krijgt deze de waarde 1 en het platteland de waarde 0. Uit het verschil in de gemiddelde waarden van deze determinanten blijkt dat opportunity-driven ondernemers significant vaker voorkomen (25% vs. 21%) in metropolitane gebieden dan andere typen ondernemers (never considered, necessity en mixed-motivated). Bergmann & Sternberg (2007) onderzoeken op nationaal niveau met een dichotome variabele of er een verband bestaat tussen stedelijkheid en de kans om te starten uit necessity- of opportunity-driven redenen. ‗Agglomeratie‘ is in hun onderzoek positief (waarde 1) als de planningregio in Duitsland een bevolkingsdichtheid van meer dan 300 inwoners per km2 heeft. In het tweede gedeelte van het onderzoek blijkt het kenmerk ‗agglomeratie‘ positief significant samen te hangen met de kans dat een individu uit opportunity-driven motieven een bedrijf (t.o.v. geen bedrijf) start. Deze samenhang blijkt echter niet significant met het type necessity-driven ondernemers (t.o.v. geen bedrijf starten). Dit betekent kort gezegd dat de kans dat een individu die woonachtig is in de stad uit opportunity motieven een onderneming start, groter is dan een individu woonachtig in rurale gebieden. Uit bovenstaande analyses blijkt dat stedelijkheid een rol speelt, maar dat dit afhankelijk is van de context van het onderzoek. Sternberg (2009) concludeert dat regionale kenmerken eerder op een indirecte manier (via houding en perceptie) dan op een directe manier van invloed is op de individuele beslissing om een bedrijf te starten. De opvallende uitzondering is het onderzoek van Tamásy (2006). In de empirische analyse blijkt er samenhang te bestaan tussen stedelijkheid en de beslissing om een bedrijf te starten, zelfs als individuele perceptiekenmerken in het model betrokken zijn. Bediscussieerd kan worden of type woonplaats (stad/platteland) nog wel een regionaal demografisch kenmerk genoemd kan worden. In het vervolg wordt het kenmerk ‗woonachtig in stad/op platteland‘ bij de individuele persoonskenmerken ingedeeld.


37

2.3.5 Regionale institutionele systeem op individueel niveau Ten slotte worden het regionale aandeel van diverse stellingen over de houding t.o.v. ondernemerschap (besproken in paragraaf 2.2.3) ook in de analyse op individueel niveau gebruikt. De reden hiervoor is simpel. Net als bij de regionale economische kenmerken kan het voorkomen dat een individu beïnvloed wordt door het sentiment dat in een regio heerst. Als een individu in een regio woont waar men negatief tegenover ondernemerschap staat, zal hij of zij zal wellicht minder snel geneigd zijn om een eigen bedrijf te starten. Andersom geldt natuurlijk dat iemand die wel uit een ondernemende regio komt, juist eerder wordt ‗getriggerd‘ om een eigen onderneming te starten. De regionale houding kan dus van invloed zijn op de individuele kans om te starten uit necessity of opportunity-driven redenen. Ook in deze paragraaf geldt, net zoals in paragraaf 2.2.2, dat er in de wetenschappelijke literatuur geen empirisch onderzoek is gedaan waarbij én onderscheid wordt gemaakt tussen necessity of opportunity-driven nieuwe ondernemers én waarbij verschillende regionale houdingen onderzocht worden. De empirische analyse zal moeten uitwijzen of er inderdaad een samenhang is tussen de regionale houding t.o.v. ondernemerschap en de waarschijnlijkheid dat een individu uit necessity (t.o.v. opportunity) redenen een bedrijf start.

2.4 Conceptueel model, verwachte samenhang en conclusie 2.4.1 Probleemstelling en conceptueel model De probleemstelling in het onderzoek is als volgt: In hoeverre varieert de motivatie om een bedrijf te starten tussen regio’s en tussen nieuwe ondernemers in Iran en Nederland en welke regionale en persoonlijke determinanten liggen hieraan ten grondslag? Uit de literatuuranalyse volgde een aantal regionale determinanten die het regionale aandeel in necessity ondernemerschap verklaren. Dezelfde regionale determinanten verklaren, naast de individuele determinanten, ook voor een deel de individuele kans op necessity ondernemerschap. Dit is in het conceptueel samengevat (Figuur 1):

Figuur 1: Conceptueel model

Individuele factoren  Geslacht  Leeftijd  Opleidingsniveau  Woonplaats  ‗Kent persoonlijk een nieuwe ondernemer in zijn omgeving‘  ‗Goede opportunities om een bedrijf te starten in eigen regio‘  ‗Vertrouwen in eigen (ondernemerschaps)vaardigheden‘  ‗Faalangst weerhoudt hem of haar niet om een bedrijf te starten‘

Motivatie

Regionaal niveau: verklaring van regionaal aandeel in Opportunity ondernemerschap of Necessity ondernemerschap

Individueel niveau: kans dat een nieuwe ondernemer een onderneming start uit Motivatie

Regionale factoren  Werkloosheid  Bevolkingsdichtheid  Bruto Regionaal Product  Aandeel ‗kent persoonlijk een nieuwe ondernemer in zijn omgeving‘  Aandeel ‗goede opportunities om een bedrijf te starten in eigen regio‘  Aandeel ‗vertrouwen in eigen (ondernemerschaps)vaardigheden‘  Aandeel ‗faalangst weerhoudt hem of haar niet om een bedrijf te starten‘

Opportunity redenen of Necessity redenen

38


Hoewel het lastig is in om in de wetenschappelijke literatuur geschikte empirische onderzoeken te vinden die aansluiten bij het onderzoeksonderwerp, zijn er toch een veelvoud aan mogelijke effecten te vinden. Deze thesis beperkt zich tot gegevens die zowel in Iran als in Nederland beschikbaar zijn. De verschillende onderzoeksniveaus moeten immers zowel onderling (regionaal vs individueel) als tussen de landen (Iran vs Nederland) vergelijkbaar zijn. 2.4.2 Verwachte samenhang tussen verschillende regionale kenmerken en het regionaal aandeel necessity ondernemerschap Op basis van de literatuuranalyse in dit hoofdstuk worden in deze paragraaf de te verwachte verbanden tussen diverse regionale kenmerken en het aandeel necessity ondernemerschap beschreven. Van de meeste opvallende (de te verwachten) verbanden zijn hypotheses opgesteld. Uit de literatuuranalyse blijkt dat de samenhang tussen werkloosheid en het regionaal aandeel necessity ondernemerschap lastig te voorspellen in. In Nederland wordt geen effect van de regionale werkloosheid op aandeel necessity ondernemerschap verwacht. In Iran echter wel. In paragraaf 1.2 is immers beargumenteerd dat in ontwikkelingslanden er eerder een positieve invloed van werkloosheid op nieuwe necessity-driven ondernemers te verwachten is. In Iran wordt dan ook een positieve relatie tussen werkloosheid en het aandeel necessity ondernemerschap verwacht: als de werkloosheid hoog is, is ook het regionaal aandeel necessity-driven ondernemers in Iran hoog. Om dezelfde redenen wordt ook verwacht dat een stijging van het werkloosheidspercentage over een bepaalde periode in Iran positieve invloed heeft op het regionale aandeel necessity ondernemerschap. In Nederland deze samenhang niet verwacht. De volgende hypotheses worden opgesteld: H1.1 In Iraanse regio‘s bestaat er een positieve samenhang tussen de regionale werkloosheid en het aandeel nieuwe ondernemers dat necessity-driven is (tov opportunity-driven). H1.2 In Nederlandse regio‘s is er geen samenhang tussen regionale werkloosheid en het aandeel nieuwe ondernemers dat necessity-driven is (tov opportunity-driven). De regionale bevolkingsdichtheid blijkt in verschillende empirische analyses geen invloed te hebben op de variatie in het regionale aandeel in necessity (t.o.v. opportunity) ondernemerschap in Iran én in Nederland. In Iran wordt verwacht dat een hoog Bruto Regionaal Product samenhangt met een laag regionaal aandeel necessity ondernemerschap. Een samenhang die ook op cross-country niveau bestaan (van Stel et al., 2004). Binnen Nederland wordt niet verwacht dat deze samenhang gevonden wordt. De welvaart en het inkomen zijn in Nederland immers veel gelijkmatiger verdeeld (Sternberg, 2009). In de literatuur is geen bewijs gevonden dat ‗verandering van het Bruto Regionaal Product‘ samenhangt met het regionaal aandeel necessity ondernemerschap. Gebaseerd op de bestaande literatuur worden dan ook de volgende hypotheses geconstrueerd: H2.1 In Iraanse regio‘s bestaat er een negatieve samenhang tussen het Bruto Regionaal Product en het aandeel nieuwe ondernemers dat necessity-driven is (tov opportunitydriven). H2.2 In Nederlandse regio‘s is er geen samenhang tussen het Bruto Regionaal Product en het aandeel nieuwe ondernemers dat necessity-driven is (tov opportunity-driven). Niet geheel toevallig komen de richting van het verband tussen ‗werkloosheid en het regionaal aandeel necessity ondernemerschap‘ (hypothese 1) en ‗BRP en het regionaal aandeel necessity ondernemerschap‘ (hypothese 2) niet met elkaar overeen. Een hoog regionaal werkloosheidpercentage gaat immers vaak gepaard met een laag niveau van de levenstandaard in een regio (Bergman & Sternberg, 2007).


Uit de literatuuranalyse is op te maken dat een negatieve houding t.o.v. van ondernemerschap waarschijnlijk het regionale aandeel in necessity ondernemerschap beïnvloedt. Daarnaast bleek dat de houding t.o.v. van ondernemerschap met vier stellingen onderzocht kan worden. In Iran wordt dan ook een negatieve samenhang tussen deze stellingen en het regionaal aandeel necessity ondernemerschap verwacht. Echter, zoals ook uit de economische kenmerken bleek zijn de regionale verschillen in Nederland veel kleiner dan in Iran; daardoor is niet te verwachten dat er in Nederland samenhang is tussen ‗regionale perceptie‘ en regionaal aandeel necessity ondernemerschap. Hieronder volgt een beschrijving van de verwachte samenhang tussen deze stellingen en het regionale aandeel necessity ondernemerschap. Verwacht wordt dat in regio‘s waar veel mensen nieuwe ondernemers kennen, het regionaal aandeel opportunity ondernemerschap hoger dan in regio‘s waar dat niet het geval is. In Iran wordt een negatieve invloed van het regionale aandeel ‗kent persoonlijk een nieuwe ondernemer‘ op het regionale aandeel necessity (t.o.v. opportunity) ondernemerschap verwacht en in Nederland wordt geen samenhang verwacht. Verwacht wordt dat in regio‘s waar veel mensen goede mogelijkheden om een bedrijf te starten zien, het regionaal aandeel opportunity ondernemerschap toeneemt. In Iran wordt een negatieve invloed van het regionale aandeel ‗goede opportunities in de regio‘ op het regionale aandeel necessity (t.o.v. opportunity) ondernemerschap verwacht en in Nederland wordt geen samenhang verwacht. Verwacht wordt dat regio waar veel mensen vertrouwen hebben in eigen vaardigheden het aandeel opportunity ondernemerschap ook toeneemt. In Iran wordt een negatieve invloed van het regionale aandeel ‗vertrouwen in eigen vaardigheden‘ op het regionale aandeel necessity (t.o.v. opportunity) ondernemerschap verwacht en in Nederland wordt geen samenhang verwacht. Verwacht wordt dat in regio‘s waar weinig mensen ‗faalangst‘ hebben, ondernemender zijn en dus een hoger aandeel opportunity ondernemerschap hebben. In Iran wordt een negatieve invloed van het regionale aandeel ‗angst om te falen‘ op het regionale aandeel necessity (t.o.v. opportunity) ondernemerschap verwacht. In Nederland wordt, vanwege de marginale regionale verschillen, geen samenhang verwacht. 2.4.3 Verwachte samenhang tussen verschillende individuele kenmerken en de individuele kans om te starten uit necessity redenen Ook hier geldt dat op basis van de literatuuranalyse in deze paragraaf de te verwachte verbanden tussen diverse individuele kenmerken en de kans om te starten uit necessityredenen zijn uitgeschreven. Van de meeste opvallende (de te verwachte) verbanden zijn hypotheses gemaakt. Uit de literatuuranalyse blijkt dat in diverse ontwikkelingslanden vrouwen vaker necessity-driven nieuwe ondernemers zijn. In dit onderzoek wordt desondanks niet verwacht dat in Iran vrouwen een grotere kans hebben om te starten uit necessitydriven motieven dan mannen. Dit omdat Iran een sterke islamitische traditie heeft en de vrouw nog vaak een ondergeschikte positie heeft. Zo blijkt bijvoorbeeld uit het onderzoek van Karimi (2010) onder vrouwen in de Mazandaran provincie dat ondanks vele contractuele aangegane leningen afkomstig uit stimuleringsmaatregelen voor vrouwen, ze er zelf nauwelijks controle of toegang toe hebben. De man in huis neemt het vaak over nadat de lening is aangegaan. In Iran wordt dan ook een positieve relatie verwacht tussen het zijn van een man en de kans om te starten om necessity-driven redenen. In Nederland wordt, gezien de uiteenlopende verschillen in het empirische analyses, geen samenhang tussen geslacht en starten vanwege necessity redenen verwacht. In verschillende wetenschappelijke onderzoeken zijn in ontwikkelde en ontwikkelingslanden geen verschillen in de samenhang tussen leeftijd en waarschijnlijkheid om te starten uit necessity-driven redenen gevonden. Uiteindelijk wordt in het empirische onderzoek verwacht dat zowel voor Iran als voor Nederland de kans op een onderneming uit necessity-redenen te starten toeneemt naarmate de respondent ouder is.

39

40


Uit de literatuuranalyse bleek dat in ontwikkelingslanden, anders dan in ontwikkelde landen, er geen samenhang is tussen opleiding en de waarschijnlijkheid om een onderneming te starten vanuit een necessity-motivatie. In Iran wordt daarom geen samenhang verwacht, terwijl in Nederland een negatief verband wordt verwacht tussen opleiding en de individuele kans om een bedrijf te starten uit necessity-driven redenen. De volgende hypotheses worden opgesteld: H3.1 In Iran hangt het opleidingsniveau niet samen met de (individuele) kans om uit necessity-motieven een onderneming te starten (ipv uit opportunity-motieven). H3.2 In Nederland hangt het opleidingsniveau positief met de (individuele) kans om uit necessity-motieven een onderneming te starten (ipv uit opportunity-motieven). Het kenmerk ‗type woonplaats‘ bleek in de literatuuranalyse wisselende resultaten op te leveren als verklaring voor de kans om te starten uit necessity motieven. In een aantal onderzoeken bleek dat voor opportunity-driven ondernemers de kans groter is om te starten als hij of zij in de stad woont. In dit onderzoek wordt verwacht dat in Iran, waar de stad/plattelandsverschillen groot zijn, er een negatieve samenhang is tussen stedelijkheid en kans om uit necessity- (t.o.v. opportunity) redenen een bedrijf te starten. Terwijl in Nederland waar de stad/plattelandsverschillen een stuk kleiner zijn, dit verband niet wordt verwacht. De volgende hypotheses worden opgesteld: H4.1 In Iran bestaat er een negatief verband tussen type woonplaats en de kans om uit necessity-motieven een onderneming te starten (ipv uit motieven). H4.2 In Nederland bestaat er geen verband tussen type woonplaats en de kans om uit necessity-motieven een onderneming te starten (ipv uit motieven).

(individuele) opportunity(individuele) opportunity-

Ten slotte bleek uit de literatuuranalyse dat de individuele perceptiekenmerken redelijk voor de handliggende verbanden opleveren. In het empirische gedeelte van dit onderzoek wordt verwacht dat er zowel in Iran als in Nederland een negatieve samenhang is tussen ‗het persoonlijk kennen van een ondernemer‘ en de kans om uit necessity-driven redenen een bedrijf op te starten. Ook wordt verwacht dat de samenhang in Iran en Nederland tussen de stelling ‗perceptie van goede opportunities in de regio‘ en waarschijnlijkheid om een startende necessity-driven ondernemer te zijn negatief is. Verder wordt voor zowel Iran als Nederland een negatieve relatie tussen vertrouwen in eigen vaardigheden en de kans om te starten uit necessity-driven (t.o.v. opportunity-driven) redenen verwacht. En ook wordt gedacht dat er in Iran en Nederland er een negatief verband bestaat tussen ‗angst om te falen‘ en de kans om te starten uit necessity redenen. 2.4.4 Verwachte samenhang tussen verschillende regionale kenmerken en de individuele kans om te starten uit necessity redenen In de literatuuranalyse werd geconcludeerd dat er een positieve relatie bestaat tussen de regionale werkloosheidspercentages en de kans om te starten uit necessity. Verwacht wordt dat in Iran, waar de werkloosheidpercentages net zoals in Duitsland flink variëren, er een positieve relatie bestaat tussen het regionale werkloosheidspercentage en de kans om te starten om necessity-driven redenen. In Nederland zijn de regionale werkloosheidsverschillen veel kleiner en wordt dit verband niet verwacht. Voor de werkloosheidsverandering geldt hetzelfde: In Iran wordt verwacht dat, net als in Duitsland, een positieve samenhang is tussen werkloosheidsverandering en de kans om te starten uit necessity. In Nederland, waar de regionale verschillen kleiner zijn, wordt niet verwacht dat dit verband bestaat. Anders gezegd; in Iraanse regio‘s met een werkloosheidstijging neemt, anders dan in Nederland, de kans toe dat een individu uit necessity-driven redenen een bedrijf start.


De richting van de relaties verschillen in deze paragraaf niet van paragraaf 2.4.2, waar het regionale aandeel necessity ondernemerschap werd onderzocht. Op regionaal niveau wordt niet verwacht dat er een relatie bestaat tussen de provinciale bevolkingsdichtheid en het regionaal aandeel in necessity ondernemerschap. Verwacht wordt dat deze conclusie ook voor de individuele kans om te starten uit necessity (t.o.v. opportunity) redenen opgaat. In paragraaf 2.4.2 is reeds beargumenteerd dat vanwege de grote BRP verschillen binnen Iran wel samenhang en in Nederland geen samenhang verwacht wordt tussen het regionale aandeel necessity (t.o.v. opportunity) ondernemerschap. Dezelfde conclusie gaat ook op voor de individuele kans om te starten om necessity-driven redenen. De verwachting is dat in Nederland, waar de regionale verschillen klein zijn, geen samenhang tussen BRP en de kans op necessity ondernemerschap bestaat en in Iran wel. Een laag Bruto Regionaal Product verhoogt in Iran de kans om te starten uit necessity-driven redenen. De volgende hypotheses worden opgesteld: H5.1 In Iran bestaat er een positief verband tussen het Bruto Regionaal Product en (individuele) kans om uit necessity-motieven een onderneming te starten (ipv opportunity-motieven). H5.2 In Nederland bestaat er geen verband tussen het Bruto Regionaal Product en (individuele) kans om uit necessity-motieven een onderneming te starten (ipv opportunity-motieven).

de uit de uit

Ten slotte worden ook het regionale perceptie t.o.v. ondernemerschap in het model betrokken. In regio‘s waar veel mensen ondernemers kennen, blijken ‗ondernemender‘ te zijn dan regio‘s waar weinig mensen een ondernemer kennen. De kans om als individu te starten vanwege opportunity-driven motieven is dan groter in deze ‗ondernemende‘ regio‘s. In Iran wordt, vanwege de grote regionale (economische) verschillen, dan ook een negatieve invloed van het regionale aandeel ‗kent persoonlijk een nieuwe ondernemer‘ op de individuele kans om te starten uit necessity (t.o.v. opportunity)driven motieven verwacht en in Nederland wordt geen samenhang verwacht. Ook wordt aangenomen dat in Iran er een negatieve samenhang is tussen regionale aandeel ‗goede opportunities in de regio‘ en de kans om te starten uit necessity (t.o.v. opportunity)driven motieven. In Nederland wordt geen samenhang verwacht. Daarnaast wordt in Iran verwacht dat als het regionale aandeel ‗vertrouwen in eigen vaardigheiden‘ laag is, de kans om uit necessity-driven (t.o.v. van opportunity-driven) motieven te starten hoog is. In Nederland wordt geen samenhang verwacht. Ten slotte wordt in dit onderzoek ook aangenomen dat er in Iran een negatieve samenhang is tussen het regionale aandeel ‗angst om te falen‘ en de kans om uit necessity-driven (t.o.v. van opportunity-driven) motieven te starten. In Nederland wordt geen samenhang verwacht. 2.4.5 Conclusie literatuuranalyse In dit hoofdstuk stonden twee deelvragen centraal: 1a. Welke factoren hebben volgens de wetenschappelijke literatuur invloed op het regionale aandeel necessity of opportunity nieuw ondernemerschap in ontwikkelde en ontwikkelingslanden? 1b. Welke factoren hebben volgens de wetenschappelijke literatuur invloed op de individuele kans van nieuwe ondernemers om te starten uit necessity-driven (t.o.v. opportunity-driven) redenen in ontwikkelde en ontwikkelingslanden? In de vorige paragraaf zijn reeds de te verwachte verbanden en de verschillende hypotheses besproken. Dit is op de volgende bladzijde samengevat in Tabel 2 (regionale niveau) en Tabel 3 (individuele niveau). Hierin staan de besproken kenmerken en het te verwachte verband. In deze tabellen staat het minteken voor een negatief verband; verwacht wordt bijvoorbeeld dat het Bruto Regionale Product in Iran negatief het

41

42


regionaal aandeel necessity ondernemerschap én de individuele kans om te starten uit necessity-driven redenen beïnvloedt. Een plusteken staat vanzelfsprekend voor een positief verband. In het algemeen kan gezegd worden dat niet wordt verwacht dat in Nederland regionale kenmerken significante invloed hebben op zowel het regionale aandeel necessity ondernemerschap als de individuele kans om te starten vanuit necessity-driven motieven. In Iran, gezien de grote regionale verschillen, echter wel. De empirische analyse zal uit moeten wijzen of dit inderdaad het geval is. Tabel 2: Verwachte samenhang tussen verschillende factoren en het regionale aandeel necessity (t.o.v. opportunity) ondernemerschap

Iran Verwacht

Nederland Verwacht

(op basis van de literatuur)


Regionale kenmerken:

Regionale werkloosheid Regionale werkloosheidsverandering Provinciale bevolkingsdichtheid Bruto Regionaal Product per persoon Verandering van het Bruto Regionaal Product

++ ++ ø -ø

ø ø ø ø ø

-----

ø ø ø ø

Regionale perceptie:

Regionaal Regionaal Regionaal Regionaal

aandeel aandeel aandeel aandeel

‗kent persoonlijk een nieuwe ondernemer‘ ‗goede opportunities in de regio‘ ‗vertrouwen in eigen vaardigheden‘ ‗angst om te falen‘

++ = positief verband, -- = negatief verband, ø = geen verband Tabel 3: Verwachte samenhang tussen de factoren en de kans om uit necessity (t.o.v. opportunity) motieven een onderneming te starten

Iran Verwacht

Nederland Verwacht



Persoonskenmerken:

Geslacht (man = 1, vrouw = 0) Leeftijd Opleiding Type woonplaats

++ ++ ø --

ø ++ -ø

-

-

Individuele perceptie:

Knowent: ‗kent persoonlijk een nieuwe ondernemer‘ Opport: ‗goede opportunities in de regio‘ Suskill: ‗vertrouwen in eigen vaardigheden‘ Fearfail: ‗angst om te falen‘

-

-



++ ++ ø -ø

ø ø ø ø ø

-----

ø ø ø ø





++ = positief verband, -- = negatief verband, ø = geen verband

43

Hoofdstuk 3: De context van Iran

Bron: Iran een ontwikkelingsland? Vrouwen op de bazaar van Teheran, 6 oktober 2010, Vahid Shekarchi

44


3.1 Inleiding.................................................................................................... 45 3.2 Geografie, demografie, politiek en economie van Iran ..................................... 46 3.3 Sociaaleconomische positie van Iran in internationaal perspectief ..................... 47 3.3.1 Classificatie op basis van Bruto Binnenlands Product ................................. 47 3.3.2 Classificatie op basis van gezondheid, kennis en levenstandaard ................ 49 3.4 Ondernemerschap in Iran in internationaal perspectief .................................... 49 3.4.1 Global Entrepreneurship Monitor (GEM) .................................................. 49 3.4.3 Concurrentievermogen van een land ....................................................... 50 3.4.3 Het gemak van zakendoen en van ondernemen ....................................... 50 3.5 Iraanse regio‘s nader bekeken ..................................................................... 51 3.5.1 Bestuurlijke indeling ............................................................................. 51 3.5.2 Regionale bevolkingsopbouw, werkloosheid en het BRP ............................. 52 3.5.3 Regionale ondernemerschapsactiviteiten ................................................. 55 3.6 Conclusie .................................................................................................. 57


3.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt er eerst een algemeen beeld van Iran geschetst voordat in hoofdstuk 4 de opzet van het empirische onderzoek besproken wordt. De reden voor dit hoofdstuk is simpel; Iran is voor veel lezers een onbekend land. Om te voorkomen dat er door verkeerde aannames onjuiste conclusies worden getrokken, wordt het land met behulp van de volgende onderdelen beschreven: In paragraaf 3.2 wordt een beeld van de geografie, demografie, overheid en economie van Iran beschreven. In paragraaf 3.3 wordt de sociaaleconomische positie van Iran met behulp van internationale indexen nader geanalyseerd. Door Iran te vergelijken met andere landen is het voor lezer immers makkelijker om Iran te duiden. Tegelijkertijd wordt in deze paragraaf de classificatie van Iran als ‗ontwikkelingsland‘ in perspectief geplaatst. Besproken wordt indeling van Rostow/Porter die bijvoorbeeld in de GEM publicaties en in het Global Competitiveness Report wordt gebruikt. Vervolgens worden de country classificatie van The World Bank en ten slotte de Human Development Index van United Nations besproken. Paragraaf 3.4 zoomt vervolgens in op het aspect ‗ondernemen in Iran‘, het thema van deze thesis. In de eerste subparagraaf staan de nationale start-uppercentages centraal en wordt een vergelijking met andere GEM landen gemaakt. In de tweede subparagraaf wordt, op dezelfde manier als in paragraaf 3.3, met behulp van verschillende indexen ‗het starten van een onderneming in Iran‘ in perspectief geplaatst. Er bestaan diverse indexen die het ondernemersklimaat meten. Door Iraanse cijfers te vergelijken met andere landen wordt ‗ondernemen in Iran‘ in een wereldwijde context geplaatst. Besproken worden het Global Competitiveness Report van het World Economic Forum, het Ease of Doing Business Report van The World Bank. En ten slotte de Index of Economic Freedom van The Heritage Foundation. In paragraaf 3.5 staan de verschillende regio‘s van Iran centraal. Immers een belangrijk thema in dit onderzoek is het regionale niveau. Als aanvulling op paragraaf 3.4 wordt in de laatste subparagraaf (met behulp van GEM Iran data) het regionaal aandeel startend ondernemerschap in Iran onderzocht.

45

46


3.2 Geografie, demografie, politiek en economie van Iran Iran (officieel Islamitische Republiek van Iran) is een land in het Midden-Oosten met een oppervlakte van 1,6 miljoen km2. Ter vergelijking; dit is ongeveer 4,5 keer zo groot als Duitsland. In Iran wonen bijna 77 miljoen mensen (schatting juli 2010) en is hiermee het 18 grootste land qua inwonersaantal in de wereld. Buurlanden van Iran zijn met de klok mee Turkmenistan, Afghanistan, Pakistan, Irak, Turkije, Azerbeidzjan en Armenië ( Kaart 1). Kaart 1: Ligging van Iran

Bron: Divagis

Het klimaat en het landschap in Iran zijn zeer divers. Het noorden kenmerkt zich door (hoog)gebergtes, bossen en veel neerslag. De winters zijn hier koud en sneeuwt er veel. Het midden van het land bestaat voor een groot gedeelte uit woestijn en het zuiden kent een (sub)tropisch klimaat. Ongeveer 68% van de Iraniërs woont in steden. Iran is een multicultureel land. Een nipte meerderheid is Perzisch (51%), gevolgd door de Azeri‘s (ook wel ‗Turken‘ genoemd, 24%). Andere belangrijke minderheidsgroepen zijn de Gilaki en Mazandarani (8%), Koerden (7%), en Arabieren (3%) (CIA, 2009). De hoofdstad is Teheran en heeft rond de 10 miljoen inwoners, terwijl de grootstedelijk agglomeratie meer dan 15 miljoen inwoners heeft (CIA, 2009). Twee belangrijke gebeurtenissen in de recente geschiedenis van Iran kenmerken de huidige demografische situatie van het land. In 1979 vond er onder leiding van Ayatollah Khomeini de islamitische revolutie plaats. De heersende dynastie werd omver geworpen en vervangen door een op de islamitische leer geschoolde republiek. In deze chaos viel Irak Iran aan en tussen 1980 tot 1988 woedde er een oorlog tussen deze buurlanden. Aan beide zijden zorgde dit voor grote verliezen (CIA, 2009). De leiders van de nieuwe Islamitische republiek hadden in die periode veel aandacht voor de grondbeginselen van de koran en moedigden dan ook jonge huwelijken en grote


gezinnen aan. Deze Iranese babyboom stopte einde jaren ‘80 abrupt toen duidelijk werd dat de natuurlijke bronnen en de infrastructuur de snelle bevolkingsgroei niet aankon. De overheid ging anticonceptie aanmoedigen en schafte alle wetten die voordelig waren voor grote gezinnen af. Geboortecijfers daalden hierna weer spectaculair, de Iraanse boomers zullen dan ook de grootste bevolkingsgroep blijven. De gemiddelde leeftijd in Iran is op dit moment 26,5 jaar. Dit is ouder in vergelijking met omliggende landen, maar veel jonger in vergelijking met Westerse landen. De bevolking is hoog opgeleid en de overheid spendeert veel geld in goed (en goedkoop) onderwijs. Opvallend is dat de meerderheid van de studenten vrouw is. Analfabetisme is, met ongeveer 13%, een stuk lager in vergelijking met naburige landen (CIA, 2009). Iran heeft een politiek systeem dat internationaal gezien wordt als totalitair; een staatsvorm waarbij de werkzaamheid en de belangen van de individuele burgers aan het staatsbelang ondergeschikt zijn gemaakt (Van Dale, 2011) In Iran zijn de mogelijkheden voor politieke meningsverschillen, vrije pers en vrijheid van meningsuiting dan ook beperkt (CIA, 2009). Door de macht van de Raad van Hoeders, de leiders van de Islamitische republiek, zijn de totalitaire elementen vooral zichtbaar op ethisch-religieus gebied. Maar het economisch beleid met prijscontrole, subsidies en andere rigide regels kan tot op zekere hoogte ook totalitair genoemd worden (CIA, 2009). Hier komt echter langzaam verandering in. Onlangs zijn door de overheid een aantal wetten getekend die het aantal subsidies, voornamelijk in de energie en voedselsector, reduceert. De Iraanse economie wordt gekenmerkt door een inefficiënte overheid, een grote afhankelijkheid van de oliesector, door armoede en ongelijkheid (Salehi-Isfahani, 2009). Fluctuaties in de olieprijzen hebben grote invloed op de economische situatie in Iran. Zo steeg, dankzij de hoge olieprijzen van een paar jaar geleden, de Iranese export flink. De economische crisis zorgde echter voor een daling en hierdoor zit de Iranese overheid met flinke budgettaire problemen (Farzanegan & Marktwardt, 2009). Het voordeel is dat de inflatie in Iran, altijd een hardnekkig probleem, vanwege de lage olieprijzen minder hoog is. De particuliere sector bestaat uit een veelheid aan kleinschalige winkels en werkplaatsen, landbouw en diensten. Het werkloosheidscijfers is met meer dan tien procent onveranderd hoog. Vooral onder (hoog opgeleide) jongeren heerst een gigantische werkloosheid. Door het gebrek aan werk vertrekken veel studenten (ondanks tegenacties van de overheid) naar het buitenland, wat resulteert in een significante ‗braindrain‘ (CIA, 2009). In Bijlage 3 staat Tabel 31 met de belangrijkste economische samengestelde gegevens. Hieruit is af te lezen dat Iran de 29ste economie ter wereld is, terwijl Nederland bijoorbeeld de 16e economie is.

3.3 Sociaaleconomische perspectief

positie

van

Iran

in

internationaal

3.3.1 Classificatie op basis van Bruto Binnenlands Product Een van de bekendste theorieën over de verschillende stadia in de ‗ontwikkeling van een land‘ is waarschijnlijk het ‗Rostow's Stages of Growth’ van Rostow (1960) en is gemoderniseerd door Porter (1998). Het is een model dat veronderstelt dat de economische ontwikkeling (of modernisatie) vijf fundamentele stadia doorloopt. De volgende fases worden onderscheiden: ‗factor-driven’, in transitie naar ‗efficiencydriven’, ‗efficiency-driven’, in transitie naar ‗innovation-driven’ en ‗innovation-driven’ (Schwab, 2010 en Bosma & Levie).

47

48


Bosma & Levie (2010) omschrijven kort de belangrijkste kenmerken van elke fase: Landen uit de ‗factor-driven’ fase concurreren op basis van hun natural resources en hebben (voor een belangrijk gedeelte) een ongeschoolde arbeidsmarkt. In de ‗efficiencydriven’ fase zullen ondernemers zullen zich meer richten op een efficiëntere productie en/of een kwaliteitstoename van de producten of diensten. De lonen en de levensstandaard zullen vervolgens verder stijgen. Ten slotte komen landen in de ‗innovation-driven’ fase, bedrijven concurreren in deze fase voornamelijk op basis van nieuwe en unieke producten en diensten. Omdat elk land in een verschillende economische fase zit, hebben bepaalde maatregelen om het concurrentievermogen te versterken op elk land een ander effect. Voor Rwanda bijvoorbeeld zijn andere acties nodig dan in Duitsland. Iran is volgens het Global Competitiveness Report en GEM een land in transitie van stage 1: ‗factor-driven’ naar stage 2: ‗efficiency-driven’. Tabel 4: GCI en GEM classificatie van een ontwikkelingsland (2010)

Classificatie Stage 1: Factor-driven Transitie: stage 1 naar stage 2 Stage 2: Efficiency-driven Transitie: stage 2 naar stage 3 Stage 3: Innovation-driven

BBP – per hoofd (nominaal) $2.000 of minder $2.000 - $3.000 $3.000 - $9.000 $9.000 - $17.000 $17.000 of meer

Ontwikkelingsland Ja Ja Ja Nee Nee

Bron: Global Competitiveness Report

De vijf stadia worden berekend met behulp van het BBP per hoofd van de bevolking en het aandeel in export van mineralen in vergelijking met de totale export van goederen en diensten (Schwab, 2010). Het exportaandeel wordt gebruikt om te bepalen of een land ‘factor-driven’ of ‘efficiency-driven’ is. Landen, zoals Iran, met een BBP per hoofd van de bevolking tussen de 3.000 en 9.000 dollar worden als stage 2: efficiency-driven gedefinieerd (Tabel 4 en Tabel 31). Het vermoeden is dat vanwege het hoge aandeel in export van ruwe olie (koolwaterstoffen) en andere mineralen, Iran een lagere kwalificatie krijgt dan volgens het rapport te verwachten is. Zoals uit Tabel 4 blijkt, maakt dit voor de definitie van ontwikkelingsland niet uit. Als het BBP per hoofd wordt gecorrigeerd door de koopkrachtpariteit, valt op dat Iran een flink stuk stijgt (Tabel 31). Bij de berekening van de koopkrachtpariteit wordt rekening gehouden met de relatieve kosten van het levensonderhoud en de inflatiepercentages van landen. Iran is over het algemeen relatief gezien een goedkoop land en eindigt (72ste plek) dan ook bovengemiddeld in vergelijking met het gemiddelde van de wereld. De country classificatie van The World Bank wordt berekend met behulp van het Bruto Nationaal Inkomen per hoofd van de bevolking(een statistische maat die eerder is beschreven in paragraaf 2.2.1) Iran blijkt, met een BNI van $4.530, een upper-middle income land te zijn (Tabel 5 en Tabel 31). De World Bank definieert een ontwikkelingsland als het desbetreffende land een low- of middle income land is. Uit Tabel 5 is af te lezen dat Iran hier inderdaad in deze categorie valt. Tabel 5: The World Bank classificatie van een ontwikkelingsland (2009)

Classificatie low income lower middle income upper middle income high income Bron: The World Bank

BNI – per hoofd (nominaal) $995 of minder $996 - $3.945 $3.946 - $12.195 $12.196 of meer

Ontwikkelingsland Ja Ja Ja Nee


3.3.2 Classificatie op basis van gezondheid, kennis en levenstandaard Naast puur economische ijkpunten spelen ook andere zaken een rol in de classificatie voor een ontwikkelingsland. De Human Development Index van United Nations wordt gebruikt om onderscheid te maken tussen een ontwikkeld, ontwikkelingsen onderontwikkeld land. Naast het BNI – per hoofd van de bevolking (gecorrigeerd voor de koopkracht) wordt ook bijvoorbeeld rekening gehouden met de levensverwachting bij de geboorte en de mate waarin men toegang heeft tot kennis. Met een HDI van 0,702 (geschat voor 2010) komt Iran op de 70ste plek en is hiermee een high developed country (Tabel 31) Tabel 6: Human Development Index classificatie van een ontwikkelingsland (2010)

Classificatie Low developed Medium developed High developed Very high developed

HDI 0,140 0,488 0,677 0,788

-

0,470 0,669 0,784 0,938

Ontwikkelingsland Ja Nee Nee Nee

Bron: UN

Het blijkt dat de positie van Iran erg afhankelijk is van de te gebruiken criteria. Iran is, o.a. vanwege het grote aandeel in de olie-inkomsten en de unieke staatsstructuur, lastig in te delen. Concluderend kan gezegd worden dat Iran, puur op basis van economische cijfers inderdaad een ontwikkelingsland is. Maar zoals de The World Bank (2010b) terecht opmerkt is het gebruikt van het begrip ‗ontwikkelingsland‘ gemakkelijk maar dekt dit niet geheel de lading. Het betekent niet dat alle economieën in deze groep gelijk zijn of dat er binnen een land geen grote verschillen kunnen bestaan. Dit blijkt onder andere uit de HDI dat corrigeert voor de koopkracht en niet-economische factoren meeneemt (The World Bank, 2010a).

3.4 Ondernemerschap in Iran in internationaal perspectief 3.4.1 Global Entrepreneurship Monitor (GEM) De Global Entrepreneurship Monitor vraagt aan individuen in 59 landen of hij of zij bezig is met het starten van een onderneming (nascent entrepreneur), recentelijk een onderneming heeft opgestart (baby-business ownership) of al langer een eigen bedrijf bezit (established ownership). Nascent entrepreneurs en baby-business owners maken samen de categorie Early-Stage Entrepreneurial Activity, in eerdere publicaties ook wel de TEA genoemd (zie ook paragraaf 1.4.1). Ook in het GEM onderzoek wordt de classificatie van Porter gebruikt. Het blijkt, dat naarmate landen in een hogere categorie vallen (van factor-driven naar de innovationdriven fase) zij significant lagere Early-Stage Entrepreneurial Activity percentages hebben. Kortom hoe minder ontwikkeld het land is, hoe hoger het aantal (nieuwe) ondernemers (Tabel 7). Tabel 7: Ondernemerschapsactiviteiten uit GEM 2010

Factor-driven Efficiency-driven Innovation-driven Bron: Bosma & Levie, 2010

NASCENT (% van pop) 9,9 6,1 3,4

BBO (% van pop) 8,3 5,3 3,1

ESEA (% van pop) 17,7 11,2 6,3

49

50


In deze thesis wordt met de GEM gegevens onderzoek gedaan, totaal gaat het in Nederland om 15066 cases en in Iran om 9971 respondenten. In paragraaf 1.1.3. is reeds aangegeven dat Iran volgens de indeling van Porter een land in ontwikkeling is, van factor-driven naar een meer efficiënt gedreven economie. Het blijkt dat het percentage in Early-Stage Entrepreneurial Activity in Iran echter eerder aansluit bij de efficiency-driven landen (Tabel 8). Zowel het percentage nascent entrepreneurship als in het baby-business ownership blijkt in Iran fors lager te liggen dan het gemiddelde van de categorie landen waar Iran bij hoort. Tabel 8: Early-Stage Entrepreneurial Activity en Establish Business Ownership-rate in Iran (’07-‘09) en Nederland (‘01-‘06)

Iran Nederland

NASCENT abs. % van pop. 552 5,5 414 2,7

BBO abs. 541 324

% van pop. 5,4 2,2

ESEA abs. 1076 725

% van pop. 10,8 4,8

Bron: GEM Iran en Nederland

3.4.3 Concurrentievermogen van een land Het Global Competitiveness report meet het concurrentievermogen en onderscheidt hiervoor twaalf ‗pillars of competitiveness‘ (onderverdeeld in drie subindexen). Elk van deze pijler vertegenwoordigt een domein met de belangrijkste kenmerken, behoeften en eisen voor het versterken van het concurrentievermogen. Deze pijlers worden vervolgens gewogen volgens bepaalde verhoudingen afhankelijk van de classificatie van het land volgens Porter. De ontwikkeling van basisonderwijs of een goede (fysieke) infrastructuur (‗pillar’ 1 en 2) zijn bijvoorbeeld voor ‗factor-driven’ landen veel belangrijker dan voor ‗innovation-driven’ landen. Anderzijds geldt dat het bijvoorbeeld geen zin heeft om te investeren in technologische innovaties (‗pillar‘ 12) als het (basis)onderwijs niet van voldoende niveau is. Het concurrentievermogen van Iran staat op de 69 ste plaats (van de 139 landen) en scoort hiermee gelijk aan Letland en Columbia. Als land in transitie van de eerste naar de tweede fase, is het noodzakelijk dat er (eerst) fundamentele veranderingen worden doorgevoerd (Schwab, 2010). Positieve punten in het concurrentievermogen van Iran zijn de stabiele macroeconomische omgeving (45ste plek), het hoge percentage aan spaargelden (25 ste plek), een lage overheidschuld (17e plek), de schaal van de binnenlandse markt (20ste plek) en de goede gezondheidszorg en onderwijs (54ste plek) (Schwab, 2010). De arbeidsmarkt met zijn vele restrictieve en beperkende regels (135ste plek) vormt een grote belemmering voor het concurrentievermogen. Ook de koppeling tussen salaris en productiviteit (111de plek) en het vertrouwen in professionals (121ste plek) scoren slecht. Iran is dan ook geen meritocratie, dat wil zeggen dat de sociaaleconomische positie van elk individu niet (alleen) gebaseerd is op zijn of haar verdiensten (merites). Verder zijn er veel belemmeringen voor buitenlandse handel (135 ste plek), is de financiële sector slecht ontwikkeld (120ste plek), is het lastig toegang tot kapitaal te krijgen (129 ste plek) en is het vertrouwen in de bankensector is laag (114 de plek). De omvang en groei van de particuliere sector blijkt dan ook in verhouding klein te zijn. Ten slotte is het vermogen van Iranese bedrijven om nieuwe technieken te gebruiken laag (116 de plek) en toegang tot deze techniek beperkt (123ste plek) (Schwab, 2010). 3.4.3 Het gemak van zakendoen en van ondernemen De index van het Ease of Doing Business rapport van The World Bank meet het gemak van ondernemen in een bepaald land. Het is een rangschikking van de economie van 183 landen: een hoge classificatie wil zeggen dat de regelgeving bevorderlijk is voor het


starten en besturen van een nieuwe onderneming. Volgens het Doing Business Report staat Iran in het ‗gemak in zakendoen‘ op nummer 129 van de 183 landen (Doing Business, 2009). Het verschil met de Global Competitiveness index is dat in de Ease of Doing Business rapport naar het starten van een onderneming zelf kijkt. Zo blijkt het in Iran relatief gemakkelijk te zijn om een bedrijf te registeren (42ste plek) en Iran scoort ook goed op het naleven van contracten bij de verkoop van producten (49 ste plek). Negatieve punten in het ‗gemak in zakendoen‘ zijn het omgaan met bouwvergunningen (143 ste plek) en het registeren van eigendommen (156ste plek ). Overige punten zijn in overeenstemming met de Global Competitiveness index. De belemmeringen voor buitenlandse handel (131ste plek) en de zwakke financiële sector en de ‗bescherming van investeerders / aandeelhouders‘ staan bijvoorbeeld erg laag (167 ste plek). De hoogste vorm van economische vrijheid voorziet in een volledig eigendomsrecht, vrij verkeer van goederen, arbeid en kapitaal en geen tegenwerking van of druk op de economische processen in een land. De Index of Economic Freedom meet deze mate van economische vrijheid en classificeert landen in 5 verschillende categorieën: free, mostly free, moderately free, mostly unfree en repressed. In de 2011 index is Iran‘s economic freedom score 42,1 (uit 100) en komt hiermee op de 171ste plaats (van de 179 onderzochte landen). De reden van deze extreem lage score is, dat in Iran buitenlandse investeringen in de financiële-, communicatie-, transport-, olie- en gassector verboden zijn. Voor andere sectoren geldt dat buitenlandse investeringen in beperkte mate toegestaan zijn, maar dat hier een langdurige gunningproces aan vooraf gaat. Ook scoort Iran extreem laag vanwege de al eerdere gemelde strenge overheidscontrole op de financiële sector. De enige zes private banken hebben te maken met een strenge regelgeving en staan onder scherp toezicht. Hierdoor is krediet krijgen bijvoorbeeld erg lastig en dit maakt investeren onaantrekkelijk. Het gevolg hiervan is, zoals in paragraaf 3.1.2 is beschreven, dat de particuliere sector uit vele kleine bedrijven bestaat en dat investeren in innovatie nauwelijks voorkomt. Overigens is het niet vanzelfsprekend dat er een relatie bestaat tussen ‗de mate van democratie‘ en de vrijheid van economisch handelen. Eerder werd al gemeld dat de autoriteiten de samenleving sterk sturen in de door hen gewenste islamitische richting. In een groot aantal min of meer vergelijkbare islamitische landen zoals Saoedi-Arabië, Jordanië of Bahrein is het regime ook erg ondemocratisch, maar zijn de burgers wat betreft de economie grotendeels vrij om te handelen. De economische sturing van Iran is dan ook eerder te vergelijken met landen als Wit-Rusland, Oekraïne, Libië, Soedan en Democratische Republiek of Congo.

3.5 Iraanse regio’s nader bekeken 3.5.1 Bestuurlijke indeling Iran kent een onderverdeling in 31 provincies (ostān, ‫) ستان‬, die weer onderverdeeld zijn regio's (shahrestān, ‫ )شهرستان‬en in districten (bakhsh, ‫)بخش‬. De provincies zijn qua inwonersaantal en grootte ongeveer vergelijkbaar met het NUTS2 niveau van de Europese Unie. Kaart 2 geeft een goed beeld van de indeling in de provincies, de grootte van het land en de relatieve verhouding met Nederlandse regio‘s. In Iran zijn het Perzische jaar 1383 (2004-2005) zijn de Khorasan provincie in NoordKhorasan, Razavi-Khorasan en Zuid-Khorasan opgesplitst. Daarnaast wordt binnenkort mogelijk goedkeuring gegeven aan voorstel om de Teheran provincie op te splitsen en van het gebied rondom de voorstad Karaj, met ongeveer 1,5 miljoen inwoners, de provincie Alborz te maken. In dit onderzoek is echter nog bovenstaande indeling aangehouden (CSI, 2010).

51

52


Kaart 2: Overzicht van de provincies in Iran (2010)

Bron: Divagis

In Iran zijn het Perzische jaar 1383 (2004-2005) zijn de Khorasan provincie in NoordKhorasan, Razavi-Khorasan en Zuid-Khorasan opgesplitst. Daarnaast wordt binnenkort mogelijk goedkeuring gegeven aan voorstel om de Teheran provincie op te splitsen en van het gebied rondom de voorstad Karaj, met ongeveer 1,5 miljoen inwoners, de provincie Alborz te maken. In dit onderzoek is echter nog bovenstaande indeling aangehouden (CSI, 2010). 19% van alle Iraniërs woont in de provincie Teheran. In deze provincie ligt naast de gelijknamige hoofdstad ook de miljoenenstad Karaj. Andere grote steden op volgorde van bevolkingsaantal zijn: Mashhad in de provincie Razavi-Khorasan (8% van alle Iraniërs), Isfahan in de Isfahan provincie (6,5% van alle Iraniërs), Tabriz in OostAzerbeidzjan provincie (4,9% van alle Iraniërs), Shiraz in de Fars provincie (6% van alle Iraniërs) en Ahvaz in de Khuzestan provincies (6% van alle Iraniërs). Deze provincies omvatten tezamen meer dan 50% van alle Iraniers (Tabel 32, Bijlage 4). 3.5.2 Regionale bevolkingsopbouw, werkloosheid en het BRP In deze paragraaf worden drie kaarten getoond: bevolkingsdichtheid, werkloosheid en BRP in Iran. De klassen in deze kaarten zijn verdeeld volgens de ‗natural breaks‘ methode.1 De exacte cijfers zijn terug te vinden in Tabel 32 en Tabel 33 (Bijlage 4).

1

Deze classificatiemethode houdt in dat de breekpunten zo worden gerangschikt dat de waarden in de klassen gelijkwaardig zijn en het verschil tussen de klassen gemaximaliseerd wordt. Tussen de grenzen van de klassen zitten relatief gezien dus de grootste ‗sprongen‘.


Kaart 3: Bevolkingsdichtheid in inwoners per km2 in Iran, 1389 (2010-2011)

Bron: Statistical Center of Iran

Kaart 3 geeft de bevolkingsdichtheid van Iran weer. De regio Teheran springt er duidelijk uit en is veruit meest dichtbevolkte regio van het land. Ook de kuststreek aan de Kaspische zee en het Noorden van het land zijn dicht bevolkt. De bevolkingsdichtheid weerspiegelt als het ware het fysische landschap en klimaat: Grote delen van de provincies Semman, Isfahan, Yazd, Kerman en Sistan & Beloetsjistan zijn dun bevolkt en bestaan uit woestijnen, dit in tegenstelling tot het noorden dat een veel gematigder klimaat heeft en veel vruchtbaarder is. Het noorden is dan ook dichter bevolkt. In Kaart 4 is het Bruto Regionaal Product uit 2007 af te lezen. De provincies ‗Kohgiluyeh & Boyer Ahmad‘ en ‗Khuzestan‘ zijn, met respectievelijk 336,3% en 287,2% t.o.v. van het gemiddelde, de rijkste regio‘s in Iran. Dit is te verklaren door de grote hoeveelheid olie en gas die hier wordt gewonnen. Dit geldt in minder mate ook voor Bushehr en Ilam, de derde en de vierde rijkste provincie van Iran. De olie- en gasvoorraden zijn overigens op vier na de grootste reserves ter wereld, het is dus niet te verwachten dat deze situatie op korte termijn verandert (Energy Information Administration, 2011). De provincie Teheran is met 5.227,- euro per persoon oftewel 145,8 % t.o.v. het gemiddelde de op vier na rijkste provincie. Van het totale BBP komt 27% uit deze provincie. Niet alleen qua bevolkingsaantal, maar ook economisch gezien is Teheran een goed voorbeeld een ‗primate city’. Een stad die disproportioneel groter is dan alle anderen in de stedelijke hiërarchie van een land (Potter et al., 2008). Verruit de armste regio in Iran is ‗Sistan en Beloetsjistan‘ met een BRP van 1.040,- euro per persoon of 29% van t.o.v. het nationaal gemiddelde. De provincie is een woestijnachtig gebied en er woont een grote etnische soennitisch minderheid; de

53

54


Kaart 4: Bruto Regionaal Product per persoon in Iran 1386 (2007-2008)

Bron: Central Bank of Iran Kaart 5: Regionale werkloosheidspercentages in Iran in 1387 (2008-2009)

Bron: Ministery of Labor


Beloetsji's. Een semi-nodamisch volk dat meer gemeen heeft met de gelijknamige Pakistaanse provincie Beloetsjistan dan met het sjiitische Iran (CIA, 2010). Ook OostAzerbeidzjan (1.387,- euro pp of 38,7% van het gemiddelde) en West-Azerbeidzjan (1.702,- euro pp of 47,5% van het gemiddelde) grenzend aan Irak, Turkije, NagornoKarabach en Armenië behoren tot een van de armste regio‘s in Iran. Deze provincies wonen traditioneel gezien veel Azeri‘s, die een andere grote etnische minderheid in Iran vormen. Deze bevolkingsgroep is echter wel een stuk beter geïntegreerd in de Iraanse samenleving dan de Beloetsji‘s of de Arabieren. De derde armste regio is NoordKordestan met een BRP van 1.590,- euro per persoon of 44,3% t.o.v. van het gemiddelde. Onduidelijk is het waarom deze provincie zo laag scoort. Wellicht heeft het ontbreken van natuurlijke hulpbronnen of de nabijheid van Turkmenistan en Afghanistan (twee arme landen) er mee te maken. Bepaalde regio‘s in Iran zijn dus economisch behoorlijk ontwikkeld, terwijl Iran ook vele ‗ontwikkelings‘-gebieden kent. De GINI-coëfficiënt is een manier om de welvaartsongelijk in een bepaald land te meten. Hierbij betekent de 0 perfecte gelijkheid en 100 perfecte ongelijkheid (Lippmann et al., 2005). Iran blijkt met een score van 44,5 inderdaad in het ‗hogere‘ segment van ongelijkheid te vallen. Met deze score staat Iran op nummer 90 van de 134 onderzochte landen. Ter vergelijking, de nummer 1, Zweden, is het meest gelijkwaardig ontwikkelde land en scoort 23 punten. Nederland haalt een score van 30,8 en de Verenigde Staten meet 44. Brazilië is meeste ontwikkelde land met de meeste ongelijkheid (score van 56,7 op plaats 123). De laatste tien plekken zijn allemaal Afrikaanse landen met een score tussen de 60 en 70 punten (The World Bank, 2010a). De werkloosheid (Kaart 5) is vooral hoog in de zuidwestelijke provincies. Het hoogste werkloosheidscijfer heeft de provincie Lorestan met een percentage van 17,1% en ‗Kohgiluyeh en Boyer Ahmad‘ met 14,9%. Ook in de al eerder besproken Sistan & Beloetsjistan provincie, op de grens met Pakistan, is de werkloosheid hoog. De laagste werkloosheid is te vinden in de provincie Yazd met 6,6% en Oost-Azerbeidzjan met 6,8%. Vooral bij deze laatste provincie is opmerkelijk, omdat hier ook een van de laagste BRP gemeten werd. In de literatuur is hier echter geen verklaring voor gevonden. Het is lastig in te schatten of bovenstaande cijfers ook de werkelijkheid weergeven. Zoals eerder al is aangeven staat het politieke systeem geen vrije journalistiek toe en wordt controleren van de gebruikte methoden lastig. Eigen reiservaringen bevestigingen in ieder geval het beeld dat in de BRP-alinea besproken is. Vooralsnog wordt er dan ook vanuit gegaan dat de cijfers van de officiële instanties tot op zekere hoogte juist zijn. 3.5.3 Regionale ondernemerschapsactiviteiten In paragraaf 3.3 is reeds op nationaal niveau het aandeel startende ondernemers en het ondernemersklimaat in Iran besproken. In deze paragraaf is er ten slotte aandacht voor de regionale verschillen in activiteiten van nieuwe ondernemers (Zie ook Bijlage 5, Tabel 35 en Tabel 36). Een hoog percentage startende ondernemers is te vinden in de provincie Yazd, NoordKhorasan en Chaharmahal en Bakhtiari. Uit een vergelijking met Nederland (Kaart 7a) blijkt dat de meeste Iraanse regio‘s een veel hoger percentage start-ups kennen. Dit is in lijn met de eerder genoemde theorie over de economische transitie van landen (paragraaf 1.3). Relatief gezien kent Nederland de hoogste start-ups percentages in de provincie NoordHolland, Utrecht en Flevoland. Het laagste scoren Limburg en Friesland. De Randstad kan inderdaad met recht een ‗ondernemende‘ provincie genoemd worden (Sternberg, 2008)

55

56


Kaart 6: Regionale Early Stage Regional Entrepreneurial Activity in Iran (2007-2009)

Bron: GEM Iran

Kaart 7a en b: Regionale Early Stage Entrepreneurial Activity in Nederland (2001-2006) (met a: Iraanse klassenindeling en b: Nederlandse gemiddelde als nulpunt)

Bron: GEM Nederland


3.6 Conclusie In deze paragraaf stonden vier deelvragen centraal. Deze zullen als slotsom kort worden beantwoord. 2a. Wat is kenmerkend voor de geografie, demografie, landsbestuur en economie van Iran? De Iraanse economie wordt gekenmerkt door een inefficiënte overheid, een grote afhankelijkheid van de oliesector, door armoede en ongelijkheid. De particuliere sector bestaat uit een veelheid aan kleinschalige winkels en werkplaatsen, landbouw en diensten. Daarnaast heerst vooral onder jongeren een grote werkloosheid. 2b. Wat is de sociaal-economische positie van Iran in vergelijking met andere landen en in hoeverre is Iran een ontwikkelingsland? Iran is puur op basis van economische cijfers inderdaad een ontwikkelingsland. Als echter wordt gekeken naar niet-economische factoren, dan blijkt Iran een hoger dan gemiddelde levenstandaard te hebben. 2c. Wat is kenmerkend voor de positie van ‘ondernemen in Iran’ ? Iran heeft een zeer rigide economie en dat beïnvloed het ondernemerschap. De arbeidsmarkt heeft vele restrictieve en beperkende regels. Buitenlandse investeringen in de diverse sectoren zijn verboden. Ook is een strenge overheidscontrole op de financiële sector. Hierdoor is krediet krijgen erg lastig en dit maakt investeren onaantrekkelijk. 2d. Hoe kan Iran regionaal worden verdeeld en wat is kenmerkend voor de verschillende Iraanse regio’s? Iran kan in 31 provincies worden onderverdeeld. De hoofdstad Teheran ligt in het midden van het land, heeft veruit de meeste inwoners en een belangrijk aandeel in het Bruto Binnenlands Product. Zuidelijke provincies aan de grens met Irak bevatten veel olie en hebben dan ook (logischerwijs) een hoog BRP. De werkloosheid is vooral hoog in de zuidwestelijke provincies, deels overlappend met de olieprovincies. Uit GINIcoëfficiënt, een manier om de welvaartsongelijk te meten, blijkt echter niet dat de welvaart in Iran absurd ongelijk verdeeld is. Ten slotte bleek dat de meeste Iraanse regio‘s een veel hoger percentage startende ondernemers hebben dan Nederland.

57

59

Hoofdstuk 4: Opzet van het empirisch onderzoek

Bron: Handelen in de bazaar van Teheran, 6 oktober 2010, Vahid Shekarchi

60


4.1 Inleiding.................................................................................................... 61 4.2 Operationalisering van de factoren ............................................................... 62 4.2.1 Verzamelen van de GEM gegevens voor de steekproef .............................. 62 4.2.2 Hoe worden nieuwe ondernemers gemeten? ............................................ 62 4.2.3 Hoe wordt necessity en opportunity gemeten? ......................................... 63 4.2.4 Operationalisering van de afhankelijke variabelen .................................... 64 4.2.5 Operationalisering van de verklarende variabelen voor onderzoek naar het regionale aandeel necessity ondernemerschap ................................................. 65 4.2.6 Operationalisering van de verklarende variabelen voor onderzoek naar de individuele kans om te starten uit necessity redenen ......................................... 69 4.2.7 Betrouwbaarheid .................................................................................. 69 4.2.8 Validiteit ............................................................................................. 70 4.3 Uitleg van de statistische methoden.............................................................. 71 4.3.1 Opbouw van de empirische analyse met verschillende statistische toetsen .. 71 4.3.2 Uitleg van multiple regressie voor analyse op het regionale niveau ............. 72 4.3.3 Uitleg van een logistische regressie voor analyse op het individuele niveau . 72 4.4 Beschrijving van de populatie met behulp van de steekproef............................ 74 4.4.1 Afhankelijke variabelen ......................................................................... 74 4.4.2 Onafhankelijke variabelen ..................................................................... 74


4.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt uiteengezet hoe het empirische onderzoek uitgevoerd wordt. De resultaten van dit onderzoek zijn in hoofdstuk 5 te lezen. In paragraaf 4.2 staat hoe de abstracte kenmerken uit de literatuuranalyse concrete meetbare eenheden. In de eerste subparagraaf is aandacht voor het verzamelen van de gegevens. Vervolgens wordt aangegeven hoe nieuwe ondernemers en hoe necessity/opportunity wordt gemeten. In de daaropvolgende paragraaf staat de operationalisatie van de twee afhankelijke variabelen van dit onderzoek centraal. Daarna volgt de operationalisatie van alle onafhankelijke variabelen. Ten slotte wordt kort stilgestaan bij het feit hoe betrouwbaar en valide de resultaten zijn. Paragraaf 4.3 beschrijft de methoden die gebruikt worden om de hoofdvraag te beantwoorden. Er volgt een uitleg van de multiple en van logistische regressie. Paragraaf 4.4 is een beschrijving van de populatie met behulp van de steekproef.

61

62


4.2 Operationalisering van de factoren 4.2.1 Verzamelen van de GEM gegevens voor de steekproef De Faculty of Entrepreneurship in Teheran heeft de GEM data van Iran beschikbaar gesteld. De Nederlandse GEM data zijn gekregen met de hulp van dr. N.S. (Niels) Bosma, Research Director bij de Global Entrepreneurship Research Association. Iran is in 2007 aangesloten bij het GEM consortium en Nederland is sinds de oprichting in 1999 betrokken bij het project. Omdat GEM wereldwijd onderzoek doet, is de vragenlijst gestandaardiseerd en dus voor elk land hetzelfde. De methoden om de gegevens te verzamelen verschillen echter wel van elkaar. In GEM Iran wordt elk jaar met behulp van een gestratificeerde steekproef 42 districten (bakhsh, ‫ )بخش‬getrokken. Vanwege haar omvang is de hoofdstad Teheran onderverdeeld in 22 gemeentelijke districten. Deze districten draaien onafhankelijk van elkaar in de steekproef mee. In elke van de getrokken districten wordt met behulp van een systematische streekproef tussen de 80 respondenten ondervraagd. Het verschil met Nederland zit in het feit dat de enquête niet telefonisch, maar ‗face-to-face’ wordt afgenomen. De reden hiervoor is dat Iraniërs wantrouwig tegenover (anonieme) telefonische vragen staan. Omdat Iran geen vrijheid van meningsuiting kent zal men, zeker als gevraagd wordt naar persoonlijke informatie, snel geneigd zijn een sociaal wenselijk antwoord te geven. Dit probleem wordt enigszins ondervangen als enquêteurs langs de deuren gaan, er bestaat dan meer vertrouwen bij de respondenten. Het GEM project is destijds opgezet om internationale vergelijkingen te maken op individueel niveau. De cycli van Iran en Nederland bevat gemiddeld 3000 cases per jaar. Het percentage startende ondernemers is echter minimaal. In Iran start gemiddeld 11% procent van de respondenten een nieuwe onderneming (TEA), terwijl in Nederland dit percentage op gemiddeld 4% ligt (Bosma & Levie, 2010). Eén enkel jaar blijkt dan ook niet voldoende om interregionale vergelijkingen te maken. Dit is opgelost door de data van verschillende jaargangen samen te voegen (‗poolen’). In Iran is daarvoor inmiddels voldoende data verzameld om analyses naar regionale verhoudingen mogelijk te maken. De data van Iran en Nederland zijn in verschillende periodes verzameld. De ‗gepoolde‘ GEM data uit Iran is van 2007 t/m 2009 , terwijl de ‗gepoolde‘ data uit Nederland van GEM 2001 t/m 2006 is. Voor het doel van dit onderzoek (de variatie in necessity en opportunity verklaren) is dit echter geen probleem. Uit empirisch onderzoek blijkt dat de interregionale verschillen in de start-up percentages in loop van de tijd behoorlijk stabiel gebleven zijn en de variatie over een langere periode constant is (Sternberg, 2009, p. 44). 4.2.2 Hoe worden nieuwe ondernemers gemeten? In het empirische gedeelte worden de drijfveren van nieuwe ondernemers onderzocht. In deze thesis wordt de officiële GEM methode aangehouden in de vaststelling of een respondent een nieuwe ondernemer is. Hiertoe wordt in de GEM enquête allereerst gevraagd: ‗Are you, alone or with others, currently trying to start a new business, including any self-employment or selling any goods or services to others? (vraag 1a)‘ Nieuwe ondernemers zijn echter ook respondenten die reeds korte tijd een bedrijf managen, ook wel de owner-managers genoemd. De grens van ‗nieuw‘ wordt in officiële GEM publicaties en in deze thesis op 3,5 jaar gelegd. Om dit te bepalen worden de volgende vragen gesteld: ‗ Are you, alone or with others, currently the owner of a business you help manage, self-employed, or selling any goods or services to others? (vraag 1c)‘ En vervolgens: ‗What was the first year the founders of the business received wages, profits, or payments in kind from this business? (vraag 3c)‘ Hierna volgt in de enquête nog de vraag of de potentiële startende ondernemer daadwerkelijk eigenaar of gedeeltelijke eigenaar van het bedrijf is. Ook wordt, als men geen antwoord op de vraag 3c weet, deze nogmaals op een andere manier gesteld. Voor de 2010 enquête is dit: ―Did the founders of the business receive any wages, profits or payments in kind from


this business before 1 January 2007? Als antwoorden ontbreken of elkaar tegenspreken, is de respondent uit de onderzoek gelaten. Als vraag 1a en/of 1c met ja beantwoord wordt, als hij of zij eigenaar of gedeeltelijk eigenaar van het bedrijf is én als de ondernemer niet langer dan 3,5 actief is, dan worden deze respondenten gekwalificeerd als nieuwe ondernemers. 4.2.3 Hoe wordt necessity en opportunity gemeten? Het positieve of negatieve oordeel over de motivatie wordt, zoals in paragraaf 2.1.1 in de necessity/opportunity benadering wordt uitgelegd, bij het individu zelf neergelegd. Om te bepalen of een ondernemer uit noodzaak of uit kans een onderneming start wordt in de GEM enquête aan nascent entrepeneurs gevraagd: ‗Are you involved in this startup to take advantage of a business opportunity or because you have no better choices for work? (vraag 2g)‘. Aan owner-managers wordt de volgende vraag gesteld: ‘Did you become involved in this firm to take advantage of a business opportunity or because you had no better choices for work? (vraag 3g.)‘. Mogelijke antwoorden zijn: ‗Take advantage of business opportunity’, ‗No better choices for work‘ ‗Combination of Both of the above‘ ‗Have a job but seek better opportunities‘ en ‗Other‘ In tegenstelling tot de operationalisering van de nieuwe ondernemer, verschilt de vertaling van deze antwoorden tot de necessity- of opportunity-driven ondernemer wel tussen deze masterthesis en de officiële GEM methode. Hieronder volg een uitleg over een tweetal kwesties die in dit onderzoek anders aangepakt worden. De eerste betreft de indeling van een respondent als deze het antwoord ‗een combinatie van beide redenen‘ geeft. De tweede kwestie richt zich op respondenten die meerdere bedrijven starten en/of bezitten. De eerste kwestie gaat over de vraag in welke categorie een respondent wordt ingedeeld als hij of zij vindt dat beide redenen van toepassing zijn. In de officiële GEM methode wordt hij of zij gekwalificeerd als ‗partly opportunity motive’. Vervolgens worden deze respondenten opgeschaald tot de groep opportunity-driven ondernemers. Echter uit de data is niet op te maken of dit correct is. Immers even goed zijn deze ondernemers voor een deel necessity-driven en kunnen ze evenzeer in de ‗noodzaak‘ groep vallen. Het blijkt dat een groot aandeel startende ondernemers gemengde redenen heeft (Williams, 2008). Om het oordeel over deze groep niet bij de onderzoeker zelf neer te leggen wordt, naar voorbeeld van het onderzoek van Verheul et al. (2010), gekozen voor de toevoeging van een derde categorie: mixed-driven ondernemers. Het blijkt dat onder Europeanen die een bedrijf starten ongeveer 12% mixed-driven is (Verheul, 2010). Met de erkenning van deze groep wordt vermeden dat een respondent ten onrechte als opportunity of necessity ondernemer geclassificeerd wordt. Alleen de respondenten die zuivere necessity of zuivere opportunity motieven om te starten hebben worden in deze thesis verder geanalyseerd. Tezamen ontstaat zo de categorie ‗zuiver Early Stage Entrepreneurial Activity (zuiverESEA)’. Hiermee wordt dus bedoeld dat dit alleen nieuwe ondernemers zijn die duidelijk hebben aangegeven dat ze vanwege opportunity óf necessity-driven motieven starten. In Tabel 9 zijn alle mogelijke antwoorden op vraag 2g en 3g uiteengezet en vervolgens is aangegeven tot welke categorie elk antwoord behoord. Deze masterthesis gebruikt alleen ‗zuiver Early Stage Entrepreneurial Activity’. Tabel 9: Mogelijke antwoorden op vraag 2g en 3g en de operationalisering hiervan

Antwoord Take advantage of business opportunity No better choices for work Combination of both of the above Have a job but seek better opportunities Other Bron: GEM Nederland

Categorie Opportunity-driven Necessity-driven Mixed-driven Opportunity-driven Mixed-driven

zuiverESEA Ja Ja Nee Ja Nee

63

64


De tweede kwestie gaat over de classificatie van het motief als respondenten meerdere ondernemingen starten en/of bezitten. In Nederland zijn dit er 48 (6,6%) en in Iran 58 (5,4%) . Als de beweegredenen van de nieuwe ondernemers beide puur uit opportunity (of necessity-driven) motieven zijn, is er vanzelfsprekend geen probleem. Echter zodra de ene onderneming necessity-driven en de andere opportunity-driven is (vice versa), dan is de vraag of en zo ja welke onderneming ‗voor‘ gaat. Uit de GEM enquête is helaas niet op te maken aan welk bedrijf de respondent de meeste tijd kwijt is, of het ‗meeste‘ aan verdient. Uit de gegevens van GEM Nederland 2001-2006 blijkt het motief van de nascent onderneming voor te gaan boven die van de owner-manager. Het is onbekend waarom hiervoor gekozen is. In dit onderzoek is er dan ook voor gekozen om respondenten die meerdere bedrijven bezitten, dan wel als owners-manger(s) en/of als nascent entrepreneur(s), én gemixte redenen uit de analyse gelaten. Hierdoor blijven nieuwe ondernemers met alleen duidelijk afgebakende motieven over. Al met al zijn door deze aanpassingen de percentages ‗zuivere nieuwe ondernemers‘ significant lager dan de percentages Early Stage Entrepreneurial Activity zoals besproken in subparagraaf 3.3.1. In Iran is in plaats van 10,8% het percentage nieuwe ondernemers 8,7% en in Nederland daalt het van 4,8% naar 3,3% van de populatie. Dankzij deze aanpak kan echter wel op een eerlijke manier regio‘s en individuele kansen met elkaar vergeleken worden. 4.2.4 Operationalisering van de afhankelijke variabelen De afhankelijke variabele van het regionale niveau is het regionale percentage nieuwe ondernemers met (zuiver) noodzakelijke drijfveren, t.o.v. (zuiver) opportunity gedreven nieuwe ondernemers. In de vorige paragraven is reeds uiteengezet hoe motieven en hoe nieuw ondernemerschap wordt gemeten. Om een regionaal aandeel van necessity ondernemerschap te kunnen berekenen moet ten slotte nog het schaalniveau waarop dit aandeel wordt berekend bepaald worden: Het regionaal niveau is in dit onderzoek voor zowel Iran als Nederland het provinciale niveau. De provincies in Iran en Nederland zijn qua inwoneraantal enigszins vergelijkbaar. In Iran is het gemiddelde bevolkingsaantal met Teheran per provincie op de 2,5 miljoen en zonder Teheran op 2,1 miljoen inwoners. In Nederland ligt het gemiddelde op bijna 1,4 miljoen personen per provincie. De oppervlakte van de provincies en daarmee ook de bevolkingsdichtheid verschillen echter wel sterk van elkaar. Zo is bijvoorbeeld in Iran de kleinste provincie Qom bijna even groot als NoordBrabant, Gelderland (de 2 grootste provincies in Nederland) en Limburg bij elkaar. En de provincie van Teheran, waar 14 miljoen mensen wonen, meet de helft van de oppervlakte van heel Nederland (Tabel 32 en Tabel 34) De ruimtelijke eenheid waarin de regio‘s worden onderverdeeld, is dus niet op elk punt vergelijkbaar. De vraag over wat een relevante oppervlakte en/of grootte is, is het best vanuit het gezichtspunt van de (nieuwe) ondernemer te beantwoorden. Het spreekt voor zich dat dit niet voor iedereen hetzelfde is: een copyshop op de universiteit heeft een ander bereik dan een individu dat een bepaalde (exclusieve) internetservice aanbiedt. Er is echter geen consensus over wat de meest relevante of ‗beste‘ ruimtelijke maat is (Sternberg, 2009). Aangezien er geen onderscheid wordt gemaakt tussen soorten ondernemers en de branches waarin ondernemers opereren, is het goed mogelijk dat er helemaal geen overeenkomstige ruimtelijk niveau bestaat. De ruimtelijke eenheid in dit onderzoek wordt daarom gelimiteerd aan de beschikbare data (Bosma & Schutjens, 2009): als de provincies in kleinere eenheden (stadsgewesten) worden opgedeeld, zijn er simpelweg niet genoeg cases per regio beschikbaar om gedegen analyses uit te voeren. Het niveau van de provincies verdient daarom de voorkeur.

65


Omdat Iran niet elk jaar alle 31 provincies onderzoekt, zijn niet alle regio‘s in de analyses vertegenwoordigd. De provincie Qom is in de afgelopen drie jaar nooit aan bod gekomen en is daarom niet in de analyses opgenomen. Voor een gedegen toetsing waren er te weinig startende ondernemers met een zuiver motief (< 8) in de provincie Ilam en de provincie Kermanshah. Deze twee provincies liggen aan de rand van het land en waren tot 1981 een gezamenlijke provincie. In het onderzoek zijn deze provincies dan ook samengevoegd. Ook voor de provincies Qazvin en ‗Sistan & Beloetsjistan‘ waren er te weinig starters met een zuiver motief (< 8), deze provincies worden echter uit de analyses gelaten. Anders dan met de Ilam en Kermanshah geldt voor Qazvin dat deze grenzend aan 6 andere provincies in het midden van het land ligt. Onduidelijk is het bij welke andere provincie Qazvin samengevoegd zou kunnen worden. Voor ‗Sistan & Beloetsjistan‘ geldt dat deze provincie een groot oppervlakte heeft (5,1 keer Nederland), arm is in vergelijking met de omliggende provincies en een hele eigen identiteit heeft. Dit maakt het samenvoegen met andere provincies in Iran ook voor ‗Sistan & Beloetsjistan‘ ingewikkeld. In Nederland zijn er in elke provincie genoeg cases beschikbaar om hiermee een solide toetsing uit te voeren. Uiteindelijk is het eerste gedeelte van het empirisch onderzoek in Iran uitgevoerd met 26 (van de 30) provincies en in Nederland met alle 12 provincies. In het tweede gedeelte van het onderzoek is de afhankelijke variabele de individuele kans op een zuiver uit noodzaak gestarte nieuwe ondernemer t.o.v. (zuivere) opportunity motieven. Vanwege de consistente is besloten om alleen berekeningen uit te voeren met individuen uit de 26 behandelde provincies uit het eerste gedeelte van het onderzoek. Individuen die uit Sistan & Beloetsjistan en Qazvin zijn dus niet in de analyse opgenomen. Nieuwe ondernemers uit Ilam en Kermanshah vallen in de nieuw gecreëerde samengevoegde provincie. Uiteindelijk zijn in Iran zijn 863 en in Nederland 493 nieuwe ondernemers met zuivere startmotieven geïdentificeerd waarmee het empirische onderzoek uitgevoerd wordt. De afhankelijke variabele van het individuele niveau is de individuele kans om te starten uit necessity-driven redenen. In paragraaf 4.2.2. en 4.2.3. is reeds aangegeven hoe nieuwe necessity-driven ondernemers worden gemeten. Een overzicht van beide afhankelijke variabelen zijn in Tabel 10 te vinden. Tabel 10: Afhankelijke variabelen van Iran (’07 - ’09) en Nederland (’01 - ’06)

Afhankelijke variabele Regionaal aandeel necessity ondernemerschap Individuele kans op necessity-driven nieuwe ondernemer

Iran Cases Provincies zuiver necessity-driven zuiver opportunitydriven Individuen, totaal

N 26 360 494 863

Nederland Cases Provincies zuiver necessity-driven zuiver opportunitydriven Individuen, totaal

N 12 53 440 493


4.2.5 Operationalisering van de verklarende variabelen voor onderzoek naar het regionale aandeel necessity ondernemerschap In de literatuuranalyse zijn diverse kenmerken besproken. In Tabel 9 zijn deze kenmerken samengevat, waarbij aangegeven is in welk deel van hoofdstuk 2 het kenmerk besproken is. Het eerste gedeelte van het onderzoek, waarbij de afhankelijke variabele het regionale aandeel necessity ondernemerschap is, zijn de regionale kenmerken en regionale perceptie de verklarende variabelen.

66


Tabel 11: Regionaal niveau: Determinanten van het regionale aandeel necessity ondernemerschap

Regionaal aandeel necessity (t.o.v. opportunity) ondernemerschap Regionale Regionale Werkloosheid: -Regionale werkloosheid determinanten kenmerken -Regionale werkloosheidsverandering Bevolking: -Provinciale bevolkingsdichtheid BRP: -Bruto Regionaal Product per persoon -Verandering van het Bruto Regionaal Product Regionale Regionaal aandeel van alle respondenten: perceptie ‗ kent persoonlijk een nieuwe ondernemer‘ ‗goede opportunities in de regio om een bedrijf te starten‘ ‗vertrouwen in eigen ondernemerschapsvaardigheden‘ ‗angst om te falen in het starten van een bedrijf‘

Paragraaf 2.2.1

De data voor de regionale kenmerken in Nederland (bevolkingsaantal, werkloosheid en BRP) komen van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Omdat de GEM data uit verschillende jaren komen, worden zowel de cijfers uit 2001, 2004 (mediaan) en een gemiddelde van 2001 t/m 2006 gebruikt. Aangenomen mag worden dat in Nederland de CBS cijfers in bevolkingsaantal, werkloosheid en BRP kloppen. De data voor de regionale kenmerken in Iran komen van verschillende bronnen. De regionale bevolkingsstatistieken komen van het Statistical Center of Iran (SCI), vergelijkbaar met het Nederlandse CBS. Het statistische bureau van Iran is echter minder up to date en minder toegankelijk dan het Centraal Bureau voor de Statistiek. Voor de andere gegevens zijn, met hulp van Poya Farzadnia student aan de Universiteit van Teheran, dan ook in 2010 een tweetal andere instanties benaderd. De regionale werkloosheidscijfers komen van het Ministry of Labor en het BRP komt van de Central Bank of Iran. De provinciale werkloosheidscijfers van Iran zijn daarnaast met behulp van de GEM enquête berekend, omdat niet duidelijk is of de cijfers van de officiële instanties te vertrouwen zijn. Alle gegevens van Iran komen uit 1386 (2007-2008). In Tabel 12 zijn alle regionale variabelen uitgeschreven. De percentages van de dichotome variabele staan in Tabel 13, Tabel 14, Tabel 15 en Tabel 16. ‗Provinciale werkloosheidsverandering in jaren‘ houdt in: het verschil in procenten tussen 3 en 10 jaar geleden en het peiljaar. Omdat in Iran in 1383 (2004-2005) in drie provincies is opgesplitst, is de ‗provinciale werkloosheidsverandering in 10 jaren‘ voor de provincies Noord-Khorasan, Razavi-Khorasan en Zuid-Khorasan niet bekend. Het Ministry of Labor heeft de werkloosheidscijfers namelijk niet teruggerekend. ‗Bruto Regionaal Product per persoon‘ wordt in Iran gepubliceerd in miljoenen Rials en in Nederland in euro‘s. Om vergelijking mogelijk te maken is het BRP per persoon in Iran volgens wisselkoers van 2007 - 2008 teruggerekend naar euro‘s. De ‗relatieve verandering van het Bruto Regionaal Product‘ meet de relatieve toe- of afname in de onderlinge verhouding van het BRP tussen 3 jaar geleden en het peiljaar. Een voorbeeld ter verduidelijking: in 1386 telt het BRP van Teheran 20% van het totale BNP van Iran. In 1383 was dit echter nog 25%. Het BRP van Teheran is dan relatief gezien afgenomen. Ook hier geldt weer dat vanwege de splitsing van de provincie Khorasan, de BRPverandering in 7 jaar in de provincies Noord-Khorasan, RazaviKhorasan en Zuid-Khorasan niet berekend kon worden. Naast de economische kenmerken wordt ook de regionale houding van alle respondenten ten opzichte van ondernemerschap in het model gebruikt. Uit de literatuuranalyse bleek al dat de houding van een regio met vier stellingen onderzocht kan worden. Dit waren:  Kent de respondent persoonlijk een nieuwe ondernemer?  Ziet de respondent goede mogelijkheden in zijn of haar regio?  Heeft de respondent vertrouwen in zijn of haar eigen vaardigheden?  Wordt de respondent door faalangst belet om een onderneming te starten/door te ontwikkelen?

2.2.2 2.2.1 2.2.3

Tabel 12: Beschrijving van de individuele en regionale verklarende determinanten van Iran (’07) en Nederland (’01 - ’06)

Variabele naam

Variabele beschrijving

Eenheid

Type variabele

Iran N

Nederland N

0 en 1 jaren 1 t/m 7 1 t/m 5 0 en 1 1 t/m 5

Binair Ratio Ordinaal Ordinaal Binair Ordinaal

848 817 848 837 832 88

475 475 475 475 475 40

0 0 0 0

Binair Binair Binair Binair

827 704 803 810

473 398 467 469

Ratio Ratio Ratio Ratio Ratio Ratio Ratio Ratio

9508 26 26 23 26 26 26 23

14996 12 12 12 12 12 12 12

Persoonskenmerken (alleen voor de berekening van de individuele kans op necessity-driven):

Geslacht Leeftijd Leeftijd(6) Opleiding(5/1) Opleiding(1) TypeWoon(4/2)1

Geslacht van de respondent (Man = 1, vrouw = 0) (zie ook Tabel 13) Leeftijd van de respondent Leeftijd onderverdeeld in 7 klassen (zie ook Tabel 14) Opleidingsniveau onderverdeeld in klassen (zie ook Tabel 15) Universiteitsgraad (Ja = 1) (zie ook Tabel 13)? Type woonplaats naar stedelijkheid (zie ook Tabel 16)

Individuele perceptie (alleen voor de berekening van de individuele kans op necessity-driven):

Knowent Opport Suskill Fearfail

Kent persoonlijk een nieuwe ondernemer (Ja = 1) (zie ook Tabel 13)? Goede opportunities in de regio (Ja = 1) (zie ook Tabel 13)? Vertrouwen in eigen vaardigheden (Ja = 1) (zie ook Tabel 13)? Angst om te falen (Ja = 1) (zie ook Tabel 13)?

en en en en

1 1 1 1

Regionale kenmerken (zowel voor de berekening van de het regionale aandeel als de individuele kans op necessity-driven ondernemerschap):

WerkGEM Werkloosheid Werkloos∆3 Werkloos∆10 Bevdicht BRPppeuro BRP∆3 BRP∆7

Provinciale werkloosheid met behulp van GEM Provinciale werkloosheid Provinciale werkloosheidsverandering in 3 jaren Provinciale werkloosheidsverandering in 10 jaren Provinciale bevolkingsdichtheid Bruto Regionaal Product per persoon Relatieve verandering van het Bruto Regionaal Product in 3 jaren Relatieve verandering van het Bruto Regionaal Product in 7 jaren

% % % % inw./km2 Euro % %

Regionale perceptie (zowel voor de berekening van de het regionale aandeel als de individuele kans op necessity-driven ondernemerschap):

RegKnowent RegOpport RegSuskill RegFearfail

Regionaal aandeel respondenten Regionaal aandeel Regionaal aandeel Regionaal aandeel

‗kent persoonlijk een nieuwe ondernemer‘ van alle

% (0-100)

Ratio

8262

10605

‗goede opportunities in de regio‘ van alle respondenten ‗vertrouwen in vaardigheden‘ van alle respondenten ‗angst om te falen‘ van alle respondenten

% (0-100) % (0-100) % (0-100)

Ratio Ratio Ratio

6627 8027 8006

8252 10421 10193

1

1

Nationale kenmerken (zowel voor de berekening van de het regionale aandeel als de individuele kans op necessity-driven ondernemerschap):

Country Land waar de respondent vandaan komt (Iran = 1, Nederland = 0) 0 en 1 Binair 1 Variabele wordt alleen gebruikt bij de berekening van individuele kans op necessity-driven ondernemerschap.

68

Regionale verschillen in motivatie van ondernemers in de startfase

Tabel 13: Dichotome variabelen

Iran: dichotome variabelen Respondent is een vrouw Ge0 Respondent is een man slacht 1 Nee, kent geen nieuwe Know0 ondernemers in zijn omgeving ent Ja, kent wel nieuwe 1 Opport

0 1

Suskill

0 1

Fearfail

0 1

ondernemers in zijn omgeving Nee, ziet geen goede opportunities in eigen regio Ja, ziet ziet wel goede opportunities in eigen regio Nee, geen vertrouwen in eigen ondernemerschapsvaardigheden Ja,heeft wel vertrouwen in ondernemerschapsvaardigheden Faalangst weerhoudt hem niet om een bedrijf te starten Angst om te falen weerhoudt hem om een bedrijf te starten

N 186 662 313

% 21,9 78,0 36,9

509

60,0

Nederland: dichotome variabelen Respondent is een vrouw Ge0 Respondent is een man slacht 1 Nee, kent geen nieuwe Know0 ondernemers in zijn omgeving ent Ja, kent wel nieuwe 1

350

41,2

Opport

349

41,1

191

22,5

607

71,5

597

70,3

208

24,5

0 1

Suskill

0 1

Fearfail

0 1

ondernemers in zijn omgeving Nee, ziet geen goede opportunities in eigen regio Ja, ziet ziet wel goede opportunities in eigen regio Nee, geen vertrouwen in eigen ondernemerschapsvaardigheden Ja,heeft wel vertrouwen in ondernemerschapsvaardigheden Faalangst weerhoudt hem niet om een bedrijf te starten Angst om te falen weerhoudt hem om een bedrijf te starten

N 164 311 177

% 34,5 65,5 37,3

296

62,3

165

34,7

233

49,1

43

9,1

424

89,3

400

84,2

69

14,5

0 23 128 169 118 37 0

% 0,0 4,8 26,9 35,6 24,8 7,8 0,0

Tabel 14: Onderverdeling in klassen van de variabele leeftijd

Iran: Leeftijd Leeftijd 1 2 3 4 5 6 7

in 7 klassen jonger dan 18 jaar 18-24 jaar oud 25 - 34 jaar oud 35 - 44 jaar oud 45 - 54 jaar oud 55 - 64 jaar oud 65 jaar of ouder

N 0 202 321 174 107 43 1

% 0,0 23,8 37,8 20,5 12,6 5,1 0,1

Nederland: Leeftijd in 7 klassen Leeftijd 1 jonger dan 18 jaar 2 18-24 jaar oud 3 25 - 34 jaar oud 4 35 - 44 jaar oud 5 45 - 54 jaar oud 6 55 - 64 jaar oud 7 65 jaar of ouder

N

Tabel 15: Onderverdeling in klassen van de variabele opleiding

Iran: Opleiding in 5 klassen Oplei1 Geen opleiding ding 2 Middelbare school (t/m 14 jaar) 3 Middelbare school (t/m 18 jaar) 4 Opleiding na middelbare school 5 HBO/Universiteit

N 102 158 326 97 154

% 12,2 18,8 43,2 11,6 18,4

Nederland: Opleiding in 2 klassen Opleiding 1 2

MBO of lager HBO/Universiteit

N

%

229 264

46,5 53,5

N

%

Tabel 16: Onderverdeling in klassen van de variabele type woonplaats naar stedelijkheid

Iran: Stedelijkheid in 5 klassen Type 1 < 50.000 inwoners Woon 2 50.000 - 100.000 inwoners 3 100.000 - 200.000 inwoners 4 200.000 - 500.000 inwoners 5 > 500.000 inwoners

N 26 31 12 11 8

% 29,6 35,2 13,6 12,5 9,1

Nederland: Stedelijkheid in 4 klassen Type Woon 1 < 100.000 inw. 2 100.000 - 200.000 inw. 3 200.000 - 500.000 inw. 4 > 500.000 inwoners

1 9 19 11

Met de volgende vragen worden de verschillen ‗perceptie‘-stellingen onderzocht:  Do you know someone personally who started a business in the past 2 years? (vraag 1g)  In the next six months, will there be good opportunities for starting a business in the area where you live? (vraag 1h)  Do you have the knowledge, skills and experience required to start a new business? (vraag 1i)  Would fear of failure would prevent you from starting a business ? (vraag 1j). Deze vragen worden aan iedere respondent gevraagd, ongeacht of hij of zij een ondernemer is. Het kan dus voorkomen dat nieuwe ondernemers vinden dat er in de regio goede mogelijkheden zijn om een bedrijf te starten, terwijl de rest van de bevolking van een regio dat niet vindt. Vervolgens wordt een provinciaal gemiddelden (0 tot 100) van elk van deze vier vragen berekend.

2,5 22,5 47,5 27,5


69

4.2.6 Operationalisering van de verklarende variabelen voor onderzoek naar de individuele kans om te starten uit necessity redenen Ook voor het empirische onderzoek naar de individuele kans om te starten uit necessitydriven redenen (individueel niveau) zijn in de literatuuranalyse diverse kenmerken onderzocht. In Tabel 17 is dit samengevat. Tabel 17: Individueel niveau: Determinanten van de kans om te starten uit necessity-driven motieven

Kans dat een individu een onderneming uit necessity (t.o.v. opportunity) opstart Individuele PersoonsGeslacht determinanten kenmerken Leeftijd Opleiding Type woonplaats Individuele Kent persoonlijk een nieuwe ondernemer perceptie Goede opportunities in de regio, Vertrouwen in eigen vaardigheden Angst om te falen Regionale Regionale Werkloosheid: -Regionale werkloosheid determinanten kenmerken -Regionale werkloosheidsverandering Bevolking: -Provinciale bevolkingsdichtheid BRP: -Bruto Regionaal Product per persoon -Verandering van het Bruto Regionaal Product Regionale Regionaal aandeel van alle respondenten: perceptie ‗ kent persoonlijk een nieuwe ondernemer‘ ‗goede opportunities in de regio om een bedrijf te starten‘ ‗vertrouwen in eigen ondernemerschapsvaardigheden‘ ‗angst om te falen in het starten van een bedrijf‘

Paragraaf 2.3.1

De regionale kenmerken en de regionale perceptie zijn dezelfde kenmerken die eerder besproken zijn bij het regionale aandeel necessity ondernemerschap (paragraaf 4.2.5). Iedere nieuwe ondernemer die in een bepaalde regio woont krijgt de waarde van het regionale kenmerk van die desbetreffende regio. De persoonskenmerken, geslacht en leeftijd zijn standaardvragen in de GEM enquête en hebben geen verdere uitleg nodig. Tabel 15 laat de classificatie van de variabele ‗opleiding‘ zien. In Nederland heeft iedere respondent een vervolgopleiding na de middelbare school gedaan, daarom zijn er in vergelijking met Iran drie categorieën minder. De variabele type woonplaats is de gecategoriseerde bevolkingsaantal van de stad waarin de respondent leeft. In Tabel 16 zijn de verschillende klassen uitgeschreven. In Nederland is dit kenmerk gerelateerd aan het COROP gebied. Op Delfzijl na zijn deze regio‘s in ons onderzoek altijd groter dan 100.000 inwoners; daardoor is er in Nederland in vergelijking met Iran één categorie minder. De individuele perceptie variabelen ten slotte zijn de individuele antwoorden van de nieuwe ondernemers op vier stellingen die de houding t.o.v. ondernemerschap onderzoeken. 4.2.7 Betrouwbaarheid In deze paragraaf wordt stilgestaan bij de nauwkeurigheid van de metingen. Het gaat hierbij om de vraag of de observaties in verloop van de tijd stabiel en consistent zijn (Bryman, 2008). Ook wordt in deze paragraaf kort stilgestaan bij het doen van onderzoek in een ontwikkelingsland en in een autoritair regime. Betrouwbaarheid van het afnemen van de enquête De Universiteit van Teheran vertaalt de centraal door de Global Entrepreneurship Research Association opgestelde enquête in het Farsi. Het afnemen van de GEM enquêtes wordt vervolgens gecoördineerd door dhr. R. Zali van het GEM office in de

2.3.4 2.3.2

2.3.3 2.3.4 2.3.3 2.3.5

70


Faculty of Entrepreneurship van dezelfde universiteit. Iran is een uitgestrekt land en dhr. Zali gebruikt een uitgebreid netwerk van bevriende universiteiten en studenten van zijn eigen vakken om de enquêtes af te nemen. De meeste antwoorden zijn dan ook meerkeuze mogelijkheden. Hiermee wordt voorkomen dat er inconsistente antwoorden en verschillende interpretaties ontstaan van hetzelfde verschijnsel (Bryman, 2008). Onderzoek in een ontwikkelingsland en in een autoritair regime Voor het doen van wetenschappelijk onderzoek in een land met een autoritair regime zijn er een aantal punten die de aandacht vragen. Het probleem is dat, anders dan in het vrije Westen, mensen niet vrij (willen) praten vanwege de repressie door overheden. Een openhartige discussie wordt enorm geremd in landen waar de overheid de data controleert (Desai & Potter, 2006). Eerder werd al genoemd dat in plaats van telefonisch contact, de Universiteit van Teheran de voorkeur van de face-to-face methode heeft. Hierdoor is de kans groter dat respondenten ‗objectiever‘ antwoord geven op de vragen. Hoewel de GEM enquête door de universiteit en dus door de Iraanse overheid gefinancierd wordt, hebben de uitkomsten geen (grote) politieke implicaties. Op de universiteit heerst geen repressieve sfeer en de auteur is altijd vrij geweest om alles op te schrijven en alle gegevens te gebruiken. Voor zover hij hierover kan oordelen, lijken de GEM resultaten dan ook betrouwbaar. Lastiger te beantwoorden is, of de gegevens van de officiële Iraanse instanties zoals provinciale werkloosheid en BRP te vertrouwen zijn. Het is immers minder controleerbaar hoe deze gegevens opgesteld worden, deze gegevens hebben een veel groter bereik en hebben veel grotere politieke consequenties. Zelfs met een grondig onderzoek van de secundaire data is het lastig, zo niet onmogelijk, om de gehele besluitvorming volledig te begrijpen (Desai & Potter, 2006). Zoals Desai & Potter (2006) al onderstrepen moet een goede ‗development-researcher‘ op zijn minst bewust zijn van waar de data vandaan komt, voor welk doel deze verzameld zijn en hier open en eerlijk over communiceren. Daarom is in deze subparagraaf hiervoor ook speciale aandacht gevraagd. Ook is, als controlemiddel, op basis van de GEM enquête de variabele ‗werkloosheid‘ geconstrueerd. Dit houdt in dat met behulp van de GEM enquête voor Iran een regionaal werkloosheidspercentage wordt berekend. Van alle respondenten is immers bekend of ze werkloos zijn of niet. Deze variabele wordt ook in de empirische analyse gebruikt. Daarnaast zullen de resultaten met enige terughoudendheid geïnterpreteerd worden. 4.2.8 Validiteit Het begrip validiteit refereert aan het feit of een indicator, bedacht om een bepaald concept te meten, ook daadwerkelijk dit concept meet (Bryman, 2008). Validiteit speelt vooral een rol bij vragen die informeren naar de mening van de respondent. Vervolgens wordt een gemiddelde berekend over alle deze stellingen. Validiteit is vooral een probleem bij complexe concepten als onduidelijk is of deze stellingen representatief zijn voor het te meten concept (Vocht, 2005). In dit onderzoek worden de individuele perceptie vragen (Knowent, Opport, Suskill en Fearfail) echter apart behandeld. Ten slotte bestaat er tussen Iran en Nederland een verschil in de cultuur tussen het beantwoorden van vragen (sociale wenselijkheid vs waarheid) die wellicht uitkomsten beïnvloeden. Problemen hiermee worden vermeden, doordat het GEM onderzoek lokale enquêteurs gebruikt: In Iran heet de waaier van sociale gewoonten ‗t'aarof (‫‘)تعارف‬. Een voorbeeld hiervan is dat een buitenlander in Iran lang als gast behandeld wordt. Iraniërs hebben sterk het gevoel deze gast te moeten verzorgen en te plezieren. Het is dan ook lastig voor Iraniërs om een blanke Westerse onderzoeker als een gelijkwaardig individu van de samenleving te zien. Volgens Desai & Potter (2006) heeft een respondent vaak de (onbewuste) neiging om de onderzoeker te vertellen wat hij of zij wil horen. De respondent wil als het ware de onderzoeker ‗plezieren‘, iets dat veel voorkomt in de cultuur van veel ontwikkelingslanden (Asher, 2010). Het voordeel van het GEM onderzoek is dat het door lokale mensen wordt afgenomen. In combinatie met de al eerder genoemde face-to-face


aanpak is het vertrouwen sneller gewonnen. Hiermee wordt voorkomen de respondent sociaal wenselijke antwoorden geeft en is zo eerder geneigd ‗vrij‘ en ‗naar de werkelijkheid‘ te antwoorden (Desai & Potter, 2006). Daarnaast is de belangrijke vraag met betrekking tot startmotivatie geen ja/nee vraag. Het is een open vraag met vaste keuze mogelijkheden. Hierdoor worden de respondenten gedwongen een afgebakende keuze (conform de werkelijkheid) te maken.

4.3 Uitleg van de statistische methoden 4.3.1 Opbouw van de empirische analyse met verschillende statistische toetsen In deze paragraaf wordt met behulp van de deelvragen aangegeven welke statistische toetsen uitgevoerd worden. De eerste deelvraag luidt als volgt: 3a. In hoeverre varieert het regionale aandeel necessity (t.o.v. opportunity) ondernemerschap in Iran en in Nederland en wat zijn volgens de empirie verklaringen hiervoor? Om aan te geven in hoeverre het regionaal aandeel necessity ondernemerschap varieert, worden de percentages van het regionale aandeel necessity ondernemerschap op kaarten ruimtelijk weergegeven. Met een correlatiematrix wordt vervolgens onderzocht of er een (lineaire) samenhang is tussen verschillende kenmerken en het regionaal aandeel necessity ondernemerschap. De correlatie tussen de regionale kenmerken en het regionaal aandeel necessity ondernemerschap is berekend met behulp van Pearson‘s contingency coëfficiënt C. Dit is een wat lastig te interpreteren associatiemaat, omdat de bovengrens afhankelijk is van het aantal cellen in de kruistabel. Om deze maat toch te kunnen interpreteren wordt deze gestandaardiseerd. Voor de gestandaardiseerde cijfers geldt dan 0 geen samenhang is en 1 bij een volledige samenhang. Of er ook een causaal verband is tussen verschillende kenmerken en het regionaal aandeel necessity ondernemerschap wordt ten slotte met een regressie onderzocht. In de volgende paragraaf wordt deze regressie nader toegelicht. Het is statistisch gezien niet mogelijk om in Nederland een regressie met alle onafhankelijke variabelen (10) en het regionaal aandeel necessity ondernemerschap van 12 verschillende provincies uit te voeren. Hiervoor zijn de hoeveelheid afhankelijke cases te klein en de onafhankelijke variabelen te groot. Om het aantal onafhankelijke variabelen te reduceren, worden in de regressie slechts de variabelen gebruikt die de sterkste samenhang in de correlatiematrix vertonen. In de paragraaf die hierop volgt staat de individuele kans op necessity-driven ondernemerschap centraal. Het gaat hierbij om het beantwoorden van de volgende deelvraag: 3b. In hoeverre varieert de individuele kans om een bedrijf te starten uit necessitydriven (t.o.v. opportunity-driven) redenen in Iran en in Nederland en wat zijn volgens de empirie verklaringen hiervoor? Om een indruk te krijgen van de verschillen tussen opportunity-driven en necessitydriven ondernemers in Iran en Nederland worden de gemiddelde waarden van de verschillende verklarende variabelen uitgerekend. Voor de dichotome variabelen wordt getoetst met de chi-kwadraat toets of de gemiddelden tussen necessity- en opportunity ondernemers apart voor Iran en Nederland gelijk zijn. Daarna wordt met behulp van een logistische regressie het bereik (‗the range of impacts of each explanatory variable’) van de samenhang tussen verklarende variabelen en de kans dat een nieuwe ondernemer met necessity-motieven start (zowel voor Iran als voor Nederland) onderzocht. Immers niet iedere verklarende variabelen heeft een even grote invloed op de kans om te starten uit necessity. De uitleg van een logistische regressie staat in paragraaf 4.3.4.

71

72


Wegen wordt niet noodzakelijk geacht. Dit, omdat de populatie niet bekend is en omdat in de inductieve analyses al rekening wordt gehouden met de standaardfout. Samengevat in de onderstaande tabel is de opbouw van de empirische analyse. Tabel 18: Opbouw van de verschillende statistische methodes

Afhankelijke variabele Regionaal aandeel necessity ondernemerschap

Individuele kans op necessity-driven nieuwe onderneming

Cases Iraanse/Nederlandse provincies (beschrijvend) Iraanse/Nederlandse provincies (bivariate) Iraanse/Nederlandse provincies (multivariate) Iraanse/Nederlandse nieuwe ondernemers (bivariate) Iraanse/Nederlandse nieuwe ondernemers (multivariate)

N

Toets

Para graaf 5.2.1

Tabel

26/12

-

26/12

Correlatie

5.2.2

Kaart 8 en Kaart 9 Tabel 22

26/12

Multiple regressie Chikwadraat Logistische regressie

5.2.2

Tabel 23

5.3.1

Tabel 25

5.3.2

Tabel 26

853/493 853/493

4.3.2 Uitleg van multiple regressie voor analyse op het regionale niveau Onderzocht wordt of er een mogelijk verband is tussen de afhankelijke ratio variabele in het regionaal aandeel necessity ondernemerschap en meerdere onafhankelijke variabelen. Gekozen is voor de multipele regressie met standaard methode (Enter). Voor een regressie wordt een minimaal aantal van n>15 aangehouden, voor Nederland gaat dit niet op: niran = 26 en nnederland =12 Ŷ = a + biXi + bi+1Xi+1 …. + bi+kXi+k i = Provincie Ŷ = Door het model voorspelde Y-waarde a = de intercept (snijpunt met de Y-as) bi = de partiële regressiecoëfficiënt (invloed van Xi op Y) Er is rekening gehouden met de eisen van de vooronderstellingen die gelden bij een multiple regressie ten aanzien van de residuen en van de multicollineariteit van de onafhankelijke variabelen. De provincie ‗Chaharmahaal en Bakhtiari‘ (nummer 15) blijkt zodanig af te wijken dat deze uit de statistische toetsing is gelaten (Figuur 4, Bijlage 7). Uiteindelijk voldoet het model aan de vooronderstellingen. Daarnaast geldt dat de onafhankelijke variabelen onderling niet te sterk mogen correleren, anders is er sprake van multicollineariteit. In Bijlage 8 in Tabel 39 is de complete correlatiematrix voor zowel Iran als Nederland opgenomen. Er geldt dat als de correlatiecoefficient | r | ≥ 0,9 is, de variabelen onderling te sterk correleren en deze uit de regressie gehouden dienen te worden. Voor zowel Iran als in Nederland wordt een keuze gemaakt tussen ‗verschil in werkloosheid in 3 jaren‘ en ‗- in 10 jaar‘ en tussen ‗percentueel verschil in BRP in 3 jaar‘ en ‗- in 7 jaar‘. Dit omdat beide variabele hetzelfde meten en omdat beide variabelen onderling sterk correleren. 4.3.3 Uitleg van een logistische regressie voor analyse op het individuele niveau In het tweede gedeelte van het onderzoek is de afhankelijke variabele een dichotome variabele en de onafhankelijke variabelen zowel dichotome als interval/ratio variabelen. Een multipele logistische regressie (Enter) wordt uitgevoerd, waarbij rekening wordt gehouden met dezelfde vooronderstellingen als in deel 1. Er zijn in totaal 5 cases in Iran

73


en 18 cases in Nederland die de grens van gestandaardiseerde residuen van > 2,58 overschrijden (0,01 significantieniveau). Deze outliers zijn uit de regressie gelaten. Met betrekking tot de multicollineariteit blijken in Iran de persoonlijke variabelen (geslacht, leeftijd, opleiding, werkloos) niet te sterk te correleren. De concrete leeftijd is niet voor iedere respondent bekend, daarom wordt de intervalvariabele met 5 categorieën gebruikt (Tabel 40, Bijlage 8). Uit de tweede correlatietabel (Tabel 40, Bijlage 8) blijkt ook dat de regionale kenmerken niet te sterk correleren. Opvallend is wel dat de variabelen die in Iran sterk correleren ook in Nederland sterk samenhangen. In de regressie met Nederlandse data zullen dezelfde variabelen gebruikt worden, die ook in regressie met Iraanse data gebruikt wordt. Ten slotte is het voor de logistische regressie nog van belang dat de categorale variabelen, die als dummy variabelen in het model worden gebruiken, te operationaliseren. Dit is in Tabel 19 weergegeven. Tabel 19: Operationalisering van de dummy en categorale variabelen voor de logistische regressie

Variabele Geslacht

Categorieën Vrouw Man

Opleiding (5)iran

Geen opleiding (Deels) middelbare school (t/m 14jr) Middelbare school (t/m 18 jr) Opleiding na middelbare school HBO/Universiteit

Opleiding (1)ned

Opleiding na middelbare school

knowent

Nee, kent geen nieuwe ondernemers in zijn omgeving Nee, ziet geen goede opportunities in eigen regio Ja, ziet ziet wel goede opportunities in eigen regio

suskill

fearfair

Nee, geen vertrouwen in eigen ondernemerschapsvaardigheden Ja,heeft wel vertrouwen in ondernemerschapsvaardigheden Faalangst weerhoudt hem niet om een bedrijf te starten Angst om te falen weerhoudt hem om een bedrijf te starten

Type woonplaats (4)iran

< 50.000 inwoners 50.000 - 100.000 inwoners 100.000 - 200.000 inwoners 200.000 - 500.000 inwoners > 500.000 inwoners

Type woonplaats (2)ned

< 200.000 inwoners 200.000 - 500.000 inwoners > 500.000 inwoners

Fned 129 258

65 108 240 76 117

-1,0 1,0 -1,0 1,0 0,0 0,0 0,0

-1,0 0,0 1,0 0,0 0,0

-1,0 0,0 0,0 1,0 0,0

-1,0 0,0 0,0 0,0 1,0

-1,0 1,0 0,0 0,0 0,0

-1,0 0,0 1,0 0,0 0,0

-1,0 0,0 0,0 1,0 0,0

-1,0 0,0 0,0 0,0 1,0

-1,0 1,0 0,0

-1,0 0,0 1,0

176 211

-1,0 1,0

211 395 303 303 141

133 254 161 226 32

-1,0 1,0 -1,0 1,0 -1,0

465

355

1,0

454 152

331 56

-1,0 1,0

HBO/Universiteit

Ja, kent wel nieuwe ondernemers in zijn omgeving

opport

Firan 134 472

182 162 69 84 109 36 132 219

74


4.4 Beschrijving van de populatie met behulp van de steekproef 4.4.1 Afhankelijke variabelen In Tabel 20 is een overzicht van beide afhankelijke variabelen waarin het gemiddelde, de standaardafwijking (St.Dev), de minimale en de maximale waarde is weergegeven. In Iran is het gemiddelde regionale aandeel necessity ondernemerschap met 40% een stuk hoger dan het gemiddelde van Nederland (11,6 %). Logischerwijs geldt ongeveer dezelfde verhouding voor de individuele kans op necessity-driven nieuw ondernemerschap. In Iran start gemiddeld 41,8% uit necessity-driven motieven een bedrijf, terwijl in Nederland dit percentage op 7,8% ligt. Tabel 20: Gemiddelden (niet gewogen) van de afhankelijke variabelen van Iran en Nederland

Iran N Regionaal aandeel necessity nieuw ondernemerschap Individuele kans op necessitydriven nieuwe ondernemer Bron: GEM Iran en Nederland

Nederland Mean

St.Dev

Min.

Max.

N

Mean

St.Dev

Min.

Max.

26

40,0

15,1

8,3

72,7

12

11,6

4,55

6,67

20,00

853

41,8

0,49

0

1

493

7,4

0,262

0

1

4.4.2 Onafhankelijke variabelen In Tabel 21 staan het gemiddelde, de standaardafwijking (St. Dev), de kleinste en de grootste waarde van de te gebruiken variabelen. De meest opvallende verschillen tussen Iraanse en Nederlandse variabelen worden hieronder besproken. Bij de persoonskenmerken valt op dat in Iran er in verhouding meer mannen een onderneming starten in vergelijking met Nederland (78% vs 65%). Ook is de gemiddelde leeftijd van Iraanse nieuwe ondernemers veel lager dan die in Nederland (33 jaar vs 39 jaar). Opvallend is verder dat het opleidingsniveau onder nieuwe ondernemers (wel of geen universiteit) in Iran hoger ligt dan in Nederland (18% vs 11%). Wellicht wordt het instituut ‗universiteit‘ anders gedefinieerd, maar feit blijft dat de Iraanse maatschappij over het algemeen een goed opgeleide samenleving is (CIA, 2009). De cijfers in Tabel 21 onderstrepen dit. Bij de individuele perceptievariabelen is ‗het vertrouwen in eigen ondernemerschapvaardigheden‘ onder Nederlandse nieuwe ondernemers veel hoger dan in Iran (91% vs 76%) en de angst om te falen is onder Nederlandse ondernemers (t.o.v. Iran) juist veel lager (15% vs 26%). In paragraaf 3.3 zijn de regionale kenmerken van Iran aan bod gekomen. Uit Tabel 21 blijkt dat de bevolkingsdichtheid in Nederland gemiddeld veel hoger is (734,4 vs 126,9 inw./km2). Verder lijkt de variabele WerkGEM in Iran wellicht representatief voor de werkloosheid. Ten slotte valt uit de regionale perceptie nog op te maken dat Nederlanders in het algemeen in vergelijking met Iran veel minder vertrouwen hebben in hun eigen ondernemerschapsvaardigheden (42 % vs 63%). Eerder werd echter geconcludeerd dat individuele nieuwe ondernemers in Nederland over het algemeen minder angst om te falen en een veel groter vertrouwen in eigen vaardigheden hebben in vergelijking met individuele Iraanse nieuwe ondernemers. Nieuwe Nederlandse ondernemers lijken dan ook een aparte ‗klasse‘ te zijn, die (in vergelijking met Iran) sterk afwijken van de gangbare opvattingen binnen Nederland.

Tabel 21: Karakteristieken van de onafhankelijke variabelen (niet gewogen) van Iran en Nederland

Variabele naam N

Iran St. Dev.

Mean

Min.

Max.

N

Nederland St. Dev.

Mean

Min.

Max.

Persoonskenmerken:

Geslacht1 Leeftijd1 Leeftijd(6)1 Opleiding(4/1)1 Opleiding(1)1 TypeWoon(4/2)1

848 817 848 837 832 88

0,78 33,19 3,38 3,04 0,18 2,60

0,41 10,70 1,13 1,23 0,38 1,44

0 18 2 1 0 1

1 64 7 5 1 5

475 475 475 475 475 40

0,65 39,93 4,04 1,65 0,11 4,49

0,48 9,65 1,01 0,67 0,31 0,66

0 18 2 1 0 2

1 64 6 3 1 5

827 704 803 810

0,62 0,50 0,76 0,26

0,47 0,50 0,43 0,44

0 0 0 0

1 1 1 1

473 398 467 469

0,63 0,59 0,91 0,15

0,48 0,49 0,29 0,35

0 0 0 0

1 1 1 1

9508 26 26 23 26 26 26 23

11,96 10,63 -0,42 -2,85 126,9 € 3.494 -0,0179 -0,0445

4,84 2,35 2,01 3,31 214,3 € 2.385 0,4969 0,9418

4,00 7,10 -5,25 -8,47 6,41 € 1.386 -1,8361 -2,2153

24,64 17,60 3,45 3,49 786,39 €12.059 0,9194 2,2151

12 12 12 12 12 12 12

6,37 0,86 -2,22 734,4 € 29.308 0,0004 -0,0967

0,76 0,24 0,43 379,8 € 3.865 0,2469 0,2597

5,00 0,10 -3,00 186,00 € 20.219 -0,4192 -0,5177

8,90 1,70 -,80 1253,00 € 35.751 0,3801 0,4222

8262 6627 8027 8006

46,86 39,61 62,54 31,51

9,55 11,57 7,83 10,19

24,94 23,81 36,63 14,72

72,73 79,87 73,05 53,67

10605 8252 10421 10193

33,16 44,20 42,00 26,88

3,11 4,55 2,34 1,67

24,66 32,88 37,26 24,00

37,78 54,00 45,76 31,85


Knowent1 Opport1 Suskill1 Fearfail1


WerkGEM Werkloosheid Werkloos∆3 Werkloos∆10 Bevdicht BRPppeuro BRP∆3 BRP∆7 Regionale perceptie:

RegKnowent RegOpport RegSuskill RegFearfail 1

Variabele wordt alleen gebruikt bij de berekening van de individuele kans op necessity-driven ondernemerschap.

77

Hoofdstuk 5: Wat verklaart de start van een eigen bedrijf uit necessity motieven?

Bron: Kunstwerk ‗hooman mehdizadeh’ in Teheran. Meydan Shahrak, 6 oktober 2010, Vahid Shekarchi

78


5.1 Inleiding.................................................................................................... 79 5.2 Regionale variatie in aandeel necessity ondernemerschap ............................... 80 5.2.1 Ruimtelijke weergave van variatie in het regionaal aandeel necessity ondernemerschap ......................................................................................... 80 5.2.2 Correlatie-analyse: verklaring van regionaal aandeel necessity ondernemerschap ......................................................................................... 81 5.2.3 Regressie-analyse: verklaringen van regionaal aandeel necessity ondernemerschap ......................................................................................... 83 5.2.4 Conclusie en bespreking van de hypotheses ............................................ 85 5.3 Individuele kans op start van een eigen bedrijf uit necessity-motieven .............. 86 5.3.1 Chi-kwadraat analyse: samenhang tussen diverse kenmerken en de individuele kans op nececssity- (t.o.v. opportunity)-driven nieuwe ondernemer .... 86 5.3.2 Logistische regressie-analyse: Verklaringen van de individuele kans op nececssity- (t.o.v. opportunity)-driven nieuwe ondernemer ............................... 88 5.3.3 Hoe kunnen de uitkomsten geïnterpreteerd worden? ................................ 91 5.3.4 Conclusie en bespreking van de hypotheses ............................................ 91 5.4 Regionale variabelen in twee verschillende analyses ....................................... 93


5.1 Inleiding Het analyseren van de data van de steekproef staat in dit hoofdstuk centraal. Aan de hand van de deelvragen is in paragraaf 4.3.1 uitgelegd welke verschillende statistische toetsen uitgevoerd worden. In dit hoofdstuk wordt deze indeling aangehouden: In paragraaf 5.2 wordt met behulp van een aantal kaarten onderzocht in hoeverre het regionale aandeel necessity (t.o.v. opportunity) ondernemerschap in Iran en in Nederland varieert. Vervolgens wordt onderzocht of het regionale aandeel necessity ondernemerschap en elke afzonderlijke onafhankelijke variabele samenhangt. Met een multiple regressie wordt de aard en de mate van samenhang tussen al deze onafhankelijke variabelen en het regionale aandeel necessity ondernemerschap onderzocht. Uiteindelijk kan geconcludeerd worden wat volgens de empirie de verklaring is van de variatie in het regionale aandeel necessity ondernemerschap in Iran en Nederland. In paragraaf 5.3 staat de verklaring van de individuele kans om een bedrijf te starten uit necessity-driven (t.o.v. opportunity-driven) redenen in Iran en in Nederland centraal. Eerst worden de diverse persoons- en regionale kenmerken onafhankelijk van elkaar onderzocht in hoeverre deze samenhangen met de waarschijnlijkheid om een necessitydriven ondernemer te zijn. Vervolgens wordt de aard en de mate van samenhang tussen al deze onafhankelijke variabelen en de waarschijnlijkheid om een necessity-driven ondernemer te zijn onderzocht. Uiteindelijk kan geconcludeerd worden wat de verklaring volgens de empirie is van de individuele kans om een bedrijf te starten uit necessitydriven (t.o.v. opportunity-driven) redenen in Iran en Nederland. In paragraaf 5.4 wordt de vraag beantwoordt in hoeverre de verklaringen die gevonden zijn tussen het regionale niveau (paragraaf 5.2) en het individuele niveau (paragraaf 5.3) verschillen. Dit wordt apart voor Iran en in Nederland geanalyseerd. Ten slotte is paragraaf 5.5 de conclusie van de empirische analyse. Komen de gevonden empirische verklaringen overeen met de uitkomsten uit de literatuuranalyse van hoofdstuk 2? Bovendien worden in deze paragraaf de hypotheses geëvalueerd.

79

80


5.2 Regionale variatie in aandeel necessity ondernemerschap 5.2.1 Ruimtelijke weergave van variatie in het regionaal aandeel necessity ondernemerschap In deze paragraaf staat de vraag centraal of en zo ja in hoeverre het regionale aandeel necessity ondernemerschap in Iran en in Nederland varieert. Het antwoord op deze vraag kan het beste ruimtelijk in kaarten worden weergegeven: hieronder zullen Kaart 8 en Kaart 9 nader worden toegelicht. De absolute en relatieve aantallen waar deze kaarten uit opgebouwd zijn, zijn te vinden Bijlage 6. Kaart 8: Regionale percentages ondernemerschapsmotieven Iran (2007-2009)

Bron: GEM Iran

Opvallend is dat veel armere regio‘s in het noordoosten en het noordwesten hoge percentages necessity-driven ondernemers hebben. Er zijn echter uitzonderingen; de provincie ‗Kordestan‘ bijvoorbeeld kent een hoge werkloosheid, een laag Bruto Regionaal Product, maar heeft een hoog aandeel opportunity ondernemerschap. De provincies met veel olie, ‗Khuzestan‘ en ‗Kohgiluyeh & Boyer Ahmad‘, zijn over het algemeen ook opportunity-driven (Kaart 8). Kaart 9a is een ruimtelijke weergave van het aandeel necessity ondernemerschap in Nederland. In deze kaart is de klassenverdeling t.o.v. het Iraanse gemiddelde het uitgangspunt: heeft een Nederlandse provincie een hoger aandeel dan het Iraanse regionale gemiddelde in het percentage necessity ondernemerschap dan is deze Nederlandse provincie meer necessity-driven en vice versa. Alle Nederlandse provincies vallen dan in de hoogste opportunity-driven categorie. Iran kent in vergelijking met Nederland een veel grotere variatie in percentages necessity ondernemerschap. De in paragraaf 2.1.2 besproken conclusie van Benzing & Chu (2009) dat binnen ontwikkelingslanden grote regionale variatie in startmotivatie bestaat, is in Iran zeker van toepassing.


In Kaart 9b is het Nederlandse gemiddelde van het percentage necessity ondernemerschap het ijkpunt. Relatief gezien blijken Friesland, Zeeland en Flevoland de regio‘s te zijn met een hoger aandeel necessity ondernemerschap dan gemiddeld. De afwijkingen van het gemiddelde zijn echter veel lager in vergelijking met Iran. Kaart 9a en b: Regionale percentages ondernemerschapsmotieven in Nederland (2001 – 2006) (met a: Iraanse klassenindeling en b: Nederlandse gemiddelde als nulpunt)

Bron: GEM Nederland

5.2.2 Correlatie-analyse: verklaring van regionaal aandeel necessity ondernemerschap Deze paragraaf gaat op zoek naar verklaringen die de variatie in necessity ondernemerschap uit paragraaf 5.2.1 verklaren. Zoals reeds in paragraaf 4.3.2. is aangegeven kan met een correlatiematrix de sterkte van elk afzonderlijk verband tussen een variabele en het regionaal aandeel necessity ondernemerschap onderzocht worden. Tabel 22: Correlatiematrix tussen regionale kenmerken en het regionaal aandeel necessity ondernemerschap in Iran en Nederland2

Iran Pearson‘s C

Nederland

Gestandaardiseerd

Pearson‘s C

Gestandaardiseerd


WerkloosGEM Werkloosheid Werkloos∆3 Werkloos∆10 Bevdicht BRPppeuro BRP∆3 BRP∆7 Regionale perceptie:

RegKnowent RegOpport RegSuskill RegFearfail N

-0,105 -0,440* 0,220 -0,229 0,064 -0,370 0,097 0,072

-0,109 -0,455* 0,228 -0,237 0,066 -0,383 0,100 0,074

0,010 -0,079 0,226 -0,180 -0,417 -0,014 0,071

0,010 -0,082 0,234 -0,186 -0,431 -0,014 0,073

-0,454* 0,372 0,252 -0,201 26

-0,470* 0,385 0,261 -0,208

-0,131 -0,137 -0,164 0,190 12

-0,136 -0,142 -0,170 0,197

Bron: GEM Iran en Nederland * Significante samenhang (α= 0,05)

2

Significant is in deze tabel nauwelijks van belang, omdat gewerkt wordt met populatiedata. Bij toetsen op significantie wordt immers gekeken of een verband dat in de steekproef wordt gevonden ook geldt voor de gehele populatie.

81

82


In paragraaf 4.3 is reeds uitgelegd dat het noodzakelijk is de associatiemaat Pearson‘s C te standaardiseren om het te kunnen interpreteren. Voor de gestandaardiseerde cijfers geldt: < 0,10 = geen samenhang 0,10 - 0,20 = zeer zwak verband 0,20 - 0,30 = zwak verband > 0,30 = matig sterk verband In Tabel 22 is met behulp van rode kleurgradaties de sterkte van het verband aangegeven. Dit is gedaan om de leesbaarheid te verhogen. Zo heeft bijvoorbeeld in Nederland de variabele ‗Bruto Regionaal Product per persoon‘ een donkerrode kleur. Dit houdt in dat er een sterk verband bestaat tussen het regionaal aandeel necessity ondernemerschap en het welvaartsniveau van de regio. En bijvoorbeeld bevolkingsdichtheid heeft in Nederland een licht rode kleur wat duidt op een zeer zwak verband tussen deze variabele en het regionaal aandeel necessity ondernemerschap. Een aantal opvallende zaken uit Tabel 22. Over het algemeen blijkt dat in Iran veel kenmerken zwak tot matig samenhangen met het regionaal aandeel necessity ondernemerschap. In Nederland is deze samenhang veel minder sterk. Het provinciale werkloosheidspercentage blijkt in Iran matig tot sterk samen te hangen met het regionale aandeel necessity ondernemerschap. De richting van dit verband is echter het omgekeerde van wat werd verwacht uit de literatuuranalyse. Het blijkt dat als het regionale werkloosheidpercentage hoog is, het aandeel necessity ondernemerschap juist laag is. De provinciale werkloosheidsverandering in 3 jaar heeft juist een zwak positief verband met het regionaal aandeel necessity ondernemerschap. Als in 3 jaar het regionale werkloosheidspercentage stijgt zal ook het regionaal aandeel necessity-driven ondernemers toenemen. Ten slotte blijkt in Iran de ‗werkloosheidsverandering in 10 jaar‘ weer negatief samen te hangen met het regionaal aandeel necessity ondernemerschap. Kortom het effect van werkloosheid op het regionaal aandeel necessity ondernemerschap blijkt een lastig te doorgronden relatie te zijn. Dit bleek al uit paragraaf 2.2.1, is o.a. beschreven door Thurik et al. (2008) en blijkt nu ook uit bovenstaande empirische analyse. Op de samenhang tussen regionaal aandeel necessity ondernemerschap en het regionale werkloosheidspercentage lijkt het ‗entrepreneurial‘ effect van toepassing te zijn: een hoger aandeel nieuwe (necessity) ondernemers hangt samen met lager regionaal werkloosheidspercentage. Op de samenhang tussen werkloosheidsverandering juist het ‗refugee‘ effect: regionale werkloosheidsstijging veroorzaakt meer nieuwe necessity-driven ondernemers. Wat verder opvalt is dat het Bruto Regionaal Product zowel in Iran als in Nederland samenhangt met het regionaal aandeel necessity ondernemerschap. In de literatuuranalyse bleek dat in Nederland de welvaart en het inkomen veel gelijkmatiger verdeeld zijn (Sternberg, 2009). Er werd dan ook niet verwacht dat deze samenhang binnen Nederland zou bestaan. Er blijkt echter een matig tot sterk negatief verband te zijn tussen het Bruto Regionaal Product en het regionaal aandeel in necessity ondernemerschap. Hoe lager het Bruto Regionaal Product, hoe hoger het aandeel in necessity ondernemerschap. Ten slotte valt nog op dat de richting van samenhang tussen de verschillende perceptievariabelen en het regionaal aandeel necessity ondernemerschap in Iran niet zo voor de hand ligt als in de literatuuranalyse werd verwacht. Een voorbeeld hiervan is de positieve samenhang tussen het regionaal aandeel dat meent dat er goede startmogelijkheden (voor een eigen bedrijf) in eigen regio zijn en het regionaal aandeel necessity ondernemerschap. Verwacht werd dat als mensen aangeven dat er geen goede


mogelijkheden zouden zijn, opportunity ondernemerschap zou dalen en dus het regionaal aandeel necessity ondernemerschap zou toenemen. In Iran blijkt deze samenhang juist omgekeerd te zijn. Bij goede startmogelijkheden voor een eigen onderneming is ook het regionaal aandeel necessity ondernemerschap hoog. Anders dan in Nederland is necessity ondernemerschap in Iran misschien ‗minder‘ noodzakelijk. Hiermee wordt bedoeld dat een Iraniër misschien eerder uit necessity motieven een bedrijf start, omdat het alternatief (een vast dienstverband), anders dan in Nederland, minder voor de hand ligt. En juist omdat er goede mogelijkheden in de regio zijn, zal hij of zij (als necessity-driven nieuwe ondernemer) van deze opportunities gebruik willen maken. Het regionaal aandeel ‗goede startmogelijkheden in eigen regio‘ is representatief voor een positieve houding t.o.v. ondernemerschap in de regio en dit werkt juist positief door op het regionaal aandeel necessity ondernemerschap. 5.2.3 Regressie-analyse: verklaringen van regionaal aandeel necessity ondernemerschap Of de samenhang van de verschillende regionale kenmerken en het regionaal aandeel necessity ondernemerschap uit de vorige paragraaf ook een oorzakelijke verband heeft, wordt in deze paragraaf onderzocht. Met behulp van een multiple regressie kan naast de richting ook de onderlinge samenhang en het relatieve belang van elke variabelen onderzocht worden. De kleurcodes zullen overigens in hierop volgende tabellen ook worden gebruikt. Het gaat dan echter om de mate van significantie (90%, 95% of 99%). Hoe zekerder de uitspraken, hoe hoger het betrouwbaarheidspercentage, hoe feller de rode kleur. Het onderzoek in Iran bevat drie regressiemodellen (Tabel 23). Het eerste model gebruikt alleen de regionale economische en demografisch kenmerken zoals enkele decennia geleden in de regionale wetenschappelijke literatuur gebruikelijk was. Het blijkt dat slechts een klein gedeelte (R2 = 0,138) 3 van de regionale variatie in necessity ondernemerschap door deze regionale kenmerken verklaard wordt. Model 2 bevat vervolgens ook de regionale perceptie variabelen. Op deze manier is goed te zien welke invloed deze ‗nieuwe‘ variabelen hebben op het regionaal aandeel necessity ondernemerschap: Het blijkt dat de verklaring van het regionaal aandeel necessity ondernemerschap met een factor 3,5. Hieruit blijkt dat de regionale houding t.o.v. ondernemerschap een belangrijk aandeel heeft in de verklaring van het regionaal aandeel necessity ondernemerschap. Zoals in de literatuuranalyse al werd geschreven, wordt in de empirische analyse bevestigd: ―niet zozeer de feitelijke kenmerken, maar veel meer de perceptie van de omgeving blijkt doorslaggevend te zijn voor het regionaal aandeel in (Iraanse) nieuwe ondernemers die een bedrijf starten.‖ Daarnaast valt op dat als model 1 met model 2 wordt vergeleken er een andere variabele significant wordt. Blijkbaar zijn de regionale kenmerken en perceptievariabelen binnen Iran sterk met elkaar verweven. Model 3 ten slotte is een regressie met slechts enkele variabelen. Het doel hiervan is het creëren van een robuuster regressiemodel. Het aantal provincies in Iran is immers klein (N = 26) en de kenmerken blijken sterk met elkaar samen te hangen. Het verklaarde regionaal aandeel necessity ondernemerschap van model 3 is hoger èn meer variabelen blijken significant. Apart zullen enkele variabelen uit model 3 besproken worden. Eerst wordt echter uitgelegd wat een regressiecoëfficiënt en Beta-coëfficiënt is; deze coëfficiënten staan in

3

Elk regressiemodel bevat de multiple determinatiecoëfficiënt (R2). Dit is het percentage verklaarde variantie van het regionaal aandeel necessity ondernemerschap door verschillende onafhankelijke variabelen. R2 loopt van 0 tot 1 en is een maat voor de kwaliteit van het regressiemodel.

83

84


Tabel 23 en zijn handig bij de bespreking van de invloed van de verschillende variabelen op het regionaal aandeel necessity ondernemerschap: -In de eerste kolom van elk model is de regressiecoëfficiënt (B) en de standaardfout (st. error) opgenomen. De regressiecoëfficiënt geeft de hoeveelheid verandering in regionaal aandeel necessity ondernemerschap aan als de onafhankelijke variabele met 1 unit (afhankelijk van de gemeten eenheid) toeneemt. Hieruit is dus af te leiden of het verband positief dan wel negatief is eg. of de onafhankelijke variabele zorgt voor een toename dan wel een afname in het regionale aandeel necessity ondernemerschap. De standaardfout is de standaardafwijking van het steekproefgemiddelde en geeft de betrouwbaarheid aan. -In de tweede kolom van elk model staat de Beta-coëfficiënt. Dit zijn gestandaardiseerde regressiecoëfficiënten, wat het mogelijk maakt om het relatieve belang van de onafhankelijke variabelen onderling met elkaar te vergelijken. Tabel 23: Het regionale aandeel necessity ondernemerschap in Iran en Nederland

Model 1 B Beta (std. error) Constant 65,451 (12,486) Regionale kenmerken: Werkloosheid -2,025* -0,368* (1,101) Werkloosheid -,578 -0,128 ∆10 jaar (0,893) Bevolkings,011 0,104 dichtheid (0,020) BRP per -1,563 -0,270 persoon (1,178) BRP ∆3jaar 2,473 0,080 (6,125) Regionale perceptie: Regionaal ‗Knowent‘ Regionaal ‗Opport‘ Regionaal ‗Suskill‘ Regionaal ‗Fearfail‘ R2 (adjusted) 0,138 N 26

Iran Model 2 B Beta (std. error) 15,980 (22,848) -0,610 (1,409) -1,114 (0,804) -0,014 (0,022) -2,457** (0,982) 5,881 (5,162) -0,549 (0,320) 0,492* (0,268) 0,618 (0,378) 0,255 (0,357) 0,480 26

Model 3 B (std. error) 21,987 (15,609)

Nederland Model 1 B Beta (std. error) 23,426 (8,377)

Beta

-0,111 -0,247

-1,488** (0,636)

-0,331**

0,854 (2,292)

0,117

-2,264** (0,825)

-0,390**

-0,360 (0,294)

-0,384

-0,638*** (0,178) 0,385* (0,209) 0,618** (0,270)

-0,490***

-0,136 -0,424** 0,190

-0,412 0,366 0,383

0,285* 0,382**

0,150 0,556 26

0,006 12

Bron: GEM Iran en Nederland * Significante samenhang (α= 0,10) **Significante samenhang (α= 0,05) ***Significante samenhang (α= 0,01)

Uit model 3 blijkt dat het relatieve belang van de variabelen als volgt is: de belangrijkste variabele na het regionaal aandeel ‗kent persoonlijk een nieuwe ondernemer‘ is het Bruto Regionaal Product. Vervolgens zijn het regionaal aandeel ‗vertrouwen in eigen ondernemerschapsvaardigheden‘ en de regionale verandering in werkloosheid in 10 jaar van belang. Ten slotte verklaart ook het regionale aandeel ‗goede opportunities om een bedrijf te starten in de regio‘ een deel van het regionaal aandeel necessity ondernemerschap. De richting van de verschillende variabelen komt overeen met Tabel 22 zoals besproken in de vorige paragraaf. Waar nog geen aandacht aan is besteed en wat (ook) uit model 3 blijkt, is dat het ‗Bruto Regionaal Product‘ inderdaad een deel van het regionale aandeel

85


necessity ondernemerschap in Iran verklaart. Blijkbaar bestaat de internationale samenhang tussen de necessity-driven startmotivatie en het BNP uit het GEM onderzoek (Bosma & Levie, 2010) in Iran ook op regionaal niveau. Hoe hoger het Bruto Regionaal Product in Iran, hoe lager het regionaal aandeel necessity ondernemerschap. Motivatie binnen een land kan dus interregionaal variëren en dit hangt deels samen met het welvaartsniveau van de desbetreffende regio. Eerder werd al beschreven dat er voor Nederland te weinig cases beschikbaar zijn om alle variabelen tegelijk te onderzoeken. Het Nederlandse regressiemodel bevat de twee variabelen die in Tabel 22 het sterkst correleren met het regionaal aandeel necessity ondernemerschap. Echter geen van deze twee variabelen blijkt in de regressie significant te zijn. Anders dan uit de correlatiematrix blijkt, bestaat er dus geen (oorzakelijk) verband tussen het Bruto Regionaal Product en het regionaal aandeel necessity ondernemerschap en tussen de werkloosheidsverandering en het regionaal aandeel necessity ondernemerschap. In Nederland verklaren de regionale kenmerken en de regionale perceptie dan ook op geen enkele manier de regionale variatie in het aandeel necessity ondernemerschap. 5.2.4 Conclusie en bespreking van de hypotheses Tabel 24 is een schematische weergave van de belangrijkste conclusies uit de literatuur en empirische analyse van het regionale aandeel necessity ondernemerschap. Vanwege het beperkt aantal cases kon in Nederland geen regressie met alle variabelen uitgevoerd worden. De variabelen die echter het sterkst correleren met het regionaal aandeel necessity ondernemerschap blijken geen oorzakelijk verband te hebben. Na analyse van de literatuur werd al verwacht dat er in Nederland geen verband zou bestaan tussen het regionale aandeel necessity ondernemerschap en diverse regionale variabelen. Hiervoor zijn de welvaartsverschillen binnen Nederland te klein. Het blijkt dat in Iran in de empirische analyse van de samenhang tussen het regionaal aandeel necessity ondernemerschap en verschillende regionale kenmerken grotendeels overeenkomt met de literatuuranalyse. Echter bij de variabelen regionale werkloosheid, regionaal aandeel ‗goede opportunities in de regio‘ en regionaal aandeel ‗vertrouwen in eigen ondernemerschapsvaardigheden‘ niet. Tabel 24: Verschil tussen de verwachte samenhang op basis van de literatuur en op basis van de empirische analyse van het regionaal aandeel necessity ondernemerschap en verschillende regionale kenmerken

Iran Verwacht Empirie

Nederland Verwacht Empirie



(op basis van data)

(op basis van data)



++ ++ ø -ø

-++ ø -ø

ø ø ø ø ø

n.b. ø n.b. ø n.b.

-

-++ ++ --

ø ø ø ø

n.b. n.b. n.b. n.b.




++ = positief verband, -- = negatief verband, ø = geen verband, n.b. = niet bekend


-

86


Het blijkt dat de samenhang tussen het regionale werkloosheidspercentage en motieven van nieuwe ondernemers dynamisch is. Het werkt zowel de positieve als negatieve kant op: In Iran hangt een hoog werkloosheidspercentage samen met een laag regionaal aandeel necessity ondernemerschap, terwijl de toename van werkloosheid juist samenhangt met de afname van het regionaal aandeel necessity ondernemerschap. Ook blijkt dat de richting van samenhang tussen de twee perceptievariabelen (regionaal aandeel ‗goede opportunities in de regio‘ en regionaal aandeel ‗vertrouwen in eigen ondernemerschapsvaardigheden‘) en het regionaal aandeel necessity ondernemerschap in Iran niet zo voor de hand ligt als uit de literatuuranalyse bleek. Er kan slechts naar gegist worden waarom dit zo is, blijkbaar is het onderscheid tussen necessity en opportunity-driven in Iran minder eenduidig dan in Nederland. Uiteindelijk blijkt de eerste hypothese over Iran niet overeen te komen met de empirische analyse. De richting van de samenhang tussen het regionale werkloosheidspercentage en het aandeel nieuwe ondernemers dat necessity-driven is, blijkt negatief in plaats van positief te zijn: H1.1 In Iraanse regio‘s bestaat er een positieve samenhang tussen de regionale werkloosheid en het aandeel nieuwe ondernemers dat necessity-driven is (tov opportunity-driven). H1.2 In Nederlandse regio‘s is er geen samenhang tussen regionale werkloosheid en het aandeel nieuwe ondernemers dat necessity-driven is (tov opportunity-driven). De tweede hypothese klopt echter wel. Binnen Iran blijkt een hoge Bruto Regionaal Product samen te hangen met een laag regionaal aandeel necessity ondernemerschap. In Nederland blijkt deze samenhang niet te bestaan: H2.1 In Iraanse regio‘s bestaat er een negatieve samenhang tussen het Bruto Regionaal Product en het aandeel nieuwe ondernemers dat necessity-driven is (tov opportunitydriven). H2.2 In Nederlandse regio‘s is er geen samenhang tussen het Bruto Regionaal Product en het aandeel nieuwe ondernemers dat necessity-driven is (tov opportunity-driven).

5.3 Individuele kans op start van een eigen bedrijf uit necessitymotieven 5.3.1 Chi-kwadraat analyse: samenhang tussen diverse kenmerken en de individuele kans op nececssity- (t.o.v. opportunity)-driven nieuwe ondernemer Onafhankelijk van elkaar is in Tabel 25 onderzocht of elke variabele samenhangt met de individuele kans om een eigen onderneming uit necessity motieven te starten. De ratio variabelen (regionale kenmerken) kunnen niet in verschillende categorieën opgedeeld worden. Een bivariate relatie tussen de regionale ratio kenmerken en een dichotome afhankelijke variabele is dan ook lastig te analyseren. In het algemeen blijkt uit Tabel 25 dat in Iran zowel individuele als regionale variabelen van invloed zijn op de individuele kans om een eigen onderneming uit necessity motieven te starten. In Nederland daarentegen zijn alleen de individuele variabelen van invloed op de individuele kans om te starten uit necessity motieven.


87

Van elk (individueel) verband valt vooral in Nederland de variabele leeftijd en in Iran de variabele opleiding op. Het blijkt dat in Nederland niemand van de 18 tot 24 jarigen een onderneming uit necessity motieven start. Dit in tegenstelling tot 37,8% van alle 55-65 jarigen die een onderneming uit necessity-driven motieven starten. In Iran blijkt 58,8% van alle individuen die geen opleiding hebben gehad, een startende necessity-driven ondernemer te zijn. In tegenstelling tot slechts 29,5% van alle universitair geschoolden die necessity-driven nieuwe ondernemers zijn. Tabel 25: Bivariate relatie tussen diverse kenmerken en de kans om te starten uit necessity of opportunitymotieven in Iran en Nederland

Iran Opportunitydriven nieuwe ondernemers

Persoonskenmerken: Man Geslacht Leeftijd (6)

Opleiding (5) en Opleiding (1) Type Woonplaats(4)

Vrouw 18-24 jaar 25-34 jaar 35-44 jaar 45-54 jaar 55-65 jaar Geen opleiding middelbare school (t/m 14jr) Middelbare school (t/m 18 jr) Opleiding na middelbare school HBO/Universiteit < 50.000 inwoners 50.000 - 100.000 inwoners 100.000 - 200.000 inwoners 200.000 - 500.000 inwoners > 500.000 inwoners

Individuele perceptie: Knowent Nee Ja Opport Nee Ja Suskill Nee Ja Fearfail Nee Ja Regionale kenmerken: WerkloosheidGEM Werkloosheid Werkloosheid∆3 Werkloosheid∆10 Bevolkingsdichtheid Bruto Regionaal Product pp in euro‘s Bruto Regionaal Product ∆3 Bruto Regionaal Product ∆7 Regionale perceptie: Regionaal aandeel ‗Knowent‘ Regionaal aandeel ‗Opport‘ Regionaal aandeel ‗Suskill‘ Regionaal aandeel ‗Fearfail‘ Bron: GEM Iran en Nederland * Significante samenhang (α= 0,10) **Significante samenhang (α= 0,05) ***Significante samenhang (α= 0,01)

Necessitydriven nieuwe ondernemers

Nederland Totaal

Chikwadraat (p-value)

Opportunitydriven nieuwe ondernemers

56,8% 63,4% 58,9% 55,5% 66,7% 52,3% 53,5% 41,2% 51,3% 58,6% 69,1% 70,5% 54,4% 55,4% 63,7% 70,0% 55,5%

43,2% 36,6% 41,1% 44,5% 33,3% 47,7% 46,5% 58,8% 48,7% 41,4% 30,9% 29,5% 45,6% 44,6% 36,3% 30,0% 44,5%

662 186 202 321 174 107 43 102 158 326 97 149 241 249 102 120 137

2,645 (0,104) 0,160 (0,873)

54,3% 60,5% 54,6% 64,2% 50,8% 61,8% 59,1% 53,8%

45,7% 39,5% 45,4% 35,8% 49,2% 38,2% 40,9% 46,2%

313 509 350 349 191 607 597 208

Necessitydriven nieuwe ondernemers

Totaal

Chikwadraat (p-value)

92,9% 92,1% 100,0% 96,9% 96,4% 90,7% 62,2%

7,1% 7,9% 0,0% 3,1% 3,6% 9,3% 37,8%

311 164 23 128 169 118 37

0,586 (0,444) 3,220 (0,002)

87,70% 96,90%

12,3% 3,1%

219 256

2,888 (0,089)*

***

97,60% 92,50% 91,90%

2,4% 7,5% 8,1%

41 161 273

0,335 (0,738)

2,509 (0,113) 5,944 (0,015)** 6,610 (0,010)** 1,680 (0,195)

89,30% 94,60% 90,30% 97,90% 88,40% 92,90% 91,70% 97,10%

10,7% 5,4% 9,7% 2,1% 11,6% 7,1% 8,3% 2,9%

177 296 165 233 43 424 400 69

1,089 (0,297) 4,164 (0,041)** 5,011 (0,025)** 0,182 (0,669)

***

-7,202 (0,000) ***

-2,772 (0,006)

-

-

1,130 (0,288) 16,094 (0,000)*** 2,098 (0,147) 9,809 (0,002)*** 0,003 (0,955) 11,714 (0,001)*** 0,111 (0,738) 0,001 (0,976)

-

-

0,105 0,088 0,336 0,032 0,336 1,334 1,519

(0,746) (0,766) (0,562) (0,858) (0,562) (0,248) (0,218)

-

-

18,173 (0,000)*** 15,666 (0,000)*** 2,390 (0,122) 2,382 (0,123)

-

-

1,096 2,048 1,240 0,017

(0,295) (0,152) (0,265) (0,895)

88


5.3.2 Logistische regressie-analyse: Verklaringen van de individuele kans op nececssity- (t.o.v. opportunity)-driven nieuwe ondernemer Vervolgens wordt de invloed van alle verklarende variabelen op de kans dat een nieuwe ondernemer uit necessity motieven een bedrijf start onderzocht. De uitkomsten van de logistische regressie voor zowel Iran als Nederland staan in Tabel 26. De regressieanalyse bestaat uit verschillende modellen. Voor zowel Iran als Nederland geldt dat het eerste model het ‗traditionele‘ model is. Dit houdt in dat alleen de regionale kenmerken worden gebruik. Model 2 analyseert, naast de regionale kenmerken, ook de individuele kenmerken. Met de Nagelkerk r2 wordt de kwaliteit van het model afgelezen. Deze maat is vergelijkbaar met de determinatiecoëfficiënt uit de vorige paragraaf en geeft aan in hoeverre (0-1) de individuele kans om te starten uit necessity motieven door verschillende kenmerken in de regressie verklaard wordt. Uit model 1 in Iran blijkt dat een aantal regionale kenmerken, namelijk het regionaal aandeel ‗goede opportunities in de regio‘, het ‗procentueel verschil in 3 jaar van het Bruto Regionaal Product‘, ‗Bruto Regionaal Product per persoon‘ en de ‗werkloosheid‘ de kans om te starten uit necessity motieven verklaren. In totaal verklaren deze variabelen ongeveer 8% van de individuele kans om te starten uit necessity motieven. Dezelfde regressie, met alleen regionale variabelen, is ook in Nederland uitgevoerd. Dit model verklaart slechts 3% van de kans om te starten uit necessity motieven en geen enkele regionale variabele blijkt significant. De kans om te starten uit necessity motieven wordt in Nederland dus niet bepaald door regionale kenmerken. Model 2 van Iran en Nederland bevat vervolgens ook de individuele persoons- en perceptie kenmerken. Als de regionale kenmerken verder gelijk blijven, is op deze manier goed te beoordelen in welke mate de individuele kenmerken van invloed zijn op de individuele kans om uit necessity motieven een bedrijf te starten. In Iran blijken op volgorde van belang ‗opleidingsniveau‘, ‗type woonplaats‘, het ‗procentueel verschil in 3 jaar van het Bruto Regionaal Product‘, het regionaal aandeel ‗angst om te falen‘, de ‗verwachting of er goede mogelijkheden in de regio zijn om een bedrijf te starten‘, het ‗Bruto Regionaal Product per persoon‘, ‗Bevolkingsdichtheid‘ en het regionaal aandeel ‗goede mogelijkheden in de regio‘ van invloed te zijn op de individuele kans om te starten uit necessity motieven. Met de individuele en regionale variabelen in het model neemt in Iran het aandeel dat de individuele kans om te starten uit necessity motieven verklaart, toe tot 17%. In Nederland is deze stijging echter veel opvallender. Eerst werd slechts 3% verklaard en met de individuele kenmerken in het model wordt meer dan 50% van de individuele kans om uit necessity motieven een bedrijf te starten verklaard! Met name opleiding en leeftijd zijn in Nederland belangrijke variabelen in de verklaring van de individuele kans om te starten uit necessity motieven. In de literatuuranalyse bleek al dat de regionale economische kenmerken niet meer van invloed zijn op de individuele start-up percentages als de persoonskenmerken en de individuele perceptie in het model erbij betrokken worden. Voor Nederland gaat dit zeker op. In Iran daarentegen spelen, naast de individuele kenmerken, ook nog andere zaken een rol. Naast dus de regionale kenmerken, is het goed mogelijk dat er nog onbekende (omgevings)factoren in Iran van invloed zijn op de individuele kans om te starten uit necessity motieven. Het verklaarde percentage van model 2 in Iran is immers behoorlijk laag. Ook blijkt uit het verschil in significantie van de regionale kenmerken tussen model 1 en 2 dat deze kenmerken ook onderling elkaar beïnvloeden. Wellicht zijn er nog belangrijke variabelen buiten het model die van invloed zijn op de individuele kans om te starten uit necessity motieven. Na deze algemene analyse van de verschillende modellen worden de belangrijkste verklarende variabelen nader geanalyseerd. Hiertoe worden een aantal elementen uit Tabel 26 gebruikt die eerst nader toegelicht zullen worden:

Tabel 26: Individuele kans om een necessity-driven nieuwe ondernemer in Iran of in Nederland te zijn . Iran Model 1 Model 2 B (std.error)

Constant

Wald

Exp. (B)

B (std.error)

-0,323 (0,849)

Wald

Exp. (B)

B (std. error)

-0,534 (1,128)

Nederland Model 1 Wald

Model 2 Exp. (B)

2,558 (10150,91)

B (std. error)

Wald

Exp. (B)

2,313 (26,202)

Persoonskenmerken:

0,195* (0,112) -0,010 (0,009)

Geslacht Leeftijd

3,008*

1,215*

1,318

0,990

0,322 (0,378) 0,209*** (0,046)

0,725

1,379

20,818***

1,232***

13,922***

0,189***

19,808***

Opleiding 0,306 (0,193) 0,078 (0,150) -0,376 (0,227)* -0,720 (0,205)***

Middelbare school (t/m 14 jaar) Middelbare school (t/m 18 jaar) Opleiding na middelbare school Universiteit

2,528 0,272 2,760* 12,305***

1,359 1,081 0,686* 0,487***

-1,669 (0,447)***

13,276**

Type Woonplaats 0,479 (0,176)*** -0,404 (0,284) -0,461 (0,234)** 0,018(0,240)

50.000 - 100.000 inwoners 100.000 - 200.000 inwoners 200.000 - 500.000 inwoners > 500.000 inwoners

7,387*** 2,031 3,889** 0,005

1,699 1,614*** 0,668 0,631** 1,018

0,234 (0,679) 1,011 (0,799)

0,119 1,598

1,264 2,747


0,047 (0,098) -0,229** (0,095) -0,123 (0,112) 0,152 (0,104)

Knowent Opport Suskill Fearfail Regionale kenmerken:

Werkloosheid Werkloosheid ∆3 jaar Bevolkingsdichtheid BRP per persoon BRP ∆3jaar

-0,125** (0,056) 0,056 (0,052) 0,000 (0,001) -0,124** (0,053) -0,571*** (0,215)

5,054**

0,883**

1,136

1,057

1,235

0,999

**

**

5,572

0,883

7,055***

0,565***

1,400

0,986

9,374

1,026

1,235

1,015

0,229

1,048

5,862**

0,795**

1,206

0,884

2,113

1,164

-0,093 (0,075) 0,062 (0,065)

1,543

0,911

0,913

1,064

-0,001* (0,001) -0,133** (0,064) -0,919*** (0,281)

3,065*

0,999*

**

**

4,335

0,876

10,703***

0,399***

1,465

0,980

2,839*

1,024*

0,452

1,013

**

**

-0,392 (0,321) -0,807** (0,356) -0,364 (0,577) -1,241* (0,649) 0,282 (0,503) -1,278 (1,529) 0,001 (0,001) -0,054 (0,091) 0,292 (1,599)

0,315

1,326

0,698

0,279

0,763

1,001

0,350

0,948

0,033

1,339

-0,129 (0,198) -0,014 (0,085) 0,031 (0,312) -0,111 (0,294)

,420

,879

,027

,986

,010

1,032

,143

,895

1,496

0,676

5,146**

0,446**

0,398

0,695

3,651*

0,289*

0,667 (0,803) -2,270 (2,382) 0,000 (0,002) 0,069 (0,126) 0,589 (2,847)

0,691

1,949

0,908

0,103

0,160

0,999

0,298

1,071

0,043

1,801

-0,273 (0,312) 0,149 (0,157) -0,203 (0,458) -0,374 (0,471)

0,768

0,761

0,898

1,160

0,197

0,816

0,628

0,688


Regionaal ‗Knowent‘ Regionaal ‗Opport‘ Regionaal ‗Suskill‘ Regionaal ‗Fearfail‘

-0,015 (0,012) 0,026** (0,008) 0,015 (0,014) 0,018 (0,013)

r2 N Bron: GEM Iran en Nederland

2,119

1,018

0,085 848 * Significante samenhang (α= 0,10)

-0,020 (0,016) 0,024* (0,014) 0,013 (0,019) 0,040** (0,016)

6,329

1,041

0,170 848 **Significante samenhang (α= 0,05)

0,034 475 ***Significante samenhang (α= 0,01)

0,548 475


-In de eerste kolom staat de partiële regressiecoëfficiënt (B) en de standaardfout. -De tweede kolom van een model bestaat uit de coëfficiënt van Wald. Deze statistische maat geeft een indicatie van de mate van invloed op de afhankelijke variabele. De coëfficiënt van Wald is qua interpretatie vergelijkbaar met de gestandaardiseerde regressiecoëfficiënten (Beta) uit de vorige paragraaf. - De derde kolom ten slotte geeft de odds ratios (Exp (B)) weer. Dit geeft bij categorale variabelen de verandering in kans aan als de waarde van de onafhankelijke variabelen van 0 naar 1 veranderd. Bij ratio variabelen houdt de B de verandering in kans in als de waarde van de onafhankelijke variabele met 1 unit veranderd. De odds van de ratio variabelen zijn dan ook afhankelijk van de gemeten eenheid, wat het onmogelijk maakt om deze onderling te vergelijken. Leeftijd blijkt in Nederland de belangrijkste variabele in de verklaring van de kans om te starten uit necessity motieven: hoe ouder een Nederlander wordt, hoe eerder men geneigd is een bedrijf uit noodzaak te starten. In Iran blijkt leeftijd helemaal geen rol te spelen bij nieuwe necessity-driven ondernemers. Een oorzaak van het ontbreken van deze samenhang in Iran is waarschijnlijk de hoge jeugdwerkloosheid; hierdoor worden veel jongeren gedwongen alternatieve inkomsten te vinden. Opleiding blijkt in Iran de belangrijkste variabele in de verklaring van de kans om te starten uit necessity motieven: hoe hoger een Iraniër is opgeleid, hoe kleiner de kans dat hij of zij een necessity-driven onderneming start. Ook in Nederland verklaart opleiding (na leeftijd) voor een belangrijk deel de kans om te starten uit necessity motieven. Uit de literatuuranalyse bleek dat onder hoogopgeleiden de situatie ‗uit noodzaak een onderneming starten‘ minder vaak voortdoet. Ook zullen hoger opgeleiden vanwege hun uitgebreide netwerk en werkervaring ook vaker opportunities in de markt zien. Deze conclusie geldt ook voor Iran. Woonplaats blijkt in Iran ook een belangrijke variabele in de verklaring van de individuele kans om te starten uit necessity motieven. Wonen in een dorp vergroot de kans om een necessity-driven onderneming te starten, terwijl wonen in een dichtbevolkte Iraanse stad juist deze kans verkleind. Hoewel in de literatuur wel aanwijzingen gevonden waren dat deze relatie kon bestaat, is het onverwacht dat ruraal positief samenhangt met de kans om te starten uit necessity motieven en metropolitaan juist negatief samenhangt. In de analyse werd alleen een negatief verband verwacht tussen metropolitaan en de kans om te starten uit necessity motieven. In Nederland is geen samenhang gevonden tussen stedelijkheid en de kans om uit necessity-driven motieven een bedrijf te starten, dit is in overeenstemming met de literatuuranalyse. De individuele perceptie of er ‗goede opportunities in de regio zijn‘ blijkt zowel in Iran als in Nederland van invloed te zijn op de kans om te starten uit necessity motieven. Hoe slechter de ideeën zijn van de mogelijkheden om een eigen bedrijf te starten, hoe groter de kans dat hij of zij een onderneming uit noodzaak start. Dit in overeenstemming met de literatuuranalyse. Ook relatief belangrijk in Iran blijkt het ‗percentuele regionale verschil in BRP in 3 jaren‘ Als in een Iraanse provincie relatief gezien in drie jaar tijd het BRP erop is achteruitgegaan, dan is de kans dat een individu uit deze provincie uit necessity-driven motieven een onderneming start groter. Een laatste opvallende verband is de samenhang tussen het Bruto Regionaal Product en de kans dat een Iraniër uit necessity redenen een bedrijf start. Er blijkt een directe relatie te bestaan tussen de hoogte van het welvaartsniveau in de regio en de individuele kans op een necessity-driven nieuwe ondernemer. Zelfs als de persoonskenmerken, individuele perceptie kenmerken èn regionale perceptiekenmerken in het model mee worden genomen, blijft dit verband in Iran bestaan. Dit geeft nogmaals aan dat, anders dan Nederlandse nieuwe ondernemers, locatie en de regionale economie van groot belang is voor Iraanse nieuwe ondernemers.

90


5.3.3 Hoe kunnen de uitkomsten geïnterpreteerd worden? In Tabel 26 zijn met behulp van een logistische regressie verschillende modellen gemaakt, waarmee de individuele kans om een bedrijf te starten uit necessity redenen uit een reeds van onafhankelijke variabelen wordt verklaard. Deze modellen kunnen ook als een formule worden weergegeven. De Y is hierbij de individuele kans om een bedrijf te starten uit necessity redenen. Voor Iran, model 2 (op volgorde van het relatieve belang) wordt dit: log Y = -0,534 - 0,720educ(4) - 0,376educ(3) - 0,479BevNUTS3(1) - 0,461BevNUTS3(3) -0,919BRP∆3jaar + 0,040regFearfail -0,229opport -0,133BRPpp -0,001Bevolkingsdicht + 0,195geslacht + 0,024regOpport En voor Nederland, model 2 (op volgorde van het relatieve belang) wordt dit: log Y = 2,313 + 0,209Leeftijd -1,669educ(1) - 0,807Opport - 1,241Fearfail Met het doel om deze formule nader te verklaren, zullen een drie fictieve personen besproken worden. Gestart wordt met persoon A, dit is een man die woont in de Kavir-e Lut woestijn in het kleine stadje Ravar, provincie Kerman, Iran. Hij is op zoek naar een baan, 30 jaar oud, laagopgeleid en ziet geen goede mogelijkheden in regio. De kans dat persoon A een bedrijf start uit noodzakelijkheid is 94%. Als hij echter verhuist naar Kerman, de hoofdstad van de gelijknamige provincie, daalt zijn kans om uit necessity motieven een onderneming te starten tot 90%. Als hij vervolgens ook nog een studie afrondt aan de universiteit dan daalt zijn kans tot 78% dat hij uit noodzaak een onderneming start. Stel nu dat fictief persoon B ook dezelfde persoonskenmerken heeft, man, werkloos, 30 jaar en laag opgeleid, maar nu in Nederland woont. Zijn kans om een bedrijf uit noodzaak te starten is slechts 6%. De kans daalt nog verder tot 1% als hij universitair geschoold is. Het verschil tussen wonen in de Kerman provincie in Iran of ergens in Nederland voor het starten van onderneming uit necessity-driven (t.o.v. opportunitydriven) motieven is dan ook enorm. Het maakt niet alleen verschil of deze persoon in Iran of Nederland woont, maar zijn woonlocatie binnen Iran is ook van belang. Fictief persoon C is ook een man, 30 jaar oud, laagopgeleid, op zoek naar een baan, en ziet geen goede mogelijkheden in de regio. Persoon C woont in het dorpje Rudsar, provincie Gilan in het vruchtbare noorden van Iran. Zijn of haar kans om uit necessitydriven motieven een onderneming op te starten is 87%. Een percentage bijna gelijk aan de kans in Ravar, Kerman. De kans om uit necessity-driven motieven een onderneming op te starten daalt naar 77% als hij naar de provinciehoofdstad Rasht verhuist en is 58% als hij aan de universiteit afstudeert. Ook hierin is duidelijk dat naast opleiding, locatie binnen Iran van groot belang is. Uit deze voorbeelden blijkt dat wonen in Iran of in Nederland van grote invloed is om te starten uit necessity-driven redenen. Het maakt echter niet alleen verschil of hij / zij in Iran of Nederland woont, maar ook de locatie binnen Iran is van belang. 5.3.4 Conclusie en bespreking van de hypotheses Tabel 27 is een schematische weergave van de belangrijkste conclusies uit de literatuur en empirische analyse van het regionale aandeel necessity ondernemerschap. Het blijkt dat in Nederland de empirische analyse van de samenhang tussen de individuele kans om een bedrijf te starten uit necessity redenen en verschillende kenmerken overeenkomt met de literatuuranalyse. In Iran blijkt echter de empirische samenhang van de variabelen ‗opleiding‘, ‗werkloosheid‘ en het ‗regionale houding t.o.v. ondernemerschap‘ niet overeen te komen met de literatuuranalyse. Aan de hand van de hypotheses zal dit kort worden geëvalueerd.

91

92


Tabel 27: Verschil tussen de verwachte samenhang op basis van de literatuur en op basis van de empirische analyse van het de individuele kans om een bedrijf te starten uit necessity motieven en verschillende kenmerken

Iran Verwacht Empirie

Nederland Verwacht Empirie



(op basis van data)

(op basis van data)

Persoonskenmerken:

Geslacht (man = 1, vrouw = 0) Leeftijd Opleiding Type woonplaats

++ ++ ø --

+ ø --+

ø ++ -ø

ø ++ -ø

-

-

ø -ø ø

-

ø -ø --

++ ++ ø -ø

ø ø ---

ø ø ø ø ø

ø ø ø ø ø

-----

ø + ø +

ø ø ø ø

ø ø ø ø


Knowent: ‗kent persoonlijk een nieuwe ondernemer‘ Opport: ‗goede opportunities in de regio‘ Suskill: ‗vertrouwen in eigen vaardigheden‘ Fearfail: ‗angst om te falen‘

-


Regionale werkloosheid Regionale werkloosheidsverandering Provinciale bevolkingsdichtheid Bruto Regionaal Product per persoon Verandering van het Bruto Regionaal Product Regionale perceptie:




++ = positief verband, -- = negatief verband, - + = eerst negatief, dan een positief verband, ø = geen verband

Anders dan hypothese 3.1 doet vermoeden, hangt opleidingsniveau in Iran negatief samen met de individuele kans om te starten uit necessity motieven. Gedacht werd dat in ontwikkelingslanden vast werk in hoger aanzien staat en meer zekerheid biedt dan een eigen onderneming (ook voor individuen gestart uit opportunity motieven). Met een hoger opleidingsniveau werd de kans op vast werk ook groter en zou men minder snel geneigd zijn een eigen (necessity èn opportunity-driven) onderneming starten. Dit is onderzocht in Afrika en het is de vraag of Iran ook in deze categorie van ‗echte‘ ontwikkelingslanden valt. Iran blijkt immers een hoog opgeleide bevolking te hebben en de Iraanse overheid spendeert veel geld in goed (en goedkoop) onderwijs. H3.1 In Iran hangt het opleidingsniveau niet samen met de (individuele) kans om uit necessity-motieven een onderneming te starten (ipv uit opportunity-motieven). H3.2 In Nederland hangt het opleidingsniveau positief met de (individuele) kans om uit necessity-motieven een onderneming te starten (ipv uit opportunity-motieven). De empirische analyse van de richting van de samenhang tussen de variabele ‗werkloosheid‘ en de individuele kans om te starten uit necessity motieven komt niet overeen met de literatuuranalyse. Hetzelfde geldt voor de variabele regionaal aandeel ‗goede opportunities in de regio‘ en het regionaal aandeel ‗angst om te falen‘. In de vorige paragraaf is reeds geconcludeerd dat voor deze variabelen geldt dat de samenhang met het regionaal aandeel necessity ondernemerschap minder voor de hand ligt dan verwacht werd. Hetzelfde lijkt op te gaan voor de samenhang tussen deze variabelen en de individuele kans om te starten uit necessity motieven. Blijkbaar spelen externe factoren een rol en hangen de variabelen onderling ook met sterk elkaar samen.


Ten slotte wordt voor de volledigheid de laatste hypotheses aangehaald. H4.1 In Iran bestaat er een negatief verband tussen type woonplaats en de kans om uit necessity-motieven een onderneming te starten (ipv uit motieven). H4.2 In Nederland bestaat er geen verband tussen type woonplaats en de kans om uit necessity-motieven een onderneming te starten (ipv uit motieven).

(individuele) opportunity(individuele) opportunity-

Zowel de samenhang tussen de woonplaats en de individuele kans om te starten uit necessity motieven en tussen het Bruto Regionaal Product en de individuele kans om te starten uit necessity motieven blijkt voor Iran en Nederland in de empirie overeen te komen met de literatuuranalyse. H5.1 In Iran bestaat er een positief verband tussen het Bruto Regionaal Product en (individuele) kans om uit necessity-motieven een onderneming te starten (ipv opportunity-motieven). H5.2In Nederland bestaat er geen verband tussen het Bruto Regionaal Product en (individuele) kans om uit necessity-motieven een onderneming te starten (ipv opportunity-motieven).

de uit de uit

5.4 Regionale variabelen in twee verschillende analyses Ondanks dat de afhankelijke variabele in de analyse op regionaal niveau verschilt van de analyse op het individuele niveau, wordt in deze paragraaf toch kort stilgestaan bij overeenkomsten en verschillen tussen deze twee analyses. Voor beide analyses zijn immers dezelfde regionale variabelen gebruikt. In Nederland, voor zowel het regionaal aandeel necessity ondernemerschap als de individuele kans om te starten uit necessity motieven, blijken de regionale variabelen niet van belang te zijn. In het empirische onderzoek is geen enkele significante samenhang geconstateerd. In Iran echter wel. De richting van de samenhang tussen het regionaal aandeel necessity ondernemerschap en de regionale variabelen is over het algemeen hetzelfde als richting van de samenhang tussen de individuele kans om een bedrijf te starten uit necessity motieven en de regionale variabelen. Er zijn echter twee uitzonderingen. Regionale werkloosheid blijkt wel (negatief) samen te hangen met het regionaal aandeel necessity ondernemerschap, maar niet met de individuele kans om een bedrijf te starten uit necessity motieven. Dit ondanks dat het Bruto Regionaal Product, een goede indicator van het welvaartsniveau, wel in beide analyses significant samenhangt. Blijkbaar hangen werkloosheid en BRP onderling minder met elkaar samen dan uit de literatuuranalyse werd verwacht. Ook speelt mee, zoals eerder werd geconcludeerd, dat de relatie tussen werkloosheid en necessity ondernemerschap gelijktijdig positieve en negatieve effecten teweegbrengt. Deze effecten werken elk in contrasterende richting en hebben een verschillend tijdsverloop. Ook blijken niet alle perceptie variabelen in de twee analyses dezelfde richting (in de samenhang) te hebben. Dit heeft echter wellicht eerder te maken met de moeilijkheid van de concepten, de matig sterke verbanden en met de invloed van externe factoren.

93

95

Hoofdstuk 6: Conclusie en discussie

Bron: Mount Damavand, hoogste berg in Iran (5610 meter), 7 oktober 2010, Vahid Shekarchi

96


6.1 Samenvatting en conclusie .......................................................................... 97 6.2 Aanbevelingen voor onderzoek, beleid en discussie....................................... 101 6.3 Tot slot ................................................................................................... 103


6.1 Samenvatting en conclusie De reden dat de wetenschappelijke literatuur veel interesse in ondernemerschap heeft, is dat nieuwe ondernemers zorgen voor dynamiek in de economie van een land. Nieuwe ondernemers brengen innovaties op de markt, brengen economische veranderingen teweeg en versterken de concurrentie en de productiviteit. Waar het in de literatuur aan ontbreekt, en waar deze thesis op inhaakt, is het gemis aan onderzoek in niet-Westerse landen. De economische processen die in ontwikkelingslanden ondernemerschap beïnvloeden blijken anders van aard te zijn dan economische processen in ontwikkelde landen. Een belangrijk verschil tussen ontwikkelde en ontwikkelingslanden is dat het motief om een bedrijf te starten in ontwikkelingslanden veel meer varieert. Het blijkt dat in ontwikkelingslanden relatief meer nieuwe ondernemers uit noodzaak een bedrijf starten, zogenaamde necessity-driven ondernemers. Deze groep individuen generen vanwege het gebrek aan alternatieve economische mogelijkheden via een eigen bedrijf de noodzakelijke inkomsten. Bepaalde beleidsmaatregelen om nieuw ondernemerschap te stimuleren blijken echter niet noodzakelijkerwijs voordelig te zijn voor zowel necessity- als opportunity-driven nieuwe ondernemers. Met kennis van de kenmerken die de drijfveren van nieuwe ondernemers (in ontwikkelingslanden) beïnvloeden, kan gerichter beleid gevoerd worden. Uiteindelijk kan zo meer geprofiteerd worden van de voordelen van nieuw ondernemerschap. Tot circa tien jaar geleden werd ondernemerschap in de wetenschappelijke literatuur alleen onderzocht op het regionale niveau; deze studies richten zich op de regionale kenmerken die het regionale percentage nieuwe ondernemers beïnvloeden. In de huidige literatuur is meer aandacht voor ondernemerschap op individueel niveau; hierin staat de startende ondernemer zelf centraal. Immers de keuze om een bedrijf te starten wordt door de actor zelf (op individueel niveau) genomen. Daarnaast is er in het laatste decennium veel meer data beschikbaar gekomen die ondernemerschap op individueel niveau onderzoekt. Een van huidige vraagstukken is in welke mate bepaalde nationale, regionale en persoonlijke factoren van invloed zijn op de startmotivatie van nieuwe ondernemers. Behalve het onderscheid tussen een ontwikkeld en een ontwikkelingsland en tussen necessity- en opportunity-driven nieuwe ondernemers, is het vernieuwde aan deze thesis dat deze twee ruimtelijke niveaus gecombineerd worden. Onderzoek naar necessity ondernemerschap wordt zowel op regionaal niveau en op individueel niveau uitgevoerd. Dit thesisonderwerp is gekozen naar aanleiding van een stage bij het onderzoeksafdeling van de Global Entrepreneurship Monitor (GEM) in Iran. In het GEM project staan niet macro-economische cijfers van landen of regio‘s, maar de startende ondernemer zelf centraal. Gemiddeld blijkt 10,8 % van alle Iraniërs tussen de 18 en 65 jaar een startende ondernemer te zijn, terwijl in Nederland die percentage op 4,8 % ligt. Hiervan start 41,8 % uit necessity (t.o.v. opportunity) redenen. In Nederland ligt deze verhouding op 7,4% t.o.v. 92,6%. Gezocht wordt naar verklaringen van deze verschillen, de hoofdvraag luidt dan ook: In hoeverre varieert tussen regio’s en tussen nieuwe ondernemers in Iran en Nederland de motivatie om een bedrijf te starten en welke regionale en persoonlijke determinanten liggen hieraan ten grondslag? Deze hoofdvraag is in diverse deelvragen wetenschappelijke literatuur geanalyseerd.

onderverdeeld.

Eerst

wordt

de

97

98


Deelvraag 1a. Welke factoren hebben volgens de wetenschappelijke literatuur invloed op het regionale aandeel necessity of opportunity nieuw ondernemerschap in ontwikkelde en ontwikkelingslanden? Uit de literatuuranalyse blijkt dat in internationale onderzoeken het onderscheid tussen necessity en opportunity ondernemerschap vaak wordt gemaakt, maar dit zelden op het regionale niveau gebeurt. Uit verschillende studies blijkt dat een hoog nationaal welvaartsniveau en een laag nationaal percentage werkloosheid samenhangt met een laag nationaal aandeel necessity (nieuw) ondernemerschap. Gezien de grote regionale verschillen binnen Iran, wordt verwacht dat deze samenhang voor Iran ook op regionaal niveau bestaat. In Nederland is deze samenhang, gezien de relatief homogene verdeling van de welvaart, niet waarschijnlijk. Uit de literatuur blijkt ook dat een ‗ondernemende‘ regio van grote invloed kan zijn op het regionaal aandeel nieuw ondernemerschap. Een negatief sentiment in een regio kan significante invloed hebben op de daadwerkelijke actie van nieuwe ondernemers. Een ‗meer ondernemende‘ regio kan met de volgende stellingen onderzocht worden:  Kent de respondent persoonlijk een nieuwe ondernemer?  Ziet de respondent goede mogelijkheden in zijn of haar regio?  Heeft de respondent vertrouwen in zijn of haar eigen vaardigheden?  Wordt de respondent door faalangst belet om een onderneming te starten/door te ontwikkelen? In ontwikkelingslanden is regionale perceptie voor zover bij de auteur bekend geen onderwerp geweest van een wetenschappelijke studie. Deelvraag 1b. Welke factoren hebben volgens de wetenschappelijke literatuur invloed op de individuele kans van nieuwe ondernemers om te starten uit necessity-driven (t.o.v. opportunity-driven) redenen in ontwikkelde en ontwikkelingslanden? Het blijkt dat determinanten die van invloed zijn op de necessity-driven ondernemers onderverdeeld kunnen worden in persoonlijke kenmerken, individuele perceptie t.o.v. ondernemerschap, regionale demografische en economische kenmerken en regionale perceptie t.o.v. ondernemerschap. Verder worden de wetenschappelijke studies die necessity- en opportunity-driven ondernemers analyseren zelden in ontwikkelingslanden uitgevoerd. In de analyse van de literatuur is geen duidelijke samenhang gevonden tussen het zijn van een man of vrouw en de kans om te starten uit necessity motieven. Leeftijd daarentegen blijkt positief samen te hangen, terwijl opleidingsniveau negatief samenhangt met de kans om te starten uit necessity motieven. Daarnaast is de kans dat een individu die woonachtig is in een stad uit opportunity motieven een onderneming start groter is dan een individu uit rurale gebieden. Ook blijkt uit de literatuur dat een individu die een negatieve houding t.o.v. ondernemerschap heeft, niet snel geneigd is een onderneming uit opportunity motieven te starten. Ten slotte blijken de regionale kenmerken uit deelvraag 1a op dezelfde wijze en richting van invloed te zijn op de individuele kans om te starten uit necessity-driven motieven. Het doel van deelvragen 2a, b, c en d is om Iran te beschrijven. Iran is namelijk voor veel lezers een onbekend land. Enige achtergrondkennis is nodig bij de interpretatie van de resultaten. Iran is een land in het Midden-Oosten met een compliceerde politieke en economische situatie. De hoofdstad Teheran is met 12 miljoen inwoners en met een kwart van het totale Bruto Binnenlands Product disproportioneel groter dan andere steden in Iran. Daarnaast zijn de provincies ‗Khuzestan‘ en ‗Kohgiluyeh & Boyer Ahmad‘ in het zuiden vanwege de grote hoeveelheden olie en andere grondstoffen zeer belangrijk voor het land. Het landschap is erg gevarieerd; het oosten van het land bestaat uit woestijn, het noorden heeft zeer vruchtbare vlaktes en is hooggelegen. Daarnaast wonen in Iran vele etnische minderheidsgroeperingen die lang niet allemaal profiteren van deze (olie-)


inkomsten en de snelle ontwikkelingen van de (diensten)sector in Teheran en andere steden. Kortom Iran is zeer gevarieerd land, zowel in regionaal, economisch, politiek als in demografisch opzicht. Deze variatie maakt het land geschikt om onderzoek te doen naar ondernemerschap op regionaal en individueel niveau. Vervolgens is met behulp van de nationale GEM databestanden (15066 respondenten in Nederland en 9971 respondenten in Iran) empirisch onderzocht welke factoren het regionale aandeel nieuw necessity ondernemerschap en de individuele kans om te starten uit necessity motieven beïnvloeden. Deelvraag 3a. In hoeverre varieert het regionale aandeel necessity (t.o.v. opportunity) ondernemerschap in Iran en in Nederland en wat zijn volgens de empirie verklaringen hiervoor? Uit de empirische analyse van data uit Iran blijkt dat hoe hoger het regionale percentage dat persoonlijk een startende ondernemer kent, hoe lager het aandeel necessity ondernemerschap. Ook bestaat er een sterke relatie tussen de hoogte van het regionale welvaartsniveau en een laag regionaal aandeel necessity ondernemerschap. Beide relaties komen overeen met de analyse van de wetenschappelijke literatuur. Anders dan verwacht blijkt dat in Iran een laag provinciaal werkloosheidpercentage samenhangt met een hoog regionaal aandeel necessity ondernemerschap. Werkloosheid en het regionale percentage startend ondernemerschap blijken een lastig te doorgronden samenhang te hebben; werkloosheid veroorzaakt immers meer nieuwe ondernemers (‗refugee‘ effect), maar met meer nieuwe ondernemers daalt ook de werkloosheid (‗entrepreneurial‘ effect). Het zijn gelijktijdige relaties die elk in contrasterende richting werken en een verschillend tijdsverloop hebben. In Nederland werd geen enkel verband gevonden tussen regionale economische kenmerken of regionale houding t.o.v. ondernemerschap en het regionaal aandeel necessity ondernemerschap. Deelvraag 3b. In hoeverre varieert de individuele kans om een bedrijf te starten uit necessity-driven (t.o.v. opportunity-driven) redenen in Iran en in Nederland en wat zijn volgens de empirie verklaringen hiervoor? In Nederland blijkt de leeftijd van de respondent sterk samen te hangen met de kans om te starten vanwege necessity redenen. Hoe ouder de respondent hoe groter de kans om te starten uit necessity motieven. Ook blijkt dat als een nieuwe ondernemer een universitaire opleiding heeft gevolgd de waarschijnlijkheid kleiner is dat hij of zij om necessity redenen een bedrijf start. Opvallend is dat in Nederland de regionale kenmerken in geen enkel geval van invloed zijn op de individuele kans om te starten uit necessity motieven. In Iran blijkt leeftijd in tegenstelling tot Nederland niet samen te hangen met de individuele kans om te starten uit necessity motieven. Type woonplaats daarentegen weer wel: hoe kleiner het dorp is waar de respondent woont, hoe groter de individuele kans om uit necessity motieven een bedrijf te starten. Andersom geldt; hoe groter de woonplaats, hoe kleiner de individuele kans om uit necessity motieven een bedrijf te starten. De regionale kenmerken hangen in Iran, in tegenstelling tot Nederland, wèl samen met de individuele kans om te starten uit necessity motieven. Zo blijkt een hoog Bruto Regionaal Product samen te hangen met een kleinere waarschijnlijkheid om te starten uit necessity motieven. Het regionale werkloosheidpercentage daarentegen heeft geen invloed op individuele kans om te starten uit necessity motieven. Dit ondanks het feit, dat er wel samenhang werd gevonden in de regionale analyse tussen de regionale werkloosheidspercentages en het regionaal aandeel necessity-driven ondernemerschap. Dit resultaat bevestigt de eerdere conclusie dat het proces en samenhang tussen werkloosheid en ondernemerschap lastig te ontrafelen is.

99

100


In het empirische onderzoek zijn ook de individuele en regionale houding t.o.v. van ondernemerschap in samenhang met de individuele kans om te starten uit necessitydriven redenen onderzocht. Uit de literatuuranalyse werd verwacht dat dit behoorlijk voor de hand liggende resultaten zou opleveren; hoe positiever de houding t.o.v. ondernemerschap van hoe kleiner de waarschijnlijkheid om een bedrijf te starten uit necessity motieven. Uit de empirische analyse blijkt echter dat dit in niet alle gevallen vanzelfsprekend is. Zo lijkt het bijvoorbeeld logisch, dat bij nieuwe ondernemers die hebben aangegeven dat ze goede opportunities in de eigen regio zien, de waarschijnlijkheid afneemt dat hij of zij een bedrijf uit necessity motieven start. Echter uit de empirie blijkt dat als het regionale aandeel ‗goede startopportunities in eigen regio‘ hoog is, de kans juist toeneemt dat een individu uit necessity redenen start. In Figuur 2 en Figuur 3 worden aan de hand van de empirische analyse twee aangepaste conceptuele modellen getoond. Het geeft een kort en helder overzicht van de gevonden resultaten. De dikte van de pijl geeft de belangrijkheid van het verband aan. Figuur 2: Conceptueel model, aangepast aan de empirische resultaten van Iran

Iran  Bruto Regionaal Product  Aandeel ‗goede opportunity’s in de regio‘  Aandeel ‗angst om te falen‘ Regionaal niveau: verklaring van regionaal

Regionale factoren  Bruto Regionaal Product  Aandeel ‗goede opportunities om een bedrijf te starten in eigen regio‘  Aandeel ‗faalangst weerhoudt hem of haar niet om een bedrijf te starten‘  Aandeel ‗angst om te falen‘ Individuele factoren  Geslacht  Opleidingsniveau  Woonplaats  Goede opportunities om een bedrijf te starten in eigen regio

Motivatie

aandeel in

Opportunity ondernemerschap of Necessity ondernemerschap

Individueel niveau: kans dat een nieuwe ondernemer start uit Motivatie

Regionale factoren  Werkloosheid  Bruto Regionaal Product  Aandeel ‗kent persoonlijk een nieuwe ondernemer in zijn omgeving‘  Aandeel ‗goede opportunities om een bedrijf te starten in eigen regio‘  Aandeel ‗vertrouwen in eigen (ondernemerschaps)vaardigheden‘  Aandeel ‗faalangst weerhoudt hem of haar niet om een bedrijf te starten‘

Opportunity-driven redenen of Necessity-driven redenen

Figuur 3: Conceptueel model, aangepast aan de empirische resultaten van Nederland

Nederland Regionaal niveau: verklaring van regionaal aandeel in Motivatie

 Bruto Regionaal Product Regionale Aandeelfactoren ‗goede opportunity’s in de regio‘  Aandeel ‗angst om te falen‘

Necessity ondernemerschap

Individueel niveau: kans dat een nieuwe ondernemer start uit Motivatie

Individuele factoren  Leeftijd  Opleidingsniveau  Goede opportunities om een bedrijf te starten in eigen regio  Faalangst weerhoudt hem of haar niet om een bedrijf te starten

Opportunity ondernemerschap of

Opportunity-driven redenen of Necessity-driven redenen


6.2 Aanbevelingen voor onderzoek, beleid en discussie Allereerst worden er in deze paragraaf drie aanbevelingen gedaan voor verbetering van het empirisch onderzoek. Daarna wordt kort stilgestaan bij de beleidimplicaties van het onderzoek en ten slotte worden vijf discussiepunten besproken. -In deze masterthesis is de houding t.o.v. ondernemerschap met vier afzonderlijke stellingen onderzocht. Zowel in de literatuur als in de empirische analyse zijn deze stellingen apart behandeld. Terugkijkend was het beter geweest om in de empirische analyse een gemiddelde van alle stellingen te nemen en dit als één concept in de modellen te gebruiken. Het is lastig om de mening van een respondent in slechts een stelling te meten. De respondent kan bijvoorbeeld de stelling niet begrijpen of een sociaal wenselijk antwoord geven. Om dit probleem te ondervangen wordt in wetenschappelijk onderzoek meestal gewerkt met meerdere stellingen, die gezamenlijk een bepaald concept meten. In tweede instantie was het dan mogelijk geweest houding t.o.v. ondernemerschap nader te analyseren en apart de stellingen te behandelen. -In de statistische analyse is gekozen om gemiddelden van individuele variabelen op regionaal niveau te analyseren. Hoewel dit een veel gebruikte manier is, leidt dit wel tot een verschuiving in de betekenis. Immers regionale karakteristieken starten geen nieuwe bedrijven, dat doen individuele mensen (Bergman & Sternberg, 2007). Opgepast moet dan ook worden dat er geen ‗ecologicaly fallacies’ worden gemaakt. Dit zijn fouten die voortkomen uit conclusies die over individuen worden getrokken uit uitkomsten die gerelateerd zijn aan geaggregeerde data (Vocht, 2005 en Bryman, 2008). Daarnaast krijgt in de analyse van de individuele kans om te starten uit necessity-driven redenen, elke individuele case in een bepaalde regio dezelfde regionale waarde. Bergman & Sternberg (2007) schrijven dat als regionale data op individueel niveau wordt gebruikt dit ook voor misinterpretaties kan zorgen. Immers er wordt onderzoek gedaan naar respondenten in een bepaalde regio waarbij de waarnemingen binnen een regio kunnen correleren. De respondenten zijn niet simpele random samples uit de gehele populatie, maar onderscheid wordt gemaakt tussen verschillende regio‘s. Een oplossing van dit probleem is het uitvoeren van een multilevel-analyse. Geadviseerd wordt om hier bij verder onderzoek rekening mee te houden. -Daarnaast is vooral in Iran in de empirische analyse van het verschil in richting tussen de ‗samenhang in de houding t.o.v. ondernemerschap en het regionaal aandeel necessity ondernemerschap‘ en de ‗samenhang in de houding t.o.v. ondernemerschap en de individuele kans om te starten uit necessity motieven‘ te merken dat er een bepaalde interactie is tussen de persoonskenmerken, perceptie en regionale kenmerken. Dit houdt in dat er niet alleen een (lineair) verband is tussen bijvoorbeeld de ‗persoonskenmerken en de individuele kans om te starten uit necessity motieven‘ en tussen de ‗individuele perceptie en de individuele kans om te starten uit necessity motieven‘, maar dat de persoonskenmerken ook de individuele perceptie beïnvloeden en vice versa. Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat een individu die hoog opgeleid is ook eerder verwacht dat er in zijn of haar regio goede mogelijkheden zijn om een bedrijf te starten. Het verdient dan ook aanbeveling om bij verder onderzoek de mogelijke interactie-effecten van alle variabelen in de empirische analyses mee te nemen. Concrete beleidsmaatregelen die uit de empirische analyse volgen, zijn tweeledig. In Nederland heeft het weinig zin om op regionaal niveau nieuw ondernemerschap te stimuleren. Men zal dit altijd op individueel vlak moeten bekijken. Opleiding is hierbij van groot belang. Iran daarentegen heeft baat bij het stimuleren van de regionale economie, los van het bevorderen van nieuw ondernemerschap. Er moet immers wel een economische basis zijn, wil nieuw ondernemerschap de productiviteit verhogen en economische veranderingen teweegbrengen. Een goede (eerlijke) verdeling van de natuurlijke resources lijkt hierbij een belangrijk element in te zijn.

101

102


Ten slotte een vijftal discussiepunten -Men kan zich afvragen of het wel mogelijk is om ondernemerschap in Iran met Nederland te vergelijken. Ondernemerschap blijkt immers een abstract begrip te zijn waarvan de betekenis afhankelijk van de context verschilt. Nieuwe ondernemers worden in Nederland gezien als innovatieve individuen die iets nieuws op de markt brengen. In Iran echter wordt ondernemerschap anders beleefd. Iraniërs zullen bij ondernemerschap eerder denken aan de vele kleine winkels die het straatbeeld domineren of aan de grote informele sector waarin veel mensen (deels) in actief zijn. -Behalve de beleving van ondernemerschap is ook de interpretatie of een individu necessity danwel opportunity-driven is arbitrair en afhankelijk van de situatie. Een Iraniër zal een bepaalde ‗business opportunity‘ anders kwalificeren dan een Nederlander. Het overnemen van de winkel van zijn of haar ouders, wordt wellicht door de Nederlander eerder als een noodzaak gezien, terwijl de Iraniër blij is met deze kans. Zowel culturele aspecten als de context spelen een grote rol bij de ‗keuze‘ of hij/zij zichzelf beschouwt als een necessity-driven of opportunity-driven nieuwe ondernemer. Daarnaast kan afgevraagd worden of het onderscheid dat gemaakt wordt tussen necessity- en opportunity-driven ondernemerschap wel een zinnig onderscheid is. In paragraaf 1.2 is hier in algemene zin al antwoord op gegeven. De vraag blijft echter of in Iran (of in Nederland) dit onderscheid nog steeds zinvol is. Dit probleem kan alleen met longitudinaal (langdurig) onderzoek in Iran onderzocht worden. Economieën zijn immers slechts tot op een zekere hoogte vergelijkbaar en in elk land en regio gelden andere regels, wetten en voorschriften. -De keuze voor de kenmerken is gemaakt op basis van een literatuuranalyse. De samenhang tussen persoonlijke kenmerken, gedrag en regionale economische kenmerken is echter lastig te doorgronden. Dit geldt zeker voor Iran, waar de samenleving gezien vanuit Nederlandse ogen gecompliceerd in elkaar zit. Zo bleek bijvoorbeeld uit hoofdstuk 3 dat het in Iran lastig is om kapitaal te verzamelen, dat de familiebanden sterk zijn en dat de samenleving sterk hiërarchisch is. Uit de empirische analyse bleek zelfs dat het uitmaakt als startende ondernemer of je een man of een vrouw bent. Omdat er in de wetenschappelijke literatuur nog nauwelijks onderzoek is gedaan naar ondernemerschap in een ontwikkelingsland en Iran in het bijzonder, rijst de vraag of op de meest relevante kenmerken wel onderzocht zijn. -Een vierde discussiepunt is de omvang van de regio‘s. De vraag is of de conclusie, dat in Nederland geen enkel kenmerk van invloed is op het regionale aandeel necessity ondernemerschap, wel houdbaar is. Los van het feit dat misschien niet de juiste kenmerken onderzocht zijn, is ook de grootte van de regio van invloed op het resultaat. De indeling waar nu voor gekozen is louter een administratieve indeling. De vraag wat een relevante oppervlakte is, kan het beste vanuit het gezichtspunt van de nieuwe ondernemer beantwoord worden. Echter zowel het productiemilieu als de afzetmarkt verschilt van ondernemer tot ondernemer. Een lokale supermarkt heeft immers een andere bereik dan een exclusieve boekhoudkundige internetdienst. Hetzelfde probleem geldt voor de regionale kenmerken die onderzocht zijn in samenhang met de individuele kans om te starten vanuit necessity motieven. In Nederland bleek dat de regionale kenmerken geen invloed hebben op deze kans. Ook dit kan natuurlijk te maken hebben met de ruimtelijke eenheid waarin de regionale kenmerken zijn gemeten. -Ten slotte kan de vraag gesteld worden hoe de resultaten zich op de lange termijn houden. Beweegt Iran zich in de richting van de Nederlandse situatie? Worden de regionale verschillen in Iran kleiner en krijgen tegelijkertijd de persoonlijke kenmerken een grotere invloed op de individuele kans om uit necessity motieven te starten? Het kan goed zijn dat juist Nederland de uitzondering is. Nederland is natuurlijk een klein land met een relatief homogeen verdeelde welvaart, goede bereikbaarheid en hoge mobiliteit. Het zou kunnen dat bijvoorbeeld in een land als de Verenigde Staten, met een veel heterogenere welvaartsverdeling, eerder dezelfde resultaten als in Iran worden


gevonden. En wat zijn de uitkomsten als deze analyse in een ‗echt‘ ontwikkelingsland wordt uitgevoerd? Zijn de regionale kenmerken dan nog belangrijker in de verklaring van de individuele kans om uit necessity-motieven te starten of worden juist persoonlijke kenmerken weer belangrijker? Uit het voorgaande blijkt dat onderzoek naar nieuwe (necessity-driven) ondernemers (in ontwikkelingslanden) nog in de kinderschoenen staat en dat nog vele vragen overblijven. In deze masterthesis zijn, door onderscheid te maken tussen necessity- en opportunitydriven ondernemers, tussen het regionale en individuele niveau én tussen ontwikkelingsen ontwikkelde landen een deel van deze vragen beantwoorden. Uiteindelijk bieden de uitkomsten meer dan voldoende aanknopingspunten voor verder onderzoek.

6.3 Tot slot Uiteindelijk blijkt dat in Iran anders dan in Westerse landen, de woonlocatie van de nieuwe ondernemer wel degelijk samenhangt met het startmotief. Het regionaal aandeel necessity-driven ondernemerschap en ook de individuele kans worden in Iran sterk negatief beïnvloed door het welvaartsniveau van de woonregio. In Nederland daarentegen zijn er geen regionale kenmerken gevonden die de verschillen in percentages necessity-driven ondernemerschap verklaren. Ook blijkt de individuele kans om een bedrijf te starten om necessity redenen slechts door persoonlijke kenmerken, de leeftijd en opleidingniveau, beïnvloed te worden. Deze thesis kan dan ook niet mooier afgesloten worden dan met het bekendste geografische principe dat in dit onderzoek ook voor necessity-driven ondernemers meer dan ooit van toepassing blijkt te zijn: ‗Geography matters‘

103

104


Literatuur Ács, Z. J., Arenius, P., Hay, M. & M. Minniti (2005), Global Entrepreneurship Monitor 2004, Executive Report, Babson College, London Business School. Ács, Z. J. & A. Varga, (2005), Entrepreneurship, Agglomeration and Technological Change, Small Business Economics 24 (3): 323-334 Ács Z. J. & J. E. Amerós (2008), Entrepreneurship and competitiveness dynamics in Latin America, Small Business Economics, 31, iss 3 pp. 305 - 322 Ács Z. J. & N. Virgill (2009), Entrepreneurship in Developing Countries, Jena Economic Research Papers, Vol. 2009-023 Amerós J.E. & O. Cristi (2008), Longitudinal analysis of entrepreneurship and competitiveness dynamics in Latin America, International Entrepeneurship and Management Journal, Vol 4 Iss. 4 pp. 381 - 399 Amerós J.E. & O. Cristi (2010), Poverty, Human Development and Entrepreneurship, in press, geciteerd op 3 november 2010 Armington C. & Z.J. Ács (2002), The determinants of regional variation in new firm formation, Regional studies, vol. 36 (1), pp. 33 - 45 Angel R. J. (2006), Narrative and the fundamental limitations of quantification in crosscultural research, Medical care, Vol. 44 (11) Asher J. (2010), Collecting data in challenging settings, In the Global South—say, East Timor—data collection is not for the faint of heart or weak of stomach, Chance, Vol 23 (2), pp. 6 - 12 Audretsch, D.B. & M. Fritsch (2002), Growth regimes over time and space. Regional Studies 36, 2, pp. 112 – 124 Barrios S. & E. Strobl (2009), The dynamics of regional inequalities, Regional Science and Urban Economics 39, pp. 575–591 Bergmann H. & R. Sternberg (2007), The Changing Face of Entrepreneurship in Germany, Small Business Economics, Vol. 28, pp. 205–221 Benzing C. & H. M. Chu (2009), A comparison of the motivations of small business owners in Africa, Journal of Small Business and Enterprise Development, Vol. 16 (1), pp. 60 - 77 Bhola R., I. Verheul, A.R. Thurik & I. Grilo (2006), Explaining engagement levels of opportunity and necessity entrepreneurs. EIM Research Reports, Zoetermeer Bigsten, A. & M. Söderbom (2005), What have we learned from a decade of manufacturing enterprise surveys in Africa?, Policy Research Working Paper 3798, Washington, DC, The World Bank Birley, S. & P. Westhead (1994), A taxonomy of business start-up reasons and their impact on firm growth and size, Journal of Business Venturing, 9 (1), pp. 7-31.


Block J. H. & M. Wagner (2006), Necessity and opportunity entrepreneurs in Germany: characteristics and earnings differentials. Working Paper Series, Munich University of Technology, Munich Block, J.H. & P. Sandner (2006), The effect of motivation on self-employment duration in Germany: necessity versus opportunity Entrepreneurs. Working Paper Series, Munich University of Technology, Munich Block, J.H. & P. Sandner (2009), Necessity and opportunity entrepreneurs and their duration in selfemployment: evidence from German micro data, Journal of Industry, Competition and Trade, Vol. 9, pp. 117–137 Bosma N., K. Jones, E. Autio & J. Levie (2008a), Global Entrepeneurship Monitor; 2007 Executive Report, Global Entrepreneurship Research Association (GERA). Bosma N., A. J. van Stel & K. Suddle (2008b), The geography of new firm formation: evidence from independent start-ups and new subsidiaries in the Netherlands, International entrepreneurship and management journal, Vol. 4 (2), pp. 129 - 167 Bosma N., V. Schutjens & K. Suddle (2008c), Whither a flat landscape? Regional differences in Entrepreneurship in the Netherlands, EIM Research Report Bosma, N. (2009), The Geography of Entrepreneurial Activity and Regional Economic Development. Multilevel analyses for Dutch and European Regions. Ph.D. Dissertation Utrecht University, Utrecht. Bosma N. & V. Schutjens (2009), Mapping entrepreneurial attitudes and entrepreneurial activity across European regions, International Journal of Entrepeneurship and Small Business, forthcoming Bosma N., E. Stam & V. Schutjens (2009), Creative Destruction and Regional Productivity Growth: Evidence from the Dutch Manufacturing and Services Industries. Jena Economic Research Papers, Vol. 2009 – 003 Bosma N. & J. Levie (2010), Global Entrepeneurship Monitor; 2009 Executive Report, Global Entrepreneurship Research Association (GERA). Bosma N., & V. Schutjens (2010), Understanding regional variation in entrepreneurial activity and entrepreneurial attitude in Europe, The Annals of Regional Science 2010 Bryman A., 2008, Social Research Methods, third edition 2008, Oxford University Press: USA Carree M.A. & A.R. Thurik (2002), The impact of entrepreneurship on Economic Growth Small Business Economics, Vol. 3(1), pp. 27-56 Carree, M.A., A. Van Stel, A.R. Thurik & S. Wennekers (2007), ‗The relationship between economic development and business ownership revisited‘. Entrepreneurship and Regional Development, Vol. 19 (3) pp. 281– 291. CIA (2010), Central Intelligence Agency – The World Factbook, geciteerd op 21 oktober 2010 Coad A. & J. P. Tamvada (2008), The growth and decline of small firms in developing countries. papers on economics and evolution - Max Planck Institute of Economics, Jena, 08.

105

106


Coyne C.J. & P. T. Leeson (2004), The Plight of Underdeveloped Countries. The Cato Journal. Vol. 24 (3), pp. 235 - 249 Davidsson P. & J. Wiklund (1997), Values, beliefs and regional variations in new firm formation rates, Journal of Economic Psychology, Vol. 18, pp. 179-199 Davidsson, P & J. Wiklund (2001), Levels of analysis in entrepreneurship research: Current research practice and suggestions for the future. Entrepreneurship Theory & Practice, Vol. 25(4), pp. 81-100 Desai V. & R. B. Potter (2006), Doing Development Research, Londen: Sage Desai S. (2009), Measuring entrepreneurship in developing countries. UNU-WIDER Working Papers No. 2009/10 Desai S., Z. J. Ács & U. Weitzel (2010), A model of destructive entrepreneurship, UNUWIDER Working Papers No. 2010/34 Doing Business (2009), Doing Business (2009), A copublication of the World Bank, the International Finance Corporation, and Palgrave Macmillan Europese Commissie (2003), Green paper: Entrepreneurship in Europe, Brussels: Enterprise Directorate General Energy Information Administration (2011), International Petroleum (Oil) Reserves and Resources Farzanegana M. R. & G. Markwardt (2009), The effects of oil price shocks on the Iranian economy, Energy Economics, Vol 31 (1), pp. 134 – 151 GEM (2009), Welcome to GEM, Global Entrepreneurship Monitor, geciteerd op 8 februari 2010 Giacomin, O., J-L. Guyot, F. Janssen & O. Lohest (2007), Novice creators: personal identity and push pull dynamics, Center for Research in Change, Innovation and Strategy, Louvain School of Management, CRECIS Working Paper 07/2007 Goedhuys M. & L. Sleuwaegen (2009), High-Growth entrepreneurial firms in Africa, A quantile regression approach. UNU-WIDER Research Paper No. 2009/11 Grilo, I. & A.R. Thurik (2008), Determinants of entrepreneurial engagement levels in Europe and the US. Industrial and Corporate Change, Vol. 17 (6), pp. 1113-1145. Hessels J., M. van Gelderen & R. Thurik (2008), Drivers of entrepreneurial aspirations at the country level: the role of start-up motivations and social security, International Entrepreneurship And Management Journal, Vol. 4 (4), pp. 401-417 Hillmann H. & B. L. Aven (2010), Fragmented Networks And Entrepreneurship In Late Imperial Russia, Working Paper Series Kamer van Koophandel (2010), Kamer van Koophandel in Utrecht, geciteerd op 21 oktober 2010 Karimi Z. (2010), The Role of Credit facilities in Women‘s Entrepreneurship: The Case of Women‘s Cooperatives in Iran, International Conference on Entrepreneurship 2010, Tehran


Karlsson C., B. Johannisson & D.J. Storey (1993), Small international, national and regional perspectives, Routlegde

business

dynamics:

Lee S.Y., Florida R. & Z. J. Ács (2004), Creativity and Entrepreneurship: A regional analysis of new firm formation, Regional Studies, Vol. 38 (8), pp. 879-891 Liedholm C. (2002), Small Firm Dynamics: Evidence from Africa and Latin America, Small business economics, vol. 18 (1), pp 225 - 243 Lippmann S., A. Davis, H. E. Aldrich (2005), Entrepreneurship and Inequality, in Lisa A. Keister (ed.) Entrepreneurship, Research in the Sociology of Work, Vol. 15, pp.3-31 Maritz A. (2004), New Zealand necessity entrepreneurs, International Journal of Entrepreneurship and Small Business, Vol. 1 (3-4), pp. 255 - 264 Malecki, E. (2009), Geographical environments for entrepreneurship, International Journal of Entrepreneurship and Small Business, forthcoming Mengistae, T. (2006), Competition and entrepreneurs' human capital in small business longevity and growth, Journal of Development Studies, Vol. 42 (5), pp. 812 - 836 Ministerie van Economische Zaken (2010a), Belang van ondernemerschap. Den Haag. Ministerie van Economische Zaken, geciteerd op 21 oktober 2010 Ministerie van Economische Zaken (2010b), EZ-instrumentarium, Aanbod regelingen en subsidies voor ondernemers, mei 2010. Ministerie van Economische Zaken (2010c), Stimuleren van het ondernemerschap. Den Haag. Ministerie van Economische Zaken, geciteerd op 21 juni 2010 Naudé, W., T. Gries, E. Wood, A. Meintjies (2008), Regional determinants of entrepreneurial start-ups in a developing country, Entrepreneurship & Regional Development, Vol. 20 (2), pp. 111 - 124 Naudé W. (2010), Entrepreneurship, developing countries, and development economics: new approaches. Small Business Economics 34 pp. 1–12 Nichter S. & L. Goldmark (2009), Small Firm Growth in Developing Countries, World Development vol. 37 (9), pp. 1453 –1464 Potter R.B., T. Binns, J.A. Elliott & D. Smith (2008), Geographies of Development, Harlow, Pearon/Prentice Hall (3de editie) Porter, M.E. (1998), The Competitive Advantage of Nations, The Free Press: New York. Praag C.M. van & P.H. Versloot (2007), What is the value of entrepreneurship? A review of recent research, Small Business Economics, Vol. 29 pp. 351–382 Pratt B. en P. Loizos (1992), Choosing research methods: data collection for development workers, Oxfam Development Guidelines. Reynolds, P. D., S. M. Camp, W. P. Bygrave, E. Autio, & M. Hay (2002), Global Entrepreneurship Monitor: 2001 Executive Report. London: GEM Consortium

107

108


Rocha H. O. & R. Sternberg (2005), Entrepreneurship: The Role of Clusters theoretical perspectives and empirical evidence from Germany, Small Business Economics, Vol. 24, pp. 267 - 292 Salehi-Isfahani D. (2009), Poverty, inequality, and populist politics in Iran, Journal of Economic Inequality, Vol 7 (1), pp. 5 – 28 Sarasvathy, S.D. (2004), Constructing corridors to economic primitives. Entrepreneurial opportunities as demand-side artifacts, in: J.E. Butler (Ed.), Opportunity Identification and Entrepreneurial Behavior, Information Age Publishing: 291-312 Schjoedt L. & K.G. Shaver (2007), Deciding on an entrepreneurial career: A test of the pull and push hypotheses using the panel study of entrepreneurial dynamics data, Entrepreneurship theory and practice, vol.31 (5), pp. 733 - 752 Schwab, K. (2010), The Global Competitiveness Report 2010 - 2011, World Economic Forum, geciteerd op 25 oktober 2010 Shane, S. (2009), Why Encouraging more People to Become Entrepreneurs is Bad Public Policy‘, Small Business Economics, 33(2) pp.141–49. Smart A., & J. Smart (2005), Petty capitalism and globalization, flexibility, entrepreneurship and economic development, State University of New York Press, Albany Solimano, A. & D. Avanzini (2009), The International Circulation of Elites: Talent, Entrepreneurial and Political. UNU-WIDER project on ‗The Role of Elites in Economic Development‘. Stam E. & A. van Stel (2009), Types of Entrepreneurship and Economic Growth UNU WIDER - Research Paper No. 2009/47 Stel A. van, S. Wennekers, R. Thurik en P. Reynolds (2004), nascent entrepreneurship. EIM Research Reports

Explaining variation in

Sternberg, R., Brixy, U. and J. F. Schlapfner (2006), Global Entrepreneurship Monitor., Länderbericht Deutschland 2005. Universiteit Hannover en IAB. Sternberg R. (2009), Regional Dimensions of Entrepreneurship, Foundations and Trends, 5 (4): 211–340 Storey D.J. (1991), The birth of new firms - does unemployment matter? A review of the evidence, Small Business Economics, Vol 3, pp. 167-178 Tamásy C. (2006), Determinants of Regional Entrepreneurship Dynamics in Contemporary Germany: A Conceptual and Empirical Analysis. Regional Studies 40, pp. 364-384 The World Bank (2010a), Poverty Analysis, Measuring Inequality, geciteerd op 3 december 2010 The World Bank (2010b), World Development Indicators , geciteerd op 3 december 2010 Thurik, A.R., M.A. Carree, A. van Stel, & D. B. Audretsch (2008). ‗Does selfemployment reduce unemployment?‘. Journal of Business Venturing, forthcoming.


Uhlaner L. & A.R. Thurik (2007), Postmaterialism influencing total entrepreneurial activity across nations, Journal of Evolutionary Economics, 17 (2), pp. 161-185 Utrechte Ondernemers Academie (2010), Utrechte Ondernemers Academie, Over de UOA, geciteerd op 21 oktober 2010 Valliere D. & R. Peterson (2009), Entrepreneurship and economic growth: Evidence from emerging and developed countries, Entrepreneurship & Regional Development, Vol 21 (5), pp. 459 — 480 Verheul I., A.R. Thurik, J. Hessels & P. van der Zwan (2010), Factors Influencing the Entrepreneurial Engagement of Opportunity and Necessity Entrepreneurs. EIM Research Reports Vocht A. (2005), Syllabus Statistiek,voor de opleiding Sociale Geografie en Planologie, Universiteit Utrecht. Wagner J. & R. Sternberg (2004), Start-up activities, individual characteristics, and the regional milieu: Lessons for entrepreneurship support policies from German micro dataThe Annals of Regional Science, Vol. 38 (2), pp. 219-240 Wagner, J. (2005), Nascent necessity and opportunity entrepreneurs in Germany: evidence from the Regional Entrepreneurship Monitor (REM), University of Lüneburg Working Paper Series in Economics No. 10. Wennekers S. & A.R. Thurik (1999), Linking Entrepreneurship and economic growth. Small Business Economics, Vol 13 (1), pp. 27-55 Wennekers, A.R.M., A.J. van Stel, M.A. Carree & A.R. Thurik (2010), The Relationship between Entrepreneurship and Economic Development: Is it U-shaped? Foundations and Trends in Entrepreneurship: 6, 3, pp 167-237. Williams C. C. (2008), Beyond necessity-driven versus opportunity-driven entrepreneurship, A study of informal entrepreneurs in England, Russia and Ukraine, The International Journal of Entrepreneurship and Innovation, Vol 9 (3), pp. 157-165 Wong, P. K., Y.P. Ho & E. Autio (2005), Entrepreneurship, Innovation and Economic Growth: Evidence from GEM Data. Small Business Economics, 24(3) pp. 335–50 Zhuplev, A. & D. Shtykhno (2009), 'Motivations and Obstacles for Small Business Entrepreneurship in Russia: Fifteen Years in Transition', Journal of East-West Business, Vol. 15 (1), pp. 25 - 49

109

110

Bijlagen Bijlage 1: Classificatie van Porter ...............................................................111 Bijlage 2: Tabellen overzicht literatuur ........................................................112 Bijlage 3: Samengestelde statistische gegevens ...........................................115 Bijlage 4: Regionale data (bevolkingsaantal en -dichtheid, BRP en werkloosheid) van Iran en Nederland ...........................................................................................116 Bijlage 5: Regionale ondernemerschapsactiviteiten in Iran en Nederland .........119 Bijlage 6: Regionale motivatie verschillen in Iran en Nederland ......................120 Bijlage 7: Spreidingdiagram ......................................................................121 Bijlage 8: Correlatiematrix ........................................................................122


Bijlage 1: Classificatie van Porter Tabel 28: Overzicht classificatie van Porter, Global Competitiveness Report 2010

Fase 1

Transitie van 1 naar 2

Factor-driven Bangladesh Benin Bolivia

Algerije Angola Armenië

Burkina Faso Burundi Cambodja Ethiopië Gambia Ghana Ivoorkust

Azerbeidjaan Botswana Brunei Egypte Georgië Guatemala Guyana

Honduras India Kenia Kirgizië

Indonesië Iran Jamaica Kazakstan

Kameroen Lesotho Tsjaad Madagaskar Malawi Mali Mauritanië Moldavië Mongolië Mozambique Nepal Nicaragua Nigeria Pakistan Filippijnen Rwanda Senegal Tadzjikistan Tanzania Oost-Timor Oeganda Vietnam Zambia Zimbabwe

Koeweit Libië Marokko Paraguay Qatar Saoedi-Arabië Sri Lanka Swaziland Syrië Oekraïne Venezuela

Bron: Bosma & Levie, 2010

Fase 2 Efficiency driven Albanië Argentinië Bosnië en Herzegovina Brazilië Bulgarije Kaapverdië China Colombia Costa Rica Dominicaanse Republiek Ecuador El Salvador Jordanië Libanon Macedonië Maleisië Mauritius Mexico Montenegro Namibië Panama Peru Roemenië Rusland Servië Zuid-Afrika Thailand Tunesië Turkije

Transitie van 2 naar 3

Fase 3

Bahrein Barbados Chili

Innovationdriven Australië Oostenrijk België

Kroatië Estland Hongarije Letland Litouwen Oman Polen

Canada Cyprus Tsjechië Denemarken Finland Frankrijk Duitsland

Puerto Rico Slowakije Taiwan Trinidad en Tobago Uruguay

Griekenland Hong Kong IJsland Ierland Israel Italië Japan Zuid-Korea Luxemburg Malta Nederland Nieuw-Zeeland Noorwegen Portugal Singapore Slovenië Spanje Zweden Zwitserland VAE VK VS

111

112


Bijlage 2: Overzicht literatuuranalyse in tabelvorm Af te lezen is welke database gebruikt wordt, uit welke landen de respondenten komen, hoeveel observaties er zijn, wat de afhankelijke en onafhankelijke variabelen zijn en welke verbanden met welke statistische toetsen worden onderzocht Afkortingen in deze bijlage: GEM: Global Entrepreneurship Monitor REM: Regional Entrepreneurship Monitor GSOEP: German Socio Economic Panel Study Flash Eurobarometer - Survey on Entrepreneurship Regio: Regio waar de respondenten vandaan komen N : populatie Y: Afhankelijke variabele(n) X: Onafhankelijke variabelen Tabel 29: Mirco-analyse, de gebruikte literatuur

Auteur(s) en jaartal M. Wagner (2005)

Data

Regio

Observaties

REM: 2003

Duitsland

~ 12.000

J. Block M. Wagner (2006) R. Bhola, I. Verheul, R. Thurik, I. Grilo (2006) H. Bergmann, R. Sternberg (2007) O. Giacomin, J. Guyot, F. Janssen, O. Lohest (2007) I. Verheul, R. Thurik, J. Hessels, P. van der Zwan (2010)

GSEOP 19842004

Duitsland

22.019

Flash Eurobarometer 2004

25 Europese landen en de VS

GEM 2001 en GEM 2003/04

Duitsland

Eigen database 1998-2000

Wallonië, België

12.748

Flash Eurobarometer 2007

27 EU leden, Noorwegen, Ijsland en de VS

> 20.000

> 20.000

5308 en 11.405

N 104 nascent necessity ondernemers 217 nascent opportunity ondernemers 6995 loondienst/werkloos 256 necessity ondernemers 613 opportunity ondernemers 537 necessity ondernemers 1118 opportunity ondernemers 6039 loondienst/werkloos onbekend 538 novice creators (startende ondernemers) 13340 never considered 2605 nascent opportunity ondernemers 1314 nascent necessity ondernemers 531 nascent mixed-motivated ondernemers

Tabel 30: Mirco-analyse, toetsing, afhankelijke en onafhankelijke variabelen van de gebruikte literatuur

Auteur(s) (jaartal) Wagner (2005)

Toets

X

Y

Deel 1: Verschil tussen mean values van de variabelen

De invloed van:

Deel 1: Necessity vs. opportunity vs. paid employed

Geslacht Leeftijd (jaren en in het kwadraat) Werkervaring Opleidingsniveau Aanwezigheid van een rolmodel Angst om te falen Werkloos De invloed van:

Deel 2a: Op de kans dat een individu nascent necessity ondernemer (=1) t.o.v. werkende (=0) is Deel 2b: Op de kans dat dat een individu nascent opportunity ondernemer (=1) t.o.v. werkende (=0) is

Opleiding in de branche (ja/nee) Geslacht Duitse nationaliteit (ja/nee) Ouders zelfstandig (ja/nee) Getrouwd (ja/nee) Kinderen (ja/nee) Wonen in Oost-Duitsland (ja/nee) Industriële dummies Regionale dummies Bruto inkomsten (ratio en log) Werktijd Tevredenheid met het beroep Leeftijd (jaren) Scholing (jaren) Werkervaring (jaren en in het kwadraat) Aantal maanden werkeloos De invloed van:

Deel2: Op de kans dat een individu een opportunity (=1) t.o.v. necessity (=0) ondernemer is

Geslacht Leeftijd (jaren en in het kwadraat) Opleidingsniveau Ouders zelfstandig (ja/nee) Perceptie: gebrek van financiële steun Perceptie: administratieve complexiteit Perceptie: gebrek aan informatie voor het starten van een bedrijf Perceptie: economische klimaat Onzekerheidsvermijding Interne of externe locus of control Land

Deel 2a: Op de kans dat een individu de voorkeur voor zelfstandige (=1) heeft t.o.v. voorkeur voor loondienst (=0) Deel 2b:Op de kans dat een individu de voorkeur heeft voor zelfstandige (=1) bij opportunity en necessity (2 regressies) ondernemers Deel 2c: Op de kans dat een individu een opportunity (=1) vs necessity (=0) ondernemer is.

Deel 2: Rare Events Regression (Multivariate regressie; afh. zijn meerderde binaire variabelen) Block & Wagner (2006)

Deel 1: Verschil tussen mean values van de variabelen Deel 2: Probit regressie (afh. is binair) Deel 3: Multivariate regressie (afh. zijn meerderde binaire variabelen) (niet van toepassing)

R. Bhola I. Verheul R. Thurik I. Grilo (2006)

Deel 1: Verschil tussen mean values van de variabelen Deel 2: Probit regressies (afh. is binair) Deel 3: Multinomiale regressie (afh. is categoraal) (Niet van toepassing)

Deel 1: Necessity vs. opportunity

Deel 3: Log brutoloon (€ per uur) van de belangrijkste features van de beslissing vanuit het perspectief van necessity (t.o.v. loondienst) of opportunity (t.o.v. loondienst) (niet van toepassing)

Deel 1: Opportunity vs. Necessity

Deel 3: Op de kans dat het individu tot een van de vier ‗engagement levels‘ hoort voor elk type ondernemer (opportunity of necessity) (8 mogelijkheden in totaal) t.o.v. de rest (niet van toepassing)

H. Bergmann R. Sternberg (2007)

Deel 1: Logit regressie (afh. is binair) (met GEM2001) Deel 2: Logit regressie (afh. is binair) (met GEM2003/04)

O. Giacomin J. Guyot, F. Janssen O. Lohest (2007)

Deel 1: Hoofdcomponentenanalyse (PCA) (motieven worden gereduceerd tot 6 groepen) Deel 2: SURE (seemingly unrelated regression) model (Multinomiale regressie; afh. is categoraal)

I. Verheul R. Thurik J. Hessels P. van der Zwan (2010)

Deel 1: Verschil tussen mean values van de variabelen Deel 2 en 3: Multinomiale regressie (afh. is categoraal) (niet van toepassing)

De invloed van: Geslacht Leeftijd (jaren en in het kwadraat) In loondienst (ja/nee) Hoger opgeleid (ja/nee) Zelfstandige (ja/nee) Geürbaniseerd regio (ja/nee) Bruto Binnenlands Product per hoofd Verandering regionaal BBP Regionaal percentage zelfstandigen Regionale werkloosheidspercentages Verandering regionale werkloosheidspercentages Wonen in Oost-Duitsland (ja/nee) De invloed van: Leeftijd (jaren) Geslacht Opleidingsniveau Werkervaring Maandinkomen Ken persoonlijk een ondernemer Werkzame branche van de ouders De invloed van: Geslacht Leeftijd (jaren en in het kwadraat) Opleiding Veranderende ‗ondernemerschapshouding‘ vanwege onderwijs Ouders zelfstandig (ja/nee) Onzekerheidsvermijding Stigma over falen Perceptie: gebrek van financiële steun Perceptie: administratieve complexiteit Perceptie: gebrek aan informatie om te starten Metropool (ja/nee) Geürbaniseerd (ja/nee) Institutionele systeem

Deel 1 en 2: Op de kans dat een nascent ondernemer wel (=1) of geen (=0) bedrijf start Op de kans dat een nascent opportunity ondernemer wel (=1) of geen (=0) bedrijf start Op de kans dat nascent necessity ondernemer wel (=1) of geen (=0) bedrijf start

Deel 2: Op de kans dat een individu een bedrijf start vanwege één van de 6 verschillende motieven (t.o.v. de rest). Motief is een ordinale variabelen, gemeten met een vier punten schaal van erg belangrijk t/m totaal niet belangrijk (the need of independence, family pressure, market opportunity, search for the profit, social development, created a firm in order to quit unemployment) Deel 1: Never considered vs. Opportunity vs. Necessity vs. Mixed-motivated Deel 2: Op de kans dat een individu tot een van de vier ‗engagement levels‘ hoort voor elk type ondernemer (opportunity, necessity of mixed) (8 mogelijkheden in totaal) t.o.v. de rest (niet van toepassing) Deel 3: Op de kans dat een individu tot de categorie failliet of verkocht hoort voor elk type ondernemer (opportunity, necessity of mixed) (6 mogelijkheden in totaal) t.o.v. de rest (niet van toepassing)

Een Probit regressie gaat uit van een normale verdeling, terwijl een Logit uitgaat van een logistische verdeling Multivariate regressie: meerdere regressie vergelijkingen, waarbij de afhankelijke variabelen binair zijn Multinomiale regressie: meerdere regressie vergelijkingen, waarbij de afhankelijke variabelen categoraal zijn

Bijlage 3: Samengestelde statistische gegevens Tabel 31: Samengestelde statistische gegevens van diverse landen (2010)

Bruto Binnenland s Product (nominaal)

Positie

Bruto Binnenlands Product – per hoofd (nominaal) US dollars

Positie

Positie

1 t/m 181

USA China

1 2

47.132 4.283

9 95

47.123 7.518

6 93

World Bank 46.360 3.650

Nederland Turkije Iran Pakistan Wereld

770.312 729.051 337.901 174.792 61.963.429

16 17 29 47 --

46.418 10.206 4.460 1.049 8.985

10 57 90 143 --

40.777 13.392 11.024 2.789 10.725

8 63 72 133 --

48.460 8.720 4.530 1.020 8,728

IMF

1 t/m 181

Bruto Nationaal Inkomen - per hoofd (nominaal)

US dollars miljard IMF 14.624.184 5.745.13

Bron: IMF, World Bank en UN

1 t/m 181

Bruto Binnenlands Product – per hoofd (PPP) US dollars IMF

US dollars

Positie

Human Development

1 t/m 181

Positie

Index

1 t/m 181

18 109

0,902 0,663

4 89

15 66 95 153 --

0,890 0,679 0,702 0,490 0,624

7 83 70 125 --

UN

116


Bijlage 4: Regionale data (bevolkingsaantal en -dichtheid, BRP en werkloosheid) van Iran en Nederland

Tabel 32: Bevolkingsaantal en bevolkingsdichtheid van Iran op NUTS2, 1389 (2010-2011)

Provincie Rankschikking op basis van bevolkingsaantal Teheran Razavi-Khorasan Isfahan Fars Khuzestan Oost-Azerbeidzjan Mazandaran West-Azerbeidzjan Kerman Sistan en Beloetsjistan Gilan Kermanshah Lorestan Hamadan Golestan Hormozgan Kordestan Markazi Ardebil Qazvin Qom Yazd Zanjan Bushehr Chaharmahaal en Bakhtiari Noord-Khorasan Zuid-Khorasan Kohgiluyeh en Boyer Ahmad Semnan Ilam Totaal Bron: Statistical Bureau of Iran

Bevolkingsaantal abs

Bev.aantal %

14.795.116 5.940.766 4.804.458 4.528.514 4.471.488 3.691.270 3.037.336 3.016.301 2.947.346 2.733.205 2.453.469 1.905.793 1.758.226 1.699.588 1.687.086 1.558.878 1.467.585 1.392.435 1.242.956 1.212.464 1.127.713 1.065.893 983.369 943.535 892.909 838.781 676.794 669.140 624.482 566.332 74.733.230

19,80 7,95 6,43 6,06 5,98 4,94 4,06 4,04 3,94 3,66 3,28 2,55 2,35 2,27 2,26 2,09 1,96 1,86 1,66 1,62 1,51 1,43 1,32 1,26 1,19 1,12 0,91 0,90 0,84 0,76 100,0

Provincie Rankschikking op basis van bevolkingsdichtheid Teheran Gilan Mazandaran Qom Hamadan Golestan Oost-Azerbeidzjan West-Azerbeidzjan Qazvin Kermanshah Ardebil Khuzestan Lorestan Chaharmahaal en Bakhtiari Kordestan Markazi Zanjan Isfahan Kohgiluyeh en Boyer Ahmad Bushehr Razavi-Khorasan Fars Noord-Khorasan Ilam Hormozgan Kerman Sistan en Beloetsjistan Zuid-Khorasan Yazd Semnan Totaal

Oppervlakte km2 (zonder

Bev.dichtheid Inw/km2

water)

18.814 14.042 23.701 11.152 19.368 20.195 45.650 37.437 15.549 24.998 17800 64.055 28.294 16.332 29.137 29.130 21.773 107.029 15.504 22743 144.681 122.608 28.434 20.133 70.669 180.836 181.785 69.555 129.285 97.491 1.628.180

786,4 174,7 128,2 101,1 87,8 83,5 80,9 80,6 78,0 76,2 69,8 69,8 62,1 54,7 50,4 47,8 45,2 44,9 43,2 41,5 41,1 36,9 29,5 28,1 22,1 16,3 15,0 9,7 8,2 6,4 45,9


117

Tabel 33: BRP en werkloosheid van Iran op NUTS2, 1386 (2007-2008)

Provincie Rankschikking op basis van BRP per persoon Kohgiluyeh en Boyer Ahmad Khuzestan Bushehr Ilam Teheran Markazi Isfahan Yazd Semnan Hormozgan Qazvin Mazandaran Fars Kerman Gilan Razavi-Khorasan Qom Zuid-Khorasan Noord-Khorasan Hamadan Zanjan Golestan Ardebil Kermanshah Chaharmahaal en Bakhtiari West-Azerbeidzjan Lorestan Kordestan Oost-Azerbeidzjan Sistan en Beloetsjistan Totaal

BRP (marktprijzen) Mln Rial (‫) ﷼‬

BRPper persoon Euro

92,3 x 106 493,1 x 106 69,1 x 106 38,4 x 106 779,0 x 106 60,0 x 106 189,2 x 106 39,2 x 106 23,1 x 106 51,5 x 106 39,4 x 106 95,0 x 106 125,3 x 106 69,8 x 106 62,9 x 106 145,2 x 106 27,3 x 106 15,6 x 106 19,2 x 106 41,9 x 106 22,2 x 106 36,1 x 106 27,4 x 106 41,5 x 106 18,0 x 106 55,3 x 106 32,9 x 106 27,6 x 106 55.3 x 106 27,6 x 106 2820,3 x 106

12.059,10.302,7.069,6.400,5.227,3.999,3.742,3.585,3.557,3.317,3.064,2.932,2.593,2.381,2.369,2.345,2.330,2.215,2.122,2.124,2.073,2.004,1.981,1.946,1.939,1.702,1.699,1.590,1.387,1.040,3.585,-

Bron: Central Bank of Iran en Ministery of Labor

BRPper persoon % van gem.

336,3 287,3 197,1 178,5 145,8 111,5 104,4 100,0 99,2 92,5 85,5 81,8 72,3 66,4 66,1 65,4 65,0 61,8 59,2 59,2 57,8 55,9 55,2 54,3 54,1 47,5 47,4 44,3 38,7 29,0 100,0

Provincie Rankschikking op basis van werkloosheid Lorestan Kohgiluyeh en Boyer Ahmad Ilam Chaharmahaal en Bakhtiari Hamadan Gilan Khuzestan Kordestan Fars Kermanshah Markazi Sistan en Beloetsjistan Teheran Bushehr West-Azerbeidzjan Zuid-Khorasan Ardebil Qom Zanjan Isfahan Kerman Hormozgan Qazvin Golestan Razavi-Khorasan Semnan Noord-Khorasan Mazandaran Oost-Azerbeidzjan Yazd Totaal

Werkloosheid % beroepsbevolkving

17,1 14,9 14,6 14,1 13,9 13,0 12,5 12,5 12,2 12,1 11,8 11,2 11,0 10,7 10,3 10,1 9,9 9,9 9,5 9,4 9,1 8,4 8,4 8,3 8,3 8,3 7,6 7,4 6,8 6,6 11,8

Tabel 34: Bevolkingsaantal, bevolkingsdichtheid, BRP en werkloosheid van Nederland op NUTS2, diverse data

Provincie

Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg Totaal

Bevolkingsaantal abs

579.124 647.370 491.323 1.134.418 391.513 2.005.056 1.228.175 2.690.936 3.526.204 381.635 2.453.650 1.122.919 16.652.323

Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek

Bevolkingsaantal %

Oppervlakte

km2 (zonder water) nov. 2010 3,48 2.333 3,89 3.341 2,95 2.641 6,81 3.325 2,35 1.417 12,04 4.971 7,38 1.385 16,16 2.671 21,18 2.814 2,29 1.787 14,73 4.916 6,74 2.150 100,00 33.756

Bevolkingsdichtheid Inw/km2

248,2 193,8 186,0 341,2 276,3 403,4 886,8 1007,5 1253,1 213,6 499,1 522,3 493,3

BRP (marktprijzen) Mln Euro

30.438 18.872 13.500 34.781 10.426 59.785 50.615 107.404 127.633 12.540 86.431 35.359 587.784

BRP per persoon Euro 2008 53.048,29.304,27.606,30.979,27.360,30.081,41.965,40.740,36.766,32.933,35.573,31.482,35.653,-

BRP per persoon % van gem.

148,9 82,6 77,8 86,9 75,4 84,5 116,8 113,1 102,5 93,1 99,8 89,2 100,0

Werkloosheid % beroeps bevolking 2009 6,5 5,3 6,2 5,3 5,5 4,0 4,2 4,7 4,8 3,6 4,5 5,9 4,8


Bijlage 5: Regionale ondernemerschapsactiviteiten in Iran en Nederland Tabel 35: Early Stage Entrepreneurial Activity in regio’s in Iran (2007-2009)

Totaal cases

ESEA

(abs)

(abs)

Aandeel regio

ESEA puur

(%)

(abs)

Aandeel regio (%)

Ardebil Bushehr Chaharmahal en Bakhtiari Oost-Azerbeidzjan Isfahan Fars Gilan Golestan Hamadan Hormozgan Ilam Kerman Kermanshah Khuzestan Kohgiluyeh en Boyer Ahmad Kordestan Lorestan Markazi Mazandaran Noord-Khorasan Qazvin Qom Razavi-Khorasan Semnan Sistan en Beloetsjistan Zuid-Khorasan Teheran West-Azerbeidzjan Yazd Zanjan

240 230 80 557 635 639 470 393 320 384 313 478 156 633 240 241 157 477 719 160 238 0 160 72 80 160 1103 320 80 236

29 12 22 30 77 42 25 48 52 59 9 80 12 48 41 36 25 64 82 34 9 28 8 3 14 96 48 21 22

12,1 5,2 27,5 5,4 12,1 6,6 5,3 12,2 16,3 15,4 2,9 16,7 7,7 7,6 17,1 14,9 15,9 13,4 11,4 21,3 3,8 17,5 11,1 3,8 8,8 8,7 15,0 26,3 9,3

26 11 20 19 53 34 23 37 41 49 8 66 11 40 24 28 19 51 62 31 6 24 8 3 8 79 44 19 19

10,8 4,8 25,0 3,4 8,3 5,3 4,9 9,4 12,8 12,8 2,6 13,8 7,1 6,3 10,0 11,6 12,1 10,7 8,6 19,4 2,5 15,0 11,1 3,8 5,0 7,2 13,8 23,8 8,1

Totaal

9971

1076

10,8

863

8,7

Bron: GEM Iran en Nederland Tabel 36: Early Stage Entrepreneurial Activity in regio’s in Nederland (2001-2006)

Groningen Friesland Drenthe Overijssel Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg Flevoland Totaal Bron: GEM Iran en Nederland

Totaal cases

ESEA

(abs)

(abs)

Aandeel regio

ESEA zuiver

Aandeel regio

(%)

(abs)

(%)

500 617 448 1040 1851 1014 2401 3305 367 2183 1087 253

24 24 22 47 80 68 141 153 20 98 34 14

4,8 3,9 4,9 4,5 4,3 6,7 5,9 4,6 5,4 4,5 3,1 5,5

13 20 15 34 57 43 97 106 10 65 22 11

2,6 3,2 3,3 3,3 3,1 4,2 4,0 3,2 2,7 3,0 2,0 4,3

15066

725

4,8

493

3,3

119

120


Bijlage 6: Regionale motivatie verschillen in Iran en Nederland Tabel 37: Regionale verschillen in ondernemerschapsmotieven in Iran (2007-2009)

ESEA zuiver NEC

Relatief

ESEA zuiver OPP

Relatief

ESEA zuiver

(abs)

(%)

(abs)

(%)

(abs)

Ardebil Bushehr Chaharmahal en Bakhtiari Oost-Azerbeidzjan Isfahan Fars Gilan Golestan Hamadan Hormozgan Kerman Kermanshah + Ilam Khuzestan Kohgiluyeh en Boyer Ahmad Kordestan Lorestan Markazi Mazandaran Noord-Khorasan Qazvin Razavi-Khorasan Semnan Sistan en Beloetsjistan Zuid-Khorasan Teheran West-Azerbeidzjan Yazd Zanjan Totaal

14 4 14 9 19 11 10 17 8 26 35 3+5 15 2 8 3 23 27 16 0 11 3 2 2 33 32 4 6 362

53,8 36,4 70,0 47,4 35,8 32,4 43,5 45,9 19,5 53,1 53,0 42,1 37,5 8,3 28,6 15,8 45,1 43,5 51,6 0,0 45,8 37,5 66,7 25,0 41,8 72,7 21,1 31,6 41,9

12 7 6 10 34 23 13 20 33 23 31 8+3 25 22 20 16 28 35 15 6 13 5 1 6 46 12 15 13 501

46,2 63,6 30,0 52,6 64,2 67,6 56,5 54,1 80,5 46,9 47,0 57,9 62,5 91,7 71,4 84,2 54,9 56,5 48,4 100,0 54,2 62,5 33,3 75,0 58,2 27,3 78,9 68,4 58,1

26 11 20 19 53 34 23 37 41 49 66 19 40 24 28 19 51 62 31 6 24 8 3 8 79 44 19 19 863

Bron: GEM Iran Tabel 38: Regionale verschillen in ondernemerschapsmotieven in Nederland (2001-2006)

Groningen Friesland Drenthe Overijssel Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg Flevoland Totaal Bron: GEM Nederland

ESEA zuiverNEC

Relatief

ESEA zuiverOPP

Relatief

ESEA zuiver

(abs)

(%)

(abs)

(%)

(abs)

1 3 1 3 4 3 9 14 2 8 3 2 53

7,7 15,0 6,7 8,8 7,0 7,0 9,3 13,2 20,0 12,3 13,6 18,2 10,8

12 17 14 31 53 40 88 92 8 57 19 9 440

92,3 85,0 93,3 91,2 93,0 93,0 90,7 86,8 80,0 87,7 86,4 81,8 89,2

13 20 15 34 57 43 97 106 10 65 22 11 493


Bijlage 7: Spreidingdiagram Figuur 4: Spreidingsdiagram, afhankelijke variabele regionaal aandeel necessity-driven


Nummer 15: provincie ‗Chaharmahal en Bakhtiari‘

121

Bijlage 8: Correlatiematrix Tabel 39: Pearmans’ correlatiematrix (two-tailed) tussen het regionale aandeel necessity ondernemerschap en de onafhankelijke variabelen in Iran en Nederland

Iran Nederland WerkGEM Werkloosheid Werkloos∆3 Werkloos∆10 Bevdicht BRPppeuro BRP∆3 BRP∆7 RegKnowent RegOpport RegSuskill RegFearfail

Werk GEM 0,008 -0,172 -0,135 -0,402 -0,255 -0,231 -0,360 -0,614* -0,329 -0,520 0,446

Werkloos heid 0,286 -0,219 -0,467 -0,550 0,071 0,351 -0,732** -0,390 -0,423 -0,274 0,156

Werkloos ∆3 -0,106 0,245 0,834** 0,063 -0,204 -0,113 0,220 -0,079 0,527 0,270 -0,436

Bron: GEM Iran en Nederland *

Significante samenhang (α= 0,05) (2-tailed) Significante samenhang (α= 0,01) (2-tailed)

**

| r | ≥ 00,9 | r | ≥ 00,7

Werkloos ∆10 -0,327 0,112 0,246 0,125 -0,284 -0,165 0,370 -0,102 0,385 0,153 -0,182

Bevdicht -0,091 0,050 0,032 0,147 0,549 -0,015 0,457 0,452 0,344 0,263 -0,066

BRPpp euro 0,296 0,319 -0,327 0,159 0,109 0,193 0,059 0,273 0,001 0,108 -0,100

BRP∆3 0,163 -0,015 -0,223 -0,115 0,225 0,102 0,288 0,222 0,297 0,308 0,188

BRP∆7 0,382 -0,137 -0,258 -0,188 0,412* 0,172 0,629** 0,650* 0,650* 0,613* -0,293

Reg Knowent 0,326 0,610** -0,053 -0,092 -0,140 0,163 -0,070 -0,247 0,552 0,790** -0,524

Reg Opport 0,071 0,133 0,208 0,046 -0,044 0,121 -0,219 -0,255 0,082 0,665* -0,305

Reg Suskill 0,167 -0,031 -0,102 0,276 0,315 0,310 0,015 0,150 0,121 0,497** -0,626*

Reg Fearfail 0,072 0,300 -0,044 -0,031 0,491* 0,111 -0,031 0,231 0,205 -0,173 -0,096

Tabel 40: Pearmans’ correlatiematrix (two-tailed) tussen de individuele kans op necessity ondernemerschap en de onafhankelijke variabelen in Iran en Nederland

Iran Nederland Geslacht Leeftijd Leeftijd(6) Opleiding(5) Opleiding(1) Knowent Opport Suskill Fearfair

Geslacht

Leeftijd

Iran Nederland WerkGEM Werkloosheid Werkloos∆3 Werkloos∆10 Bevdicht TypeWoon BRPppeuro BRP∆3 BRP∆7 RegKnowent RegOpport RegSuskill RegFearfail

WerkGEM

0,047 0,040 0,073 0,095* 0,096* -0,021 0,205** -0,017

**

0,181 0,075 0,008 -0,704** -0,117* -0,486** 0,158** 0,229** -0,562** -0,358** -0,495** -0,020

Leeftijd Opleiding Opleiding Knowent Opport Suskill Fearfair (6) (5) (1) 0,125** 0,140** 0,015 0,024 0,087* 0,037 -0,012 -0,018 ** ** 0,968 -0,200 -0,021 -0,101** -0,053 -0,126** -0,008 0,962** -0,201** -0,033 -0,103** -0,034 -0,123** -0,013 0,094* 0,070 0,745** 0,158** 0,077* 0,244** 0,009 0,119** 0,095* 0,705** 0,061 0,083* 0,158** -0,037 -0,049 -0,043 0,243** 0,114* 0,035 0,103** 0,011 -0,136** -0,136** 0,021 0,014 0,133** 0,134** -0,088* 0,046 0,034 0,076 0,088 0,031 0,071 -0,116** * -0,053 -0,039 -0,013 -0,026 0,023 -0,092 -0,105

Werk loosheid 0,302** 0,286** 0,018 -0,510** -0,431** -0,400** -0,100* 0,409** -0,489** -0,327** -0,167** 0,010

Werkloos∆3 -0,179** 0,215** 0,851** -0,121** 0,201** -0,297** 0,426** 0,252** -0,373** 0,074 -0,258** -0,126**

Bron: GEM Iran en Nederland *

Significante samenhang (α= 0,05) (2-tailed) Significante samenhang (α= 0,01) (2-tailed)

**

| r | ≥ 0,9 | r | ≥ 0,8

Werkloos∆10 -0,197** 0,218** 0,391** 0,007 0,276** -0,234** 0,452** 0,155** -0,277** -0,059 -0,226** -0,035

Bevdicht -0,204** 0,079* -0,027 0,280** 0,267** 0,622** -0,174** -0,317** 0,497** 0,479** 0,383** 0,267**

Type Woon 0,058 0,049 -0,159** -0,009 0,296** 0,181** 0,232** -0,148** 0,187** 0,104* 0,023 -0,242**

BRPpp euro 0,308** 0,332** -0,383** 0,189** 0,218** 0,080* -0,367** -0,529** 0,574** 0,405** 0,566** -0,097*

BRP∆3 -0,312** -0,053 0,265** 0,040 -0,320** -0,250** -0,402** 0,648** -0,426** -0,462** -0,505** -0,261**

BRP∆7 -0,295** 0,027 0,285** -0,071* -0,610** -0,276** -0,367** 0,758** -0,715** -0,657** -0,769** 0,222**

Reg Knowent 0,283** 0,582** -0,019 -0,118** -0,310** -0,124** 0,094** 0,131** 0,295** 0,633** 0,872** -0,331**

Reg Opport 0,024 0,086* 0,199** -0,066 -0,163** 0,172** -0,034 0,193** 0,299** -0,021 0,650** 0,007

Reg Suskill 0,114** 0,095** -0,093** 0,284** 0,428** 0,146** 0,343** -0,211** -0,355** -0,027 0,374** -0,391**

Reg Fearfail -0,134** 0,210** -0,218** 0,022 0,674** 0,277** 0,147** -0,066 -0,351** 0,000 -0,281** 0,108**

Nieuwe necessity-driven ondernemers in Iran en Nederland

Recommend Documents