K d e k o nč í vě da a zač íná um ě n í , a n a o p a k ? N e u spoř á d a n é p o z n á mk y k mož n o s t i ( ? ) u s p oř á d á n í v z t a h u u mě n í a techniky Václav Syrový
O v z tahu umě n í a t e c h n i k y n a l e z n e me b e z p oč e t n e j r ůz ně j š í c h r e t r o s p e k t i v n í c h , a k t u á l n í c h i p r o g n o st i c k ý c h ú v a h , k t e r é s e j e j o b v y k l e s n a ž í v t ě s n a t d o r á d o b y f i l o z o f i c k ý c h k a t e g o r i í p r o s tř e d k u a c í l e , f o r my a o b s a h u , z á k l a d n y a n a d s t a v b y , r a c i o n a l i t y a e mo c í , r u t i n n í h o a t vůr č í h o , a d o d a l š í c h v p o d s t a t ě ‘ b i p o l á r n í c h ’ , n e - l i p ř í mo ‘ a n t a g o n i s t i c k ý c h ’ p o j mů. A l e s t a č í l e t mý p o h l e d d o bě ž n é h o n a uč n é h o s l o v n í k u , a b y c h o m s e d oč e t l i , ž e pův o d e m ř e c k é t e c h n é má s t e j n ý v ý z n a m j a k o l a t i n s k é a r s , c o ž z n a me n á u mě n í , k t e r é t e n t ý ž s l o v n í k d e f i n u j e c o b y d o v e d n o s t , z n a l o s t , z r uč n o s t v e s my s l u s c h o p n o s t í z í s k a n ý c h uč e n í m, př e mý š l e n í m a z k o u má n í m. O z k o u má n í č i př e s n ě j i v ý z k u mu s e n á s l e d ně mů ž e me d oč í s t , ž e j e t o p o z n á v a c í c í l e vě d o má č i n n o s t s mě ř u j í c í k o d h a l e n í v l a s t n o s t í , př í č i n a p o d mí n e k j e v ů p r o b í h a j í c í c h v p ř í r o d ě , s p o l e č n o s t i č i d o k o n c e vě d o mí . J e s t l i t o t o p o z n á n í u dě l á me s y s t e ma t i c k ý m a z fo r mul u j e me j e h o j e d n o t l i v é d i s c i p l í n y , d e f i n u j e me j i ž vě d u j a k o t a k o v o u . Opus ťme v š a k p r o j i s t o t u f i l o z o f i c k é k a t e g o r i e a p o d í v e j me s e z c e l a p r a g ma t i c k y n a p r o b l é m v z t a h u u mě n í a t e c h n i k y z p o h l e d u v ý z k u mn í k a v o b o r u s t o j í c í m o bě ma n o h a ma p e v ně v r a c i o n á l n í c h v ě d á c h , n i c mé ně s v ý m z a mě ř e n í m o s l o v u j í c í m r o z s á h l o u o b l a s t u mě n í , a t o v o b o r u h u d e b n í a k u s t i k y. N e b u d e me s e v š a k z a b ý v a t h u d e b n í a k u s t i k o u , d o n í s i t u a t a m p o u z e o d s k oč í me p r o k o n k r é t n í a r g u me n t č i př í k l a d , b u d e me s e , př e s ně j i ř e č e n o , b u d e me s e s n a ž i t z a b ý v a t v z t a h e m u mě n í a t e c h n i k y , v p r v n í ř a dě r e a l i t o u j e h o e x i s t e n c e . D o t o h o t o v z t a h u , o s t a t ně j a k u ž n a p o v í d á n á z e v př í s pě vku, z a h r n e me t é ž vě d u , mož n á v u r č i t é m ú h l u p o h l e d u n a t e n t o v z t a h , 1
n e b o mož n á j a k o t ř e t í , n e o p o me n u t e l n ý b o d , k t e r ý d e f i n u j e r o v i n u t o h o t o v z t a h u , a mož n á t a k é j e n o m z dů v o d u a t r a k t i v n o s t i a t a k t r o c h u a k t u á l n o s t i v z t a h u u mě n í a vě d y , v e k t e r é m př e c e p e n í z e h r a j í a ž t u ‘ p r v n í ’ r o l i . S e ř a ďme ‘ t e c h n i k u , u mě n í , v ě d u ’ v a b e c e d n í m p oř a d í , a b y c h o m n i k o h o n e u r a z i l i , a z ač n ě me n e u s p o ř á d a n é p o z n á mky klasickou otázkou: Co bylo první?
Technika a umění, nebo technika versus umění? P o k u d b u d e me t e c h n i k u c h á p a t j a k o p o u h ý p r o s tř e d e k č i n á s t r o j , p a k mů ž e me b e z o b a v př i p u s t i t , ž e dř í v e mu s e l a e x i s t o v a t t e c h n i k a n e ž u mě n í . D o k o n c e mož n á u ž z t o h o p o u h é h o dů v o d u , ž e k l a s i c k é p r o d u k t y t e c h n i k y , t j . v ý r o b n í , a l e n a př . i h u d e b n í n á s t r o j e př e d s t a v u j í o b j e k t i v ně e x i s t u j í c í r e á l n é př e d mě t y , k t e r é můž e me , a l e t a k é n e mus í me p o u ž í t k p r o v o z o v á n í u mě n í , n a př . hudby. Umě n í n a p r o t i t o mu n e n í ž á d n ý př e d mě t , a u ž vů b e c n e r e á l n ý př e d mě t , a l e p r o c e s k o mu n i k a c e me z i d vě ma s u b j e k t y : u mě l c e m – t vů r c e m a j e h o p o s l u c h a č e m, d i v á k e m, o b d i v o v a t e l e m č i o d pů r c e m, n e b o t a k é p o u z e b e z d ě č n ý m k o n z u me n t e m. Up ř e s ně me t e d y o t á z k u p r v e n s t v í v př í p a dě h u d b y : B y l a dř í v e h u d b a , n e b o h u d e b n í n á s t r o j ? O k a mž i tě s i p ř e c e mus í me o d p o vě d ě t , ž e h u d e b n í n á s t r o j . B y l a t o d u t á k o s t , d o k t e r é p r ač l o vě k p r o j i s t o t u j e š t ě f o u k n u l , z d a v n í n e z b y l o t r o c h u mor k u , a o n a v y d a l a j a s ně d e t e r mi n o v a n ý z v u k – t ó n . B y l a t o d o k mi t á v a j í c í tě t i v a l u k u , k t e r á o b d obn ě d e t e r mi n o v a n ý m z v u k e m z a z ně l a p o t é , c o u dě l i l a e n e r g i i v y s t ř e l e n é mu š í p u . B y l a t o v y p n u t á kůž e z k o n z u mo v a n é h o z v í ř e t e , j e j í ž v e l i k o s t o d p o v í d a l a n e j e n o m d e t e r mi n a c i z v u k u , k t e r ý v y d á v a l a př i ú d e r u , a l e t a k é v e l i k o s t i s v é h o b u d o u c í h o ma j i t e l e , j e muž s l o u ž i l a j a k o o d ě v . M o ž n á u ž t a d y ně k d e v z n i k l z á r o d e k t z v . muž s k é h o a ž e n s k é h o p r i n c i p u , k t e r ý n a př . z n á me z f i l o z o f i e z v u k u v a r h a n . J e t o a ž př í l i š z j e d n o d u š e n á č i př í mo n a i v n í př e d s t a v a , a l e j e 2
z c e l a v i n t e n c í c h s o uč a s n é o r g a n o l o g i e – n a u k y o h u d e b n í c h n á s t r o jích. P o d í v á me - l i s e v š a k n a s t e jn ý v z t a h z p o z i c e h u d e b n í a k u s t i k y , mu s í me př i z n a t , ž e n e l z e v y l o uč i t , ž e dř í v n e ž h u d e b n í n á s t r o j t u n a o p a k b y l o u r č i t é h u d e b n í ‘ k l i ma ’ v y c h á z e j í c í z e s t y l i z o v a n é p o doby lidského hlasu jako produktu hlasového ústrojí, které ale, což s e mů ž e z d á t a ž p a r a d o x n í , s o uč a s n á o r g a n o l o g i e n e p o v a ž u j e z a h u d e b n í n á s t r o j . L i d s k ý h l a s j e v š a k b e z e s p o r u t í m n e j z n á mě j š í m h u d e b n í m a s a moz ř e j mě t é ž i o b e c ně k o mu n i k a č n í m s i g n á l e m. N a ně m s i o v ě ř u j e me v p r v n í ř a dě s v o j i s c h o p n o s t d e t e r mi n o v a t a z pě t ně r e p r o d u k o v a t v ý š k u t ó n u j a k o z á k l a d n í r y s s y s t é mu e v r o p s k é h o h u d e b n í h o myš l e n í . N a ně m s i t a k é o v ě ř u j e me z á k l a d n í k v a l i t a t i v n í a s p e k t y z v u k u : k v a l i t n í a n e k v a l i t n í t ó n , z d r a v ý a n e moc n ý h l a s , o b e c ně f y z i o l o g i c k ý a p a t o l o g i c k ý s ta v . Z d e u ž s e v š a k b e z p e č n ě p o h y b u j e me v k a t e g o r i í c h h u d e b n í a k u s t i k y j a k o vě d n í d i s c i p l í n y . T o n á s n u t í v u p r a v e n é p o d o bě z n o v u p o l o ž i t pů v o d n í o t á z k u : C o t u b y l o dř í v , t e c h n i k a n e b o vě d a ? P o c h o p i t e l ně , ž e p r i mi t i v n í t e c h n i k a př e d c h á z e l a s y s t e ma t i c k o u vě d u r e s p . j i p r o v o k o v a l a a i n s p i r o v a l a . A l e n e t r v a l o d l o u h o a v o b d o b í r e n e s a n c e z ač a l a vě d a n a o p a k p ř e d c h á z e t t e c h n i k u a d e f i n o v a l a j e j í p r o g r a my a p o s t u p y v p o d obě mo d e r n í c h t e c h n o l o g i í . P o k u d v p o l o ž e n é o t á z c e z a mě n í me t e c h n i k u z a u mě n í , p a k mus í me p ř i p u s t i t mn o h e m, mn o h e m d e l š í č a s o v é p r o d l e n í n á s t u p u s y s t e ma t i c k é vě dy o umě n í z a v l a s t n í m u mě n í m, a t o z d a l e k a n e u ž p r i mi t i v n í m. N a r o z d í l o d t e c h n i k y j e v š a k p o s l o u p n o s t v z t a h u ‘ u mě n í – v ě d a ’ n e mě n n á , v ě d a o u mě n í p ř e d e v š í m r e f l e k t u j e , z o b e cňu j e , k a t e g o r i z u j e , a l e u ž p o d s t a t ně mé n ě p r e d i k u j e , k d e ž t o vě d a o t e c h n i c e , z e j mé n a p o d l e s o uč a s n ý c h k r i t é r i í , j e p r á vě n a p r e d i k c i z a l o ž e n a , n e b o b y s e j í mě l a z v e l k é č á s t i z a b ý v a t . M o ž n á z d e j e ně k d e z a l o ž e n r o z d í l n ý p o h l e d n a r i g o r ó z n í př í r o d n í , n e b o j e š t ě l é p e t e c h n i c k é vě d y , k t e r é j s o u považovány
za
hybnou
sílu
pokroku,
p ř e s ně j i
řečeno 3
h y b n o u s í l u p o k r o k u , př e s n ě j i ř e č e n o t e c h n o l o g i c k é h o p o k r o k u , a n a t y o s t a t n í , o b v y k l e o z n ač o v a n é j a k o s p o l e č e n s k é vě d y , z e j mé n a p a k v ě d y o umě n í . T y j s o u v e l mi č a s t o c h á p á n y j a k o u r č i t á e x k l u z i v i t a , v ý k l a d o v ý d o p l ně k k u l t u r y v ú l o z e p a mě t i s p o l eč n o s t i . P r o t o s e s e t k á v á me s p o s t o j e m: „ K č e mu j e u ž i t e č n é j e š t ě vě d e c k y z k o u ma t k u l t u r u r e s p . u mě n í ? C o p a k p a k n e s t a č í u mě n í s a mo o s o b ě ? “ Sa moz ř e j mě ž e s t a č í . A l e t a t o n e b e z p eč n á o d p o vě ď s p o u š t í l a v i n u , k t e r á v e s v ý c h d ů s l e d c í c h z a mě ň u j e u mě n í z a z á b a v u a o d s o u v á j e n a o k r a j s p o l e č n o s t i . S t e j n á l a v i n a můž e o d s u n o u t d a l š í s p o l eč e n s k é , p ř í r o d n í i t e c h n i c k é vě d y , k t e r é n e b u d o u p r a g ma t i c k y p r o d u k t i v n í . T a t o k a t a s t r o f i c k á , b o h u ž e l v n a š í s p o l e č n o s t i n e n e r e á l n á v i z e má t a k é p o ně k u d mí r ně j š í př e d s t u p e ň . A t o k d y ž v e v z t a h u t e c h n i k y a u mě n í z a č n e me z a mě ň o v a t p r o s t ř e d e k a c í l . T a t o z á mě n a mů ž e b ý t z c e l a b e z dě č n á a o b v y k l e s o u v i s í s n e p o c h o p e n í m t o h o t o v z t a h u , z p o h l e d u u mě n í p a k s p o d c e ň o v á n í m t e c h n i k y , z p o h l e d u t e c h n i k y p a k s j e j í m př e c e ň o v á n í m. M n o h e m h o r š í m př í p a d e m j e a l e z á mě r n á , c í l e n á z á mě n a p r o s t ř e d k u a c í l e , v e l mi č a s t o mo t i v o v a n á r y z e e k o n o mi c k ý mi z á j my . N e j p r v e s i mu s í me v y j a s n i t ú l o h u t e c h n i k y v j e j í m v z t a h u k u mě n í . C o v š e c h n o s i l z e p o d p o j me m t e c h n i k a v e v z t a h u k u mě n í př e d s t a vit? Nejčastěji se s technikou spojuje konkrétní prostředek, který s l o u ž í k r e a l i z a c i u mě l e c k é h o s d ě l e n í . J e t o p o n ě k u d n a i v n í př e d s t a v a , ž e n a př . h u d e b n í n á s t r o j , mi k r o f o n , r e f l e k t o r n e b o p oč í t a č j e t y p i c k ý m z á s t u p c e m t e c h n i k y v e z k o u ma n é m v z t a h u . J e t o t e d y t e c h n o l o g i e v e s my s l u u c e l e n ý c h s o u b o r ů t e c h n i c k ý c h p r o s t ř e d ků , j a k o jsou např. jevištní, světelná, obrazová, zvuková a další technologie? N e j b l í ž e p r a v dě b u d e a s i př e d s t a v a t e c h n i k y j a k o k r e a t i v n í h o v y u ž i t í u v e d e n é t e c h n o l o g i e v e s my s l u n a př . s v ě t e l n é h o č i z v u k o v é h o d esignu. V p ř í p a dě h u d b y t o t e d y n e n í h u d e b n í n á s t r o j j a k o t a k o v ý , a l e h r a n a t e n t o n á s t r o j . P o k u d t a k t o b u d e me c h á p a t v z t a h t e c h 4
n i k y a h u d b y c o b y p r o s t ř e d k u a c í l e , p a k mus í me př i p u s t i t , ž e s a mo t n é z v l á d n u t í t e c h n i k y h r y n a k o n k r é t n í h u d e b n í n á s t r o j j e š tě v ůb e c n e mus í mí t p o v a h u u mě n í , s t e j n ě j a k o p r o g r a mo v á n í z v u k o v é h o s y n t e z á t o r u v e l e k t r o a k u s t i c k é h u d b ě č i g r a f i c k é p r o s tř e d k y p o č í t a če ve scénografii. N a d r u h é s t r a ně b e z t a k t o p o j a t é t e c h n i k y s e s a mot n é u mě n í j a k o i n d i v i d u á l n í k o mu n i k ač n í p r o c e s me z i u mě l c e m a j e h o p o s l u c h a č e m č i d i v á k e m n e o b e j d e . B u d e me - l i t e c h n i k u p o d c eň o v a t , p a k v p ř í p a dě i n t e r p r e t a a v a n t g a r d n í h u d b y s e mů ž e z d á t z b y t eč n é , a b y u mě l d o bř e z a h r á t B e e t h o v e n a , a b u d e me - l i n a o p a k t e c h n i k u př e c e ň o v a t , p a k b u d e p o s t ač u j í c í , k d y ž t o h o t o B e e t h o v e n a z a h r a j e b e z c h y b n ě po č í t a č . A n i v p r v n í m a n i v d r u h é m př í p a dě n e l z e h o v oř i t o u mě n í . P o k u d a n o , p a k t e c h n i k u a u mě n í k l a d e me d o k o n t r a p r o d u k t i v n í h o v z t a h u , k t e r ý v ž á d n é p ř í p a dě n e v e d e k e k ý ž e n é s y mbi ó z e t e c h n i k y a u mě n í , r o z u mu a c i t u . T e n h o r š í p ř í p a d z c e l a c í l e n é z á mě n y p r o s t ř e d k u a c í l e s i mn o h d y a n i n e u vě d o mu j e me a d o k o n c e j e j s p o j u j e me s t e c h n i c k ý m p o k r o k e m n a š í d o b y . O p ě t n a př í k l a d u h u d e b n í c h n á s t r o j ů, k t e r é v e s v é m h i s t o r i c k é m v ý v o j i b y l y o v l i vň o v á n y n e j e n o m h u d e b ně a z v u k o v ě e s t e t i c k ý mi p o ž a d a v k y d o b y , a l e z e j mé n a r o s t o u c í mi i n t e r p r e t a č n í mi n á r o k y . V k a ž d é m p ř í p a dě t e c h n i c k ý a z v u k o v ý v ý v o j k l a s i c k ý c h h u d e b n í c h n á s t r o j ů š e l r u k u v r u c e s j e j i c h c í l e m, t z n . h u d e b n í m u mě n í m. N a p r o t i t o mu v ý v o j t z v . h u d e b n í e l e k t r o n i k y , t e d y e l e k t r o n i c k ý c h h u d e b n í c h n á s t r o j ů a př í s t r o j ů ( v y j ma z á z n a mo v é a r e p r o d u k č n í t e c h n i k y ) p o u z e v e s v ý c h p oč á t c í c h , t j . d o p o l o v i n y t ř i c á t ý c h l e t , v y k a z o v a l př í mo s y mb i o t i c k ý v z t a h s h u d b o u , p ř e s ně j i ř e č e n o s v á ž n o u h u d b o u . Př í k l a d M a r t e n o t o v ý c h v l n j e t o h o p á d n ý m d ůk a z e m. T o u ž a l e b y l a d o b a , k d y s e zř e t e l ně vyč l e ň o v a l a z á b a v n á h u d b a z ‘ v a ř í c í h o k o t l e ’ n e j r ůz ně j š í c h k o mp o z i č n í c h t e c h n i k v á ž n é 5
h u d b y p r v n í p o l o v i n y d v a c á t é h o s t o l e t í . T o mu n a h r á l a t é ž k o me r c i o n a l i z a c e e l e k t r o n i c k ý c h h u d e b n í c h n á s t r o jů , k t e r á s p o l u s n e s p r á v n ý m p o c h o p e n í m j e j i c h mí s t a v e v z t a h u t e c h n i k y a h u d b y v e d l a n á s l e d ně k v y v o l á n í f a l e š n é k o n k u r e n c e vůč i k l a s i c k ý m n á s t r o j ů m, z e j mé n a v př í p a dě e l e k t r o n i c k ý c h v a r h a n a p o z dě j i i z v u k o v ý c h s y n t e z á t o r ů. D a l š í v ý v o j h u d e b n í e l e k t r o n i k y b y l a b o h u ž e l s t á l e j e v e z n a me n í z á mě n y p r o s t ř e d k u a c í l e . C o a j a k má t a t o t e c h n o l o g i e u mo ž ň o v a t , u r č u j í v p r v n í ř a dě v ý r o b c i , n i k o l i v i n t e r p r e t i . E l e k t r o nické hudební nástroje tak v podstatě degradovaly na úroveň spot ř e b n í e l e k t r o n i k y vč e t ně j e j í ‘ j e p i č í ’ ž i v o t n o s t i a v ž á d n é m př í p a dě n e ma j í c h a r a k t e r a r t e f a k t u j a k o h u d e b n í n á s t r o j e k l a s i c k é . T e c h n i k a b y l a z e j mé n a v t é t o o b l a s t i n a h r a z e n a t e c h n o l o g i í . Pů v o d n í r o v i n a t ř í b o dů – t e c h n i k y , u mě n í a vě d y b y l a t a k d o p l n ě n a b o d e m č t v r t ý m – z á b a v o u r e s p . p r ů my s l e m z á b a v y . P o k u d v š a k č t v r t ý b o d n e l e ž í v r o v i n ě , c e l ý s y s t é m s e z a č n e , l i d o v ě ř e č e n o , ‘ k e j k l a t ’ , a t o p r á vě v o s e u mě n í v e r s u s z á b a v a , z a t í mc o o s a t e c h n i k a – vě d a z ů s t a n e s t a b i l n í . A j a k o v p ř í p a dě j e d n é k r a t š í č i d e l š í n o h y u s t o l u n e z b u d e , než vzít do ruky pilku. Tento problém je také řešitelný definicí další r o v i n y , d a n o u b o d y : t e c h n i k a , n e b o l é p e t e c h n o l o g i e , vě d a , z á b a v a . A z ůs t á v á n a k o n k r é t n í s p o l eč n o s t i , k t e r é r o v i ně d á př e d n o s t . U ž z u v e d e n é h o v ýč t u v a r i a n t v z t a h u t e c h n i k y a u mě n í v y p l ý v á n u t n o s t j e j í h o d a l š í h o z k o u má n í . V k a ž d é m p ř í p a dě p o k u d b u d e me n a v z t a h t e c h n i k y a u mě n í n a h l í ž e t j a k o n a s o uř a d n ý , n i k o l i v p o dř a d n ý , p a k n e n í dů l e ž i t é , c o z d e b y l o p r v n í , z d a t e c h n i k a č i u mě n í , a l e j e mn o h e m dů l e ž i t ě j š í , z d a t e n t o v z t a h v e d e k u mě l e c k é mu s dě l e n í j a k o n e z a s t u p i t e l n é me z i l i d s k é k o mu n i k a c i .
O e n t r o p i i v zt a h u t e c h n i k y a u m ě n í N a v z t a h t e c h n i k y a u mě n í mů ž e me n a h l í ž e t j a k o n a k a u z á l n í s y s t é m, n e b o př e s ně j i ř e č e n o p r o c e s , k t e r ý p o d l é h á o b e c ně p l a t n ý m př í 6
r o d n í m i s p o l eč e n s k ý m z á k o n ů m. P o k u d b u d e me n a t e n t o p r o c e s a p l i k o v a t p r v n í vě t u t e r mo d y n a mi c k o u , p a k mus í me př i p u s t i t , ž e c e l k o v á ‘ e n e r g i e ’ v z t a h u t e c h n i k y a u mě n í b y mě l a b ý t k o n s t a n t n í . T o z n a me n á , ž e př i v z n i k u u mě l e c k é h o d í l a b y mě l b ý t př í p a d n ý me n š í p o d í l t e c h n i k y k o mp e n z o v á n vě t š í m p o d í l e m u mě n í a n a o p a k . P o d l e o b e c n é h o p r i n c i p u n e u r č i t o s t i b y b y l z a s e s o uč i n p o d í l u t e c h n i k y a u mě n í v u mě l e c k é m d í l e k o n s t a n t n í . I k d y ž s e t e n t o v ý k l a d mů ž e z d á t j a k o n e h o r á z n ý , n e o p o d s t a t ně ný č i a l e s p oň j a k o s p e k u l a t i v n í , p ř e s t o mu n e l z e u p ř í t r a c i o n á l n í p o d s t a t u . J a k o p r v n í p ř í k l a d p l a t n o s t i p r i n c i p u n e u r č i t o s t i př i v z n i k u u mě l e c k é h o d í l a u v e ďme h u d e b n í o b l a s t s v ý r a z n ý m p o d í l e m t e c h n i k y , a t o e l e k t r o a k u s t i c k o u h u d b u . J e j í r e a l i z a c e v e s my s l u t vů r č í h o p r o c e s u mů ž e e x i s t o v a t v d n e s u ž k l a s i c k é h i s t o r i c k é p o d o bě o f f l i n e , k d y j e e l e k t r o a k u s t i c k á s k l a d b a p r o v e d e n a v e s t u d i u mo n t á ž í a mi x á ž í z v u k o v ý c h o b j e k t ů , n e b o v p o d o b ě o n l i n e , k d y j e e l e k t r o a kustická skladba interpretována na zvukový syntezátor na pódiu v r e á l n é m č a s e . T y t o d vě p o d o b y r e a l i z a c e , i n t e r p r e t a c e č i p r e z e n t a c e e l e k t r o a k u s t i c k é h u d b y ma j í d n e s c e l o u ř a d u r ů z n ý c h v a r i a n t , p ř e s t o j e j i c h h i s t o r i c k ý v ý v o j l z e z j e d n o d u š e ně k o me n t o v a t p o s t u p n ý m s n i ž o v á n í m č a s o v é ma n u á l n í ( ně k d y b o h u ž e l i me n t á l n í ) p r a c n o s t i , v e d o u c í a ž k t o t á l n í a u t o ma t i z a c i . Historická podoba realizace elektroakustické resp. tehdy konk r é t n í a e l e k t r o n i c k é h u d b y př e d s t a v o v a l a č a s o v o u n á r oč n o s t , d o s a h u j í c í a ž d e s í t e k h o d i n n a j e d n u mi n u t u č i s t é h o č a s u s k l a d b y z a p o u ž i t í z d n e š n í h o p o h l e d u j e d n o d u c h é a ž p r i mi t i v n í t e c h n i k y . T í mt o z pů s o b e m v z n i k a l a d n e s u ž k l a s i c k á d í l a S c h e a f f e r o v a , H e n r i h o , E i me r t o v a , S t o c k h a u s e n o v a , U s s a s c h e v s k é h o , L u e n i n g o v a a d a l š í c h . Z c e l a o p a č n o u p o d o b u r e a l i z a c e př e d s t a v u j e v y u ž i t í h a r d w a r o vě č i s o f t w a r o v ě i n t e g r o v a n é z v u k o v é t e c h n i k y v s y n t e z á t o r e c h a p oč í t a č í c h , c o ž u mo ž ň u j e z k r á t i t č a s o v o u n á r oč n o s t n a mi n i mu m r e s p . i n 7
terpretovat skladbu v reálném čase. Tato skutečnost svádí k úvaze, ž e s o uč a s n á z v u k o v á t e c h n i k a p o d s t a t ně s n i ž u j e n á r oč n o s t r e a l i z a c e e l e k t r o a k u s t i c k é h u d b y př i z a c h o v á n í č i d o k o n c e n a v ý š e n í j e j í u mě l e c k é ú r o v ně . O p a k v š a k mů ž e b ý t p r a v d o u , a t o h n e d z ně k o l i k a d ů v odů . Z d n e š n í h o p o h l e d u p r i mi t i v n í z v u k o v á t e c h n i k a r e p r e z e n t o v a n á a n a l o g o v ý m ma g n e t i c k ý m z á z n a me m, nů ž k a mi j a k o j e d i n ý m s t ř i h o v ý m z a ř í z e n í m a j e d n o d u c h ý mi , pů vodně mě ř i c í mi př í s t r o j i – o s c i l á t o r y , mo d u l á t o r y , f i l t r y a z e s i l o v a č i , p o s k y t o v a l a t vů r c ů m č a s t o s d r u ž e n ý m d o t a n d e mu s k l a d a t e l + r e a l i z á t o r mn o h e m vě t š í i n v e nč n í p r o s t o r , n e - l i př í mo u mě l e c k o u s v o b o d u . O me z e n é t e c h n i c k é p r o s t ř e d k y a p r ůk o p n i c k é h l e d á n í n o v ý c h p o s t u pů v e d l y n a j e d n é s t r a ně k v e l k é č a s o v é d o t a c i r e a l i z a c e , a l e n a s t r a ně d r u h é s o uč a s ně o t e v í r a l y d o s t a t eč n ý p r o s t o r p r o u p ř e s n ě n í u mě l e c k é h o z á mě r u , n a p ř . v e s my s l u t z v . p a ř í ž s k é š k o l y . T e c h n i k a , př e s ně j i ř e č e n o t e c h n i c k á r e a l i z a c e s k l a d b y s e t a k s t a l a s o u č á s t í v l a s t n í h o u mě l e c k é h o s d ě l e n í . S k l a d b y v ý š e z mí ně n ý c h k l a s i ků j s o u p ř e s v š e c h n u t e c h n i c k o u n e d o k o n a l o s t p r á vě z h l e d i s k a u mě l e c k é h o s d ě l e n í r e s p . o b s a h u d o d n e s n e př e k o n a t e l n é . N a p r o t i t o mu s o uč a s n á h u d e b n í e l e k t r o n i k a ( e l e k t r o n i c k é h u d e b n í n á s t r o j e a př í s t r o j e ) a z v u k o v á t e c h n i k a n a b í z e j í p r o ú č e l y r e a l i z a c e e l e k t r o a k u s t i c k é h u d b y d o s l o v a n e př e b e r n é mož n o s t i vč e t ně p ó d i o v é p r o d u k c e o n l i n e , mo ž n á př e s ně j i o n l i v e . T o t o l á k a v é s n í ž e n í t e c h n i c k é ( n i k o l i v t e c h n o l o g i c k é ) n á r oč n o s t i mů ž e v š a k v é s t a t a k é č a s t o v e d e k u mě l e c k é p o v r c h n o s t i r e a l i z o v a n ý c h s k l a d e b a k p o u h é mu h r o ma dě n í l e h c e d o s t u p n ý c h z v u k o v ý c h e f e k tů. P r o b l é m mo d e r n í h u d e b n í e l e k t r o n i k y v š a k n e s p oč í v á v j e j í c h obrovských zvládnutí
zvukových resp.
mož n o s t e c h ,
ovládnutí.
Na
ale
t o mt o
v jejím
mí s tě
se
n e d o s t a t eč n é m nabízí
př í mě r
s k l a s i c k ý mi h u d e b n í mi n á s t r o j i . Z v l á d n u t í h r y n a a k u s t i c k ý h u d e b n í 8
n á s t r o j j e v p r v n í ř a dě p r o b l é me m z v l á d n u t í s e b e s a ma . J e d n á s e o mn o h a l e t ý , n a p r o f e s i o n á l n í ú r o v n i v p o d s t a tě c e l o ž i v o t n í p r o c e s n á c v i k u a p r o v ě ř o v á n í me c h a n i c k o - mot o r i c k é k o o r d i n a c e p o h y b o vých návyků s tvorbou tónu požadovaných subjektivních vlastností. Hrá č o v l á d á o r g a n i z o v a ně u s p o ř á d a n o u h mo t u a n á s l e d ně i p r o s t o r z a úč e l e m př e d á n í h u d e b n í h o s dě l e n í č i l i n a v á z á n í k o mu n i k a c e s p o s l u c h a č e m. P r o o v l á d n u t í h mo t y a p r o s t o r u n e v y s t ač í h u d e b n í k p o u z e s e s v ý m t a l e n t e m j a k o v r o z e n ý m př e d p o k l a d e m k u v e d e n é me c h a n i c k o - a k u s t i c k é k o o r d i n a c i , mu s í s vů j t a l e n t c í l e ně r o z v í j e t a k u l t i v o v a t . T o př i r o z e ně v y ž a d u j e č a s a e n e r g i i , d o k o n c e i z d e b y c h o m mo h l i v y s l e d o v a t v l i v p r i n c i p u n e u rč i t o s t i me z i mí r o u t a l e n t u a n á r oč n o s t í j e h o r o z v í j e n í . K d e v š a k mů ž e me n a l é z t o b d o b n o u n á r oč n o s t o v l á d n u t í n a př . u z v u k o v ý c h s y n t e z á t o r ů , u k t e r ý c h mn o h d y s t a č í z a p n o u t s íťový vyp í n a č a s p u s t i t p r o s t ř e d n i c t v í m s e k v e n c e r u n a p r o g r a mo v a n á d a t a ? V t o mt o o h l e d u a l e n e o v l á d á me e l e k t r o n i c k ý h u d e b n í n á s t r o j my , n a o p a k , a n i ž s i t o u vě d o mu j e me , o v l á d á t e n t o n á s t r o j r e s p . j e h o v ý r o b c e n á s . O n u r č u j e , j a k é z v u k y , j a k ý m z půs o b e m a v j a k é k v a l i t ě b u d e me p o u ž í v a t . V ý r o b c i v y b a v u j í s v é n á s t r o j e b o h a t o u š k á l o u p ř e d p r o g r a mo v a n ý c h z v u ků a n a b í d k o u d a l š í c h z v u k o v ý c h b a n k , k t e r é j s o u o k a mž i t ě h u d e b n í k o v i k d i s p o z i c i , a n i ž b y mu s e l n á s t r o j v í c e č i mé ně s l o ž i t ě p r o g r a mo v a t , a n i ž b y b y l n u c e n ý p o z n a t j e h o p r i n c i p , p o u ž i t o u me t o d u z v u k o v é s y n t é z y , j e j í př e d n o s t i i n e d o s t a t k y . P o k u d n á s t r o j z ně j a k é h o dův o d u n e v y h o v u j e , t r h n a b í z í d e s í t k y a ž s t o v k y d a l š í c h n á s t r o j ů. P u n c s p o t ř e b n í e l e k t r o n i k y d á v a j í tě mt o n á s t r o j ů m n e j e n j e j i c h v ý r o b c i , a l e t a k é j e j i c h u ž i v a t e l é , k t eř í s i mn o hdy vůb e c n e u vě d o mu j í , ž e v y u ž í v a j í n á s t r o j p o u z e z d e s e t i a č a s t o i mé ně p r o c e n t j e h o c e l k o v ý c h z v u k o v ý c h mož n o s t í . T o j e b o h u ž e l o s u d h u d e b n í e l e k t r o n i k y s p o j e n ý s p r ů mys l e m z á b a v y , k t e r ý v e v e l k é mí ř e i n f i l t r o v a l i d o o b l a s t i a u t o n o mn í i u ž i 9
t é e l e k t r o a k u s t i c k é h u d b y . N e n a d a r mo s e pův o d n í s t u d i a e l e k t r o n i c k é h u d b y v e s v ý c h p oč á t c í c h k l á v e s o v ý m n á s t r o j ů m b r á n i l a . Dů v o d , ž e u ž p o h l e d n a k l á v e s y s v á d í k e k l a s i c k é mu h a r mo n i c k é mu my š l e n í , n e b y l v š a k z h l e d i s k a v z t a h u u mě n í a t e c h n i k y t e n p o d s t a t n ý . T e n s p o č í v a l z e j mé n a v o b r a ně p ř e d z v u k o v ý mi k l i š é , k t e r é s s e b o u p ř i n á š e l a k o me r č n í h u d e b n í e l e k t r o n i k a , př e d e v š í m p a k n a s t u p u j í c í z v u k o v é s y n t e z á t o r y š e d e s á t ý c h l e t . J e j i c h v l i v e m s e z ač a l s t í r a t t y p i c k ý z v u k o v ý i ma g e o d l i š u j í c í s t u d i a i a u t o r y e l e k t r o n i c k é h u d b y me z i s e b o u . Z r y z e p r a g ma t i c k ý c h , z e j mé n a p a k e k o n o mi c k ý c h d ů vod ů v š a k t a t o s t u d i a i c e l á o b l a s t r e a l i z a c e e l e k t r o a k u s t i c k é h u d b y i n v a z i k o me r č n í c h s y n t e z á t o r ů a d a l š í c h n á s t r o j ů i př í s t r o j ů n a k o n e c p o d l e h l y . K o me r c i o n a l i z a c e v y b a v e n í s t u d i í z pů s o b i l a v e v ě t š i ně př í p a dů o d k l o n o d t a n d e mo v é p r á c e a s k l a d a t e l é s i s v é s k l a d b y z a č a l i r e a l i z o v a t s a mi . I n t e g r i t a pů v o d n í c h s ó l o v ý c h př í strojů
v jednoduše
ovladatelných
syntezátorech,
z p oč á t k u
v h a r d w a r o v é , p o z dě j i v s o f t w a r o v é p o d o bě s p o l u s d i g i t á l n í m z á z n a me m a z p r a c o v á n í m z v u k u , e k o n o mi c k y r e l a t i v ně d o s t u p n á , p r o s t o r o v ě n e n á r oč n á , p ř e d z n a me n a l a n á s t u p t z v . d o má c í c h k u c h yň s k ý c h s t u d i í , k t e r á r o z dě l i l a t v o r b u i t vů r c e d o d v o u k a t e g o r i í . T a p r v n í n e r e s p e k t o v a l a p r i n c i p n e u r č i t o s t i , s n í ž e n í t e c h n i c k é n á r oč n o s t i n e k o mp e n z o v a l a z v ý š e n o u u mě l e c k o u o d p o v ě d n o s t í a v ý s l e d k e m b y l a n i c n eř í k a j í c í , p o v r c h n í a v u l g á r ně ř e č e n o ‘ u k e c a n á ’ d í l a ( mo ž n á d o bř e p l a c e n á v z h l e d e m k mi n i má l n í m v l o ž e n ý m n á k l a dů m) . D r u h á k a t e g o r i e n a o p a k n a h r a d i l a z k r á c e n í d o b y r e a l i z a c e z ař a z e n í m p ř e d r e a l i z ač n í e t a p y v d ů s l e d n é m p o z n á n í a o v l á d n u t í f u n k c e p o u ž i t é t e c h n i k y a v p r o g r a mo v á n í pů v o d n í c h z v u k ů mí s t o p o u ž i t í t o v á r n í c h ‘ p r e s e t ů ’ . P r i n c i p n e u r č i t o s t i zůs t a l z a c h o v a n ý a v ý s l e d k e m b y l a u mě l e c k y o d p o v í d a j í c í a t a k é o d p o vě d n á d í l a . T a t o k a t e g o r i z a c e j e a ž př í l i š j e d n o d u c h á , n e ž a b y mo h l a b ý t p r a v d i v á , a l e mů ž e p o s l o u ž i t j a k o i d e a l i z o v a n é mě ř í t k o c e l i s t v o s t i – 10
e n t r o p i e v z t a h u u mě n í a t e c h n i k y . U mě l e c k é d í l o v y ž a d u j e n e z b y t n é ‘ k o n s t a n t n í ’ p e n z u m n á r oč n o s t i a v y v á ž e n o s t i u mě n í a t e c h n i k y , k u mš t u a ř e me s l a v p o c t i v é m v z t a h u , k t e r ý s t me l u j e př e d e v š í m t a l e n t . J a k o d r u h ý p ř í k l a d p l a t n o s t i p r i n c i p u n e u r č i t o s t i př i v z n i k u u mě l e c k é h o d í l a u v e ďme př í p a d , k d y p ř e mí r a t e c h n i k y r e s p . t e c h n o l o g i e n u t ně k o mp e n z u j e n e d o s t a t e k u mě n í , c o ž j e vě t š i n o u t y p i c k é s p í š e p r o o b l a s t z á b a v y , j a k o n a př . u e f e k t ně v ý p r a v n ý c h s h o w , k d e s e p l y t k o s t o b s a h u n a h r a z u j e o k á z a l o s t í v ně j š í f o r my .
Obdobnou
s i t u a c i n a l e z n e me b e z p r o b l é mu i v j i n ý c h o b l a s t e c h u mě n í – n e b o s p í š e z á b a v y ? Z d e o pě t n a r á ž í me n a v z t a h u mě n í a t e c h n i k y r e s p . n a z á v i s l o s t u mě n í n a t e c h n i c e . R o z l i š o v a t h r a n i c i me z i u mě n í m a z á b a v o u n e n í v k o mp e t e n c i t o h o t o př í s p ě vku, p ř e s t o v š a k n a př . dě l e n í h u d b y n a u mě l e c k o u a n e u mě l e c k o u , n a h r a z u j í c í bě ž n é o z n a č e n í vážné či klasické hudby a hudby naopak nevážné či zábavné, je mo ž n é u př e s n i t t a k é v z á v i s l o s t i , př e s ně j i v k v a l i t ě v z t a h u k t e c h n i c e . Z a t í mc o v á ž n á h u d b a v y u ž í v á s vůj v z t a h k t e c h n i c e p o k v a l i t a t i v n í s t r á n c e a př e v á ž ně v n e o k á z a l é , s k r y t é p o d o b ě , t a k z a s e n a p ř . rocková hudba staví na kvantitativním využití zvukové technologie v p o dob ě n a p r o s t o z j e v n é . V t o mt o s my s l u l z e p a k t z v . e s o t e r i c k o u č i me d i t a t i v n í h u d b u s p r á v ně j i o z n a č i t z a p s y c h o l o g i c k y t e r a p e u t i c k é p o u ž i t í z v u k o v é t e c h n i k y , ne ž z a h u d b u j a k o t a k o v o u . D i s k u t o v a n ý v z t a h u mě n í a t e c h n i k y j e př i v z n i k u u mě l e c k é h o d í l a b e z e s p o r u n e dě l i t e l n ý a n e z a s t u p i t e l n ý , t e d y v o b e c n é s l o v a s my s l u e n t r o p i c k ý .
Um ě l e c k o t e c h n i c k á r e v o l u c e , n e b o e v o l u c e ? I k d y ž p o j e m vě d e c k o t e c h n i c k á r e v o l u c e b y l z n e u ž i t ý ma r x i s t i c k o u i d e o l o g i í t a k , ž e ř a d a p a mě t n í ků j e n a ně j d o s u d s t á l e a l e r g i c k á , mů ž e n á s př e s t o l o g i c k y n a p a d n o u t , z d a v z t a h u mě n í a t e c h n i k y n e p r o š e l t a k é ně j a k o u p o d o b n o u r e v o l u c í , n e b o z d a s e n a o p a k n e v y v í j e l v e v o l uč n í m p o k l i d u . Z a e v o l uč n í p o k l i d b y c h o m mo h l i p o v a ž o 11
v a t v ý v o j k l a s i c k ý c h h u d e b n í c h n á s t r o jů , k t e r ý b y l p ř e d e v š í m mot i v o v a n ý r o z v o j e m h u d e b n í h o myš l e n í a j e mu o d p o v í d a j í c í m růs t e m interpretačních
n á r o ků .
V ý j i meč n é
postavení
z hlediska
vztahu
k t e c h n i c e z a u j í ma l y me z i h u d e b n í mi n á s t r o j i v ž d y p í šťa l o v é v a r h a n y , př e s t o a n i v p á d e l e k t ř i n y d o j e j i c h k o n s t r u k c e ( n i k o l i v v š a k z v u k u ) n e z n a me n a l ž á d n o u r e v o l uč n í z mě nu. Na vě d e c k o t e c h n i c k é r e v o l u c i s e b e z e s p o r u z á s a d ně p o d í l e l v y n á l e z e l e k tř i n y , c o v š a k z n a me n a l p r o v ý v o j v z t a h u u mě n í a t e c h n i k y ? V y n á l e z , mo ž n á s p r á v ně j i o b j e v e l e k tř i n y o v l i v n i l n a p o l i ‘ k l a s i c k ý c h ’ u mě n í n e j v í c e o b l a s t h u d b y , a t o h n e d v ně k o l i k a s mě rech. První kontakty hudby a elektřiny navazovaly na dosavadní e v o l uč n í , v i n t e n c í c h d o b y mož n á a ž př í l i š p o ma l ý a j e n o m t ě ž k o postřehnutelný
vývoj
klasických
n á s t r o j ů.
Možnost
produkovat
z v u k , z e j mé n a p a k j e h o t ó n o v o u p o d o b u e l e k t r i c k o u c e s t o u n a mí s t o k mi t a v ý m p o h y b e m s t r u n y , p l á t k u , v z d u š n é h o s l o u p c e , me mb r á n y a p o d . s e z d á l a j a k o l o g i c k é p o k r ač o v á n í d o s a v a d n í h o v ý v o j e . Z á s a d n í m r o z d í l e m o p r o t i k l a s i c k ý m n á s t r o j ům s e v š a k s t a l a o k o l n o s t , k t e r o u s i s n a d v ů b e c n e u vě d o mu j e me . P o s t a l e t í t o t i ž v y s t ač i l k a ž d ý h u d e b n í k p o u z e s e s v o u e n e r g i í , k t e r o u v n e j r ůz ně j š í p o d o bě p ř e d á v a l h u d e b n í mu n á s t r o j i . P o s t u p ně o p t i ma l i z o v a l př e n o s t é t o e n e r g i e a ž k p o s l u c h a č i , n a uč i l s e o v l á d a t h mo t u a p r o s t o r , d o s á h l i n t e r p r e t a č n í h o mi s t r o v s t v í . Vř a z e n í e l e k tř i n y d o k o mu n i k a c e me z i h u d e b n í k a a j e h o p o s l u c h a č e u mo ž n i l o n e j e n o m z a mě n i t pův o d n í me c h a nickou produkci tónu za ryze elektrickou, ale také tuto produkci v p r v n í ř a dě e n e r g e t i c k y p o s í l i t . N e n a d a r mo s e t r a d u j e n á z o r , ž e nástupem elektřiny lidstvo přestalo slepnout a začalo hluchnout. Umě l é g e n e r o v á n í z v u k u č i t ó n u r y z e e l e k t r i c k o u c e s t o u a e l e k t r o a k u s t i c k á r e p r o d u k c e h u d b y p o s t u p ně n a b y l y p o d o b y u mě l e c k o t e c h n i c k é r e v o l u c e s p o z i t i v n í mi , a l e t é ž i n e g a t i v n í mi dů s l e d k y . N e p o chybn ě p o u z e s p o z i t i v n í mi dů s l e d k y b y l s p o j e n ý v y n á l e z z á 12
z n a mu z v u k u , z p r v u v me c h a n i c k é , p o z dě j i v e l e k t r i c k é p o d o bě , k t e r ý j e d n a k z á s a d ně o v l i v n i l d a l š í r o z v o j h u d e b n í h o i n t e r p r e t ač n í h o u mě n í a j e d n a k d a l v z n i k n o v é mu a r t e f a k t u – h u d e b n í n a h r á v c e j a k o a u t o n o mně s t y l i z o v a n é f o r mě p r e z e n t a c e h u d e b n í h o d í l a . Př e s t o v š a k v z n i k n a h r á v k y h u d e b n í h o d í l a i v e r b á l n í h o p r o j e v u př i n e s l v e d l e n e z a s t u p i t e l n é r e f l e x e v e s my s l u „ k o n eč n ě s l y š í m s á m s e b e j a k o p o s l u c h a č “ t a k é ma s i v n í p r o s t ř e d e k z v u k o v é i l u z e , a t o s tř i h o v o u mo n t á ž . S t ř i h z v u k o v é h o z á z n a mu s e p o s t u p n ě s t a l t í m n e j úč i n n ě j š í m n á s t r o j e m o f f l i n e, k t e r ý p ř i n e s l n a j e d n é s t r a ně mož n o s t r e a l i z a c e a u t o n o mn í v i r t u á l n í d o k o n a l o s t i z a z n a me n a n é z v u k o v é i n f o r ma c e , a l e n a s t r a ně d r u h é t a k é s p e k u l a t i v n í a ž p o d v o d n o u ma n i p u l a c i s t o u t o i n f o r ma c í . N á s t u p e l e k t ř i n y t a k é n a p r o s t o s t r i k t ně o d l i š i l o d s e b e t e c h n i k u v pů v o d n í m v ý z n a mu t e c h n é a t e c h n o l o g i i . P o z n a me n a l v š a k t a k é t u p ů v o d n í t e c h n i k u h r y n a n á s t r o j a h e r e c k é h o č i pě v e c k é h o h l a s u s o u v i s e j í c í v p r v n í ř a dě s o v l á d n u t í m s e b e s a ma . D o v e d e me - l i t o a d a b s u r d u m, z p ě v á c i s i u ž n e p o t ř e b o v a l i b u d o v a t v y v i n u t ý pě v e c k ý f o r ma n t , k t e r ý b y p r o s a d i l j e j i c h h l a s vůč i c e l é mu o r c h e s t r u , a h e r c i mo h l i z a p o me n o u t n a p eč l i v o u a r t i k u l a c i , p r o t o ž e v š i c h n i d o s t a l i d o r u k y mi k r o f o n . H u d e b n í c i s e n e mus e l i o b t ě ž o v a t s t v o r b o u t ó n u p ř e s n é v ý š k y , h l a s i t o s t i a b a r v y , p r o t o ž e j i m s t ač i l o s t i s k n o u t př í s l u š n o u k l á v e s u s y n t e z á t o r u a p o z d ě j i u ž a n i t o n e . Z á b a v n í p rů mys l d o s t a l k d i s p o z i c i t e c h n o l o g i i , k t e r á ‘ u l e hč i l a ’ p r á c i a z ač a l a př i n á š e t v e l k é z i s k y . D o š l o k r e v o l u c i s e v š e mi n e g a t i v n í mi dů s l e d k y . D r u h ý m r e v o l uč n í m me z n í k e m v e v z t a h u t e c h n i k y a u mě n í b y l b e z e s p o r u n á s t u p d i g i t á l n í c h t e c h n o l o g i í a p oč í t a č ů . Op ě t š l o o mo me n t ‘ ul e hč e n í ’ p r á c e , př e s ně j i j e j í z r y c h l e n í a t í m mož n o s t z p r a c o v á n í o b r o v s k é h o mn o ž s t v í d a t . V u l g á r n ě ř e č e n o , z r o d i l s e r y c h l ý ‘ b l b e c ’ , k t e r ý s e p r o mn o h é u mě l c e ( ? ) s t a l t vů r č í m p r o s t ř e d k e m. T o r e v o l uč n í
se
však
ve
skutečnosti
událo
v jiné
r o v i ně ,
a
to 13
v c h a r a k t e r u s my s l o vě v n í ma n é i n f o r ma c e , t j . o b r a z u a z v u k u , k t e r á p r o š l a z á s a d n í p r o mě n o u z př i r o z e ně a n a l o g o v é v ‘ n e př i r o z e ně ’ d i g i t á l n í . Pů v o d n í s p o j i tě p r o b í h a j í c í i n f o r ma c e b y l a ‘ r o z k o u s k o v á n a ’ n a ř a d u k o n e č n é h o p oč t u k o n e č n ý c h č í s e l , p ř i č e mž č á s t pův o d n í i n f o r ma c e s e n e n á v r a t ně z t r a t i l a . Z á s a d n í r o z d í l me z i ‘ a n a l o g o v ý m’ a ‘ d i g i t á l n í m’ j a k v r o v i ně s a mot n é i n f o r ma c e , t a k v r o v i ně j e j í h o z p r a c o v á n í , b y l a s t á l e b u d e v o r i g i n a l i tě . I n f o r ma c i v a n a l o g o v é f o r mě n e l z e t o t i ž n i k d y d o s l o v n ě z o p a k o v a t s t e j ně j a k o j e j í a n a l o g o v é z p r a c o v á n í . D i g i t á l n í t e c h n o lo g i e z c e l a s t í r á r o z d í l me z i o r i g i n á l e m a k o p i í , d o v o l u j e d o s l o v n é o p a k o v á n í i s e b e s l o ž i tě j š í h o p r o c e s u n e b o s e b e s l o ž i t ě j š í i n f o r ma c e . O b r o v s k é mn o ž s t v í d a t s e př i d i g i t á l n í m z p r a c o v á n í j e š tě z n á s o b u j e j e j i c h z á l o h o v á n í m z o b a v y př e d p o š k o z e n í m. Z r a n i t e l n o s t d i g i t á l n í c h d a t j e t o t i ž mn o h e m v y š š í n e ž d a t v a n a l o g o v é p o d o bě u ž z dů v o d u j e j i c h v y s o k é h u s t o t y , z á v i s l o s t i n a c h e mi c k é č i s t o t ě n o s i č e d a t a t d . M e c h a n i c k y p o š k o z e n ý a n a l o g o v ý z v u k o v ý z á z n a m n a př . n a ma g n e t i c k é m p á s k u j e s n á z e r e k o n s t r u o v a t e l n ý n e ž d i g i t á l n í z á z n a m, u k t e r é h o v ý p a d e k n e j v í c e v ý z n a mn ý c h b i t ů n e b o p o š k o z e n í č a s o v é h o k ó d u mů ž e v é s t k n e n á v r a t n é z t r á t ě z a z n a me n a n é i n f o r ma c e . J e š t ě h o r š í s i t u a c i z n a me n á v š a k n e z a r uč i t e l n á t r v a n l i v o s t d i g i t á l n í h o z á z n a mu . M n o h é z p r v n í c h n o s i č ů d i g i t á l n í h o z á z n a mu j s o u u ž d n e s n e př e h r a t e l n é , bě ž n é c h e mi c k é r e a k c e a v l i v ž i v o t n í h o p r o s t ř e d í ( k t e r é u a n a l o g o v é h o , př e d e v š í m p a k me c h a n i c k é h o z á z n a mu h r a j í n e v ý z n a mn o u r o l i ) u n i c h z pů s o b i l y n e v r a t n é p o š k o z e n í z á p i s u i n f o r ma c e i p o š k o z e n í v l a s t n í h o n o s ič e . U ž i v a t e l é p r v n í c h v y p a l o v a c í c h z ař í z e n í n a p oč á t k u 9 0 . l e t b y l i u p o z o rňo v á n i n a z a r uč e n o u t r v a n l i v o s t z v u k o v é h o z á z n a mu n a C D - R mi n . 1 0 l e t ( ! ) , v ý j i meč n é n e j s o u a n i př í p a d y ‘ o s l e p l ý c h ’ l i s o v a n ý c h C D u ž v e s t ář í 2 0 l e t . T r v a n l i v o s t d i g i t á l n í c h d a t , a ť u ž v p o d o b ě a u d i o v i z u á l n í c h z á z n a mů č i t e x t o v ý c h s o u b o r ů , by mě l a z h l e d i s k a p o ž a d a v ků n a a r c h i v o v á n í 14
d o s a h o v a t mi n i má l ně 1 0 0 l e t . U z v u k o v ý c h z á z n a mů t e n t o p o ž a d a v e k s p l ňu j e p o u z e me c h a n i c k ý z á z n a m n a s t a r é š e l a k o v é g r a mo f o n o v é d e s c e . Z t ě c h t o dů vod ů e x i s t u j í v e d l e s e b e a n a l o g o v é a r c h i v y a jejich digitální kopie, protože nikdo nedovede odhadnout, jaká je s k u t e č n á ž i v o t n o s t d i g i t á l n í i n f o r ma c e u l o ž e n é n a růz n ý c h mé d i í c h . T y t o p o ně k u d c h mu r n é v i z e b e z e s p o r u v y v a ž u j í a ž t é mě ř n e o me z e n é mo ž n o s t i d i g i t á l n í h o z p r a c o v á n í z v u k o v é i o b r a z o v é i n f o r ma c e . H i s t o r i c k ý h a r d w a r e o r i e n t o v a n ý h l a v ně n a z á z n a m b y l k v a n t i t a t i v ně i k v a l i t a t i v ně př e k o n a n ý s o f t w a r e m i mp l e me n t o v a t e l n ý m d o l i b o v o l n é h o o s o b n í h o p o č í t a č e . Z a t í mc o dř í v e b y l př í s t u p d o š p i č k o v é h o n a h r á v a c í h o s t u d i a z n a me n í m u rč i t é h o e l i t á ř s t v í , d n e s p o d s t a t ně d o k o n a l e j š í d i g i t á l n í p r o s tř e d k y z á z n a mu , z p r a c o v á n í a r e p r o d u k c e z v u k u mo h o u e x i s t o v a t d o s l o v a n a k a ž d é m k u c h yň s k é m stole. Klasický studiový styl práce s profesionálním personálem vys t ř í d a l i n d i v i d u á l n í s t u p e ň g r a mo t n o s t i v o v l á d á n í p oč í t a č e , a t o o d n a p r o s t é h o d i l e t a n t s t v í a ž p o r y z í o d b o r n é mi s t r o v s t v í . N á s t u p v ý p oč e t n í t e c h n i k y d o u mě n í b y l p r o v á z e n ý z t r á t o u e x k l u z i v i t y d o s a v a d n í c h , p ř e d e v š í m a u d i o v i z u á l n í c h t e c h n o l o g i í a uč i n i l j e v e s k r z e d o s t u p n ý mi . T o mů ž e me z h l e d i s k a v ý v o j e v z t a h u t e c h n i k y a u mě n í p o v a ž o v a t z a t é mě ř s o c i á l ně r e v o l uč n í mome n t . J e d n í m z dů s l e d ků t é t o r e v o l u c e b y l t é ž v z n i k n o v é h o a u t o n o mn í h o u mě n í – x a r t u , k d e k l a s i c k ý v z t a h t e c h n i k y a u mě n í d o z n a l h n e d ně k o l i k a z á s a d n í c h z mě n . O p r o t i pů v o d n í př e v a ž u j í c í n e r o v n o s t i v z t a h u j e d n o t l i v ý c h s l o ž e k u mě l e c k é h o d í l a , n a př . u f i l mu v z t a h u o b r a z u a z v u k u , n a s t o u p i l v p o z i t i v n í m i n e g a t i v n í m s my s l u me d i á l n í s mí r a s o u l a d . T r a d i č n í s y mbi ó z u t a l e n t u a ř e me s l a n a h r a d i l a r a f i n o v a n á d r a ma t u r g i e , p o d l o ž e n á o b e c ně z n a l o s t í t a k t i k y a s t r a t e g i e , k o n k r é t ně p a k o v l á d n u t í m t e c h n o l o g i e mul t i me d i á l n í k o mu n i k a c e . J e d n o d u š e ř e č e n o , př e s t a l o s e j e d n a t o c o a komu , p o d s t a t ně d ů l e ž i t ě j š í m s e s t a l o p r o č a j a k , a n a p r o s t í p e s i mi s t é př i d á v a j í s n o t n o u d á v k o u s a r k a s mu 15
j e š t ě z a k o l i k. P o k u d a l e vůb e c c h c e me h o v oř i t o u mě l e c k o t e c h n i c k é r e v o l u c i , p a k př i p u s ťme , ž e n a r o z d í l o d t é ‘ v e l k é ř í j n o v é ’ v n í n e j d e o u c h o p e n í moc i t e c h n i k y n a d u mě n í m, a l e o mož n á p o n ě k u d př í k r o u , j e n ž e v e s k u t e č n o s t i j e n l o g i c k o u p r o mě n u v š u d y p ř í t o mné h o a n e dě l i t e l n é h o v z t a h u r o z u mu a c i t u , v ý p o č t u a i n v e n c e .
Um ě n í a v ě d a , a n e b p e n í ze a ž n a p r v n í m m í s t ě R o v i n a v z t a h u t e c h n i k y , u mě n í a vě d y n e p ř e d s t a v u j e k a u z á l n í s y s t é m, k t e r ý b y l n ě j a k ý m p r v o t n í m p o p u d e m u v e d e n ý d o p o h y b u n a z pů s o b p e r p e t u a mo b i l e . N a o p a k , t o mut o s y s t é mu j e z a p o t ř e b í n e u s t á l e d o d á v a t e n e r g i i z v e nč í , a b y f u n g o v a l : vě d a v y v í j e l a t e c h n i k u , t e c h n i k a s l o u ž i l a u mě n í a u mě n í … ? J a k ý j e v ů b e c v z t a h u mě n í k vě d ě , j e t o p o u z e k l a s i c k á r o ma n t i c k á př e d s t a v a o v z á j e mn é i n s p i r a c i , o mož n o s t i ú n i k u , n e b o o ž i v o t n ě dů l e ž i t é r o v n o v á z e r a c i o n á l n í h o a e mo t i v n í h o , v y p oč i t a t e l n é h o a n e v y p o č i t a t e l n é h o ? O p u s ťme t y t o mo ž n á př í l i š i d e a l i z o v a n é a ž n a i v n í př e d s t a v y a p o d í v e j me s e n a u mě n í a vě d u j a k o z pů s o b s e b e r e a l i z a c e , ž i v o t n í o r i e n t a c e a e k o n o mi c k é e x i s t e n c e n e z r o v n a ma j o r i t n í č á s t i p o p u l a c e . L z e s e b e z p r o b l é mu d o h o d n o u t n a t v r z e n í , ž e u mě n í i vě d u l z e c h á p a t j a k o o b e c n é p r o c e s y s p o j e n é s p o z n á n í m a r e f l e x í r e a l i t y . U mě n í j e p r o c e s ně z a l o ž e n o n a s u b j e k t i v n í m v n í má n í r e a l i t y , j e p r o j e v e m s u b j e k t i v n í h o p o s t o j e k t é t o r e a l i t ě a t u t o r e a l i t u t a k é s u b j e k t i v ně i n t e r p r e t u j e . Vě d a n a o p a k s mě ř u j e k o b j e k t i v n í mu p o z n á n í a o b j e k t i v n í i n t e r p r e t a c i r e a l i t y v e v i d e n t n í s n a z e z t o h o t o p r o c e s u n a š e s my s l y z c e l a v y l o uč i t . P r o c e s p o z n á n í j a k v u mě n í , t a k v e v ě d ě s mě ř u j e z j e v ně č i s k r y t ě k mome n t u z v l á d n u t í , o v l á d n u t í č i d o k o n c e moc i … , a l e k o n k r é t ně č e h o , n e b o d o k o n c e k o h o , a n a d č í m, n a d k ý m? Z a ž i t á př e d s t a v a s p o j o v a t vě d e c k ý př í s t u p s r á c i e m a u mě l e c k ý př í s t u p s e mo c e mi s p o j u j e o b r a z vě d y s e z v l á d n u t í m a o v l á d n u t í m t e c h n o l o g i e , 16
a l e t é ž s mo c í n a d př í r o d o u a n a d o k o l n í m s vě t e m vů b e c . Př e d s t a v a u mě n í j e z a s e s p o j o v á n a s e z v l á d n u t í m a o v l á d n u t í m př e d e v š í m s a ma s e b e , a l e b o h u ž e l č a s t o t a k é s p o c i t e m moc i n a d t ě mi ‘ d r u h ý mi ’ . Není to však někdy úplně jinak, neovládá naopak technologie nás, n e dě l á me v l a s t ně j e n t o , c o n á m d o v o l í ? A n e d á n á m i př í r o d a o b č a s n a j e v o , k d o j e t a d y v l a s t ně p á n e m, a n e u r č u j í p r á vě t i ‘ d r u z í ’ , c o b u d e u mě n í m, a c o n e ? T a k c h mur ně t o s na d s ku t e č n ě n e v y p a d á , a l e o bč a s j a k o b y z a v a n u l a v z d á l e n á v z p o mí n k a n a ‘ a n g a ž o v a n o u v ě d u ’ č i ‘ a n g a ž o v a n é u mě n í ’ . A t o v o k a mž i c í c h , k d y p r o k a z u j e me , ž e s i t o n a š e u mě n í a t a n a š e vě d a z a s l o u ž í ně j a k é p o z o r n o s t i č i d o k o n c e p o d p o r y , t j . e n e r g i e z v e nč í , a b y s e s y s t é m t e c h n i k a – u mě n í – v ě d a nezastavil. S o t á z k o u f i n a n č n í h o z a b e z p e č e n í u mě n í a vě d y s e o k a mž i t ě v y b a v í g r a n t o v ý s y s t é m př i dě l o v á n í t z v . úč e l o v ý c h p r o s t ř e d ků , k t e r ý s t á l e v í c e n a b ý v á př e v a h u n a d p a u š á l ně i n s t i t u c i o n á l n í m př í s t u p e m. M ů ž e me s i c e d i s k u t o v a t o c h r o n i c k é m n e d o s t a t k u f i n a nč n í c h p r o s t ř e d ků j d o u c í c h d o u mě n í č i vě d y v e s r o v n á n í n e z r o v n a s e š k o l s t v í m, z d r a v o t n i c t v í m, s o c i á l n í s f é r o u , n ý b r ž n a př . s e s t á t n í a d mi nistrativou, ale na ‘otřepanou’ otázku: „Kde na to vzít peníze?“, dos t á v á me j e š t ě ‘ o t ř e p a ně j š í ’ o d p o v ě ď: „ V y dě l e j t e s i n a t o , n e b o z a žádejte o grant.“ V této ‘podvojné’ odpovědi se však skrývá jedna z e z á s a d n í c h p o d mí n e k , k t e r é s o u v i s e j í s ú s pě š n o s t í z e j mé n a vě d e c k ý c h g r a n t o v ý c h p r o j e k t ů. Př i dě l e n í g r a n t u s e t o t i ž dě j e f o r mo u v e řejné soutěže, kterou vypisuje fyzická či právnická osoba disponujíc í př í s l u š n ý mi fi n a nč n í mi p r o s t ř e d k y . P o d mí n k y s o u t ě ž e o b v y k l e v y me z u j í o k r u h ž a d a t e lů , s c h o p n ý c h n e j e n o m v í c e č i mé ně s p e c i f i k o v a n é z a d á n í v ý z k u mn é h o p r o j e k t u ř e š i t , a l e s o uč a s ně p r o k á z a t s p o l e č e n s k o u u ž i t n o s t v ý s l e d ků ř e š e n í . Př e s t o ž e v š e v y p a d á l o g i c k y , l z e u g r a n t o v é h o s y s t é mu n a l é z t ně k t e r é d i s k u t a b i l n í mo me n t y . S my s l e m g r a n t o v é h o s y s t é mu j e c í l e n é p ř i dě l o v á n í f i n a nč n í c h p r o 17
s t ř e d ků n a z á k l a dě o b j e k t i v n í h o p o s o u z e n í ú r o v ně n á v r h u v ý z k u mn é h o p r o j e k t u , p r ů b ě h u j e h o ř e š e n í a v ý s l e d ků j e h o ř e š e n í . Př e s t o s e o bč a s n e l z e z b a v i t d o j mu , ž e g r a n t o v ý s y s t é m j e z a l o ž e n n a v z á j e mn é n e dů vě ř e a ž p o d e z í r a v o s t i z úč a s t ně n ý c h s t r a n . J e d n i p e n í z e d á t p r o s t ě n e c h t ě j í a d r u z í j e b e z p o c h y b y p r o mr h a j í č i z p r o n e vě ř í . P o s o u z e n í g r a n t o v ý c h p r o j e k tů mů ž e b ý t p o t u d o b j e k t i v n í , p o k u d ž a d a t e l é i p o s u z o v a t e l é zů s t á v a j í v a n o n y mi tě . A n o n y mi t a ž a d a t e l ů s e z a c h o v á v á s p í š e v ý j i meč n ě ( n a př . u a r c h i t e k t o n i c k ý c h s o u t ě ž í ) , a n o n y mi t u p o s u z o v a t e l ů v r á mc i k o n k r é t n í h o o b o r u n a ma l é m t e r i t o r i u n a š í r e p u b l i k y l z e d o d r ž e t j e n o m v e l mi o b t í ž ně . C o s e n e d o s t á v á o b j e k t i v i t ě h o d n o c e n í n á v r hů p r o j e k t ů, t o j e b o h u ž e l ně kol i k a n á s o b ně v y n a h r a z e n o o b s a h e m i r o z s a h e m f o r mu l ář ů, p r o t o ž e k d o d i s p o n u j e p e ně z i , t e n u r č u j e p r a v i d l a h r y . F o r mu l ář e p r o j e k t ů s k l a s i c k ý mi př i h r á d k a mi n a p o d p i s y a r a z í t k a a t z v . s p e c i f i c k é p o d mí n k y p r o g r a mu j a k o p r a v i d l a , k t e r á u r č u j í ‘ s k ý m, j a k a z a k o l i k ’ s e mů ž e r e s p . mu s í p r o j e k t ř e š i t , b u d o u p o c h o p i t e l ně ř e š i t e l é p r o j e k t ů v ž d y c k y k r i t i z o v a t , s t e j ně j a k o f o r má l ně l a dě n é př e d p i s y p r o v y p r a c o v á n í v ý r oč n í c h č i z á vě r e č n ý c h z p r á v . A l e p o k u d s e f o r mul á ř e s p r á v n ě v y p l n í a p r a v i d l a h r y p l ně r e s p e k t u j í , e x i s t u j e p o mě r ně v y s o k á p r a v dě p o d o b n o s t , ž e p o ž a d o v a n é f i n a nč n í p r o s t ř e d k y b u d o u p r o j e k t u p ř i dě l e n y . V s o u v i s l o s t i s f i n a n c o v á n í m p r o j e k t ů, a t o u mě l e c k ý c h i vě d e c k ý c h , j e z a p o t ř e b í s i v š i mn o u t j e j i c h o b e c n é p e r s o n á l n í a ma t e r i á l n í n á r oč n o s t i . Z a př e d p o k l a d u o p ě t o v n é h o z n a č n é h o z j e d n o d u š e n í s t a v í s o uč a s n á vě d a n a t ý mo v é p r á c i a n a n á r oč né m ma t e r i á l ní m z a b e z p e č e n í , z a t í mc o u mě n í př e s v š e c h n u s l o ž i t o s t s o u č a s n ý c h p r o j e k t ů v y c h á z í s t á l e z i n d i v i d u á l n í i n v e n c e a s u b j e k t i v n í h o př í s t u p u , k t e r ý můž e , a l e n e mu s í mí t f i n a nč n ě n á r oč n é ř e š e n í . S t r uč n ě ř e č e n o , r y z í u mě n í mů ž e b ý t c h u d é , š p i č k o v á vě d a mus í b ý t b o h a t á . T o t a k é z n a me n á , ž e u mě n í mů ž e b ý t s v o b o d n é , t z n . n e z á v i s l é n a p o d p oř e 18
i n s t i t u c i o n á l n í č i úč e l o v é , vě d a j e n a o p a k z c e l a v p o d r u č í t o h o , k d o j í d á v á p e n í z e . N a d r u h é s t r a ně t o vůb e c n e z n a me n á , ž e u mě n í j e fi nan č n ě s o b ě s t a č n é a ž e j e s c h o p n é s i n a s e b e v y dě l a t . V t o mt o b o d ě s i p e ně z i d i s p o n u j í c í úř e d n í c i r á d i p l e t o u u mě n í s e z á b a v o u a v š e s e s y p á v a j í d o j e d n o h o p y t l e z v a n é h o k u l t u r a , k t e r á má př e c e s a mo s t a t n ý mi n i s t e r s k ý r e s o r t . U mě n í j a k o t vů r č í p r o c e s n e n í s i c e b e z p r o s t ř e d ně z p e ně ž i t e l n é , a l e j e h o c e s t a k d i v á k o v i , p o s l u c h ač i , n á v š t ě v n í k u j e v n a p r o s t é v ě t š i ně př í p a dů k r a t š í a př í mě j š í , n e ž c e s t a o b j e v u , v y n á l e z u č i j e n o m n o v é h o p o z n a t k u k o d bě r a t e l i , k t e r ý tř e b a a n i n e t u š í , ž e p r á vě v y u ž í v á v ý s l e d k u k o s mi c k é h o v ý z k u mu . Př i j í má t o j a k o n ě c o z c e l a s a mo zř e j mé h o a vůb e c n e c h á p e , j a k t o l z e s r o v n á v a t s ně č í m t a k v ý j i meč n ý m, c o př e d s t a v u j e k o n c e r t Če s k é fi l h a r mo n i e , e x p o z i c e N á r o d n í g a l e r i e č i př e d s t a v e n í v N á r o d n í m d i vadle. R o z d í l me z i vě d o u a u mě n í m l z e s p a t ř i t i v e s p o l eč e n s k é a n á s l e d ně t a k é e k o n o mi c k é ú s pě š n o s t i . V t o mt o s mě r u n e ú s pě c h v e vě d ě , č i d o k o n c e n e p o c t i v o s t a ‘ v y p í s k á n í ’ vě d e c k o u k o mu n i t o u z n a me ná vě t š i n o u k o n e c . N a p r o t i t o mu n e n í n i č í m v ý j i meč n ý m, k d y ž n e ú s pě c h u mě l e c k é h o p o č i n u , v y p í s k á n í n a s c é ně n a o p a k n a s t a r t u j e k a r i é r u s p o j e n o u s e k o n o mi c k o u ú s p ě š n o s t í . D a l š í m, s i c e z j e d n o d u š e ně p o j í ma n ý m, n i c mé ně e k o n o mi c k y z dů v o d n i t e l n ý m r o z d í l e m me z i vě d o u a u mě n í m mů ž e b ý t i ‘ s mě r ’ p o h l e d u . U mě n í j e s v á z á n o p ř e d e v š í m s p a mě t í l i d s t v a a př e s v š e c h n y s n a h y b ý t s o u č a s n é č i a v a n t g a r d n í n a l é z á j i s t o t u v p o h l e d u z pě t , a ť u ž v mě ř í t k u s t a l e t í , d e s e t i l e t í , n e b o i p o u h ý c h ně k o l i k a p o s l e d n í c h mi n u t u mě l e c k é h o p r o ž i t k u . T e c h n i c k é , př í r o d n í i e k o n o mi c k é vě d y s e u p í n a j í d o b u d o u c n o s t i , př e d s t a v u j í ž á d a n o u p r e d i k c i l i d s t v a a mi n u l o s t o d mí t a j í n e b o p ř i n e j me n š í m a l e s p oň r e v i d u j í . A p r o t o ž e s e l o g i c k y i n v e s t u j e d o b u d o u c n o s t i v e s n a z e s i u l e hč i t p r á c i , s t á t s e b o h a t š í m, z l i k v i d o v a t n e mo c i č i p r o d l o u ž i t s i ž i v o t , a n i k o l i v d o mi n u l o s t i , k t e r o u u ž 19
n e mů ž e me z mě n i t , p r o t o z c e l a p r a g ma t i c k y p o d p o r u j e me vě d u , z a t í mc o u mě n í o d s o u v á me j a k o e k o n o mi c k y n e v ý n o s n é n a o k r a j z á j mu s p o l e č n o s t i . N a i v n ě s e d o mn í v á me , ž e s n a p r o s t o u u r č i t o s t í v í me , k a m b y př e s ně mě l a , má a b u d e s mě ř o v a t vě d a , a s o uč a s ně s e mo ž n á b o j í me t o h o , k a m s e v l a s t ně b u d e u b í r a t u mě n í . N e mě l o b y t o b ý t s p í š e n a o p a k ? H i s t o r i e t e c h n i k y r e s p . vě d y j e h i s t o r i í př e k o n a n é h o , a l e h i s t o r i e u mě n í j e h i s t o r i í n e př e k o n a n é h o n e b o d o k o n c e n e př e k o n a t e l n é h o ! J a k a l e d e f i n o v a t b u d o u c n o s t vě d y a u mě n í , má s my s l s e o t o v ů b e c p o k o u š e t ? T y t o a ž s u r o vě v y me z e n é k o n t r a s t y me z i vě d o u a u mě n í m t v oř í v e s k u t eč n o s t i j e j i c h p e v n ý s v a z e k . Vra ťme s e j e š t ě k př í k l a d u j i ž z p o č á t k u z mí ně n é h o mo s t u me z i t e c h n i k o u a u mě n í m – k h u d e b n í a k u s t i c e j a k o o b o r u , k t e r ý má v n a š i c h z e mí c h v e l k o u t r a d i c i a k t e r ý v y k a z u j e v ý r a z ně mu l t i d i s c i plinární charakter. Multidisciplinarita se však netýká pouze propojení akustiky, výroby hudebních nástrojů, hudební elektroniky, fyzio l o g i e a p s y c h o l o g i e s l y š e n í a d a l š í c h r a c i o n á l ně z a mě ř e n ý c h o b o r ů, a l e z e j mé n a v a z b y n a h i s t o r i i h u d e b n í c h n á s t r o jů , h u d e b n í t e o r i i , t e o r i i h u d e b n í i n t e r p r e t a c e , e s t e t i k u a n a d a l š í r y z e u mě l e c k é o b o r y . S t á l e a k t u á l n í m t é ma t e m h u d e b n í a k u s t i k y j e v ý z k u m b a r v y r e s p . k v a l i t y t ó n u č i z v u k u h u d e b n í c h n á s t r o j ů . V ý z k u m, z j e d n o d u š e ně p o j a t o , h l e d á v z t a h me z i f y z i k á l n í př í č i n n o s t í v z n i k u t ó n u , t j . t e c h n i k o u h r y , k o n s t r u k c í n á s t r o j e a ma t e r i á l e m j e h o j e d n o t l i v ý c h d í lů, r e s p . me z i a k u s t i c k ý mi v l a s t n o s t mi t ó n u a s u b j e k t i v n í m v j e me m j e ho kvality. J s me a l e vů b e c s c h o p n i p o s t i h n o u t r y z e r a c i o n á l n í mi p r o s tř e d ky a postupy kvalitu tónu hudebního nástroje ve všech jejích aspekt e c h ? Př i př e c e ň o v á n í r a c i o n á l n í h o vě d e c k é h o př í s t u p u k e k v a l i t ě t ó n u , s u v e r é n n ě p r o h l á s í me , ž e a n o . N á š p o s t o j b u d e v y c h á z e t z e z n á mé h o G a l i l e o v a v ý r o k u : „ V š e j e mě ř i t e l n é , a c o n e n í , mus í me mě ř i t e l n ý m u č i n i t . “ N a o p a k , b u d e me - l i p o d c eň o v a t r a c i o n á l n í př í 20
s t u p k e k v a l i t ě t ó n u a p r e f e r o v a t j e n e mo c i o n á l n í u mě l e c k ý p o h l e d , bude pro nás kvalita tónu produktem pouze historických, estetick ý c h , p s y c h o l o g i c k ý c h a h u d e b ně i n t e r p r e t ač n í c h s o u v i s l o s t í a h u d e b n í n á s t r o j a r t e f a k t e m n á h o d ně v z n i k l ý m v u r č i t ý c h s p o l e č e n s k ý c h p o d mí n k á c h j a k o dů s l e d e k s d í l e n ý c h s u b j e k t i v n í c h e mp i r i í . O b a e x t r é mn í p o s t o j e v e d o u z á k o n i t ě k p r o b l e ma t i c k é v a l i d i tě hodn o c e n í k v a l i t y t ó n u , k t e r á v oč í c h h u d e b n í ků p r e z e n t u j e vě d e c k é z k o u má n í h u d e b n í c h n á s t r o j ů j a k o z c e l a z b y t eč n é a v oč í c h a k u s t i ků z a s e v y j a dř o v á n í h u d e b n í ků k v l a s t n o s t e m t ó n u t ě c h t o n á s t r o j ů j a k o nestabilní, neobjektivní a nepoužitelné. Pravda ale není jednoduše n ě k d e u p r o s t ř e d t ě c h t o n e př i j a t e l n ý c h e x t r é mů , a l e v e z l a t é m ř e z u v z t a h u vě d y a u mě n í . Vě d y , k t e r á o t e v í r á d a l š í p r o s t o r p r o p o z n á n í u mě n í a k t e r á s i j e s o uč a s ně v ě d o ma h r a n i c t o h o t o p o z n á n í , a u mě n í , k t e r é n a b í d n u t o u r u k u vě d y n e o d mí t á a k t e r é r a c i o n á l n í vě d ě d á v á n o v ý , mož n á t a k t r o c h u l i d s k ý r o z mě r . P a k n á m vů b e c n e b u d e v a d i t , ž e t a j e ms t v í S t r a d i v a r i h o zů s t a n e i n a d á l e t a j e ms t v í m j a k vě d y , t a k u mě n í . T a j e ms t v í m, k t e r é b y c h o m s i c e r á d i a l e s p oň p o o d h a l i l i , a l e k t e r é v e s k u t eč n o s t i
n e u mí me , n e p o tř e b u j e me , a a n i v l a s t ně n e -
c h c e me z p e ně ž i t . P r o č t a k y ?
21
