Nationaal verkeerskundecongres 2015 Het grootste Nationale Fietsonderzoek van Nederland Nederland App de Fiets!
Willem Scheper Keypoint Consultancy Daniel Nagel Beaumont Communicatie Joost de Kruijff NHTV
Samenvatting De Fiets Telweek vond plaats van 14 tot 20 september 2015. Het is het grootste fietsonderzoek van Nederland en is ingeleid door een nationale campagne. Tijdens het Nationaal Verkeerskunde Congres 2015 willen we graag de resultaten met jullie delen. Het gaat daarbij zowel om het aantal deelnemers, de GPS-trackingsdata en meer toepassingsmogelijkheden. In totaal zijn er meer dan 55.000 downloads geweest van de speciale onderzoeksapp! Uniek voor app specifiek gericht op verkeersonderzoek. Trefwoorden Fiets, data, fietsonderzoek, analyse, GPS-tracking
1. Inleiding Het dynamische karakter van het verkeer maakt dat het belangrijk is om te weten wat de bewegingen zijn van de verschillende deelnemers. Dankzij moderne technieken zijn de bewegingen van veel verkeersdeelnemers al in kaart gebracht. Van automobilisten is bekend hoe zij rijden, wanneer en hoeveel mensen er tegelijk langs een punt rijden. Met de introductie van de OV-chipkaart weten we veel meer van de OV-reiziger. Een groep waar in de infrastructuur veel rekening mee wordt gehouden zijn fietsers. Echter is nog maar beperkt inzichtelijk hoe zij rijden, met hoeveel fietsers en op welk tijdstip zij daar rijden. De Nationale Fiets Telweek is opgezet om daar verandering in aan te brengen. Er wordt nergens zoveel gefietst als in Nederland. Desondanks weten we er nog maar weinig van en worden beleids- en investeringsbeslissingen genomen op een smalle basis. Doordat de fietsprojecten steeds complexer worden en de kosten toenemen, neemt ook de behoefte aan een degelijke onderbouwing toe. Met de Nationale Fiets Telweek krijgen we meer inzicht in het fietsgebruik en routekeuze van fietsers in Nederland. En daarmee dragen we bij aan een beter fietsnetwerk in Nederland. Er wordt onderzocht hoe fietsers van A naar B rijden, met welke snelheid, op welke tijdstippen, met hoeveel tegelijk en waar de grote vertragingen zijn. Door te meten, komen we meer te weten en ontstaat er een betere basis om te verbeteren. Daarnaast geven we een impuls aan het inwinnen van Fietsdata. 2. De Nationale Fiets Telweek De eerste Nationale Fiets Telweek vond plaats in de derde week van september 2015 (14 tot en met 20 september). Het fietsonderzoek wordt een jaarlijks terugkerend fenomeen. De Fiets Telweek is geïnspireerd op de Nationale Tuinvogeltelling, zoals die wordt georganiseerd door de Vogelbescherming. De kracht van dit initiatief is dat gedurende een korte periode (een weekend) veel mensen bereid zijn mee te werken aan een onderzoek, omdat het een relatief kleine inspanning betreft. Daarbij zijn het zeker niet alleen vogelliefhebbers die meetellen, maar ook ‘leken’ op dat gebied. Zoiets moet toch ook mogelijk zijn voor de fiets? Bij de Nationale Fiets Telweek ligt de focus gedurende een week op het tellen en registreren van zoveel mogelijk fietsverplaatsingen in Nederland. Deelnemers registreren hun fietsverplaatsingen middels een app op de smartphone en worden uitgedaagd om zoveel mogelijk van de fiets gebruik te maken. Het beoogde resultaat van deze week: meer inzicht in het gebruik van het fietsnetwerk. De kracht van het initiatief is eenvoud. Zowel de opzet van de Nationale Fiets Telweek, als de app is eenvoudig van opzet. Ook voor deelnemers is het eenvoudig om deel te nemen. Eén keer aanmelden en voor de rest geen extra benodigde handelingen. Voor het succes van het project zijn de deelnemers die meewerken aan de Fiets Telweek cruciaal. Het is belangrijk dat potentiele deelnemers bereikt worden en dat hun bewegingen tijdens deze week gemeten wordt, zodat er antwoord gegeven kan worden op onder meer de volgende vragen: Hoeveel wordt er gefietst? Waar komen fietsers vandaan en waar gaan ze naar toe (bronpunten)? Welke routes zijn favoriet? Wanneer en hoelang wordt er gefietst? Waar moet je lang wachten/knelpunten? Hoe wordt de fiets gebruikt in combinatie met andere vervoermiddelen (voor- en natransport)? Door middel van een (landelijke) campagne met intensieve samenwerking met de deelnemende regio’s in ingezet op een hoog bereik en activatie van de doelgroep. Hierbij is het merk Fiets Telweek gelanceerd en flink gecommuniceerd wat het doel van de campagne is, hoe mensen deel kunnen nemen en wat het voordeel is om mee te doen. Door het opzetten van een campagne en gebruik te maken van bestaande kanalen en activiteiten streven we naar zoveel mogelijk deelnemers. Daarnaast maken we zoveel mogelijk gebruik van bestaande groepen of app’s, zoals de leden van de
Fietsersbond en deelnemers aan B-riders in Noord-Brabant, etc. Deze ‘fietsminded’ groepen bieden een eerste basis aan deelnemers, maar uiteindelijk draait het om zoveel mogelijk ‘gewone deelnemers’. Het appeleren aan het gevoel om bij te kunnen dragen aan het grootste fietsonderzoek ooit, is en was de grootste trigger voor mensen om deel te nemen. Daarnaast is een prijsmechanisme doorgevoerd om ook het bredere publiek te bedienen. Met een forse inzet op e-mailmarketing, social advertising en community care is de basis gelegd voor het hoge aantal downloads – aangevuld met de inzet van communicatiemiddelen van de partners zoals de provincies en gemeentes. Het actieve persbeleid vanuit de campagne werkte ook goed.. Op radio, tv en in de verschillende (online) kranten zijn meerdere artikelen verschenen. Dat heeft uiteraard bijgedragen aan de bekendheid van de Fiets Telweek en daarmee het aantal deelnemers. Veel deelnemers komen daarnaast via social media (Facebook, Linkedin, Twitter).
3. Onderzoek App de Fiets! De gemaakte fietsritten worden geregistreerd met behulp van een speciaal voor de Nationale Fiets Telweek ontwikkelde app: App de Fiets!. De app is eenvoudig van opzet en gericht op het doel van het onderzoek: het in beeld brengen hoe Nederland zich verplaatst op de fiets. De app meet op een volledig automatische manier alle verplaatsingen van de app-gebruiker op basis van een uniek, anoniem nummer (usend) zonder enige andere persoonsinformatie. Voor het registreren zijn verder geen gebruikershandelingen nodig. De app gebruikt de volgende sensorinformatie vanuit de smartphone: Geolocaties (gebaseerd op GPS, WiFi en GSM cellen); Accelerometer samples; WiFi netwerk ID’s; Met behulp van de genoemde sensorinformatie wordt verplaatsingsdata verzamelt en geanalyseerd, waaruit een database van gedepersonaliseerde trips ontstaat met de volgende informatie: Begin- en eindtijd en duur van de trip; Begin- en eindpunt, route en gebruikte infrastructuur (weg) tijdens elke trip; Snelheidspatroon; Gebruikte vervoermiddel; Er worden dus niet alleen fietsritten geregistreerd, maar ook verplaatsingen met andere vervoersmiddelen, zoals de auto, trein en brommer. Pas na afloop van een verplaatsing kan, op basis van gemiddelde snelheid en route, bepaald worden welke rit een fietsrit is. Voor het onderzoek worden alleen de ritten gebruikt die als rit per (elektrische) fiets zijn geïdentificeerd. Deze techniek en identificatiemethode zijn eerder toegepast bij onder andere SMART in Enschede. Het is ook een belangrijk verschil met de app in België, waar mensen zelf actief de app in- en uit moeten schakelen bij een fietsrit. Het registreren van de verplaatsingsdata gebeurt op de achtergrond en vergt geen aanvullende handelingen van de gebruiker. Ook na uitschakelen van de telefoon wordt de app en registratie van verplaatsingen automatisch opgestart. Voorwaarde voor registratie is dat locatiebepaling en WiFi zijn ingeschakeld. De registratie stopt na zondag 20 september of verwijdering van de app.
Data De met de app verzamelde verplaatsingsdata wordt verwerkt in een centrale database. Daar worden op basis van algoritmes de fietsverplaatsingen gefilterd van de overige verplaatsingen. Om anonimiteit te waarborgen worden fietsverplaatsingen verder geanonimiseerd door bijvoorbeeld 200 meter van begin- en eindpunt van elke trip af te knippen. De Nationale Fiets Telweek data kan worden verrijkt met bijvoorbeeld fietstellingen, fietsparkeergegevens en andere fietsdata, waardoor een completere database ontstaat. De verzamelde data komt bij elkaar in Bikeprint, die wordt ingezet als visualisatie-instrument. Daarmee worden de resultaten toegankelijk gemaakt voor beleidsmedewerkers en andere belanghebbenden. Naast de visualisatie komt de verrijkte data ook als open data beschikbaar voor de participerende opdrachtgevers. De dataflow van data uit de Nationale Fiets Telweek is weergegeven in figuur 1.
Figuur 1 Dataflow data Nationale Fiets Telweek
Visualisatie Voor visualisatie van de verrijkte fietsdata wordt gebruik gemaakt van BikePRINT. BikePRINT is ontwikkeld door NHTV en is een instrument dat data om kan zetten in beleidsrelevante fietsinformatie. Bike PRINT zet in op de cumulatie van de GPS-data, het bewerken van de data, het visualiseren van de uitkomsten en het kunnen analyseren hiervan. De output kan globaal worden ingedeeld naar vier aspecten: het beschrijven van het fietsgebruik, het analyseren van de fietsnetwerkkwaliteit, het bepalen van de potentie (bereikbaarheid) van de fiets van en naar bepaalde gebieden,
het voorspellen van het effect van maatregelen voor de fietser. De data van de Nationale Fiets Telweek wordt in eerste instantie vooral gebruikt voor de eerste beide doeleinden: het beschrijven van het fietsgebruik en het analyseren van de fietsnetwerkkwaliteit. 4. Resultaten Ten tijde van het indienen van deze paper is de verwerking van de resultaten van de Nationale Fiets Telweek in volle gang. Het is in de paper uitsluitend mogelijk om op enkele voorlopige en algemene resultaten te beschrijven, ook omdat concrete resultaten eerst aan opdrachtgevers worden voorgelegd. Tijdens het Nationaal Verkeerskunde Congres kunnen we wat concreter op de resultaten ingaan. Aantal deelnemers Landelijk hebben ruim 56.000 mensen de app gedownload en daarmee een bijdrage geleverd aan de Nationale Fiets Telweek. Dat betekent dat ongeveer 1 op de 300 Nederlanders mee heeft gedaan. Wanneer dit voor afzonderlijke provincies of gemeenten bekijken liggen deze deelnamepercentages nog wat hoger. In tabel 1 is het aantal deelnemers per provincie te zien en tabel 2 het aantal deelnemers per gemeente, absoluut en relatief. Provincie Utrecht Groningen Overijssel Gelderland Noord-Holland Drenthe Zuid-Holland Flevoland Noord-Brabant Limburg Friesland Zeeland
Aantal deelnemers 1 op … inwoners neemt deel 6736 188 2952 197 4525 252 6556 309 8851 313 1344 364 9167 393 991 407 5623 443 2452 455 1263 511 504 756
Tabel 1 Aantal deelnemers per provincie
Gemeente Amsterdam Utrecht Groningen Den Haag Nijmegen Rotterdam Enschede Zwolle Amersfoort Eindhoven
Aantal deelnemers 3740 3388 1828 1759 1559 1247 874 795 745 623
Gemeente 1 op … inwoners neemt deel Wageningen 62 Utrecht 99 Nijmegen 109 Groningen 110 Haren 134 Ten Boer 135 Borne 137 Bunnik 140 Zwolle 156 Houten 162
Tabel 2 Aantal deelnemers per gemeente, absoluut (links) en relatief (rechts)
De provincies Utrecht en Groningen scoren qua aantal deelnemer het best, zie tabel 1. In deze provincies doen ongeveer 1 op de 200 inwoners mee aan de Nationale Fiets Telweek. Ook bij de gemeenten voeren Utrecht en Groningen de boventoon (3 gemeenten van beide provincies) met relatief veel deelnemers. De best scorende gemeente is echter de gemeente Wageningen. De aandacht die Wageningen aan de Fiets Telweek heeft uitgegeven, betaalt zich uit in het aantal deelnemers. Niet elke deelnemer heeft elke dag gefietst, zoals te zien is in figuur 2. Doordeweeks is van ongeveer de helft van de deelnemers een of meerdere fietsritten geregistreerd. Richting het weekend nam het aantal fietsritten af.
30000 25000 20000 15000 10000 5000 0
Figuur 2 Aantal actieve deelnemers per dag
Aantal fietsverplaatsingen en -kilometers Gezamenlijk hebben de 56.000 deelnemers ruim 2 miljoen (elektrische) fietskilometers gemaakt. De meeste fietsverplaatsingen werden op dinsdag en vrijdag gemaakt, zoals te zien is in figuur 3.
70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0
Figuur 3 Aantal fietsverplaatsingen per dag
Op vrijdag werden ook de meeste fietskilometers gemaakt, zie figuur 4. Dit kan deels verklaard worden door de weersomstandigheden en verloop in aantal deelnemers. Vooral op maandag(avond) en dinsdag nam het aantal deelnemers nog flink toe naar aanleiding van aandacht in diverse media. Tot en met donderdag was het echter minder geschikt fietsweer, vanwege de hoeveelheid neerslag. Op vrijdag was het droog en nam het aantal fietsverplaatsingen en gemaakte kilometers dus toe.
350000 300000 250000 200000 150000 100000 50000 0
Figuur 4 Aantal fietskilometers per dag
Hoe wordt er gefietst? De gemiddelde fietsafstand is bijna 4 kilometer per verplaatsing. In Flevoland worden gemiddeld de kortste verplaatsingen (3,2 kilometer) gemaakt, in Drenthe de langste (4,5 kilometer). In figuur 5 is de gemiddelde verplaatsingsafstand per provincie te zien.
4.500 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0
Figuur 5 Gemiddelde fietsverplaatsingsafstand per provincie
Tussen de provincies zijn er niet alleen verschillen in gemiddelde fietsafstand, maar ook in fietssnelheid. In figuur 6 zijn de gemiddelde fietssnelheden per provincie weergegeven. In Overijssel wordt over het algemeen het snelst gefietst, in Noord-Holland wat langzamer.
20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0
Figuur 6 Gemiddelde fietssnelheid per provincie
Achtergrondkenmerken Na afloop van de Fiets Telweek is aan de deelnemers een bedankmail gestuurd, met daarin het verzoek deel te nemen aan een korte enquête voor meer achtergrondinformatie van de deelnemers. Van de ruim 30.000 genodigden hebben 10.000 Fiets Telweek deelnemers de enquête ingevuld. Dit biedt veel inzicht in enkele kenmerken van de deelnemers. Bijna 80% van de deelnemers is bijvoorbeeld tussen de 30 en 65 jaar oud, zie tabel 3. Leeftijd jonger dan 18 jaar 18 tot 30 jaar 31 tot 50 jaar 51 tot 65 jaar ouder dan 65 jaar
% 3% 12% 43% 36% 6%
Tabel 3 Leeftijd deelnemers Fiets Telweek
Voor de opdrachtgevers van de Nationale Fiets Telweek is niet alleen het type deelnemer interessant, maar vooral ook het reismotief en de beweegreden voor het fietsen. Waarom maakt de fietser een fietsverplaatsing en wat is de reden van de keuze van de fiets? Om fietsgebruik te kunnen stimuleren is dit essentiële informatie over de doelgroep. Uit de enquête blijkt dat de deelnemers vooral werkgebonden fietsverplaatsingen gemaakt hebben, voor bijna 70% van de respondenten was dit het belangrijkste fietsmotief tijdens de Fiets Telweek.
Belangrijkste fietsmotief Werkgebonden (woon-werk en zakelijk) Vrije tijd (sport, bezoek/visite, horeca, etc.) Onderwijs Winkelen, boodschappen doen Toeren (sportief en recreatief) Diensten (gemeentehuis, ziekenhuis, etc.)
% 69% 11% 7% 7% 5% 1%
Tabel 4 Belangrijkste fietsmotief
Wat betreft de redenen om te fietsen valt vooral op dat maar liefst 80% gezond als reden aangeeft om te fietsen. Bijna de helft van de respondenten geeft aan dat fietsen voor hun sneller of makkelijker is dan mogelijke alternatieven. Redenen om te fietsen Goedkoop Snel Gezond Milieu Makkelijk Geen alternatief
% 30% 47% 80% 35% 46% 12%
Tabel 5 Redenen om te fietsen (meerdere antwoorden mogelijk)
Het merendeel van de respondenten (75%) maakte tijdens de Nationale Fiets Telweek gebruik van een gewone fiets. Het aandeel elektrische fiets of speed-pedelec is met 17% ook redelijk en komt goed overeen met het aandeel in verkochte fietsen. Type fiets Een gewone fiets Een racefiets of mountainbike Een ligfiets of velomobiel Een elektrische fiets of speed-pedelec
% 75% 7% 1% 17%
Tabel 6 Type fiets
De respondenten is naast de achtergrondinformatie als motief en type fiets ook gevraagd naar het aantal kilometers dat ze wekelijks (denken te) fietsen. Dit wordt ook geanalyseerd met de data van de Fiets Telweek, maar het is interessant straks het daadwerkelijke aantal fietskilometers naast het verwachtte aantal fietskilometers te leggen. De meeste respondenten geven aan tussen de 25 en 100 kilometer per week te fietsen (60%), dus ongeveer tussen 4 en 15 kilometer per dag. Opvallend is dat 5% van de respondenten aangeeft minder dan 10 kilometer per week te fietsen. Desondanks heeft deze groep toch meegedaan aan de Nationale Fiets Telweek. Aantal fietskilometers per week Minder dan 10 km per week 10 tot 25 km per week 25 tot 50 km per week 50 tot 100 km per week 100 tot 200 km per week Meer dan 200 km per week Tabel 7 Aantal fietskilometers per week
% 5% 19% 27% 33% 13% 2%
Campagneresultaten Zoals in hoofdstuk 2 is genoemd, valt het succes van de Nationale Fiets Telweek nauw samen met het aantal deelnemers. De campagne om zoveel mogelijk deelnemers te werven nam daarom een belangrijke plek binnen de organisatie van de Fiets Telweek in. Hoe krijgen we zoveel mogelijk fietsers geactiveerd om zich een week lang middels een app te laten volgen? In dat kader is het interessant enkele campagneresultaten kort te benoemen.
Figuur 7 Communicatiemiddelen
Voor de campagne zijn diverse middelen ingezet, zoals e-mailmarketing, online advertising, website, Facebook, Twitter, communitymanagement, posters en flyers. En natuurlijk aandacht in landelijke, regionale en lokale media. Alles met als doel zoveel mogelijk App de Fiets! te laten downloaden. In tabel 9 zijn enkele resultaten op een rij gezet. Campagneresultaten App downloads Site bezoekers Facebook vrienden Twitter volgers Facebook bereik (aantal weergaves) Twitter bereik (aantal weergaves) Totaal bereik Conversie (clicks app) Tabel 8 Campagneresultaten Fiets Telweek
Aantal 56.000 53.922 11.084 926 11.425.244 2.200.000 30.408.903 0,6%
Daarnaast is er de nodige PR in de media geweest. In figuur 8 een overzicht.
Figuur 8 Fiets Telweek in de media
5. Conclusie Alhoewel de Fietsdata zelf nog niet volledig beschikbaar is (vanaf november) is duidelijk dat het grootste Fietsonderzoek van Nederland een succes is. Met 56.000 deelnemers, meer dan 2 miljoen fietskilometers en enorm veel publiciteit staat het inwinnen van Fietsdata op de agenda. Het succes van de Fiets Telweek kan worden toegeschreven aan de eenvoud van het idee, de kwaliteit en het enthousiasme van de betrokken partijen. Reden te meer om mee te doen aan de Fiets Telweek 2016!
