Naar multidisciplinaire op sterkte gebaseerde strategieën voor wetsovertreders met een psychiatrische stoornis Promotoren: Tom Vander Beken (RE) Kurt Audenaert (GE) Freya Vander Laenen (RE) Wouter Vanderplasschen (PP) Stijn Vandevelde (PP) Eric Broekaert (PP)
Geconcerteerde OnderzoeksActie (GOA) Universiteit Gent, drie faculteiten 1. 2. 3.
Faculteit rechtsgeleerdheid – vakgroep strafrecht en criminologie Faculteit psychologie en pedagogische wetenschappen – vakgroep orthopedagogiek Faculteit geneeskunde en gezondheidswetenschappen – vakgroep psychiatrie en medische psychologie
Vijf deelstudies, gemeenschappelijke focus 1. 2.
Wetsovertreders met een psychiatrische problematiek Sterktegerichte benadering
2
3
Project A: Capacitate Rechten en bekwaamheden van wetsovertreders met een psychiatrische stoornis
Doctoranda: A.E. (Els) Schipaanboord Promotor: Prof. dr. Tom Vander Beken Co-promotor: Prof. dr. Eric Broekaert
Achtergrond • Mentally ill offenders in het strafrecht: mentally ill or offender? • Veroordelingen Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) • Schendingen van verscheidene mensenrechten • Dialectiek gedragswetenschappen en rechtsgeleerdheid? -Medisch versus sociaal model? -Mentally ill, mentally disabled, psychosocial disabled, patient? 5
Probleemstelling • Wijze van omgaan met mentally ill offenders in het strafrecht? • Verhouding vigerend beleid ten aanzien van mensenrechten en patiëntenrechten?
6
Doelstelling De rechtspositie van wetsovertreders met een psychiatrische stoornis in overeenstemming brengen met fundamentele basisrechten en hen juridisch meer bekwaam maken om te participeren in beslissingen over henzelf.
7
Centrale onderzoeksvraag Op welke wijze dient er vanuit Internationaal en Europees perspectief in het strafrecht om te worden gegaan met wetsovertreders met een psychiatrische stoornis in het licht van een strengths-based benadering?
8
Deelvragen • Juridisch kader: wetgeving, jurisprudentie & rechtsleer -Strafrecht -Mensenrechten -Patiëntenrechten • Internationaal & Europees niveau • Implementatie in België, Nederland, Engeland & Wales • Vulnerable defendants 9
Internationaal & Europees kader Human Rights Strengths-Based Mentally ill offenders Vulnerable defendants Patients’ Rights
België
Nederland
Engeland & Wales
Stelsel na implementatie Interne & externe rechtsvergelijking 10
Conclusies en aanbevelingen • Waardige bejegening mentally ill offenders in het strafrecht • Conformeren van hun juridische positie aan de vereisten op Internationaal en Europees niveau • Juridisch meer bekwaam maken te participeren in beslissingen over henzelf • Ontwikkelen werkbare guideline voor de praktijk 11
Eerste bevindingen • Toepasselijkheid VN-Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap (VPRH) • Dialoog gedragswetenschappen en rechtsgeleerdheid - Medisch en sociaal model • Bartlett et al (2007): Mental disability - Intellectual disabilities - Difficulties related to mental health 12
Eerste bevindingen Wet van 5 mei 2014 betreffende de internering van personen (B.S. 09.07.2014) “Eindelijk een echte nieuwe en goede wet op de internering?”
13
Contact Speaker Els Schipaanboord t. +32 9 264 97 05 f. +32 9 264 69 71 e.
[email protected] Faculteit rechtsgeleerdheid Vakgroep strafrecht en criminologie IRCP Ghent University Universiteitstraat 4 B – 9000 Ghent www.ircp.org 14
Project B: Assessment De ontwikkeling van een strengths-based procedure voor de psychiatrische expertise
Doctoranda: Ciska Wittouck Promotor: Prof. Dr. Kurt Audenaert Co-promotor: Prof. dr. Tom Vander Beken
Probleemstelling • Psychiatrisch deskundigenverslag – Structurele knelpunten – Inhoudelijk knelpunten (Brand & Diks, 2001; Cosyns & Casselman, 2005; De Clercq & Vander Laenen, 2013; Grondahl, 2005; Vandevelde et al., 2011)
• Invloed op betrokken stakeholders
16
Wetsovertreder • Procedurele rechtvaardigheid (PJ)
(Lind & Tyler, 1988; Lind, Kanfer &
Earley, 1990)
– – – – – –
Neutraliteit Stem Bevestiging Respect Betrokkenheid Informatie
• Invloed op reactie
(Tyler & Blader, 2003)
18
19
Professionelen • Deskundige – Gebruik gestandaardiseerde risicotaxatie beperkt (Declercq, 2011) – Zelden gebruik strengths-based instrumenten (Declercq, 2011)
• Actoren CJS & HV – Besluitvorming op basis van mogelijks niet-kwaliteitsvolle en onvolledige verslagen – Justitieel systeem: interneringsmaatregel en uitvoeringsmodaliteiten (Cosyns et al., 2008; De Smet, 2009; van Koppen et al., 2002) – Hulpverlening: doorverwijzing en intakegesprek (forensisch) psychiatrisch zorgcircuit (Brendel & Glezer, 2010; Dillen, 2006) 20
Doelstelling • Toepassing sterkte-perspectief op psychiatrisch deskundigenverslag • RNR-model (Andrews & Bonta, 2010) - Good Lives Model (Ward & Brown, 2004) – Responsiviteit
• Via concept procedure rechtvaardigheid – Kwaliteit bejegening • Stem, bevestiging
actieve rol, erkenning
– Kwaliteit ‘beslissing’ • Neutraal, respect, betrokkenheid factoren
includeren van beschermende
21
Onderzoeksvraag 1 • Ervaring wetsovertreders met een psychiatrische problematiek mbt PJ, gevolgen, aanbevelingen? – Interneringsmaatregel • Gevangenis • Hulpverlening (ambulant en residentieel)
– Veroordeling • Gevangenis • Alternatieve afhandeling (ambulant en residentieel) 22
Onderzoeksvraag 2 • Deel 1: Ervaring professionelen, gevolgen, aanbevelingen? – – – – – –
Deskundigen Rechters Procureurs Advocaten CBM Hulpverleners
• Deel 2: Invloed inhoud verslag op opdracht en beslissingsproces professionelen?
23
24
Contact Speaker Ciska Wittouck t. +32 9 264 97 05 f. +32 9 264 69 71 e.
[email protected]
Faculteit geneeskunde en gezondheidswetenschappen Vakgroep psychiatrie en medische psychologie
25
Project C: Desist Desistance bij wetsovertreders met een psychiatrische problematiek
Doctoranda: Sofie Van Roeyen Promotor: Prof. dr. Freya Vander Laenen Co-promotor: Prof. dr. Eric Broekaert
Probleemstelling 1) Desistance = stopproces weg van criminaliteit
a. starten > stoppen (Laub & Sampson, 2001) bijna iedereen stopt (Blumstein, Cohen, Roth, & Visher, 1986) factoren ≠ (Shapland, 2014)
b. “daders” > specifieke groep ~ druggebruikers (Colman & Vander Laenen, 2012)
c. psychiatrische problematiek desistance + GGZ = 0 complex, chronisch & acuut ≠ beschermende factoren (Bouman, de Ruiter, & Schene, 2010) sterktes recovery
27
2) Dominante risicobenadering a. what works en RNR risicomanagement SRB gebrek: welzijn & behandelingsnoden daders (Ward & Maruna, 2007) culture of control (Garland, 2001)
b. tegenwicht: GLM sterktes (Ward & Maruna, 2007) desistance centraal > (strafrechtelijke) interventies (Maruna, Immarigeon, & Lebel, 2004)
c. ! psychiatrische problematiek gevaarlijkheid (Goethals, 1991) risico > psychiatrische problematiek groot # SRB (Lamb, Weinberger, & Gross, 2004; Vandevelde, Soyez, Vander Beken, De Smet, Boers, & Broekaert, 2011) 28
Onderzoeksdoel 1) Academische doelstelling Inzicht verwerven in elementen die wetsovertreders met een psychiatrische stoornis belangrijk vinden in hun proces van stoppen met plegen van criminaliteit
2) Praktische doelstelling (Maso & Smaling, 2004) ~ academische doelstelling
a. onderzoekspopulatie stem geven good practices?
b. werkveld bevorderen elementen hervalpreventie (Laub & Sampson, 2001) desistance-gefocust werken (McNeill, 2003) ondersteunende HV (Fenton, 2013) 29
Centrale onderzoeksvragen • Centrale OZ-vraag: Welke elementen identificeren personen met een psychiatrische problematiek als belangrijk in hun proces waarin men stopt met het plegen van criminaliteit? • Welke elementen (micro, meso en macro) worden door de onderzoekspopulatie geïdentificeerd? • Hoe vullen zij deze elementen in? • Welk gewicht kennen zij toe aan die elementen? • Welke good practices vanuit het strafrechtsysteem, de GGZ, het AWW, … die bijdragen tot deze elementen identificeren verdachten/daders met een psychiatrische problematiek?
30
Uitgangspunten 1) Statisch event
dynamisch stopproces resultaat = einde criminele carrière (Bushway, Piquero, Broidy, Cauffman, & Mazerolle, 2003)
2) Op sterktes gebaseerd capaciteiten (Farral & Maruna, 2004)
3) Personal desistance = alternatieve conceptualisering ‘desistance’ traditioneel: sociaal wenselijk inspiratie: recovery (Slade, Amering, & Oades, 2008; van der Stel, 2013)
31
Recovery
Desistance
GGZ ook niet strafrechtelijke feiten
criminologische strafrechtelijke feiten Strenghts-based Active agents Transformatieproces
betrokkene definieert
…
eindpunt = maatschappelijk bepaald
klinische recovery
persoonlijke recovery
juridische desistance = abstinentie van criminele activiteit
persoonlijke desistance = individueel ervaren en beleefd stopproces ~ positieve ervaringen 32
Onderzoeksdesign • Centraal: MIO vrije keuze (Magyar et al., 2012)
• Belevingsonderzoek subjectieve ervaringen hoe & waarom desisten (Maruna, 2001)
• Knowledgeable agents (Giddens, 1999) Kwalitatief Subjecten (Weber, 2003) • Drie fasen tussenmethoden-triangulatie betrouwbaarheid ↗ (Flick, 2002)
33
Drie onderzoeksfasen
34
Mentally ill: wie? A. B.
Geïnterneerden, min 6m geïnterneerd Ex-geïnterneerden, max 1j opgeheven
doelgerichte steekproef ~ heterogeniteit 1. zeven te onderscheiden deelgroepen: - GI in gevangenis - GI in FPC - GI in residentiële FGGZ - GI in ambulante FGGZ - GI in residentiële GGZ - GI in ambulante GGZ - ex-GI 2. diverse psychiatrische problematieken 3. geslacht 4. leeftijd 35
Contact speaker & promotor Prof. dr. Freya Vander Laenen t. +32 9 264 69 47 f. +32 9 264 84 23 e.
[email protected]
Contact researcher Sofie Van Roeyen t. +32 9 264 97 05 f. +32 9 264 69 71 e.
[email protected] Faculteit rechtsgeleerdheid Vakgroep strafrecht en criminologie IRCP Ghent University Universiteitstraat 4 B – 9000 Ghent www.ircp.org
36
Project D: Recover – Herstel Evidence-based strategieën voor herstelgerichte ondersteuning van delictplegers met een psychiatrische problematiek
Doctoranda: Natalie Aga Promotor: Prof. dr. Wouter Vanderplasschen Co-promotor: Prof. dr. Freya Vander Laenen
1. Waarom? - Beperkte beschikbare gegevens en informatie mbt de situatie van delictplegers met een psychiatrische problematiek - Deze groep heeft nood aan adequate behandeling en zorg - De afwezigheid van de herstelgedachte zoals deze wordt gedefinieerd vanuit de GGZ
2. Wat? Conceptualisering van herstel: 2.1. Wat is herstel? 2.2. Herstel van delictplegers met een psychiatrische problematiek 2.3. Belemmeringen 2.4. Eerste bevindingen
2.1. Wat is herstel? -
Individueel proces
-
Veranderlijk in tijd
-
Klinisch, functioneel, maatschappelijk en persoonlijk (= motor) herstel (van der Stel, 2013)
-
Sleutelbegrippen: hoop, empowerment, peer-support, verantwoordelijkheid, belangenbehartiging, zelfbepaling en levenskwaliteit (e.g. The Scottish Recovery Network, 2008)
-
Centraal concept in GGZ-programma’s in UK, US, Australië (Scott & Wilson, 2010)
-
Herstelmodel komt onder druk te staan wanneer men dit wil toepassen binnen forensisch-psychiatrische zorg (Henagulph, McIvor, Clarke, 2012; Mezey, Kavuma, Turton, Demetriou & Wright, 2010; Viljoen, Nicholls, Greaves, de Ruiter & Brink, 2011; Dorkins & Adshead, 2011)
2.2. Herstel van delictplegers met een psychiatrische problematiek -
‘Offender recovery’: “The subjective experience of coming to terms with having offended, perceiving the need to change the personal qualities that resulted in past offending -which also creates the future risk of reoffending-, and accepting the social and personal consequences of having offended.” (Drennan & Alred, 2012)
-
‘Herstel’ impliceert een bewustzijn van de beschikbare (post-diagnose) identiteiten, die tegemoet komen aan de noden van de eigen leefwereld (O’Sullivan, Boulter & Black, 2013)
-
‘Herstel’ impliceert dat delictplegers met een psychiatrische problematiek primaire actoren zouden moeten worden binnen hun herstelproces
2.3. Hinderpalen (Mezey, Kavuma, Turton, Demetriou & Wright, 2010) - Juridisch traject verhindert de mogelijkheid om zelf keuzes te maken en controle te hebben over behandelingsmodaliteiten - Binnen forensisch-psychiatrische zorg is het moeilijk om hoop en optimisme te genereren en zelfzorg, autonomie en onafhankelijkheid te promoten
-
De therapeutische benadering vergt motivatie en confrontatie, eerder dan het bevestigen of het aanvaarden van maladaptieve patronen van gedrag en identiteit
-
Dubbele stigmatisering: ‘gevaarlijk’ en ‘psychiatrisch patiënt’
-
De perceptie van ‘herstel’ door delictplegers met een psychiatrische problematiek ~ therapietrouw → medicaZe nemen → moZvaZe tonen voor psychologisch werk → goede relaZe onderhouden met staff en medepaZënten → verblijf in een beveiligde omgeving an sich
-
Kernelementen van herstel zijn meer problematisch en minder betekenisvol voor delictplegers met een psychiatrische problematiek die opgevolgd worden voor het plegen van ernstige gewelddadige feiten
2.4. Eerste bevindingen - (Forensisch) herstel vereist een nieuwe visie op forensischpsychiatrische zorg, vb. een verschuiving van ‘service-based’ naar ‘user-based care’ (Drennan & Alred, 2012) - Een liaison tussen het klinische en het justitiële traject –tussen zorg en controle- zou ontwikkeld moeten worden met het faciliteren van herstel als doel
3. Evidence-based strategieën voor herstelgerichte ondersteuning van delictplegers met een psychiatrische problematiek: hoe identificeren? 1. Door obv een systematische review in de internationale literatuur effectieve strategieën te identificeren die het herstelproces initiëren, ondersteunen en behouden
2. Dmv diepte-interviews met geïnterneerden (n=80), exgeïnterneerden (n=20) en hun hulpverleners (n=20) nagaan wat zij percipiëren als effectieve strategieën die herstel initiëren, bevorderen en behouden → Rekrutering en onderzoekspopulatie cf. desistance
49
3. Door de effectiviteit van het Wellness Recovery Action Plan te evalueren en door in kaart te brengen welk randvoorwaarden hierbij van belang zijn WRAP® (Copeland Centre, US):
- Evidence-based - Herstelgericht - Peer-led - Self-management
(e.g. Pratt, MacGregor, Reid & Given, 2013; Cook, Copeland, Jonikas, Hamilton, Razzano, Grey, Floyd, Hudson, Macfarlane, Carter & Boyd, 2012; Scott & Wilson, 2010)
50
A. Kwantitatieve outcome studie: herstel, QoL-, welzijn en criminologische indicatoren Pre-meting WRAP® n=50
TAU n=50
6 maanden
6 maanden
12 maanden
12 maanden
Natalie Aga and Sara Rowaert – 09 07 2014- Faculty of Psychology and Educational Sciences - Department of Special Education
B. Kwalitatieve outcome studie: - Interviews met geïnterneerden die WRAP® (n=15) volgden, betrokken professionals (n=15) - Een inventaris maken van: -
ervaringen, percepties en verhalen van geïnterneerden en het professionele netwerk
-
de implementatievoorwaarden van WRAP® obv deze verhalen en ervaringen
Contact Speaker Natalie Aga t. +32 9 331 03 11 e.
[email protected]
Faculteit psychologie en pedagogische wetenschappen Vakgroep orthopedagogiek
53
Project E: Include
De rol van het sociaal netwerk in het herstelproces van een delictpleger met een psychiatrische problematiek Doctoranda: Sara Rowaert Promotor: Prof. Dr. Stijn Vandevelde Co-promotor: Prof. Dr. Kurt Audenaert
1. Theoretische achtergrond 1.1. Sociaal netwerk? • Verschillende definities (Baars, Uffing, & Dekkers, 1990, p.11; McCann, 1993, p.1883) • In dit onderzoek: “alle personen in iemand zijn leven die een belangrijke ondersteuningsbron zijn voor hem of haar” • Bijv.: moeder, vader, broer, zus, partner, vrienden, straathoekwerker… • Literatuur: voornamelijk ‘familie’ ipv sociaal netwerk
1.2 Psychiatrische patiënten: de beleving van het sociaal netwerk • Objectieve en subjectieve lasten • Praktische en emotionele stress • Stigmatisering
Negatief (-)
• Coping en ondersteuningsbron • Familiebetrokkenheid • De rol van professionelen (-)
Positief (+)
(Marsh, & Johnson, 1997; Tsang et al., 2002; Lautenschlager et al. 2012; Schene et al., 2008; Thompson, & Doll, 1982)
(Marsh, & Johnson, 1997; Loukissa, 1995; Ewertzon et al., 2010)
1.3 Delictplegers met een psychiatrische problematiek: de beleving van het sociaal netwerk • Delictplegers met een psychiatrische problematiek (geïnterneerden) worden: 1) Opgesloten in een veilige omgeving (gevaar voor de maatschappij) 2) Hebben behandeling en zorg nodig (patiënten) Gevolg: beperkte mogelijkheden hebben niet enkel invloed op de geïnterneerde, maar ook op zijn/haar sociaal netwerk • Ervaren een dubbele last omdat de geïnterneerde (Nordström et al., 2006): - Gediagnosticeerd is met een psychische problematiek - Een delict heeft gepleegd • Sociaal netwerk heeft ondersteuning nodig (Tsang, Pearson, & Yuen, 2002; Redlich et al., 2010) Coping en ‘familiale’ krachten (Marsh, & Johnson, 1997; Lautenschlager, Kurz, & Cramer, 2013)
Symptoom specifieke lasten Rechtsprocedure
Emotionele lasten
Delict
In contact komen met politie
+
Stigma en media
Sociale lasten
Psychiatrische problematiek
Gespecialiseerde diensten
Financiële lasten
(Tsang, Pearson, & Yuen, 2002, p.30)
2. Het onderzoek: hoe en wat? 2.1. Wat leren we uit vorig onderzoek over de noden en behoeften van het sociaal netwerk van delictplegers met een psychiatrische problematiek? • Systematisch literatuuronderzoek • Doel: zoeken naar informatie over de ervaringen, noden en behoeften van sociaal netwerkleden • Topics: - Mentally ill AND offenders - Family (support, resilience, roles, coping …) OR caregiver - Social (informal, personal…) network
2.2. Welke invloed heeft de geïnterneerde op zijn sociaal netwerk, wat zijn hun ervaringen, noden en behoeften en wat is de visie van professionelen over dit thema? • Kwalitatieve studie • Diepte-interviews met sociaal netwerkleden (n = 30 à 40) • Focusgroepen met sociaal netwerkleden (n = 2) • Focusgroepen met professionelen (n = 2)
2.3. Experimentele studie: wat is de invloed van een interventie op de geïnterneerden en het sociaal netwerk? • Kwantitatieve studie (n = 50/groep) • Een interventie selecteren: - Multiple Family Therapy? - Family WRAP? - Psycho-educatie sessies? - … • Vergelijken met een controlegroep • Pre- en postmetingen met verschillende uitkomstvariabelen (stress, coping, stigma…) = afhankelijk van systematisch literatuuronderzoek • Studie uitwerken aan de hand van resultaten uit vorig onderzoek
2.4. Case studie: Hoe is en wordt het sociaal netwerk betrokken in het herstelproces van een geïnterneerde? • Kwalitatieve studie (n = 5 à 10) • Personen uit de experimentele studie zullen meer intensief worden gevolgd gedurende de interventieperiode • Doel: - Inzicht krijgen in hun dagelijks leven - Te weten komen welke rol zij spelen in herstelproces geïnterneerde • Methode: - Diepte-interviews - Zelfregistratie methodieken (observaties en dagboeknotities)
Contact Speaker Sara Rowaert t. +32 9 331 03 11 e.
[email protected]
Faculteit psychologie en pedagogische wetenschappen Vakgroep orthopedagogiek
63
