VV10 637-641
15-10-2003
13:04
Pagina 637
Door Boudjin Uythof
Invenit
domotica
Verwarming
Ventilatie
De 'klassieke' domoticasystemen, waarbij via bussystemen zaken als verwarming, verlichting en veiligheid worden geregeld, staan onder druk door wensen van consumenten. Zij willen af van het grote aantal netwerkjes met bijbehorende bedrading in huis. Ook zoekt deze groep naar een verdergaande integratie van diensten en producten in zijn woning. Uit buitenlands onderzoek blijkt dat deze consumenten al een bepaald voorzieningsniveau op internetgebied, zoals breedband, in huis hebben. De huidige breedbandtechniek maakt het mogelijk via een bussysteem, of zelfs draadloos, apparaten te bedienen en mee te communiceren. Toepassingen waar veel van wordt verwacht. Het is daarom zaak voor de 'klassieke' domotica om allianties aan te gaan met de moderne vormen van domotica- en breedbandontwikkelingen.
Nederlandse domoticamarkt: in majeur of mineur? De Nederlandse woningmarkt is in mineur. Overal in Nederland worden bouwplannen versoberd of zelfs helemaal geschrapt. Op het Amsterdamse eiland IJburg zijn dure woningen minder luxe gemaakt, omdat de verkoop van nieuwbouwwoningen stagneert. Wel worden komend jaar 67.000 nieuwe woningen gebouwd, maar volgens minister Dekker (Vrom) staat de productie daarmee op een te laag peil. Ook blijft de bouw van
goedkope woningen sterk achter bij de vraag. Op dit moment bedraagt het tekort zelfs 160.000 woningen. De minister heeft dan ook een spoedwet aangekondigd om zo'n 400.000 extra woningen te kunnen bouwen. Volgens Dekker moeten er vanaf volgend jaar tot 2010 tussen de 380.000 en 420.000 nieuwe woningen bijkomen. Dan nog zal de achterstand 1,5 tot 2 % bedragen, aldus de laatste krantenberichten.
Deze Nederlandse mineursituatie staat in groot contrast met de majeurstemming en het optimisme dat dit najaar op internationale conferenties en beurzen over de residentiële markt en ict-toepassingen worden geventileerd. Bijvoorbeeld tijdens de conferenties: The Connected Home in London, Net-atHome in Cannes en het Osgi World Congress 2003 in Dusseldorf.
Trends in domotica
1. Met dit soort controlepanelen kunnen bewoners de totale omgeving managen, van verwarming en koeling tot muziek en beveiliging (foto: Intel).
De vraag is wat deze malaise op de Nederlandse woningmarkt en dit internationale optimisme voor de Nederlandse domoticamarkt betekenen? Dat wil zeggen voor de markt van ‘alle apparaten en infrastructuren in en rond de woning, die elektronisch informatie uitwisselen’ (definitie: Domotica Platform Nederland, Invenit). Wat betekent dit voor de klassieke toepassingen van domotica zoals, verwarming, ventilatie, airconditioning, verlichting, veiligheid en communicatie? Wat betekent het voor de nieuwste domotica toepassingen, zoals de ‘genetwerkte of connected’ televisies, telefoons, computers en de vele andere apparaten, die het in de toekomst mogelijk maken elke ruimte (plaats) in de woning op elk moment (tijd) om te toveren tot een comfortabele concertzaal (audio), een levensechte cinema (video), een snelle cockpit voor interactie (data), een
oktober 2003
637
VV10 637-641
15-10-2003
13:04
Pagina 638
Verwarming
Ventilatie
Onderzoek nieuwe technologie Tien jaar geleden is onder de naam Trendbox onderzoek gedaan naar de toepassing van nieuwe technische ontwikkelingen. Met de belangstelling van de consument zat het wel goed. Tweederde van de ondervraagden zei 'zeer of tamelijk geïnteresseerd te zijn'. De spontane kennis over het onderwerp was echter laag. Bij de vraag: noem een aantal nieuwe mediavormen, stuitten de ondervragers over het algemeen op een daverende stilte. De personal computer (pc) was de enige die vaak werd genoemd. Onder invloed van internet- en mobiele toepassingen zijn daar inmiddels grote veranderingen in opgetreden. De kennis en verwachtingen van de consument zijn aanzienlijk toegenomen. Bij recente consumentenonderzoeken in de Verenigde Staten gaf 28 % van de respondenten aan dat ze naar hun mening al in het bezit waren van een of ander vorm van een thuisbioscoop. In Verenigd Koninkrijk had in mei 2003 van de huishoudens 47 % een pc, waarvan 58 % met een aansluiting op internet, waarvan weer 15 % met een breedbandaansluiting (ADSL of kabel ). De verwachting is dat in 2007 van de huishoudens in de Verenigde Staten 74 % in het bezit zal zijn van een internetaansluiting en 52 % een breedbandaansluiting zal hebben ( repectievelijk 64 % en 24,5 % in 2003 en 40 % en 2,33 % in 1999 ) waarbij de snelheid en de prijs belangrijke overwegingen vormen. Van de huishoudens die nog geen internetaansluiting hebben is 76 % ook niet van plan dat te doen. Nog slechts 18 % denkt dat het komende jaar wel te doen. In 2001 was dat percentage nog 40 %. Een teruggang van 40 naar 18 % duidt op een snelle afname van de groei. Van degenen die nog een aansluiting nemen, denkt reeds 33 % aan breedband en 37 % aan een gewone ‘narrowband’ aansluiting. De motieven om van smalbandig over te gaan op breedband was in de Verenigde Staten zowel in 2001, 2002 en 2003 voornamelijk de snelheid (circa 70 %). Met als volgende motief het zakelijke gebruik (van 5 % oplopend naar 9 %). De unieke inhoud van breedband speelde geen rol en daalde zelfs tot slechts 1 %. De redenen om geen breedbandaansluiting te nemen waren voornamelijk de kosten ( van 18 % in 2001 naar 57 % in 2002 ). Het is niet breedband die de toepassingen stimuleert, maar toepassingen die vragen om breedband. De discussie in Nederland dat eerst maar moet worden geïnvesteerd in breedbandaansluitingen, waarna de toepassingen vanzelf volgen, zet de zaak dan ook op de kop. Dit geldt zeker als er een brede consumentenmarkt moet worden bereikt die niet in techniek is geïnteresseerd en de prijs uitermate belangrijk vindt.
centrum voor communicatie (spraak) en uiteraard het netwerk voor de uitwisseling van ‘content’ en controle en besturing door de bewoner of dienstverlener (het ‘6C’-concept van B. Uythof). ‘Dit zal er op termijn toe leiden dat bijna alle content op elk tijdstip, op elke plaats via elk apparaat toegankelijk is’, stelt Reiner Kreplin, marketing manager van de Digital Home Programma’s van Intel. ‘A world of wireless freedom’, volgens Philips. Hoe zal deze markt zich ontwikkelen en voor welke partijen is in deze digitale en multimediale ontwikkeling van domotica een belangrijke of dominante rol weggelegd? Ondanks het feit dat van de genoemde drie conferenties er nog twee moeten plaatshebben, kan op hoofdlijnen reeds een aantal trends en conclusies worden geformuleerd. Mede omdat sprake is van een harde kern van grote bedrijven en sprekers die als voortrekkers op alle conferenties vertegenwoordigd zijn, zoals Philips, Siemens, Thomson, Konnex, Intel, Microsoft en Echelon. Deze opinies kunnen nog worden aangevuld met de laatste gegevens uit onderzoeken van Parks Associates naar ontwikkelingen op de residentiële markten in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Het volgende is een aanzet voor conclusies voor de Nederlandse markt die in november definitieve vorm krijgen in presentaties voor het Domotica Platform Nederland.
Convergeren van technieken
2. Convergerende digitale technieken schematisch in beeld gebracht (bron: Intel).
638
oktober 2003
Het aantal elektrische apparaten in de woning is de laatste jaren drastisch toegenomen. Dat geldt ook voor het aantal chips in deze apparaten. Schattingen lopen uiteen van 50 tot 500 chips per woning. Deze digitalisering leidt er ook toe dat sprake is van convergentie van diverse toepassingen, zoals functionaliteit, bediening en interoperabiliteit. Voor elke functie was in het verleden veelal sprake van één apart apparaat. Dat een fax ook kan scannen en kopiëren, dat een pc ook televisiebeelden kan weergeven en dat een draadloze telefoon ook kan internetten en fotograferen zijn tamelijk recente ontwikkelingen op de markt voor consumenten. Naast deze functionele convergentie is er tevens sprake van convergerende in-
VV10 637-641
15-10-2003
13:04
Pagina 639
Verwarming
terfaces. Een goed voorbeeld hiervan is de draadloze vrijheid, die Philips belooft met het dashboard voor de digitale woning (iPronto) waarmee talrijke apparaten op afstand kunnen worden bediend en tevens internet kan worden benaderd (een combinatie van Wi-Fi, internet en pc-functies). Een derde (langzaam) convergerende factor is de ‘interoperabiliteit’. Dit maakt het bijvoorbeeld mogelijk tussen camera en pc foto’s uit te wisselen. Met de digitalisering en de toepassing van chips zijn de technische mogelijkheden voor deze convergentie tussen diverse platformen reeds lang geleden gelegd. De weg naar betaalbare toepassingen en gemakkelijk toegankelijke diensten voor een groot deel van de consumentenmarkt is echter nog lang.
Bundelen van diensten Het voorbeeld dat in het verleden elk apparaat slechts één functie had, gold tot voor kort ook voor de netwerken. Voor elke functie, zoals deurbel (controle), telefoon (spraak), televisie (video), pc en printers (data), luidsprekers (audio) en elektriciteit (energie), werd in het verleden een apart netwerk aangelegd. Dit heeft geleid tot omvangrijke irritatie bij consumenten over de spaghetti aan kabels voor communicatie en energie. Draadloze oplossingen zijn ook om die redenen populair. Naarmate de consumentenmarkt omvangrijker wordt, gaat bovendien de prijs een belangrijker rol spelen. Voor elke functie een apart netwerk wordt te
Ventilatie
Onderzoek netwerken In 2002 hadden in de Verenigde Staten reeds 9,9 miljoen mensen een huisnetwerk (9 % van de markt) veelal gecentreerd rond de pc. In 2001 was dit nog 6 %. Verwacht wordt dat het een zelfde groeicurve zal laten zien als de internetaansluitingen. Van deze ‘huisnetwerkers’ had circa 68 % een breedbandaansluiting. Onder de ‘breedbandaangeslotenen’ had 36 % enigerlei vorm van huisnetwerk. Het aanschaffen van een huisnetwerk groeit dan ook het snelst onder huishoudens met zowel een breedbandaansluiting als diverse pc’s waarvan minstens één een labtop is (135 % groei). Van de toegepaste netwerktechnieken was circa 66 % ethernet, 21 % draadloos, 10 % telefoonkabel en 3 % powerline.
duur, speciaal voor wat betreft de factor arbeid. Dit geldt zeker voor de klassieke domotica-oplossingen die door de consument niet als ‘killerapplication’ worden gezien en een lage prioriteit hebben in vergelijking met amusement en communicatie. Door steeds meer partijen wordt de oplossing gezocht in het bundelen van diensten (service-aggregators). Het leveren van energie, diagnosticeren en repareren van apparatuur op afstand, zorgdragen voor de alarmopvolging bij detectie van rook en inbraak kunnen bijvoorbeeld in één bundel van diensten worden ondergebracht. De consument ontvangt hiervoor dan ook één factuur en kan één partij hierop aanspreken. Uiteraard vereist dit samenwerking tussen partijen. De noodzaak tot ‘partnering’ wordt dan ook alom genoemd en steeds meer in de parktijk gebracht. Ook rond internet, televisie en telefoon ontstaan reeds dergelijke bundels, waarop de consument zich kan abonneren. Hierbij is zowel sprake van abonnemen-
ten met vaste prijzen, van flexibele prijsstelling, waarbij alleen wordt betaald als er daadwerkelijk gebruik van wordt gemaakt (pay as you go), en van combinaties van deze vormen. Het biedt ook de mogelijkheid in het abonnement de levering van hardware, van ondersteuning (helpdesk) en van onderhoud op te nemen.
Consumentenwensen Door alle partijen wordt bevestigd dat de techniek nog onvoldoende aansluit op de behoeften van de consument. Hierdoor is sprake van een beperkte acceptatie van nieuwe technische ontwikkelingen op dit gebied. Uit onderzoek van tien jaar geleden bleek reeds dat Nederlanders zeer geïnteresseerd zijn in de 'nieuwe media', maar er toen nog maar bitter weinig van afwisten (zie kader). De verovering van de huiskamer is reeds lang geleden begonnen. Voor apparaten, zoals de tv en ook de pc heeft de markt inmiddels haar plafond zo 3. De aanschaf van huisnetwerken voor pc’s, televisies, telefoons en internetabonnementen loopt voor op de ontwikkeling van de klassieke domotica.
oktober 2003
639
VV10 637-641
15-10-2003
13:05
Pagina 640
Verwarming
Ventilatie
4. Het principe van Konnex-standaardisatie.
goed als bereikt. Dvd’s, mobieltjes, playstations en platte beeldschermen zijn nog een groot succes en draadloze oplossingen zijn niet aan te slepen in de Verenigde Staten. Om de resterende delen van de consumentenmarkt (the late majority) te veroveren, zal dan nog sterker moeten worden gekoerst op de behoeften van de consument aan bijvoorbeeld gemakkelijke toegang, eenvoudige installatie en bediening, aanvaardbare prijzen en aansluiting bij wat er al is. Voor veel domotica-aanbieders is dat nog een grote uitdaging en is zelfs 'the early majority’ van de markt nog niet bereikt. Het belang hiervan is echter groot, omdat de residentiële markt de uitdaging is voor de komende jaren. Klassieke en moderne vormen van domotica zullen elkaar daarbij moeten vinden. Een uitdagende poging daartoe is het 'intelligentes Haus' in Duisburg van het Fraunhofer Institut, waar innovatieve confrontaties tussen consument en techniek worden beproefd in samenwerking met de industrie.
Standaardiseren van platformen Door alle partijen wordt bevestigd dat standaardisatie om een consumenten-
640
oktober 2003
markt te veroveren noodzakelijk is. Desondanks verschijnen nog steeds talrijke fabrikantgebonden oplossingen. Wellicht is toch sprake van een kentering, gelet op het aantal initiatieven van fabrikanten om gezamenlijk te komen tot één of een combinatie van standaarden, die tevens de noodzakelijke interoperabiliteit mogelijk maken, waardoor systemen in elk geval met elkaar kunnen praten. Een belangrijk voorbeeld daarvan is de Konnex. De associatie van drie eerdere pogingen tot één standaard, te weten: Batibus , EIB en Ehsa. Konnex streeft sinds 1999 naar één Europese standaard (KNX) voor de elektrische en elektronische (narrowband) netwerken in gebouwen en woningen. Dat dit een complexe bezigheid is blijkt uit afbeelding 4. Konnex heeft zeer recent een overeenkomst met de witgoedfabrikanten gesloten over de toepassing van de KNX-standaard in de huishoudelijke apparaten van deze fabrikanten. De European Committee of Domestic Equipment Manufacturers (Ceced) houdt zich bezig met koelkasten, wasmachines, magnetrons en andere huishoudelijke apparaten. Elk jaar worden in Europa circa 50
miljoen grote en 200 miljoen kleine huishoudelijk apparaten verkocht. Deze apparaten dragen bij aan de kwaliteit van het leven, aldus Ceced onder meer door in Europa per dag 300 miljoen uren huishoudelijk en routinewerk te besparen. Deze doorbraak naar één standaard na jaren van overleg, is van groot belang voor de verdere ontwikkeling van de huishoudelijke markt. Een ander belangrijk initiatief betreft de Osgi (Open Services Gateway Initiative) dat eveneens in 1999 van start is gegaan. Het streeft naar een open-serviceplatform voor de interoperabiliteit tussen diverse elektronische gemeenschappen en talrijke elektrische toepassingen zowel in de woning als in andere omgevingen, waarvan de auto een zeer belangrijke is. Osgi en Konnex overleggen ook over de praktische invulling van dit open initiatief, bijvoorbeeld inzake certificatie. Het Osgi World Congress 2003 heeft op 22, 23 en 24 oktober plaats in Düsseldorf. Daarnaast is er nog sprake van talrijke initiatieven, zoals het streven naar 'universal plug and play' (UPnP) dat zich vooral richt op de pc-omgeving (Fall Sunnit, 28 & 29 oktober in Cannes).
Netwerken in woningen Was in de Verenigde Staten in het verleden het gezamenlijk delen van één apparaat (bijvoorbeeld twee pc’s en een printer) een reden om een huisnetwerk aan te schaffen. In 2003 is het belangrijkste motief voor de aanschaf van een huisnetwerk: het gemeenschappelijk delen van de (breedband-)internettoegang gevolgd door het delen van randapparatuur en documenten. Het delen van muziek, spelletjes en video’s speelde een geringere rol (kader Onderzoek netwerken). De groei van vooral de draadloze netwerken was explosief. De aanbiedingen om netwerken aan te schaffen, te installeren en te gebruiken zijn inmiddels talrijk. Een voorbeeld is Time Warner cable: 80 dollar voor de installatie van een draadloos netwerk en 14 dollar abonnement per maand zonder verdere aanschafkosten. Andere bieden voor 350 of 300 dollar een Ethernet of Wi-Fi-netwerk aan met een maandelijks abonnement van 10 dollar en minstens één jaar een contract.
VV10 637-641
15-10-2003
13:05
Pagina 641
Verwarming
Ook in Nederland heeft de consument inmiddels de flexibiliteit en mobiliteit ontdekt van draadloze oplossingen. De groei van aanbiedingen in de markt, die gemakkelijk te installeren en te configureren zijn, tegen aantrekkelijke prijzen, zal dan ook sterk toenemen. Het in-huisnetwerk vormt de onmisbare op- en afrit van de elektronische snelweg. De moderne domotica loopt daarbij voor op de klassieke domotica of dreigt deze deels te verdringen, door een betere aansluiting bij de consumentenwensen. De betrouwbaarheid, de kwaliteit van de diensten en de privacy kunnen echter nog belangrijke obstakels vormen voor een verdere groei naar een massamarkt in Nederland. Dit geldt ook voor de gevolgen van elektromagnetische straling voor de gezondheid, waarover recent weer een nieuwe discussie is ontstaan door verontrustende onderzoeken van TNO over de invloed van UMTS en GSM. Ook de producenten van nieuwbouwwoningen zullen worden aangesproken om huisnetwerken standaard aan te brengen. Voor de bouw en het bouwproces met een grote segmentatie, een geringe marktwerking en een zeer beperkte oriëntatie op de consument is dit echter nog een hele opgave. Voortrekkers, zoals Bouwfonds Ontwikkeling, zijn hieraan echter inmiddels begonnen. Als de aanbieders van domotica hiervoor gezamenlijk een gestandaardiseerde oplossing bieden, die zowel voor de klassieke als de moderne domotica van belang is, dan is dit een uitdaging en majeurstap voorwaarts.
Gevolgen voor Nederland Zonder nu reeds uitputtend te zijn, kunnen tentatief wel alvast de volgende conclusies of aanbevelingen voor de Nederlandse markt worden getrokken. De discussie over domotica moet verschuiven van de talrijke mogelijkheden die de techniek in de toekomst gaat bieden, naar de realiteit van vandaag en haalbare businessproposities. Het gaat niet meer om de verkoop van techniek, maar om datgene wat de techniek kan bieden aan waardevolle en concrete toepassingen tegen betaalbare prijzen. De klassieke domotica, waarbij gebruik wordt gemaakt van de ‘narrowband’, zal allianties moeten aangaan met de moderne vormen van domotica, waaronder
Ventilatie
de dynamiek rond breedbandontwikkelingen. De convergentie tussen de diverse platformen op het terrein van functionaliteit, interfaces en interoperabiliteit moet worden versneld, wil er sprake kunnen zijn van een brede consumentenmarkt en voldoende markt voor de klassieke domotica. De consumenten die massaal behoefte hebben aan een huisnetwerk, zijn degenen die één internetaansluiting willen gebruiken voor diverse apparaten. De marketing van huisnetwerken tegen aanvaardbare prijzen zal zich dan ook allereerst moeten richten op huishoudens die in het bezit zijn van meer dan een tv en pc en tevens een breedbandaansluiting hebben. De 'service providers' en de retailsector kunnen hierin een belangrijke plaats veroveren. Domotica moet opzoek naar diensten. De kosten van de hardware zullen deels moeten worden terugverdiend uit de opbrengst van diensten, waarvoor de consument bereid is te betalen. De ‘service providers’ die het contact met de klant onderhouden, hebben daarin een belangrijke positie. De introductie op de markt van diensten die worden geleverd door betrouwbare merknamen, kunnen dit proces aanzienlijk versnellen. De installateur zal zich moeten voorbereiden op een verschuiving in het installeren van apparaten (hardware) naar het
(op afstand) installeren van software. Een andere vernieuwing betreft de transparantie in de prijsvorming (de combinatie van opbrengsten uit de inzet van mankracht en kortingen op het materiaal). De vraag is of de huidige installateur daarop voldoende is ingesteld. Door het standaardiseren van het bekabelde multifunctionele huisnetwerk zullen de additionele kosten daarvoor aanzienlijk moeten worden teruggebracht. Op dit moment kost een betrouwbaar multimediaal en functioneel netwerk nog circa € 2000.- per nieuwbouwwoning, voor materiaal en mankracht, zoals gebleken is uit een recent vergelijkend onderzoek van ondergetekende voor projectontwikkelaars en woningbouwcorporaties. Vooral door het terugdringen van de laatste kostencomponent en het verbeteren van de vriendelijkheid van installatie en configuratie zullen de kosten hiervan meer dan moeten halveren.
Kortom Kortom er is werk aan de winkel voor alle betrokken partijen bij domotica in Nederland om te profiteren van de majeur, internationale ontwikkelingen op dit terrein.
Domotica-adressen Een lijst van interessante domotica-adressen op internet, samengesteld door Invenit, Domotica Platform Nederland. Crestron Control System http://www.crestron.com Easy Safe Security Systems http://www.easysafe.nl/index1. Gira http://www2.gira.de/ Global Home Systems http://www.glohosys.de/ Hager Tehalit http://kiss.hager.nl/consument Holec http://www.xanura.nl/home/home.asp Honeywell http://www.hometronic.nl/ Intelligentes Haus Duisburg http://www.wohnseiten.de/inhaus.html Isolectra http://www.realive.nl/ Konnex http://www.konnex.org/ Lonworks http://www.echelon.com/ Niko http://www.nikobus.nl/ Osgi Alliance http://www.osgi.org/ Peha http://www.peha.de Spega http://www.spega.de/ Stago http://www.stago.nl/ Teletask België http://www.teletask.be/site_nl/navigate_nl.htm Voltec http://www.voltec.nl/
oktober 2003
641
