Nieuwe fase op financiële markten

1

Stevige basis

Economisch herstel

‘Ik los graag problemen van anderen op’

De voordelen van het familiestatuut

Positieve signalen uit de VS en Europa

Interview met advocaat Hermine Voûte

pagina 3

pagina 4

pagina 10

Special Alles over de online dienstverlening van ABN AMRO MeesPierson

Jaargang 4

TrEND

CijferScan

Economieën met opwaarts potentieel gezocht

6%

AfrikA vErsus Azië

De BRIC-landen Brazilië, Rusland, India en China laten al jaren een snelle economische groei zien. Wereldwijd wordt nu uitgekeken naar landen met vergelijkbaar groeipotentieel. BRIC-landen worden ze genoemd, naar de eerste letters van de landsnaam. Brazilië, Rusland, India en China hebben hun naam en faam niet alleen te danken aan hun relatief sterke groei in het afgelopen decennium,

maar zeker ook aan de grootte van hun economie. De vier landen horen alle, gemeten naar de omvang van hun economie, tot de top 10 van de wereld, met China als onbetwiste aanvoerder. Naast BRIC-landen zijn er echter ook

talrijke andere opkomende landen waarvan de economische groei met kop en schouders uitsteekt boven het mondiale gemiddelde. Door de geringere marktomvang en het in sommige gevallen ook lagere welvaartsniveau van deze landen, is het wellicht lastiger om er te investeren of zaken te doen. Het maakt deze landen daarom nog niet minder interessant. Tijd dus om eens naar deze sterke groeiers te kijken.

27

no

Financial Focus is een uitgave van ABN AMRO MeesPierson. abnamromeespierson.nl twitter.com/aa_meespierson

Het is opvallend dat veel opkomende markten het ook in deze tijden van wereldwijde economische malaise bijzonder goed doen. Er is zelfs een grote groep landen die bovengemiddeld sterk blijft groeien. Een selectie van deze landen kan op diverse manieren worden gemaakt. Neem bijvoorbeeld de landen die in de afgelopen tien jaar een groei kenden van gemiddeld minimaal 5 procent en waarvan wordt verwacht dat de groei ook in 2013 en 2014 boven de 5 procent uitkomt. ➔

btw moet worden betaald over de arbeidskosten bij een verbouwing of renovatie van de meeste woningen ouder dan 2 jaar. Vanaf 1 maart 2014 geldt weer het normale 21 procent tarief. (bron: ABN AMRO MeesPierson)

85,7

Lees verder op pagina 2

jaar is in 2050 de levensverwachting van mannen. De prognose is dat vrouwen dan gemiddeld 88,5 jaar oud worden. Nu is de levensverwachting nog respectievelijk 79,1 en 82,8 jaar.

7

Bron: Cijfers van de Economist Intelligence Unit van The Economist

(bron: CBS)

van de tien Nederlanders van 12 jaar of ouder regelen de bankzaken via internet. Dat zijn 10,2 miljoen mensen. Zie ook de Special bij deze Financial Focus. (bron: CBS)

14,6% Het percentage zelfstandigen, als onderdeel van de werkzame beroepsbevolking in Nederland. (bron: CBS)

Nieuwe fase op financiële markten

dendaandelen en obligaties verliezen hierdoor geleidelijk aan populariteit en de nadruk verschuift naar ondernemingen die profiteren van een hoger economisch groeitempo.

De toenemende onzekerheid over hoe centrale banken hun stimulerende beleid gaan bijstellen, leidt tot grotere koersbewegingen op de beurzen: waarschijnlijk een correctie van tijdelijke aard.

iNformATiETEchNologiE

Het sentiment op de financiële markten is in de tweede helft van mei omgeslagen. De koersbewegingen zijn groter geworden en aandelen-

koersen staan onder druk. De belangrijkste oorzaak is de toegenomen onzekerheid over de timing en de mate van de afbouw van het stimu-

lerende beleid door centrale banken. Een daadwerkelijke koerswijziging komt waarschijnlijk pas in 2014 aan de orde.

TijDElijk kArAkTEr

De waarderingen van aandelen zijn momenteel aantrekkelijk en er komen steeds meer signalen dat de economie in de Verenigde Staten en Europa op termijn wat kan opveren. Voorlopig

lijkt de correctie dan ook een tijdelijk karakter te hebben. Het vooruitzicht van een aantrekkende economie en een omslag in het stimulerende beleid wijzen op een nieuwe fase op de financiële markten.

rENTEs NormAlisErEN

Een van de veranderingen is dat de rentes op de kapitaalmarkt geleidelijk zullen normaliseren. Divi-

Beleggers kunnen onder meer positie kiezen door selectief het belang in de sector voedings- en genotmiddelen te verlagen en de positie in informatietechnologie verder uit te bouwen.

Lees verder op pagina 4 Uitgave 05-07-2013 abnamromeespierson.nl

2

Zuid-Amerikaanse groeiers Chili en Colombia lieten afgelopen tien jaar een gemiddelde groei zien van bijna 5 procent per jaar (zie artikel op deze pagina)

oNDErNEmEr & oNDErNEmiNg

De bv als gulle gever De ondernemer heeft de keuze om aan goede doelen te schenken vanuit zijn privévermogen of vanuit de onderneming. Een weloverwogen beslissing kan het goede doel meer geld opleveren.

TrEND

(vervolg pagina 1)

➔ Op deze wijze ontstaat een lijst van 47 landen. Laten we de rijke oliestaten, Qatar, Saoedi-Arabië en de BRIC-landen (China en India) buiten beschouwing, dan blijven er 43 opkomende markten over. Het merendeel van deze landen bevindt zich in Afrika (17) en Azië (17). Verder bevat deze lijst vijf voormalige Sovjetrepublieken, twee landen uit het MiddenOosten en twee uit Latijns-Amerika. Kenmerkend voor de meeste landen is dat ze ofwel over grote hoeveelheden van één of meerdere grondstoffen beschikken of over een reservoir van relatief goedkope arbeidskrachten. Dat laatste is met name in Azië het geval. suBsTANTiE

In een eerdere editie van Financial Focus zijn de mogelijkheden om te schenken aan een goed doel vanuit privé aan de orde gekomen. Maar soms is er privé geen vermogen beschikbaar. Bijvoorbeeld omdat na de verkoop van de onderneming de koopsom in de bv is ontvangen. Als het de wens is om dat geld (deels) aan een goed doel te schenken, rijzen er vragen. Kan de bv ook schenken aan een goed doel? En is dat gunstiger dan schenken vanuit privé? Of moet het geld eerst als dividend naar privé worden uitgekeerd?

ErkENDE goEDE DoElEN

Evenals de inkomstenbelasting kent de vennootschapsbelasting, de belasting voor een bv, een regeling voor giftenaftrek. Daarvan kan worden gebruikgemaakt als het gaat om schenkingen aan door de Belastingdienst erkende goede

schapsbelasting een regeling voor giftenaftrek kent, lijkt een antwoord op deze vragen. Maar wat als de bv maar één aandeelhouder heeft die tevens als bestuurder beslist over de schenking? Is de bv dan nog wel vrijgevig of is de aandeelhouder vrijgevig? In het laatste geval is sprake van een (verkapte) winstuitdeling. De aandeelhouder wordt dan geacht een dividend aan zichzelf uit te keren en vanuit privé een schenking te doen aan het goede doel. Over dit vraagstuk bestaat geen duidelijk antwoord. Gaat het om grotere bedragen, dan is het raadzaam om vooraf te overleggen met de Belastingdienst.

gENoEg iNkomEN

Naast de vraag of het kán, is er de vraag of het gunstig is om vanuit de bv te schenken. Een aftrekbare schenking vanuit de bv levert een belastingbesparing van ongeveer

Over de giftenaftrek wordt nog geregeld gediscussieerd doelen. Giften tot jaarlijks 50 procent van de winst met een maximum van 100.000 euro komen voor aftrek in aanmerking. De ondernemer kan ervoor kiezen om op deze manier meer geld te schenken aan het goede doel zonder dat het meer kost. Er geldt een extra aftrek voor schenkingen aan culturele instellingen. Een schenking aan een culturele instelling mag voor 1,5 keer het bedrag van de schenking in aftrek worden gebracht, met een maximale extra aftrek van 2.500 euro. Een gift van 5.000 euro aan een culturele instelling levert de bv zo een aftrekpost op van 7.500 euro.

DiscussiE

Hoewel de giftenaftrek in de vennootschapsbelasting al meer dan 60 jaar bestaat, wordt er nog geregeld over gediscussieerd. Zo is het voor sommigen de vraag of een bv wel vrijgevig kan zijn. Kan een bv niet alleen zakelijke uitgaven en uitgaven voor zijn aandeelhouder doen? Een gift aan een algemeen maatschappelijk nut valt hier niet onder. Het feit dat de vennoot-

40 procent op. Dit is de combinatie van vennootschapsbelasting en inkomstenbelasting. Vanuit privé kan het fiscale voordeel oplopen tot 52 procent. Maar dan moet de schenker wel over een hoog inkomen (bruto inkomen uit werk of pensioen vanaf 56.000 euro) beschikken. In dat geval is het uitkeren van dividend en vanuit privé schenken in veel gevallen gunstiger. Voor onder meer 65-plussers met een beperkt pensioen kan het voordeel echter minder zijn (19 en 24 procent). Er is dus geen eenduidig antwoord te geven, de beste keuze verschilt per situatie. De private banker helpt graag bij het maken van een nauwkeurige berekening die aansluit bij de specifieke omstandigheden.

Tjarko Denekamp, Specialist Estate Planning tjarko.denekamp@nl. abnamro.com

De omvang van de economie van de meeste van deze landen is vrij beperkt of zelfs uitzonderlijk klein. Daar komt nog bij dat de economie in de meeste gevallen ook nog eens bijzonder weinig gediversifieerd is. Dit kan het voor veel bedrijven lastiger maken om met of in deze landen zaken te doen of te investeren. Als we de lijst verder inperken door alleen die landen te selecteren die een Bruto Binnenlands

Astana, de hoofdstad van kazachstan. het land had over de afgelopen 10 jaar een gemiddelde groei van 7,2 procent per jaar. het BBP steeg in 2012 naar ruim 200 miljard dollar.

met een BBP van circa 120 miljard dollar de kleinste en Indonesië met een BBP van net iets minder dan 900 miljard dollar verreweg de grootste. Ter vergelijking: het BBP van Nederland was in 2012 omgerekend

Veel opkomende markten doen het ook in wereldwijde economische malaise bijzonder goed Product (BBP) hebben van tenminste 100 miljard dollar (0,2 procent van het mondiale BBP), dan blijven de negen landen over. In Azië zijn dit Bangladesh, Indonesië, Filipijnen, Maleisië en Vietnam. De overige landen zijn Angola, Irak, Kazachstan, Nigeria en Peru. Hiervan is Angola

DriE oNBEkENDE groEiErs Voor velen was de eerste kennismaking met Kazachstan tijdens het Eurovisie Songfestival dat in 2011 plaatsvond. Het zowel in Azië als Europa gelegen land is het meest welvarende in Centraal-Azië. De groei van het BBP zet zich naar verwachting ook de komende jaren in een vergelijkbaar tempo voort. De economische voorspoed is echter nauw verbonden met de olierijkdom van het land. De overheid probeert de economie door grote investeringen in andere sectoren minder afhankelijk te maken van de internationale olieprijs. Chili is een steeds grotere exporteur van zalm, groenten en fruit. De economische groei is nog steeds voornamelijk toe te schrijven aan de export van koper. Het land ziet zich de komende jaren voor een uitdaging geplaatst door het gebrek aan betaalbare elektriciteit voor de energie-intensieve koperwinning. Meer energie is nodig om aan de vraag vanuit India en China te voldoen. De economie van Bangladesh kent een groeiversnelling door onder andere de export uit de landbouw die profiteert van zes verschillende seizoenen en daardoor diverse oogsten. De textielsector – de op twee na grootste exporteur van goedkoop gemaakte kleding ter wereld – ondergaat momenteel dwingende hervormingen op het gebied van arbeidsomstandigheden na twee recente rampen.

800 miljard dollar. Een land als Mongolië dat de laatste jaren in de schijnwerpers kwam te staan, is een van de landen die op basis van onder andere het BBP-criteria afvalt. Het land heeft de afgelopen tien jaren een groei van gemiddeld bijna 10 procent per jaar doorgemaakt. De enorme hoeveelheden grondstoffen die in het land zijn gevonden, zoals koper, goud, kolen en ijzererts en de nabijheid van China, zullen naar verwachting ook in de toekomst zorgen voor een sterke groei van de economie. Maar met een BBP van circa 10 miljard dollar is de omvang van de economie wel erg klein. Bovendien is het land buiten de mijnbouw nog weinig ontwikkeld en met een grotendeels nog erg arme bevolking van slechts 3 miljoen mensen vormt het ook geen bijster interessante afzetmarkt. Sterke groei kan een land dus interessant maken, maar daarnaast is het van belang dat een land enige substantie heeft. Daarom is er ook een aantal landen die weliswaar net niet aan de groeicriteria voldoen, maar waarvan we toch denken dat ze de door hun grootte en hun relatieve welvaart aantrekkelijke alternatieven voor BRIClanden zijn. Het gaat hier in de eerste plaats om de landen die gemeten naar de omvang van hun BBP, niet tot de top 10 van de wereld, maar wel tot de top 25 horen. Voorbeelden zijn Mexico, Polen en Turkije. Verder horen hier ook landen bij zoals Chili en Colombia die een redelijke economische omvang combineren met een relatief sterke groei van gemiddeld bijna 5 procent in de afgelopen tien jaar.

WAArschuWiNg

Een waarschuwing voor de zestien toppers die we hier hebben geïdentificeerd op basis van groei en omvang

zEsTiEN rijzENDE sTErrEN Gem. groei 2003-2012

Omvang bbp 2012

(in %)

(in miljard USD)

10,7 7,2 7,0 7,0 7,0 6,5 6,2 5,7 5,2 5,1 5,1 4,7 4,7 4,3 4,3 2,5

121 201 147 207 279 199 116 878 250 789 305 268 370 490 366 1.177

Angola Kazachstan Vietnam Irak Nigeria Peru Bangladesh Indonesië Filipijnen Turkije Maleisië Chili Colombia Polen Thailand Mexico

is wel op zijn plaats. De toekomst ziet er voor de meeste landen gunstig uit en de meeste zijn en blijven, mede dankzij lage loonkosten, erg concurrerend. Maar er zijn ook nog belangrijke obstakels te overwinnen als het gaat om investeren, beleggen of zakendoen. Bijvoorbeeld bureaucratie en corruptie. De armste landen in het rijtje hebben daar het meest last van. Kijken we bijvoorbeeld naar de Ease of doing business indicator van de Wereldbank en naar de corruptie-index van Transparency International, dan scoren landen als Angola, Bangladesh, Irak en Nigeria op alle fronten erg slecht. Chili, het rijkste land in het rijtje, doet het op alle fronten het beste en heeft ook verreweg de hoogste kredietbeoordeling. De groei is in veel landen vaak ook nog erg volatiel, doordat deze is gebaseerd op slechts enkele grondstoffen of producten. Bovendien zijn de meeste landen voor de fi nanciering veelal afhankelijk van buitenlands kapitaal. Dit neemt niet weg dat het gezien de groeiperspectieven in deze landen het zeker de moeite waard kan zijn om te pogen deze hindernissen te nemen en te kiezen voor groeipotentieel. Een beleggingsfonds dat zich op beleggingen in een aantal van deze landen richt is het Templeton Frontier Markets Fund (zie artikel pagina 9).

Marijke Zewuster Hoofd Emerging Markets bij het Economisch Bureau [email protected] Uitgave 05-07-2013 abnamromeespierson.nl

3

Besparing

Family governance

Een aftrekbare schenking uit de bv kan fiscaal gezien voordelig uitpakken

Slechts een vijfde van de familiebedrijven heeft zaken schriftelijk vastgelegd

(zie artikel pagina 2)

(zie artikel op deze pagina)

fAmiliEsTATuuT hEikElE PuNTEN Gevoelige kwesties binnen de familie kunnen de continuïteit van een familiebedrijf en de onderlinge verstandhouding bedreigen. Engbers stelt ook deze tijdens het overleg aan de orde. Potentiële conflictpunten worden besproken en opgenomen in het familiestatuut, voordat er ruzie ontstaat. Enkele voorbeelden van vragen die gesteld kunnen worden: • Wat is de rol van partners? Kunnen zij eigendom en zeggenschap in het bedrijf krijgen of niet? • Hoe worden familieleden beoordeeld voor hun werkzaamheden in de onderneming? • Op basis van welke kwaliteiten kunnen familieleden werken bij het bedrijf? • Welk deel van het familievermogen behoort tot de onderneming en welk deel is privé? • Welke rechten hebben familieleden die niet in de onderneming werkzaam zijn. Bijvoorbeeld op informatie over de bedrijfsvoering?

Een familiewapen in de Athelhampton hall in het Britse Dorset: bij uitstek het symbool van familietradities. met name in Angelsaksische landen als groot-Brittannië is het al lang gebruikelijk om belangrijke afspraken vast te leggen in een familiestatuut.

zo zijn onze manieren Steeds meer vermogende families leggen belangrijke afspraken vast in een familiestatuut. Het document kan het succes van een familiebedrijf versterken en bewijst zijn waarde bij conflicten. Het familiebedrijf werd al tien jaar door enkele familieleden in harmonie geleid. Dat veranderde toen de jongste broer ging scheiden. Zijn nieuwe partner eiste dat hij meer vermogen uit de onderneming zou halen. De kwestie zette de verhouding tussen de familieleden op scherp. Er was immers onuitgesproken overeenstemming om een groot deel van de winst weer in de onderneming te investeren.

BEDrijfsoPvolgiNg Een belangrijk onderdeel van het familiestatuut zijn de wensen van de ondernemer en familie rond bedrijfsopvolging. Een proces dat vaak is omringd door gevoeligheden. Engbers: ‘Het is in het belang van de onderneming om hier aandacht aan te besteden. Mogelijk zijn neven en nichten meer geschikt om het bedrijf te leiden dan de zoon van de ondernemer.’ Transparantie kan het opvolgingsproces versoepelen. Zo kunnen voorwaarden worden vastgelegd waaraan een beoogde opvolger moet voldoen. Bijvoorbeeld een aantal jaar werkervaring in de sector of bewezen geschiktheid door middel van een assessment.

Uitgave 05-07-2013 abnamromeespierson.nl

Elke familie heeft haar eigen waarden en cultuur. Onduidelijkheid hierover kan tot misverstanden en confl icten leiden. Zeker als de familie ook zakelijk verbonden is binnen een familiebedrijf. Uit diverse onderzoeken blijkt dat als familiebedrijven in moeilijkheden raken, hier vaker interne factoren aan ten grondslag liggen dan externe factoren. Een zogeheten familiestatuut waarin duidelijke afspraken over de familie en het familiebedrijf zijn vastgelegd, kan confl icten voorkomen, weet Jaap Engbers, specialist op het gebied van family governance van ABN AMRO MeesPierson. Engbers en zijn collega’s begeleiden regelmatig klanten bij het opstellen van een familiestatuut. Hierin zijn alle zaken opgenomen die van belang zijn om het familiebedrijf, het kapitaal en de familie zelf in stand te houden. De initiatiefnemer is meestal de directeur-grootaandeelhouder, maar het gaat om onderwerpen die alle leden van de familie aangaan. Bijvoorbeeld bedrijfsopvolging, de positie van aangetrouwde familie en de gezamenlijke steun aan goede doelen. Maar ook over de intentie om het bedrijf te laten groeien door een sobere dividendstrategie, zoals bij de bovengenoemde familie.

lEvENsWErk

Het fa m i l iest at uut wordt i n Angelsaksische landen al veel gebruikt, maar is in Nederland nog relatief onbekend. De waarde ervan heeft zich in de praktijk echter bewezen. Duidelijke afspraken versterken de continuïteit van de onderneming en versoepelen het contact tussen familieleden. ‘Er blijkt een grote behoefte aan het vastleggen van afspraken,’ zegt Engbers. ‘Oudere directeur-grootaandeelhouders vinden het bijvoorbeeld heel plezierig om alles voor de nieuwe generatie -

leiding. Hun vermogen zit in het bedrijf, als de broer verzaakt zijn ze het kwijt. Dat legt druk op alle partijen.’

lAsTigE oNDErWErPEN

De ervaringen laten zien dat bij veel ondernemers de wens bestaat om zaken vast te laten leggen over familie en bedrijf. Slechts 20 procent van de familiebedrijven heeft iets over familiestatuten ofwel family governance, op papier gezet, zo blijkt uit onderzoek van consultant PwC. ‘Vaak weet men niet waar te begin-

Het familiestatuut bevat afspraken die alle leden van de familie aangaan die de onderneming op termijn gaat overnemen - op papier te zetten. Ze geven hun levenswerk uit handen en dat willen ze zo goed mogelijk doen.’ Specialist vermogensstructurering Peter Pleijsant benadrukt dat een familiestatuut ook een steun kan zijn voor de bedrijfsopvolger. ‘Afspraken over onder andere het dividendbeleid en toezicht bieden houvast. Bijvoorbeeld in de discussie met broers en zussen die wel aandelen in de onderneming hebben, maar niet betrokken zijn bij de dagelijkse

nen,’ zegt Engbers. Het opstellen van het familiestatuut wordt voorafgegaan door een bijeenkomst waarin de diverse leden van de familie hun visie kunnen geven op de gemeenschappelijke waarden en doelen. Engbers zorgt voor de structuur van het gesprek. ‘Ik stel vragen, veel vragen. Zo vraag ik aan iedereen aan tafel: “Hoe zie je je toekomst binnen het bedrijf?” Een hele simpele vraag die veel kan losmaken. Het is mijn rol om ook de lastige onderwerpen aan te snijden. Bijvoorbeeld over de positie van aan-

getrouwde familie en de keuze voor de bedrijfsopvolger.’ Ook de dga zelf wordt niet ontzien. Engbers: ‘Sommige ondernemers zeggen: “Als er morgen een koper komt die de hoofdprijs biedt, dan verkoop ik.” Dat klinkt heel ferm, maar bij doorvragen ligt het meestal genuanceerder. Stel volgend jaar sluit de nieuwe eigenaar de zaak en hevelt hij de hele productie over naar China, hoe voelt de ondernemer zich dan? Daar schrikken mensen van. Dan blijkt dat de loyaliteit van de ondernemer naar zijn werknemers groot is.’ Een dergelijke discussie biedt ook een volgende generatie inzicht. ‘Vaak zijn zij zich er niet van bewust hoeveel de werknemers hebben bijgedragen aan het succes van de onderneming.’

PArTNErs

Doel van de bijeenkomst voor het familiestatuut is niet per defi nitie overeenstemming, maar vooral duidelijkheid. Pleijsant: ‘Het gaat erom dat de familie begrijpt waarom zaken op een bepaalde wijze zijn geregeld.’ Als voorbeeld noemt hij een familiebedrijf dat al drie generaties in de familie is. Voor iedereen binnen de familie is duidelijk dat dit ook de komende generaties zo moet blijven. Een ingrijpende consequentie hiervan werd voor de jongere generatie echter pas duidelijk in het gesprek over het familiestatuut. Pleijsant: ‘Het betekent dat hun toekomstige partners in geen geval aandelen in de onderneming krijgen. Voor hen is geen eigenaarsrol weggelegd. Dit voorkomt dat de aandelen van de onderneming door echtscheiding of overlijden buiten de familie terechtkomen. Als je dat vastlegt, is dat voor elke volgende generatie én hun partners duidelijk.’ Pleijsant benadrukt dat het familiestatuut niet los te zien is van de overige afspraken rond de familie en het bedrijf. De afspraken in het familiestatuut moeten aansluiten op onder andere de bestuursstructuur, de statuten van de vennootschap, testamenten en huwelijkse voorwaarden. Hij geeft aan dat deze afspraken samen met het familiestatuut laten zien welke intentie de ondernemer heeft. ‘Kennis die de volgende generatie goed kan gebruiken om het bedrijf succesvol voort te zetten.’

4

Bestedingen blijven op peil Amerikaanse consumenten geven meer uit dan verwacht (zie artikel op deze pagina)

30 jaar

10 jaar

7 jaar

5 jaar

3 jaar

2 jaar

12 maanden

6 maanden

3 maanden

S&P-500 Nikkei-225 Eurotop-100 AEX Opkomende landen

150 140 130 120

bron: Datastream

110

jun 2013

mei 2013

mrt 2013

jan 2013

feb 2013

90

apr 2013

100

Met uitzondering van de opkomende markten hebben de beurzen dit jaar redelijk tot goed gepresteerd. Niettemin zijn ze na 22 mei geraakt door toegenomen onzekerheid ten aanzien van het Amerikaanse monetaire beleid. De Japanse beurs werd extra geraakt door een gebrek aan vertrouwen bij beleggers in nieuwe beleidsvoorstellen door premier Abe.

Verloop van de werkloosheid in de Verenigde Staten en de eurozone 11 10 9 8 7

2 012

2 011

2 010

2009

2008

2 0 07

2006

2005

2 013

Verenigde Staten Eurozone

5 4

bron: Datastream

6

Hoewel de Amerikaanse werkgelegenheid minder sterk groeit dan gebruikelijk in een herstelfase, daalt de werkloosheid. Dit in tegenstelling tot de eurozone waar de werkloosheid nog steeds fors oploopt.

0

120

-5

100

-10

80

-15

60

-20 -25

40

2 013

0

-30 2 012

20

Verenigde Staten Eurozone (as rechts)

-35

Het consumentenvertrouwen ligt in zowel de VS als de eurozone nog erg laag. In de VS is dat het gevolg van de voortgaande schuldsanering van gezinnen en in de eurozone van de nog oplopende werkloosheid. Sinds begin dit jaar is er echter sprake van een geleidelijke verbetering van het vertrouwen. Uitgave 05-07-2013 abnamromeespierson.nl

bron: Datastream

140

index

Verloop consumentenvertrouwen in de Verenigde Staten en de eurozone 2005 - 2013

2 011

inflatievooruitzichten (in %) 2012 2013p 2014p Eurozone 2,5 1,6 1,2 Verenigde Staten 2,1 1,5 1,8 Japan 0,0 -0,2 0,6 China 2,6 3,0 4,1 India 9,3 9,4 7,2 Brazilië 5,4 5,2 5,8 Bijgewerkt 11 juni 2013

bron: Datastream

in %-punten

Verloop van een aantal beursindices in 2013 160

2 010

2013p 2014p -0,5 1,3 2,0 3,2 1,9 2,1 7,5 8,0 5,5 6,0 3,5 4,5 p=prognose

Op 2 mei werd een laagtepunt bereikt van het effectief rendement op overheidsobligaties. Sindsdien is de rente voor lange looptijden opgelopen. Dit kan deels als een normalisering worden gezien en deels als een indicatie voor een herstellende economie.

2009

2012 -0,5 2,2 2,0 7,8 3,3 0,9

-0,5

2008

vooruitzichten economische groei (in %) Eurozone Verenigde Staten Japan China India Brazilië

0,0

Tot dusverre hebben vooral obligaties en dividend uitkerende aandelen profijt gehad van het stimulerende beleid van de Amerikaanse Fed. De aankopen van obligaties leiden namelijk tot koersstijgingen. Het effectief rendement van veel obligaties is daardoor historisch laag. Indirect zorgde de steun van de centrale bank ervoor dat beleggers meer risico durfden te ne-

men, waardoor de koersen van vooral dividend uitkerende aandelen sterk zijn gestegen. Bij een terugkeer naar normale monetaire verhoudingen in de Verenigde Staten valt het vangnet onder obligaties weg. De verwachting is echter dat de economie dan sterk genoeg zal zijn om op eigen benen te staan. Ook de indirecte stimulans voor dividend uitkerende aandelen verdwijnt dan. De aandacht verschuift naar bedrijven die het vermogen hebben om te profiteren van het verbeterde economische klimaat. Veel van deze aandelen zijn inmiddels ook nog eens aantrekkelijk gewaardeerd. Beleggers moeten zich er op voorbereiden dat de fi nanciële markten een nieuwe fase ingaan.

1,0

2 0 07

Inmiddels is er sprake van een wat steiler wordende rentestructuur. Dat

dit moment koopt de Fed voor 85 miljard dollar per maand aan waardepapieren. Oorspronkelijk werd er rekening mee gehouden dat het inkooptempo vanaf 2014 geleidelijk zou worden afgebouwd. Pas in 2015 zou de Fed vervolgens beginnen met de verkoop van de waardepapieren. Dat tijdsschema wordt mogelijk iets naar voren gehaald. De geruchten over een eerdere afbouw worden gevoed door uitspraken van leden van het beleidscomité van de Fed. Het vooruitzicht dat deze steun onder de fi nanciële markten mogelijk eerder wegvalt, leidt tot een lagere bereidheid bij beleggers om risico te nemen. Dit soort verschuivingen kunnen gepaard gaan met toenemende koersfluctuaties op

1,5

0,5

NiEuWE fAsE

De Fed koopt op dit moment voor 85 miljard dollar per maand aan waardepapieren

2,0

2006

rENTEvErschillEN

betekent dat het verschil in rente tussen leningen met een lange of korte looptijd groter wordt. Door de extreem lage tarieven die centrale banken hanteren, blijft de rente voor kortlopende leningen uitermate laag. De tarieven voor de langere looptijden, waaronder het rendement op 10-jaarsstaatsobligaties, beginnen daarentegen geleidelijk op te lopen. Dat wordt voor een deel veroorzaakt door de verbeterende economische vooruitzichten. Daarnaast speelt mee dat partijen op fi nanciële markten steeds beter beseffen dat het stimulerende beleid van centrale banken niet oneindig zal doorgaan. Mogelijk komt hier in 2014 al een einde aan. Dan valt een deel van de vraag naar obligaties weg, zodat de kapitaalmarktrente zal normaliseren. Een stijgende rente is in beginsel niet bevorderlijk voor de groei van de economie, maar in de huidige omstandigheden is dit geen bedreiging. Vooralsnog blijft de rentestand in historisch perspectief namelijk erg laag en van de steilere rentecurve gaat een positief effect uit op de economische vooruitzichten. De afgelopen maand zijn de geruchten toegenomen dat de stimulerende maatregelen van het Amerikaanse stelsel van centrale banken (de Fed) eerder zullen worden afgebouwd. Op

2,5

2005

De koersfluctuaties op de meeste fi nanciële markten zijn de afgelopen maand groter geworden. Dat duidt op toegenomen risico, maar de economische vooruitzichten zijn juist iets verbeterd. Die verbetering komt tot uiting in een opwaartse bijstelling van het verwachte economische groeitempo voor 2014, voor zowel Europa als de Verenigde Staten. Vooralsnog zijn de bijstellingen gering. De groeiraming in de Verenigde Staten wordt verhoogd van 3 tot 3,2 procent en in Europa van 1 tot 1,3 procent. Het is echter wel de eerste opwaartse bijstelling in lange tijd. De uitgaven van Amerikaanse consumenten blijven beter op peil dan dat op grond van de belastingverhogingen van begin dit jaar mocht worden verwacht. Bovendien hebben banken de kredietvoorwaarden versoepeld, waardoor het midden- en kleinbedrijf meer ruimte krijgt voor investeringen. In de eurozone neemt het tempo van de bezuinigingen in de eurozone af ten opzichte van eerdere plannen. Hierdoor blijft er wat meer ruimte over voor economische groei. Recente cijfers over de stemming onder inkoopmanagers en ook het consumentenvertrouwen in veel landen bevestigen de verbetering van het economische beeld. In Japan heeft premier Shinzo Abe aangegeven dat de gemiddelde lonen de komende tien jaar met circa 3 procent per jaar moeten stijgen. Daarnaast wil hij een aantal economische zones instellen met speciale belastingfaciliteiten om kapitaal en innovatieve bedrijven uit het buitenland aan te trekken. Deze plannen zijn bedoeld ter versterking van de eerder gepresenteerde strategie om de Japanse economie nieuw leven in te blazen. Die bestaat onder meer uit belastinghervormingen, handelsverdragen en een enorm opkoopprogramma van obligaties door de Japanse centrale bank. In de opkomende landen blijft de economische groei hoog, maar de onderlinge verschillen nemen toe. Vooral producenten van grondstoffen, zoals Rusland en Brazilië, hebben last van een wat zwakkere grondstofvraag. Aan de andere kant hebben landen die veel grondstoffen invoeren zoals China en India juist profijt van de zwakkere grondstoffencyclus.

Verenigde Staten 2 mei Verenigde Staten 7 juni Eurozone 2 mei Eurozone 7 juni

3,0

in % van de beroepsbevolking

De vrees dat centrale banken eerder dan verwacht hun stimulerende beleid bijstellen, zorgt voor enige onrust op financiële markten. Het economisch herstel in Europa en de Verenigde Staten lijkt echter aan kracht te winnen.

Rentestructuur in de Verenigde Staten en de eurozone op 2 mei en 7 juni 2013

3,5

index

onzekerheid verhult verbeterde vooruitzichten

fi nanciële markten. In 1994 ontstond er bijvoorbeeld een hevige crisis op de internationale obligatiemarkten toen de Fed plotseling en onaangekondigd overging tot een minder stimulerend beleid. Dit toonde aan dat open communicatie over veranderingen in dit beleid van belang zijn voor het behoud van rust op de markten. Onder de huidige omstandigheden heeft de Fed voldoende tijd om in kaart te brengen hoe het beleid het beste kan worden genormaliseerd en om de communicatie van de aanstaande bijstellingen voor te bereiden. Er is geen dreiging van sterk toenemende inflatie die de Fed zou dwingen om snel te handelen. Het meest waarschijnlijke scenario is dat in december 2013 een vermindering van de opkoopprogramma’s bekend wordt gemaakt. Er bestaat echter ook een kleine mogelijkheid dat dit al in september gaat gebeuren. Rond medio 2014 zullen de verkopen zijn gestopt en begin 2015 volgen dan de eerste renteverhogingen. In de tussentijd moet de Fed de hoeveelheid geld in de economie zien te beheersen. Bovendien moeten de verwachtingen van de spelers op de fi nanciële markten in goede banen worden geleid en dat is mogelijk een nog grotere uitdaging. Wanneer dit op een transparante wijze gebeurt, zullen marktpartijen soepel overgaan naar een situatie zonder monetaire stimulansen.

Ben Steinebach is hoofd beleggingsstrategie van ABN AMRO MeesPierson. Elke maand signaleert hij voor Financial Focus de belangrijkste ontwikkelingen wereldwijd.

Index: 1 januari 2013 = 100

BElEggiNgsvisiE mAcro-EcoNomiE

5

Focus op het scherm

Tijdelijk fenomeen

Elke editie van Financial Focus is ook beschikbaar als pdf op financialfocus.nl

De onzekerheid op de aandelenmarkten is niet van structurele aard (zie artikel op deze pagina)

BElEggiNgsvisiE AllocATiE

correctie is tijdelijk

gaties zijn in historisch perspectief erg duur geworden. Datzelfde geldt voor obligaties van opkomende landen. Vooral overheidsobligaties in opkomende landen zijn sterker in koers gestegen dan vergelijkbare bedrijfsobligaties. Ook voor deze segmenten dreigt de komende anderhalf jaar een koersdaling. De koersdalingen zullen het geringst zijn voor de High Yieldobligaties en de bedrijfsobligaties uit opkomende landen.

n

e

N eu t r a a l

wo g

wo g

de r

e

e

S t er k o n wo g de r

ove

ove

r wogen

r wogen

S t er k o n

de r

S t er k o n wo g

n

er k

er k

▼ ▲

Financiële instellingen = Informatietechnologie ▲ Telecom LIQUIDITEITEN Nutsbedrijven

N eu t r a a l

▲ =

St

St

de r

r wogen

OBLIGATIES

= =

Industrie Luxegoederen & Diensten Consumptiegoederen Gezondheidszorg

n

ove

r wogen Energie NeutraalBasismaterialen

er k

ove

AANDELEN

n

St

e

N eu t r a a l

er k

de koersen tot 22 mei minder sterk gestegen dan in de Verenigde Staten en sinds de omslag bovendien sterker gedaald. Sinds ultimo 2012 resteert er daardoor een rendement van een magere 3 à 4 procent. In Japan vonden de grootste uitslagen plaats. Daar werd ruim 17 procent weggeslagen van de koerswinsten, die tot 6 juni met meer dan 40 procent waren opgelopen. De opkomende markten hebben het slechtst gepresteerd. Dat geldt vooral voor landen in Latijns-Amerika en Oost-Europa. De koersdalingen sinds eind vorig jaar variëren in opkomende markten van 1,2 procent in Azië tot circa 10 procent in andere regio’s. De correctie begon in Japan door een stijging van de kapitaalmarktrente en verspreidde zich onmiddellijk naar andere aandelenmarkten in de wereld. Dat laatste was het gevolg van de onzekerheden over het beleid van centrale banken in veel landen. Naar verwachting is de huidige correctie tijdelijk. De omslag in het stimulerende economische beleid zal nog enige tijd op zich laten wachten en de huidige waarderingen zijn aantrekkelijk.

Op de markten voor overheidsobligaties is het effectief rendement met circa 0,25 procentpunt gestegen. Die stijging was iets kleiner in Duitsland

St

Op 22 mei is het sentiment op de aandelenmarkten omgeslagen. Tot die datum was de overheersende gedachte dat de centrale banken de geldkranen wagenwijd zouden openhouden. Daarna sloeg de twijfel toe door signalen van centrale bankiers dat er weleens binnen een jaar een einde kan komen aan het stimulerende beleid. De periode van krachtige koersstijgingen is daarmee overgegaan in een periode van grotere onzekerheid. De omslag wordt versterkt door economische cijfers die duiden op economische zwakte. Dit laatste is naar verwachting een tijdelijk fenomeen. Bovendien laat een verandering van het monetaire beleid in de ogen van ABN A MRO MeesPierson nog minstens een jaar op zich wachten. Hoewel de koersen op de aandelenmarkten met uitzondering van de opkomende markten nog hoger staan dan eind 2012, zijn er behoorlijke verschillen tussen landen en regio’s. In de Verenigde Staten zijn de koersdalingen sinds 22 mei beperkt gebleven tot circa 1,5 procent. Tot en met 6 juni kwam de koerswinst in 2013 op bijna 15 procent. In Europa zijn

oBligATiEs BlijvEN Duur

S t er k o n

De vrees dat centrale banken kiezen voor een minder stimulerend beleid heeft de stemming op aandelenmarkten doen omslaan. Een koerswijziging lijkt echter voorlopig nog niet aan de orde.

en wat groter in de Zuid-Europese landen en in Frankrijk. Op de huidige niveaus zijn vooral Amerikaanse en Duitse obligaties nog steeds erg duur. ABN AMRO MeesPierson voorziet een verdere rentestijging in de komende anderhalf jaar. Op de markt voor zeer kredietwaardige bedrijfsobligaties zijn de koersen nog wat verder gestegen, waardoor het rendementsverschil ten opzichte van overheidsobligaties opnieuw is afgenomen. Ook deze obli-

ALTERNATIEVEN

▼ ▼

Het bovenstaande overzicht is een weergave van de huidige aanbevolen tactische allocatie voor de verschillende beleggingscategorieën. Deze allocatie is gebaseerd op een neutraal risicoprofiel. Bron: ABN AMRO MeesPierson

BElEggiNgsvisiE iNzoomEN Energie Basismaterialen Industrie Luxegoederen & Diensten Consumptiegoederen Gezondheidszorg

= = ▲ =

vastrentend

Staatsobligaties* Bedrijfsobligaties (hoge kwaliteit) Convertible obligaties High Yield obligaties Schuld van opkomende landen

▼ ▲

Financiële instellingen = Informatietechnologie ▲ Telecom ▼ Nutsbedrijven ▼

▼ ▲ = ▲ ▲

*Inclusief inflatiegerelateerde obligaties

▼ Onderwogen ▲ Overwogen = Neutraal

voorsorteren op nieuwe fase De grotere onzekerheid op aandelenmarkten en het vooruitzicht van een nieuwe fase in de economische cyclus vormen een aanleiding voor bijstellingen in de beleggingsportefeuille. Het vooruitzicht van aanhoudende onzekerheid die op korte termijn zorgt voor grotere koersfluctuaties, is een aanleiding om de aandelenpositie licht te verlagen ten gunste van liquide middelen. Per saldo geldt nog wel een lichte overweging, omdat naar verwachting tegen het einde van 2013 en in 2014 de economie zich herstelt en de winstgevendheid verbetert. Binnen het aandelensegment wordt vooral de positie verlaagd in segmenten die tot dusverre sterk hebben geprofiteerd Uitgave 05-07-2013 abnamromeespierson.nl

van het beleid van centrale banken. tepunt gepasseerd. Sinds kort is er een Staatsobligaties* ▼ Dat zijn bijvoorbeeld hoogdivibegin gemaakt aan de normalisering dendaandelen. Het belang in de sector van de renteniveaus die verder doorzet Bedrijfsobligaties ▲ voedingsen genotmiddelen wordt naarmate de economische groei in (hoge kwaliteit) verlaagd naar onderwogen. Dat gaat grote delen van de wereld aantrekt. = tenConvertible gunste van de sector informatieHet vooruitzicht dat een oplopende obligaties technologie, waarvoor nu een overworente de waarde van obligaties onder Yieldgeldt. Deze bedrijfstak ▲ is genHigh positie druk zet, is aanleiding om de positie obligaties meer op groei gericht en beter bestand in obligaties verder te verlagen. Dat tegen eenvan stijgende rente. Verder gebeurt via verkoop van één derde deel Schuld ▲ wordt het belang in opkomende landen van de bestaande positie in zowel obliopkomende landen – met name in Latijns-Amerika – vergaties van zeer kredietwaardige be*Inclusief inflatiegerelateerde obligaties minderd ten gunste van Europese drijven als van schuld van opkomende aandelen. Ondanks die bijstelling reslanden. Van de opbrengst komt twee teert nog altijd een overweging in opderde ten gunste van liquide middelen. komende landen▲ (Azië) en een onder▼ Onderwogen Overwogen = NeutraalRisicomijdende beleggers kunnen het weging in Europa. overige deel investeren in staatsobliDe kapitaalmarktrente is volgens gaties van België en Frankrijk. Voor ABN AMRO MeesPierson het diepbeleggers met een meer offensief pro-

fiel is het een alternatief om met de vrijvallende middelen positie te kiezen in beter renderende, maar ook wat riskantere Italiaanse of Spaanse staatsobligaties. Bij de overblijvende positie in schuld van opkomende landen geldt een voorkeur voor bedrijfsobligaties boven overheidsobligaties.

AlTErNATiEvEN

In de meer defensieve profielen wordt een overwogen positie in hedgefunds gehandhaafd, omdat ze daarin een goed alternatief zijn voor obligaties. In de meer offensieve profielen geldt een onderweging om meer ruimte te creëren om te profiteren van de betere vooruitzichten voor aandelen. Ten slotte blijft in de meer neutrale

profielen een neutraal belang in hedgefunds gehandhaafd. Op de korte termijn zijn de vooruitzichten voor grondstofprijzen in het algemeen ongunstig. Desondanks komt er geen verandering in de neutrale positie in dit segment. De redenen hiervoor zijn enerzijds risicodiversificatie en anderzijds de wens om goed gepositioneerd te zijn voor een cyclisch herstel, waarvan grondstoffen gebruikelijk profiteren. De weging van vastgoed is verlaagd van overwogen naar neutraal. De uitzondering op die bijstelling zijn het meest defensieve risicoprofiel (waarin geen vastgoed is opgenomen) en de twee meest offensieve profielen, waarvoor al een neutrale weging gold. De sector is erg gevoelig voor een stijging van de kapitaalmarktrente en voor onzekerheden omtrent het afbouwen van de stimulansen door centrale banken. Dat laatste speelt vooral in de Verenigde Staten en Japan, twee markten waarvoor tot dusverre een overweging werd aangeraden.

regionale spreiding aandelen regio

Trend

Europa (incl. Nederland)

▼

Noord-Amerika

=

Japan

=

Pacific ex-Japan

=

Opkomende landen

▲

bron: ABN AMRO MeesPierson

sectoren

6

Online bankieren In de Special bij deze editie staat een compleet overzicht van de online dienstverlening van ABN AMRO MeesPierson

fuNDs rEcommENDED lisT Beleggingsstijl categorie/indexnaam

in euro per eind mei 2013

fondsnaam

% laatste drie maanden

% laatste twaalf maanden

% afgelopen drie jaar cumulatief rendement

% sinds 1 januari 2013

% risico drie jaar*

valuta

koers

rendement in euro

rendement in euro

rendement in euro

rendement in euro

EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR

11,12 204,31 21,36 37,81 28,65 77,45 16,39 53,80 182,68 175,00 1164,47 104,51 11,49

6,2 5,6 5,8 6,4 4,6 1,5 1,2 5,0 2,7 5,3 0,3 1,4 -2,4

19,1 17,3 22,9 27,8 32,2 16,3 -1,0 13,4 14,0 21,8 1,8 8,8 7,5

29,6 31,6

12,9 10,7 12,7 10,6 8,6 3,1 5,0 12,3 11,3 13,1 -0,4 1,5 -3,5

EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR NOK EUR EUR EUR EUR EUR EUR

12,17 23,98 13,57 24,97 36,74 93,99 25,40 17,79 968,37 11,12 204,31 32,05 24,21 64,19 21,36

5,6 2,4 6,9 4,6 0,9 5,7 6,0 4,9 8,0 6,8 6,2 5,6 4,0 7,4 5,4 5,8

20,8 14,1 20,3 18,2 9,0 19,7 16,6 20,1 23,6 27,6 19,1 17,3 15,3 22,9 20,5 22,9

36,4 26,4 24,3 35,7 17,6 35,3 39,3 45,9 50,1 40,9 29,6 31,6 21,9 36,5

11,5 5,6 12,6 9,6 5,0 12,5 11,2 11,7 16,2 11,5 12,9 10,7 7,2 14,6 11,2 12,7

9,8 11,0 12,2 10,1 13,1 10,2 8,1 8,4 10,5 11,4 9,3 9,2 10,5 9,8

EUR USD USD EUR USD EUR USD USD USD EUR EUR USD

203,98 36,03 19,28 10,87 128,47 11,50 125,04 31,50 31,57 25,65 9,31 29,21

8,2 11,2 7,3 11,1 7,6 9,0 9,7 7,3 7,3 10,4 7,5 10,9 9,4

20,2 24,8 16,4 22,7

47,5 42,3 42,3 47,9

15,9 21,1 14,1 20,6

10,4 12,3 16,2 13,2

28,8 23,9 17,6 18,7 23,5 21,5 14,1

45,6 51,9 40,7 46,2

20,0 21,3 15,0 16,2 22,0 19,5 19,0

18,5 11,7 12,3 14,1

EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR

339,33 12,25 26,39 19,21 90,22 18,16 1,65 29,96 15,82 123,93 146,28 269,37 11,87 713,76 37,81 17,54 19,18 28,33 28,65

5,7 1,7 8,0 3,7 7,7 7,2 6,3 2,3 3,6 4,2 6,7 7,5 7,9 7,1 -3,3 6,4 3,5 5,2 7,3 4,6

29,3 25,0 33,9 26,0 28,7 29,5 28,8 25,0 22,3 28,1 30,2 26,2 25,4 25,8 3,8 27,8 25,7 28,8 35,6 32,2

36,0 30,6 25,5 56,9 38,0 38,7 29,0 66,4 40,0 58,7

9,8 7,1 10,9 9,6 11,9 11,4 8,6 8,1 9,9 10,2 11,3 10,8 11,2 12,6 -2,7 10,6 7,1 9,5 7,7 8,6

12,5 12,6 16,0 12,6 12,1 13,3 11,6 12,7 14,9 9,3

EUR EUR EUR GBp EUR EUR EUR EUR

36,17 20,58 36,45 107,00 7,66 212,98 82,30 47,92

3,6 7,8 8,4 7,7 5,7 7,4 6,7 8,6

11,9 22,8 28,8 24,2 19,9 35,3 32,4 36,5

1,5 20,9 23,6 55,0 38,3 61,5 38,4 26,7

6,6 9,1 8,0 10,8 8,1 13,3 9,2 11,2

17,6 16,2 14,3 14,0 10,4 21,6 18,5 16,2

EUR EUR EUR

17,01 118,35 85,91

8,6 4,5 17,4 7,9

20,6 11,9 63,9 16,1

17,6 15,6 21,6 8,3

16,6 10,5 34,5 15,2

14,9 14,7 23,7

EUR USD EUR

23,22 67,92 158,11

-2,6 -0,4 -1,6 -3,7

9,1 9,4 14,0 12,4

12,1 7,7 29,4 11,4

-1,6 1,3 0,1 -0,8

13,9 11,7 18,7 13,5

% total expense ratio

AANDElEN Wereldwijd / All Cap / Groei Wereldwijd / Large Cap Wereldwijd / Passief Large Cap / Groei Europa / Passief Opkomende landen / Groei Alternatieve energie / Groei Alternatieve energie / Groei Water / All Cap Water / Small & Mid Cap Staatsobligaties Bedrijfsobligaties Obligaties opkomende landen

All Cap Large Cap Large Cap / Kwaliteit Large & Mid Cap / Groei Groei tegen redelijke prijs Hoog dividend Hoog dividend Hoog dividend Contrair / Waarde Duurzaam / All Cap / Groei Duurzaam / Large Cap Gediversificeerd Passief Passief Duurzaam / Passief

All Cap All Cap / Groei Large Cap Large Cap Large Cap / Waarde Large & Mid Cap Large Cap / Groei / Kern Duurzaam / Large Cap Large Cap / Passief Passief / Hoog dividend Passief / Hoog dividend Passief / Laag risico

All Cap All Cap / Waarde All Cap / Groei All Cap / Groei tegen redelijke prijs Large & Mid Cap Large & Mid Cap / Waarde Small & Mid Cap / Kwaliteit / Groei Small Cap / Groei Defensief / Groei tegen redelijke prijs Hoog dividend Fusies, overnames en herstructureringen Flexibel / Opportunistisch All Cap / Kwantitatief / Lage volatiliteit Medium risico Duurzaam / Lareg Cap / Groei Duurzaam Passief Passief Duurzaam, Passief Nederland / Small Cap Nederland Nederland / Passief Groot-Brittannië / Kern Groot-Brittannië / Passief Duitsland Duitsland / Passief Frankrijk / Passief

Large Cap / Waarde Large Cap / Contrair Passief

Large & Mid Cap Kwaliteit Agressief

Duurzaam F&C STEWARDSHIP INTERNATIONAL ING SUSTAINABLE GROWTH FD ISHARES DJ GLOBAL SUSTAINABILITY SCREENED SAM SUSTAINABLE EUROPEAN EQUITIES ISHARES DJ EUROPE SUSTAINABILITY SCREENED NORDEA EMERGING STARS EQUITY SAM SMART ENERGY FD PICTET CLEAN ENERGY FD PICTET WATER FD SAM SUSTAINABLE WATER FD PETERCAM GOVERNMENT SUSTAINABLE ROBECO EURO SUSTAINABLE CREDITS PIMCO SOCIALLY RESPONSIBLE EMERGING MARKET BONDS Wereldwijd MSCI All Country World FRANKLIN GLOBAL GROWTH FD JP MORGAN GLOBAL FOCUS FD ABERDEEN WORLD EQUITY FD M&G GLOBAL BASICS FIDELITY GLOBAL FOCUS FD DWS TOP DIVIDENDE KEMPEN GLOBAL HIGH DIVIDEND FD M&G GLOBAL DIVIDEND FD SKAGEN GLOBAL FD F&C PORTFOLIO STEWARDSHIP INTERNATIONAL ING SUSTAINABLE GROWTH FD BLACKROCK GLOBAL ALLOCATION FD ISHARES MSCI WORLD SPDR MSCI ALL COUNTRY WORLD ISHARES DJ GLOBAL SUSTAINABILITY SCREENED Noord-Amerika MSCI North America ROBECO US PREMIUM EQUITIES FD ALGER AMERICAN ASSET GROWTH JP MORGAN US VALUE BLACKROCK US GROWTH AMUNDI US RELATIVE VALUE FD JP MORGAN HIGHBRIDGE STEEP US LEGG MASON CLEARBRIDGE US APPRECIATION DEXIA SUSTAINABLE NORTH AMERICA FD VANGUARD S&P 500 ETF SPDR S&P DIVIDEND ARISTOCRATS LYXOR ETF NASDAQ 100 ISHARES S&P 500 MINIMUM VOLATILITY Europa MSCI Europe OYSTER EUROPEAN OPPORTUNITIES FD JP MORGAN EUROPE STRATEGIC VALUE FD BLACKROCK EUROPEAN GROWTH FD HENDERSON PAN EUROPEAN EQUITIES BLACKROCK EUROPEAN FD FRANKLIN MUTUAL EUROPEAN FD THREADNEEDLE PAN EUROPEAN SMALLER COMPANIES FIDELITY EUROPEAN SMALLER COMPANIES FD COMGEST GROWTH EUROPE JP MORGAN EUROPE STRATEGIC DIVIDEND EDM ROTHSCHILD EUROPE SYNERGIE FIDELITY ACTIVE STRATEGY EUROPE FD INVESCO PAN EUROPEAN STRUCTURED EQUITIES NEUFLIZE OPTIMUM SAM SUSTAINABLE EUROPEAN EQUITIES DEXIA SUSTAINABLE EUROPE FD ISHARES MSCI EUROPE ISHARES EURO STOXX 50 ISHARES DJ EUROPE SUSTAINABILITY SCREENED individuele landen Europa DELTA LLOYD DEELNEMINGEN FONDS ROBECO HOLLANDS BEZIT FD ISHARES AEX THREADNEEDLE UK FD ISHARES FTSE 100 DWS AKTIEN STRATEGIE DEUTSCHLAND DB-X TRACKERS DAX AMUNDI ETF CAC 40 Japan MSCI Japan FIDELITY JAPAN ADVANTAGE FD GLG JAPAN CORE ALPHA FD LYXOR ETF TOPIX opkomende landen MSCI Emerging Markets COMGEST GROWTH EMERGING MARKETS ABERDEEN GLOBAL EMERGING MARKETS EQUITY FD ROBECO EMERGING STARS EQUITY FD

33,5

-5,4 -7,4 38,0 22,1 13,7 18,1

52,9

42,1 40,9 50,9 2,3 33,5 27,0 33,4 19,5

9,3 9,2 13,2

11,5 11,8 9,5 10,7 4,6 4,3

11,4 11,7 10,0 5,8 13,2 12,2 12,0 17,2

1,9 1,9 0,6 1,5 0,5 1,9 2,2 1,9 1,9 2,2 0,7 0,9 1,2

1,9 1,9 1,7 1,9 2,0 1,5 1,5 2,0 1,3 1,9 1,9 1,8 0,5 0,5 0,6

1,7 2,2 1,9 1,9 1,9 1,8 0,1 0,4 0,3 0,2

1,9 1,9 1,8 1,9 1,8 1,8 1,7 1,9 1,6 1,9 1,9 1,9 1,6 1,7 1,5 1,8 0,4 0,4 0,5 1,4 0,1 0,3 1,7 0,4 1,5 0,2 0,3

2,0 1,9 0,5

1,6 2,0 1,8

Uitgave 05-07-2013 abnamromeespierson.nl

7

Beleggingsstijl categorie/indexnaam

Stijgende lonen

7 ambachten

De Japanse premier Shinzo Abe wil de lonen het komende decennium jaarlijks gemiddeld met circa 3 procent laten stijgen

Hoe zien vaklieden de toekomst van hun ambacht?

(zie artikel op pagina 4)

(zie artikel op pagina 12)

fondsnaam

% laatste drie maanden

% laatste twaalf maanden

% afgelopen drie jaar cumulatief rendement

% sinds 1 januari 2013

rendement in euro

rendement in euro

rendement in euro

rendement in euro

19,4

13,2

2,1 1,7

18,8 14,4 11,8

2,0 1,9 0,6 2,6

% risico drie jaar*

% total expense ratio

valuta

koers

NOK EUR USD USD EUR EUR EUR

565,35 115,59 125,80 22,03 77,45 7,82 19,19

1,1 1,3 4,3 3,1 1,5 -3,3 5,6

14,8 15,9 19,6 13,1 16,3 8,3 19,6

20,5 7,7 14,8

4,6 3,3 9,4 6,1 3,1 -2,5 12,8

JPY

2378,00

-1,2

16,9

13,1

7,2

20,9

1,9

EUR USD USD EUR EUR

5,34 73,51 12,53 1,12 24,82

-0,1 0,1 0,7 0,1 -5,8

11,6 15,4 20,0 19,6 9,1

19,4 30,6 33,4

14,6 17,5 16,2

23,0

2,6 3,5 6,4 6,0 -0,1

15,1

2,0 2,0 2,2 1,7 2,2

USD EUR USD USD EUR EUR GBP EUR EUR EUR

142,45 7,60 211,55 34,47 31,11 9,30 68,23 16,97 28,11 33,72

4,6 -6,1 -2,7 5,5 -0,9 -0,6 -6,0 -5,6 -2,5 1,3

8,5 3,3 10,3 30,6 10,5 8,9 6,9 1,6 7,2 9,2

17,0 18,0 7,6 58,1 -4,6 -0,9 -6,2 2,8 7,0 6,7

5,9 -4,8 -0,4 21,6 -2,7 1,3 -7,2 -4,4 -1,1 2,0

21,2 20,3 20,8 19,5 19,5 13,1 18,3 15,3 14,6 15,4

1,8 1,9 2,1 2,0 1,9 2,0 0,7 2,5 2,0 1,8

USD USD EUR

30,99 523,92 31,45

-4,7 -6,1 -5,6

8,4 2,1 -0,5

8,3 -5,6 -16,3

-0,8 -3,9 -4,0

22,1 24,2 18,8

1,9 2,3 0,7

EUR USD

24,11 123,90

0,6 -5,3

26,0 6,9

22,0 -6,4

1,9 -1,9

18,3 28,3

2,0 2,5

EUR EUR EUR USD EUR EUR USD EUR EUR

133,76 16,39 53,80 110,73 118,01 104,71 13,47 182,68 175,00

0,6 1,2 5,0 4,2 6,1 10,1 -1,8 2,7 5,3

15,1 -1,0 13,4 12,9 19,9 20,8 7,0 14,0 21,8

28,9 -5,4 -7,4 29,4 56,0 59,2 9,9 38,0 22,1

6,5 5,0 12,3 3,7 12,5 16,0 0,3 11,3 13,1

13,2 11,5 11,8 16,3 16,9 12,8 18,9 9,5 10,7

2,0 2,2 1,9 2,1 1,9 1,7 2,1 1,9 2,2

EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR USD EUR EUR USD EUR EUR USD

17,97 221,04 163,71 73,67 35,40 25,91 38,02 124,52 31,72 60,65 221,61 54,71 18,14 18,05 22,91 143,58 343,11 6,17 8,31 0,00 12,62 8,59 191,19

4,2 3,0 -2,8 5,6 -14,5 -21,3 3,2 5,5 6,9 6,2 4,6 7,7 4,6 13,4 9,0 10,6 23,8 3,7 10,0

8,9 14,0 7,1 31,4 -17,4 -30,8 18,6 22,0 19,8 14,8 17,7 38,4 51,3 32,4 26,4 29,4 44,3 9,8 20,1

8,0

18,9

2,1

17,7 23,8 25,6 15,6

0,3 2,1 2,1 2,0

9,7 10,6

2,0 1,5

17,7 24,4 10,5 10,3

1,9 0,5 1,8 1,9

97,2 29,9 33,7

11,7 8,3 -2,8 8,9 -21,9 -32,6 8,8 13,4 13,4 15,0 13,8 14,0 11,4 25,8 19,6 20,5 36,5 9,0 16,9

18,1 14,0 13,4

4,6 6,9 5,4

11,0 13,3 6,7

32,4 37,1 10,6

9,6 10,7 8,1

15,2 9,2 11,9

2,1 1,8 1,9 2,0 1,8 1,9

EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR EUR

126,81 11,66 13,20 104,67 29,12 13,39 11,05 13,79 122,05 135,22 12,05

0,1 0,0 0,0 0,7 -0,3 -1,6 -0,4 -0,6 0,6 0,2 -0,4

-1,4 1,1 7,6 6,2 2,8 1,5 15,3 8,5 4,8 3,8 3,0

10,3 11,8 25,4 16,5 19,3 22,7 20,7 31,5 10,9 6,8 10,4

-0,8 -0,2 0,5 0,3 -0,3 -0,7 0,7 -0,1 1,1 0,8 0,2

4,5 3,3 4,3 3,5 4,0 4,6 9,3 5,2 2,6 2,3 1,9

1,1

6,4

11,1

1,1

3,4

AANDElEN Contrair / Waarde Defensief / Kwantitatief Flexibel / Opportunistisch Large & Mid Cap / Kwaliteit Duurzaam / Large Cap / Groei Passief Pioniermarkten Duurzaam Large & Mid Cap Kwaliteit Hoog Dividend Hoog Dividend Waarde Taiwan Korea Hong Kong Indonesië India China / Groei tegen redelijke prijs China / Passief Greater China / Waarde Greater China Greater China / Defensief / Groei Gemengd Large Cap / Groei tegen redelijke prijs Brazilië / Passief Large Cap Rusland / Blue chips Agri / Mid & Small Cap Alternatieve energie / Groei Alternatieve energie / Groei Consumptie opkomende landen Terugkeer van de consument Terugkeer van de consument Infrastructuur Water / All Cap Water / Small & Mid Cap Energie Energie / Passief Basismaterialen Chemie / Europa Basismaterialen Basismaterialen Industrie Industrie / Passief Consumentengoederen Consumentengoederen Consumentengoederen Large Cap Banken / Europa All Cap / Groei Gezondheidszorg / Large Cap / Groei Gezondheidszorg / Passief Biotech All Cap / Groei Large Cap / Groei Large Cap / Groei Groei / Flexibel Mega & Large Cap / Waarde Index-tracker

opkomende landen SKAGEN KON TIKI ROBECO EMERGING CONSERVATIVE HIGH DIVIDEND EQUITIES FIDELITY FAST EMERGING MARKETS FIDELITY EMERGING MARKETS FUND NORDEA EMERGING STARS EQUITY LYXOR ETF MSCI EMERGING MARKETS TEMPLETON FRONTIER MARKETS Asia / Pacific DEXIA SUSTAINABLE PACIFIC FD verre oosten excl. Japan FIDELITY SOUTH-EAST ASIA FD ABERDEEN ASIAN PACIFIC EQUITY FD HENDERSON ASIAN DIVIDEND INCOME FD NEWTON ASIAN INCOME FD TEMPLETON ASIAN GROWTH FD individuele landen Azië UBS TAIWAN FD JF KOREA EQUITY FD ALLIANZ RCM HONG KONG FIDELITY INDONESIA FD FRANKLIN INDIA FD FIDELITY CHINA FOCUS FD ISHARES FTSE CHINA 25 TEMPLETON CHINA FD SCHRODER ISF GREATER CHINA FD COMGEST GREATER CHINA FD latijns-Amerika JP MORGAN LATIN AMERICA FD AMUNDI LATIN AMRICA EQUITIES FD ISHARES MSCI BRASIL centraal & oost-Europa SCHRODER EMERGING EUROPE FD NEPTUNE RUSSIA & GREATER RUSSIA FD Thema's DWS INVEST GLOBAL AGRIBUSINESS FD SAM SMART ENERGY FD PICTET CLEAN ENERGY FD UBS ASIAN CONSUMPTION FD PICTET PREMIUM BRANDS ROBECO CONSUMER TRENDS EQ FD INVESCO ASIA INFRASTRUCTURE FD PICTET WATER FD SAM SUSTAINABLE WATER FD sectoren BGF WORLD ENERGY FD SSGA ENERGY INDEX EQUITY FD SSGA MATERIALS INDEX EQUITY FD LYXOR ETF STOXX 600 CHEMICALS BLACKROCK WORLD MINING FD BLACKROCK WORLD GOLD FD FIDELITY GLOBAL INDUSTRIALS FD SSGA INDUSTRIALS INDEX EQUITY FD FIDELITY GLOBAL CONSUMER INDUSTRIES FD ING DAILY CONSUMER GOODS SSGA CONSUMER STAPLES INDEX EQUITY FD JP MORGAN GLOBAL FINANCIALS FD ISHARES STOXX EUROPE 600 BANKS BLACKROCK WORLD HEALTHSCIENCE FD FIDELITY GLOBAL HEALTHCARE FD SSGA HEALTHCARE INDEX EUQITY FD UBS BIOTECHNOLOGY FD FRANKLIN TECHNOLOGY FD FIDELITY GLOBAL TECHNOLOGY FD HENDERSON GLOBAL TECHNOLOGY FD POLAR CAPITAL GLOBAL TECH FD FIDELITY GLOBAL TELECOM FD SSGA UTILITIES INDEX EQUITY FD

71,9 -27,9 -37,5 16,5 45,8 49,5 20,2 -0,2 58,8 42,2

oBligATiEs Staatsobligaties / Euro-hedged Staatsobligaties Investment Grade Investment Grade / Euro-hedged Inflatie Inflatie / Inv Grade / Euro-hedged Staatsobligaties incl. opkomende landen Gediversificeerd Laag risico / Vastrentend Laag risico / Vastrentend & valuta Medium risico / Vastrentend

Wereldwijd ROBECO LUX -O- RENTE FD JP MORGAN GLOBAL GOVERNMENT BOND FD PIMCO GLOBAL INVESTMENT GRADE CREDIT FD SCHRODER GLOBAL CORPORATE BOND FD SCHRODER GLOBAL INFLATION FD PIMCO GLOBAL REAL RETURN TEMPLETON GLOBAL BOND FD PIMCO DIVERSIFIED INCOME JP MORGAN INCOME OPPORTUNITY FD JULIUS BAER ABSOLUTE RETURN FD PIMCO UNCONSTRAINED BOND FD Eurozone Citygroup Gov EMU 3-5 yr

voor actuele gegevens over deze fondsen kijk op: abnamromeespierson.nl/fondsen Uitgave 05-07-2013 abnamromeespierson.nl

0,8 0,6 0,8 1,0 1,0 0,8 1,4 1,0 1,2 1,7 1,4

*Schommeling van het rendement, gemeten als standaarddeviatie op jaarbasis.

8

Profijt van groei online verkoop

De vooruitzichten voor bezorgdienst FedEx zijn goed (zie artikel pagina 10)

fuNDs rEcommENDED lisT Beleggingsstijl categorie/indexnaam

in euro per eind mei 2013

fondsnaam

valuta

koers

% laatste drie maanden

% laatste twaalf maanden

% afgelopen drie jaar cumulatief rendement

% sinds 1 januari 2013

rendement in euro

rendement in euro

rendement in euro

rendement in euro

1,9 1,8 0,2 -0,1 2,0 0,7 1,6 2,3 0,3 0,7 2,0 1,6 4,1

8,5 6,9 0,9 0,3 6,6 4,6 6,0 10,7 1,8 3,4 8,3 8,4 17,1

2,1 1,7 2,0 1,2 1,4 1,4 1,7

% risico drie jaar*

% total expense ratio

oBligATiEs Eurozone BLACKROCK EURO BOND FD EUR 22,93 BNP PARIBAS EURO GOVERNMENT BONDS EUR 206,44 BNP PARIBAS FLEXI I BOND GOVERNMENT EURO RESTRICTED EUR 106,04 ISHARES EB.REX. GOVERNMENT GERMANY EUR 141,37 JPMORGAN EUR GOVERNMENT BONDS EUR 12,78 BLACKROCK EURO SHORT DURATION BOND FD EUR 15,20 AMUNDI EURO INFLATION BONDS EUR 126,35 BNY MELLON EUROLAND BOND FD EUR 1,23 PETERCAM GOVERNMENT SUSTAINABLE EUR 1164,47 DEXIA SUSTAINABLE EURO BONDS EUR 259,02 DWS COVERED BOND FD EUR 51,80 ISHARES MARKIT IBOXX EURO COVERED BOND EUR 148,46 ISHARES BARCLAYS ITALY TREASURY BONDS GBP 116,99 ondernemingen Eurozone Defensief SCHRODER EURO CORPORATE BOND EUR 15,90 Opportunistisch BLUEBAY INVESTMENT GRADE BOND FUND EUR 156,97 Flexibel M&G EUROPEAN CORPORATE BOND FD EUR 15,81 Bedrijfsobligaties, excl. financials ROBECO INV GRADE CORPORATE BOND FD EUR 109,41 Duurzaam ROBECO EURO SUSTAINABLE CREDITS EUR 104,51 Duurzaam DEXIA SUSTAINABLE EURO CORPORATE BONDS EUR 301,78 Passief ISHARES BARCLAYS EURO CORPORATE BOND EUR 128,84 us dollar Staatsobligaties PARVEST US DOLLAR BOND FD USD 122,14 Gemengd PIMCO TOTAL RETURN BOND FD USD 16,89 Gemengd SCHRODER US DOLLAR BOND FD USD 12,28 Bedrijfsobligaties UBS CORPORATE BONDS USD USD 16,02 Azië Staatsobligaties ABERDEEN ASIA LOCAL CURR SHORT DURATION BOND FD USD 6,91 Staats- en bedrijfsobligaties TEMPLETON ASIAN BOND FUND USD 14,24 Geldmarkt Renminbi ALLIANZ RCM RENMINBI CURRENCY FD EUR 105,03 opkomende landen Kern PIMCO EMERGING MARKETS BONDS FD EUR 34,21 Actief / Fundamenteel ABERDEEN SELECT EMERGING MARKETS BONDS EUR 128,47 Westerse en lokale valuta UBS EMERGING ECONOMIES BONDS FUND USD 1844,73 Duurzaam PIMCO SOCIALLY RESPONSIBLE EMERGING MARKET BONDS EUR 11,49 high Yield Wereldwijd / Euro-hedged ROBECO HIGH YIELD FD EUR 25,84 Wereldwijd / Euro-hedged SCHRODER GLOBAL HIGH YIELD FD EUR 34,34 Europa FIDELITY EUROPEAN HIGH YIELD FD EUR 10,34 US Dollar FIDELITY US HIGH YIELD FD EUR 11,32 US Dollar / Korte looptijd AXA US SHORT DURATION HIGH YIELD FD EUR 95,38 Korte looptijd / Euro-hedged MUZINICH SHORT DURATION HIGH YIELD FD EUR 114,38 US Dollar / Passief ISHARES MARKIT IBOXX USD HIGH YLD CAP BONDS GBP 73,64 Wereldwijd / Passief ISHARES GLOBAL HIGH YIELD BOND USD 105,14 converteerbare obligaties Wereldwijd / Kern BNP PARIBAS CONVERTIBLE WORLD FD EUR 115,87 Waarde JUPITER GLOBAL CONVERTIBLES EUR 11,19 Europa / Agressief BNP PARIBAS CONVERTIBLE BONDS BEST SELECTION EUROPE EUR 69,08 Europa / Defensief ABERDEEN CONVERTIBLES FD EUR 15,16 Actief / Fundamenteel BLUEBAY CONVERTIBLE BOND FD USD 135,86 vanaf heden zijn de opiniewijzigingen exclusief beschikbaar via internet Bankieren. kijk op: abnamromeespierson.nl/internetbankieren AlTErNATivEs onroerend goed GPR 250 Wereldwijd SCHRODER GLOBAL PROPERTY SECURITIES FD EUR 125,97 Wereldwijd HENDERSON GLOBAL PROPERTY EQUITIES USD 15,12 Wereldwijd / Passief BLACKROCK DEVELOPED REAL ESTATE INDEX FD EUR 10,50 Europa PETERCAM SECURITIES REAL ESTATE EUROPE EUR 224,48 Europa HENDERSON EUROPEAN PROPERTY EQUITIES EUR 21,44 Wereldwijd / Passief IShARES FTSE EPRA/NAREIT DEV PROP YLD EUR 17,63 grondstoffen Reuters/Jeffries CRB total return index Actief / Fundamenteel TIBERIUS COMMODITIES ALPHA EUR 87,34 Passief BARCLAYS ROLL YIELD COMMODITIES FD EUR 88,65 Passief LYXOR ETF COMMODITIES CRB EUR 20,53 Actief / Fundamenteel SCHRODER COMMODITIES FD EUR 107,21 Gemengd PARVEST WORLD COMMODITIES FD EUR 85,72 Agri / Euro-hedged SCHRODER AGRICULTURAL FD EUR 101,27 Goud SOURCE PHYSICAL GOLD ETF USD 137,75 Total return Medium risico / Volatiliteit AMUNDI ABSOLUTE VOLATILITY EURO EQUITIES FD EUR 144,93 hedge funds Hedge Fund-index Multimanager / multistrategie LYXOR DYNAMIC STRATEGY FD EUR 98,10 Multimanager / multistrategie PICTET MOSAIC FD EUR 75,02 Multimanager / multistrategie EDM ROTHSCHILD PRIFUND ALPHA UNCORRELATED EUR 189,25 Long/short Equity LEVERAGE CAPITAL HOLDINGS EUR 214,76 Long/short Equity EUROPEAN CAPITAL HOLDINGS EUR 248,70 Macro TRADING CAPITAL HOLDINGS EUR 179,99 Long/short Equity ASIAN CAPITAL HOLDINGS EUR 82,20 CTA LYXOR CTA LONG-TERM INDEX FUND EUR 87,06 Event Driven LYXOR MERGER ARBITRAGE INDEX FUND EUR 110,56 Gemengd Staatsobligaties Staatsobligaties met AAA-rating Staatsobligaties Duitsland / Passief Staatsobligaties Korte looptijd Inflatie Gemengd Duurzaam / Staatsobligaties Duurzaam / Gemengd Covered bonds / Actief Covered bonds / Passief Staatsobligaties Italië / Passief

voor actuele gegevens over deze fondsen kijk op: abnamromeespierson.nl/fondsen

10,7 14,1 8,4 5,1 18,1 13,7 9,5 13,8 16,9

1,7 1,4 -0,7 -0,2 1,3 0,8 0,1 2,7 -0,4 0,2 2,7 2,2

3,5 5,5 1,7 6,2 4,2 4,6 3,9 3,2 3,5

9,7 10,2 10,5 5,2 8,8 7,0 6,9

16,4 18,9 20,6 15,6 18,1 13,9 17,3

2,3 1,9 2,8 1,1 1,5 1,2 1,6

4,9 4,6 4,1 3,5 4,3 4,7 4,1

1,0 0,9 1,2 0,9 0,9 0,8 0,2

-0,4 0,0 0,2 0,0

-6,9 -1,7 -2,2 -0,1

0,5 9,3 9,1 18,9

0,1 0,9 1,1 0,4

3,8 3,5 2,7 5,3

1,2 0,9 0,9 1,2

-0,5 -0,3 1,5

-1,3 4,9 5,0

11,5

0,7 0,7 1,8

8,9

1,4 1,4 0,7

-2,6 -1,7 -3,1 -2,4

9,1 11,0 5,9 7,5

32,5

7,1

1,1

10,0

1,9 1,2

2,5 2,1 2,8 1,9 0,8 0,8 2,5 2,6

13,2 13,7 19,9 12,1 5,2 5,2 7,8

35,6 30,8 33,1

3,8 3,1 4,1 3,4 1,5 1,5 3,3 4,1

8,1 8,2 8,4

1,1 1,3 1,4 1,4 1,1 1,5 0,5 0,5

4,8 4,6 1,6 3,5 3,6

15,9 13,3 16,8 14,3 10,4

19,9

6,8

1,5

10,1

1,5

22,3

7,7 8,0 3,6 4,5 6,7

9,1

2,0

2,5 0,3 1,6 1,9 6,8 8,1 1,6

19,4 18,7 20,1

54,5 39,9 40,2

12,4 17,3 17,1

2,0 1,2

25,3 21,6 16,5

42,6 38,1 45,7

-2,9 -6,2 -2,4 -2,8 -6,0 -3,6 -4,0 -11,1

-1,5

5,4

-2,5 -2,8 2,4 0,4 -15,4

-0,4 5,0 3,5 3,0 2,7 5,2 6,1 6,8 10,4 3,7 4,8

9,6

21,7

18,7

15,3

-3,2 -2,6 -2,6 -3,5

7,4 2,1 7,2 6,1 6,9 7,4 7,5

5,2

3,0

13,6 14,5 11,1

1,0 0,4 0,4 0,2 0,6 0,8 1,2 0,7 0,7 0,9 0,7 0,2 0,2

1,8 0,6

2,3 3,4 20,7 12,3 9,0

-2,8 -9,0 -2,8 -2,3 -7,1 -5,2 -4,6 -14,7

11,8 14,6 22,5 19,2 19,1

0,4 2,0 2,3 2,2 0,3

-9,0

-2,6

-4,2

4,5

1,4

9,3 6,9 9,8 9,2 15,8 19,6 12,8 21,9 -4,6 7,0

18,2

5,3 4,5 6,0 5,5 11,6 11,5 13,2 14,2 2,6 5,0

9,5

9,9 11,6 13,2 24,3 25,9 9,5

11,8 2,0

6,5

1,6

9,7 6,1

1,2 1,2

*Schommeling van het rendement, gemeten als standaarddeviatie op jaarbasis.

Uitgave 05-07-2013 abnamromeespierson.nl

9

Volg ons

Betalen met smartphone

ABN AMRO MeesPierson is te volgen op Twitter. Kijk hiervoor op: twitter.com/aa_meespierson

Veilingsite eBay legt zich steeds meer toe op het afwikkelen van online betalingen

(zie ook de Special bij deze editie)

EBAY

(zie artikel op deze pagina)

KOPEN ▲

TEmPlEToN froNTiEr mArkETs foNDs

van veilingen naar betalingen Een nieuwe generatie opkomende markten

ISIN-code: LU0390136736 Benchmark: MSCI Frontier Markets Index Fondsmanagers: Mark Mobius

Benchmark Rendement

200 18 0 16 0 14 0 12 0

Rendement: (jaargemiddelde): 1 jaar: 18,91% 3 jaar: 3,28% 5 jaar n.v.t.

10 0 80 jan 13

jan 09

Index: 31 december 2008 = 100

dec 12

Analist: Sophie Chauveau

220

mei 13

dec 11

dec 10

dec 09

dec 08

dec 07

dec 06

dec 05

60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10

blijft steken op 46,4 procent. Door het relatief onvolwassen karakter van de beurzen en van de economieën van de landen waarin belegd wordt, zijn beleggingen in die landen risicovoller vanwege de grotere volatiliteit van beursindices en koersen van individuele effecten.

Templeton Frontier Markets Fonds

€

Koersverloop eBay

$

zilië al hebben doorgemaakt. Het fonds heeft bijvoorbeeld grote posities in landen als Nigeria, Saudi-Arabië en Kazachstan. Het beleggingsproces is erop afgestemd om positie te kiezen in ondernemingen met een aantrekkelijke waardering die het beste gepositioneerd zijn om op lange termijn van de sterke lokale groei te profiteren. De portefeuille van Mobius kan fl ink afwijken van de MSCI Frontier Markets Index waartegen de fondsprestaties worden afgezet. Het fonds heeft bijvoorbeeld geen posities in Koeweit, terwijl dat land 23 procent van die index vormt. Sinds de introductie eind 2008 heeft het Templeton Frontier Markets Fonds een rendement geboekt van 97,8 procent, terwijl de MSCI Frontier Markets Index

jan 12

Morningstaranalist: R.J. Hottovy ABN AMRO aandelenexpert: Maurits Heldring

De economieën van opkomende landen, zoals China en Brazilië, zijn op weg om volwassen te worden. Deze landen hebben een snelle economische groei achter de rug, die gepaard ging met grote koersstijgingen op de beurs. Fondsbeheerder Mark Mobius van Franklin Templeton belegt al bijna twee decennia succesvol in opkomende markten. Dankzij het uitgebreide netwerk met lokale experts dat het fondshuis in deze periode heeft opgebouwd, is het werkterrein succesvol uitgebreid met het Templeton Frontier Markets Fonds. Frontier Markets zijn de volgende generatie opkomende markten. Deze landen staan nog aan het begin van de groeispurt die China en Bra-

jan 11

kan worden overgenomen door eBay, inclusief het opzetten van de website, logistiek, voorraadmanagement en klantenservice. In de Verenigde Staten maken onder meer speelgoedketen Toys“R”Us en modehuis Ralph Lauren hiervan gebruik. Er zijn nog veel mogelijkheden voor internationale groei voor eBay. Op dit moment komt ongeveer 50 procent van de omzet van buiten de Verenigde Staten. Zo is het in Nederland eigenaar van Marktplaats. nl. In opkomende markten heeft eBay ongeveer 6 miljoen actieve gebruikers. Recent kondigde het een samenwerkingsverband aan met Xiu.com, een leidende speler in de online retailmarkt in China.

jan 10

Oorspronkelijk is eBay opgezet als een website voor online veilingen, maar de focus is komen te liggen op het afwikkelen van betalingen en het aanjagen van internetverkopen voor traditionele winkels. Het bedrijf is de eigenaar van PayPal, dat met 128 miljoen actieve gebruikers de leidende speler in betalingen van onlinetransacties is. In de Verenigde Staten wordt één op de vier online transacties afgewikkeld via deze dienst. Van de honderd grootste online retailers in de VS accepteert 60 procent PayPal. De onderneming speelt ook een grote rol op het gebied van betalingen met smartphones. De verwachting is dat betalingen met smartphones wereldwijd jaarlijks met 50 procent stijgen tot 400 miljard dollar in 2015. De onderneming helpt traditionele winkelketens met het opzetten van online activiteiten. Het volledige proces

De opinies kunnen tussentijds wijzigen. Informeer bij de private banker of kijk op Internet Bankieren voor de meest actuele opinies.

10 0 90 80 70 60 50 mei 13

dec 12

dec 11

dec 10

dec 09

dec 08

dec 07

dec 06

dec 05

40

16 0 15 0 14 0 13 0 12 0 110 10 0 90 80 70 60

Analist: Olivier Couvreur

ISIN-code: LU0823440713 Benchmark: S&P 500 Index Fondsmanager: François Mouté

Benchmark Rendement jan 13

110

jan 12

Index: 31 december 2005 = 100

12 0

leggingskeuzen zorgen er bovendien voor dat het fonds meer geschikt is voor beleggers die op zoek zijn naar een specifieke beleggingsstijl in plaats van naar een manier om de Noord-Amerikaanse aandelenmarkt te bespelen.

Parvest Opportunities USA Fonds

$

Koersverloop Fedex

$

Het Parvest Opportunities USA Fonds laat sinds 2010 telkens een negatief rendement zien, tegenover een koersstijging van de S&P 500. Oorspronkelijk werd aangeraden om een belegging in dit fonds te combineren met een positie in een fonds dat met een meer algemene beleggingsstijl positie kiest in NoordAmerikaanse aandelen. Momenteel lijken andere fondsen echter beter op die rol te zijn toegesneden. De belangrijkste reden voor het advies om het Parvest Opportunities USA Fonds in te ruilen, is de negatieve economische visie van Mouté die haaks staat op het meer optimistische beeld van ABN A MRO MeesPierson. De uitgesproken be-

jan 11

Morningstaranalist: Keith Schoonmaker ABN AMRO aandelenexpert: Edith Thouin

Francois Mouté heeft als beheerder van het Parvest Opportunities USA Fonds grote vrijheid om positie te kiezen op basis van zijn economische visie. Hij is al langere tijd negatief over de wereldeconomie. In de fondsportefeuille komt dat tot uitdrukking in een sterke overweging in grondstoffabrikanten en energieconcerns, terwijl Mouté sterk onderwogen is in banken en verzekeraars. Aanvankelijk was deze strategie heel succesvol en het rendement lag vanaf 2005 tot 2010 elk jaar hoger dan dat van de S&P 500 Index. Het beursherstel dat zich daarna aftekent, gaat echter volledig aan het fonds voorbij.

jan 10

het weg- en luchtvervoer. Ook hier tekent zich een omslag af dankzij een groot aanbod van goedkoop aardgas in de VS. Een toenemende Amerikaanse consumentenvraag en het aantrekken van de wereldhandel zullen de omzet van FedEx in de komende tijd doen groeien. Daarnaast komt het bredere aanbod van logistieke diensten tot uitdrukking in hogere winstmarges. De winst kan de komende twee jaar met meer dan 20 procent groeien. Met de huidige waardering van 13 maal de voor 2014 verwachte winst is FedEx een aantrekkelijke belegging.

jan 07

FedEx is de belangrijkste aanbieder van Express Delivery-diensten ter wereld. Het heeft een enorm netwerk en boekt circa 25 procent van de omzet buiten de Amerikaanse thuismarkt. In de VS is FedEx marktleider na het vertrek van DHL. De internationale vraag naar expressdiensten is de laatste jaren sterk gestegen. De Amerikaanse vraag bleef achter als gevolg van de zwakke economie, maar dat verandert nu. Een verschuiving in consumentenkoopgedrag leidt een intensiever gebruik van toeleveringsdiensten. Door betere beveiliging van het betalingsverkeer via internet en stijgende populariteit van smartphones en tablets groeien de internetverkopen. FedEx had last van hoge brandstofkosten voor

meer geschikte alternatieven voorhanden

jan 09

groei door internetverkopen

jan 08

KOPEN ▲

jan 06

fEDEX

PArvEsT oPPorTuNiTiEs usA foNDs

Rendement: (jaargemiddelde): 1 jaar: -0,64% 3 jaar: -3,84% 5 jaar -5,81%

Indien uw belangstelling is gewekt door de beschrijving van deze fondsen, raden wij u aan de brochure of het prospectus van deze fondsen te lezen, alvorens u besluit in deze fondsen te beleggen. Hierin treft u relevante informatie aan over onder meer de werking, de risico’s, de kosten en de verhandelbaarheid van deze fondsen.

Uitgave 05-07-2013 abnamromeespierson.nl

10

Clowns & film Hermine Voûte is maatschappelijk actief en zet zich onder andere in voor CliniClowns en filminstituut Eye (zie artikel op deze pagina)

iNTErviEW Al 25 jaar werkt Hermine Voûte (1964) als advocaat Arbeidsrecht bij - wat inmiddels heet - Loyens Loeff. Net als haar vader, de overleden kinderarts Tom Voûte, wil ook zij anderen helpen. ‘Ik ga na 25 jaar nog steeds elke dag fluitend naar kantoor. Mijn werk geeft me veel voldoening, zeker als ik een persoon echt kan helpen.’

arts uiteraard ook, maar dat beroep leek me te zwaar. Als een arts een fout maakt, kan dat een leven kosten. Als ik een fout maak, kost het geld. Dat is een wezenlijk verschil. Ik neem mijn vak uiterst serieus, voel me zeer verantwoordelijk en ook in mijn werk gaat het om grote belangen. Maar het gaat nooit over leven of dood. Ik zou die verantwoordelijkheid niet aankunnen.’

‘ik los graag problemen van anderen op’

Tom voÛTE foNDs

‘Het is niet voor niets dat de maatschappelijke functies die ik bekleed allemaal te maken hebben met cultuur en zieke kinderen. Zo ben ik lid van de Raad van Toezicht bij het fi lminstituut Eye, ben ik actief bij Arts Centre de Appel en zit ik in de Raad van Toezicht van CliniClowns. Toen mijn vader enkele jaren geleden plotseling overleed, kwam het bestuur van de stichting Geneeskundig Kan-

sNEllEr EN BETEr

‘25 jaar geleden liep ik tijdens mijn studie rechten stage bij een bank. Ik kwam destijds in een sterk hiërarchische omgeving terecht. Er waren veel parafen nodig om een volgende stap in het werk te kunnen zetten. Die ervaring maakte dat ik besloot om advocaat te worden. De advocatuur is plat georganiseerd en je kunt snel zelf aan de slag met kleine zaken. In de afgelopen decennia is mijn vakgebied aanzienlijk sneller en competitiever geworden. Vroeger communiceerden we met brieven. Er ging vaak wel een week overheen voordat een cliënt antwoord kreeg op een vraag. Nu kan en moet dat binnen 24 uur. Alles moet sneller en beter worden opgelost om de concurrenten voor te blijven.’

‘Maatschappelijk bewustzijn is me met de paplepel ingegoten’

moNDigEr

‘Binnen mijn specialisme “collectief ontslag” is er – zeker als gevolg van de fi nanciële crisis – de laatste jaren veel veranderd. Gaat het goed met de economie, dan kunnen werkgevers en werknemers het doorgaans goed met elkaar vinden. Gaat het minder, dan zie je vaak dat ze recht tegenover elkaar komen te staan. De verhoudingen verharden en men wantrouwt elkaar. Daarnaast signaleer ik ook dat burgers en werknemers in de loop der jaren mondiger zijn geworden. De tijd dat de werkgever de baas was, is voorbij. Werknemers staan veel meer dan vroeger op hun strepen. Tien jaar geleden kon ik me niet voorstellen dat werknemers, terwijl ze nog in dienst zijn, een procedure starten tegen hun werkgever voor betere arbeidsvoorwaarden. Dat was ongekend, maar het gebeurt nu. Zo zijn juristen van Heineken recent naar de rechter gestapt, omdat ze hun leaseauto moesten inleveren van hun werkgever. Ze hebben tot aan het Gerechtshof geprocedeerd en gewonnen.’

keronderzoek – dat mijn vader had opgericht – naar ons toe met het voorstel om de naam te veranderen in het Tom Voûte Fonds. Wij waren heel blij met dat voorstel. Dit fonds, dat binnenkort gaat fuseren met KiKa, voelt nu des te meer als een echte nalatenschap van hem. Meer nog dan de “echte” nalatenschap. Ik vervul geen officiële functie in deze stichting, maar ben er wel nauw bij betrokken. Onze familie wordt goed geïnformeerd door het bestuur.’

volDoENiNg

cArriÈrE

‘Volgend jaar word ik vijftig. Ik heb prachtige opleidingen mogen volgen en een fantastische carrière kunnen maken. Het is tijd om iets terug te doen voor de maatschappij. Dat maatschappelijk bewustzijn is me met de paplepel ingegoten. Mijn ouders maakten mijn zus, mijn broer en mijzelf er op attent dat er ook nog een wereld was buiten ons. Cultuur en natuur speelden daarin een belangrijke rol. We moesten altijd om ons heen kijken. Ik ken nog steeds de namen van alle schelpen aan de Noordzeekust uit mijn hoofd. Ook kregen we van huis uit mee oog te hebben voor anderen. Mijn vader deed dat

met ziel en zaligheid en zette zich vooral in voor kinderoncologie. Hij is de oprichter van stichting KiKa (die strijdt tegen kinderkanker, red.). Ook heeft hij de CliniClowns naar Nederland gehaald. En hetzelfde deed hij met Ronald McDonald.’

PArAllEllEN

‘Het is opvallend hoeveel parallellen er zijn tussen mijn vak en dat van mijn vader. Ook ik heb een eed moeten afleggen, ook ik werk als een onafhankelijk persoon en ook ik heb mijn leven ingevuld met het helpen van

anderen. Ik los graag problemen van anderen op. Dat is wat me drijft in mijn werk, ik krijg daar energie van. Als ik de fi lm van mijn leven terugdraai dan is dat denk ik ook de belangrijkste reden dat ik heb gekozen voor dit vak. Mijn vader deed dat als

‘Ik ga na 25 jaar nog steeds elke dag fluitend naar kantoor. Mijn werk als advocaat geeft me veel voldoening. Zeker in die zaken waarin ik een persoon echt kan helpen. Gelukkig komt dat geregeld voor. Zo heb ik er een tijdje geleden voor gezorgd dat een fi nancieel directeur werd gerehabiliteerd. Hij was door zijn werkgever erg onzorgvuldig behandeld. Ik heb voor hem verhaal gehaald bij de rechter en deze heeft een aanzienlijke vergoeding aan hem toegekend. Dat doet me goed. Juist omdat het zo’n persoonlijk verhaal is, is de voldoening vaak groter dan wanneer ik bijvoorbeeld een bedrijf adviseer over collectief ontslag. Ook interessant en nuttig, maar zo’n zaak is nu eenmaal wat anoniemer. Overigens is mijn drang om anderen te helpen niet uitsluitend een altruïstische. Als ik eerlijk ben, speelt ijdelheid daarin ook een rol. Degene die geholpen wordt toont namelijk ook dankbaarheid. Mensen laten daardoor zien dat ze blij zijn met je. En die waardering raakt je.’ Uitgave 05-07-2013 abnamromeespierson.nl

11

Liever geen papier

3 miljard Het aantal transacties dat in Nederland jaarlijks via internetbankieren wordt uitgevoerd

ABN AMRO MeesPierson adviseert klanten fysieke aandelen of obligaties te laten giraliseren (zie artikel op deze pagina)

(zie de Special bij deze editie)

BElEggEN

Effectenportefeuille goed beschermd Spaartegoeden zijn beschermd, mocht een bank onverhoopt in de problemen komen. Maar wat gebeurt er met de beleggingen? Vier vragen aan Piet Raaijmakers, verantwoordelijk voor Custody, het beheer van effecten.

Dit is het oudste, bekende ‘aandeel’ ter wereld. het is uitgegeven door de voc-kamer Enkhuizen en dateert uit 1606.

3

Hoe zit het met derivaten als opties en termijncontracten in de portefeuille? ‘De wet geldt voor individuele aandelen, obligaties en beleggingsfondsen. De Wge heeft nog geen betrekking op derivaten. Dat komt omdat het vormgeven van een wettelijke bescherming voor derivaten zeer complex en moeilijk uitvoerbaar is. Een derivaat is immers een afgeleid product; een recht of een plicht om een aandeel tegen een bepaalde prijs te kopen of verkopen. Het is nog niet duidelijk wanneer de wetgever met een voorstel komt waarin ook de bescherming van derivaten is geregeld.’

1

Wat gebeurt er met een beleggingsportefeuille als een bank in moeilijkheden raakt? ‘De kans is door het verscherpte toezicht op financiële instellingen in Nederland zeer beperkt. Toch krijgt ABN AMRO MeesPierson soms vragen van klanten over de bescherming van hun beleggingsvermogen. De meeste mensen in Nederland weten dat er een regeling is die het spaargeld beschermt, mocht een bank in de problemen komen. Tegoeden op spaaren betaalrekeningen zijn tot 100.000 euro per rekeninghouder gegarandeerd door het deposito garantiestelsel. Minder bekend is dat ook beleggingen bij ABN AMRO MeesPierson goed zijn beschermd. Door een wetswijziging in 2011 is dit zelfs nog beter geregeld dan voorheen.’

Westfries Archief, Hoorn

2

Hoe is de bescherming geregeld? ‘De klant blijft altijd rechthebbende op effecten zoals obligaties en aandelen. Ze worden slechts bewaard door de bank. Bij de meeste effecten is de klant op grond van de wet (mede-)eigenaar. Namelijk op grond van de Wet Giraal Effecten-

4

verkeer (Wge). De overige effecten, met name de buitenlandse effecten, worden bewaard door speciaal voor dit doel opgerichte bewaarbedrijven. De kans dat zo’n bedrijf in de problemen komt, is minimaal. Zou dit toch gebeuren, dan heeft de klant

een vordering op het bewaarbedrijf. In 2011 is de Wge aangepast waardoor de beleggingsportefeuilles nog beter kunnen worden beschermd. Door deze bepaling in de wet kan de klant tevens het eigendom van met name buitenlandse effecten ver-

krijgen. Ook deze effecten vallen bij een eventueel faillissement buiten de boedel van de bank. Hierdoor is de noodzaak voor financiële instellingen om gebruik te maken van deze speciale bewaarbedrijven verdwenen.’

Geldt de bescherming ook voor de papieren aandelen en obligaties? ‘De meeste effecten zijn inmiddels gegiraliseerd. Papieren effecten zijn daarbij geregistreerd en opgenomen in een zogeheten verzameldepot of girodepot. Er zijn echter nog steeds klanten die fysieke aandelen en obligaties bezitten. Die worden door de bank – in de kluis – bewaard of door de klanten zelf. Deze effecten vallen daardoor niet onder de Wge-regeling. Fysieke effecten zijn ondergebracht bij een bewaarbedrijf. Wij raden klanten daarom aan eventuele papieren effecten om te wisselen. Niet alleen is er daardoor geen risico meer bij verlies en diefstal, de effecten vallen dan ook volledig onder de wettelijke regeling.’

colofoN & DisclAimEr financial focus Een uitgave van ABN AMRO MeesPierson Nummer 27, juli 2013 Voor vragen of suggesties kunt u contact opnemen met uw private banker of ABN AMRO MeesPierson Redactie Financial Focus (HQ6053) Postbus 283, 1000 EA Amsterdam [email protected] redactie: Karien van Bekkum, Britta Boelrijk, Bastiaan Braams, Tjarko Denekamp, Maurice Eikmans, Hedwig Florijn, Jacques Hogerwerf, Marvin Jacobs, IJda Ockers, Michiel Pekelharing, Hans Peter Roel, Cleo Scheerboom, Irene Schoemakers, Ben Steinebach, Mirjam Streefkerk, Jeroen Vegt, Gitte Wouters, Marijke Zewuster vormgeving: Sven van Pel Beeld: ANP, Hollandse Hoogte, Maurice Johan, Adrie Mouthaan, Frank Ruiter, Shutterstock, Westfries Archief Prepress: Grafimedia, Amsterdam

Uitgave 05-07-2013 abnamromeespierson.nl

over ABN Amro meesPierson ABN AMRO MeesPierson is een handelsnaam van ABN AMRO Bank N.V. ABN AMRO Bank N.V. is gevestigd aan de Gustav Mahlerlaan 10 (1082 PP) te Amsterdam (Nederland). Het internetadres van ABN AMRO MeesPierson is abnamromeespierson.nl. ABN AMRO Bank N.V. heeft een bankvergunning van De Nederlandsche Bank N.V. en is opgenomen in het register van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) onder nummer 12000004. ABN AMRO Bank N.V. kan optreden als: - aanbieder van betaal-, spaar- en kredietproducten; - bemiddelaar en adviseur van betaal-, spaar-, krediet- en verzekeringsproducten; - beleggingsonderneming voor alle beleggingsdiensten, beleggingsactiviteiten en nevendiensten. Informatie over de klachtenregeling van ABN AMRO Bank N.V. en de geschilleninstantie waarbij ABN AMRO Bank N.V. is aangesloten kunt u vinden op abnamro.nl/klachtenregeling of opvragen via telefoonnummer 0900-0024 (€ 0,10 per minuut). Op ABN AMRO Bank N.V. zijn het beleggers-compensatiestelsel en het depositogarantiestelsel van toepassing. Meer informatiedaarover kunt u vinden op: abnamro.nl/garantieregeling of opvragen via telefoonnummer 0900-0024.

ABN AMRO Bank N.V. is ingeschreven in het Handelsregister K.v.K. Amsterdam onder nummer 34334259. Het BTW-identificatienummer van ABN AMRO Bank N.V. is NL820646660B01. Algemene Disclaimer De in dit document aangeboden informatie is opgesteld door ABN AMRO Bank N.V. en is bedoeld als informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. De informatie mag daarom nadrukkelijk niet beschouwd worden als een advies of als een voorstel of aanbod tot 1) het aankopen of verhandelen van financiële instrumenten en/of 2) het afnemen van beleggingsdiensten noch als een beleggingsadvies. Beslissingen op basis van de informatie uit dit document zijn voor uw eigen rekening en risico. De informatie en de voorwaarden die van toepassing zijn op door ABN AMRO Bank N.V. aangeboden financiële instrumenten en beleggingsdiensten verleend door ABN AMRO Bank N.V. kunt u vinden in de Voorwaarden Effectendienstverlening ABN AMRO N.V. en het Informatieblad Effectendienstverlening ABN AMRO Bank N.V. die verkrijgbaar zijn via abnamro.nl/beleggen. Hoewel ABN AMRO Bank N.V. tracht juiste, volledige en actuele informatie uit betrouwbaar geachte bronnen aan te bieden, verstrekt ABN AMRO Bank N.V. expliciet noch impliciet enige garantie dat de aangeboden informatie in dit document juist, volledig of actueel is. ABN AMRO Bank N.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor druk- en zetfouten. De in dit document opgenomen informatie kan worden

gewijzigd zonder voorafgaand bericht. ABN AMRO Bank N.V. is niet verplicht de hierin opgenomen informatie te actualiseren of te wijzigen. ABN AMRO Bank N.V. en/of haar agenten of onderaannemers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid ten aanzien van enige schade (met inbegrip van gederfde winst), die op enigerlei wijze voortvloeit uit de informatie die u in dit document wordt aangeboden of het gebruik daarvan. ABN AMRO Bank N.V. , of de rechthebbende, behoudt alle rechten (waaronder auteursrechten, merkrechten, octrooien en andere intellectuele eigendomsrechten) met betrekking tot alle in dit document aangeboden informatie (waaronder alle teksten, grafisch materiaal en logo’s). Het is niet toegestaan de informatie uit dit document te kopiëren of op enigerlei wijze openbaar te maken, te verspreiden of te vermenigvuldigen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ABN AMRO Bank N.V. of rechtmatige toestemming van de rechthebbende. U mag de informatie in dit document wel afdrukken voor uw eigen persoonlijk gebruik. us Person Disclaimer ABN AMRO Bank N.V. (“ABN AMRO”) is geen geregistreerde verzekerings- of bankinstelling zoals bedoeld in de federale wetgeving en de wet- en regelgeving van de afzonderlijke staten van de Verenigde Staten van Amerika. Het is ABN AMRO Bank N.V. daarom niet toegestaan financiële diensten en/of producten, waaronder diensten en/of producten op het gebied van betalingsverkeer (waaronder het accepteren of het aanbieden tot het doen van stortingen), leningen, verzekeringen, hypotheken of creditcards aan te bieden aan Amerikaanse ingezetenen [“US Persons” in

de zin van vorenbedoelde wet- en regelgeving]. ABN AMRO Bank N.V. is niet geregistreerd als broker-dealer en investment adviser zoals bedoeld in respectievelijk de Amerikaanse Securities Exchange Act van 1934 en de Amerikaanse Investment Advisers Act van 1940, zoals van tijd tot tijd gewijzigd, noch in de zin van andere toepasselijke wet- en regelgeving van de afzonderlijke staten van de Verenigde Staten van Amerika. Tenzij zich op grond van de hiervoor genoemde wetten een uitzondering voordoet, is de effectendienstverlening van ABN AMRO Bank N.V. inclusief (maar niet beperkt tot) de hierin omschreven producten en diensten, alsmede de advisering daaromtrent niet bestemd voor Amerikaanse ingezetenen [“US Persons” in de zin van vorenbedoelde wet- en regelgeving]. Dit document of kopieën daarvan mogen niet worden verzonden of meegebracht naar de Verenigde Staten van Amerika of worden verstrekt aan Amerikaanse ingezetenen. Onverminderd het voorgaande is het niet de intentie de in dit document beschreven diensten en/of producten te verkopen of te distribueren of aan te bieden aan personen in landen waar dat ABN AMRO Bank N.V. op grond van enig wettelijk voorschrift niet is toegestaan. Eenieder die beschikt over dit document of kopieën daarvan dient zelf na te gaan of er wettelijke beperkingen bestaan tegen de openbaarmaking en verspreiding van dit document en/of het afnemen van de in dit document beschreven diensten en/of producten en zodanige beperkingen in acht te nemen. ABN AMRO Bank N.V. is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van diensten en/of producten die in strijd met de hiervoor bedoelde beperkingen zijn afgenomen.

12

12 procent Het aandeel werkzame personen in de ambachtseconomie, als percentage van het aantal werkenden in het totale Nederlandse bedrijfsleven (bron: EIM, zie artikel op deze pagina)

1

7 vaklieden over hun ambacht

2

Naam: ingrid van Delden-Blaauboer (38) Beroep: tingieter In: zaandam

Sinds: 1994 Mooie opdracht: 200 tinnen soldaten voor de muider kruitfabriek

in Nederland zijn er nog zo’n zeven tingieters. ingrid van Delden-Blaauboer, die het vak van haar grootvader en vader leerde, is naar eigen zeggen de enige die nog met authentieke bronzen vormen werkt. ‘ik heb in mijn werkplaats een bekervorm uit 1697.’

4

Naam: Nicole van Aarle (37) Beroep: klompenmaker In: Aarle-rixtel

3

Sinds: 2006 Mooie opdracht: klompen maken voor een jongen met een kunstbeen

klompen met hakken, rolschaatsklompen of troonswisselingsklompen: niets is te gek voor Nicole van Aarle. Na een carrière in het leger vroeg ze haar vader om haar het vak van klompenmaker te leren. Nu is ze de vijfde generatie die het ambacht beoefent.

Naam: gauke Bootsma (71) Beroep: hindelooper schilder In: hindeloopen

Sinds: 1958 Mooie opdracht: rol in grolsch-advertentie ‘vakmanschap is meesterschap’ in 1963

zijn klanten komen van heinde en verre om dienbladen en andere objecten met hindelooper schilderwerk aan te schaffen. zojuist rondde gauke Bootsma nog een opdracht af voor Japanners, waarvoor hij ruim 250 artikelen beschilderde. ‘Niets van wat ik maak, is hetzelfde.’

1

Ingrid van DeldenBlaauboer ‘Voor mijn winkel maak ik vooral sieraden en miniaturen die ik zelf heb ontworpen en gegoten. Mijn vader maakt traditionele producten als theepotten en bekers. Soms werken we in opdracht, zoals voor de Muider Kruitfabriek waarvoor we 200 tinnen soldaten moesten maken. Voor kerken maken we regelmatig avondmaalserviezen. Als mensen een van onze zelfgemaakte producten kopen, voelt dat als een schouderklopje.’

5

2 Naam: leo hoegen (60) Beroep: papierschepper In: utrecht

Sinds: 1981 Mooie opdracht: een week op eigengemaakt papier boekdrukken in museum Boijmans van Beuningen

sinds 2004 houdt leo hoegen zich fulltime met zijn ambacht bezig. Daarvoor had hij als docent achttien jaar een lokaal waarin hij leerlingen liet kennismaken met papierscheppen, boekbinden en boekdrukkunst. ‘Toen er computers kwamen, konden we op handgeschept papier gaan printen.’

Sinds: 1998 Mooiste opdracht: molenstenen maken voor de gerestaureerde molen in eigen woonplaats

De molen van Best stond meer dan vijftig jaar stil, maar is mede door één koppel nieuwe molenstenen van molensteenfabrikant h. van vugt & zn. weer in gebruik. En daar is molensteenmaker herjan van vugt trots op. ‘Wij maken iets unieks.’

7

6

Naam: Anna stringer (35) Beroep: beeld- en ornamentsnijder In: Enkhuizen

Naam: herjan van vugt (30) Beroep: molensteenmaker én bouwkundige In: Best

Sinds: 2001 Mooie opdracht: restauratie van 18eeeuwse guirlandes in het Teylersmuseum

Anna stringer doet vooral restauratieklussen in opdracht van musea en kerken, maar ontwerpt ook voor particulieren. van schilderijlijsten tot versieringen op meubels of vrij beeldhouwwerk. ‘geen opdracht is hetzelfde.’

Naam: kees van Wijk (63) Beroep: rietdekker In: kesteren

Nicole van Aarle ‘Mijn opa maakte in anderhalf uur een paar klompen, hij was er van zonsopgang tot zonsondergang mee bezig. Ik ben er meer dan drie uur mee bezig. Meestal beoefen ik het ambacht tijdens demonstraties. Er zijn nog maar weinig mensen die volledig met de hand gemaakte klompen bestellen. De machinale variant is tegenwoordig ook goed en die kunnen we handmatig bijwerken, zodat ze alsnog een perfecte pasvorm hebben.’

3

Gauke Bootsma ‘Er zijn minder dan tien mensen in Hindeloopen die dit nog doen. Ik zie de toekomst niet somber in. Reken maar dat er weer jongeren zullen zijn die dit ambacht gaan beoefenen als we op de UNESCOlijst van het immaterieel erfgoed terechtkomen. Daarvoor loopt nu een aanvraag. Bovendien zijn we verwant aan de schilderkunst in Scandinavische landen, waardoor er veel aandacht voor dit ambacht is. Zo snel zullen we dus niet verdwijnen.’

Sinds: 1971 Mooie opdracht: rietdekken van monumentale gebouwen op landgoederen

over twee jaar gaat rietdekker kees van Wijk met pensioen, maar hij vertrouwt erop dat het familiebedrijf in goede handen is bij zijn zoons. ‘Altijd buiten zijn en iets moois met mijn handen maken: dat ga ik wel missen.’

4

Leo Hoegen ‘Het is relatief makkelijk om van oud papier nieuw papier te maken. Er komt pas echt vakmanschap bij kijken als je van nieuwe grondstoffen zoals brandnetels, fluitenkruid of oude spijkerbroeken en

T-shirts papier gaat scheppen. Het pulp maken is het lastigste proces, maar gelukkig heb ik een maalbak uit de zestiende eeuw die me daarbij helpt. Vervolgens moet je honderden vellen maken met hetzelfde gramsgewicht, ook dat is een hele kunst.’

5

Herjan van Vugt ‘Molenstenen zijn nodig om bijvoorbeeld graan te malen in een korenmolen. Voor de ballast- en de maallaag in zo’n steen gebruiken we verschillende soorten mengsels van vermalen steensoorten, volgens geheim recept. Wij leveren onze stenen in heel Europa, maar ook aan ontwikkelingslanden en laatst nog aan Rusland. In Europa zijn nog maar drie molensteenmakers, dus eigenaren van graanmolens komen al snel bij ons terecht.’

6

Anna Stringer ‘Houtsnijden is een breed vak, met een lange traditie. Je kunt tegenwoordig een plaatje in de computer laten invoeren en die door een frees laten namaken. Maar dat is nooit hetzelfde als het ambachtelijke houtsnijden. Daarin zie je de hand van de maker, bijvoorbeeld door de gutsstreken in het snijwerk. Bovendien kun je met een frees niet restaureren, dus de ambachtslieden zullen altijd nodig blijven.’

7

Kees van Wijk ‘Ons bedrijf werd in Veenendaal in 1934, een economisch zware tijd, door de gebroeders Van Ginkel opgericht. Oudere klanten verwijzen nog geregeld naar die tijd. Wij werken vooral op boerderijen, villa’s en landgoederen. We maken nieuwe daken, maar doen ook veel onderhoud. Rietdekken is een vak, bij ons heeft iedereen een diploma. Machines kunnen ons werk niet overnemen, dus ons ambacht zal voorlopig nog blijven bestaan.’

Uitgave 05-07-2013 abnamromeespierson.nl

Met dank aan Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed (volkscultuur.nl)

EvEN voorsTEllEN