Meldpunt Discriminatie Internet Jaarverslag 2009
Meldpunt Discriminatie Internet Het MDI is een onderdeel van de Stichting Magenta
Colofon Email MDI:
[email protected] Meldingen:
[email protected] Website: www.meldpunt.nl
Stichting Magenta, Meldpunt Discriminatie Internet wordt ondersteund door het Ministerie van Justitie en het Ministerie van VROM
© 2010 Stichting Magenta, Meldpunt Discriminatie Internet, Amsterdam
2
Bestuur en medewerkers Het bestuur van Stichting Magenta, Meldpunt Discriminatie Internet bestaat uit: Dhr. Drs. Brieuc-Yves (Mellouki) Cadat, voorzitter Dhr. O. (Onno) Rodbard, penningmeester Mw. S.H.C. (Suzette) Bronkhorst, secretaris
De medewerkers van het Meldpunt Discriminatie Internet zijn:
Mw. A. Evenhuis, projecten / onderzoek Mw. S. Jansen, coördinator Dhr. D. Veenboer, meldingen Dhr. J. van der Krogt, onderzoek
3
Inhoudsopgave 1. MDI Jaarverslag 2009 : een overzicht
6
1.1 Discriminatiegronden en de cijfers Tabel 1. Categorieën waarover het MDI in 2009 de meeste strafbare uitingen registreerde
6
1.3 Ontwikkelingen in online discriminatie
8
2. Activiteiten MDI: Meldingsafhandeling en aangiften
7
9
2.1 Werkwijze MDI
9
2.2 Verwijdering van uitingen
9
2.3 Aangiftebeleid
10
2.4 Aangiften gedaan in 2009
11
2.5 Afhandeling aangiften in 2009
12
2.5.1. Rechtszaken
12
2.5.2. Andere ontwikkelingen in MDI-zaken
13
3. Overige activiteiten MDI
14
3.1
Samenwerking en overleg
14
3.2
Projecten en Onderzoek
15
4. Discriminatiegronden
16
4.1 Inleiding Tabel 2. Uitingen per discriminatiegrond Tabel 3. Strafbare uitingen in 2009 per discriminatiegrond
16 17 18
4.2 Antisemitisme
19
4.3 Haat tegen moslims
20
4.4 Andere godsdiensten of levensovertuiging
21
4.5 Discriminatie van autochtone Nederlanders
21
4.6 Discriminatie op grond van seksuele gerichtheid
22
4.7 Discriminatie van Marokkanen
22
4.8 Discriminatie van Turken
23
4.9 Discriminatie van mensen met een donkere huidskleur
23
4.10 Discriminatie op grond van ‘overige afkomst’
24
4.11 Discriminatie op andere gronden
24
4
4.12 Uitingen per medium/locatie Tabel 4: Uitingen per medium/locatie 5. Overige resultaten in cijfers Tabel 5. Meldingen en uitingen Tabel 6. Beoordeling van de uitingen Tabel 7. Afhandeling door MDI Tabel 8. Resultaat verzoek tot verwijdering Tabel 9. Meldingen per categorie melder Tabel 10. Meldingen per bestemming
26 26 27 27 27 28 29 29 29
5
1. MDI Jaarverslag 2009 : een overzicht 2009 in het kort: het MDI ontving meer meldingen dan in 2008; Echter het aantal uitingen en met name het aantal uitingen dat als strafbaar werd beoordeeld daalde; Een groter aantal van de gemelde uitingen was reeds verwijderd (9%); De categorie antisemitisme is in 2009 de categorie waarin de meeste strafbare uitingen vallen. Het MDI heeft in 2009 1238 meldingen ontvangen over 1377 unieke uitingen. Het aantal meldingen is daarmee weer iets gestegen (1046 in 2007, 1226 in 2008). Het aantal uitingen is licht gedaald (1501 in 2008). Dat betekent dat meer mensen meldden over dezelfde uitingen. Het aantal uitingen dat het MDI als strafbaar heeft beoordeeld is afgenomen van 899 naar 577.
Meldingen, Uitingen, Strafbare uitingen 2000 1800 1600 1400 1200
Meldingen Uitingen Strafbare uitingen
1000 800 600 400 200 0 2005
2006
2007
2008
2009
Er zijn verschillende verklaringen mogelijk voor het gedaald aantal als strafbaar beoordeelde uitingen in 2009. In 2008 was er een aantal sites met een zeer groot aantal strafbare uitingen, landstorm records, server666 en moppensites. In 2009 zijn er niet zulke grote klusters van strafbare uitingen aangetroffen. Daarnaast lijkt de moderatie van websites in 2009 iets verbeterd, van de gemelde uitingen was 9% al verwijderd door de site zelf op het moment dat het MDI de melding behandelde.
6
1.1 Discriminatiegronden en de cijfers Tabel 1. Categorieën waarover het MDI in 2009 de meeste strafbare uitingen registreerde 2005
2006
Uiting Straf en baar
Uiting en
Strafbaar
2007
2008
Uiting Strafen baar
Uiting en
2009 Strafbaar
Uiting en
Strafbaar
Antisemitisme
302
146
463
307
371
260
344
250
399
258
Haat tegen Moslims
371
171
473
275
365
276
346
204
182
75
Discriminatie van Marokkanen
186
85
202
157
208
184
259
229
109
69
'Antizwart racisme' of Afrofobie
175
76
236
187
243
213
215
177
121
54
Discriminatie van Turken
56
25
98
74
36
25
104
91
52
35
Discriminatie op grond van overige afkomst
306
69
396
299
185
140
290
214
138
37
45
14
93
53
79
46
87
62
132
33
Haat tegen homo's
In 2009 hadden de meeste strafbare uitingen betrekking op haat tegen joden. Er werden 399 uitingen gemeld, waarvan er 253 uitingen als strafbaar werd beoordeeld. Daarmee is een lichte steiging te zien ten opzichte van vorig jaar. Het is met name opmerkelijk dat waar andere categorieen krompen, de categorie antisemitisme steeg. 7
Antisemitisme is, hoewel het aantal uitingen lager is dan vorig jaar, nog steeds een probleem op het internet. Waar vroeger extreemrechts verantwoordelijk was voor de grote meerderheid van de antisemitische uitingen, lijkt antisemitisme zich te verbreden. Veel vaker dan voorheen worden antisemitische uitingen aangetroffen op mainstream interactieve websites. Het uitbreken van de Gaza-oorlog heeft eind 2008, begin 2009, voor een opleving van antisemitische uitingen gezorgd. Er werden in 2009 ook fors meer uitingen van haat tegen homo's gemeld. In 2009 is het aantal meldingen en uitingen in deze categorie hoger dan ooit. Het aantal als strafbaar beoordeelde uitingen daalde echter ten opzichte van vorig jaar. 1.3 Ontwikkelingen in online discriminatie In 2009 zijn profielenwebsites, zoals Hyves, de videosite YouTube, en fora als Marokko.nl een belangrijke bron van discriminerende uitingen. De meeste van deze websites zijn bereid om met het MDI samen te werken, in de meerderheid van de gevallen lukt het dan ook om discriminerende uitingen op deze sites snel verwijderd te krijgen. Een uitzondering op deze regel is de site YouTube.com, waarmee het MDI in 2009 veel problemen ondervond. Interactieve websites (waaronder interactieve weblogs en webfora) maken net als in voorgaande jaren het overgrote deel uit van de meldingen bij het MDI. In de grote meerderheid van de gevallen zijn het de bezoekers van websites die strafbare discriminerende uitingen doen. Het MDI verzoekt dan de beheerder, moderator of eigenaar van de website deze uitingen te verwijderen en benadrukt dat het van groot belang is om zelf actief te modereren en niet een verzoek van het MDI af te wachten. In 2009 werden 486 verzoeken tot verwijdering gestuurd, waar in 407 gevallen gehoor aan werd gegeven. Het verwijderingspercentage ligt daarmee in 2009 op iets meer dan 86%. Dit betekent dat 86% van de uitingen waarover een verzoek tot verwijdering is gestuurd ook daadwerkelijk is verwijderd.1 Dat cijfer ligt iets lager dan vorig jaar (91%) en het jaar daarvoor (90%).
1
Niet over alle strafbare uitingen wordt een verzoek tot verwijdering gestuurd. Zie hoofstuk 2 voor meer informatie.
8
2. Activiteiten MDI: Meldingsafhandeling en aangiften De belangrijkste activiteit van het MDI is het afhandelen van meldingen. Hieronder wordt uitgelegd welke werkwijze het MDI hanteert bij het afhandelen van meldingen en het verzoeken tot verwijderen van uitingen. De cijfers per discriminatiegrond zijn terug te vinden in hoofdstuk 4 Discriminatiegronden en de overige cijfers in hoofdstuk 5 Resultaten in cijfers. Daarna wordt stilgestaan bij het aangiftebeleid van het MDI en worden alle aangiften kort besproken. Tot slot wordt uitgelegd wat in 2009 met de aangiften van het MDI is gebeurd. 2.1 Werkwijze MDI Het MDI ontvangt alleen meldingen per e-mail. Om een melding in behandeling te kunnen nemen, is het noodzakelijk om te weten welke uiting een melder discriminerend vindt en waar deze uiting zich op het internet bevindt. Als de uiting kan worden teruggevonden en in Nederland wordt gehost of op Nederland is gericht, dan toetst het MDI op basis van de wet en de jurisprudentie of de uiting ook strafbaar is. Als dat het geval is, dan wordt doorgaans een verzoek tot verwijdering gestuurd. Het MDI is in eerste instantie gericht op het laten verwijderen van discriminerende uitingen op het internet. Deze werkwijze levert op de korte termijn een duidelijk resultaat op: de gemelde uiting is niet meer online. Voor melders is het belangrijk om te zien dat het doen van een melding nut heeft. Daarnaast probeert het MDI beheerders van websites ertoe te bewegen de door hen beheerde sites te modereren en discriminerende uitingen zelf te verwijderen. Het sturen van verzoeken tot verwijdering is daartoe een belangrijk middel. Op deze manier hoopt het MDI discriminerende uitingen te voorkomen. 2.2 Verwijdering van uitingen Het MDI doet niet over alle gemelde strafbare uitingen een verzoek tot verwijdering. Als de uitingen op een website worden aangetroffen waar al een aangifte tegen loopt, dan worden de uitingen aan het aangiftedossier toegevoegd. Ook wordt altijd eerst gecontroleerd of een strafbare uiting nog online staat, indien dit niet zo is wordt vanzelfsprekend geen verzoek tot verwijdering verstuurd. In 2009 werd over 486 van de 574 gemelde strafbare uitingen is wel een verzoek tot verwijdering ingediend, dat is 84%. Vorig jaar lag dit percentage op 86. In 2007 was dit nog 80% en de jaren ervoor meestal tussen de 50 en 60%. In 2009 zijn dus weer relatief veel verzoeken tot verwijdering gestuurd, ook naar websites waar 9
de verwijderbereidheid als zeer laag is ingeschat. Van deze verzoeken is 86% opgevolgd. Dat betekent dat het MDI in totaal bijna 71% van de gemelde strafbare uitingen van het internet heeft laten verwijderen. Dat percentage is lager dan vorig jaar (78%), maar hoger dan eerdere jaren, waar het meestal rond de 60% lag. Van de overige 22% van de gemelde strafbare uitingen, is in sommige gevallen aangifte gedaan of zijn de uitingen toegevoegd aan een reeds bestaand aangiftedossier. Een verzoek tot verwijdering wordt bijna altijd verstuurd naar de eigenaar of beheerder van de website (zie hoofstuk 5 tabel 3). De provider zelf wordt vrijwel nooit benaderd omdat die veel minder bemoeienis heeft met de inhoud van een website. Bovendien heeft de ervaring geleerd dat als een website bij een provider offline wordt gehaald, die zeer snel bij een nieuwe provider weer online is. 2.3 Aangiftebeleid Er wordt overwogen om aangifte te doen indien degene die verantwoordelijk is voor het plaatsen en/of het openbaren van een discriminerende uiting, niet wil meewerken aan verwijdering. Het MDI streeft er naar altijd een verzoek tot verwijdering te doen. Echter, bij sommige extreme uitingen, recidivisme of in andere gevallen, doet het MDI soms aangifte zonder een verzoek tot verwijdering te sturen. Een spoedige afhandeling van aangiften en vervolging is van groot belang voor het werk van het MDI. Weliswaar is het MDI in eerste instantie gericht op het doen van verzoeken tot verwijdering, maar als deze procedure niet effectief blijkt is een adequate strafrechtelijke aanpak de enige manier om tegen strafbare uitingen op te treden. Een succesvolle afhandeling van aangiften is dus noodzakelijk als “stok achter de deur” voor het werk van het MDI. Daarnaast helpt jurisprudentie het MDI om uitingen beter te beoordelen. De belangrijkste reden voor een goede strafrechtelijke aanpak van discriminerende uitingen is om te laten zien dat niet alles mag op het internet: ook op het internet kent de vrijheid van meningsuiting grenzen. Het nadeel van een aangifte is dat er vaak jaren verstrijken tussen het moment van aangifte en een eventuele veroordeling. Juist voor discriminerende uitingen op het internet is het van belang dat een aangifte zo snel mogelijk wordt opgepakt. Discriminerende uitingen op het internet blijven immers staan, in tegenstelling tot de meeste uitingen die buiten het internet worden gedaan. Dit heeft tot gevolg dat mensen keer op keer kunnen worden beledigd door dezelfde uiting. Zeker nu met behulp van zoekmachines met gemak (en vaak onbedoeld) ‘oude’ uitingen
10
kunnen worden opgeroepen is het zaak dat aangiftes snel worden opgepakt. 2.4 Aangiften gedaan in 2009 In 2009 deed het MDI zes keer aangifte van overtreding van art. 137c t/m 137g van het Wetboek van Strafrecht. Per aangifte worden vaak vele uitingen die door het MDI als strafbaar zijn beoordeeld tegelijk meegenomen. Hieronder worden de zes zaken kort besproken. 1. Extreemrechtse gadgets
Op de site van een extreemrechtse partij worden in de webshop verschillende gadgets aangeboden. Begin 2009 kreeg het MDI een melding waarin werd gesteld dat sommige van deze gadgets discriminerende uitingen bevatten. In de webshop kan men onder andere sleutelhangers kopen met een keltisch kruis in de Nazi kleuren rood zwart en wit. Het MDI verzocht de partij de discriminerende gadgets uit het assortiment te halen. Toen dit werd geweigerd deed het MDI aangifte. 2. Antisemitische site
In het begin van de zomer ontving het MDI melding van antisemitische teksten op een website. In bepaalde artikelen op deze site werden inderdaad discriminerende en haatzaaiende teksten aangetroffen. Zo vraagt de schrijver zich onder meer af waarom niet ‘alle joden zijn vergast in ‘40-’45, toen het nog kon’. Nadat verzoeken tot verwijdering niet werden gehonoreerd deed het MDI aangifte tegen de beheerder van de site, tevens schrijver van de artikelen. 3. Anti-moslim mails
Al in 2008 ontving het MDI melding van iemand die een email had ontvangen met daarin uitingen discriminerend voor moslims. In de zomer van 2009 bleek de emailer opnieuw actief, hij stuurde nogmaals een antimoslim mail naar verschillende politici en plaatste de tekst van de mail ook online door ze te posten op verschillende fora. Het MDI deed aangifte tegen deze emailer/poster. 4. Conservatieve website
In augustus ontving het MDI een melding van belediging van homo’s in een artikel op een conservatieve website. In het artikel wordt onder meer gesteld dat het een feit is dat homo’s die adopteren in de verleiding zullen komen om pedofiel gedrag te vertonen. Deze en andere uitingen werden door het MDI als strafbaar beoordeeld en een verzoek tot
11
verwijdering voor deze uitingen werd verstuurd. Toen hier geen gehoor aan werd gegeven is aangifte gedaan. 5. Chatsite met scheldhoek
Op een populaire chatsite worden regelmatig groffe discriminerende uitingen geplaatst. Bij het MDI kwamen verschillende meldingen waarin hiervan gewag werd gemaakt. Na herhaaldelijke verzoeken tot verwijdering van de discriminerende scheldpartijen besloot de site om de uitingen in een aparte rubriek te plaatsen. Deze rubriek is echter nog steeds voor iedereen zichtbaar en openbaar. De site weigerde om de uitingen geheel te verwijderen en het MDI deed aangifte. 6. Poster op rechtsextremistisch forum
Jaarlijks krijgt het MDI verschillende meldingen binnen van discriminatie van joden op een rechtsextremistisch forum dat vanuit de VS wordt gehost. Daar het forum er op is gericht op extreemrechts in Nederland te faciliteren leidden verzoeken tot verwijdering niet tot resultaat. In 2009 wist het MDI de identiteit van een van de posters te achterhalen, die berichten plaatste die beledigend waren voor homo’s, afrikanen, joden, marokkanen en turken. Het MDI deed aangifte.
2.5 Afhandeling aangiften in 2009 Begin 2009 waren er 18 aangiften in behandeling bij het Openbaar Ministerie uit eerdere jaren. De oudste aangifte komt uit 2005. In de loop van 2009 zijn zes aangiften geseponeerd. Van de zes geseponeerde aangiften zijn er vijf geseponeerd wegens ouderdom. 2.5.1. Rechtszaken
In de loop van 2009 is een aantal aangiften van het MDI voor de rechter gebracht. Op 2 juni 2008 is een lid van het forum Polinco.net (inmiddels al geruime tijd offline) die daar racistische en discriminerende berichten plaatste onder de naam Joshadam, vrijgesproken door de Rechtbank Amsterdam. Opvallend is dat de rechtbank het internet niet openbaar achtte en slechts daarom vrijsprak. Die argumentatie is in diverse media (en door het MDI2) met onbegrip ontvangen. Het Openbaar Ministerie ging in hoger beroep. In november 2009 diende dit hoger beroep bij het Gerechtshof Amsterdam die de man veroordeelde tot 900 euro boete. Het gerechtshof, verwijzend naar een eerdere uitspraak, stelt dat door gebruik te maken van het internet welbewust wordt gekozen voor een 2
Lees hier meer: http://www.meldpunt.nl/nieuws/joshadam-onterecht-vrijgesproken
12
medium met een groot potentieel publieksbereik (Hof Amsterdam 20 juni 2008, LJN BD7024) In januari 2009 werden diverse bestuursleden van de inmiddels opgeheven extreemrechtse partij Nationale Alliantie veroordeeld voor discriminerende uitingen op het forum van de partij. Zij deden de uitingen hoofdzakelijk niet zelf, maar waren als beheerder en moderator verantwoordelijk voor wat er op hun forum gebeurde. De rechtbank vond de uitingen dermate ernstig, dat een fors hogere straf werd opgelegd dan het Openbaar Ministerie eiste. De voormalige leider van de Nationale Alliantie, Jan Teijn, werd veroordeeld tot een voorwaardelijke celstraf van 6 maanden en een werkstraf van 120 uur3. De penningmeester van de Nationale Alliantie werd in september 2009 vrijgesproken wegens gebrek aan bewijs. In april 2009 werd de weblogger van misdefinitie.nl vrijgesproken van strafbare discriminatie op zijn weblog. Deze uitspraak is verrassend en lijkt in strijd met eerdere jurisprudentie. De rechtbank overwoog onder andere dat allochtonen geen groep zijn zoals bedoeld in art.137c en dat de term ‘berberaap’ ‘hoewel weinig flatteus’ niet beledigend is voor moslims. Het OM is in beroep tegen de uitspraak, het is nog niet bekend wanneer dit hoger beroep zal dienen. 2.5.2. Andere ontwikkelingen in MDI-zaken Naast bovengenoemde zaken die voor de rechter zijn gebracht, heeft het Openbaar Ministerie in meer zaken actie ondernomen. In augustus 2009 heeft het Openbaar Ministerie het onderzoek naar de website landstorm records.org gestaakt. Op de site konden bezoekers neonazi-propaganda bestellen, zoals cd's, T-shirts en computerspellen. Het is niet gelukt de eigenaar van deze site te achterhalen, zodat geen vervolging kon worden ingesteld. Het achterhalen van de identiteit van de eigenaar werd bemoeilijkt door het feit dat de site in de Verenigde Staten werd gehost. Een verzoek aan de Verenigde Staten om de persoonsgegevens van deze persoon aan te leveren werd niet gehonoreerd. De site is inmiddels wel uit de lucht. De aangifte van een uitspraak van Wilders was in 2008 geseponeerd omdat het Openbaar Ministerie de uiting, in combinatie met aangiften over andere uitspraken, niet strafbaar vond. Het Gerechtshof van Amsterdam heeft echter besloten dat Wilders alnog vervolgd moet
3
Zie: http://www.meldpunt.nl/nieuws/leden-na-gestraft-voor-online-discriminatie
13
worden. De uiting waarvan het MDI aangifte heeft gedaan, wordt ook in die procedure meegenomen.4
3. Overige activiteiten MDI 3.1 Samenwerking en overleg Art.1 In 2006 was het MDI lid van de Landelijke Vereniging van Antidiscriminatiebureaus en Meldpunten (LVADB). De LVADB is opgegaan in een nieuwe vereniging, Art.1, waarbij het voormalige Landelijk Bureau Racismebestrijding het stafbureau voert. Het MDI is geen lid van Art.1, maar werkt wel nauw samen met zowel de afzonderlijke antidiscriminatiebureau’s (ADB’s) als met het stafbureau. Het MDI heeft regelmatig overleg met de ADB’s en het stafbureau van Art.1. Het MDI stuurt melders die melding maken van discriminatie in de fysieke wereld (niet op internet) door naar de ADB’s. De ADB’s sturen meldingen van discriminatie op het internet door naar het MDI. Overleg OM, Politie en MDI Het MDI heeft ongeveer vier keer per jaar overleg met het Landelijk Expertise Centrum Discriminatie van het Openbaar Ministerie (LECD), het Landelijke Expertise Centrum Diversiteit van de politie en de politie Amsterdam-Amstelland. Dit overleg heeft ten doel: • • • •
De lopende aangiften van het MDI te bespreken De afhandeling van aangiften bespoedigen Afspraken maken over de manier waarop de strafrechtelijke aanpak van discriminatie kan worden verbeterd De politie en het OM een beeld te geven van wat er ‘speelt’ op het internet.
Meldpunt Cybercrime en NCTb In 2007 is het Meldpunt Cybercrime van start gegaan. Bij het Meldpunt Cybercrime (MCC), dat onderdeel is van de Politie, kunnen mensen melding maken van online terrorisme en kinderporno. Met het MCC wordt af en toe overlegd. Het MDI geregeld overlegd met de Nationale Coördinator Terrorisme bestrijding over zaken waarin online terrorisme en discriminatie elkaar raken en/of overlappen. Zo gaf het MDI in 2009 een presentatie op een expertmeeting van de NCTb in Den Haag en in Berlijn.
4
Voor meer informatie: http://www.meldpunt.nl/nieuws/hof-beveelt-vervolging-wilders
14
International Network Against Cyber Hate (INACH)
Het MDI / Magenta is lid en mede-oprichter van INACH (www.inach.net),een internationaal verbond met leden in diverse Europese landen, de Verenigde Staten en Canada. INACH legt zich toe op het bestrijden van discriminatie op het internet door middel van educatie, het verwijderen van uitingen en legal action. In de praktijk is dit netwerk ook bijzonder nuttig om informatie mee uit te wisselen en van elkaars ervaring en deskundigheid te profiteren. In 2009 was het MDI aanwezig op de members-meeting in Uppsala en betrokken bij de organisatie van de jaarlijkse conferentie die dit jaar in Amsterdam plaats vond. Deskundigheidsbevordering Politie en OM In 2009 heeft het MDI op verschillende manieren bijgedragen aan deskundigsheids-bevordering bij het Openbaar Ministerie en de politie. Het MDI gaf in 2009 een training aan de taakaccenthouders discriminatie van de politie van de regio’s Groningen en Friesland. Ook heeft het MDI zitting in de redactiecommissie van het Politie Kennis Net (PKN). 3.1 Projecten en Onderzoek Moderatortraining In 2007 heeft het MDI onderzoek gedaan naar de moderatie van de website telegraaf.nl, mede vanwege het grote aantal meldingen dat het MDI ontving over deze site. Alle aanbevelingen die uit het onderzoek volgden, zijn door telegraaf.nl opgevolgd, waaronder het trainen van de moderatorgroep (overigens uitbesteed aan noviafacts.nl) in het herkennen en bestrijden van online discriminatie. De eerste training is gegeven in 2007 en ook in 2009 heeft het MDI deze training weer verzorgd voor een uitgebreide en anders samengestelde moderatorgroep. Communicatie Strategie In 2009 heeft het MDI een communicatie strategie ontwikkeld. Deze strategie zal in 2010 worden geïmplementeerd en de website zal er op worden aangepast. Organisatie ontwikkeling In 2009 schreef het MDI protocollen voor het invoeren van een Klachtencommissie en een Raad van Advies. Beiden zullen het MDI vanaf zomer 2010 versterken. Onderzoek In 2009 heeft het MDI het onderzoek wat betreft het in kaart brengen van 15
extreem-rechtse websites gericht op de Nederlandse samenleving uitgebracht. Dit onderzoek is onder andere verspreid op de conferentie gezamenlijke aanpak discriminatie. Het MDI heeft in 2009 stappen gezet in het onderzoek naar de moderatie op een aantal grote op Nederland gerichte interactieve websites met onder meer de bedoeling “best practices” te signaleren. Dit onderzoek liep door een servercrash bij het MDI vertraging op maar zal begin 2010 worden afgerond. Jongerenproject RU4Real?! In 2009 heeft het MDI samen met de Nationale Jeugdraad het RU4REAL project, gericht op jongeren, uitgevoerd. Het MDI signaleerde eerder dat het relatief weinig meldingen ontvangt van jongeren. Dit terwijl een groot deel van de gevonden strafbare uitingen vaak door jongeren lijkt te worden gedaan en worden aangetroffen op websites die op jongeren zijn gericht. Met dit project brachten het MDI en de NJR online tolerantie op een positieve manier bij jongeren onder de aandacht. De jongeren die deel hebben genomen aan de kick-off, het offline event en / of de website hebben bezocht (www.toleranceonline.nl/ru4real) zullen een beter besef hebben gekregen van de betekenis van discriminatie op het internet. Hopelijk heeft dit een spin-off op hun gedrag en zullen zij bewuster omgaan met de berichten die zij ontvangen, lezen en plaatsen.
4. Discriminatiegronden 4.1 Inleiding Het MDI registreert uitingen van discriminatie op internet, onder meer op discriminatiegrond, om inzicht te krijgen in de maatschappelijke ontwikkelingen in deze. Het MDI gaat daarbij uit van de in het Wetboek van Strafrecht5 genoemde discriminatiegronden, te weten: ras, godsdienst of levensovertuiging, hetero- of homoseksuele gerichtheid, geslacht en lichamelijke, psychische of verstandelijke handicap. In onderstaande tabellen wordt het totale aantal bij het MDI gemelde uitingen per discriminatiegrond weergegeven en het aantal uitingen daarvan dat door het MDI als strafbaar is beoordeeld. Ook het aantal uitingen dat als tendentieus is beoordeeld, is in de laatste tabel meegenomen. Een tendentieuze uiting is een uiting die op zichzelf niet strafbaar is, maar die wel mee kan helpen de context van de uitingen op een locatie te bepalen. Het MDI beoordeelt uitingen altijd in hun context om de strafbaarheid ervan te beoordelen.
5
Art. 137c t/m g van het Wetboek van Strafrecht
16
Tabel 2. Uitingen per discriminatiegrond 2005
2006
2007
2008
2009
Antisemitisme
302
463
371
296
399
Haat tegen moslims
371
473
365
346
182
discriminatie op grond van overige afkomst
306
396
155
225
135
45
93
79
87
132
'anti-zwart racisme' of Afrofobie
175
236
243
215
121
discriminatie van Marokkanen
186
202
208
259
109
Haat tegen homo's
45
93
79
87
132
Discriminatie van Turken
56
98
36
104
52
2005
2006
2007
2008
2009
29
20
14
0
0
Roma en Sinti
4
15
2
16
2
Aziaten
6
4
7
4
18
38
116
50
44
24
175
236
243
215
121
186
202
208
259
109
56
98
36
104
52
306
396
155
225
138
Haat tegen homo's
Discriminatie op grond van ras6 asielzoekers/vluchtingen/illegalen
autochtone Nederlanders ‘anti-zwart racisme’ of Afrofobie discriminatie van Marokkanen discriminatie van Turken overige afkomst8
7
6
Het begrip 'ras' dient, overeenkomstig het Internationaal Verdrag inzake de Uitbanning van alle vormen van Rassendiscriminatie en vaste jurisprudentie van de Hoge Raad, ruim te worden uitgelegd. Dit begrip omvat tevens huidskleur, afkomst of nationale herkomst dan wel etnische afstamming. 7 Discriminatie van Surinamers, Antillianen, Afrikanen 8 Gebruik van de begrippen allochtonen, migranten, buitenlanders, Duitsers, Polen, etc.
17
2005
2006
2007
2008
2009
302
463
371
296
399
71
45
33
48
53
2005
2006
2007
2008
2009
371
473
365
346
182
41
30
24
49
35
2005
2006
2007
2008
2009
geslacht
11
17
21
14
8
handicap
11
14
5
5
7
seksuele gerichtheid
45
93
79
87
132
-
1
6
2
2
Antisemitisme antisemitisme waarvan holocaust-ontkenning Discriminatie op grond van religie/levensovertuiging Islam andere religie of levensovertuiging
Discriminatie op andere gronden
leeftijd
Tabel 3. Strafbare uitingen in 2009 per discriminatiegrond Discriminatie op grond van ras Roma en Sinti
totaal
strafbaar 2
0
Aziaten
18
3
autochtone Nederlanders
24
8
‘anti-zwart racisme’ of Afrofobie
121
54
discriminatie van Marokkanen
109
69
52
35
138
37
discriminatie van Turken overige afkomst9
9
Gebruik van de begrippen allochtonen, migranten, buitenlanders, Duitsers, Polen, etc.
18
Antisemitisme antisemitisme
totaal 404
258
53
41
waarvan holocaust-ontkenning
Discriminatie op grond van religie/levensovertuiging Islam
totaal
strafbaar
182
75
35
11
andere religie of levensovertuiging
Discriminatie op andere gronden
strafbaar
totaal
strafbaar
geslacht
8
-
handicap
7
4
132
33
2
-
seksuele gerichtheid leeftijd
4.2 Antisemitisme “ANNE FRANK anne frank ZAT IN DE KAST zat in de kast ZE WERD GEVONDEN EN VERGAST, ZE WERD GEVONDEN EN VERGAST, ZE WERD GEVONDEN EN VERGAAAST HAMMAS HAMMAS JODEN AAN HET GASSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS” (Uiting is na verzoek verwijderd.)
Ook in 2009 is het aantal uitingen van antisemitisme dat bij het MDI is gemeld erg hoog. 399 uitingen van antisemitisme werden gemeld, waarvan er 258 door het MDI als strafbaar zijn beoordeeld. Hiervan hadden 41 uitingen mede betrekking op het ontkennen van de holocaust. Van deze 258 uitingen zijn 183 uitingen op verzoek van het MDI verwijderd. Van twee uitingen is aangifte gedaan. Een aantal meldingen betrof uitingen op de site www.radioislam.org. Tegen deze site is eerder aangifte gedaan, maar politie onderzoek heeft niet kunnen uitwijzen wie er achter deze site schuilgaan.
19
Sinds de oprichting van het MDI is antisemitisme op het internet onverminderd hevig aanwezig. Met name uit extreemrechtse hoek, van oudsher goed vertegenwoordigd op het internet, zijn nog steeds sterk antisemitische geluiden te horen. Maar evenals afgelopen jaren is de meerderheid van de strafbaar antisemitische uitingen niet te vinden extreemrechtse sites maar op grote interactieve websites als YouTube, Hyves en Marokko.nl. De toename van antisemitisme op het internet in 2009 is lijn met de ontwikkelingen in Europa op het terrein van antisemitsime en Holocaust ontkenning.10 De meldingen die binnenkwamen in Januari 2009 over antisemitische uitingen als gevolg van de Israelische inval in Gaza verklaren een gedeelte van de nieuwe stijging. Kritiek op Israelisch beleid vindt vaak een uitweg in antisemitisme.
4.3 Haat tegen moslims "De
moslims zijn een blok aan het been van Nederland. Helaas zijn ze de beste met een grote bek. Nou dat waren de Joden ook. Daar liep het ook niet goed mee af. Dus moslims als jullie leugens en een grote bek willen hebben kunnen jullie beter naar jullie kutlandjes gaan. Hier houdt het zometeen op voor jullie.."
(uiting is op verzoek van het MDI verwijderd.)
In 2009 zijn bij het MDI 182 uitingen van haat tegen moslims gemeld waarvan er 75 als strafbaar zijn beoordeeld. Dit zijn er minder dan de afgelopen jaren. Van deze 75 uitingen zijn er 62 op verzoek van het MDI verwijderd. Vijf van de niet verwijderde uitingen betreffen comments op video’s van www.youtube.com. Dit reflecteerd de problemen die het MDI ondervindt met het verwijderd krijgen van strafbare content van YouTube. Moslims krijgen als groep de afgelopen jaren veel aandacht in het publieke debat. Sinds de aanslagen van 11 september 2001, de moord op Theo van Gogh en de opkomst van rechtspopulistische geluiden in de politiek en een verscherpt maatschappelijk debat. Deze tendens heeft al jaren zijn weerslag op het internet. Waar het publieke debat over moslims op straat, op televisie en in kranten al heftig wordt gevoerd, vallen op het internet niet zelden alle remmingen weg en worden moslims vaak op zeer grove manier beledigd. Het is opvallend dat dit jaar een daling in de meldingen en uitingen te zien is. De oorzaak van deze daling is
10
Zie bijvoorbeeld 'Antisemitism worldwide: 2008/9 General Analysis' van de European Jewish Congress en het Worldwide Jewish Congress: http://www.tau.ac.il/Anti-Semitism/asw2008/gen-analysis-08.pdf
20
gedeeltelijk te verklaren door het feit dat vorig jaar veel werd gemeld over een grote moppensite met vele grove racistische grappen. 4.4 Andere godsdiensten of levensovertuiging “Nee, leuk dat het christendom ook elke dag aantoont dat het zich als een kanker parasiet over ons land wil verspreiden en onze geest wil corrupt maken. Letterlijke vertaling van 'christen' = kanker parasiet. een smet op het verstand van iedere normale, gezonde nederlander.” (Uiting na verzoek verwijderd.)
In 2009 ontving het MDI 35 meldingen over in totaal elf strafbare uitingen, die betrekking hadden op groepen mensen die een andere religie of levensovertuiging aanhangen dan de islam. Dit aantal is vrijwel gelijk aan de afgelopen jaren. In de meeste gevallen was de discriminerende uiting gericht tegen christenen. Tien uitingen zijn verwijderd na een verzoek van het MDI. Eén uiting is doorverwezen naar het Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding in België, daar de uiting op een Belgische site was geplaatst.
4.5 Discriminatie van autochtone Nederlanders “Sla een nederlander op de grond !! Stamp met je voeten erop,, oej kk kk kk vieze hoers nederlanders.” (uiting na verzoek verwijderd.)
In totaal zijn in 2009 24 uitingen, gericht tegen autochtone Nederlanders, gemeld, waarvan er 8 als strafbaar zijn beoordeeld. Dat is lager dan het aantal uitingen die vorig jaar zijn gemeld. Het MDI en behandelt het MDI elke melding gelijk en met de grootste zorgvuldigheid. Ook autochtone Nederlanders zouden de weg naar het MDI moeten kunnen vinden. De communicatie strategie die het MDI in 2009 ontwikkelde sluit bij deze wens aan. Vijf strafbare uitingen zijn op verzoek van het MDI verwijderd. Twee uitingen zijn opgenomen in een aangifte. Evenals de afgelopen jaren zijn veel van de strafbare uitingen gericht tegen autochtonen gedaan op websites waar juist ook andere groepen werden gediscrimineerd.
21
4.6 Discriminatie op grond van seksuele gerichtheid
(uiting op verzoek van het MDI verwijderd)
Het MDI registreerde in 2009 132 uitingen gericht tegen homo’s en lesbiennes waarvan er 33 als strafbaar werden beoordeeld. Het aantal gemelde uitingen ligt hoger dan de afgelopen jaren. In 2008 werd de meerderheid van de uitingen van haat tegen homo's aangetroffen op websites gericht op de Marokkaanse gemeenschap, zoals Marokko.nl. Overigens werden de uitingen op die laatste site altijd na verzoek verwijderd. In 2009 was dat weer het geval. Van de 33 strafbare uitingen zijn 21 uitingen na een verzoek van het MDI verwijderd. De meeste overige uitingen zijn opgenomen in twee van de zes aangiftes die het MDI dit jaar deed. 4.7 Discriminatie van Marokkanen “Ik denk gewoon: ”moslims zijn een achterlijk zooitje primitieve holbewoners die onze beschaving vanwege hun achterlijke verstand nog niet kunnen bevatten.” Met gekken en andere halfgaren dien je ook compassie te tonen. Ze weten niet beter. Ze zijn olie en oliedom en knettergek gestoord tot in het eeuwige braadvuur van Allah! Dus zeg ik: moslims zijn ontoerekeningsvatbaar en horen derhalve óf in Marokko thuis, óf in het gesticht voor geestelijk gestoorden in Nederland.” (uiting op verzoek van het MDI verwijderd)
In 2009 ontving het MDI melding van109 uitingen discriminerend voor Marokkanen, waarvan er 69 als strafbaar werden beoordeeld. Dat is aanzienlijk lager dan de afgelopen jaren en een doorbreking van de trend. Van de 69 gemelde strafbare uitingen werden er 62 na verzoek van het MDI verwijderd. Twee uitingen waren reeds verwijderd toen het MDI de melding in behandeling nam. Van de zeven niet verwijderde uitingen, zijn
22
er zes nog steeds te vinden op YouTube. Toch zijn Marokkanen ook in 2009 weer als groep tot onderwerp gemaakt van het publieke debat. Ook in 2009 leidden artikelen over groepen Marokkaanse jongens die onrust veroorzaken tot reacties die over de schreef gingen. Uit de uiting zoals die als voorbeeld is gegeven blijkt ook dat Marokkanen en Moslims vaak als één groep worden gezien en als zodanig worden beledigd.
4.8 Discriminatie van Turken “Kanker lekker met je eigen volk naar je eigen armoedeland…kankerturk” (na verzoek van het MDI verwijderd)
Het MDI ontving melding van 52 uitingen van discriminatie van Turken. Hiervan werden er 35 als strafbaar beoordeeld. Dit is lager dan het hoge aantal van 2008 (104) maar hoger dan 2007 (25). Vorig jaar werd het merendeel van de uitingen gericht op Turken aangetroffen op grote moppensites. In 2009 waren de uitingen meer verspreid over verschillende soorten sites. Van de 35 strafbare uitingen werden 24 uitingen na verzoek verwijderd. Eén uiting werd opgenomen in een aangifte. 4.9 Discriminatie van mensen met een donkere huidskleur “De èchte nederlanders die zijn overgebleven nadat al het bruine gespuis de noordzee in is gekieperd.” (Uiting na verzoek van MDI verwijderd)
In 2009 kreeg het MDI melding van 121 uitingen van discriminatie van mensen met een donkere huidskleur. Van deze uitingen werden er 54 als strafbaar beoordeeld. Dit is een vervolg van de daling die in 2008 werd ingezet. 25 van de 39 uitingen waarover een verzoek tot verwijdering is verstuurd zijn verwijderd. Over 27 uitingen is een nieuwe aangifte gedaan. Daarnaast zijn een aantal uitingen aan een reeds bestaande aangifte toegevoegd. De uitingen van anti-zwart racisme komen uit verschillende hoeken. Extreemrechts neemt een deel van de uitingen voor zijn rekening. Hier betreft het vooral klassiek racistisch gedachtegoed. Dit zijn ook de uitingen die bijvoorbeeld gepaard gaan met verwijzingen naar de Amerikaanse Ku Klux Klan en onder meer gekenmerkt worden door bijzonder grof taalgebruik en het diskwalificeren van ‘de zwarten’ als ‘inferieur ras’.
23
Naast de extreemrechtse sites, werden uitingen van racisme gemeld van veel verschillende websites; van nieuwswebsites en populaire weblogs tot moppensites en videosites als YouTube. In 2009 bevond het merendeel van de strafbare uitingen zich op een chatsite met een scheldhoek.
4.10 Discriminatie op grond van ‘overige afkomst’ “Nog even en dan is Geertje aan de macht, dan is het afgelopen met al die zwarte, gele, bruine allochtonen. Allemaal 1 voor 1 op een bootje en laten afdrijven. Nederland 100% blank over 2 jaar! Nederland voor de Nederlanders!” (uiting op verzoek van het MDI verwijderd)
Het MDI heeft in haar registratieprogramma de categorie ‘overige afkomst’. In deze categorie worden zowel uitingen van discriminatie met behulp van algemene termen zoals buitenlander, immigrant, allochtoon en andere afkomsten geregistreerd. Het aantal gemelde uitingen in deze categorie is ongeveer gelijk aan ten opzichte van vorige jaren naar 138 uitingen waarvan er 37 als strafbaar werden beoordeeld. Van deze 37 uitingen zijn 27 uitingen op verzoek van het MDI verwijderd. Van drie uitingen is aangifte gedaan. Veel van deze uitingen zijn aangetroffen op extreemrechtse websites en op moppensites. Ook zijn veel uitingen, meer dan de andere categorieën, aangetroffen op profielenwebsites, met name op Hyves. De uitingen op dergelijke sites zijn altijd na verzoek van het MDI verwijderd.
4.11 Discriminatie op andere gronden In deze paragraaf worden discriminerende uitingen besproken, die betrekking hebben op andere (en kleinere) categorieën en gronden dan die in eerdere paragrafen zijn behandeld. "Kutjapanners. Het meest ranzige volk ter wereld weet niet hoe ze voor nageslacht moeten zorgen. Van mij mogen ze uitsterven, liefst vandaag nog." (uiting na verzoek van het MDI verwijderd)
Over Aziaten zijn in 2009 drie strafbare uitingen bij het MDI geregistreerd. In 2008 werd er nog één strafbare uiting bij het MDI geregistreerd.
24
Tegen Roma en/of Sinti zijn twee meldingen geregisteerd die geen van beiden strafbare uitingen betroffen. Dat is lager dan in 2008 toen er 15 strafbare uitingen werden geregistreerd, in 2007 werd slechts één uiting door het MDI als strafbaar beoordeeld. “ja, domme gehandicapten is een tautologie op en top. Lelijke gehandicapten overigens ook” (uiting na verzoek van het MDI verwijderd)
Met betrekking tot de discriminatiegrond ‘handicap’, pas sinds een paar jaar toegevoegd aan de anti-discriminatieartikelen van het Wetboek van Strafrecht, ontving het MDI meldingen van zeven uitingen waarvan er vier als strafbaar werden beoordeeld. Over discriminatie op grond van geslacht (alleen strafbaar als sprake is van “aanzetten tot haat of discriminatie”) registreerde het MDI acht uitingen, geen van deze uitingen werd als strafbaar beoordeeld.
25
4.12 Uitingen per medium/locatie Tabel 4: Uitingen per medium/locatie 2005
2006
2007
2008
2009
Websites
529
838
877
1086
812
Web- en discussieforums
444
515
383
225
364
Weblogs
199
265
165
94
79
5
14
88
60
94
44
16
48
24
16
MP3’s of andere geluidsfiles (via Napster, Kazaa of ander P2P netwerk of webpagina)
7
4
5
-
1
Overige (Usenet nieuwsgroepen, chatboxen, Internet Relay Chat)
39
69
14
8
11
Video email & spam
Het MDI neemt meldingen in behandeling over discriminatie op het Nederlandse deel van internet.11 Internet omvat meer dan alleen het World Wide Web.12 Het internet behelst ook digitale communicatievormen als email, P2P (bijvoorbeeld Limewire of Soulseek), chat, nieuwsgroepen, online gaming en Second Life. Zoals uit bovenstaande tabel blijkt, betreft het overgrote deel van de meldingen bij het MDI websites en een kleiner deel discussiefora en weblogs. Het MDI toetst ook of de gemelde uitingen openbaar zijn en onderneemt in beginsel slechts stappen als de uitingen ook inderdaad openbaar online staan. In het openbaar houdt in dat de uiting door het publiek waargenomen kan worden. Vrijwel alle websites, webfora, weblogs en dergelijke zijn openbaar. Men hoeft immers slechts het adres of de URL13 in te typen en de pagina's verschijnen op het beeldscherm. Bij hoge uitzondering is een website beveiligd met een password dat slechts in beperkte kring bekend is. Bij veel webfora en weblogs kunnen slechts geregistreerde leden berichten plaatsen. Hieruit zou eventueel afgeleid kunnen worden dat 11
Hiermee wordt onder meer gedoeld op websites die in Nederland worden gehost, maar ook websites die in het buitenland worden gehost en gericht zijn op de Nederlandse samenleving en/of vanuit Nederland worden onderhouden. 12 WWW; websites, webforums, weblogs etcetera. 13 Met de Uniform Resource Locator wordt naar de locatie van een pagina op het internet verwezen
26
dergelijke weblogs en webfora niet openbaar zijn. Dit is niet het geval. Berichten zijn ook voor niet-geregistreerde leden te lezen. Daarnaast is het lidmaatschap doorgaans een volledig geautomatiseerd proces waarbij iedereen lid kan worden, zonder daarvoor toestemming van het beheer van een forum te hoeven vragen. Evenals vorige jaren is het aantal uitingen op weblogs gedaald. Het lijkt er op dat het fenomeen weblog wat minder populair is en /of er meer webloggers zijn die er in slagen discriminerende uitingen effectiever te weren. Het aantal uitingen gedaan in video’s is hoger dan ooit. Het betreft hier met name video’s op YouTube.
5. Overige resultaten in cijfers Tabel 5. Meldingen en uitingen 2005
2006
2007
2008
2009
Aantal meldingen
1289
1135
1049
1226
1238
Aantal uitingen
1308
1728
1581
1501
1377
2005
2006
2007
2008
2009
466
984
1078
899
574
Strafbaar op grond van andere artikelen, zoals smaad, laster en eenvoudige belediging
63
20
30
0
0
geen exacte locatie ontvangen, niet toetsbaar
120
59
70
28
23
geen exacte uiting ontvangen, niet toetsbaar
68
52
41
36
46
Tabel 6. Beoordeling van de uitingen Strafbare uitingen ex 137 c t/m g Sr.
Niet strafbare uitingen ex 137 c t/m g Sr.
27
2005
2006
2007
2008
2009
176
129
103
101
130
Tendentieus
204
185
28
0
76
niet strafbaar
180
295
231
437
528
31
4
0
0
0
1308
1728
1581
1501
1377
2005
2006
2007
2008
2009
Geen verzoek: melder onderneemt zelf stappen
5
45
0
0
2
Geen verzoek: doorverwezen naar MDI buitenland
13
11
2
2
2
5
4
2
2
2
in
11
30
15
49
36
Geen verzoek: reeds verwijderd
16
79
8
10
9
Verzoek: provider
aan
buitenlandse
61
5
2
10
0
Verzoek: provider
aan
Nederlandse
47
4
5
1
0
aan
153
584
825
770
486
bestaand
29
162
130
91
25
116
60
89
38
11
niet (meer) aanwezig internet, niet toetsbaar
op
kinderporno of anders n.v.t. Totaal
Tabel 7. Afhandeling door MDI Strafbaar
Geen verzoek: e-mail (spam) Geen verzoek: buitenland
locatie
Verzoek: rechtstreeks plaatser of eigenaar bijgevoegd in aangiftedossier aangifte gedaan
28
Strafbaar bestemd voor aangifte Totaal
2005
2006
2007
2008
2009
10
0
0
0
1
466
984
1078
899
574
Tabel 8. Resultaat verzoek tot verwijdering 2005
2006
2007
2008
2009
tot
251
535
748
708
407
Niet verwijderd na verzoek tot verwijdering
10
15
84
66
65
NVT (geen verzoek gestuurd, zie tabel 2)
205
434
246
125
102
Totaal
466
984
1078
899
574
Verwijderd na verwijdering
verzoek
Tabel 9. Meldingen per categorie melder 2005
2006
2007
2008
2009
1212
1109
957
1173
1164
Meldpunt of ADB
37
15
43
23
37
Andere belangenbehartigers
40
11
44
28
35
1289
1135
1049
1224
1236
2005
2006
2007
2008
2009
bestemd voor MDI (mogelijke discriminatie op Internet)
1025
808
792
916
960
Discriminatie in fysieke wereld (doorgestuurd naar relevante instelling)
186
186
197
244
252
Individuen, organisaties
bedrijven
en
Totaal
Tabel 10. Meldingen per bestemming
29
2005
2006
2007
2008
2009
Kinderporno
31
8
2
6
6
Overig (spam, hacking, etc.)
47
133
58
58
20
1289
1135
1049
1224
1238
instelling)
Totaal
30
