Nationaal verkeerskundecongres 2015 Mobiliteit als dienstverleningsconcept, een nieuwe kijk op reizen in de toekomst
Minze Walvius Advier Friso Metz Advier Eric te Riele Mobiliteitsloket
Samenvatting De mobiliteitssector staat aan het begin van een revolutie. Nieuwe technologieën, producten en diensten zullen beter in staat zijn om te voldoen aan de wensen van reizigers. Reizigers, vervoersautoriteiten, bedrijven en overheden ontdekken steeds meer de potentie van nieuwe oplossingsrichtingen. Daarmee groeit de markt voor slimme mobiliteitsdiensten, en ontstaat er een breed palet van oplossingen die tot voor kort ondenkbaar waren. In dit paper laat Advier zien wat de mogelijkheden zijn en welke kansen mobiliteit als dienstverleningsconcept biedt voor reizigers, overheden, dienstverleners en bedrijven. Trefwoorden Dienstverlening, mobiliteitsdiensten, trends, deeleconomie, innovatie
Introductie De mobiliteitssector staat aan het begin van een revolutie. Nieuwe technologieën, producten en diensten zullen beter in staat zijn om te voldoen aan de wensen van reizigers. Reizigers, vervoersautoriteiten, bedrijven en overheden ontdekken steeds meer de potentie van nieuwe oplossingsrichtingen. Daarmee groeit de markt voor slimme mobiliteitsdiensten, en ontstaat er een breed palet van oplossingen die tot voor kort ondenkbaar waren. In dit paper laat Advier zien wat de mogelijkheden zijn en welke kansen mobiliteit als dienstverleningsconcept biedt voor reizigers, overheden, dienstverleners en bedrijven.
Nieuwe diensten zetten de mobiliteitssector op zijn kop We hoeven alleen maar even naar andere sectoren te kijken om te begrijpen hoe nieuwe dienstverleningsconcepten in korte tijd grote veranderingen teweeg hebben gebracht. Whatsapp In de telecomsector maakten providers grote winsten met SMS-berichten. Totdat Whatsapp een doorbraak forceerde. Diezelfde berichtjes kon je namelijk met je smartphone ook versturen via internet. Whatsapp bood daarnaast als extra functionaliteit het versturen van berichten aan groepen. In een zeer kort tijdsbestek werd het lucratieve businessmodel voor SMS-jes ontwricht. Telecomproviders probeerden dit tegen te houden, maar dit bleek niet mogelijk. Ze zijn noodgedwongen op zoek gegaan naar nieuwe businessmodellen.
Spotify De muziekindustrie moest het lange tijd hebben van de verkoop van CD’s. Met de opkomst van het internet werd het mogelijk om muziek aan te bieden op digitale platforms. De muziekindustrie was hier fel op tegen: dat zou de verkoop van hun producten ondermijnen. Vele rechtszaken verder kwam Apple met een doorbraak: via iTunes kon je legaal digitale muziek kopen. Daardoor leefde de muziekindustrie weer op. Spotify ging nog een stapje verder: met een abonnement krijg je onbeperkt toegang tot muziek. Dat is kenmerkend voor de 21e eeuw: de verschuiving van bezit naar toegang, ook wel de deeleconomie genoemd.
De mobiliteitsmarkt
In de mobiliteitssector hebben dergelijke disrupties nog niet plaatsgevonden. Dat heeft ermee te maken met enkele kenmerken van de sector. Er gaan veel tijd en kosten gepaard met het ontwikkelen van infrastructuur. Ook is er sprake van een sterk gereguleerde markt van (openbaar)vervoerdiensten en is het moeilijk om tot deze markt toe te treden. Toch zien we dat ook in de mobiliteitssector veel gaande is. Nieuwe startups bieden concepten aan die snel groeien. Denk aan online communities rond autodelen zoals SnappCar en MyWheels. Van een heel andere orde is de aanpak van Uber, die wereldwijd de taxisector uitdaagt. Veel initiatieven hebben potentie om de manier waarop we met verkeer en vervoer omgaan, grondig te herzien. Snelle opkomst van de mobiele telefonie De opkomst van de smartphone is een van de belangrijkste technologische ontwikkelingen van het afgelopen decennium. Dit biedt veel kansen voor de mobiliteitssector. Denk aan navigatie, reisinformatie, diensten op het gebied van gedeelde mobiliteit en betaaldiensten.
bron: marketingfacts
Nieuwe diensten zetten de klant centraal Vanouds is de mobiliteitssector weinig dynamisch. Het Nederlandse netwerk van wegen en spoorlijnen ziet er grotendeels gelijk uit als pakweg vijftig jaar geleden. Regelingen van verkeerslichten zijn vaak jarenlang hetzelfde, ook al zijn vervoersstromen volledig veranderd. Treinen en bussen halteren op vaste locaties op vaste tijdstippen. De overheid concentreert zich op het aanbieden van een vastgesteld reisproduct. Als consument heb je het te doen met dit vooraf gedefinieerde aanbod. Het openbaar vervoer heeft hierdoor het kenmerkende probleem dat ze maar moeizaam kan voorzien in de behoefte aan verplaatsingen van deur tot deur. Ook het aanbod van diensten is vooraf gedefinieerd. Dat werkt verschotting in de hand: je hebt auto’s, treinen, bussen, taxi’s en fietsen, en die werken slecht met elkaar samen om de reiziger van A naar B te brengen. Toegang tot mobiliteit Lange tijd waren een eigen auto (of een auto van de zaak) en een vast ov-abonnement gangbaar. In een samenleving die steeds dynamischer wordt, neemt de behoefte aan flexibele concepten toe. Toegang tot mobiliteitsopties wordt belangrijker dan het bezit. Nieuwe mobiliteitsdiensten combineren en integreren diverse vervoerwijzen en voegen met slimme diensten waarde toe voor klanten en eindgebruikers. Daarmee worden zij in staat gesteld om hun vervoersbehoefte veel flexibeler te organiseren.
Kenmerken van nieuwe mobiliteitsdiensten
de gebruiker en zijn behoeften staan centraal; focus op de complete reis van A naar B; gemak en efficiency staan centraal; aanbod is persoonlijk en on-demand; kosten en betalingen zijn transparant en inzichtelijk.
Big data We horen regelmatig de term big data. Bij big data gaat het om grote hoeveelheden gegevens die dermate complex zijn dat er systemen met een grote rekencapaciteit voor nodig zijn om ze te analyseren en te gebruiken om bruikbare resultaten te verkrijgen. Dat kan gebruikt worden voor betere besluitvorming, maar ook voor de ontwikkeling van diensten die eerder niet mogelijk waren. De belangrijkste bron voor big data is de opkomst van smartphones en andere slimme devices zoals locatie- en navigatiediensten.
Voorbeelden van nieuwe diensten Uber Uber is in 2009 begonnen en had in 2014 al een waarde van 40 miljard dollar. Uber biedt on-demand taxidiensten aan, waaronder UberBlack (taxi), UberLux (luxe voertuigen), UberPool (carpooling) en UberPop (ritten verzorgd door particulieren). De opkomst van Uber wordt door de taxibranche ervaren als een grote verstoring. De branche reageert met rechtzaken, maar pakt mondjesmaat ook de handschoen op om te vernieuwen.
Bridj Bridj is een dynamische busdienst uit Bosten die werkt op basis van een app. Bridj plant busroutes in op basis van big data en de vraag van gebruikers om routes en haltes dynamisch te bepalen. Ook betalen kan via de app. Zelfs tijdens de rit kan de route veranderen als dat nodig is in verband met verkeersdrukte.
SnappCar SnappCar is een online community waarin autobezitters hun auto verhuren aan anderen. Door slimme technologie is het mogelijk om bestaande middelen efficiënter te gebruiken. Deze gedachte vormt de basis van de deeleconomie. Via succesvolle crowdfunding-acties heeft SnappCar financiën middelen gevonden om uit te breiden naar het buitenland.
Voorbeelden van technische innovaties Sparc De Sparc is een in-auto applicatie die gemakkelijk in te pluggen is in de 12V of 24V aansluiting van de auto. De Sparc registreert ritten en rijgedrag. Het ingebouwde GPS-systeem is nauwkeuriger dan dat van smartphones. De Sparc maakt ritregistratie gemakkelijk. De data-output is geaccordeerd door een keurmerk van de belastingdienst. De Sparc voorziet ook in automatisch betaald straatparkeren. Werkgevers kunnen de Sparc gebruiken voor het managen en aansturen van hun vloot. Een overzichtelijk dashboard presenteert gedetailleerde managementinformatie. Aanbieders van huur- en deelconcepten hebben beter grip op hun wagenpark, bijvoorbeeld op de bezettingsgraad en het gebruik van de voertuigen. In spitsmijdprojecten kan exact worden geregistreerd wanneer een voertuig zich op de weg begeeft. Eventuele additionele functionaliteiten kunnen door het “open interface” toegevoegd worden, maar kunnen ook worden ingepast in bedrijfseigen diensten of apps. Slim fietsslot Met een slim fietsslot heb je geen sleutel meer nodig om je fiets te openen. Openen en sluiten doe je met je Smartphone, met behulp van Bluetooth of met een pincode. Dit is ideaal voor bijvoorbeeld fietshuursystemen. Die hebben tot nu vaste huurstations nodig in de openbare ruimte. Met een slim fietsslot is dit niet meer nodig, omdat je de fiets overal op slot kunt zetten. De ingebouwde GPS maakt het mogelijk om op je smartphone te zien waar de dichtstbijzijnde fiets is. Beide innovaties worden aangeboden via de Nederlandse aanbieder Mobiliteitsloket. Mobiliteit als dienst: win-win Wij verwachten dat de mobiliteitssector verandert van een vaste, aanbodgerichte set van diensten naar een dynamisch systeem met diensten waarin de gebruiker centraal staat. Met de hedendaagse technologie is dit mogelijk. Mobiliteitsdiensten kunnen op een veel persoonlijkere manier worden aangeboden en kunnen daarmee veel beter inspelen op individuele wensen en behoeften. Dat geldt zelfs voor massavervoer zoals trein en metro. De reiziger aan het roer Het vertrekpunt is niet meer de dienstregeling of een plattegrond, maar de reis die een klant wil of moet maken. Daarmee is de reiziger meer ‘in control’. Maatschappelijke baten Tegelijkertijd heeft de samenleving veel baten. Verkeer en vervoer staan namelijk niet op zichzelf. Vervoer is een middel om ons dagelijkse leven goed te organiseren. Het is een middel en geen doel op zich. Slimme mobiliteitsdiensten maken het mogelijk om individuen, en als totaal de hele samenleving, beter te laten functioneren. Mobiliteit is steeds meer een faciliteit om een bestemming te bereiken. Baten voor bedrijven Bedrijven zijn op diverse gebaat bij een groei van mobiliteitsdiensten. Natuurlijk hebben ze er baat bij om bereikbaar te zijn voor personeel, bezoekers en leveranciers. Daarnaast zijn ze beter in staat om hun wagenpark
te managen, te plannen en om de kosten van mobiliteit te beheersen. De individuele mobiliteitsbudgetten vormen een mooi voorbeeld. Die prikkelen werknemers tot efficiëntere en milieuvriendelijkere mobiliteit met minder kosten voor de werkgever.
Maatschappelijke baten People - betere bereikbaarheid van gezondheidszorg en onderwijs - tegengaan van vervoersarmoede - stimuleren van actieve en gezonde vervoerwijzen Planet - meer gebruik van duurzame vervoerwijzen - minder emissies - beter benutten van de bestaande capaciteit Profit - bereikbaarheid van werklocaties en andere economische bestemmingen - steden worden aantrekkelijker en leefbaarder om in te wonen en te werken - toegang tot markten en diensten Voorbeeld: werkzoekenden vrij reizen aanbieden naar sollicitatiegesprekken (omdat je weet dat de betreffende rit naar een sollicitatiegesprek gaat).
Gewoontegedrag Bij onze dagelijkse verplaatsingen is er in sterke mate sprake van gewoontegedrag: we verplaatsen ons op de manier die we gewend zijn. Ook als systemen dynamisch en flexibel zijn, neigen we ernaar om te doen wat we altijd doen. In geval van verstoringen is informatie over alternatieven echter gebrekkig en weten we vaak te laat dat er iets aan de hand is. Hoewel er vaak sprake is van gewoontegedrag, verandert gedrag constant, door bijvoorbeeld veranderingen in levensfase, een andere baan, een verhuizing enzovoort. Het is vaak lastig om mobiliteitssystemen aan te passen aan dergelijke veranderingen. En in nieuwe situaties is het vaak lastig om goede informatie te krijgen over de voor- en nadelen van de verschillende reismogelijkheden. Op al deze aspecten kunnen slimme mobiliteitsdiensten inspelen.
Wat kunnen we in de nabije toekomst verwachten? Voorheen ging er veel aandacht uit naar het verbeteren van vervoersnetwerken. Nu al verschuift het accent naar de behoeften van mensen en de noodzaak van een meer samenhangend mobiliteitssysteem. Drie hoofdtrends:
1. Samenhang en synergie Het gaat steeds meer om de gehele reis die de gebruiker maakt. Gebruikers kijken immers niet naar de verschillende schakels in de reis, maar naar het geheel. Ze willen een naadloze reis van A naar B. Daarom ontstaan er steeds meer mengvormen tussen traditionele vervoerwijzen. Denk aan autodelen of diensten als Uber en Bridj. Voor dienstverlenende bedrijven met innovatieve technieken wordt het gemakkelijker om tot de sector toe te treden. 2. Toegang in plaats van bezit Toegang tot mobiliteit wordt belangrijker dan het bezit van vervoermiddelen (en het gehecht raken aan dit bezit). Deze trend is een game changer. Hierdoor groeit ook de behoefte aan flexibiliteit en on-demand diensten, die inspelen op de behoeften van individuele reizigers. 3. User experience In plaats van alleen een product aan te bieden aan de reiziger, wordt de beleving van reizigers steeds belangrijker. Informatie wordt steeds beter en wordt steeds beter deelbaar. Nieuwe businessmodellen spelen in op de wensen van specifieke reizigersgroepen.
Wat betekent dat concreet? Concreet zal dat leiden tot de volgende ontwikkelingen: 1. Nieuwe betaalwijzen Reizigers kopen mobiliteit in via een servicecontract. Vaste abonnementen verdwijnen en kaartjes betaal je net zoals je voor je mobieltje betaalt: maandelijks met diverse extra opties, of prepaid. 2. Scheiding tussen infrastructuur en dienstverlening Een duidelijke scheiding vindt plaats tussen bedrijven die de hardware en de capaciteit leveren en bedrijven die de dienstverlening aan de klant verzorgen. Consumenten kunnen een servicecontract hebben met bedrijf X. Dit bedrijf verzorgt misschien niet zelf de dienst, maar koopt capaciteit in bij bedrijven Y en Z. 3. Slim benutten van capaciteit Omdat de vraag naar capaciteit op bepaalde plaatsen en tijden groter is dan het aanbod, is het realistisch om de prijs voor gebruik te variëren op basis van de verkeersdruk of op basis van knelpunten op het gebied van luchtkwaliteit. Dat kan met behulp van beprijzen, maar ook met belonen. 4. Nieuwe businessmodellen Grote verschuivingen zullen plaatsvinden, waarbij autofabrikanten bijvoorbeeld steeds meer diensten verkopen in plaats van producten. Dat is terug te zien in concepten als Car2Go in Amsterdam.
5. Het verschil tussen openbaar vervoer en eigen vervoer verdwijnt Wanneer de toegang tot mobiliteit de gebruiker meer oplevert dan het bezit van vervoermiddelen, worden eigenaren gebruikers. Daardoor verdwijnt het harde onderscheid tussen privévervoer en collectief vervoer.
6. Mobiliteitsdiensten worden onderdeel van het dagelijks leven. Steeds meer partijen ontdekken de synergie tussen mobiliteit en andere sectoren. Bijvoorbeeld het belang van lopen en fietsen voor gezondheid, of de voorbeelden van praktische toepassingen die mobiliteit inpassen in het leven van alledag. Een voorbeeld van het laatste is de app TimesUpp, die je waarschuwt wanneer je moet vertrekken om op tijd te komen, gebaseerd op actuele verkeersinformatie.
Hoe ziet dat er concreet uit voor de reiziger? De reeks mogelijkheden is eindeloos. We noemen wat voorbeelden, geïnspireerd uit de wereld van de mobiele telefonie: -
maandelijks betalen voor mobiliteit, om welke vervoermiddelen het ook gaat verschillende abonnementsvormen voor specifieke doelgroepen, zoals studenten en forenzen ‘plus-abonnementen’ zoals autohuur, deelauto’s of gebruik van fietsenstallingen speciale contracten voor reizen buiten de spits over voor emissiearm of gezond reizen verstrekken van specifieke beloningen voor gewenst gedrag persoonlijke reisadviezen, gebaseerd op het huidige gebruik en inidivduele voorkeuren
Conclusie In dit paper hebben we laten zien dat de mobiliteitssector zich snel ontwikkelt in de richting van een sector die diensten aanbiedt aan bedrijven en consumenten. In die diensten staan de reiziger en zijn beleving van de reis van deur tot deur centraal. Met de hulp van moderne technologie zijn nieuwe dienstverleners in staat om slimme diensten te ontwikkelen die beter in staat zijn om tegemoet te komen aan de wensen en behoeften van de hedendaagse reiziger. De mobiliteitssector loopt achter op andere sectoren als bijvoorbeeld de telecomsector. Het tempo waarop de ontwikkeling zich voltrekt, zal naar verwachting de komende tijd versnellen. De markt verandert doordat andere dan traditionele partijen toetreden en de markt radicaal zullen veranderen.
