Nederlandse Vrouwenbeweging 40 jaar Sta op je stuk Frida Kahlo: een kunstenares

Maandblad van de Nederlandse Vrouwenbeweging

3 9 ste jaargang nr. 12, december 1 9 8 6 . Prijs f 2 ,5 0

Nederlandse Vrouwenbeweging 4 0 jaar Sta op je stuk Frida Kahlo: een kunstenares

DE NEDERLANDSE VROUWENBEWEGING, o pgericht 3 novem ber 1 9 4 6 doo r vrouw en u it het anti-fascistisch verzet in de jaren 1 9 4 0 / 4 5 , heeft de volgende DOELSTELLINGEN: Te kom en to t een sam enleving die gebaseerd is op w e rke lijk dem ocratische verhoudingen en waarin de o nderdrukking van vrouw en volledig is opgeheven, ook in de priv6sfeer. Het behouden en uitbreiden van de w e tte lijke, econom ische en sociale rechten van vrouw en door op te treden: — voor de volledige zelfstandigheid voor de w e t van alle vrouw en; — voor het recht op betaalde arbeid; — voor m ogelijkheden om haar capactiteiten naar eigen inzicht te o ntw ikkelen; — voor het to t stand brengen van voorzieningen w aardoor vro u w en de beweging svrijhe id hebben die zij w ille n ; — tegen discrim ina tie en bevoogding. Het optreden vo or het zelfbeschikkingsrecht o ver eigen lichaam en voor h et recht o m de eigen levenswijze te bepalen. Het bereiken van vrede, dem ocratie en een m enswaardig bestaan doo r op te treden: — voor verhoging van het levenspeil; — tegen oorlog en oorlogsvoorbereiding; — tegen iedere vorm van fascisme en racism e, en v rouw en te d oordringen van de noodzaak om actief deel te nem en aan de strijd die daarvoor gevoerd moet worden. Het o n tw ikke le n van solid ariteit m et hen — in h et bijzonder m et vro u w en — die w aar ook te r w e re ld strijde n tegen onderdrukking en voor de dem ocratie en vrede. Op g rond van deze doelstellingen te komen to t nationale en Internationale sam enwerking tusse n vrouw en. V R O U W E N , voortzetting van 'V rouw en vo or vrede en o pb ou w '. Uitgave van de Nederlandse V rouw enbew eging. ISBN: 0 1 6 5 - 9 0 8 1

Bij de voorplaat Dit kunstw e rk, een gouache gem aakt d oorToos Koedam, w e rd o p 2 novem ber 1 9 8 6 op het jubileu m -fe e st van de Nederlandse V ro uw enbew eging verloot. Op het k u nstw e rk staat geschreven: Mama Pondo Strijdend ANC, naar de roman van A. Berkh of m et gebruikm aking van een ets van Hilda Bernstein. Lees over d it fee st op pagina 3 en zie voor een foto-reportage de achterpagina.

Uit de inhoud Nederlandse V ro uw enbew eging 4 0 jaar W a t betekent m ilitarism e voor o ntw ikke lin g , speciaal voor vrouw en M eisjes moeten leren nee te zeggen tegen handtastelijke leraar W e re ld w ijd verbod op kernproeven Veertig jaar strijd voor bevrijding hom oseksualiteit Sta op je stuk, een boek over zelfverdediging V rouw en en de door mannen gem aakte om geving Er is een land w aar vrouw en w illen wonen Opvang vrouw en in de lastige leeftijd b lijft Frida Kahlo: een kunstenares die leefde zoals ze w ild e S telselherziening sociale zekerheid (3) De Algem ene B ijstandsw et Inhoudsopgave VROUW EN 1 9 8 6 K orte Berichten

pag. 3 pag. 4 pag. 6 pag. 7 pag. 8 pag. 10 pag. 12 pag. 13 pag. 14 pag. 15 pag. 16 pag. 1 7 /1 8 pag. 19

AAN ONZE POSTABONNEES In het januari-num m er zult u w eer een acceptgiro vinden, voor uw abonnem ent e n /o f lidmaatschap. Als het voor u bezwaarlijk is dit bedrag ineens te betalen, bestaat de mogelijkheid om dit per kwartaal of per half jaar te doen. U kunt dit m et behulp van eigen girokaarten doen of een setje acceptgirokaarten bij ons aanvragen. Vragen over abonnem ent-betalingen e.d. kunnen gericht w orden aan Corrie Jagtm an, schriftelijk via ons kantoor op de N ieuw e Herengracht 9 5 , 1011 RX Amsterdam. Of telefonisch op vrijdag tussen 1 2 en 1 4 uur, 0 2 0 -2 5 6 9 03

NVB-uitgaven

Redactie en adm inistrate N ieuw e Herengracht 9 5 , 1 011 RX A m sterdam Tel.: 0 2 0 -2 5 6 9 0 3 P ostgiro num m er 51 5 0 51 t.n.v. Penningm eesteres N ederlandse V ro u w en b e w eg in g

Aan d it nummer w erkten mee: M arijke Dronkers, Corina de Feijter, M arie Therese Honee, A af Tiens, Liesbeth v.d. Waals.

Baanbreeksters uitgegeven t.g.v. de 50e internationale vro u w en d ag , besch rijft de levens van vele vro u w e n die veranderend en v e rnieuw end optraden in d e vro u w e n b e vrijd in g sstrijd ; Betje W o lff en A agje Deken, A letta Jacobs, A nna van G ogh-Kaulbach, Rosa L uxem ­ burg, A lexandra Kollontai, e.a. f 12,50 8 m aart internationale vrouwendag

f 4,—

Vrouw en in het verzet

f 2,50

V rouw en en alkoholisme / Vrouw en en alkohol skriptie o ver de p ro ble m e n van a lkoholverslaving o nder vro u w en en verslag van het N V B -sym posium daa ro ver in april 1980 f 3,90 Nachtarbeid — een duistere zaak

Redactiecollectief: Nora van de Berg, Els van Braak (red. seer.), Ellen van Eijk, Lia Gorter, M ieke Lokkerbol, A nje van Reemst, Sofie La Riviere, Iris de S m it.

2

f

2,50

Deeltijdarbeid — goed voor vrouwen? verslag van een NV B -them avergadering (1981) o ver het ontstaan, de o m va ng en de arbeidssituatie bij deeltijdbanen. V rouw enberichten o ver haar eigen e rvaringen m et deeltijd a rbe id f 3.—

EEN SPRANKELEND EN INSPIREREND FEEST Veel vrouwen, veel bloemen. Jonge vrouwen, oude vrouwen. Een vrolijke stem ming was er in het Vrouwenhuis in Amsterdam voor de 40-jarige NVB, op 2 november dit jaar. De zaal m et de vele informatiestands langs de muren, waar ook de 3 3 vrouw enportretten 'Baanbreeksters' geschilderd door het Vrouw en Kunst Kollektief de w anden sierden, was geheel gevuld toen het Vrouwenstraatorkest IJmond haar m et veel geestdrift gezongen fem inistisch repertoire inzette. Diny Jansen reeg de verschillende delen van het programma charmant aan elkaar en leidde de gasten, de secretaris van de Internationale Democratische Vrouwen Federatie, M iriam Vire-Tuominen en de vertegenwoordigster van het ANC, (African National Congress), Hilda Bernstein, in. Naast de bewogen zang van Veronica en Jacqueline Castro, tw ee Chileense vrouwen, de dans en de m uziek van de Surinaamse vrouwenband Nature, gaf iedere spreekster, elk op eigen w ijze, aan hoe nodig het is het w e rk dat in de 4 0 jaar van haar bestaan door de NVB is verricht, voort te zetten. Bij de vele bloemen die werden aangeboden, bracht Fie Geleynse namens de Rotterdamse NVB bovendien nog een enveloppe m et f 1 0 0 0 ,- voor de jarige mee. M iriam Vire-Tuom inen herinnerde in haar toespraak aan h et feit, d at zowel de Interna­ tionale Democratische V rouw en Federatie als de NVB zijn opgericht door vrouw en die deelnamen aan de anti-fascistische strijd in de Tweede W ereldoorlog. Gemeenschappelijke acties zijn van gro ot belang nu een atoomoorlog het naakte bestaan van alle levende w ezens op onze planeet bedreigt. "Onze strijd voor de vrede is niet te scheiden van onze strijd voor de rechten van de vrouw, tegen alle vormen van d is c rim in a te ", aldus M iriam . "O m volledige b evrijding van de vrouw te bereiken, zijn bepaalde voorzieningen nodig. De m iddelen ervoor zijn aanwezig, als niet meer die enorm e bedragen aan de productie van steeds gevaarlijker wapens v e rkw ist w orden, maar g e b ru ikt worden voor gezondheidszorg en kinderopvang,

voor een b ehoorlijk levenspeil voor ie der". Z ij stelde tevens dat de bew eging voor vrede onverbrekelijk verbonden is m et de interna­ t io n a l solid ariteit en noem de de actieve solid ariteit die de NVB had ontplooid vo or de vrijheidsstrijd in Indonesie, Vietnam , ZuidA frika, Nam ibie, Chili en Nicaragua. "In naam van al onze zusters in deze landen zegt de Internationale Democratische V rou­ w e n Federatie u hartelijk dank". Ze maakte bekend dat in ju n i volgend jaar tw eeduizend vrouw en u it de gehele wereld zullen deelnem en aan het W ereld V rouw en Congres, georganiseerd door de IDVF. Het zal in M oskou w o rd en gehouden o nder de leuze: Naar h e t jaar 2 0 0 0 - zonder kernw apens! Voor vrede, gelijke rechten en o ntw ikke lin g .

Een kinderfietsje als sym b o ol van h e t N VB jubileum cadeau voor de ANC. foto : M ieke Schlaman

Ontroerend moment Hilda Bernstein van het ANC g ing tijdens haar toespraak in op de bijzondere rol die vrouw en in Z u id -A frika spelen in de nationale bevrijdingsstrijd. W a t de v ro u w en geleerd hebben van de vrouw en in de W esterse lan­ den, de vrouw en in socialistische landen, de A lgerijnse vrouw en. "V oor ons betekent vrouw enm acht op d it m om ent, binnen de strijd, dat w e een revolutie binnen de revolutie bevechten", aldus Hilda. W e kom en hierop uitvoerig terug bij het in terview dat w e m et haar hadden en dat in een volgend num m er van ons blad zal w o rd en gepubliceerd. Toen kw am het ogenblik dat A nneke de Kler van de NVB, die de solidariteitsactie voor de Vrouw ensectie van het ANC i.v.m. het ju b ileum zo enthousiast had geleid, het bedrag bekend maakte. Op d at m om ent, 2 novem ­ ber 1 9 8 6 w as d it m eer dan f 9 .0 0 0 ,-. Het zal hoogst w a arschijnlijk nog aangroeien tot ongeveer / 1 1 .0 0 0 ,-. D o orde z.g. verdubbelingsregeling van het m inisterie van buitenlandse zaken zal d it dan f 2 2 .0 0 0 ,- kunnen w orden. A nneke overhandigde Hilda een kinderfietsje als sym bool voor d it bedrag, dat aan een cr6che in Tanzania zal w o rd en besteed. Zij dankte ieder die aan de cam pagne had m eegew erkt, in het bijzonder M iria m van de IDVF, op w ie n s in itia tief de ANC vro u ­ w e n in maart Nederland konden bezoeken. Magda Schoots sprak o nder m eer over de strijd die de NVB vanaf haar o p richtin g gevoerd heeft voor politieke, econom ische en sociale zelfstandigheid van vrouw en. Tevens w ees zij op de vele acties voor vrede en inter-, nationale solidariteit. "H et blad VROUWEN bestaat nu ook 4 0 jaar", zei Magda. "H e t is altijd het belangrijkste m iddel van de NVB g eweest om eigen en andere vrouw en te in form eren over ideeen en standpunten van de NVB; om een stim ulans te zijn vo or andere vrouw en o ok voor haar rechten op te kom en. Lid w o rd en van de NVB kon en kan dan een volgende stap zijn w aardoor vrouw en niet individueel maar georganiseerd actie kunnen ondernem en. Dat het blad, gem aakt en to t voor enkele jaren ook geheel verspreid d oo r v rijw illigste rs, al 4 0 jaar ve rsch ijn t is een fantastische prestatie". Ze had de droevige taak m e e te delen dat Nel Koster, vanaf het begin actief in de NVB en vele jaren bestuurslid, op 8 5 -ja rig e leeftijd was overleden. Annie Gelok zei ook tijd en s de oprichtin g achter de m icrofoon te hebben gestaan. Ze deed nu, m eer dan 8 0 jaar oud, een vlammende oproep deel te nem en aan de Sireneactie op de Dam in A m sterdam iedere eerste maandag van de maand als het luchtalarm loeit. Lilibeth K e t.die ieder zo w is t te inspireren bij de voorbereiding van d it feest, vertelde dat jonge vrouw en haar hadden gezegd dat ze nog nooit zo de so lid ariteit van oudere v ro u ­ wen hadden ondervonden als hier. Een prima s tim ulans om gezam enlijk de strijd tegen de afbraak van onze rechten te voeren en door te gaan o p de w e g voor vrouw enbevrijding en vrede! A nje van Reem st 3

Wat betekent militarisme voor ontwikkeling = speciaal voor vrouwen — ... Dit najaar kw am en ongeveer tw eehonderd Nederlandse en buitenlandse vrouw en uit verschillende delen van ons land bij elkaar om te bespreken w at m ilitarism e in haar eigen land inhoudt en hoe dit m ilitarism e daar en in Nederland uitw erkt op vrouwen, vooral ten aanzien van de positie van m igranten-vrouwen. Ook werd bekeken w a t er in en vanuit Nederland tegen gedaan kan worden. uitgaven ten koste van ons bestaan, heeft het m ilitarism e ook een m entaliteit om problem en doo r m iddel van g ew eld op te lossen. M ilitarism e stim u le ert en voedt haat jegens anderen, o f dat nu een ander regim e is o f een andere nationaliteit o f ras.' zei Maviye. 'De psychologische w e rkin g van m ilitarism e isgeva a rlijkerda n kernwapens. Het virus van het oorlogsdenken richt zich tegen ons alien en tegen organisaties van de vrouw en-

De plenaire slotzitting. foto: Elly Vos

Het congres w as belegd doo r V rouw en te ­ gen Kernwapens, in sam enw erking m et de Turkse vrouw en b ew e g ing HTKB en een aantal andere buitenlandse vrouw enorganisaties zoals Papoea-vrouwen in Nederland, de Irakese en Iraanse vrouw en en vrouw en uit Chili, Italie, S urinam e en Ethiopie. ledere vro u w w is t vanuit de situatie in haar eigen land, w a t m ilitarism e betekent en teweeg b rengt bij de bevolking. Landen waar een vaak m ilita ir (gesteund) regim e een bew ind van o nderdrukking, vervolging, racisme en fascism e voerde e n /o f voert. Op het program m a van d it congres stonden tw e e inleidingen. waarna 's m iddags in tw ee w erkgroepen w e d gediscussieerd over de gevolgen van m ilitarism e (groep 1) en 'w at kan er in en vanuit Nederland gedaan w o r­ den?' (groep 2). Tijdens de plenaire slotvergadering werden actie-voorstellen vanuit de groepen gedaan en het congres w e rd afgesloten door Hedy d'Ancona. Het belangrijkste van deze dag, naast de boeiende in leidingen en de uitvoerige discussies, vond ik de opzet ervan. Het in con­ ta ct brengen van N ederlandse en buitenland­ se vro u w en die een gezam enlijke tegenstander erkennen, nam elijk het internationaal groeiende en elkaar steunende m ili­ tarisme.

te o ntw ikkelen, w a n t de oorsprong er van is het Internationale, m ilitair-in d ustriele co m ­ plex van de Verenigde Staten en de NAVOlanden. De produktie van wapens en wapen-onderdelen v in d t plaats in de ver­ schillende vestigingen van m ultinationals, verspreid over de hele w ereld, bijvoorbeeld Philips. Daarom m oet de vredesbew eging zich niet beperken to t acties tegen het m ilitair-in d ustriele com plex in Nederland.' 'W ij, m igranten-vrouw en, moeten actiever w o rd en in de vredesbeweging," aldus M a­ viye. "Om stab ilite it in Turkije te waarborgen w o rd t de m ilitaire d ictatu ur erkend en ge­ steund. Binnen het N A V O-bondgenootschap is Turkije het enige land m et een m ili­ taire dictatuur, die vakbeweging, vrouw enen vredesbew eging verbiedt en de leden er­ van vervolgt en gevangen zet. B estrijding van

Wat brengt m ilitarism e teweeg? Maviye Karaman, voorzitster van de HTKB, stelde in haar inleiding de verschillende aspecten en invloeden van m ilitarism e op voor­ al vrouw en aan de orde in een boeiend betoog, w aarin ze kritiek uitoefende op de vro u w en - en vredesbew eging en aangaf w o t er m oet veranderen. De belangrijkste punten van haar betoog zal ik trachten w e e r te geven: A ls het gaat o m de effecten van m ilitarism e op de econom ie in de vo rm van bezuinigingen op sociale uitgaven, zodat meer geld besteed kan w o rd en aan m ilitaire zaken, w o r­ den m igranten-vrouw en drie-dubbel belast: als w erke nd e mensen, als vro u w en en als m igranten. Vooral zij hebben te lijden van de groeiende w erkloosheid, verlaging van de sociale voorzieningen en uitkeringen en het steeds o penlijker w o rd en d racisme en fas­ cism e. W a n t: 'Naast de verhoogde militaire. 4

vredes- en m igrantenbew eging. W ij w orden er doo r besm et, er is een groeiende onverschilligheid en apathie bij mensen, en er is verlies van vertro uw e n in onszelf om dingen te veranderen. In de v rouw en- en de vredes­ bew eging leidt d it to t een op zichzelf gerichte en kortzich tige kijk op de kw estie van oorlog en vrede en op de strijd tegen m ilitarism e. De strijd tegen oorlogsgevaar en tegen m ili­ tarism e kan niet beperkt blijven to t de eigen grenzen, w a n t staatsgrenzen houden niet de invloeden van SDI, kern- en chem ische wapens tegen. De aard en het internationale karakter van oorlogsdreiging en m ilitarism e d w in g t de vredesbew eging een nieuw e visie

het m ilitarism e is noodzakelijk om de dem ocratische vrijheden te bescherm en, overal, in ieder land,’

Felle kritiek Ina Brouw er stelde daarna de rol van Neder­ land aan de orde, m et felle kritiek o p het regeringsbeleid: - Nederland d oe tge en afstand van m ilitai­ re uitgaven. - De begroting van Sociale Zaken daalt voor 1 9 8 7 m et 1 m iljard gulden. - Begin '8 6 vonden overeenkom sten plaats van Nederland m et landen als Chili en Iran voor levering van fregatten en an-

der w ape n tu ig , met als belangrijkste produce nt Holland Signaal. - Op het gebied van de mensenrechten kijkt Nederland blijkbaar niet zo nauw, w a n t o ntw ikke lin g shu lp b lijft gewoon doorgaan, ondanks de moorden op de politieke gevangenen in Indonesie, en on­ danks het repressieve bew ind van de Indonesische regering in W est-lrian. Op de discussie die daarna volgde w e rd besloten om gezam enlijk actie te voeren tegen het m ilitarism e en de krachten te bundelen om het regeringsbeleid ten aanzien van kernwapens en productie daarvan te bei'nvloeden. Voorgesteld w e rd om, als eerste gezam enlijke stap, mee te doen aan de d oo r de W ILPF georganiseerde vrouw en-dem onstratie op 2 4 o ktober die zou gaan langs een aantal ambassades van landen die kernproeven doen. Daarna zou een verklaring w orden aangeboden aan een aantal regeringsvertegenw oordigers m et het verzoek om mee te werken aan te rug d rin ging van de kernwapens en hiervoor concrete maatregelen te nemen. Deze verklaring zou aangeboden worden door een groep vredesvrouw en, die zich na een aantal conferenties, de W ILPF conferentie in ju li, de oost w est-conferentie in September, hadden verenigd to t de "2 4 oktobergroep'. 2 4 oktober, de dag van de Verenigde Naties, w as gekozen als eerste actiedag in een reeks van vele andere to t aan 8 maart 1 9 8 7 . Op die dag w il men concrete resultaten bereikt hebben m et de voorstellen die door de groep aan de regering gedaan worden inzake verm indering en stopzetten' van kernproeven en w apenwedloop.

24 oktober, dag van de Verenigde Naties Een klein groepje vrouwen, ± 3 0 , veel m in­ der dan ik verw acht had, tro k die ochtend langs de Franse en Engelse ambasade. Een ander deel van de g roep g ing langs de Am erikaanse, de Russische en de Chinese ambassade, om o ok hen te vragen er bij hun regeringen op aan te d ringen om te stoppen met het nem en van kernproeven. Ik sloot me aan bij het eerste deel. De Franse ambassade liet ons niet binnen, ze begrepen kennelijk w at onze boodschap was, w a n t de affiches die som m ige vrouw en bij zich droegen, gaven d uidelijk aan hoe ze dachten over de kern­ proeven van dat land in de Pacific. Daarna een lang, maar vruchteloos gesprek m et iemand van de Engelse ambassade, een uiterst vriendelijk, goed Nederlands sprekend, Brits onderdaan. Hij luisterde aandachtig naar de reden van ons bezoek en zei dat hij 6en en an­ der w el kon doorgeven aan zijn regering, maar dat hij verder geen inlvoed had. Duide­ lijk getraind in het niet beantwoorden en om zeilen van 'm oeilijke' vragen, g ing hij niet in op vragen van onze kant o f hij m et ons het verband zag tussen de door zijn regering ondernom en kernproeven en de grote armoede in zijn land, en die over de houding van de Britse overheid jegens de vrouw en van Greenham Common. Ja, peace (vrede) w ilden w ij alien, hij ook, maar: onze tegenstanders, u w e e t w el, en de kernwapens, ze zijn er nu eenmaal, w e '^no e te n toch doorgaan m et ze uit te proberen. Tot s lo t toch ook een belangstellende vraag van zijn kant: W at vonden w ij van 'al die gew elddadige acties-

Discussie tijd e n s h e t congres over m ilitarism e. foto : E lly Vos in W oensdrecht? Van w ie dan?' flitste het door mij heen. M aar dire ct w as daarop een tactisch antw oord van de enige Nederlandse man in ons m idden: gew elddadigheden w erden alleen bedreven door 'losse' fig u re n van buiten de vredesbew eging, w a n t dfe w a s absoluut tegen gew eld, evenals de acties van B urgerlijke Ongehoorzaamheid door het BlVAK (Breed Initiatie f Van A cties tegen de Kruisraketten). Ik vond d it een prim a a nt­ w oord op een veel gehoorde kritiek, dat de vredesbew eging zou crim inaliseren. A fgezien van d it laatste, was ik niet tevreden over d it bezoek. Ik vraag me af o f vredes­ vrouw en hun tijd en energie niet beter kunnen besteden aan mensen m et w a t m eer invloed op het regeringsbeleid o f moeten overgaan to t doeltre ffe n de r acties. Voor mij w as d it een spel tussen uiterst vriendelijke

Discussie. fo to : E lly Vos mensen, w aarbij de knikkers van de een, door de ander behoedzaam w e rd en w e ggerold.

Persconferentie Teruggekom en van de ambassades, gingen w e m et elkaar naar ‘N ie u w spo o rt’ het perscentrum van de Tweede Kamer, voor een persconferentie van de '2 4 -okto be r-g ro e p' die net terug w as van een bezoek aan de heren Lubbers, de Rijk en Dolm an. Lubbers bleek niet gekom en te zijn. De vro u w en had­

den hen opgeroepen alle m ogelijke stappen te ondernem en om de kernw apenm ogendheden te bewegen een o n m id d e llijk m orato­ rium af te kondigen op alle kernproeven. Dit in afw ach ting van een w e re ld w ijd verdrag hierover zoals gesteld in de verklaring van M exico, die w e rd uitgebracht op 6 augustus 1 9 8 6 doo r de le iders van A rg en tinie, Griekenland, India, M exico, Zw e d en en Tanzania. A fko m stig u it zes w ereiddelen dus. Er w e r­ den aanbevelingen gedaan om het parlem ent te verzoeken om deze verklaring te ondersteunen. Een ander voorstel w as o m als par­ le m ent contact o p te nem en m et andere parle m enten om hen te bew egen hetzelfde te doen. Een van de vragen die aan de vro u w en van deze groep gesteld w erden, w as die over haar contacten met Russische vredesvrou­ w en. Sienie S trikw erda een van hen antw oordde hierop dat' zij contact had gehad m et Teresjkowa (de eerste Russische vrouw e lijke ruim tevaarder) die nu v o o rzitste r van de vrouw envredesbew eging is. Z ij kreeg van haar de in druk dat vro u w en in de S ow jet Unie in vloed hebben op regeringsbesluiten, w a t b etre ft het instellen van een m oratorium . De S ow jet Unie heeft d it al drie keer verlengd, nu to t januari 1 9 8 7 . Teresjkow a had destijd s aan Sienie S trikw erda d u id e lijk gemaakt, dat de vredesvrouw en daar de steun van de vredesbew eging in het w e sten nodig hebben. W ant, als de w esterse m ogendheden blijven doorgaan m et kernproeven, dan kunnen de S ow jet-vrou w e n en de vredesbe­ w e ging hun regering niet blijven verzoeken h et m oratorium ook na 1 januari 1 9 8 7 te handhaven. Tijdens de persconferentie w e rd een indrukw ekken d e oproep van vrouw en u it de Pacific gedaan o m de kernproeven te staken: "W ij zijn het slachtoffer van d ie proeven. W ij heb­ ben allang te maken m e t o nder andere misgeboorten en m isvorm ingen bij onze babies en zijn bang voor een verdere ve rg iftigin g van d e zee." De v ro u w d ie deze w o orde n uitsprak, had op het congres over m ilitarism e en o ntw ikke lin g uiteengezet d at kernproe­ ven in haar land d ire ct te maken hadden met het steeds verdergaande m ilitarism e. De toen gem aakte afspraak om daar tegen de protesteren maakt zij nu waar. M a rijk e Dronkers 5

Verschil in macht speelt grote rol

MEISJES MOETEN LEREN NEETEZEGGEN TEGEN HANDTASTELIJKE LERAAR Een s ta gebegeleider die vaak zijn arm om een stagiaire slaat. O f een docent die zijn blik op borsthoogte laat hangen w a n n e e r een leerlinge voor de klas staat. Tw ee voorbeelden van o n g e w en s te in tim ite ite n in het onderw ijs die vaak v oorkom en. Eind o ktober hield de S tich tin g H anden Thuis een studiedag in U tre c h t over d it onde rw erp om de discussie hierover te stim uleren. Een belangrijk aspect in h e t bestrijden van seksuele pesterijen, zoals het v erschijnsel in Belgi§ w o rd t genoem d, is preventie en voorlichting. M eisjes m oeten in alle opzichten w ee rba arde r gem aakt w orden.

Een o p de zeven klachten die de S tichting Handen Thuis b inn e nkrijg t tijd en s h aa rte lefon isch spreekuur is a fkom stig u it h et o nder­ w ijs. Negentig procent van dergelijke klach­ ten w o rd t niet ingediend doo r de leerlinge o f stagiaire zelf, maar door een lerares die in v e rtro uw e n is genom en. H ie ru it heeft Han­ den Th uis de conclusie g etrokken dat lastig gevallen w o rd en v o orkom t op allerlei schooltypen, net zo goed als o p de w erkplek. De leerlingen durven er n auw elijks mee naar buiten te kom en. Ze hebben last van gene o m erover te praten. M aar w a t voornam elijk o verheerst is de angst. Ze zijn bang dat ze n ie t geloofd w o rd en doo r hun ouders, de schoolleiding o f door hun vriendinnen o f vrienden. O f ze zijn bang dat ze slechte cijfers zullen krijgen. Vaak lijden de schoolprestatie s eronder.

M achtsrelatie O ngew enste in tim ite iten in het ond erw ijs staan vooral de laatste tijd in de belangstelling. Dit is o.a. gekom en door een voorval op de V rije U nive rsite it in Am sterdam , waar m annelijke studenten zijn geschorst om dat ze vro u w elijke studenten behoorlijk lastig vielen. Een vraag die m om enteel te r d iscus­ sie staat is o f sexuele relaties tussen een leraar en een leerling geoorloofd zijn. Volgens Handen Thuis moeten tw e e zaken u it elkaar w o rd en gehouden. Gaat het om sexueel g e tin te aandacht o f om aandacht die past bij het m eer individueel gerichte o nder­ w ijs? 'Er is sprake van een m achtsrelatie dus m oet je hier heel zorgvuldig mee omgaan,' aldus Else de W it, coordin a to r van de stich ting . Er zijn o n d e rw ijsinste llin g en die naar aanleid in g van d irecte klachten een beleid hebben o n tw ikke ld en naar een oplossing hebben gezocht. Het gaat hier om een aantal universiteiten die een vertrouw enspersoon hebben aangesteld. Bij deze oplossing plaatste men een kanttekening. Het m oet hierbij n ie t blijven, o m d at het gevaar bestaat dat een klacht bij een meldp un t o f een persoon b lijft hangen. Beleid

m oet m eer elem enten bevatten, zoals preventiem aatregelen en sancties, w il het succes hebben. A ls je niet w e et w a t er m e t je klacht gebeurt schort er iets aan het be­ leid'. A ls e§n van de redenen w aarom leerlingen vaak niet bekend maken d at ze w o rd en lastig gevallen doo r een leraar, noem de de pedagoge Trudi Vogel het feit dat ze niet w eten naar w ie ze m et hun verhaal heen moeten. Het heeft ook te maken met het verschil in macht. De leraar is een man, hij is ouder en is de docent. Dat m aakt hem in de ogen van de vrou w elijke le erlingen iemand die hoger staat.* Stagedocenten hebben w einig aandacht voor ongew enste in tim ite ite n in het onder­ w ijs. Dat heeft Ton Viersm a g em erkt die werkzaam is als docent en decaan van een scholengem eenschap M BO en leerlingw ezen. In het kader van een universitaire studie heeft hij samen met tw ee anderen onderzoek verrich t naar het verschijnsel dat leerlingen w o rd en lastig gevallen. Invalshoek daarbij w as op w elke m anier de school ertoe kan bijdragen dat le erlingen w o rd en toe g erust dat ze erm ee w e ten om te gaan. 'Er m oet een bew ustere houding worden

aangekweekt bij stagiaires en leerlingen, zodat ze weerbaarder w o rd en ', stelde hij. De school kan er zelf veel aan doen doo r in de lessen, op terugkom dagen en in de begeleidingsgesprekken het o nderw erp te r sprake te brengen. De onderzoekers hebben lesmateriaal sam engesteld d at de scholen kunnen gebruiken. Een knelpunt is de houding van de bedrijven en de instellingen w aar de leerlin­ gen stage lopen. O ngewenste in tim ite ite n is daar nog geen geaccepteerd onderw erp.

Gedrag De problem atiek van ongew enste in tim ite i­ ten w o rd t nog niet genoeg er- en herkend. 'W anneer fraude w o rd t gepleegd b ij een examen, dan w o rd t er o n m idd e llijk gehandeld volgens een bepaalde procedure. Maar w e l­ ke procedure w o rd t in w e rkin g gesteld bij een ongew enste in tim ite it?', aldus A lie Kuiper, m edew erkster bij Handen Thuis, die inging op het beleid d at moet worden ontw ikkeld. Er zijn volgens haar een aantal aanknopingspunten voor zo'n beleid. Heel belangrijk is de houding van de docenten. Hoe w o rd t om gegaan met sexistisch gedrag in het algemeen o p een school. A lie onderscheidt in de b eroepscultuur een aantal codes in de ma­ n ier waarop docenten m et elkaar omgaan. O nderlinge kritiek ligt vaak heel m oeilijk. Vol­ gens haar moeten docenten elkaar m eer aanspreken op hun gedrag. Het in de lessen aan de orde stellen en het verzorgen van publicatie s in d eschoolkrant, m oeten e rvo orzo rg e n d at meisjes in alle opzichten weerbaarder w orden. Ze moeten lerqn durven nee te zeggen. Daarnaast moet er een form ele klachtenprocedure w o rd en vastgesteld, met daarin opgenom en een com m issie die in eerste instantie d e klacht behandelt. Het uitgangsp un t bij de maatregelen m oet zijn dat de klaagster geen nadeel mag ondervinden. Ze m aakte h ierbij een vergelijking m et het bedrijfsleven en de particuliere sector. 'Daar is het to t nu toe zo geweest d at de vro u w het veld heeft g eruim d. Maar beter is dat w anneer een klacht gegrond is de gevolgen voor de veroorzaker zijn. En dat het nu zo is dat de leerling naar een andere school m oet. De sancties moeten w e l genuanceerder zijn dan niets doen o f ontslag op staande voet, w a t nogal eens voorkom t'. Corina de Feijter

* Tijdens haar onderzoek naar de beleving van ongew enste in tim ite iten doo r meisjes, stuitte ze op een aantal vooroordelen en afweerreacties: de le erlingen vinden het leuk, ze kunnen toch zeggen dat ze er niet van gediend zijn, het is een verzinsel van fem inistes, het is normaal en gezond en het ko m t niet vaak voor. M eisjes zijn opgevoed to t een soort inschikkelijkheid en dat maakt dat ze hun m ond houden, is de m ening van Vogel.

Wereldvredecongres in Kopenhagen

WERELDWIJD VERBOD OP KERNPROEVEN In het kader van het door de Verenigde Naties uitgeroepen Jaar voor de Vrede w erd in Kopenhagen een W ereldvre­ decongres gehouden. Hieraan namen vredesactivisten deel uit 1 3 6 landen. Er waren in totaal 2 .8 5 0 deelnemers. De organisatie was in handen van de Deense vredesbeweging. Vanuit Nederland heeft een delegatie van vierenvijftig personen, die een breed scala van vredesorganisaties en -groepen vertegenwoordigden, deelgenomen. Vakbonden, kerkelijke en politieke groeperingen, vrouwen- jongeren- en vredesgroepen waren aanwezig van 15 to t 19 oktober in Kopenhagen. Ook de NVB. In de pers is er n auw elijks aandacht besteed aan het congres en nog m inder aan de resultaten. Tijdens de opening en de afsluiting w as er een incident. De openingsrede w e rd onderbroken doo r een vro u w , die het po­ dium op rende en riep: A fganistan, Afganistan. Zij w e rd d oo r de voorzitter verwezen naar de w erkgroep-vergaderingen, w aar ieder o nderw erp te r sprake kon kom en en terugverwezen naar haar plaats. Bij de sluiting, tijdens het verslag van de activiteiten van het jo ngerencentrum door de afgevaardigde van Nicaragua, sprong plotseling een groepje jongelui op het podium , gooide de katheder en een bloem stuk om, riep 'A fga­ nistan' en w eigerde het podium te verlaten. De Deense ordedienst heeft hen van het podium afgeduw d te rw ijl de aanwezigen in de de zaal 'W e shall overcom e" zongen. M erkw aardig genoeg heeft de Nederlandse pers alleen aandacht besteed aan d it korte in cident en niet aan de inhoud van het con­ gres zelf.

de hele w e re ld droegen inform atie aan over hun vredesactiviteiten in de vorm van film s, dia's, foto 's, affiches en spandoeken. E6n van de in drukw ekkendste 'spandoeken' was een deel van het tw a a lf kilom eter lange, aan elkaar geknoopte doek dat le tte rlijk het Pen­ tagon om spande en door tienduizenden A m erikaanse vrouw en u it v ijftig staten van de VS is gem aakt. Delen van d it doek worden door vredesgroepen naar verschillende lan­ den gebracht en bij bijeenkom sten en de­ m o n stra te s g e b ru ikt als sym bool van de o nderlinge solid ariteit en w e re ld w ijd e strijd voor de vrede. In het vrou w en ce ntru m kwam en vrouw en u it de delegaties dagelijks bijelkaar in w e rkgroepen. U it de veelheid van activiteiten noem ik alleen de film en perform ance over de a fsluitin g van de decade voor de vro u w in Nairobi 1 9 8 5 . De kracht en vinding rijkhe id van vrouw en b lijkt u it ieder beeld. Het aanstekelijke enthousiasm e waarmee w e rd vergaderd, gelardeerd m et optredens van bijvoorbeeld de Duitse protestzangeres Fasia Jansen, gaf het vro uw encentrum een heel eigen sfeer. De andere werkgroepen hadden een m inder levendig karakter behalve de vergadering van kunstenaars, waar tussen de discussiesbijdragen liedjes w e r­ den gezongen en gedichten voorgedragen, die betrekking hadden op ieders vredesacti­ viteiten, van Nieuw-Zeeland to t India en Groenland.

Internationale ontmoetingen Een andere m ogelijkheid, die veel delegaties aangrepen, w as het uitnodigen van een dele­ gatie u it een andere land voor een ontm oeting. Zo heeft de Nederlandse delegatie ontm oetingen georganiseerd m et delegaties

van o nder andere A fganistan en het African National Congres, ANC. Een in drukw ekkende bijeenkom st w as o ok die van de ruim hon de rd vijftig deelnem ers tellende delegatie u it de VS m et de veel kleinere, u it d rie en vijftig leden bestaande delegatie u it de SovjetUnie. De B ondsrepubliek Duitsland en de DDR, Irak en Iran kw am en b ij elkaar. Verder waren er een aantal cu lturele m anifestaties en solidariteitsbijeenkom sten. In het v ro uw encentrum hebben vrouw en uit het hele m idden-oosten m et elkaar over het bereiken van vrede in d at gebied gesproken. Z ij kwam en to t de slotsom d at er geen vrede m ogelijk is zonder op de gerechtvaardigde eisen van de PLO in te gaan. O ntroerend was het vro u w en u it Irak en Iran samen te zien zingen en dansen, nadat zij eerst verslag had­ den gedaan van de ve rschrikkingen van de oorlog die zij dagelijks meemaken. Steeds w e er w e rd het verband tussen ontw apening. m ensenrechten en de arm oede in de w ereld aan de orde gesteld in de werkgroepen. Het congres vo or de vrede w as een w e ek van hard w erken, m aar ook van enthousiaste o n t­ m oetingen en een stim u la ns o m door te gaan m et de strijd voor de vrede. De Nederlandse delegatie heeft een verklaring uitgegeven die e ind ig t m et de volgende oproep: 'Een w e re ld w ijd verbod op kernproeven zal de o n tw ik k e lin g van n ie u w e kernw apens ernstig b em oeilijken; zonderverdere kernproeven is de o n tw ik k e lin g van Star W ars nauw elijks denkbaar. Daarom dringt de Nederlandse d elegatie, die aan het W ereldvredescongres in K openha­ gen deeln e em t, m e t klem aan op een w e re ld w ijd verbod op kernproeven. Ver­ der vraagt de N ederlandse delegatie de N ederlandse regering om druk u it te oefenen op de regeringen van de VS, E ngeland en Frankrijk om de kernproe­ ven te stoppen. De N ederlandse dele g a tie zal op haar beurt alles in h e t w e rk s tellen om de In te rn atio n ale strijd te g e n S ta r W ars en n ucleaire w apens en voor een stop op kernproeven, te versterken. Laten w e in d it in te rn atio n ale jaa r van de vrede onze krachten bundelen en een begin m aken m e t de bevrijding van de w ereld van a lle kernw apens.' Lia G orter

Vrouwencentrum Tijdens het congres werden er w orkshops over speciale onderw erpen gehouden en zowel voor vrouw en als voor jongeren w as er een eigen ruim te gereserveerd. Voor de Nederlandse V rouw en Beweging heb ik vooral de gebeurtenissen in hfit v ro u ­ w ence n trum gevolgd. Het waren de levendigste, gezelligste, som s ook luidru chtig ste bijeenkom sten van het congres. V rouw en uit

lONAL YEAR OF PEACE

COPENHAGEN, OCTOBER 1986

7

1981. foto: Bernard de Wolff. Homo-demonstratie Den Bosch

VEERTIG JAAR STRIJD VOOR BEVRIJDING VAN HOMOSEKSUALITEIT De Nederlandse Vereniging to t Integratie van Homoseksualite it COC (Cultuur en Ontspannings Centrum ) bestaat op 7 decem ber 1 9 8 6 veertig jaar. 4 0 jaar COC betekent dat 4 0 jaar lang lesbische vrouwen en hom oseksuele mannen zich vrijw illig ingezet hebben voor de bevrijding van hom oseksualiteit, dat zij 4 0 jaar lang hun nek uitgestoken hebben in een homo- en lesbisch vijandige samenleving en dat zij 4 0 jaar lang plezier m et elkaar beleefd hebben. In dit artikel zal ik in vogelvlucht deze 4 0 jaar behandelen. Specifiekzal ik ingaan op de positie van lesbische vrouw en binnen en buiten het COC. En uiteraard mag een blik in de toekom st niet ontbreken. Het is onm og elijk in ko rt bestek de hele geschiedenis van het COC w e e r te geven. Ik zal dan ook slechts een aantal belangrijke m om enten aanstippen. Voor w ie meer w il lezen ve rw ijs ik naar H om oseksualiteit in N e derland'van R obTielm an (Boom , M eppel, 1 9 8 2 ) en 'Van brede schouders to t hogehakken' van A nnem iek O nstenk (SUA, 1 9 8 3 ). De geschiedenis van het COC begint vlak na de Tweede W ereldoorlog, o f e igenlijk al eind 1 9 3 9 , toen het blad 'Levensrecht' w e rd opg erich t. 'Levensrecht w il hom oseksuelen ondersteunen in het proces van zelfaanvaarding d oo r diverse aspecten van 'het hom oseksuele leven' te laten zien, m et name gelegen o p het literaire, culturele vlak' (O nstenk, biz. 9). Nadat de oorlog is uitgebroken, w o rd t er o n m id d e llijk g e sto pt m et de

uitgave van het blad en w o rd t het adressenbestand vernietigd. Over de vervolging van hom oseksuelen in d e Tweede W ereldoorlog is pas de laatste jaren meer bekend gew orden ('H om oseksualiteit in bezet Nederland' van Pieter Koenders, Am sterdam 1 9 8 1 ). Het vierde n um m er van 'L evensrecht' versch ijn t in Septem ber 1 9 4 6 . Op zaterdag 7 en zondag 8 Septem ber w o rden de eerste openbare bijeenkom sten gehouden van de 'A m sterdam se Shake­ speare Club', zoals de le zerskring van 'Levensrecht' w o rd t g enoem d’ het begin van het C u ltuu r en O ntspanningscentrum . (Tielman biz. 1 39.) De sam enleving kenm erkte zich in de eerste jaren van het COC (tot aan de jaren 6 0 ) door een expliciete repressie van hom oseksuali­

te it. In 1911 w a s artikel 2 4 8 bis ingevoerd, waarin een m eerderjarige die m et een m inderjarige van hetzelfde geslacht 'o ntu cht b e d re e f strafbaar w e rd gesteld. Het COC w as een illegale vereniging (geen koninklijke goedkeuring). M ensen werden actief onder schuilnam en en probeerden o.m . m et behulp van w etenschap en sleutelfiguren veranderingen aan te brengen in de m entaliteit, de w etge vin g, de politiek ten aanzien van h om o­ seksualiteit. Tegelijkertijd w as het COC voor vele hom oseksuele mannen en iets m inder voor lesbische vrouw en een schuilkelder en fungeerde het als ontmoetingsplaats. In de jaren zestig gaat de Nederlandse hom oen lesbische bew eging steeds meer naar buiten treden, mede o nder in vloed van de algemene maatschappelijke ontw ikke lin g en (studenten- en vrouw en b ew e g ing , seksuele revolutie). Er komen studentenhom ogroepen die de p u b licite it niet schuwen. ‘In een deel van de achterban ontstaat angst: de toegenom en aandacht zou w e l eens net zoals in het verleden to t een felle anti-reactie kunnen leiden... het COC heeft niet opvallend voorop, en evenm in opvallend achterop gelopen' (Tielm an, biz. 21 3). Het streven gew oon gevonden te worden staat in deze tijd centraal. N iet hom oseksua­ lite it is een a fw ijkin g, maar de maatschappe­ lijke reactie erop is verziekt. De eerste hom odem onstratie w o rd t gehou­ den, o p 21 januari 1 9 6 9 in Den Haag tegen het beruchte artikel 2 4 8 -b is . Dit artikel is uiteindelijk in 1971 afgeschaft.

In de loop der jaren groeit het COC, niet alleen w a t b etre ft h et aantal leden, maar ook w a t betreft het aantal afdelingen. Van een vrij kleine actieve clu b is het COC uitgegroeid tot een organisatie m et zo'n 1 0 0 groepen, die zowel plaatselijk als landelijk actief zijn. De afdelingen verspreid over heel Nederland, zijn de ruggegraat van de vereniging. Vele hom oseksuele mannen en lesbische vrou­ w e n komen daar voor het eerst over de drem pel. Naast opvang van deze mensen voeren de plaatselijke afdelingen acties - van voorliehting to t gem eentelijke hom o-nota's. Daarnaast zijn er vanaf de jaren zeventig tal van groepen ontstaan die zich m et hom oseksualiteit bezig houden: van radicaleflikkeractiegroepen to t hom o- en lesbische studies, van hom otheater t o t hom obladen. Vanaf 1 9 7 7 w o rd t ja arlijks de Roze Zaterdag gehouden, op de laatste zaterdag van ju n i, ter viering van het begin van de internationale h om obew eging (1 9 6 9 , N ew York).

Zichtbaarheid De laatste jaren is steeds zichtbaarder geworden dat de Nederlandse samenleving w e llich t tolerant is ten opzichte van hom oseksualiteit, maar dat d it een tolerantie op afstand is. O penlijke co nfrontatie m et hom oseksualiteit w e k t nog steeds weerstanden op. Dit w as te merken tijd en s de dem onstratie in A m e rsfoo rt in ju n i 1 9 8 2 , toen jongeren - gesteund door om standers - hun agressie botvierden op de dem onstranten. Dat het hier niet ging o m een in cidenteel geval, too n t het in 1 9 8 4 gepubliceerde T opje van de IJsberg', een onderzoek van M arjon Dobbeling en Pieter Koenders naar discrim inatie op grond van hom oseksualiteit en leefvorm. Z o ’n 1 8 0 gevallen geven aan dat slechts het top je van de ijsberg bekend is en dat d iscri­ minatie op grond van hom oseksualiteit structureel, over alle sectoren van de Nederlandse samenleving plaatsvindt. Het COC van nu behartigt de belangen van haar leden, geeft voorlichting, s trijd t voor een goede W e t Gelijke Behandeling zonder uitzonderingen en voor een samenhangend hom obeleid van de overheid. Kortom, het COC s trijd t al 4 0 jaar voor de bevrijding van hom oseksualiteit, voor het recht op individuele keuzes in leeftijd en seksuele voorkeur.

Samen of apart? Het COC is vanaf het begin een vereniging vo or hom oseksuele mannen en lesbische vrouw en geweest. Echter, vanaf het begin zijn lesbische vrouw en ondervertegenwoord igd geweest in het COC. Daarnaast w as (en is) de beeldvorm ing o m tre nt hom oseksuali­ te it en het COC zo dat het leek alsof beide alles m et mannen en niets met vrouw en te maken hadden. I n de eerste jaren van het COC w o rd en er w el aparte activiteiten voor lesbische vrouw en georganiseerd (bijvoorbeeld de pin gpongavonden op maandag, een colum n in het blad van het COC), maar d it gebeurde niet structureel. Er w o rd t w e l gediscussieerd over hoe het kom t dat vrouw en w egblijven. 'V rouw en houden zich in de jaren v ijftig

hoofdzakelijk bezig m et het onderzoeken van de achtergronden van de lage organisatiegraad van v rouw en in het COC en de geringe anim o van de w el georganiseerde vrouw en o m actief te zijn. Zij w ijzen , in navolging van S im one de Beauvoir op de m aatschappelijke p ositie van vrouw en als 'tw e ed e sekse'; de tw eederangs positie van vrouw en in de m aatschappij zien zij als belangrijkste oorzaak vo or de afw ezigheid van g rote aantallen vrouw en in het COC' (Onstenk, biz. 5 9 ) In 1 9 6 0 w o rd t de Vrouw enkern opg erich t, die allerlei a ctiviteiten voor lesbische vrouw en organiseert en tussen 1961 en 1 9 6 5 w o rd t er jaarlijks een vrouw enlanddag gehouden. Deze dagen w orden d ru k bezocht. Eind jaren zestig, begin jaren zeventig ontstaat de tw eede fem in istische g olf: praatgroepen, b e w u stw o rd ing van de positie van vrouw en, Dolle M ina's, etc. Veel lesbische vrouw en w o rd en zich b ew u st van hun dubbele discrim inatie: op g rond van hun vro u w zijn en op grond van hun lesbisch-zijn. Lesbische vrouw en in het COC gaan zich realiseren dat de positie van vro u w en in het COC niet veel anders is dan de positie in de rest van de samenleving. De w e ns voor aparte vrouw engroepen ontstaat. In eerste instantie w o rd t het bestaan van aparte vrouw engroepen in strijd geacht met het principieel g em engde’ karakter van het COC en de integratiegedachte. Toch lukt h e to m o p h e tc o n g re s v a n 1 9 7 5 vast te laten

vrouw en w o rd t g ekenm erkt door een dubbele o nderdrukking. Voor lesbische vrouw en is het onzin haar vro u w -zijn en haar lesbischzijn los te koppelen en te doen alsof ze niets m e t elkaar te maken hebben. Het betekent dan ook de strijd op verschillende fro nte n, in de hom obew eging, fn de vro u w en b ew e ­ ging. Daarnaast komen steeds meer de verschillen tussen le sbische vro u w en onderling naar voren. Het m aakt w e l degelijk u it o f je joods, z w a rt o f w it bent. Voor de lesbische beweg in g is het van belang deze verschillen te benoemen, op grond waarvan bondgenootschappen gesloten kunnen w orden. De Nederlandse (lesbische)vrouw en bew eging, het COC zijn nog steeds b ij u itste k b ew egingen voor w itte vrouw en. Zw arte, jo odse en andere etnische gropen zullen zich autonoom organiseren en op hun eigen voorw aarden, in hun eigen tem po to t bondgenootschappen kom en. W itte lesbische vrouw en binnen en buiten het COC zullen zich van hun kant ste rk maken o m het racisme en anti-sem itism e in hun eigen organisaties te bestrijden.

Toekomst Lesbische vrouw en en hom oseksuele man­ nen in het COC gaan vol s trijd lu s t de kom ende veertig jaar in m et verw achtings-

4 TO T 14 DECEMBER 1986

I NT ERNAT I ONAL

GAY A N D LESBIAN

ILMFESTIYAL H O L L A N D IN HET KADER VAN HET 40 JAR1G JUBILEUM VAN HET COC FILMTHEATER DESMET AMSTERDAM EN 10 ANDERE STEDEN WEESPERZIJDE 26 1091 EC AMSTERDAM T E LE F 0 0N 653352

leggen dat de vrouw en het recht hebben haar eigen a ctiviteiten te organiseren binnen het COC. Sinds die tijd zijn er z o'n 3 0 autonome vrouw engroepen plaatselijk en la nde­ lijk actief.

Lesbische politieke eisen Het is niet vanzelfsprekend dat de hom obe­ w eging de eisen van lesbische vro u w en naar voren brengt. Evenmin is het vanzelfspre­ kend dat de vrouw en b ew e g ing d it doet. In de vro u w en b ew e g ing w o rd t hom oseksualiteit over het algemeen genegeerd. De laatste jaren zijn lesbische vro u w en dan ook bezig hun eigen eisen te form uleren. Centraal daarbij staat dat de p ositie van lesbische vrouw en een andere is dan de positie van hom osek­ suele mannen o f van heteroseksuele vro u ­ wen. Im m ers, de positie van lesbische

volle vragen. K om t er een goede W e t Gelijke behandeling? Hoe zal de sa m enw erking tu s ­ sen m annen en vrouw en in h et COC verlopen? W a t zal de vro u w en b ew e g ing de kom ende jaren gaan doen? Hoe staat het m et seksueel g ew eld tegen lesbische vrouwen? In elk geval is het d u id e lijk dat het COC nog niet opgeheven kan w ord en . Zo lang hom o­ seksualiteit niet gem tegreerd is in de opvoeding, in het o n d erw ijs, zolang hom oseksua­ lite it niet als gelijkw aardige keuze aangeboden w o rd t naast andere seksuele voorkeuren, zolang de nadruk b lijft liggen op het h uw e lijk, het gezin, in plaats van op individuen en hun eigen keuzes, zolang vrouw en ondergeschikt blijven aan mannen, zolang zal h et COC nodig blijven. Er is voor de kom ende veertig jaar nog genoeg w e rk aan de w inkel. A a f T ie n s 9

STA OP JE STUK

HOE JE JE WAPENS KUNT GEBRUIKEN

Een boek overzelfverdediging voor vrouwen Al jaren denk ik er over om een cursus zelfverdediging te gaan volgen. Ik lo o p 's avonds wel stoer alleen op straat, maar ben toch bang. Ik heb geen idee w at ik moet of zal doen als ik aangevallen w ordt. Van die cursus zelfverdediging is het nog steeds niet gekomen, maar door het lezen van het boek 'Sta op je stuk' van de Amerikaanse Kaleghl Quinn, weet ik nu dat er vele mogelijkheden zijn om uit een benarde situatie te komen. leren assertief te zijn, je niet door je baas laten intimideren en gericht slaan en schoppen met vertrouwen in je eigen lichaam.

Eigenwaarde

Schop altijd vanuitje cen­ trum en benut de kracht van je hete lichaam.

H et Begin Kaleghl begon veertien jaar geleden met het geven van zelfverdedigingslessen. De directe aanleiding hiertoe was een artikel in de krant over een vrouw, die na herhaalde malen verkracht te zijn was vermoord. Dit gebeuren maakte Kaleghl woedend en zij ging aan de gang om vrouwen bewust te maken van hun eigen kracht. Veel vrouwen die tenger zijn en geen vechtsport beheersen weten op een situatie waarin een geliefd iemand in gevaar verkeert, heel resoluut en adequaat te reageren. Maar hoeveel van ons weten zo te reageren wanneer ze zelf in gevaar zijn? Kaleghl schrijft over vrouwenkracht ondermeer: 'Vrouwen kunnen zich wel degelijk in dingen vastbijten en doorzetten. W ij kunnen kinderen dragen en baren. Een bron van kracht die gewoonlijk w ordt afgedaan als niet meer dan een biologische functie en waarbij niemand zich afvraagt welke kwaliteiten er in feite voor nodig zijn. Als w ij vrou­ wen ons niet langer als slachtoffer van onze lichamen en onze geest willen beschouwen, is het noodzakelijk dat we ons meer bewust worden van krachten in ons zelf en dat we tegelijk grotere waarde hechten aan datgene wat onze intuTtie ons vertelt' Zelfverdediging of beter zelf-behoud is onder andere meer zelfvertrouwen hebben. 10

Het boek is verdeeld in drie fasen. In de eer­ ste fase w ordt je geestelijk sterker gemaakt. Kaleghl moedigt je daarin aan op je intuTtie te vertrouwen en de taal van je lichaam te gebruiken om je optreden naar buiten toe meer kracht bij te zetten. 'Als vrouw worden we aangemoedigd en maatschappelijk beloond als we altijd voor anderen zorgen. Zelfs je opmaken is gericht op het krijgen van aandacht, van een man of een baas. Waarom doen we die dingen niet voor onszelf? Misschien zijn we bang dat deze aandacht egoistisch of egocentrisch zou zijn. Ook hier komt die angst voort uit onze zorg voor ande­ ren in plaats van voor onszelf; het is een voortzetting van onze maatschappelijke conditionering. Deze conditionering kan er zelfs toe leiden dat we ons niet verdedigen wanneer iemand ons probeert aan te randen. Heel wat vrou­ wen die met verkrachting te maken hebben gehad, hebben me verteld dat er nog verschillende mogelijkheden waren om zich uit de situatie te redden voordat het echt gevaarlijk werd, zelfs nog terwijl ze verkracht w er­ den. En toch maakten ze van die mogelijkheid geen gebruik omdat ze medelijden met de man hadden en hem niet wilden kwetsen. Of omdat ze dachten dat hij hen verder met rust zou laten als ze hem zijn zin gaven, of ook omdat het een broer, vader, vriend, oom, man, dokter of geestelijke was en ze hem niet wilde vernederen door bekend te maken w at hij had gedaan. Terwijl ze mij dit allemaal vertelden, werd toch een vrouw rood van woede toen ze haar verdriet in verband bracht met het feit dat ze altijd in de rol van slachtoffer werd geduwd. Toen ik haar voorstelde op een kussen dat ik vasthield in te slaan, zei ze dat ze dat niet kon omdat dat geweld zou zijn en dat is niet aardig'. Ik legde haar uit dat we geconditioneerd zijn tot

zorgen voor' en hoe dit doorwerkt in een soort psychologische onderworpenheid die ons belet kwaad te worden als we met geweld in aanraking komen. En dat beperkt ons weer in onze mogelijkheden om onszelf te verdedigen. Haar ogen fonkelden toen ze herkende wat ik zei en ze begon op het kus­ sen in te slaan, 35 minuten lang, tot ze er uitgeput bij neerviel. Ze zei dat de woede die ze nu van zich af geslagen had feitelijk de zelfde woede was die ze had gevoeld toen ze door haar advocaat in zijn kantoor was ver­ kracht.'

ven dat een onbetrouwbaar persoon op zoek naar een hulpeloos slachtoffer er door afgeschrikt zal worden.' In fase drie geeft Kaleghl Quinn aan hoe meer zelfvertrouwen samen met de nieuw verworven technieken to t een beter begrip van, en verzet tegen alle vormen van geweld en onderdrukking kunnen leiden. Het boek sluit af met een overzicht van organisaties en adressen op het gebied van zelfverdediging, met adviezen voor vrouwen die het slachtof­ fer zijn geworden van mishandeling, aanranding of verkrachting en met aanwijzingen om gevaarlijke confrontaties te vermijden.

's Nachts op straat Enkele aanwijzingen voor vrouwen die af en toe 's nachts alleen over straat moeten en een kans op een aanval zo klein mogelijk w il­ len maken, zijn:

Conditie en techniek Het is natuurlijk ook belangrijk dat je snel en beweeglijk bent. Kaleghl w ijst in de tweede fase van haar boek erop dat je bereid moet zijn je te laten vallen, te struikelen en weer overeind te krabbelen, w il je echt leren vechten. Je moet als toen je als kind leerde lopen, het steeds weer opnieuw proberen en elke dag oefenen. In het boek staan veel oefeningen, die je samen met een partner moet doen. Deze oefeningen zijn om je beweeglijkheid en uithoudingsvermogen te ontwikkelen, ontsnappingstechnieken aan te leren en je lichaam als wapen te gebruiken. Ook kan je in dit gedeelte twee kaarten van het menselijk lichaam vinden waarop de mogelijke kwetsbare gebieden zijn aangegeven. Bij iedere kwetsbare plek van het lichaam is hierop aangegeven welke de passende fysieke wapens zijn. Over het gebruik van je lichaam als wapen zegt Kaleghl dat je altijd moet bedenken dat wanneer jij w ordt aangevallen het er op aankomt van je wapens gebruik te maken. 'Het is te hopen dat je, puur en alleen door je kennis van deze wapens, in staat zult zijn om geweld te vermijden. Deze technieken zijn een ernstige aangelegenheid en dienen met goed inzicht te worden toegepast. Mocht je echter ooit in een situatie komen, waar het om leven of dood gaat, dan heb je de middelen om te vechten. Kennis van die wapens zal je in ieder geval zoveel extra zelfvertrouwen ge­

* Hoe moe je ook bent en hoe koud je het ook hebt, loop nooit met gebogen rug, je hoofd omlaag en je ogen op de grond gericht. Loop recht op en let op! * Vermijd zoveel mogelijk donkere, onverlichte straten. Loop liever een eindje om. * Het is het beste om aan de buitenkant van de stoep te lopen, maar houd dan wel rekening met achteropkomende auto's. * Als je denkt dat je wordt gevolgd en je ziet een kroeg, benzinestation of een andere openbare gelegenheid, ga daar dan naar binnen en bel de politie of een vriendin of vriend. * Vertrouwer nooit op dat erhulp komt als je w ordt aangevallen. Ruk je als het maar even kan los en hoi naar een groep waar ook vrouwen bij zijn. * Je kunt ook ergens aanbellen of op een deur bonken. Reken echter niet op hulp. Het is beter om meteen weg te rennen. * Zorg dat je je sleutels in je zak hebt, niet in je tas, zeker niet als je je naam en adres daar ook in hebt. Als je beroofd e n /o f in elkaar geslagen bent is buitengesloten zijn uit je eigen huis de laatste druppel. * Houd op straat je handen vrij. Zorg er zoveel mogelijk voor dat jeniets bij je hebt, een aanvaller zal dan ook minder belangstelling voor je hebben. * Draag schoenen waar je in elk geval snel op kunt lopen en bij voorkeur kunt hollen. Of draag schoenen die je in geval van nood kunt uitschoppen. * Draag geen kleren die je in je beweging kunnen belemmeren; waarin je niet kunt schoppen of rennen; of kledingstukken die gebruikt kunnen worden om je vast te binden of te wurgen.

= = 3

'Sta op je stuk' is een rijk geVllustreerde praktische handleiding voor zelfverdedigingstechnieken en een gids die vrouwen leert voldoende zelfvertrouwen te ontwikkelen om lichamelijke confrontaties te vermijden.

3 3 3 3

Els van Braak

j|

'Sta op je stu k' is uitgegeven bij uitgeverij M ingus te Baarn. Prijs f 2 4 ,9 0

3

= 5 = E = = = |j

/ gtw rich t als hefboom gebruiken symbool: centrifuge

st<x>t met de heupen symbool: langi? zand/ak naar achfeer zwaaien

= = s S = = 5 = 5

symbool: ti|gei

= 3 3 3 = = 3 = 3

3

symbool: spper

gekruiste armen symbool: stalen kruis

V-hand symbool: wiebelroede

Houd je lichaam h a lf gedraaid, wanneer je je wapens gebruikt.

Feministisch congres in de academie voor bouwkunde

VROUWEN EN DE DOOR MANNEN GEMAAKTE OMGEVING 'H e e ft de vro u w e n b e w eg in g haar v ita lite it verloren? N e e," ze g t Hedy d'Ancona bij de opening van h e t vierdaagse v rouw en-g eografen-congres 'W om an and th e m anm ade enviro n m e n t' (vrouw en en de door m annen gem aakte om geving), w aarbij zes fe m in is tis ch e geografes hun onderzoek resultaten betre ffe nde ruim te lijk e ordening aan een honderdtal N ederlandse vrouw en, voornam elijk studentes sociaal-geografie en v rouw enstudies, m eedeelden. "J e zie t er e c h ter m inder van o m d a t de fe m in is tis ch e kennis zich nu naar k leine specifieke groepen heeft v erp la atst." Sociale geografie is pas veel la ter dan andere terreinen van studie toegankelijk geworden v o or vro u w en . Ook nu zijn er nog w einig vro u w en w erkzaam op plekken w aar de b eslissingen w o rd en genom en betreffende sted e nb ou w en ru im te lijke ordening. Tragisch is, d at de laatste tw in tig jaar zo veel g eb ou w d is, zonder dat vrouw en bij de b e slu itvo rm in g waren en ook zonder d at er een fem in istische analyse gem aakt w as over de sekse-gebondenheid van het w onen. De slaap- o f overloopsteden die toen ontstonden, waren vooral geb ou w d m et het patriarchale idee van gescheiden w onen, w erken en recreeren. De fem in istische visie laat zien d at de man zijn leven in de openbare sfeer d oo rb re ng t en naar believen u itbreid t (carriere), maar dat de vro u w doo r de beperking, die de w o ning b ou w -p la nn in g haar oplegt, gedw ongen is to t een niet-gekozen leven, d at alleen in de prive-sfeer erkend w o rd t. A lle s w a t vrouw en zouden w ille n doen.

w e rk is niet o f n auw elijks te vinden en zeker niet goed betaald (als het er w e l is). De man is m et de auto vertrokken en kom t, na in de file gezeten te hebben, nog net op tijd voor het avondeten thu is. Op deze m anier hebben w ij in onze door m annen geplande w oonsteden, in hoge mate bijgedragen to t een leven in de traditionele, sekse-gescheiden sfeer. Daarom w as het van g ro o t belang dat op d it con­ gres voor h et eerst in Nederland een groep Britse sociaal geografes was. Zij vorm en in eigen land een c o lle ctief o m elkaar te ondersteunen in haar vaak zeer van de geijkte o pva tting afw ijke nd e studies. De Engelse v ro u w en wezen ons erop dat het g ezinsm odel van p roductie en reproductie, zoals door M arx w e rd geconstateerd, nog steeds actueel is. Dit betekent in huis, tu in en keukentermen dat de man produceert tegen beloning en dat de vro u w zorgt dat de opbrengsten van zijn arbeid voor de instandhouding van het hele gezin g e b ru ikt w orden. In onze

e indelijk gerealiseerd, (licht, lu cht en ruim te), maar helaas geworden to t slaapsteden voor de mannen en to t reservaten voor de vro u ­ w en, te rw ijl de voor de kinderen vervreem de om geving leidde to t de ons bekende je ugdproblem atiek. De Engelse vrouw en o p het congres praatten over het toekom stige bouw e n voor de 'Com bi-type', de mens van nu. lem and, de v ro u w o f man, die o p een dag de onbetaalde taak kinderopvang/verzorging w il doen en geld verdient in deeltijdarbeid en 's avonds ook nog aan sport o f een andere vorm van recreatie kan doen. Voor deze 'Com bi' is d it onm ogelijk, als zij tw e e u u r met reizen k w ijt is om op het w e rk te komen. W onen, w erken, huishouding, kin deren opvoeden en recreatie moeten dus d ic h t bij elkaar kunnen plaatsvinden. Als bij-effect zullen dan de enorm e verkeerstechnische problem en m et de vele files meteen van de baan zijn. Deze universele fig u u r ko m t volgens som m ige onderzoeksters al m eer voor dan de traditionele gezinssituatie. Toch is de stedenbouw nog altijd op deze laatste ingesteld. M onica Triest, de nieuw e hoogleraar Economische W erkgelegenheid voor vrouw en in A m sterdam , die het congres als laatste toesprak, sloot h ierbij aan m et de opm erking dat de w oensdags gem aakte excursie naar A lm ere en de B ijlm er ons het schaamrood op de kaken m oest brengen. De stedebouw kund ige p ubliciteitsm annen, die het vrouw encongres aldaar rondleidden, waren zich er allerm inst van b ew u st w a t voor explosieve gedachten in de hoofden van o ge nsch ijnlijk keurige dames-congressanten rondspookten. Integendeel, zij vertoonden de in hun ogen zeer geslaagde 'nieuw e stad', waar iedereen happy’ is op zijn eigen plek.

'Groene vrouwen'

w o rd t beperkt doo r de fa cto r ’tijd ' en 'plaats', factoren die op het congres doo r de Engelse onderzoeksters m et nadruk to t onderzoeksterrein w e rd en aangewezen. V ro uw e n ku n ­ nen im m ers, zolang haar kin deren naar school gaan, niet uren lang van huis zijn. Ze zijn aangewezen op w e rk d ich tb ij huis. Dat 12

teg e nw o o rd ige sam enleving is deze reprod uctieve fun ctie nog geheel ten laste van 6en persoon, de vrouw .

Reservaten voor vrouwen Onze fraaie w o ningen, w aar de arbeidsbew e ging zo voor heeft gevochten, zijn w e l uit-

Een verschijnsel, de zogenaamde 'Groene vrouw en', w a t w ij nog niet kennen, maar w a t in Engeland door sociaal geografen onderkend en bestudeerd w o rd t, is nauw verbonden met de o orspronkelijk fem inistische eisen van flexibele w e rktijd en deeltijdarbeid. Hierbij zou de m ogelijkheid bestaan, dat zow el man als vro u w de onbetaalde huishoudelijke en opvoedkundige taken op zich neemt. Het pakt echter anders uit: in Enge­ land vestigen nieuw e electro-technische bedrijven, veelal afdelingen van m u lti­ nationals, zich d ich t bij gebieden die oor­ spronkelijk zware Industrie hadden en waar nu, doo r autom atisering en dergelijke, grote w erkloosheid heerst. In die gebieden w erken de vrouw en meestal niet, in tegenstelling to t

de gebieden w aar vroeger de textiel-industrie was. Daarom bestaat in die steden een arbeidsreserve, die door de Engelse onderzoeksters als de 'green w o m a n' (groene vrouwen) beschreven w orden: vrouw en die ongeorganiseerd zijn, geen vakbondservaring hebben en thu is de eindjes aan elkaar moeten knopen. De industrieen worden gezogen naar de plaatsen w aar een dergelijke arbeidsreserve lig t, die gem akkelijk tegen lage lonen op contract-basis in te huren is en w e er te ontslaan is als d e 'branche' naar elders vertrekt. Op de vraag van een van ons hoe het nu zat m et de arbeidsverdeling in de Engelse huishoudens w aar de vrouw op die m anier w e rkt en de man w erkloos is, antw oordde zij dat een onderzoek daarnaar gedaan, uitw ees dat de werkloze man nog m inder th u is doet dan de werkende Engelsman. Nederlandse vrouw en op d it congres in discussie verm oedden dat d it in Nederland ook zo is. In het algemeen, zeggen zij, is de taakverdeling binnen het gezin ------9.70------------

3

ER IS EEN LAND Er is een land w aar vrouw en w ille n wonen. W aar vro u w -zijn niet betekent: tweederangs en bang en klein. W aar vrouw en niet om mannen concurreren, Maar zusters en gelieven kunnen zijn. W aar rim pels niet de eenzaamheid voorspellen, maar paspoort zijn naar w ijshe id . ’s W erelds raadsvrouw zijn. W aar jo ng e vrouw en een leven voorbereiden, W aarin ze veertig, zestig, tachtig zullen zijn! Er is een land w aar vrouw en w ille n wonen. W aar o nrech t niet als een natuurgegeven w o rd t beschouwd. W aar dienstbaarheid niet toe va lt aan een sekse en niet vanzelf een man de leiding houdt. W aar m oeder niet hetzelfde is als huisvrouw . W aar steeds opn ie uw w o rd t nagegaan w ie zw ak zijn en w ie sterk. W aar alien zorgen voor w ie hulp behoeven e n 't brood verdienen m et maar v ijf uur w erk. Er is een land w aar mannen w ille n w onen. W aar jongens van de plicht to t flin k en stoer doen zijn bevrijd. W aar niem and w in t, tenkoste van een ander. En man-zijn ook betekent: zorgzaamheid. W aar angst en ro u w niet w e gg e m o ffe ld w orden. W aar mannen zonder baan niet denken dat ze m ind er zijn. W aar vro u w en man elkaar niet hoeven haten, maar e indelijk bondgenoten kunnen zijn. Er is een land w a ar mensen w ille n w onen. W aar jong-zijn niet betekent dat je steeds w o rd t genegeerd. W aar zw akken m et respekt benaderd w o rd en en vreem delingen niet meer gekleineerd. W aarin gew eld doo r niem and m eer geduld w o rd t. W aar alien kunnen troosten als een mens ten o nder gaat. Dat is het land w a ar mensen w ille n w onen! 11 Het land w a ar de saam horigheid bestaat!!!

|s

Joke Kool-Smit

*3 to °*

T

nog geheel niet o p gang gekom en. De verrechtsing van bijna alle W e st Europese lan­ den w e rd doo r de Engelse vrouw en gesignaleerd als een onherroepelijke stap terug. De politieke tre nd is overal dat vrouw en teruggestuurd w o rd en naar huis. De 'new to w n s ' (nieuw bo uw -w ijken ) staan klaar om deze nieuw e huisvrouw en op te sluiten in haar mooie, grote w o ning , w aar veel te stoffen en te boenen valt. Creches zijn duur. Dagopvang voor schoolkinderen aangepast aan de w e rktijd e n van de vrouw en, ko m t niet of nauw elijks van de grond. Ook zijn w a chtlijsten van meer dan tw e e jaar gew oon. V ro u ­ w e n moeten vaak dure oplossingen zelf bedenken. Het is n uttig om te w eten dat dergelijke vrouw -vijandige m echanismen in alle landen spelen. Kennelijk ziet de man in al die landen het verzorgingsm odel (de vro u w in huis) toch steeds als het m eest aantrekkelijk, alsof er geen vro uw enbew eging is. W a t d it b etre ft is Zw eden een uitzondering.

Vrouwen bouwen en wonen Het is van g ro o t belang dat vro u w elijke planologen m et een fem in istisch bew ustzijn, de nieuw e ru im te lijke o rd en in g bepalen. N ie talleen vrou w elijke planologen, maar ook w ij als

wonende v rouw en moeten o ns verzetten te ­ gen de ons aangeboden w oning e n en proberen o p het nivo van besluitvorm ing bij de w oningbouw verenigingen onze eisen te form uleren en m et behulp van vro u w elijke architecten to t n ieuw e vorm en te komen. Ter inform atie: e r is in A m sterdam een onderafdeling van V rouw en Bouwen en W o ­ nen' die in Rotterdam gevestigd is. Hier kan je alle m ogelijke inform atie krijgen en een cursus aanvragen. ledere donderdag is in Am sterdam spreekuur van tw e e to t v ijf uur, in de 'SOOVA', Tweede v.d. Helstraat 2. De bundel van het congres is aan te vragen. Deze is w el in het Engels en w o rd t w aarsch ijn lijk niet vertaald. Om een indruk te krij­ gen van de o ntw e rp en die een aantal van de geografes bespraken, een greep u it het programm a: • Dr J o Little (Univ.Coll.London): W om an and th e environm ent • De ideologie die de vro u w beperkt to t de thuissfeer, w o rd t versterkt. De prive en openbare sfeer is s trik t gescheiden. • Mss. Sarah W hatm ore (Univ.Coll.London): Gender and the fam ily. • S tudie o ver w a t vro u w en w e rk onzichtbaar maakt, ondergewaardeerd en onderbetaald. • Dr. Eleanor Kofman (M iddlesex poly­ technic): Acces to facilitie s spec, childcare and healthcare (d.i. Toegang to t faciliteiten als kinderzorg, gezondheidszorg). • De zorg voor kin deren en voor ouderen ko m t vanzelfsprekend voor rekening van

het gezin en d u s voor de vro u w . M aar vrouwen hebben geen invloed op te nemen beslissingen over aard en type van diensten w aar zij de vo orkeu r aan geven. • Dr. Janet Townsend (Geogr.Dep. Durham Univ.): Geography, gender and de­ velopm ent (Landen, sekse en o n tw ik keling). • Zij vin dt dat w e onderzoeken nodig heb­ ben, die de verdeling tussen man en v ro u w laat zien op n ivo van het h uishouden. Deze onderzoeken moeten bij verschillende culturen gedaan w o rd en . Dan kan je zien hoe d it varieert over heel de w ereld en kan je conclusies trekken. Dergelijke o nd er­ zoeken zijn nog heel w e in ig gedaan. Behalve vro u w elijke studenten en docenten w aren ook enkele in Tvledrrland w erkzam e sociaal-geografen en planologen aanwezig. Er w aren enkele geTnteresseerde vrouw en u it o nd er andere Griekenland, N ie u w Zee­ land en Frankrijk en een handje vol oudere vrouw en zoals ik zelf. Over oudere vrouw en w e rd overigens bijna niets gezegd. Het probleem van deze steeds o uder w o rd en d e, vereenzamende en verarm ende groep zal misschien o p een volgend congres aan de orde komen. In Engeland en A m erika is bijvoorbeeld het probleem van de dakloze oudere vro u w heel bekend en tekenend vo or haar positie. Liesbeth v.d. W aals

13

Frida Kahlo: een kunstenares die ieefde zoals ze wilde OPVANG VOOR VROUWEN IN DE LASTIGE LEEFTIJD De zo noodzakelijk gebleken opvang voor vrouwen in de lastige leeftijdsgroepen door de Stichting Vrouwen 4 0 - 6 0 in een huis in Amsterdam, kan voorlopig ongehinderd blijven voortbestaan. Samen met nog vier andere vrouwenhulpverleningsprojecten zal de subsidie van D.C.E. (Directie Coordinate Emancipatiezaken) van het ministerie van Sociale Zaken en W erkgelegenheid worden overgebracht naar het ministerie van Volksgezondheid. Over de Stichting Vrouwen 4 0 - 6 0 staan veel wetenswaardigheden in haar tweede jaarverslag. Het opvanghuis dat geheel op vrijwilligsters draait, w il vrouwen tussen de veertig en zestig jaar helpen. Vooral zij, die samenhangend met deze leeftijdsfase in een psychische knelsituatie zijn geraakt. De Stichting w il verder ook invloed uitoefenen op en veranderingen brengen in, de huidige hulpverleningsdenkbeelden over deze vrouwen. Voorbeelden uit de praktijk zijn ook in dit jaar­ verslag te lezen.

Dorien: snel veranderd, veel geleerd Dorien, 48 jaar en getrouwd. Belt ons uit Maastricht. Onder tranen komt een zeer onsamenhangend verhaal, waarin vooral naar voren komt haar eenzaamheidd ten gevolge van het onbegrip in haar directe omgeving. Tot slot de vraag of zij bij ons kan komen, het liefst meteen. Enkele uren later belt ze weer voor een antwoord op haar vraag. Twee medewerksters houden een telefonisch kennismakingsgesprek. Zij komt de zondag daarop gebracht door haar echtgenoot. Kleine charmante vrouw, die de eerste dagen als een huilend meisje door ons huis loopt. Steeds als zij probeert te praten verschijnen de waterlanders. Klachten zijn de overgangsklachten uit de boeken zoals: depressie, angst, gespannenheid. Alles is een probleem, soms denkt zij gek te worden. Een gesprek met onze huisarts/buurman helpt haar de angst voor medicijngebruik te overwinnen en te aanvaarden dat haar lichame14

lijke veranderingen de oorzaak van de klach­ ten zijn. Er is begrip ook van andere gasten en mede­ werksters. Ze voelt solidariteit, ervaart dat veel bespreekbaar is. Tijdens het zwemmen leer ik haar beter kennen, hoor dat zij altijd actief was in vrijw illigsterswerk en in de familie bekend stond als de steun en toeverlaat voor alien die een beroep op haar deden. Heeft zelf geen kinderen, maar is bij neven en nichten zeer geliefd. Niemand begreep dat tante Dorien’ ineens zo vreemd was geworden. Eigen man en huisarts spraken over 'kuren’. Ze bleef immers nog gewoon menstrueren, dus de overgang kon het niet zijn. Dorien zakte hierdoor steeds dieper in haar depressies. Via RIAGG (Regionale Instellingen voor Ambulante Geestelijke Gezondheidszorg) hoorde zij van ons huis. Hier vindt zij een luisterend oor en bovenal begrip. Na de eerste week zien w ij haar lachen en aan het einde van de tweede week, na een bezoek aan de schoonheidsspecialiste, vertrekt zij opgewekt. Vol plannen om via RIAGG in Maastricht verder aan zichzelf te gaan werken in een VIDO-groep (Vrouwen In De Overgang) of andere vrouwengroep. Belooft zichzelf en ons haar huisarts te bezoeken en hem gewapend met het jaarver­ slag, te vertellen over ons huis. 0m zo bij hem begrip te wekken voor deze periode in het leven van vrouwen. Na enkele weken belt ze ons met het verzoek om meer folders te sturen. Vrouwen in haar omgeving vragen erom. Dorien: snei veranderd, veel geleerd! Zijn er vrouwen die meer over de Stichting Vrouwen 4 0 - 6 0 willen weten, dan kan het tweede jaarverslag besteld worden door f 7,50 over te maken op gironummer 5 5 0 1 6 2 0 t.n.v. de Stichting Vrouwen 4 0 6 0 in Amsterdam. Ook zijn de medewerksters van de Stichting graag bereid een spreekbeurt te komen hou­ den. Daarvoor kunt u contact opnemen met de werkgroep publiciteit telefoon 0 2 0 -2 6 8 0 8 0 . Els van Braak

Een aantal beelden uit de film zullen me nog heel lang bij blijven. Vooral: Frida gezeten in haar rolstoel die w ordt geduwd door haar man, voorop in een demonstratie met in haar hand een spandoek met VREDE er op. In de film kijkt Frida vanaf haar sterfbed terug op haar leven. Ze verbeeldt of herinnert zich allerlei scenes en gebeurtenissen. Op deze manier maak je kennis met een hele mooie vrouw die veel schildert, vooral zelfportretten, politiek actief is, een stormachtige verhouding heeft met haar man en af en toe erg ongelukkig is.

Pijn en passie

Onlangs heb ik een hele indrukw ekkende film gezien over het leven van de M exicaanse schilderes Frida Kahlo, getiteld 'Frida' en gem aakt door Paul Leduc. Deze kunstenares staat de laatste jaren binnen de vrouw enbew eging w eer in het teken van de belangstelling vanwege haar w erk en haar exentrieke leven. Vooral fem instische kunstcritici hebben veel over haar geschreven. Ze zien in Frida's schilderijen symbolen van de culturele positie van vrouwen. Haar man, de m uurschilder Diego Riviera, zei over haar: "Zij is de eerste vrouw in de geschiedenis van de kunst die m et absolute en niets ontziende oprechtheid -e n men zou kunnen zeggen m et kalm g e w e ld - algem ene en bijzondere them a's oppakte die uitsluitend vrouwen betreffen".

Frida Kahlo werd geboren in 1907 in Mexico-stad en stierf in 1954. Ze komt uit een burgerlijk milieu en heeft een zorgeloze jeugd, totdat ze op zestienjarige leeftijd een ernstig ongeluk krijgt. Een bus ramt de tram waarin ze zit. Een spijl van de tramleuning doorboort haar lichaam. Ze overleeft het ongeluk, maar ze breekt haar wervelkolom en beschadigt haar bekken. Er breekt een tijd aan van veel operaties, opnamen in ziekenhuizen en veel pijn. Ze is gedwongen om altijd een gipsen korset te dragen. Ze kan ook nooit kinderen krijgen. Ze trouw t met de schilder Riviera. Het is een stormachtig huwelijk, w ant hij heeft namelijk twee passies: het schilderen en andere vrouwen. Na hun scheiding in 1 9 3 9 trouwen ze een jaar later voor de tweede maal. Hun relatie is voor beiden de motor voor al hun activiteiten. Frida is een vrouw die, ondanks haar pijn en haar vele ruzies en verzoeningen met haar geliefde, hard werkte. Ze laat een indrukwekkend oeuvre acher dat niet alleen bestaat uit schilderijen, maar ook uit dagboeken. Het huis waarin ze is geboren en gestorven is ingericht als het Frida Kahlo museum. Hierin is o.a. een grote verzamling Mexicaanse volkskunst te zien, de schilderijen van het echtpaar Kahlo-Riviera en hun persoonlijk archief. Frida schildert over haar pijn en passie en heeft zichzelf tot het onderwerp van haar schilderijen gemaakt. In haar werk komt ze zelf in allerlei variaties voor: als Mexicaanse Madonna met zwarte, doorgelopen wenkbrouwen, het gladde haar achterover gestoken en gekleed in wijde, bont gekleurde kleren. Het is vaak treurig om naar te kijken:

een gezicht met tranen, het lichaam met spijkers en doornen doorboord. Haar werk wordt surrealistisch genoemd (een stroming in de kunst waarbij de droom een belangrijke rol speelt.) Maar Frida zei er zelf over: "Ik heb nooit dromen geschiderd. Ik schilderde mijn eigen realiteit" Het ziek zijn hoorde bij haar

leven. Ze verborg het niet, maar gebruikte het als motief in haar schilderijen, vaak ook op een humoristische manier. Frida en haar man zijn politiek actief geweest. Ze behoorden tot een groep marxistische kustenaars die zich in dienst stelde van de

Mexicaanse revolutie. Ze schilderden zowel in het buitenland als in Mexico op de muren. Overal moest de geschiedenis van uitbuiting, van de macht van het volk en nationale cultuur worden geschilderd.

Extravagante kleding

Zonder overdrijving kan volgens mij worden gezegd dat deze kunstenares een sterke en unieke peroonlijkheid is geweest. Ze viel alleen al op door haar extravagante kleding. W ijde rokken met vrolijke, bonte motieven, kleurige banden in het haar en aan elke vinger een grote ring. Haar manier van kleden verwees naar de Mexicaanse traditie die met trots werd getoond. Maar er is nog een andere reden waarom ze zich zo kleedde: onder de wijde kleren en mooie sieraden ver­ borg ze haar verminkte lichaam. Zo viel ook het steunkorset voor haar gebroken wervel­ kolom niet op. De hoofdrol in de film w ordt vertolkt door de Mexicaanse actrice Ophelia Medina. Degelijkenis tussen haar en Frida is verbijsterend. Na de vertoning van Frida' was zij met de filmmaker aanwezig om erover te praten met het publiek. De eerste, voor de hand liggende vraag is: is dit een feministische film? Ophe­ lia verklaart een hekel te hebben aan de term vrouwenfilm. "Het is een film over een vrouw, een menselijke film , dat is alles". Het spelen van deze rol heeft een voorbereiding gekost van jaren. Frida is een obsessie en een passie geweest voor de actrice. "Ik heb me eigenlijk nooit afgevraagd hoe ik het moest spelen. Toen ik eenmaal gekleed en opgemaakt was als Frida, was ik Frida, ze was in m ij". Volgens Ophelia is de kunstena­ res heel erg belangrijk voor de Mexicaanse vrouwen. "Het is een voorbeeld van een vrouw die Ieefde zoals ze zelf wilde. Elke dag moest ze vechten met de liefde in haar leven, haar werk en haar relatie met de politiek". Dit verklaart mede de huidige belangstelling voor de schideres. Ophelia hoopt dat Frida ooit nog eens wordt erkend als schrijfster en dichteres. "Ze verzon allerlei nieuwe woorden. Haar dagboeken staan er vol mee. Misschien dat ze worden gepubliceerd".

Corina de Feijter

15

Stelselherziening sociale zekerheid (3) De Algemene Bijstandswet De bijstand w o rd t helemaal betaald u it de staatskas. Gezien de bezuin ig ing sp olitiek van de regering van de laatste jaren heeft het snoeim es de bijstan d suitke rin g en dan ook niet ongem oeid gelaten. Al jaren geleden gaven de co m ity's van bijstandsvrouw en d oo r m idddel van acties en p u b licite it b lijk van hun ongerustheid, zij stelden d at de b ijstandsuitkeringen veel te laag w aren om een m ensw aardig bestaan te kunnen voeren, en eisten er m instens f 4 0 0 ,- bij, een eis die niet w e rd ingew illig d . Dat de co m ite 's g elijk hadden bleek u it de verschillende onderzoeken die er de laatste tijd o nder de m inim a zijn gehouden. Deze onderzoeken toonden aan dat het moeten leven op een m inim um nadelige gevolgen had, zoals maatschappelijk isolem ent en eenzaamheid. Grote groepen van de m inim a slaagden er bovendien niet in om zonder schulden te blijven. Het bleek dat in deze huishoudens maar f 2,- to t f 5 ,- per dag besteed w e rd aan voeding per persoon, terw ijl de m inim ale norm o m gezond te blijven gesteld kan w o rd en op m instens f 5 ,5 0 per dag per persoon. En o f deze gegevens nog n ie t bescham end genoeg zijn g ing de rege­ ring in ju ni 1 9 8 5 over to t h e tin vo e re n va n d e voordeurdelersmaatregel. Een maatregel waarbij alle bijstandsgerechtigden die m et anderen een voordeur deelden een korting o p hun uitkering kregen. Tegen deze maatregel rees een enorm protest, p rotest w aar ook veel gem eentelijke sociale diensten hun steun aan gaven. Sociale diensten die w eigerden om op tijd deze maatregel u it te voeren konden rekenen op een strafm aatregel van het M inisterie. Aan de bezuinigingsw oede van staatssecretaris de Graaf is nog geen einde gekom en w a t b lijk t u it zijn politieke voornem ens. Sinds ko rt d re igt er w e e r een verlaging van u itkering voor bepaalde groepen bijstands­ gerechtigden. De regering bestudeert momenteel een SER-advies w aarbij de gezinsgro otte de uitkering sh oo gte gaat bepalen. A ls d it advies w o rd t opgevolgd zal de bijstandsuitkering lager w o rd en bij mensen die geen kin deren hebben en alleenstaanden m et m ind er dan d rie kinderen.

Ongehuwden gelijkgesteld met gehuwden Dat de m anier w aarop bijstandsgerechtig­ den samenleven van belang is voor de hoogte van de uitkering b lijkt al u it de voor­ deurdelersm aatregel. Verder zijn er veel 16

De Algem ene Bijstandswet is een bodemvoorziening. Dat w il zeggen dat als iemand geen enkele andere bron van inkomsten heeft om in zijn of haar bestaanskosten te voorzien, dan kan zoiemand aanspraak maken op een bijstandsuitkering. De bijstand is dus eigenlijk het sluitstuk, of laatste station in het sociaal zekerheidsstelsel. gevallen in de p u b licite it gew eest waarbij vrouw en hun b ijstandsuitkering ingetrokken zagen om dat de Sociale Dienst 'verm oedde' d at er sprake was van een relatie met een man. In zo'n geval m oet de man de vrouw onderhouden, o f als deze man ook een b ij­ standsuitkering heeft dan krijgen beiden een uitkering volgens de echtparennorm . De Sociale Diensten hanteren een aantal regels om te bepalen o f een man en vro u w als econom ische eenheid aangem erkt kunnen w o r­ den. A ls beiden vaak samen gesignaleerd w o rd en bij het boodschappen doen, elkaar regelm atig bezoeken, als beiden de huur betalen o f de energierekeningen. Dat de Sociale Dienst d us ver in de privewereld van uitkeringsgerechtigden d u ik t le vert bij veel mensen zeer veel spanningen op. Tot nu toe kunnen alleen heterofiele relaties als econom ische eenheid bestem peld w o r­ den. Na de stelselherziening gaan echter ook lesbische en hom ofiele relaties als econom i­ sche eenheid gelden. Voor deze groep betekent dat een in kom ensachteruitgang; im m ers als zij nu samen wonen w o rd en zij als w oning d ele rs aangem erkt, w aarbij zij ieder 6 0 % van het n ettom in im u m lo on ontvangen; na de stelselherziening w o rd en zij een eco­ nom ische eenheid w aarbij ze ieder 5 0 % van het nettom in im u m lo on krijgen. De gelijke behandeling van ongehuw d sam enw onenden en gehuw den w o rd t naast de A lgem ene B ijstandsw et ook in deToeslagenw e t (waarover straks meer) en in de IA 0 W (zie vorig artikel) toegepast. Centraal daarbij staat 'h et duurzaam voeren van een gezam enlijke huishouding'. Gezamenlijke huishouding voeren w il dan zeggen dat 2 o ngehuw den personen gezam enlijk in de huisvesting voorzien en d at zij bijdragen in de kosten van de huishouding en de verzorg in g van elkaar. Het verschil tussen ong eh u w d sam enwonenden en voordeurdelers is dat voordeurdelers niet geacht w o rd en elkaar te onderhou­ den en partners w el. Hoe w oning d ele rs nade stelselw ijzig in g moeten bewijzen dat ze geen partners zijn is onduidelijk. W a t betreft het inkom en kan men d us beter w oning d ele r dan partner zijn! W a t overigens w e l van belang is, is dat na de stelselwijziging de zogenaamde 'LAT-relaties' n ie t gelijk gesteld gaan worden m et geh uw den, zij houden dus een zelfstandig recht op inkom en. W elke gevolgen de gelijke behandeling van ongehuw d sam enwonenden en gehuw den heeft zullen w e ook verder bekijken in het hoofdstukje over de Toeslagenwet.

Toeslagenwet, wangedrocht Na de stelselherziening zullen groepen m en­ sen te ko rt kom en aan hun Ziektew et, W A O o f N ieuw e W erkloosheidsw etuitkering. De regering heeft d it natuurlijk ook voorzien, en daarom heeft zij de Toeslagenwet o n tw o rpen. Deze w e t regelt in principe een toeslag voor kostw inners, die zo w einig u itkering hebben dat ze o nder het sociaal m inim um zitten. De Toeslagenwet zal uitgevoerd gaan worden door de Bedrijfsverenigingen, w aar men overigens de toeslag zelf aan m oet vragen. De toeslagen w o rd en betaald u it de schatkist. M et recht zou men de toeslagenw et het grootste w angedrocht kunnen noemen die na de stelselherziening in w erking treedt. Los van allerlei organisaties die hebben geprotesteerd tegen deze w e t zijn inm iddels in de Eerste en Tweede Kam er ook grote bezwaren gerezen tegen deze w e t. De bezwaren van de beide K am ers richten zich vooral op de m anier waarop in de w e t is geregeld w anneer iemand nu w e l o f geen toslag mag krijgen. W aarom krijg t iemand die gespaard heeft w e l een toeslag en iemand die via de CAO nog een u itkering van zijn bed rijf krijgt niet? Over deze regelgeving is men in het parlem ent op d it m om ent hevig in discussie. Verder zijn in het land ook veel bezwaren tegen deze w e t. Deze bezwaren richten zich m et name op de inbreuk in het prive-leven van mensen die deze w e t, als hij uitgevoerd w o rd t, maakt. W at is er nam elijk aan de hand. De toeslagenw et zit zo in elkaar dat niet ieder individu zo maar in aanm erking kan komen voor een toeslag als hij o f zij met de loondervingsuitkering onder het sociaal m inim um zit. Alleen bepaalde groepen ontvangen de toeslag. Gehuwden en o ngehuw d sam enwo­ nenden hebben recht op een toeslag to t 1 00 % van het m inim um loon. Alleenstaande ouders m et kin deren beneden de 1 8 jaar hebben recht op een toeslag to t 9 0 % van het m inim um loon. Voor alleenstaanden had de Graaf (staatssecretaris van Sociale Zaken) in beginsel geen enkele toeslag in petto. Door de protesten hiertegen in de Tweede Kamer m oet h ij d it veranderen. Het is op d it m om ent echter nog niet d uid e lijk hoe een eventuele toeslag voor alleenstaanden e ru it ko m t te zien. De Graaf heeft echter w e l verklapt dat alleenstaande jongeren in ieder geval geen recht krijgen op de toeslag. vervolg op pag. 79

INHOUDSOPGAVE VROU WEN 1986 VREDESSTRIJD anti-fascisme, anti-racisme De schoiierenstaking tegen kruisraketten, Corrie Jagtman Ravensbruck geen eind maar een begin-punt, A nje van Reemst M onum ent voor w eggevoerde Joodse arbeidsters van Hollandia Kattenburg onthu ld Herdenkt de februaristaking Meisjes van de regenjassenfabriek Hollandia Kattenburg, Lia Gorter De brede vrouw enconferentie 1 9 8 5 , M arijke Dronkers Greenham Common, M arijke Dronkers 8 maart V rouw en voor Vrede Verzet in Ravensbruck, Stennie Pratomo-Gret Vredesmars door M idden-Am erika, M arijke Dronkers De Pentagram-actie Nieuws u it de vredesbeweging De telefonistes staakten, Anje Noordew ier Vrouwen schrijven vrouw en; verbijsterend Vrouw en voor vrede (boek), Anje van Reemst V ijf ja3r vrouwenvredeskam p in Greenham Common, M arijke Dronkers Er hing een scherm van geluid rond het stadhuis, Lia Gorter Vrouw en in de Spaanse burgeroorlog, Helena Wagemans Vrouw en en vredesbeweging in Hongarije, Rina Brants De overw inning is aan ons, maar ze maken het je w el verdomd m oeilijk, Petra van H am /Ing rid Z w a rt O ost-W est Vrouw enconferentie (aank) Wereldcongres voor vrede in Kopenhagen (aank) Vrouw en w erken mee aan gew eldloze maatschappij, Marijke Dronkers Internationaal Ravensbruck com itS sch rijft Verenigde Naties Een van de lastigste Am sterdam m ers als het gaat om fascisme, M arianne Boogaard U it oude num m ers: Vrede en op b ou w mei 1 9 4 8 V redesstrijd 1 9 4 7 , 1 9 5 8 /5 9 , 1 9 5 8 W at betekent m ilitarism e voor ontw ikkeling, speciaal voor vrouw en, M arijke Dronkers W ereldw ijd verbod op kernproeven, Lia G orter Onderzoek naar geweldloze verdediging

Dem onstraties tegen Pinochet Turkse krijgsgevangene Reha Isvan Thailand en de vrouw enstrijd, Jeanette Schoone januari Religieuze dienstplicht voor Iraanse vrouwen januari W at is de Internationale Democratische Vrouwenfederatie, Lia Gorter januari U it oude num m ers: Korea, Griekenland, Vietnam, Zuid-Afrika, februari Chili, Nicaragua, Argentinie Geld tegen apartheid

S e p te m b e r

oktober oktober oktober november november november

februari februari m a a rt

maart april april april mei mei juni juni juli/aug. juli/aug. juli/aug. juli/aug. S e p te m b e r S e p te m b e r S e p te m b e r

oktober oktober november november november december december december

(INTER)NATIONALE SOLIDARITEIT Terug naar Chili, M ieke Vergeer januari Maviye Karaman: sam enwerken en samen strijden, Ellen van E ijk / Anje van Reemst februari Twee vrouwen van het ANC te gast b ij de NVB maart Beste W in nie Mandela, Francis Pennings maart Zolang w e niet v rij zijn, blijven w e vechten (ANC), Lia Gorter mei ANC-vrouw en op bezoek (foto's) mei W at een vrouw ! (ANC), Anneke de Kler-Zweers juni Directe betrokkenheid bij moedige strijd (ANC), Anneke de Kler -Zweers juni V rouw en in China, Jeanette Schoone juni Tot alle vrouw en betrokken zijn (Zuid-Afrika), Corry Zoll juli/aug Heel apart maar w el lekker, Buitenlands koken juli/aug. Boeken en film over Z uid-Afrika. M arijke Dronkers juli/aug. Het kortste eind (film Sri-Lanka) juli/aug. M eistaking in Feijenoord, Francis Pennings September V rouw elijke politieke gevangenen in Chili, M ieke Vergeer September

EMANCIPATE Vrouwen en de vrouw enbew eging, Ada van Rijst januari Dienstmaagd des Heren, Corina de Feijter januari 8-m aart Viering in Den Haag februari Italiaans vrouw enfilm collectief vrijgesproken februari Twee vrouw en van het Links Akkoord, Sofie la Riviere, Corina de Feijter m aart V rouw en en politiek (brochure) m aart V rouw en w ere ld w ijd (boek), M arijke Dronkers m aart Open U niversiteit ook voor vrouwen, Corina de Feijter m aart M eidenw ijs m aart Vernieuwd vrouw enhuis feestelijk geopend, Anje van Reemst maart 8 maart in A m sterdam m aart 8 maart in Rotterdam m aart De bus kom t precies op tijd , Els van Braak april Brievencampagne vrouwen stemm en vrouwen april Is kiezersmacht een sprookje? mei Een m om ent voor jezelf (fototentoonstelling) Corina de Feijter mei M achtsongelijkheid binnen huw elijk hardnekkig verschijnsel, Corina de Feijter mei Unieke aanstelling in Heemskerk: man als em ancipatie ambtenaar. Els v.d. Molen mei V rouwenstudies op de universiteit worden bedreigd!!! Corina de Feijter juni Vrouwenkam pplaats juni M eidenwegloophuis Den Haag juni V rouw en sabelen een oud taboe neer, Els van Braak juli/aug. Regeeraccoord slecht voor vrouwenem ancipatie September Zuhal en Marianne overbruggen grenzen, Francis Pennings September W eerbaarheid te koop: 'In haar recht' (boek), Ella H ueting Septem ber Toekomst vrouw enhulpverlening onzeker, Connie v. N ieuw kerk oktober Vrouwentroonrede, Iris de S m it oktober Traditionele liefdesethos houdt vrouw en op hun plaats, Corina de Feijter oktober Vriendinnen ‘t leukste w a t je hebt, EvE oktober Vrouwen meer risico's durven nemen, Ella Hueting novem ber W ie A zegt, kan ook B zeggen november Vrouwenhuizen in gesprek: van overleg naar netwerk, M arijke Dronkers november U it oude num m ers: De gehuw de vrouw voortaan handelingsbekwaam 1 9 5 6 november Hebben w ij gelijke rechten? 1 967 U houdt zoveel van u w vro u w 1 9 5 2 Veertig jaar strijd voor bevrijding homoseksualiteit, A af Tiens

december Opvang voor vrouw en in de lastige leeftijd blijft, Els van Braak

december V rouw en en door mannen gemaakte omgeving, Liesbeth v.d. W aals

december

17

Vervolg Inhoudsopgave

VROUWEN, KUNST EN CULTUUR

ECONOMISCHE ZELFSTANDIGHEID Vrouw en W erk S teunpunt th uisw e rk januari Herintreden: Struikelen over drem pels, Sofie la Riviere februari G ekluisterd aan de telefoon, w achten op afroep, Corina de Feijter

februari De wegw erpzuster, Els van Braak februari W erkloze vrouw en krijgen opleiding to t ziekenverzorgende, Corina de Feyter maart S cheepstim m ervrouw en m et de w in d in de zeilen, Sofie la Riviere maart W ij w orden in de crim inele sfeer getrokken, Corina de Feijter april Toetsen van de to eko m st april M iep Kraak in de 2e Jan Steenstraat april V rouw en w erken aan eigen visie op inform atica, Corina de Feijter april V rouw en en nieu w b ou w april M eer vrouw en w ille n een eigen be drijf apri V rouw en w e rk Rotterdam apr Sevinc een Turkse kraam verzorgster A tty Tordoir en Muazzez Kaya me Een goedlopend b ed rijf: vrouw enfietsenm akerij Z ijw ind, M arianne Boogaard Een arbeidsm arkt voo r vrouw en, Francis Pennings Hoezo, gelijk belast? (boek) Maak 'n p un t van de huur, Els van Braak V rouw elijke ondernem ers in opmars, Corina de Feijter ju li/a u g W erken in de vakantie ju li/a u g . M ade in Heaven ... Zeg maar geru st ‘ M ade in Hell' (boek) Ingrid en Petra September 'Hierdoor m eer kans b ij so llicite re n ' Corina de Feijter September S telselherziening sociale zekerheid (1) M arie Therese Honee oktober U itkeringsgerechtigden in gesprek m et Lubbers november Verarm ing slaag keihard toe, Els van Braak november Stelselherziening sociale zekerheid (2) M arie Therese Hon6e november U it oude num m ers: M evrouw Stoffelen gaat lassen 1 9 6 7 november Techniek alleen voor mannen? 1 9 5 3 Heeft een th uisw e rkste r sociale rechten? 1 9 5 5 M ag dat nou zomaar 1 9 5 7 V rouw en en de door m annen gem aakte om geving, Liesbeth v.d. W aals decem ber Stelselherziening sociale zekerheid (3), M arie Therese Honee

SEKSUAUTEIT, SEKSUEEL GEWELD B lijf van m ijn Lijf Eindhoven voorlopig open maart V rouw engeschiedenis en seksualiteit, M arijke Dronkers april O ngew enste intim iteite n, Corina de Feijter mei Seksueel gew eld juni Prostitutie is een m aatschappelijk gegeven, Els van Braak oktober U it oude num m ers: Hoe stoppen w ij dat geweld? 1 9 8 2 november M eisjes moeten leren nee te zeggen tegen handtastelijke leraar, Corina de Feijter decem ber Sta op je stuk (boek), Els van Braak decem ber Onderzoek naar gew eldloze verdediging decem ber

GEZONDHEIDSZORG W erken m et eetverslaafde vrouw en, Els van Braak januari Psychiatrie als paradox (boek), Ellen van Ejjk m aart Vrouw en de dupe van Robins kruidenierspolitiek (Daltonschildje), Els van Braak juni DES-dochters in actie ju li/a u g . Recht op vergoeding decem ber

VROUWEN EN KINDEREN ‘t Is om te huilen (foto's), Ellen van Eijk Nota 'C om binatie ouderschap-betaalde arbeid', Ada van Rijst Moederdag, de bezem d ’r door

18

Peuterspeelzalen, Els van Braak ju li/a u g . Babysoos, Frannie Tillemans September Uit oude num m ers: De pijnloze baring 1 9 6 6 novem ber Voor meer en goedkopere crdches 1 9 6 9 /7 0

januari maart m ei

Anna Bijnsstichting w il alternatieve P.C. H ooftprijs, Corina de Feijter januari Vrouwenboekenweek in Den Haag een succes, Anita Haas januari Een praatje bij een plaatje (Anne Vaillant), Marianne Boogaard januari Chesspot, een schaakclub voor vrouwen, M arijke Dronkers januari Zw art schrijfstersschap, M arijke Dronkers januari Het vrouw enw eekblad drie jaar oud, M arijke Dronkers februari Het huis m et de geesten (boek), M arijke D ronkers/Benedicte Last april Toos Koedam schildert w a t haar bezighoudt, M arijke Dronkers Als ik schrijf besta ik (Hannes Meinkema), M arijke Dronkers mei Films van Cinemien: Sita en de Noordzee, Leila en de wolven mei Simone de Beauvoir, vrouw in uitzonderingspositie, Corina de Feijter U it de schaduw van mannen (film) Literaire m iddag in Boekenel Wanda, een film , Anneke v a n 't H of Kwameid (meidenblad), Charlotte V rouw en in de Joodse gemeenschap, Corina de Feijter Krities boekwerk, Marja v.d. Bos Ik ben altijd van plan gew eest m ijn vak serieus te nemen (Hermien van Herpt), Corina de Feijter Rotterdamse m eidenkrant Femke Grethe la Croix: lessen moeten een feest zijn, Anje van Reemst Vrouwenboekenmaand, Ilona D uits Verhalen voor en door vrouw en, Corina de Feijter V rouw en en M uziek, EvE V rouw encultuur in Nederland, Corina de Feijter U it oude num m ers: Clara de Jong 1 9 7 1 /7 2 Frida Kahlo: een kunstenares die leefde zoals ze w ild e (film ), Corina de Feijter Er is een land w aar vrouw en w ille n w onen (lied)

juni jun i ju ni juni ju li/a u g . September September September oktober oktober oktober oktober november november december decem ber

VROUWEN EN NVB Discussiedag NVB, Anje van Reemst Feest Am sterdam s V rouwenhuis, Anje van Reemst M anifestatie van vrouwenkracht, Anneke de Kler De NVB in de koude oorlog, klasse- e n /o f seksestrijd? Ellen van Eijk Eerste vieringen van de achtste maart van de NVB, Lia Gorter 4 0 jaar IDVF, Anje van Reemst De NVB 4 0 jaar Rotterdam start campagne Herinneringen aan de Algemene Groninger Vrouwenbond, A nnie Gelok Vrouwen gevraagd, Magda S choots/D iny Jansen Jaarvergadering NVB uitgesteld, Magda Schoots Vrouw en schrijven V rouw en: Over N V B /K oude Oorlog, Suze Rotman Vrouw en schrijven Vrouwen: W as dat nou vrouwvriendelijk. A n John Herinnering bij het 40-jarig bestaan van de Nederlandse Vrouw enbew eging, Lia G orter Jubileum tocht van Rotterdam naar Oude Pekela, Corrie en Fiet 4 0 jaar NVB-Am sterdam Noord, Rie Stengewis Een Rotterdams num m er van Vrouwen, Anje van Reemst Programma viering, 40-jarig jubileum NVB-Rotterdam Een heel leven vol strijd (Fie Geleynse), Lia Gorter NVB-Schiedam en de Gusto-actie, Hil Blanken Een Rotterdams vrouwencom ite, Francis Pennings Geertje Stek w as de spil NVB-Dordt, Corrie Boon De lange w eg van plicht naar recht, Lia Gorter Programma N VB-feest Am sterdam Rotterdamse vrouw en op zoek naar Oude Pekela, Francis Pennings Nederlandse V rouw enbew eging 4 0 jaar Een sprankelend en inspirerend feest, Anje van Reemst

januari januari februari februari maart maart maart april april april april mei ju li/a u g . ju li/a u g . ju li/a u g . September September September September September September novem ber novem ber november december december

ve rvo lg van pag. 16 Het is d u id e lijk d at de B edrijfsvereniging volledig in iem ands prive-leven moet duiken als hij o f zij een toeslag aanvraagt. De Bedrijfs­ vereniging m oet im m ers beoordelen to t w elke categorie de aanvrager behoort. Is het een 'alleenstaande' een ongehuw d samenwonende' o f een g e h u w d e ? Dit gaat dus precies dezelfde problem en opleveren als die, w e lke al eerder in d it artikel bij de bijstandsw et zijn gesignaleerd. W a n t wanneer kunnen o ngehuw d sam enwonenden met gehuw den g elijk worden gesteld? Er moet dan sprake zijn van een zekere duurzaam heid in de verhouding en er moet een gezam enlijke huishouding w o rd en gevoerd. Maar ook bij deze w e t doet de vraag zich w eer voor hoe bijvoorbeeld een alleen­ staande ouder m oet bewijzen dat zij geen verhouding heeft met haar kostganger. Dat er in het verleden en heden al genoeg proble­ men zijn gerezen over de bem oeienis van de Sociale Diensten m et het liefdesleven van

hun clienten heeft de staatssecretaris er toch niet van w eerhouden een nog verdergaande bem oeienis te legaliseren. Het is d uid e lijk dat deze m aatregelen zeer fraudegevoelig zijn. De Graaf heeft dan ook aangekondigd dat hij zich in de komende periode zal bezighouden met een intensieve b estrijding van fraude. Hij zal d it doen via een speciale afdeling bij Sociale Zaken, de DOFA (D ienst O psporing Fraude in Arbeidsverhoudingen). Afgezien van het fe it dat deze Toeslagenwet onrechtvaardige verschillen aanbrengt tussen alleenstaanden, geh uw de n en samen­ w onenden kan deze w e t ook nadelig uitw erken voor veel vrouw en. O m dat naar het inkom en van de leefeenheid w o rd t gekeken om voor de toeslag in aanm erking te komen zullen er vrouw en zijn die hun baan opgeven. Er treedt dus een zelfde effe ct op als indertijd bij de 'tw eeverdienersw et'. V rouw en zullen in de toe ko m st nog hard moeten vechten voor een zelfstandig recht op inkom en!

D it w as dan h e t laatste artikel over de stelselherziening. De drie artikelen heb­ ben een aantai zaken a angestipt, er is ook veel blijven liggen en onbesproken gebleven. Tijd en ru im te zijn e c h ter niet onbeperkt. H ebben lezeressen, of lezers, nog vragen over deze in g e w ik ke ld e mate rie m e t b e trekking to t hun eigen to e ­ kom st, dan kunnen zij m e t hun vragen gratis te re c h t bij de Bureaus van Rechtshulp o f andere spreekuren voor uitkeringsgerechtigden. Lukt d it e ch ter n ie t dan kan m en a ltijd haar of zijn vragen s ch riftelijk s tellen en s turen naar het red acti e-ad res van h e t blad 'V ro u w e n ' M arie-T h ere se Honee (bureau 'P erspectief' A m s te lv e en)

!!!■ 'I

IIUilli 'I'Ill/I, IIIi.'iMIII'

Recht op vergoeding In novem ber 1 9 8 5 w e rd besloten dat een abortus in een (poli-)kliniek voor in Neder­ land wonende vrouw en voortaan vergoed zou w o rd en via de A lgem ene W e t Bijzondere Ziektekosten (A W B Z). Het besluit w e rd genom en m et terug w e rke nd e kracht to t 1 februari 1 98 5. Dat betekent d at alle vrouw en die tussen 1 februari en 16 novem ber 1 9 8 5 in een abortuskliniek behandeld zijn en d ie toen ze lf de ingreep hebben betaald, recht hebben op terugbetaling van d it bedrag. V rouw en m oeten daarvoor konta kto p ne m e n m et de klin ie k w aar ze destijd s behandeld zijn. O ndanks diverse perspublikaties hierover in het voorjaar van 1 9 8 6 b lijk t d at m eer dan de helft van de vro u w en d ie recht hebben op re stitutie daar nog niet o m gevraagd hebben. In totaal gaat het om ru im 5 .4 0 0 vrouw en. Daarom w o rd t nogm aals een o proep gedaan aan alle vro u w en , die tusse n 1 februari en 16 novem ber 1 9 8 5 in een abortuskliniek be­ handeld zijn en die hun geld nog niet teruggevraagd hebben, o m kontakt op te nemen m et de betreffende kliniek.

Onderzoek naar geweldloze verdediging De overheid betaalde vanaf 1 9 7 5 een be­ drag (je) voor onderzoek naar sociale oftew el gew eldloze verdediging. Nu w il men hiermee stoppen te rw ijl er w e l 1 1 3 ,8 miljoen g ulden per jaar voor m ilitaire research beschikbaar is. P rotesteer hiertegen bij de Vaste Commissie voor het W etenschapsbeleid van de Tweede Kamer. Die vergaderen hierover in januari en als je - liefst voor 1 januari - reageert, hoort jo u w protest bij d e ingekom en post. De griffie r is M w . M r. H .J.M .M . de Gier. Postbus 2 0 0 1 8 , 2 5 0 0 EA Den Haag. S tu u re en kopie van je p rotest naar A ctie Sociale Verdediging p /a Postbus 9 6 3 3 8 0 0 A Z A m ersfoort. Daar kun je ook achtergrondgegevens opvragen. (Een gezam enlijke actie van de vrouw envred esbew eging in sam enw erking m et h et netw e rk sociale verdediging.)

19

1. Het V rouw enstraatorkest IJm o nd o pe nt gee stdriftig de meeting. 2. W elko m stw o ord d o o r M agda Schoots. 3. Bewogen zang van de Chileense Veronica en Jacque­ line Castro. 4. M iria m Vire-Tuominen spreekt. 5. Een vlam m ende oproep o m deel te nem en aan de S irene-actie d o o r A nn ie Gelok (1). 6. De Surinaamse V rouw enband 'Nature'. 7. Greet van Luyk o pe nt h e t feest in Rotterdam. 8. V rouw e n strijd lie d op eigen tekst. 9. De allereersten in R otterdam : Bets van d erZ a ke n (r) en Corrie Been (I). 10. Ellen van Eyk strijdliederen u it de geschiedenis. foto 's: M ieke Sclilam an (1 t / m 6) en Francis Pennings (7 t / m 10)

Collection Number: A3299 Collection Name:

Hilda and Rusty BERNSTEIN Papers, 1931-2006

PUBLISHER: Publisher: Historical Papers Research Archive Collection Funder: Bernstein family Location: Johannesburg ©2015

LEGAL NOTICES: Copyright Notice: All materials on the Historical Papers website are protected by South African copyright law and may not be reproduced, distributed, transmitted, displayed, or otherwise published in any format, without the prior written permission of the copyright owner. Disclaimer and Terms of Use: Provided that you maintain all copyright and other notices contained therein, you may download material (one machine readable copy and one print copy per page) for your personal and/or educational non-commercial use only. People using these records relating to the archives of Historical Papers, The Library, University of the Witwatersrand, Johannesburg, are reminded that such records sometimes contain material which is uncorroborated, inaccurate, distorted or untrue. While these digital records are true facsimiles of paper documents and the information contained herein is obtained from sources believed to be accurate and reliable, Historical Papers, University of the Witwatersrand has not independently verified their content. Consequently, the University is not responsible for any errors or omissions and excludes any and all liability for any errors in or omissions from the information on the website or any related information on third party websites accessible from this website. This document is part of the Hilda and Rusty Bernstein P apers , held at the Historical Papers Research Archive, University of the Witwatersrand, Johannesburg, South Africa.