muziek brengt in beweging een beweging binnen het discours van practicebased evidence
Bike Verdonck Fanny Bauwens OPZ Geel, 2009
lokaal
inhoud -medium muziek, de essentie van de muziektherapie *de muziek zelf *historische evolutie van de visie ten aanzien van muziek *eigenheid en belang van muziek in de muziektherapie
-plaats van de muziektherapie in het discours ‘evidence based’ *aanzet tot beweging *het mandaat van de muziektherapeut *graad van evidentie *enkele voorbeelden van onderzoek *uitdaging voor de toekomst
-casus
muziek brengt in beweging muziek = klank, kleur, ritmes, melodieën en harmonie muziek kan beroeren, ontroeren, in vervoering brengen maar ook doen verstijven of met afkeer achterlaten muziek leeft in de luisteraar
ongrijpbaarheid van de muziek visie ten aanzien van muziek? wat met: -muzikale beleving -muziek als klankfenomeen
historische schets (1) -Griekse Oudheid:leer van Pythagoras, ‘harmonie der sferen’ als mijlpaal tot 1600 muziek = gevaar voor oncontroleerbare subjectiviteit Plato, verzet tegen bepaalde toonsoorten, toonkleuren muziek = ondergeschikt aan de tekst Aristoteles, benadrukt het verschil met andere kunsten -de vroege kerk laat geen instrumentale muziek toe -Concilie van Trente spreekt een verbod uit op het gebruik van de tritonus -Barok, affectenleer bepaalde instrumenten en toonsoorten werden gekoppeld aan bepaalde gemoedstoestanden -schilderij van E. Wouters: muziek wordt gebruikt als antidepressivum
historische schets (2) -muziek = een mimetische kunst tot de 18de eeuw -romantiek, expressie via de muziek -19de eeuw benadering van de eigenheid van de muziek, verzet tegen de gevoelsesthetica Weense musicoloog en kunstcriticus Eduard Hanslick boek; ‘Vom Musikalisch Schönen’: ‘Der Inhalt der Musik sind tönend bewegte Formen’, ‘Das Komponieren ist ein arbeiten des Geistes in geistfähigem Material’, ‘Das Urelement der Musik ist Wohllaut, ihr Wesen Rhythmus’ (1854) compositie = vormgeven van toonmateriaal muziek verwijst niet naar iets anders = basis voor de formalistische muziekfilosofie
de muziek leeft in de luisteraar -muziek verloopt in de tijd -A. van der Schoot: muziek kan emotionele hoogtepunten in gecomprimenteerde vorm tonen -Wittgenstein: “het onuitsprekelijke toont zich” -luisteren = innerlijk gebeuren H. Plessner: Fern-Nähe luisterervaring we luisteren naar de muziek die zich buiten onszelf afspeelt maar tegelijk is het luisteren een ‘innewerden’, innerlijk gewaarworden muziek speelt zich af in lichaam en geest -C. Koopman: muzikale ervaring = verwevenheid van het één zijn met het muzikale proces en de objectivering ervan -schilderij van E. Wouters uit de 19de eeuw
muziek binnen de muziektherapie -ontwikkelen van een eigen spel, improviseren = openstaan voor het eigen lichaam en zijn gewaarwordingen -J. Van Camp: “muziek heeft de kracht om ons weg te voeren uit onze gedachten en gevoelens en ons terug naar de open ruimte van het affect te voeren” -spel is niet bezig met verwijzingen en voorstellingen wel met vormgeven, de muziek vormt zich eerst in het lichaam voordat er over gedacht kan worden -muziek is enkel aanwezig wanneer deze klinkt en zich kan vormen tot een ervaring = proces van vormgeving, het komen tot een mentale ruimte in de muziek -een psychische ruimte die binnen dit proces van vormgeving tot stand kan komen waarbinnen symbolische gedachten en ervaringen kunnen ontstaan = onderzoek van Jos De Backer
aanzet tot beweging ‐nadelen -voordelen -middenweg
mandaat van de muziektherapeut (1) ‐reflective practitioner -scientist practitioner
mandaat van de muziektherapeut (2) practicebased evidence ipv evidencebased practice owv
-
Dodobird verdict zorg is meer dan enkel klachtenreductie werkzaamheid versus doeltreffendheid ervaringskennis autonomie van de cliënt
graad van evidentie (1) Tony Wigram -directe evidentie -gerelateerde evidentie -onderzoeksevidentie
graad van evidentie (2) Ansdell, Pavlicevic, Proctor -beargumenteer en baken af -doe wat binnen de mogelijkheden ligt de mening van de expert een review van de behandeling evaluatiestudies gebruikmaken van assessments kwalitatieve effectstudies systematische casestudie experimenteel onderzoek -bouw verder
voorbeelden van onderzoek (1) -Music therapy for schizophrenia or schizophrenia-like illness (2005), Christian Gold, Tor Olav Heldal, Trond Dahle, Tony Wigram -Music therapy for autistic spectrum disorder (2006), Christian Gold, Tony Wigram, Cochavit Elefant -Music therapy for depression (2008), Anna Maratos, Christian Gold, Xu Wang, Mike Crawford
voorbeelden van onderzoek (2)
-Dose-response relationship in music therapy for people with serious mental disorders: systematic review and meta-analysis (2009), Christian Gold, Hans Petter Solli, Viggo Krüger, Stein Atle Lie
Dose-response relationship in music therapy for people with serious mental disorders -ernstige psychische stoornissen -muziektherapie -’dose-response’ -onderzoeksvragen -kenmerken onderzoek -resultaten: algemene toestand, algemene symptomen, negatieve symptomen, depressieve symptomen, angstgraad, positieve symptomen, functioneren en muzikaal engagement
Dose-response relationship in music therapy for people with serious mental disorders -conclusie muziektherapie als een effectieve behandelingsmethode dewelke mensen met een psychotische en niet psychotische ernstige psychische stoornis hun globale toestand, negatieve, depressieve en positieve symptomen, angst, alsook het functioneren verbetert. effecten zijn niet gerelateerd aan diagnose effecten zijn niet gerelateerd aan onderzoeksvorm effecten gerelateerd aan dosering therapiesessies
voorbeelden van onderzoek (3)
-Music and psychosis. The transition from sensorial play to musical form by psychotic patiënts, in a music therapeutic process, dissertation submitted for the degree of Doctor of Philosophy (2004), De Backer, J.
Music and psychosis. The transition from sensorial play to musical form by pychotic patiënts, in a music therapeutic process, De Backer, J. 2004, onderzoek bij psychotische patiënten ‘de overgang van een sensorieel spel tot het bekomen van een muzikale vorm, via momenten van synchroniciteit’
sensorieel spel -patiënt is niet in staat in contact te komen met de muziek en de therapeut -muziek wordt gekenmerkt door fragmentatie en/of herhaling -er klinkt geen echt begin of einde, geen ritmische, melodische of harmonische ontwikkeling, geen variatie of herneming
synchroon spel -momenten waarop een gedeelde innerlijke ervaring plaatsvindt waarbinnen zowel de patiënt als de therapeut zich autonoom en vrij voelen om te spelen -deze gedeelde ervaring ontstaat onverwacht en niet intentioneel -in het spel worden muzikale parameters op elkaar afgestemd -geen identiek spel, wel afstemming waarbinnen ieder autonoom en vrij is tot spelen
Music and psychosis. The transition from sensorial play to musical form by pychotic patiënts, in a music therapeutic process, De Backer, J. muzikale vorm = een muzikale structuur die gecreëerd wordt in een proces van symboliseren -ontstaat vanuit de basis gelegd door de momenten van synchroniciteit -ritmische en melodische thema’s verschijnen die verder kunnen ontwikkelen -muzikale figuren worden gekenmerkt door frasering en pauzes -een duidelijk begin en einde die door patiënt en therapeut mentaal voorbereid worden -intersubjectief gebeuren tussen patiënt en therapeut, voelen zich vrij en autonoom tot spelen, denken, bestaan en het inbrengen van muzikale ideeën
uitdaging voor de toekomst Henk Smeijsters -creatieve professionaliteit -co-creatief onderzoek -creatief management
casus Pieter, 12 jaar, McDD symbiotische relatie met de moeder deelname in groep is niet haalbaar, wordt overspoeld door prikkels geen binding met anderen interventies fluctueren te snel indicatie voor individuele therapie, wekelijks een half uur ruimte tot exploreren en integreren van eigen spel opstart-periode: relatie wordt gekenmerkt door wantrouwen, geen samenspel mogelijk onrust, huivert van een mogelijke symbiotische ontmoeting spel: *1 metrumloze, chaotische klanken *2 geen samenspel, angst voor een symbiotische versmelting
casus periode van zoeken naar controle samenspel kan onder voorbehoud,wordt vaak verbaal afgebroken vorm geven aan nabijheid-distantie problematiek Pieter durft zelf op verkenning gaan *3 de therapeut nodigt uit tot samenspel, Pieter durft en kan hierop inspelen maar… laat alles los wanneer het spel te dicht komt het samenspel verdwijnt in metrumloze ongebonden klanken die plots verbaal onderbroken worden
periode van zoeken naar eigenheid en houvast verkennen van grenzen meer intentioneel spel *4 zoeken naar eigenheid, voorlopig in een veilig repetitief spel dat zich nog niet ontwikkeld
casus erkenning van de positie van de Ander komt tot een muzikale eigenheid binnen de ’linkerhand-positie’ samen spelen kan zonder dat dit verbaal gecontroleerd wordt *5 binnen het samenspel klinkt een overgang tot iets nieuws zonder dat het spel verbroken of verbaal onderbroken wordt
Pieter kan ondersteuning en houvast toelaten, voelt dat hij het spel zelf nog niet goed kan overzien nieuwsgierig naar een gedeelde transitionele ruimte kan zichzelf via de muziek in beweging brengen door bijv. trager, zachter, luider , sneller, ‘oosters’ … te klinken ontstaan van ruimtes binnen het samenspel meer intersubjectief contact
casus *6 aftastend samenspel, een ruimte tot denken en verkennen mag klinken inter-relationeel spel kan bestaan Stern: ‘present moment’, momenten van gedeelde onmiddellijke ervaring actuele momenten van subjectieve beleving die iets van het direct aangrenzend verleden en de toekomst omvatten = een essentiële factor voor verandering in therapie Pieter komt zelf tot naresoneren en nadenken over het spel uit een eigen verlangen naar het zelf kunnen/durven verder spelen, wil loskomen vanuit het veilige en voorspelbare … nog uitdaging tot: verder verkennen en ontwikkelen van de eigen klankidentiteit, verlaten van de linkerhand-positie voor de rechter-handpositie verder kunnen/durven integreren van ontwikkelingen binnen het spel tot het bekomen van een muzikale vorm en mentale ruimte kunnen gebruik maken van een externe ondersteuningsfiguur
literatuur Ansdell, G., Pavlicevic, M., Proctor, S., Presenting the evidence. A guide for music therapists responding to the demands of clinical effectiveness and evidence based practice. De Backer, J., Music and psychosis, the transition from sensorial play to musical form by psychotic patiënts in a music therapeutic process., dissertation submitted fot the degree of Doctor of Philosophy, 2004 den Hollander, T., The present moment in psychotherapy and everyday life, tijdschrift voor psychotherapie, 2005 Gold, C., Olav Heldal, T., Dahle, T., Wigram, T., Music therapy for schizophrenia and schizophrenia-like illness, 2005 Gold, C., Wigram, T., Elefant, C., Music therapy for autistic spectrum disorder, 2006 Gold, C., Petter Solli, H., Krüger, Atle Lie, S., Dose-respons relationship in music therapy for people with serious mental disorders: systematic review and meta-analysis, 2009 Heijermans, E. en Van der Schoot, A., Welke taal spreekt de muziek? Muziekfilosofische beschouwingen., Budel: Damon, 2005 Hutschemaekers, G., Nijnatten, C., Actief leren of copiëren? De scientist practitioner en evidence based practice, 2009 Maratos, A., Gold, C., Wang, X., Crawferd, M., Music therapy for depression, 2008 Michels, U., Sesam, atlas van de muziek, Schoten: Westland, 1990 Smeijsters, H., Handboek muziektherapie. Evidence based practice voor de behandeling van psychische stoornissen, problemen en beperkingen, 2006 Smeijsters, H., Vakmanschap is meesterschap. De professional als middelpunt van onderzoek, 2006 Verheught-Pleiter, J.E., Schmeets, M.G.J., Zevalkink, J., Mentaliseren in de kindertherapie, leidraad voor de praktijk
