Mysterie¨ n van
Mantova
Op het eerste gezicht is Mantova een Noord-Italiaanse provinciestad als vele andere (wel een die is gezegend met uitzonderlijk veel bezienswaardigheden en een wonderschone skyline), maar onder de gemoedelijke oppervlakte gist een enerverende geschiedenis. Tek st Fabian Takx Foto grafi e Fa bia n Ta k x & ut ma ntova
E
en gewone donderdag ochtend in Mantova, midden op de Po-vlakte. Onthaast pedde len bejaarden over de hobbe lige kinderkoppen, onder de majestueuze arcaden kondigen chique modezaken de zoveelste uitverkoop aan, aarzelend gaan de eerste terrasjes open. De enige drukte komt van de marktkooplui op de Piazza Sordello, die trainingspakken en sneakers van bekend klinkende merken aanprijzen. Je zou niet zeggen dat dit harmonieuze plein ooit het toneel was van riddertoernooien, terechtstellingen en verwoede schermutselingen tussen rivaliserende families.
Spookverhalen Zoals de Gonzaga’s, die vier eeuwen over Mantova heersten. In het Palazzo Ducale, het hertogelijk paleis, zie je hun gebor neerde koppen naast elkaar op een fresco uit 1701. Niets wijst erop dat de familie dynastie toen nog maar zes jaar te gaan had. Als een van de eersten is Francesco I
afgebeeld, die leefde van 1366 tot 1407. Voor een mannetjesputter heeft hij opvallend androgyne trekken. Onze gids heeft daar een verklaring voor: Francesco was getrouwd met Agnese Visconti, dochter van de bekende Venetiaanse heersersfamilie, maar toen zij onvrucht baar bleek beschuldigde hij haar van overspel en liet haar zonder scrupules executeren. Zo kon hij opnieuw in het huwelijk treden om zichzelf van een stamhouder te verzekeren. Maar na haar dood nam Agnese wraak, ze zou als het ware in hem ‘binnengedrongen’ zijn, en gaf zijn gezicht vrouwelijke trekken. Op 6 februari, haar sterfdag, spookt haar schim nog altijd door een van de grote renaissancetuinen van het paleis. Zo gonst het van de verhalen in de residentie van de Gonzaga’s. Het is een
18
italië magazine
Je zou niet zeggen dat de harmonieuze Piazza Sordello ooit het toneel was van riddertoernooien en schermutselingen tussen rivaliserende families
Openingspagina’s: Castellaro Lagusello. Deze pagina, linksonder: het hemelbed van Napoleon in het Palazzo Ducale. Rechterpagina: het Casa del Mercante, in het historisch centrum van Mantova; arcaden in het oude Mantova.
immens onderkomen: 24.000 kubieke meter zalen, gangen en kamers, de een nog mooier dan de ander. Het hertogelijk paleis gaat over in het Castello di San Giorgio, een indrukwekkende burcht die de skyline van Mantova bepaalt en werd gebouwd tussen 1390 en 1406 door Francesco Gonzaga. Dezelfde, inderdaad. Een van de eerste schilderingen in het Palazzo Ducale toont het begin van de heerschappij van de familie. In 1328 hakten ze op de Piazza Sordello de rivali serende familie Bonacolsi in de pan.
Nadat hij in de kraag was gevat, werd Rinaldo di Bonacolsi over de kling gejaagd en gemummificeerd op de rug van een nijlpaard tentoongesteld, en dan niet een paar dagen, maar drie eeuwen achtereen. Eerst op de markt, later in het paleis zelf. Zijn bijnaam was tenslotte passerino, ‘vogeltje’, omdat hij zo klein was. De Gonzaga’s toonden in hun straffen een onuitputtelijk gevoel voor humor. Toen een van de laatste herto ginnen ‘dat ding’ begin 18de eeuw in de slotgracht liet gooien, was het snel met de dynastie gedaan. Dwalend door dit spookpaleis passeer je cassetteplafonds, lange gangen met kleurrijke fresco’s en tapisserieën van de grote meesters die de Gonzaga’s uit nodigden om hun macht te vereeuwigen: Peter Paul Rubens, Giulio Romano, Andrea Mantegna, Rafaël, Pisanello... Geheel ontvolkt raakte het paleis niet. In een van de weelderige kamers staat een hemelbed waarin Napoleon heeft geslapen. Zittend, uit angst dat de spijs vertering zou blokkeren. Vandaar dat het bed nog kleiner is dan je zou verwachten. In de burcht bevindt zich ook de beroemdste attractie van Mantova: de Camera degli Sposi. Wie de fresco’s van Andrea Mantegna in deze bruidskamer ooit heeft gezien, vergeet ze nooit meer. Niet alleen vanwege de koddige cheru bijnen in hun hemelse koepel, die op talloze placemats en koffiemokken zijn afgebeeld, maar vooral om de ragfijne psychologie in de achterbakse expressie van al die konkelende hovelingen in hun strakke panties. Tot voor kort was de suite gesloten vanwege de schade die een aard beving in 2012 had veroorzaakt. Die was naar alle waarschijnlijkheid het gevolg van gaswinning, dus Groningen staat niet alleen. Helaas zie je er in de provincie Mantova overal nog de sporen van.
Worstelende reuzen Van een heel andere belangstelling getuigt het Palazzo Te, het vroegere buitenverblijf van Federico II Gonzaga, waar je na een wandeling van een kwartiertje vanaf het Palazzo Ducale >
italië magazine
19
arriveert. In zijn zomerpaleis kon Fede rico zich vol overgave wijden aan zijn grote hobby, die we in moderner tijden onder de term bunga-bunga zouden scharen. Al hield hij het officieel bij maar één maîtresse, Isabella Boschetti. Het hele zomerpaleis wemelt van de erotische toespelingen, verpakt in allego rieën en mythologische verhalen over goden die in de een of andere gedaante – of gewoon als atletische kerel in duide lijke staat van opwinding – voluptueuze aardse schonen bestijgen. Behalve in de beroemde Sala dei Giganti, de kamer van de reuzen. De hoofdarchitect van dit indrukwekkende kasteel dat tussen 1525 en 1535 werd gebouwd, de maniërist Giulio Romano, was tevens een zeer begaafd schilder. Hij leefde zich helemaal uit in deze trompe-l’oeuilvoorstelling van worstelende reuzen die de Olympus proberen binnen te vallen, terwijl de goden haast verveeld toekijken hoe hun opponenten worden verpletterd door enorme rotsblokken en worden getroffen door bliksemstralen van Jupiter. De hele
20
italië magazine
In zijn zomerpaleis kon Federico zich vol overgave wijden aan zijn grote hobby, die we in moderner tijden onder de term bunga-bunga zouden scharen ruimte is een virtuoos 3D-spel van perspectief en kleur, werveling en emotie. Federico stierf overigens in 1540 op zijn veertigste aan syfilis. Maar die had hij waarschijnlijk van zijn vader geërfd. En zo kun je in Mantova, maar ook in de gelijknamige provincie, dagen doorbrengen met de bizarre avonturen van de Gonzaga’s. Sabbioneta, een stadje op dertig kilometer afstand van Mantova, is opgenomen in de Wereld erfgoedlijst van Unesco, net als Mantova zelf. In dit ‘kleine Athene’ wilde een lid van een minder prominente tak van de familie, Vespasiano Gonzaga, zijn città ideale stichten. Een complete stad volgens Romeins straatpatroon, met stervormige stadsmuur en grootse paleizen en wandelgangen en een uniek
Deze pagina: plafond van de Basilica Sant’Andrea in Mantova. Rechter pagina: knusse huisjes in de Borgo delle Grazie; het sprookjesachtige uitzicht vanuit Castellaro Lagusello. Volgende pagina’s, met de klok mee: de Olympus, geschilderd door Giulio Romano en te bewonderen in de Sala dei Giganti in Palazzo Te; het waterrijke Parco del Mincio; de toren van het dorpje Solferino; feestmaal met streekgerechten.
italië magazine
21
theater met als decor een middeleeuws stadsgezicht. Minder verfijnd dan het Palazzo Ducale of het Palazzo Te, maar dit stadje, waar nog maar een paar honderd mensen wonen, ademt een onovertroffen melancholie, alsof Vespa siano’s droom is uiteengespat in vochtige koude en verlatenheid.
ook een agriturismo, vol antiek en gran deur. Je zou niet zeggen dat in een grote stal aan de overkant van de binnenhof 250 Friese zwartbonte koeien op bio logisch verantwoorde wijze worden gevoederd en gemolken, waarna hun melk wordt verwerkt tot de beroemde Grana. Wat is eigenlijk het verschil tussen de twee brokkel- en strooikazen par excellence? De aristocratische melk veehouder annex hotelier legt het uit: Grana Padano wordt in 27 provincies boven de Po gemaakt, Parmigiano maar in vijf eronder. In het voer voor de koeien wordt bij de Grana niet alleen droge stro, maar ook maïs gebruikt. Dat maakt de Parmigiano bewerkelijker, zeldzamer en dus duurder. De vrouw van de bevlogen boer blijkt de beste sbrisolona te maken die we voorgezet krijgen, en dat zijn er heel wat. Sbrisolona is een soort knapperige boterkruimeltaart met amandelen. Heel lekker, vooral met zabaione. En ze maakt ook nog haar eigen grappa.
Kaas der kazen De Mantovani zijn natuurlijk bijzonder trots op hun kunstschatten, maar ze worden pas echt lyrisch als ze kunnen uitweiden over de lokale gastronomie. Zoals de tortelli di zucca, pasta gevuld met de lokale pompoen, groener en smake lijker dan waar ook, agnoli in brodo, een soort ravioli met vlees, de Lambrusco (deze is echt lekker, niet dat bocht van vroeger) en vooral de kaas der kazen, de Grana Padano, waarvan de hele provincie vindt dat hij lekkerder is dan Parmigiano. Om daarvan de geheimen te ontsluieren schepen we ons in op een riviercruise boot op de kade van Mantova en zetten koers naar de Corte Virgiliana, een boerderij waar de Gonzaga’s – zij weer – vroeger hun paarden fokten, en dat niet alleen: op deze plek zou in de 1ste eeuw voor Christus de dichter Vergilius zijn geboren. De boerderij is tegenwoordig
Waterrijke natuur Behalve de historie en de gastronomie is er de natuur. Mantova wordt omgeven door water, want in de loop van de rivier de Mincio zijn drie kunstmatige >
Tips & adressen VERVOER Mantova ligt op twee uur met de auto (of met de trein, overstap in Verona) van Milaan. www.turismo.mantova.it Voor treinen: www.trenitalia.com. Je kunt het beste vliegen op Milaan Malpensa: www.milanomalpensa-airport.com. LOGEREN ✦ Corte Virgiliana Via Virgiliana 13, Pietole di Virgilio, Mantova, tel. +39 0376 448009, www.cortevirgiliana.it. Ook vemeld op www.agriturismo.it.
22
italië magazine
✦ Hotel Broletto Familiehotel met stijlvol oud gedeelte en strakke dependance – ‘La Residenza’ – vlakbij. Grote, prettige kamers en goed ontbijt. Via Accademia 1, Mantova, tel. +39 0376 326784, www.hotelbroletto.com.
ETEN & DRINKEN ✦ Antica Osteria della Fragoletta Eens stond hier een herberg waar Carlo Goldoni en Giacomo Casanova samen zouden hebben gedineerd. Casanova heeft zich mogelijk ook te goed gedaan aan
de herbergierster, die een vlek op haar boezem had in de vorm van een kleine aardbei. Vandaar de naam Fragoletta (‘kleine aardbei’). Nu kun je er traditionele Mantovaanse gerechten eten. Piazza Arche 5a, Mantova, tel. +39 0376 323300, www.fragoletta.it. ✦ Antica Trattoria Cento Rampini In het centrum van Mantova ligt deze eerbiedwaardige gelegenheid met sinds jaar en dag beproefde Mantovaanse specialiteiten. De naam (‘honderd vleeshaken’) wijst erop dat hier ooit een slacht-
huisje moet hebben gezeten. Piazza Erbe 11, Mantova, tel. +39 0376 366349, www.ristorantecentorampini.com. ✦ Corte Costavecchia Een paar kilometer buiten het centrum van Mantova ligt deze historische buitenhof, met een goed restaurant. Een ideale huwelijkslocatie. Via Cavallare 11, Strada Ghisiolo, San Giorgio di Mantova, tel. +39 0376 248812, www.costavecchia.it. ✦ La Cucina Typisch Mantovaanse keuken in een nieuw, biologisch en
‘light’ jasje. De hippe tent van het centrum, met sympathieke bediening. De vrouwelijke chef heeft twintig jaar in Cento Rampini gewerkt. Via Oberdan 17, Mantova, tel. + 39 0376 1513735, www.ristorantemantova.com. ✦ Scuola di Cucina Zelf tagliatelle leren maken? De sympathieke Elisabetta Arcari en haar collega’s leren het je graag in hun kookschool. Piazza Broletto 6, Mantova, tel. +39 0376 668183, www.peccatidigola.info.
ZIEN & DOEN ✦ Palazzo Ducale Het indrukwekkende Palazzo Ducale grenst aan het kasteel van San Giorgio, waar zich de Camera degli Sposi van Andrea Mantegna bevindt. Mantegna schilderde de bruidskamer tussen 1465 en 1474. Je hebt maar één ticket nodig voor beide ‘attracties’. Piazza Sordello 40, Mantova, tel. +39 041 2411897, www.ducalemantova.org. ✦ Palazzo Te Giulio Romano’s meesterwerk heeft ook een mooie tuin. Viale Te 13, Mantova,
tel. +39 0376 323266, www.palazzote.it. ✦ Casa del Mantegna Het woonhuis van schilder/ architect Andrea Mantegna (14311506) is alleen al bijzonder omdat de binnenplaats twee ‘perfecte vormen’ ineenvlecht: een cirkel binnen een kubus. Via Acerbi 47, Mantova, tel. +39 0376 360506, www.casadelmantegna.it. ✦ Casa di Rigoletto Op Piazza Sordello 23 zou de tragische nar Rigoletto uit de gelijknamige opera van Verdi hebben gewoond, maar aangezien
dat een fictieve figuur is, is dat hoogst twijfelachtig. ✦ Grazie di Curtatone Bezoek dit bedevaartsoord in ‘een van de mooiste dorpen van Italië’ met zijn bizarre sanctuarium, en maak daarna een boottocht door het natuurpark van de Mincio. Op 15 augustus, Maria Hemelvaart, komen hier soms 200.000 pelgrims. Dan is er ook een krijttekenwedstrijd op het plein waar tekenaars uit de hele wereld hun kunsten vertonen. Piazza Santuario 4, Grazie di Curtatone, santuariodellegraziecurtatone.it. >
italië magazine
23
Tussen de eindeloze gele rietkragen van het Parco del Mincio zie je aalscholvers, ijsvogels en vele soorten reigers Met de klok mee: het theater van Sabbioneta; façade van het heiligdom van Santa Maria delle Grazie; varen tussen de rietkragen in het Parco del Mincio; beulstaferelen in de kerk van Santa Maria delle Grazie.
✦ Sabbioneta ‘Het kleine Athene’ ligt op ongeveer dertig kilometer ten zuidwesten van Mantova. www.iatsabbioneta.org ✦ Palazzo Gonzaga In Volta Mantovana – halverwege Mantova en Peschiera del Garda – vind je nóg een paleis van de Gonzaga’s, met een stijlvolle renaissancetuin. Het paleis is in gebruik als gemeentehuis, maar je kunt het bezoeken. www.voltamn.it ✦ Castellaro Lagusello Mooi historisch dorp – een van de Più belli borghi d’Italia – ten noorden van Mantova met een
24
italië magazine
meren aangelegd om het verval naar de rivier de Po te regelen en de machtige stromen vanaf de noordelijke gletsjers te bedwingen. Je kunt bijvoorbeeld vanaf de stad over het ‘witte pad’ naar de Corte Virgiliano fietsen, skeeleren of wandelen, maar ook met de boot het water op. Een van de mooiste natuurgebieden is het Parco del Mincio. Wij bezichtigen als
kasteel bij een meer, met heel prettige B&B en restaurant. B&B Antico Borgo, Via Castello 56, tel. + 39 0376 809573, www.antioborgocastellaro.it. ✦ San Benedetto Po In San Benedetto Po, helemaal in het zuidoosten van de provincie Mantova, ligt een immens benedictijner kloostercomplex dat van grote historische betekenis is geweest. Giulio Romano heeft er ook aan meegewerkt. www.oltrepomantova.it ✦ Keramiek La Corte dei Gonzaga is de keramiekshop van Irma Guidorossi, die aan de hand van scherven uit de
opwarmer eerst nog het heiligdom van de Grazie di Curtatone, gebouwd door – daar is hij weer – Francesco I in 1399. Hier kon de madonna om hulp worden gesmeekt tegen de toen woekerende pest. Hoewel zij hier nooit is verschenen, komen er ieder jaar nog altijd vele duizenden pelgrims om de hulp van Maria af te smeken tegen allerlei mogelijke cata strofen. In de kerk zijn een soort steigers opgetrokken waarop beelden staan die gruwelijke straffen verbeelden waaraan de schenkers in lang vervlogen tijden op miraculeuze wijze zijn ontsnapt met hulp van de Heilige Maagd. Zoals ophan ging aan de armen of onthoofding met een enorme kermishamer. Om het nog gekker te maken hangt er een opgezette krokodil aan het plafond. Die symboli seert het kwaad, en zijn snuit wijst dan ook naar de ingang, want de duivel moet worden uitgebannen, de kerk uit. Beneden, aan de voet van deze nederzet ting, strekt zich het Riserva Naturale Valli del Mincio uit. Daar zie je tussen de einde loze gele rietkragen aalscholvers, ijsvogels en vele soorten reigers meditatief naar het water staren. Soms schiet er een reus achtige waterrat weg. De natuur is hier prachtig en net zo bedrieglijk vreedzaam als Mantova. En ze is er ook al eeuwen. ✦
Gonzaga-tijd nieuwe ambachtelijke creaties maakt en verkoopt. Via Giustiziati 21, Mantova, tel. +39 0376 397917, www.cortedeigonzaga.com. ✦ Ooievaars spotten In het Parco del Mincio wordt de witte ooievaar, die met uitsterven wordt bedreigd, geherintroduceerd in de natuur. Bijzonder om te zien hoe de dieren na vier jaar opsluiting voor het eerst vrij rond mogen vliegen en nestelen in de hoge bomen. www.terredelmincio.it, www.parcodelmincio.it ✦ Fietsen Je kunt goed fietsen in en rond
Mantova. Er is zelfs een uitstekend parcours uitgezet van en naar Peschiera del Garda, op ongeveer veertig kilometer afstand. Alleen bij het Gardameer kan er hier en daar wat moeten worden geklommen, verder is de route vlak. Voor alle mogelijkheden wat betreft natuurrecreatie, zie de website van het Parco del Mincio: www.terredelmincio.it. ✦ Motonavi Andes Riviercruises naar natuurreservaat La Vallazza en de Corte Virgiliani. Via San Giorgio 2, Mantova, tel. +39 0376 322875, www.motonaviandes.it.
