MUZIEK, WOORD EN BEELD OPEN MONUMENTENDAG 9 SEPTEMBER 2012 GEMEENTE BERLARE

MUZIEK, WOORD EN BEELD

OPEN MONUMENTENDAG 9 SEPTEMBER 2012

GEMEENTE BERLARE

PROGRAMMA

BARELDONK | 10 tot 18 uur

10 tot 18 uur: Tentoonstelling vloertegels en botresten in Bareldonkkapel, toelichting door Leen De Greve 13.30 uur: Rondleiding Beeweg & Calvarieberg door Cyriel De Bruyne 14 uur: Rondleiding Madonnamuseum door pastoor Berlengee 14.30 uur: Lieve Van de Rostyne (orgel) en Jef Coppieters (woord) in Bareldonkkapel 15.30 uur: Rondleiding Beeweg & Calvarieberg door Cyriel De Bruyne 16 uur: Rondleiding Madonnamuseum door pastoor Berlengee 16, 16.30 en 17 uur: Bespelen oude blaasinstrumenten door Rudi De Wolf op Kapelleplein 16.30 uur: Rondleiding Beeweg & Calvarieberg door Cyriel De Bruyne 17 uur: Rondleiding Madonnamuseum door pastoor Berlengee

MUSEUM DONKMEER | 9-12.30 uur en 13-18.30 uur Finissage tentoonstelling ‘kids in het museum’

KERK UITBERGEN | 11, 14 en 16 uur

Rondleidingen door Werkgroep Erfgoed om 11, 14 en 16 uur Kon. Fanfare Sint-Pietersvrienden (The flying bases, Sax Revisited, solisten begeleid met orgel of piano): 14.30 tot 16 uur

CC STROMING | 10 tot 18 uur Fototentoonstelling ‘verzamelingen in Berlare’

ATELIER VIC TEMMERMAN | 11, 14, 15.30 en 17 uur Rondleidingen door Vic Temmerman: 11, 14, 15.30, 17 uur Reserveren verplicht via 052 42 42 47 of [email protected]

JAARTH E M A M U Z I E K, WO ORD EN BEELD Deze 24ste editie van Open Monumentendag staat in het teken van ‘Muziek, Woord en Beeld’. Het orgel in de Bareldonkkapel, de kunstenaarswoning van Vic Temmerman, het Madonnamuseum en de Beeweg, … ze krijgen allemaal een plekje binnen dit thema. Mensen doen en deden aan cultuur, van hoog tot laag en in allerlei vormen en gedaanten. De ‘gewone man’ kwam met kunst en cultuur in aanraking via kerkgebouwen, ommegangen, heiligenbeelden, … Samen met het gebouw zelf droeg de aankleding ervan mee de te verkondigen boodschap uit. Gelovigen en bezoekers kwamen er in contact met muziek (orgel), woord (biechtstoel, preekstoel, …) en beeld (schilderijen, beelden, …). Vandaar dat we focussen op de Bareldonkkapel en de kerk van Uitbergen. Ook de plaatsen van herinnering (Museum Donkmeer) en plaatsen van creatie en inspiratie (atelier Vic Temmerman) staan in de kijker.

BARELD O NKK A P E L KA P E L U I T D E 13DE EEUW Op een hoge zandrug verheft zich de witgekalkte kapel van Bareldonk. Haar hedendaags uitzicht als sobere 18de - eeuwse eenbeukige rococokapel kreeg ze tijdens de verbouwingen in 1773. Ze kreeg een rococogevel, grotere vensters, een sacristieruimte en een nieuw hoogaltaar. Het plafond en de muren werden met fraai stucwerk verrijkt. De kapel is veel ouder dan ze eruit ziet. De gotische nis met lavabo in het koor verraadt een middeleeuwse bouwcampagne. Verschillende auteurs spreken zelfs van een kapel uit de 13de eeuw. De hoge ouderdom kan aangetoond worden door een aantal vondsten, die in 1959 tijdens werken aan de verzakte vloer in het koor van de kapel werden gedaan en die haar terugvoeren naar haar prilste geschiedenis. Onder de huidige 18de - eeuwse marmeren vloer trof men een middeleeuws vloertje aan met daaronder twee grafkuilen in kleiaarde met stoffelijke resten. Nadat dit onderzoek recentelijk werd voltooid, stellen we de resten nu voor de eerste maal tentoon.

M I D D E L E E U WSE VLOERTEGELS Het vloertje bestaat uit kleine, geglazuurde bakstenen tegeltjes. Twee zijn versierd met een motief. Het ene draagt de voorstelling van een burcht of toren. Het motief op het tweede tegeltje is minder duidelijk leesbaar. Mogelijk gaat het om een gestileerd schelpmotief. Specialisten dateren de tegels omstreeks 1300-1310.

B OT R EST E N In 2011 werd door het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium een onderzoek uitgevoerd naar de botresten. Het onderzoek wees uit dat de botresten afkomstig zijn van een man én een vrouw en te dateren zijn tussen 1265 en 1280. Men toont hiermee aan dat de kapel dateert uit de 13de eeuw en tot de oudste uit de regio mag gerekend worden. Tijdens het fysisch-antropologisch onderzoek inspecteerde men delen van de onderkaak, het bekken en de onderste ledematen. De beenderen verkeren in een gemiddelde bewaringstoestand. Om de menselijke resten absoluut te dateren, werd een staal genomen van het mannelijk individu voor radiokoolstofdatering.

W I E WA R E N D EZE MENSEN? Aan de hand van het bekken en de onderkaak kan men stellen dat het twee individuen betreft. Een man en een vrouw. Tevens blijkt dat ze ouder waren dan 25 jaar en een lichaamslengte hadden van ongeveer 155 cm. Bronnen: Rapport Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium & ‘Analyse van de menselijke resten aangetroffen in de Bareldonkkapel te Berlare’, door Kim Quintelier, fysisch antropoloog, Agentschap Onroerend Erfgoed (31/10/2011) Foto’s onder: Jan Klinckaert

C 1 4 - DAT E R I NG C14-datering is een methode van radiometrische datering waarmee de ouderdom van organisch materiaal wordt bepaald met behulp van koolstof-14. Koolstof-14 (14C) is een isotoop van koolstof die in onze atmosfeer uit stikstofkernen gevormd wordt. Planten nemen de licht radioactieve vorm van koolstof op via hun gaswisseling en bouwen deze in door hun fotosynthese en stofwisseling. Hierdoor krijgen dieren die van die planten leven de isotoop binnen, en vervolgens weer dieren die van dieren leven, enzovoort. Alle levende wezens hebben in hun lichaam dus nagenoeg dezelfde verhouding tussen 14C en de stabiele koolstofisotopen. Zodra een organisme sterft, houdt de uitwisseling van koolstofbevattende verbindingen op en neemt het gehalte aan 14C dus (zeer langzaam, conform de halveringstijd) af. Zoals alle radioactieve isotopen vervalt 14C met een constante halveringstijd, die (nagenoeg) niet door externe invloeden verandert. Het radioactieve 14C vormt dus een klok die tikt met een bekend ritme. Dat betekent dat in de resten van dode organismen doorheen de tijd steeds minder 14C zal zitten. Uiteindelijk zal er door het onvermijdelijke radioactief verval geen enkel 14Cisotoop meer overblijven. Dit vormt het basisprincipe van de radiokoolstofdatering. Vermits het radioactief verval van de 14C -isotopen volgens een bekend tempo verloopt, kan aan de hand van een meting van het nog resterend aandeel van 14C (tegenover de andere koolstofisotopen) een schatting worden gemaakt van de tijd die verstreken is sinds de dood van het onderzochte organisme. In de praktijk kunnen dateringen gedaan worden van objecten tot 50.000 jaar oud.

WA A R D E VO L L E MEUBELEN EN KUNSTVOORWERPEN Uit inventarissen blijkt dat de kapel ooit een groot aantal beelden, kandelaars, relieken, edelsmeedkunst, … in haar bezit had. Ze is echter diverse malen het slachtoffer geweest van diefstal. De biechtstoel dateert uit de 18de eeuw, het houtsnijwerk met engeltjes en maskers komt uit de renaissanceperiode en is de jaren ’50 van de 20ste-eeuw op de biechtstoel aangebracht. Dit houtsnijwerk heeft men van de preekstoel gehaald toen die is afgebroken. Het zijn de oudste meubelelementen. Annunciatie of De Boodschap aan Maria Het schilderij dateert uit 1774 en heeft onderaan een monogram en wapenschild. In de christelijke iconografie verwijst deze annunciatie naar de voorstelling van de aartsengel Gabriël die Maria in haar huis te Nazareth een bezoek brengt en haar meldt dat God haar uitverkoren heeft om de moeder van zijn Zoon te worden. 18de eeuwse beelden zijn in de jaren ’50 overschilderd in wit en jaren later opnieuw gepolychromeerd. De man in bisschopsornaat met hamer is Sint-Eligius, de patroonheilige van de smeden. Sint-Rochus heeft op zijn been een pestbuil en wordt verzorgd door een engeltje. De hond geeft hem een stuk brood. De legende vertelt dat Sint-Rochus mensen met de pest, kon genezen, tot hij op een dag zelf slachtoffer werd van de ziekte. Maar hij overleefde het op wonderbaarlijke wijze. Het Onze-Lieve-Vrouw-met-kindbeeld is een aankleedpop die vroeger in processies op een troon werd rondgedragen. Bronnen: Tijdschrift Heem- en Oudheidkundige Kring: mei 1985, 2007, november 2011 | J. Klinckaert, ‘Van ouden tijden gefondeert. De vroegste geschiedenis van de kape van Bareldonk’, in: Tijdschrijft van de Heem en Oudheidkundige Kring Berlare 29 (2011), p.5-18 |Marc Van Steen, ‘Kerk en Leven’ | Marc Van Strydonck, ‘Relieken, echt of vals’

14.30 uur Jef Coppieters leest luchtige mijmeringen met een knipoog naar het herkenbare dagelijkse leven. Lieve Van de Rostyne wisselt af met aangepaste orgelmuziek uit diverse stijlperiodes.

BARELD O NKK A P E LO RG E L G ES C H I E D E N I S In tegenstelling tot andere devotiekapellen zonder parochiefunctie in de streek – we denken aan de Kouterkapel te Zele en de Boskapel van Buggenhout – werd er in de 17/18de eeuw geen orgel aangekocht voor de Onze-Lieve-Vrouw-ter-Groenderstraetenkapel van Bareldonk. De oorzaak lag bij de familie Van De Meirssche, heer van Berlare en Bareldonk. Historisch en heemkundig onderzoek tonen immers aan dat zij geen enkele belangstelling had voor muziek, noch religieuze noch profane. Zij was daarentegen zeer bouwlustig. Dit blijkt uit haar hotel aan de Gentse Nederpolder, de zijgebouwen van het Berlaars kasteel, de Sint-Martinuskerk te Moerzeke en, niet het minst, de verbouwing in 1774 van de oorspronkelijk gotische Bareldonkkapel – waarvan zij de ‘patroon’ was naar (middeleeuws) feodaal recht - naar een bedehuis in rococostijl. Haar ingreep in het kapelinterieur bleef vrijwel beperkt tot een nieuw altaarschilderij en dito hoogzaalbalustrade. Die vertoont zoveel gelijkenis met deze in de Sint Martinuskerk te Berlare dat ze mag worden toegeschreven aan de Gentse houtsnijder Frans Allaert, dé huisleverancier van de Van-De-Meirsscheheren.

MUZIEK Orgel door Lieve Van de Rostyne De kapel behielp zich in de 19de en 20ste eeuw met een harmonium en later met elektrische instrumenten wier geluid geen duurzaam leven te beurt viel. Dankzij het persoonlijk initiatief van kapelaan Alfons Berlengee, kon in 2001 door middel van de gulle Kapellefeesten een klankrijk kistorgel worden gebouwd door orgelmaker/organist/conservatoriumleraar Helmut De Backer (°1967) uit Aalst. Lieve Van de Rostyne, intussen titularis-organiste, speelde het orgel in op 12 oktober 2001 met medewerking van violiste Griet Wytynck en sopraan Hendrickje Van Kerckhove. Het is een éénklaviersinstrument geschikt voor begeleiding van liturgische samenzang en van solisten. Er is variatie in het kleurenpalet met het oog op solistisch gebruik in eredienst en concert. De dispositie is als volgt: Holpijp 8’, Fluit 4’, Doublette 2’, Nasard 2 2/3’ en Terts 1 1/3’. Omwille van financiële redenen werd de kwint 1 1/3’ nog niet geplaatst. Zij zou het plenum nog meer glans kunnen geven. De klavieromvang loopt van C tot d’’’ terwijl de transpositiemechaniek afstelpunten heeft op a = 415 Herz en a = 440 Herz. De stemming is gelijkzwevend wat begeleiding van moderne instrumenten toelaat terwijl de winddruk 68 mm waterkolom aanduidt. Om de galmende akoestiek wat te compenseren werd er gestreefd naar een duidelijke en boventoonrijke intonatie. Holpijp en fluit zijn gekenmerkt door een warme, zangrijke en toch klare toon. De doublette geeft kracht en glans. De solo-registers zijn bruikbaar in verscheidene combinaties. Het orgel klonk sindsdien in concerten in zijn thuiskapel, in de kerken van Zele, Berlare, Overmere, in CC Stroming en in het gemeentehuis van Berlare. Bespelen orgel door Lieve Van de Rostyne: 14.30 uur Foto: Lieve Van de Rostyne Tekst: Theo Roels

Blaasmuziek door Rudi De Wolf Tijdens deze openmonumentendag bespeelt Rudi De Wolf 1 copie en 3 authentieke oude trombones. We beginnen in de late middeleeuwen, de periode waarin het instrument trombone ontstond, om te eindigen met een trombone uit de tweede helft van de vorige eeuw. Op elk instrument weerklinkt een muziekstuk uit de bijhorende periode. Het eerste instrument is een copie van een Saquebout, zoals men de trombone toen noemde. Een copie uit 1977 door Wilhelm Monke uit Keulen, gebaseerd op een instrument uit 1551. Dit type instrument bleef in gebruik tot het midden van de 19de eeuw. We vervolgen met een trombone, gebouwd in Brussel door Pierre Senecaut. Deze instrumentenbouwer was actief tussen 1881 en 1910. In vergelijking met het vorige instrument zien we duidelijk het verschil in bouw: grotere klankbeker en bredere boring. Deze trombone klinkt daardoor sterker, wat nodig was in de steeds groter wordende orkesten. We zien deze evolutie doorlopen tot heden. Trombone nr. 3 is een Frans instrument gebouwd door de firma Antoine Courtois, vanaf 1803 tot op heden actief in Parijs. Dit type was een echt topinstrument, gebouwd van 1877 tot 1962. Het vandaag bespeelde exemplaar dateert van 1921. Op dit type instrument speelde trombonist André Lafosse in 1928 voor de eerste maal de beruchte trombonesolo uit de Bolero van Maurice Ravel. We eindigen met een trombone gebouwd in 1964 in de U.S.A. door de legendarische firma Charles G. Conn, gesticht in 1875 en nog steeds in bedrijf. De instrumenten van Conn waren en zijn in gebruik bij topmuzikanten actief zowel in de Jazz als in de klassieke muziek o.a. Charlie Parker en Christian Lindberg. Bespelen oude muziekinstrumenten door Rudi De Wolf: 16, 16.30, 17 uur Gespeelde werken: Deutsche Tanz | Melchior Franck (1579-1639) Vocalise | Henri Busser (1872-1973) Introduction et Theme | J. Lelendre (1925) Elegy for Mippy II|Leonard Bernstein (1918-1990) Tekst: Rudi De Wolf

WO O R D Het programma van het inhuldigingsconcert besteedde ruime aandacht aan het ‘gezongen’ woord: aria’s uit het Stabat Mater van G.B. Pergolesi, uit de Bachcantate BWV 115 en het Ave Maria van onze Vlaamse Peter Benoit – hij was 100 jaar terug overleden en Bareldonk is een Mariakapel – onderstreepten dit thema. Wij vestigen er de aandacht op dat iedere zaterdag om 19 uur het orgel de liederen begeleidt in de eredienst.

BEELD Een opstelling van het orgel op het doksaal was geen optie omwille van de dan noodzakelijke ingrepen in de 18de - eeuwse balustrade, de nabijheid van het westvenster en de liturgische inzichten sinds het Vaticaans Concilie. Ook na de recente kapelrestauratie harmonieert het orgelmeubel in soberheid met het kapelinterieur. Het is misschien al te onopvallend: sommige bezoekers ‘herkennen’ het niet als meubel, laat staan als muziekinstrument en plaatsen er allerlei voorwerpen op… Omwille van de bescherming van de kapel als monument (K.B. 14.11.1928) is het orgel verplaatsbaar zodat er aan de zijkanten wangen zijn aangebracht en de windvoorziening zich bevindt in een afzonderlijke trede om het gewicht te herleiden. Er werd gekozen voor duurzame materialen zoals eik (klein pijpwerk, roosters, stokken, slepen, lade, windkanalen), ceder (groot pijpwerk, scheien) en loden conducten. De kast is vervaardigd uit eerste keus Franse eik, met ammoniakdampen gekleurd en geboend. Het front werd opgesmukt met houtsnijwerk in de vorm van laurierblad enerzijds en druiventrossen anderzijds, aansluitend bij de liturgische functie. Het klavier is belegd met buxus (ondertoetsen) en ebbenhout (boventoetsen). Dit geldt ook voor de bakstukken terwijl de registerknoppen in palissander zijn uitgevoerd. Tekst: Theo Roels

BEDEVA A RTS O O R D B E E W EG De huidige beeweg is ingericht in 1935, maar de bedevaart naar Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Smarten is veel ouder. Er zouden reeds in de 17de eeuw schilderijen op hout aan de bomen in de dreven van Bareldonk gehangen hebben (volgens artikel van E.H. De Wolf uit 1962). In een boekje uit 1876 staat vermeld dat de zeven weeën van Maria afgebeeld stonden op schilderijen die opgehangen waren aan bomen die rond de kapel stonden. Op een prentkaart van rond 1900 zien we dat de zeven staties van de beeweg aangebracht zijn op de gevel van de kapel. Die beelden vinden we ook nog op een litho uit 1901 van de Gentse kunstenaar Armand Heins. Het duin zag er toen ook nog kaal uit met wat gras en enkele schaarse bomen. Aloïs De Beule vervaardigde de gipsen halfverheven beeldengroepen kort voor zijn dood, in 1935. Oorspronkelijk waren ze veelkleurig beschilderd. De beelden zijn heel expressief, qua houding en gelaatstrekken. Nadien werden de beelden geplaatst in gemetselde kapelletjes langs een wandelweg die in het duin aangelegd werd. Bedevaarders in groepen baden gewoonlijk luidop: een voorbidder las de tekst afgedrukt onder het beeld soms gevolgd door een tekst in verband met de statie waar men voor stond en daarna werden drie Weesgegroeten gezamenlijk gebeden en men wandelde verder naar de volgende statie, onder het zingen van Marialiederen.

C A LVA R I E B E RG Op het einde van de wandeling draait men linksaf naar het omsloten plein voor de calvarieberg. Dit is een kunstmatige berg gevormd door rotsblokken in beton. De beelden zijn eveneens van de hand van Aloïs De Beule. Ze zijn gegoten in euvillebeton. Euvillesteen is een wetsteen uit het noordoosten van Frankrijk die als nadeel heeft dat hij vrij grof van structuur is. Hierdoor is hij niet interessant voor beeldhouwwerk. Vandaar dat hij vermalen wordt en gebruikt om witte betonbeelden te gieten. Ze stellen de gekruisigde Christus voor met zijn moeder Maria aan de voet van het kruis. Zij straalt een diepe droefheid uit en maakt een gebaar van aanvaarding.

Een tweede groep is de diepbedroefde discipel Johannes die getroost wordt door een engel. De derde groep bestaat uit drie eenvoudige mensen die ingetogen voor het Kruis komen bidden: het is een moeder met kind, een gehandicapte die steunt op een stok en een landarbeider of boer, steunend op zijn spade.

H E T A LTA A R & DE GROT Bij het begin van de open ruimte voor de calvarieberg zien we een stenen altaar, gesteund op vier beelden die de vier evangelisten voorstellen: een leeuw voor Marcus, een adelaar voor Johannes, een engel voor Mattheus en een stier voor Lucas. Het is een vroeg werk van de Overmeerse beeldhouwer Vic Temmerman, gemaakt in de Sint-Lucasschool van Schaarbeek o.l.v. Harry Elström. Het werk dateert uit de jaren ’50 van de vorige eeuw en werd door de kunstenaar geschonken aan E.H. Penne toen hij in 1966 kapelaan werd benoemd te Bareldonk. In 1937 werd door de toenmalige proost E.H. Willems onder de calvarieberg een grot gebouwd waarin de geboorte van Christus voorgesteld wordt. De beelden kwamen ook uit het atelier van De Beule. De bedevaarten eindigden met een bezoek aan de grot waar men een financiële bijdrage deed in de offerblok, al dan niet gepaard gaand met het aansteken van een kaars. Tekst: Cyriel De Bruyne Bron: Roels T. en Verstraeten R., Themanummer van Heem-en Oudheidkundige Kring Berlare, mei 1985.

Programma Bareldonkkapel, Beeweg, Calvarieberg en Madonnamuseum 10 tot 18 uur: Tentoonstelling vloertegels en botresten in Bareldonkkapel 13.30 uur: Rondleiding Beeweg & Calvarieberg door Cyriel De Bruyne 14 uur: Rondleiding Madonnamuseum door pastoor Berlengee 14.30 uur: Lieve Van de Rostyne (orgel) en Jef Coppieters (woord) in Bareldonkkapel 15.30 uur: Rondleiding Beeweg & Calvarieberg door Cyriel De Bruyne 16 uur: Rondleiding Madonnamuseum door pastoor Berlengee 16, 16.30 en 17 uur: Bespelen oude blaasinstrumenten door Rudi De Wolf op Kapelleplein 16.30 uur: Rondleiding Beeweg & Calvarieberg door Cyriel De Bruyne 17 uur: Rondleiding Madonnamuseum door pastoor Berlengee

MADON NA M U S E U M U NI E K E V E R ZAMELING In de jaren ‘70 van de 20-ste eeuw erfde Pastoor Penne het huis naast de pastorie te Bareldonk. Hij vormde dit huis om tot Madonnamuseum en herbergde er zijn verzameling Madonnabeelden. Hij kreeg ze van diverse Donkenaren, maar trok ook zelf naar tal van bedevaartsoorden en bracht Mariabeelden mee. Zijn collectie groeide en telt nu een 400-tal beelden. Pareltjes en prullaria door elkaar. Pastoor Berlengee geeft uitleg over herkomst, iconografie en over het verschil tussen porselein en biscuit, ... Een mooie gelegenheid om deze collectie te bekijken. Begeleide rondleidingen door pastoor Berlengee om 14, 16 en 17 uur Foto onder: Eddy Copers

MUSEUM D O NK M EE R KL I M N A A R D EMOCRATIE Museum Donkmeer werd ontworpen door Hera van Sande en lijkt uit de grond te kruipen en te versmelten met zijn omgeving. Het prachtige landschap van het Donkmeer wordt als een levend schilderij weerspiegeld in de gevel van het museum. Het museum herbergt een aantal geschiedkundige voorwerpen, gaande van het ancien régime tot de industriële revolutie. Het woord speelt een belangrijke rol in de overgang van het ancien régime naar de industriële revolutie. Met de opkomst van de boekdrukkunst werd een nieuw tijdperk ingeluid en werden belangrijke geschriften toegankelijk voor een groter publiek. Werk van verlichtingsfilosofen zoals Rousseau, Locke en Hobbes kon op grote schaal verspreid worden en hielpen mee aan het ontwikkelen van een groter maatschappelijk bewustzijn. Tijdens de industriële revolutie was er een grote toename van de alfabetisering, wat bijdroeg aan de verspreiding van literatuur en cultuur op grote schaal. Daarnaast doet het museum ook dienst als ruimte voor tijdelijke tentoonstellingen. Momenteel kan je er een tentoonstellingen van de leerlingen van de eerste graad van de middelbare school van de Academie te Wetteren vinden. De leerlingen interpreteerden de voorwerpen in het museum en gaven er hun eigen invulling aan. Tekst: Marieke De Witte

Openingsuren: 9 tot 12.30 uur en 13 tot 18.30 uur

SI NT-PIE T E RS BA N DE NKE R K NEO G OT I S C H MET OUDER MEUBILAIR Deze kerk is het resultaat van heel wat bouwcampagnes. De laatste verbouwing dateert van 1906, naar de plannen van de Aalsterse stadsarchitect Julius Goethals. Hij realiseerde een gebedshuis in neogotische stijl, zodat meubilair in dezelfde trant werd aangekocht. Ouder meubilair bleef bewaard omwille van budgettaire redenen en onder druk van het Oost-Vlaamse provinciebestuur dat de (kunst)waarde ervan onderkende. Vele pastoors van die tijd waren aanhangers van de neogotiek, want voor hen was dit de christelijke stijl bij uitstek, omdat hij teruggreep naar de Middeleeuwen. De preekstoel en het andere houten meubilair komt vrijwel allemaal uit het atelier van Eduard Vanden Eynde uit Gent. Het is in neogotische stijl. De preekstoel werd geplaatst in 1908. Op de kuip staan vijf taferelen uit het leven van Jezus: de ontmoeting met Thomas, laat de kleinen tot mij komen, de Bergrede, de berisping van Petrus en de aanstelling van Petrus. De trapstijlen waren in oorsprong bekroond met de beeldjes van Petrus en Paulus, maar die werden enkele jaar geleden gestolen. Op het klankbord staan twee Latijnse teksten uit het Evangelie volgens Johannes: ‘Gelukkig zijn zij die Gods woord horen en het bewaren’ en ‘Al wie uit de waarheid is, luistere naar mijn stem’. We gaan naar de buitenmuur en zien het begin van de kruisweg in gepolychromeerde carton - pierre. Hij dateert uit 1909 en is van Aloïs De Beule. Meer naar achteren hangt een houten kruis waarvan het beeld in de eerste wereldoorlog door een granaatscherf beschadigd werd. Foto: Lydia Bracke

G E P O LYC H RO MEERDE BEELDEN Uit de oude kerk van Uitbergen werden 4 merkwaardige beelden bewaard: St.-Pieter, St.-Antonius, St.-Godelieve en St.-Anna met Maria. Ze zijn gepolychromeerd en dateren uit de late 17de of begin 18de eeuw. Ze staan opgesteld rond de huidige altaartafel. Het beeld van St.-Antonius zou meer dan 200 jaar geleden uit de Schelde opgehaald zijn, vermoedelijk tijdens de beeldenstorm. Een man die aan de oever gedachteloos naar het water zat te turen, zou plots een stuk hout hebben zien aandrijven. Tot zijn verrassing stelde hij vast dat het een beeld was. Met veel moeite kon hij het uit de stroom halen en besloot het naar de pastoor te brengen. Deze bemerkte dat het een afbeelding was van St.-Antonius en plaatste het in de kerk. Weldra ontstond een hele devotie rond de heilige abt met zijn varkentje. Sinds dan wordt op of na 17 januari de St.-Antoniuskermis georganiseerd.

C L A S S I C I ST I S CH ORGEL We willen de aandacht zeker vestigen op het orgel uit 1880. Het is een geschenk van de toenmalige pastoor Verbeke. Hij deed Petrus Vereecken uit Gijzegem een nieuw orgel plaatsen dat een instrument uit 1832 van J.J. Loret uit Dendermonde verving. In de archieven zijn er aanwijzingen dat het werkstuk van Loret niet voldeed. De orgelbank van deze Dendermondenaar doet nog steeds dienst. Merkwaardig is dat de orgelmakers Vereecken in volle romantiek toch een orgelkast in classicerende stijl bouwen, terwijl het instrument naar klankinhoud volbloed romantisch is. Een voorlopige inventarisatie van de orgels van deze Gijzegemnaars ongeveer 40 nieuwe werkstukken in de periode van ongeveer 1850 tot 1924 - toont aan dat zij hun orgelkasten bouwden naar de stijl van de kerken waarin zij aan de slag waren. Uitbergen had inderdaad in 1880 nog een kerk in de 18de eeuwse classicerende bouwstijl. De orgelkast heeft een sober, statisch karakter. De flanken vertonen een pilasterbouw die uitmondt in een geprofileerde kroonlijst. De cartouchedecoraties verwijzen naar de klassieke ornamentiek met de renaissance als inspiratiebron. Het instrument werd gerestaureerd met de steun van de Koning Boudewijnstichting.

Tekst en foto’s: Werkgroep Erfgoed Uitbergen

Rondleidingen door Werkgroep Erfgoed: 11, 14 en 16 uur Kon. Fanfare Sint-Pietersvrienden (The flying bases, Sax Revisited, solisten begeleid met orgel of piano): 14.30 tot 16 uur

VERZAM E L I NG E N I N B E R L A R E T E NTO O NST E L LING CC STROMING

ECT

OLL OTOC

Trots in de kast of verborgen op zolder... Mensen die verzamelen, het is van alle tijden. Soms ERLA is er een persoonlijk verhaal aan verbonden, maar even vaak groeien zo’n verzamelingen eerN IN B E G N I der toevallig. Fotocollectief Stroming verzamelde zoveel mogelijk verzamelaars in Berlare en AMEL VERZ fotografeerde hun collecties. Bijzonder aan het project is dat Fotocollectief Stroming uitgaat van de persoon achter de voorwerpen. Daarom fotografeerden de medewerkers van het collectief de verzameling samen met de eigenaar.

F

Fotocollectief Stroming is een vrijblijvende groep fotografen onder de bezieling van Marc Van Gysegem en werkt projectgebonden. Het collectief oogstte de voorbije jaren heel wat succes met onder meer prachtige reeksen over omgeving Donkmeer en Eendenkooi, historische voorgevels en zaakvoerders in hun werkomgeving. Tentoonstelling ‘verzamelingen in Berlare’ in galerie CC Stroming Openingsuren: 10 tot 18 uur Foto: uitnodiging tentoonstelling CC Stroming

ATELIER V I C T E M M E R M A N D E ND E R M O NDSE STEENWEG 76, OVERMERE Fragment uit biografie door Karel De Gucht: “Vic is een man van de gedachte die bovendien een uitstekend vakman is, een stielman. Stielman is hij van huis uit, stammend uit een oud Overmeers geslacht van ambachtslieden. Zijn atelier, dat uitgeeft op de Overmeerse weiden, heeft hij zelf ontworpen maar ook zelf gebouwd. Met zijn eigen handen. Zoals hij ook jarenlang gewerkt heeft aan de restauratie van de Sint-Niklaaskerk te Gent. Naast stielman is hij de man van de gedachte. ‘Basic design’ is zijn dada. Hij doceerde het jarenlang aan de universiteit van Kansas en aan Sint-Lucas te Gent. Het is de gedachte dat design, niet van een salontafel of een zitbank maar wel van de ruimte, om ordenend te zijn, moet beantwoorden aan stringente principes, aan lijnen die al dan niet denkbeeldig zijn maar die de ruimte vorm en bestaan geven. De Basic design-benadering vind je terug in zijn monumentale ontwerpen, die de ruimte eromheen vorm geven, bepalen, wijzigen. Zijn ontwerpen grijpen in in de ruimte omdat ze gestalte geven aan de principes van Basic Design. Ze zijn ingrijpend en misschien daarom niet uitgevoerd. Diezelfde zuivere, uitgepuurde lijn kenmerkt ook zijn niet-monumentale beeldhouwwerk. Het mag dan verscheiden zijn, toch zie je in al zijn ontwerpen die uitgepuurde lijn, de herleiding tot de essentie, het afzweren van elke hang naar maniërisme.” Rondleidingen door Vic Temmerman in zijn tuin en atelier: 11, 14, 15.30, 17 uur Vooraf inschrijven verplicht via 052 42 42 47 of [email protected]. Foto: Vic Temmerman

COLOFON Deze brochure werd gerealiseerd naar aanleiding van Open Monumentendag Vlaanderen Berlare 2012 door de cultuurdienst. Met de medewerking van het gemeentebestuur, de cultuurraad en de steun van de provincie Oost-Vlaanderen. Met dank aan: Cyriel De Bruyne, Theo Roels, Lieve De Keukeleire, Eddy Copers, Mark De Martelaer, Etienne Janssens, Lieve Van de Rostyne, Lydia Bracke Kon. Fanfare Sint-Pietersvrienden Uitbergen, Rudi De Wolf, Fotocollectief Stroming, Vic Temmerman, pastoor Berlengee, pastoor Van Steen, Proostdij Bareldonck, Kerkfabriek Berlare, Werkgroep Erfgoed Uitbergen, Heem- en Oudheidkundige Kring Berlare, Museum Donkmeer, Jef Coppieters Volg het gemeentebestuur op Twitter@gemeenteberlare

OPEN MONUMENTENDAG 2012

Uitgave: gemeentebestuur Berlare, cultuurdienst, 052 42 42 47, [email protected] | v.u.: Katja Gabriëls, Dorp 22, 9290 Berlare www.berlare.be