maandblad jaargang 4 september 2010

genk

devotie

MuSICA SACRA MAASTRICHT 2010

Interviews Michael Finnissy s Jacques Giesen Reportages De Zwarte Madonna van Częstochowa s Kathak in het Ruhrgebied Profielen Hildegard von Bingen s St. Lambertus Devotie volgens Hedy d’Ancona s Theo Derksen s Huub Ehlen s Hans Leenders s Gert de Weerd

Michel Bisceglia

september 2010

Glenn Magerman

Optredens

Wim Dries

Peter de Graef

www.zuiderlucht.eu

Workshops

Daan Stuyven

Peter Swinnen

Media happenings

Koen De Preter

Peter De Bie

Kids weekend

Clara van den Broek

Jos Lycops

Rondleidingen

Expositie ‘Genk door

Limburg All Star(t)s

1

Z u i d e r l u c h t | september 2010

Z u i d e r l u c h t | september 2010

c-mine

schildersogen’

9

maandblad | jaargang 4 | september 2010

1

www.zuiderlucht.eu

cultureel maandblad september 2010

zuiderlucht In dit nummer: De rusteloze ziel van Tom Barman | 21e eeuwse graphic novel | Op

bedevaart naar Bruder Klaus | De hoorbare ruimte van Paul Devens | Ensemble 88: muzikanten op een schilderij van zaagsel | Hoe rebels was pastoor Ed Miedema? + + + 2e katern: Opening C-mine Genk + + + 3e katern: Musica Sacra Maastricht 2010

1

www.zuiderlucht.eu

september 2010

19 september – 28 november 2010 opening 19 september, 15.00 - 17.00 uur Rijksweg Noord 71, Geleen Vrijdag, zaterdag en iedere tweede zondag van de maand 14.00 - 17.00 uur

www.bis71.nl

ETIENNE FOUCHET De force et d’écume / Of force and sea foam

HUIS VOOR DE KUNSTEN LIMBURG

OVERAL TE VINDEN!

WWW.HKLIMBURG.NL/LBM

LIMBURGS BLAASMUZIEK FESTIVAL 24 T/M 26 SEPTEMBER 2010 DIVERSE BLAASMUZIEKACTIVITEITEN IN BORN, SITTARD EN GELEEN WWW.LIMBURGSBLAASMUZIEKFESTIVAL.NL

2

www.zuiderlucht.eu

september 2010

Genk door 21e eeuwse ogen Mode met stip Stokstraat 28-32 6211 GD Maastricht T. 043.3216432 www.kikiniesten.nl

Prada, Prada Red Line, Miu Miu, Jil Sander, Marni, Dolce & Gabbana, Balenciaga, Etro, Orson + Bodil, Lanvin, Alaïa, Chloé, Viktor&Rolf, Burberry Prorsum, Dries van Noten, Bottega Veneta, Hogan, Sergio Rossi, Brunello Cucinelli, Tods

De toren van de voormalige mijn Winterslag bij Genk vormen tegenwoordig het beeldmerk van C-mine. foto Perry Schrijvers

D

e ambities van Maastricht om in 2018 culturele hoofdstad van Europa te worden, reiken tot over de landsgrenzen. Aken, Luik, Hasselt en zelfs Eupen spelen het spel mee. Opvallende afwezige in dat rijtje is Genk, voormalige stad van mijnbouw en metaalindustrie die de laatste jaren een gedaanteverwisseling ondergaat. Boegbeeld daarvan is de ingebruikneming van C-mine, verzamelplek en kruispunt van cultuur, educatie, creatieve bedrijvigheid en internet in en rond de majestueuze gebouwen van de voormalige mijn Winterslag. Dat Genk nog geen plekje in het Maastrichtse balboekje heeft, is volgens burgemeester Wim Dries (38) te wijten aan het verouderde imago van zijn stad. Kan zijn, maar C-mine is toch echt niet van gisteren. Op de mijnsite wordt al jaren gebouwd en verbouwd, dat kan geen enkele cultuurvolger zijn ontgaan, ook niet aan de Nederlandse kant van de grens. Onze 21e eeuwse ogen zijn kennelijk niet overal even goed ontwikkeld.

Heukelom Verbeek landschapsarchitectuur

Ook vanwege de aanpak is C-mine een interessant project. Van de totale kosten (75 miljoen euro) is eenderde afkomstig van private partijen, een aandeel dat we in Nederland zelden tegenkomen. De stad Genk heeft voor het project slechts vijf miljoen hoeven lenen, “peanuts” volgens burgemeester Dries. Even opvallend is dat Genk in een vroeg stadium besloot niet met projectontwikkelaars in zee te gaan, de stad wil de regie in eigen hand houden. In Zuiderlucht hebben we de afgelopen jaren de ontwikkelingen in Genk op de voet gevolgd. Nu C-mine cultuurcentrum deze maand in gebruik wordt genomen, geven we daar een uitgebreid vervolg aan, met onder meer interviews met genoemde burgemeester Wim Dries, architect Peter Swinnen, pianist/componist Michel Bisceglia, theatermakers Clara van den Broek en Peter de Graef en niet te vergeten de beeldende beschouwing over het schildersdorp dat Genk ooit was. Aan deze kant van de grens besteden we, in het derde katern, ruim aandacht aan het jaarlijkse festival Musica Sacra, van 16 t/m 19 september in Maastricht. Gestuurd door het thema van dit jaar, Devotie, belandden we in het Zuid-Poolse Czestochowa waar op grote schaal de Zwarte Madonna wordt aanbeden. We interviewden de Britse componist Michael Finnissy die speciaal voor Musica Sacra een stuk schreef, en gingen op zoek naar de klassieke Indiase kathak–dans. “Kathak is een en al devotie”, zegt Durga Arya die haar jeugd opofferde om hem onder de knie te krijgen. Een greep uit het eerste katern, tenslotte: items over dEUS-voorganger Tom Barman, klankkunstenaar Paul Devens en een reportage over een bedevaart naar de kapel van Bruder Klaus, bij Keulen. In Landgraaf halen we herinneringen op aan Ed Miedema, de rebelse pastoor die daar in de jaren zeventig zijn eigenwijze katholieke koers uitstippelde. Om met de eerste aflevering van My Imaginary Lives, een eigentijdse graphic novel van Rowland Jones, terug te belanden in de 21e eeuw.

...horen en zien

WIDO SMEETS hoofdredacteur

The Gents, Johannette Zomer, Storioni Trio, Armando, Ensemble 88, Haags Saxofoonkwartet, Frank Groothof, Camerata Trajectina e.a.

3

www.zuiderlucht.eu

No0rd-Limburg | Niederrhein | Zuid-Gelderland

muziek biennale

NIEDERRHEIN

2010

28 augustus 31 oktober 2010

LEGENDEN

september 2010

HET

ONEINDIGE VERHAAL (THE NEVERENDING STORY) een theatervoorstelling van Inèz Derksen

E E n f il mi s c h E E r va r in g in h E t t h E at E r … 25 sept (première) 26 sept, 1 april stadsschouwburg sittard-geleen, 17 okt theater a/h Vrijthof, 24 okt theater kerkrade, 14 noV de maaspoort en 21 noV munttheater. Het Laagland wordt in het kader van de BIS gesubsidieerd door de Provincie Limburg en het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Het Oneindige Verhaal wordt mede mogelijk gemaakt door: Stadsschouwburg Sittard-Geleen, Gemeente Sittard-Geleen,SNS Reaalfonds, Janivo Stichting

VOOR DE VOLLEDIGE SPEELLIJST: WWW.HETONEINDIGEVERHAAL.NL

GENNEP

02-03

OKTOBER

VENRAY

09-10

OKTOBER

HORST A⁄D MAAS

PEEL &MAAS

OKTOBER

OKTOBER

16-17

23-24

S

VENLO

30-31

E

OKTOBER

ST T AA

N A K

L

MET HUID EN HAAR DIRK CLAESEN (BE) t/m 12 september 2010 ODAPARK centrum voor hedendaagse kunst venray | www.odapark.nl

4

www.zuiderlucht.eu

september 2010

7

7

De rusteloze ziel van Tom Barman (dEUS)

9

Het dansen zit hier in de genen

10

My Imaginary Lives, ’n 21e eeuwse graphic novel

11

TooM: Van Sinatra tot Johnny Rotten

Tom Barman.

9

foto Keke Keukelaar.

De inhoud

Peggy Olislaegers (Nederlandse Dansdagen).

11

15

12

Op bedevaart naar Bruder Klaus

15

Ensemble 88: muzikanten op een schilderij van zaagsel

16

Enkeltje Utopia: Omtrent de kip

16

Inkijk met Jaap Min

17

De hoorbare ruimte van Paul Devens

18

Hoe rebels was pastoor Ed Miedema?

20

Et cetera (agenda)

22

Siciliaanse Notities

Jos Kamp van Ensemble 88.

17

Perron Poezie met ACG Vianen

2e katern: Mijnsite Genk wordt cultuurtempel C-mine

12 Bruder Klaus Kapelle bij Wachendorf.

18 Pastoor Ed Miedema (1912-1985) van ’t Eikske.

Paul Devens in NaiM / Bureau Europa.

3e katern: Musica Sacra op zoek naar devotie

Cover: Geluidskunstenaar Paul Devens. foto Perry Schrijvers

5

www.zuiderlucht.eu

september 2010

DE AANLOOP DER ANLAUF L’ÉLAN #3 12 jULi T/m 17 sEPTEmbER 2010 WERkEN vAN sTUDENTEN AAN DE AcADEmiE bEELDENDE kUNsTEN, mAAsTRichT, EN DE AcADÉmiE ROyALE DEs bEAUx-ARTs, LUik. DE kEUzE bij DE ENE AcADEmiE WERD gEmAAkT DOOR DOcENTEN vAN DE ANDERE AcADEmiE, EN OmgEkEERD.

gOUvERNEmENT AAN DE mAAs, LimbURgLAAN 10, mAAsTRichT OPEN: WERkDAgEN 8-17.30 UUR

de la Horra_Zuiderlucht_HalfPage.qxd:Bonn

7/6/10

10:36

Page 1

Bonnefantenmuseum Maastricht

Sandra Vásquez de la Horra 11.07.–24.10.2010 www.bonnefanten.nl

6

www.zuiderlucht.eu

september 2010

De rusteloze ziel van Tom Barman

dEUS

dEUS is de meest invloedrijke popgroep van Vlaanderen, maar adel verplicht. Op elk nieuw album moet de band zichzelf gedeeltelijk opnieuw uitvinden, vinden de fans, en hen tegelijkertijd behagen zonder behaagzuchtig te klinken. door Leon Verdonschot

dEUS, met links Mauro Pawlowski en rechts Tom Barman. foto Charlie De Keersmaecker

B

egin volgend jaar verschijnt, met enige vertraging, het nieuwe album van dEUS. Stel. Stel: dat is een album met geen enkel zwak nummer, met twee erg goede singles en verder acht herkenbare dEUSnummers, die weliswaar nauwelijks iets nieuws bieden maar niettemin van een niveau zijn waar menige band alleen van kan dromen. Dan zou iedere dEUSfan enorm teleurgesteld zijn. Gorki-zanger Luc De Vos, die zijn eigen band altijd de op-een-na-beste van Vlaanderen noemt, zou uithuilen op de schouders van de volledige muziekredactie van Humo. Voor dEUS ligt de lat namelijk hoger dan voor veel andere bands, en eigenlijk hoger dan voor élke band in de Benelux. Een album van dEUS moet niet alleen heel goed zijn, de band moet ook zichzelf minstens gedeeltelijk opnieuw hebben uitgevonden en ons behagen zonder behaagzuchtig te klinken. Het is de prijs van het pionierschap. dEUS geldt niet alleen als de beste band van Vlaanderen, maar ook als de

7

meest invloedrijke. Dat is adel, en dat verplicht. Frontman Tom Barman (1972, Antwerpen) van dEUS weet het als geen ander. Bij het verschijnen van het voorlaatste album Pocket Revolution kreeg hij van een Duitse journalist een kritische opmerking over de eerste single. “Ik heb altijd van dEUS gehouden omdat jullie zo onvoorspelbaar waren en ineens komen jullie met een simpele rocksong,” zei de journalist. Barman vroeg hem of hij dat had verwacht. Nee, antwoordde de journalist. Voilá, concludeerde Barman: dan was dEUS dus nog onveranderd onvoorspelbaar. Tegelijk zal Barman als geen ander weten dat zijn muziek nooit meer de impact zal hebben van de albums Worst Case Scenario (1994), In a Bar, Under the Sea (1996) en The Ideal Crash (1999), alleen al om de reden dat er toen nog nauwelijks muziek in Vlaanderen werd gemaakt die tegelijk zo ambitieus, zo grillig en zo commercieel succesvol was. Dat was bijzonder: een band die net zoveel invloeden van de Smashing Pumpkins

als van Tom Waits verraadde, en dat van eigen of (voor Nederlanders:) nabije bodem. Vlaamse muziekliefhebbers konden er elke discussie met hun noorderburen mee doodslaan: “Maar wíj hebben dEUS!” Inmiddels is een hele generatie bands ontstaan die door dEUS is beïnvloed. De band van oprichter Barman maakte duidelijk dat het kan: veel vrienden maken zonder altijd vriendelijk te zijn. Zelfs de ex-leden van de band werden beroemdheden. Ze verlieten de band en wilden in interviews nog wel eens laten doorschemeren dat het ego van Tom Barman zich moeizaam verhoudt tot andere ego’s, en begonnen hun eigen projecten. Stef Kamil Carlens van Zita Swoon? Ex-dEUS. Danny Mommens van Vive La Fête? Ex-dEUS. Tim Vanhamel, vroeger van Evil Superstars en Millionaire en nu solo? Ex-dEUS. Waren het serieuze aderlatingen, die vertrekkende bandleden? In het geval van Carlens wel, is het algemene oordeel. Met hem verdween een deel van de grilligheid uit

www.zuiderlucht.eu

de band, en de strijd. Weliswaar haalde Barman later Mauro Pawlowski binnen, een van de grootste muzikale talenten van Vlaanderen en op het podium nog charismatischer dan hijzelf, maar die kwam toen al lang was uitgemaakt wie de dienst uitmaakte bij dEUS. Er is een documentaire over Tom Barman gemaakt, in december te zien op Canvas. De titel: Tempo of a Restless Soul. Want rusteloos is hij, en serieus ook. Tom Barman belichaamt wat zijn grootste fan Luc De Vos ooit zei over Vlaamse popmuziek: “In Nederland moet popmuziek vooral gezellig zijn. Een hobby. Je gaat volleyballen en je gaat naar een bandje kijken. Vergeleken daarbij speelt de popmuziek zich bij ons af op het snijvlak van leven en dood.” “Als ik ergens aan begin, wil ik winnen,” zei Barman jaren geleden in een interview. Toen hij in het avondvullende VPRO-programma Zomergasten zat, toonde hij zich een enthousiaste kunstliefhebber, die met genoegen extreem lange fragmenten liet zien. Tegelijkertijd heeft hij in interviews ook laten merken dat zijn afkeuren net zo sterk zijn als z’n voorkeuren. “Zo’n kakband als de Fun Lovin’ Criminals. De nummers die zij maken, schrijf ik in een middag.” Al bestrijdt hij een geëngageerde kunstenaar te zijn, engagement heeft hij wel degelijk. Zijn debuut als filmregisseur, Anyway the Winder Blows (2003), was een ode aan zijn Antwerpen, zijn stad, die hij in 2006 met enorme concerten tegen intolerantie probeerde te behoeden voor een Vlaams Belang-bestuur. De documentaire over Barman moest over de mens Barman gaan, maar behandelde vooral de bandleider. Want zoals dEUS vooral bestaat door Barman, zo lijkt Barman vooral te bestaan door dEUS. Hij is muzikant, en zijn leven heeft zich daar omheen gevouwen. Al nuanceerde hij het begrip ‘muzikant’ vier jaar geleden in een interview: “Een muzikant drukt zich uit met zijn instrument. Ik druk me niet uit met mijn gitaar, maar met mijn stem. Maar dat ik zanger ben, krijg ik ook niet makkelijk over de lippen. Ik denk dat ik vooral songschrijver ben.” dEUS speelt 4 september tijdens Festival Bruis op de Markt Maastricht.

september 2010

Podium

Zie ook Agenda en www.zuiderlucht.eu

Maastricht

Heerlen

AINSI september 2010

PARKSTAD LIMBURG THEATERS deze maand o.a.:

Wo 1 en do 2 sept I theater I Alles Vrolijk 10+ I tekst en regie Tim Gladdines I 14.00 en 19.30u I € 5,- I € 3,Do 2 t/m zo 12 sept I expositie I Museum Het Domein in AINSI I Mythe Berlijn I openstelling do t I m zo 11.00 tot 17.00u Vr 3 en zo 5 sept I films en lezing I Mythe Berlijn I parallel programma ism Lumière en ABKM Za 18 sept I dans I Musica Sacra Maastricht I Karl-Heinz Stockhausen I Inori I 11.30u I gratis Za 20 sept I creatieve industrie I Pecha Kucha Maastricht I 20.20u I € 5,Vr 24 sept I theater I Mug met de Gouden Tand I Verlichtinglight I 20.30u I € 14,Za 25 sept I creatieve industrie I StyleSuite Maastricht I Modeshow I 20.30u Zo 26 sept I creatieve industrie I Sporting Maastricht I Nieuw! Sint-Pietersbergloop I Halve marathon en 10km I 12.00 en 12.30u I € 17,- en € 12,-

CENTRE CERAMIQUE highlights september 2010 t/m zo 12 sept I tentoonstelling I De Dorst van Maastricht Zo 12 sept I Het Parcours I Opening nieuwe culturele seizoen, bezoek één van de vele gratis activiteiten, ook in Centre Céramique. Do 23 sept I lezing I Première van unieke (theatrale) lezing: De Openbaring Za 26 sept I muziek I Accordeonorkest t/m zo 24 okt I tentoonstelling I Gisteren deed ik het nog… De jaren 70 door het oog van de reclame TIP: Ook voor het nieuwe culturele seizoen heeft Centre Céramique veel leuke, spannende, interessante en verrassende activiteiten, cursussen en tentoonstellingen in petto. Benieuwd? Het jaarprogramma is gratis af te halen bij Centre Céramique. Of bekijk het programma op www.centreceramique.nl

KUMULUS Vr 10 sept | Start Body Combat | Brusselsestraat 10D | 18.00u Zo 12 sept | Open Dag Beeldende kunsten | Herbenusstraat 89 | 11.00 tot 15.00u Za 18 sept | Open Dag Theater, Dans & Musical | Herbenusstraat 89 | 11.00 tot 15.00u Vr 8 okt | Start Modeontwerp FashionClash | Herbenusstraat 89 | 19.30u Info & inschrijven op www.kumulus.nl

LUMIERE highlights Vanaf do 2 sept | film | Vreemd Bloed | Eindelijk, weer een nieuwe film van scenarist Maria Goos Vanaf do 16 sept | film | The American | 2de speelfilm Anton Corbijn, met George Clooney Vanaf do 16 sept | film | Submarino | Thomas (Festen) Vinterberg opnieuw in vorm. Do 19 sept | film | Musica Sacra : Andrej Roebljov | Transcendentie volgens Tarkovsky Vanaf do 30 sept | film | Exit Through the Gift Shop | De ongrijpbare Banksy maakt een film Kijk voor het volledige programma op www.lumiere.nl

Do 26 aug t/m zo 5 sept I eigentijds circus I Cirque Plume L’atelier du peintre I div. tijden Theater Heerlen Do 23 sept I muziektheater I M-Lab – Into the Woods I Theater Heerlen I 20.30u Za 25 sept I urban show I Discipolus do Ritmo ui Brazilië in het kader van het IBE I Theater Heerlen I 20.00u Woe 29 en do 30 sept I toneel I Toneelgroep Maastricht – Opgaande zon I Theater Heerlen I 20.00u Kijk voor het volledige theaterprogramma op www.parkstadlimburgtheaters.nl

FILMHUIS DE SPIEGEL highlights Do 2 t/m za 4 sept | film | Nowhere Boy | 20.00u Do 9 t/m za 11 sept | film | Mères et Filles | 20.00u Do 23 t/m zo 26 sept | film | Agora | do t/m za om 20.00u, zo 26 sept om 14.00u Ma 27 sept | film | Los Viajes del Viento | 20.00u www.filmhuisdespiegel.nl

Sittard HET LAAGLAND jeugdtheater Het Oneindige Verhaal (7+). ‘Een ode aan de fantasie voor jong en oud!’ Naar het beroemde boek van Michael Ende en de filmhit ‘The Neverending Story’. Za 25 sept | PREMIÈRE | 19.00u Zo 26 sept | in Stadsschouwburg Sittard-Geleen | 14.30u Check de speellijst op www.hetoneindigeverhaal.nl om te zien wanneer deze magische voorstelling bij jou in de buurt speelt! Jeugdtheater Het Laagland – Engelenkampstraat 25 – Sittard – www.hetlaagland.nl

Tongeren de VELINX De VELINX trapt seizoen 10-11 af met een drie dagen durende culturele hoogmis! Vr 1 okt | theater | Zang en muziek, hoofse intriges en heksentoeren, sprankelend acteerwerk en actiescènes, het theatermeesterwerk ‘MACBETHbranding’ van Ensemble Leporello heeft het allemaal! | 20.30u Za 2 okt | muziek | The Crab Four speelt ‘The White Album’. Het witte album van The Beatles integraal gebracht door topmuzikanten! | 20.30u Zo 3 okt | familie |’Mister O’ (5+), de nieuwste voorstelling van Gilles Monnart, is een mix van dans, visuele humor, swingende muziek en originele goochelacts! | 15.00u dijk 111 bus 2, 3700 Tongeren België. Meer info: www.develinx.be

THEMBI Thembi Music Lab Series Zo 19 sept | jazz | Jeroen van Vliet’s Sikeda Sextet | cd-presentatie | 15.00u Zo 26 sept | jazz | Tom Beek Quartet | 15.00u Zo 3 okt | jazz | Mike del Ferro Trio + Corrie van Binsbergen Trio | Dubbel Concert | 15.00u en om 17.00u Smull: Stichting Muziek Lab Limburg | 043 – 361 362 1 | www.thembi.nl

8

www.zuiderlucht.eu

september 2010

‘Heus, dans zit hier in de genen’

Kick off

Nog meer dan nu gedijen in het Limburgse. Dat is een van de ambities die Peggy Olislaegers, de nieuwe directeur van de Nederlandse Dansdagen heeft voor het Maastrichtse festival. “Nederlanders zijn goed in het ontkennen ervan, maar dans is een onderdeel van onze cultuur.” door Meyke Houben

Scène uit Wowwowwonders in me van choreografe Anouk van Dijk. foto Folkert van Dunné

T

ijd is het sleutelwoord bij het verankeren van dans in de provincie, meent Peggy Olislaegers, de net aangetreden directeur van de Nederlandse Dansdagen. “Dans zit in de genen van de Limburgers. Dat blijkt als je kijkt naar het hoge percentage amateurdansers en naar de bezoekersaantallen bij dansvoorstellingen. Tegelijkertijd is Limburg een moeilijk te veroveren gebied. Het kost tijd om samen een geschiedenis op te bouwen. Alle commotie in 2007 rondom Maastricht als festivalstad heeft er in elk geval toe geleid dat we samen met de provincie en de gemeente nog eens duidelijk hebben benoemd waarom de Dansdagen hier thuishoren. Het is gezond om je even los te weken van de Randstad. Als Brabantse ben ik zelf gewend om te reizen voor voorstellingen en dat heeft me geholpen om in te zien dat er meer dan één waarheid is.” Als dochter van een moeder die volksdansles gaf, stond Peggy Olislaegers (Baarle-Hertog, 1966) vanaf haar tweede

9

op het podium. Op de lagere school was ze bij de majorettes en na de middelbare school ging ze naar de Dansacademie in Tilburg. Als maker verdiepte ze zich niet alleen in dans, maar ook in theater en muziek. “Ik werk graag met verschillende disciplines en in verschillende segmenten: de professionele danswereld, het amateurcircuit of de cultuur-educatieve hoek. Daarnaast wil ik mijn kennis en ervaring graag delen en verbindingen creëren. Vooral dat laatste kleurt mij als maker.” “Ook als ik met andere disciplines werk, is het bewegend lichaam voor mij het vertrekpunt”, vertelt Olislaegers. “Ik blijf het wonderlijk vinden hoe ik op verschillende manieren daardoor kan worden geraakt. Soms word ik getroost door de esthetiek, soms roept het dansdrift op bij mezelf, soms gaat het over de sterfelijkheid van het lichaam en soms laat het me juist helemaal nergens aan denken. Als professionele kijker wil ik die persoonlijke benadering blijven inzetten; ik wil durven huilen, schrikken of genieten bij een voorstelling. Juist zo

kan ik oprecht kritisch zijn.” Hoewel de Dansdagen volgens Olislaegers niet te klagen hebben over publieke belangstelling, het festival is naar verluidt jaarlijks goed voor 7000 à 8000 bezoekers, hoopt de nieuwe directeur in de toekomst nog meer bezoekers aan het festival te binden. “We moeten eerlijk zijn: niet alle dans is geschikt voor een breed publiek. Het leuke van de Nederlandse Dansdagen is dat je daar kunt proeven wat bij je past. Daarbij helpt het als we concreter over dans schrijven en de dansers zichtbaarder maken voor het publiek. Dat is nu in gang gezet door onder meer het project 4x4 Danskritiek, waarbij verschillende soorten schrijvers zich een jaar lang verdiepen in de kunst van het beschrijven van dans.” Het argument dat dans een ‘moeilijke’ discipline is, wuift Olislaegers resoluut weg. “Het publiek is zeker niet onnozel. Ik ben ervan overtuigd dat dans in een echte dialoog uiterst toegankelijk is. Nee, dat is niet naïef, maar ambitieus. Ik weiger

www.zuiderlucht.eu

met dédain over het publiek te praten.” Over de ontwikkelingen in de Nederlandse danswereld is de nieuwe NDD-directeur optimistisch. “Je ziet dat de dansprogrammering van theaters afneemt. Onder meer door de evenementencultuur wil een deel van het publiek van tevoren precies weten wat het gaat meemaken. Dansgezelschappen en theaters moeten moeite doen en investeren om publiek te vinden. Ook dat is een kwestie van tijd. En van een overheid die zich inzet voor een goed cultureel klimaat. Ik geloof oprecht dat het publiek de danskunst zal blijven opzoeken, maar zeker in deze tijd is het belangrijk dat de danswereld zich actief inzet om het publiek te laten blijven genieten van deze kunstvorm.” Naast de reguliere programmering, presenteert NDD ook enkele speciale projecten, gericht op verdieping en ontwikkeling. Olislaegers ziet deze projecten vooral als kick off voor een langer traject van samenwerking. “Met Kumulus, Crosstown Limburg en Huis voor de Kunsten Limburg hebben we bijvoorbeeld het project Urban Moves opgezet. Vanaf september worden twaalf urban dansers intensief gecoacht door choreograaf Alida Dors. Ze zijn te zien tijdens de Dansdagen, maar ook daarna willen we ze blijven ondersteunen. Het helpt daarbij dat een groot deel van dansend Nederland tijdens het festival aanwezig is in Maastricht. Dat vergemakkelijkt de potentiële contacten met het Limburgse dansveld.” In het NDD-programma heeft de urban dance een vaste plek veroverd, met voorstellingen van onder meer Solid Ground Movement & Jongerentheater 020 en Lloyd Marengo. Een poging om jongeren meer te interesseren voor het festival? “De urban dance is een heel vitale tak van de danskunst. Maar urban is niet specifiek voor jongeren. Jongeren zijn als groep net zo heterogeen als ouder publiek. Er is een dansstijl voor iedereen. Nederlanders zijn heel goed in het ontkennen ervan, maar dans is een onderdeel van onze cultuur. Al is het maar het hossen tijdens een bruiloft of carnaval.” De Nederlandse Dansdagen: 9, 10 en 11 oktober. www.nederlandsedansdagen.nl

september 2010

Een fictieve autobiographic

Ex-mediahoer

In het klassieke Engels betekent ‘career’ als werkwoord zoveel als “langdurig uit de hand gelopen”, zegt Rowland Jones van wie Zuiderlucht vanaf dit nummer maandelijks een graphic novel in feuilletonvorm publiceert. Hieronder de eerste aflevering.

M

y Imaginary Lives’ (mijn denkbeeldige levens) openbaart het leven van RJ, de hoofdpersoon in de fictieve autobiographic van multitalent Rowland Jones. Dit feuilleton in dagboekvorm behandelt actuele gebeurtenissen uit zijn loopbaan en verklaart welk een louterend effect ze hadden kunnen hebben op RJ’s reis door het leven. ‘Hadden kunnen’, want in werkelijkheid verliep dit leven langs heel andere lijnen. Trouwens, zo merkt Jones op, het Engelse woord voor loopbaan is career, dat volgens het klassieke Oxford English Dictionary als werkwoord zoveel betekent als “langdurig uit de hand gelopen”. Als fictieve reis door het leven van RJ bevat ‘My Imaginary Lives’ een interessante cast met onder anderen de aartsbisschop van

10

Canterbury, actrice Joanna Lumley (De Wrekers, Absolutely Fabulous), Anaïs Nin, schijfster van dagboeken en erotische romans, en Arthur Schopenhauer, de pessimistische filosoof met Nederlandse wortels. Tegelijkertijd trekt dit grafisch dagboek door de uiteenlopende werelden van hoefsmeden, jazz, antieke vulpennen en tattoos. In dit nummer de eerste aflevering van dit nieuwe project van Rowland Jones, van wie Zuiderlucht de afgelopen jaren elke maand een cartoon plaatste. Jones (Swansea, 1951) was jarenlang werkzaam in de Britse reclamewereld, een periode waarvan hij zegt: “Ik was toen een all round mediahoer.” Hij doceerde communicatie (19761979) aan de Manchester Metropolitan University en, vanaf de late jaren negentig, fotografie en film aan de universiteiten van Liverpool, Stafford en Chester. Sinds 2007 woont en werkt hij in Paciano, Italië.

www.zuiderlucht.eu

september 2010

perron poëzie

TIME OUT OF MIND 17 Leon Verdonschot en Wido Smeets in debat over ontwikkelingen in de popmuziek. Over de illusie als kernwaarde van de popmuziek, eigenlijk van alle kunstuitingen. “De illusie maakt deel uit van de werkelijkheid.”

Eerbied voor de illusie

L

D

aatst zag ik een meisje op TMF dat de finale had gehaald van een van die tv-talentenjachten met iemand op een stip voor een paar mensen achter een tafel. Ze had net haar eerste single uit. Hoe ze die vond, vroeg de presentator. Ze vond het wel een goed nummer. Jaren eerder zag ik Joe Cocker op tv, die in een programma zijn nieuwe single kwam playbacken. Cocker kreeg dezelfde vraag en zei eerlijk dat hij nog steeds aan het nummer moest wennen. Het nummer klonk namelijk nogal modern. Maar ja, de mensen die hem omringden hadden hem verzekerd dat zijn muziek nu zo hoorde te klinken. Ik had met Cocker te doen. Zo lang in het vak en dan nog steeds een speelbal van zijn omgeving. Tegelijk voelde ik nog iets anders: een lichte minachting voor het feit dat hij kennelijk niet het talent had om zijn eigen muziek te schrijven. Het meisje op TMF vertelde dat de mensen die haar begeleidden hadden gepraat over de richting die ze uit moest met haar muziek. Nederlandstalige pop was eigenlijk het idee, maar dat lag commercieel wat moeilijk, dus hadden ze er een volks tintje aan gegeven om aan te sluiten bij het succesvolle geluid uit Volendam. Schaamteloos deed ze zo de hele strategie achter haar prille carrière uit de doeken. Het feit dat die carrière überhaupt het resultaat van een vergadering was, bovendien niet een met zichzelf als voorzitter, leidde tot geen enkele zichtbare gene. Ik voelde dezelfde minachting, maar dan veel sterker. Alleen omdat ze haar eigen muziek niet schreef? Dat deed Elvis ook niet. En Frank Sinatra evenmin, om maar twee van de grootste performers uit de muziekgeschiedenis te noemen. En die bewonder ik wel, al is die bewondering een wezenlijk andere dan die voor artiesten die meer zijn dan performer. Wat was het dan? Het feit dat alles wat ze deed, bedacht was? Alsof dat niet heel vaak zo is. Zelfs de Sex Pistols waren bedacht door hun manager. Het was, realiseerde ik me, haar ongenegeerde openhartigheid erover. Omdat ze daarmee blijk gaf van minachting voor de kernwaarde van popmuziek: de illusie.

e illusie maakt deel uit van de werkelijkheid, zegt festivaldirecteur Jacques Giesen van festival Musica Sacra elders in dit nummer. Voor de popmuziek geldt dat even zeer als voor de sacrale muziek die tijdens Musica Sacra ten gehore wordt gebracht. Ook zonder te geloven kun je in vervoering worden gebracht door religieuze muziek. Omdat (de illusie van) de religie deel uitmaakt van de ons omringende werkelijkheid. Vraag maar aan de volbloed atheïst Geert Wilders. Het meisje uit de TMF-talentenjacht, zo vermoed ik, gelooft in een andere, particuliere illusie: beroemd worden. Muziek is in dat streven niet meer dan een vehikel; als het niet lukt, probeert ze het misschien via een andere weg. Ik zag laatst een ander kind-zangeresje in een andere talentenshow dat door de jury volledig werd afgebrand. Niet alleen omdat ze er niets van bakte, maar vooral omdat haar moeder – zoals zo vaak – de dwingende factor was achter haar ambitie. Exit: een huilend kind en een tierende moeder. Het was háár illusie die hier publiekelijk om zeep werd geholpen, haar dochter was het vehikel. Elvis, Sinatra en de Sex Pistols vormen samen een illuster rijtje performers die groot werden in een door hun omgeving geschapen wereld van illusies. Die alleen stand houdt als er een publiek is dat óók gelooft; die aanhang vertoont op gezette tijden religieuze trekjes. Alle drie veranderden ze op enig moment in hun carrière van muzikale richting, al dan niet op advies van hun managers en adviseurs. Hun muziek was een vehikel geworden om te kunnen blijven genieten van de verslaving die applaus heet. Johnny Rotten (Sex Pistols, zie foto) is de enige nog levende van de drie, en hij maakte onlangs een alom bejubelde come back tournee. Zoals Elvis en Sinatra dat in hun tijd ook deden. Als het publiek er nog steeds in gelooft, blijft de illusie van hun muzikale grootheid een werkelijkheid waar je niet omheen kunt. Omgekeerd: zonder aanhang geen illusie. Het is en blijft een keuze, geloven.

LEON VERDONSCHOT

WIDO SMEETS

11

www.zuiderlucht.eu

In de waarde van herkennen is als bijeen te nemen dit zien wordt gezet als diep te komen te liggen wat met een beide is werkt daardoor in een gelijk te zetten in beweging om te verkennen van behouden van volgend groeien, waarderend van je tekeningen te volgen sprekend luisterend als zijn dagen wij de jaren het rechtstreeks weten dat jij met mij bent.

ACG VIANEN

De Eindhovense dichter ACG Vianen (1972) noemt zichzelf een ‘taalend kunstenaar.’ Zes maal werd zijn poëzie uitgezonden naar het NK-slamkampioenschappen. In 2009 verscheen zijn bundel Orgaannevel bij uitgeverij de Contrabas. Dit voorjaar verschenen gedichten van zijn hand in de bloemlezing Alles staat nog op zijn plaats. www.acgvianen.nl

Perron Poëzie wordt mede mogelijk gemaakt door

Defauwes en

september 2010

Op bedevaart naar Plattegrond van de kapel.

De Bruder-Klaus-Feldkapelle bij Keulen oogt als een betonnen staaf die meekleurt met het landschap. Na jaren van uitstel bracht Wido Smeets een bezoek - zonder wandelschoenen. “Ik doe iets wat ik nooit eerder deed: ik steek een kaars op en zet die in een gietijzeren bak vol zilverzand.” door Wido Smeets

De Bruder Klaus Feldkapelle bij Mechernich-Wachendorf kleurt mee met de omgeving. foto’s Zuiderlucht

T

ijdens de terugweg bedenk ik hoe het kan zijn om zonder voorkennis op de Bruder-Klaus-Feldkapelle te stuiten. Loop je als argeloze wandelaar door het glooiende Eifel-landschap onder Keulen, ontdek je in de verte een betonnen staaf, een meter of twaalf hoog, die in de namiddagzon de kleur aanneemt van de omringende korenvelden. Hij lijkt dichterbij dan ie is, die goudgele staaf werkt als een magneet. Je ogen laten hem niet meer los – tot je de wigvormige metalen deur opentrekt en naar binnen gaat. Maar zo is het niet. Ik ben geen argeloze wandelaar. Het

12

plan om deze kapel te bezoeken zit al twee jaar in mijn hoofd. Het ontwerp is van Peter Zumthor, een Zwitserse architect die tijdens het ontwerpen, waar hij acht jaar over deed, stopte met roken en katholiek werd. Voor zo’n combinatie rij ik graag een stukje om. In dit geval letterlijk. Achter de grens bij Aken laat het navigatiesysteem van mijn auto het afweten. Bij een Raststätte vraag ik de weg naar Mechernich-Wachendorf, in de buurt waarvan de veldkapel zou staan. En daarna nog eens, en nog eens. Zonder verbinding met de satellieten nader ik het doel, in de Eifel is de weg vragen nog heel gewoon. Wachendorf blijkt een gehucht

vol wegwijzers met ‘Bruder-Klaus Feldkapelle’ en de bekende P. De P van pelgrim, bedenk ik, wanneer blijkt dat de laatste twee kilometer te voet gaan. Ik heb er geen probleem mee, Zumthor wekt nu eenmaal hoge verwachtingen. Wie ooit in zijn Therme was in Vals, een gebouw zonder buitenkant in de Zwitserse bergen, weet wat ik bedoel. Wie er nooit was, geloof me op mijn woord. Wachendorf mag dan al lange tijd op mijn wensenlijst staan, op een verfrommeld krantenknipsel na weet ik niets van de kapel. Geen kennis vooraf; ik wil niet weten, maar geloven. Geloven zonder te begrijpen, zoals christenen. Pas later lees ik over

www.zuiderlucht.eu

Bruder Klaus, de 15e eeuwse Zwitserse kluizenaar die bij zijn heiligverklaring in 1947 de wereldvrede als werkterrein kreeg toebedeeld. Net als over de ontstaansgeschiedenis van deze aan hem gewijde kapel. Aan de rand van het dorp is voor bezoekers een parkeerplaats met twee mobiele ToiToi-toiletten en een oproep van de burgemeester: gelieve nu vast uw behoefte te doen, en niet onderweg, of bij de kapel. Die wacht verderop, aan de horizon, voor het eerst vang ik er een glimp van op. Ik laat de auto achter en ga op pad, een bewust onwetende wandelaar op denim slippers – de wandelschoenen ben ik vergeten. Het kiezelpad voert voorbij een

september 2010

Bruder Klaus ‘Tijdens het ontwerpen stopte architect Zumthor met roken en werd katholiek.’ trainingsveld van de plaatselijke FC, een in de bosschages verborgen tennisparkje en een bank met een koperen plaatje: ‘Gestiftet von DEKRA Akademie.’ Daar worden vakkrachten opgeleid, legt Google me een dag later uit. Langs de bosrand kijken jagershutten uit over het te verschalken wild. Het pad maakt een haakse bocht naar links, even later een haakse bocht naar rechts. Bij een groene landbouwloods met zonnepanelen biedt de familie Schmitz een pluktuin aan met enkele rijen snijbloemen aan. Voorbijgangers kunnen ze zelf afsnijden, de mesjes liggen klaar. Het verschuldigde bedrag mag in een vierkante spaarpot. In een metalen plaat ernaast zijn drie ronde gaten uitgezaagd, ter grootte van een kinderpols, een damespols en een herenpols. In drie maten bloembossen kunnen bedevaartgangers hier hun genegenheid voor Bruder Klaus afmeten, ter waarde van 1,50 euro, 3 euro dan wel 5 euro. De onzichtbare

familie Schmitz laat in krullend handschrift een goedgeluimde verontschuldiging achter: “Auf Grund der extremen Trockenheit ist das Angebot leider nicht so ippig wie erwartet – bisher  .” Het licht stijgende pad loopt in rechte lijnen door het landschap. Op het eind een asfaltweg, met plukjes vriendelijk groetende voetgangers. Bij al die geometrie lijkt de vijfhoekige kapel in de verte een tikje uit het lood te staan. Binnen wacht een nog grotere verrassing. Zelden een interieur gezien dat zó afwijkt van de buitenkant. “Man erwartet sich das hier nicht”, zegt een bezoekster tegen niemand in het bijzonder. Vooraf beloofde architect Zumthor zijn opdrachtgevers, een bemiddeld boerenechtpaar uit de buurt, een ontwerp naar de mores van de moderne architectuur. Je denkt dan aan zijn door politiek getrut nooit uitgevoerde ontwerp van de Topografie

De wigvormige deur van binnenuit gezien.

13

Het druppelvormige gat in het dak van de kapel.

des Terrors, het nazi-monument in Berlijn. Of aan Kunsthaus Bregenz, die vierkante doos van glas die zich spiegelt in de Bodensee. Van buiten past de veldkapel bij Wachendorf nog in dat idioom, van binnen gaan alle architectonische huisregels overboord. Als constructie bedacht Zumthor een druppelvormige reuzenwigwam van boomstammen, met een gelijkvormige opening in de spits. Zo bouwde de oermens al, en ook het Pantheon in Rome, het begin van de Westerse architectuur, heeft een gat in de lucht. Rond de boomstammen stortte hij een vijfwandige kolom van beton, met een grid van 300 glazen knikkers, groot als koeienogen. Ze laten licht door, maar geen zicht. Vervolgens stookte hij twee weken lang een vuurtje in de kapel, waardoor de boomstammen, de oerconstructie, verasten. De wand is een negatief van een bos, een zwartgeblakerd stempel van de natuur in knoerhard beton. Bij zo’n schacht waar de as is verwaaid, hebben je gedachten geen wegwijzers nodig, dan denk je aan rook aan de hemel, aan een graf in de wolken waar je niet te krap ligt. Het interieur biedt ruimte aan hooguit tien mensen. Staand wel te verstaan. Er is geen meubilair, behalve een tweezits, dus 1,04 meter breed houten bankje met daarop het Getijdenboek. Morgen, zo lees ik vluchtig, is het de feestdag van de heilige Charbel Makhlouf, ook al een heremiet. Er staat een langwerpige sokkel met

www.zuiderlucht.eu

een afgietsel van het hoofd van Bruder Klaus. Op de vloer, een legering van tin en lood, ligt de regen van gisteren. Uit de wand steekt het koperen meditatiewiel, geestelijk houvast van de kluizenaar. Dan doe ik iets wat ik nooit eerder deed: ik steek een kaars op, zet die in de daartoe bestemde gietijzeren bak vol zilverzand en stop een 2euromunt in het offerblok. Als me te binnenschiet dat je daarvoor in de pluktuin van de familie Schmitz een stuk verderop slechts het kleinste bosje bloemen mag afsnijden, verdubbel ik de inzet. Een vrouw stuurt haar fotograferende vriendin naar buiten, ze wil bidden. De stilte die resteert bestaat uit een hoog piepend geluid en de wind die over de schacht scheert. De kapel ademt mee met de luimen van de natuur. Op de terugweg merk ik dat mijn tred hapert. Omkijken hoeft niet, het beeld van de goudgele staaf in het landschap zit in mijn hoofd verzonken, maar ik doe het toch. De kapel wordt kleiner, de zon glijdt langzaam weg, de schaduwen van de afgesneden koolzaadstengels trekken lange lijnen in de aarde. Monumentaliteit heeft niets met omvang te maken, hoorde ik laatst iemand zeggen. Met vertraging arriveer ik bij de parkeerplaats met de ToiToi-toiletten en de oproep van de burgemeester om sanitaire stops te vermijden. Ik verontschuldig me in stilte, stap in de auto en rij weg. www.feldkapelle.de

september 2010

LM heeft een groot aantal werken in stock van o.a.

Arie Berkulin Pieter Defesche Theo Kuijpers Lei Molin Ger Lataster Toon Teeken Wij hebben geen vaste openingstijden, maar na een telefonische afspraak bent u van harte welkom. Leon Mommers Bellefroidlunet40, 12F, 6221 Maastricht Savelsbosch 6228 SBKN Maastricht

moderne kunst

043 361 01 38 Even voorkijken? Zie: www.lm-modernekunst.nl

Kies voor snelheid en gemak, word abonnee van

zuiderlucht en ontvang als welkomstgeschenk het boek Enkeltje Utopia van Wido Smeets én de cd Who are you now van Jodymoon

voor alle abonnees 10 % korting op de wijnen van Vin Munnen 043 3110260 www.vinmunnen.nl

aanmelden kan via www.zuiderlucht.eu

14

www.zuiderlucht.eu

september 2010

Muziek & beeld

Muzikanten op een schilderij van zaagsel

Ensemble 88 heeft naar eigen zeggen een mooie deal gesloten met de gemeente Heerlen en Schunck. Alle partijen investeren evenveel in een drietal concerten. “Hedendaagse muziek past beter in het modernistische Heerlen dan in het pluche van Maastricht.” door Emile Hollman

Leden van Ensemble 88 doorkruisen een schilderij van zaagsel van Nieke Lemmens. foto Ensemble 88

“I

n de presentatie”, zegt Jos Kamp, cellist en voorman van Ensemble 88, “heeft de hedendaagse muziek een probleem. Het is geen eenvoudige muziek, je moet altijd verantwoording afleggen en moeite doen om publiek te bereiken. Daarom zijn we steeds op zoek naar een aantrekkelijke vorm van presenteren.” En die vorm heeft het acht man sterke Ensemble 88 bijvoorbeeld gevonden in cross overs met beeldende kunst, zoals een samenwerking met kunstenaar Nieke Lemmens. De muziek zelf wordt de laatste jaren ook toegankelijker, zegt Kamp, zittend in de Heerlense tuin van Nieke Lemmens: “De intellectuele benadering uit de jaren zestig is losgelaten. Alles is weer mogelijk. Toonladders mogen weer. Je merkt dat ook aan componisten, ze zoeken naar een herkenbare taal.” Ensemble 88 bestaat ruim twintig jaar en speelt het liefst muziek waarvan de noten bij wijze van spreken nog nat

15

zijn. Kamp vroeg Lemmens om tijdens een concert schilderijen te exposeren in de zaal. Het werkte voor geen meter. Lemmens: “Ze kwamen voor de muziek en zagen mijn werk niet eens.” Kamp, tongue in cheek: ”Dat is de pijn van elke schilder hè, dat het schilderij boven de piano komt te hangen.” Lemmens kreeg een herkansing in het jubeljaar 2008 waarin ook een cd verscheen met muziek van hedendaagse Limburgse componisten als Matty Niël, Frans Mulder, Willem Dragstra en Henri Delnooz. Lemmens: “Ik wilde meer betrokkenheid, wilde de musici als het ware ín de beeldende kunst trekken.” Ze voerde gesprekken met de vaste muzikanten van het ensemble en schilderde evenzoveel abstracte doeken geïnspireerd door de informatie die de musici hadden aangedragen. De doeken werden tijdens de pauze van het jubileumconcert afgetakeld en om de musici gedrapeerd als kubistische mantels. Bij een compositie van Willem Dragstra maakte Lemmens tot drie

keer toe, in Venlo, Heerlen en Sittard, op de vloer een enorm schilderij van zaagsel en kleurpigmenten, een techniek uit de traditie van de Limburgse processieversieringen. Het ensemble speelde vanaf de rand en liep er na afloop van het concert dwars doorheen, het publiek in verbijstering achterlatend. Kamp: “Hier werkte de visuele toevoeging heel goed. Omdat we Nieke al in een vroegtijdig stadium bij onze plannen betrekken, kunnen wij op onze beurt goed inspelen op haar fantasie.” In de drie Heerlense projecten van Ensemble 88, ondersteund door gemeente en Schunck, zal Lemmens opnieuw haar rol hebben. Als uitvoerend muzikant voelt Kamp zich in Heerlen prima op zijn gemak. “Hedendaagse muziek past beter in het modernistische Heerlen dan in het pluche van Maastricht.” Als ik ergens in een klassiek bovenzaaltje moet spelen, heb ik toch het gevoel dat ik cultuur aan het plegen ben. En dat voelt niet goed.” In het eerste Heerlense project (op 26 juni, de Dag van de Architectuur)

www.zuiderlucht.eu

ging Nieke Lemmens live aan de slag met de bouw van een maquette in een leegstaand Peutz-pand. Ze baseerde haar bouwsels op een partituur van Morton Feldman die door Jos Kamp op de cello werd gevolgd. Later dit jaar volgen in Schunck nog een literair project met de stem van Cees Nooteboom en een vertolking van John Cage. In september is Lemmens weer van de partij in Venray, dan staat in Odapark een concert op stel met muziek van twee jonge vrouwelijke componisten: Annelies van Parys (1975) en Mayke Nas (1975). Van Parys definieert componeren als schilderen met klankkleuren. Haar composities zijn sferisch te noemen. Nas is juist heel theatraal. Lemmens zegt met het werk van beiden goed uit de voeten te kunnen. Ze past ervoor om haar werk als ‘behang’ te laten fungeren en zoekt in een vroegtijdig stadium de componist van dienst op. Een van de composities van Mayke Nas betreft een stuk voor twaalf handen in een vleugel. Alle handen verdwijnen in de klankkast alsof er een operatie wordt uitgevoerd. Met kleine hulpmiddelen wordt over de snaren geveegd waardoor er een theatraal gefriemel ontstaat dat niettemin een heel strikt ritme oplevert. Het is Nas te doen om muzikale verwachtingspatronen te doorbreken en daar kan Lemmens beeldend op inspelen. Zo knipte ze een Adam en een Eva uit het oeuvre van schilder Hans Memling, wekte het tweetal in een video tot leven en liet behalve Eva nóg twaalf vrouwen geboren worden uit de rib van Adam. Lemmens: “Ik maak aanspraak op ons collectieve geheugen door fragmenten uit de kunstgeschiedenis te halen. Die geef ik een nieuwe wending door aan te sluiten bij de compositie van Nas.” In de video treffen we Adam met een sinaasappel in de hand die door vrouwenhanden aan partjes wordt gesneden. Lemmens: “Waarmee het concert extra liefde en bloed krijgt. Maar je weet natuurlijk nooit van te voren of het zal werken. Dat blijkt pas tijdens het concert, als muziek en beeld samenkomen.” In Legendes is het altijd Nu. Ensemble 88 en Nieke Lemmens. Op 26/9 (20.00 uur) in Odapark Venray / Muziekbiënnale Niederrhein. www.ensemble88.nl

september 2010

enkeltje utopia

INKIJK

Een bourgeois kip volgens Petrit Halilaj.

Omtrent de kip

Eerlijk door Duncan Liefferink

“I

n die zes jaar heeft hij alles gegeven – aan Limburg!” zegt Hélène Min. Ze heeft het over haar vader, de schilder Jaap Min (1914-1987). Ze maakt een grapje, maar niet helemaal. Jaap Min gaf van 1955 tot 1961 les aan de Jan van Eyck Academie in Maastricht. Het waren slopende jaren, niet alleen vanwege de afstand tot Bergen (NoordHolland) waar hij geboren en geworteld was en waar zijn familie bleef wonen, maar ook omdat hij het lesgeven zeer serieus nam. “Hij kwam nauwelijks aan zijn eigen werk toe”, herinnert dochter Hélène zich. “Dat was de belangrijkste reden om er na zes jaar mee op te houden. En heimwee, heimwee naar het land achter de duinen.” Museum Land van Valkenburg geeft nu de gelegenheid Mins werk te zien in combinatie met dat van een aantal leerlingen, onder wie Pieke Dassen, Sjef Hutschemakers, Hans van Drumpt en Felix van de Beek. Toen Jaap Min werd geboren, was Bergen in opkomst als kunstenaarskolonie. Schilders als Charley Toorop, Piet en Matthieu Wiegman, Leo Gestel en de dichterprins Adriaan Roland Holst streken neer in het idyllische dorp. Jaap Min was de eerste schilder die echt uit Bergen afkomstig was. Hij werd ‘ontdekt’ door Matthieu Wiegman. Zijn opleiding in Amsterdam, bij Heinrich Campendonck, werd mede gefinancierd door de in Bergen gevestigde kunstenaars. Het landschap was voor Min veel meer dan een leuk plaatje. Koeien waren voor hem op een bepaalde manier ‘heilig’, zei hij in 1985 tegen Het Parool. “Een schilderij moet eerlijk zijn, niet mooi”, hield hij zijn leerlingen voor. Zo gezien is het niet verwonderlijk dat Min, die regelmatig kerkelijke opdrachten voor wandschilderingen en glas-inrood-ramen aannam, ook in zijn vrije werk soms religieuze thema’s koos. Zijn leven lang hield hij vast aan de kloeke, expressionistische stijl en de verzadigde kleuren van de Bergense School. Toch stonden de nieuwere ontwikkelingen in de kunst minder ver van hem af dan je zou denken. Dochter Hélène Min, zelf beeldend kunstenaar, had als kind wat moeite met het werk van die andere beroemde Bergenaar, Lucebert. Ze vroeg aan haar vader waarom er ook lelijke dingen worden gemaakt. Hij antwoordde: “In ieder mens schuilt een engel en een duivel. De één kan niet zonder de ander.” Die openheid is ook terug te vinden in Mins houding ten opzichte van zijn leerlingen. Boven alles wilde hij hen helpen hun eigen kracht te vinden. Waarvan akte in Valkenburg. Jaap Min en zijn leerlingen. Valkenburg, Museum Land van Valkenburg, 19/9 t/m 14/11. www.museumlandvanvalkenburg.nl

16

M

ijn hart maakte een sprongetje toen ik hoorde dat mijn neefje van tien op school een 9,5 had gescoord met een spreekbeurt over de intelligentie van de kip. Zelfs zijn ouders, vanuit hun jarenlange ervaring met – tussen tal van andere erfdieren - loslopende kippen, waren verbaasd bij wat hun zoon had weten te vergaren over het kippenbrein. Voor zijn 18e verjaardag leg ik alvast de bundel Medereizigers opzij, het voorlaatste boek van Rudy Kousbroek waarin ik laatst een prachtige ode aan (de intelligentie van) de kip aantrof. Uit het stuk Broedzorg: “Het lijdt geen twijfel dat kippen een stuk intelligenter zijn dan algemeen wordt aangenomen.” Met mijn neefje en Rudy Kousbroek bevind ik me in goed gezelschap bij mijn particuliere ideeënvorming omtrent de kip. Een kenner ben ik niet, wel een bewonderaar. Van mijn jongste broer – inderdaad, de vader van - kreeg ik ooit met mijn verjaardag drie kuikens cadeau. Nadat de lachsalvo’s waren gedoofd, bouwde ik voor het pluizige trio een royaal hok met nachtverblijf. Een lang leven was hen niet vergund, helaas. Tijdens een koude voorjaarsnacht bracht een steenmarter een dodelijk bezoek aan de kippenflat. Ik maakte het onderkomen marterproof, en kocht een nieuwe familie, inclusief haan, die Bush werd gedoopt. De enige nog levende nakomeling, een blauwzwarte hen die er in haar voorname eentje nog steeds resideert, had enige tijd het gewaardeerde gezelschap van een aangelopen konijn. Ik doopte hem rabbit without a cause. De twee konden het zo goed met elkaar vinden dat kip ’s avonds niet meer op stok ging, maar in een hoek van het dagverblijf neerstreek, waarna konijn tegen haar aan kwam liggen. De twee hadden ook seks. Met grote regelmaat kroop konijn op kip, en ging dan duchtig te keer. Kip deed daar niet moeilijk over, geen klacht kwam over haar snavel. Binnen de microkosmos van een kippenren is dat een opstelling die getuigt van ruimhartigheid én intelligentie. In Broedzorg beschrijft Rudy Kousbroek dat kippen graag liefkozen en geliefkoosd worden. Of in dat minnespel ook konijnen een rol is toegedicht, laat hij in het midden. Wel ziet Kousbroek in de door hem geraadpleegde literatuur zijn idee bevestigd dat kippen emotioneel sterk ontwikkelde dieren zijn die, net als honden, mensen van elkaar kunnen onderscheiden. Van alle boerderijdieren is de kip het

www.zuiderlucht.eu

slimst en het meest onafhankelijk. Hoewel ik niet van de boerderij kom, vermoed ik dat Kousbroek gelijk heeft. Behalve kip en konijn hoorde ook een hond een tijdlang tot onze huishouding. Een bijzonder dier. Als ze een plas moest doen, ging ze niet, zoals vrouwen gewoon zijn, sereen door de achterste knieën, maar produceerde een soort handstand op haar voorpoten. Waarna het overtollige lichaamsvocht met een sierlijke boog terug in de natuur werd gebracht. Hoe atletisch ook, op andere fronten was deze hond (roepnaam Van Puffelen) minder ontwikkeld dan haar erfgenoten. Zo was, anders dan bij konijn, haar driftleven vrijwel nul. En qua persoonlijkheid bleef ze ver achter bij kip, die haar regelmatig de tuin uitjoeg, terug het huis in. Een van Kousbroeks stellingen in Medereizigers is dat dieren in onze samenleving eeuwenlang op weinig bijval konden rekenen, maar dat dit beeld de laatste jaren verandert. Dat klopt. Het fokproject naar de ultieme bastaard-superkip leverde de Zutendaalse kunstenaar Koen Vanmechelen onlangs een eredoctoraat op. Op de Berlin Biennale introduceerde de Kosovaarse kunstenaar Petrit Halilaj afgelopen zomer de bourgeois kip, terwijl volgende maand tijdens de Noord-Limburgse manifestatie Menu 2010 een Trojaanse kip wordt rondgereden. In de literatuur was het dierenwelzijn al eerder doorgedrongen, zie de boeken van J.M. Coetzee, Maarten ’t Hart en Koos van Zomeren. In klassieke culturen was het respect voor (sommige) dieren vanzelfsprekend: ze werden beschouwd als gezant van de goden. Ik maak deze sprong omdat ik Medereizigers las in het Italiaanse Chiusi, een oude Etruskische stad waarvan de legendarische koning Porsenna in de zesde eeuw voor Christus zelfs Rome wist te veroveren. Na zijn dood kreeg deze Porsenna een gigantisch mausoleum waarin zijn lichaam werd opgebaard in een door een gouden megakip voortgetrokken strijdwagen, gesecondeerd door nog eens honderd vergulde kippen. Het verhaal is apocrief, het mausoleum is nooit gevonden. Maar een graf vol gouden kippen is een beeld dat Rudy Kousbroek zeker zou hebben aangesproken. WIDO SMEETS

september 2010

Lawaaimachines

De hoorbare ruimte van Paul Devens

Bij geslaagde geluidskunst geschiedt een klein wonder: gebrom, gepiep en gebonk maken de ruimte hoorbaar. Een ontmoeting met geluidskunstenaar Paul Devens naar aanleiding van een nieuwe installatie en een symposium in Maastricht. “Het zijn juist de onzuivere tonen die het beste werken.” door Duncan Liefferink

Z

oek naar Paul Devens op Youtube, bekijk een filmpje en je waant je in een lasserij of op een bouwplaats. Neem Testing Ground. In een duister zaaltje scharrelen wat mensen door elkaar. Er klinkt een brom en een hoge piep die eerst nauwelijks opvalt, maar niet meer weggaat als je hem eenmaal hebt gehoord. Dat gaat een tijdje zo door. Is dit muziek? Nauwelijks. Pas als je langer kijkt – of stiekem een paar minuten doorspoelt – zie je dat er heel geleidelijk iets verandert. Het plafond, dat zich eerst op normale zaaltjeshoogte bevindt, zakt langzaam tot vlak boven de hoofden van de mensen. Wat daardoor gebeurt, is op het filmpje niet goed te horen, maar Paul Devens kan het wel vertellen. “De luidsprekers in het zaaltje staan naar boven gericht. Als het plafond hoog is, vermengt het geluid zich in de ruimte. Als het daalt, wordt het geluid uit de verschillende bronnen steeds meer akoestisch gescheiden en verandert het patroon dat de bezoekers horen. Het wordt ook steeds meer afhankelijk van de plek waar de mensen zich in de ruimte bevinden.” Paul Devens kan meevoelen met bijvoorbeeld componist/geluidskunstenaar John Cage, die een gloeiende hekel had aan opnames van zijn werk omdat ze het ‘live’-element misten. “Maar je moet toch ook zichtbaar blijven, je werk openstellen”, zegt Devens. Het neemt niet weg dat je geluidskunst het beste ter plekke kunt beleven. De geluidskunst heeft een roerige geschiedenis. Toen de futuristische schilder en componist Luigi Russolo rond 1910 zijn intonarumori, ‘lawaaimachines’, aan het publiek presenteerde, was dat volgens futuristenvoorman Filippo Marinetti zoiets als “het tonen van de eerste stoommachine aan een kudde koeien”.

17

Geluidkunstenaar Paul Devens op de bovenste verdieping van NAiM / Bureau Europa in Maastricht. foto Perry Schrijvers

Een mijlpaal was het Philips-paviljoen op de Wereldtentoonstelling van 1958 in Brussel, een opzienbarend gebouw van Le Corbusier en Iannis Xenakis met licht, film en een elektronische compositie van Edgard Varèse. Het geluid zwenkte door middel van honderden luidsprekers door de ruimte. Een technisch hoogstandje, maar na afloop van de Expo werd het revolutionaire Gesamtkunstwerk meedogenloos met de grond gelijk gemaakt. Pogingen tot reconstructie zijn tot nu toe op niets uitgelopen. Techniek was belangrijk in die jaren. De Nederlandse geluidspionier Dick Raaijmakers was een tijdlang verbonden aan het Philips NatLab. Hermann Simon in het televisie-epos Heimat van Edgar Reitz voerde zijn

experimenten uit in de geluidsstudio van een Duits bedrijf. Aan de andere kant waren de anarchistische, absurdistische happenings van John Cage en de Fluxus-beweging van grote invloed op de ontwikkeling van de geluidskunst. “Natuurlijk kun je niet zonder techniek”, zegt Paul Devens. Geboren in Maastricht in 1965 maakt hij deel uit van een nieuwe generatie geluidskunstenaars. “Bij sommige van die oudere stukken speelt de techniek een overheersende rol, maar bij andere zijn ook de beeldende kwaliteiten nog steeds heel sterk. Ik kan uren praten over opnametechnieken en filters, maar daar gaat het niet om. Uiteindelijk is de techniek een middel.” Een nieuwe installatie van Paul

www.zuiderlucht.eu

Devens is vanaf begin september te zien bij NAiM / Bureau Europa en Intro in situ in de Wiebengahal schuin tegenover het Bonnefantenmuseum in Maastricht. Wie daar wel eens is geweest, weet dat op de bovenste verdieping een merkwaardige akoestiek is. Als je aan het ene uiteinde van de ruimte iets fluistert, kun je het aan het andere uiteinde verstaan, maar het geluid van een video verdrinkt in de galm. Devens brengt tegen de bogen van de dakconstructie panelen van akoestisch schuim aan die de galm dempen. Die panelen bewegen in een langzaam ritme langs en over elkaar heen. “Als een soort kamerscherm verhullen en onthullen ze de akoestiek van de ruimte”, aldus Devens. Dit effect wordt vervolgens hoorbaar gemaakt door een serie luidsprekers en microfoons die in een feedback loop hun eigen geluid en het omgevingsgeluid versterken. Als er een zuivere toon dreigt te ontstaan, wordt die onderdrukt. “Het zijn juist de onzuivere tonen die het beste werken”, lacht Devens verontschuldigend. Devens’ schuivende panelen vormen ook het podium voor een symposium op 29 en 30 oktober in NaiM / Bureau Europa in Maastricht. Kopstukken uit de wereld van de geluidskunst geven lezingen en performances. Devens zelf is opgeleid als beeldend kunstenaar, maar er komen ook sonologen, componisten en architecten. De meesten van hen zijn duizendpoten die moeiteloos de ene met de andere discipline combineren. Goede kunst, zo wil het cliché, verandert je blik op de wereld, al is het maar een heel klein beetje. Misschien moet je je als bezoeker even ergens overheen zetten – aan gebrom, gepiep en gebonk valt bijna niet te ontkomen – maar dan heb je ook wat: een ruimte die je kunt horen. Panels – veiled and revealed. A study to the sonic, the spatial and the public. NAiM / Bureau Europa Maastricht, van 12/9 tot 16/1/2011. Symposium en performances op 29 en 30 oktober. www.bureau-europa.nl, www.pauldevens.com en YouTube

september 2010

Jullie met je

Plekken der herinnering

Volgelingen van Ed Miedema komen op zondagochtend bijeen in het Schaesbergse gemeenschapshuis Naeberhoes. Achter het spreekgestoelte Gijs den Boer. foto Chris Keulen

Nog steeds komen elke zondag in de Landgraafse parochie ´t Eikske tien voormalige volgelingen van de rebelse pastoor Ed Miedema (1912-1985) bijeen. Om te reflecteren op het geloof, en herinneringen op te halen. “Hij ging zelf de deuren langs. Niet om over God te praten, maar voor de mensen en wat hen bezigheid, al ging het over de kanariepiet.” door Emile Hollman

M

ariet Geraeds (79) weet het nog goed, het was 23 februari 1968. De rebelse pastoor Ed Miedema lag al lang overhoop met bisschop Moors van Roermond, de landelijke media volgden de kwestie op de voet. De gelovigen in de Michaëlparochie in Schaesberg wisten dat de bom elk moment kon barsten. Geraeds: “Op een zaterdagavond liep de pastoor met zijn misdienaars vanuit de sacristie door het middenpad richting

18

altaar. Het duurde even voordat we door hadden dat deze pastoor van achteren hooguit op Miedema léék. De meeste aanwezigen stonden op en verlieten zonder een woord te zeggen de kerk.” Geraeds, trouw volgelinge van Miedema, was een van hen. “We kregen heel wat naar ons hoofd geslingerd door de andere kerkgangers, maar daar trokken we ons niks van aan.” Daarmee was een schisma binnen de

www.zuiderlucht.eu

mijnwerkersparochie op de grens van het huidige Landgraaf en Heerlen een feit. Pastoor Ed Miedema mocht dan door Moors uit zijn functie zijn ontheven, hij maakte een onmiddellijke doorstart met een eigen parochie in dezelfde wijk: streekparochie ‘t Eikske. De bewoners moesten kiezen: met of zonder Miedema. Met andere woorden: voor of tegen de regels van de kerk van Rome, of zoals Ed Miedema (1912-1985) het formuleerde: tegen de mandarijnen die de kerkelijke wet altijd boven het individu stelden. Families raakten verdeeld, op verjaardagen en in cafés werden verhitte discussies gevoerd. Voormalig parochie-voorzitter Ton Vermeulen: “Ik ben in het café wel eens gemaand mijn mond te houden over Miedema op straffe van twee blauwe ogen.” Kortom, er waren dreigingen, spanningen. Miedema-aanhangers die een baan in het katholieke onderwijs ambieerden, hadden een serieus probleem. Al voor hij pastoor van ’t Eikske werd, liep Ed Miedema al voor de muziek uit van het beroemde Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) waarin opgeroepen werd tot modernisering en meer

september 2010

Miedema! ‘In de catechismus geloofde hij niet, wel in de Bergrede’ openheid binnen de kerk. Na zijn priesterwijding werkte hij twee jaar in het Noord-Limburgse Ottersum en verhuisde vervolgens naar Gennep. Het was 1940 en Miedema dacht dat hij door de aanschaf van een telefoon veel efficiënter zou kunnen werken. En misschien had hij het apparaat ook wel nodig voor zijn verzetswerk waarvoor hij na de oorlog meermaals is gedecoreerd. De deken van Gennep vond het grote onzin, hij had zelf immers ook geen telefoon. Als Miedema zo nodig moest bellen, kon hij gebruik maken van het toestel in het plaatselijke klooster. Toen Miedema vervolgens een telefoontoestel uit eigen zak betaalde, werd hij door de deken per ommegaande op het matje geroepen. Tussen die twee kwam het nooit meer goed. Uiteindelijk werd hij voor straf overgeplaatst. De kwestie met de telefoon verwerkte hij in een preek waarin hij probeerde aan te geven waar je als gelovige het gezag dan wel je gevoel moet volgen. Tijdens de viering van tien jaar Streekparochie ’t Eikske in 1978 probeerde Miedema in de plaatselijke krant uit te leggen waarom hij voortdurend overhoop lag met de kerkelijke autoriteiten. “Het evangelie is eenvoud, armoede, dienstbaarheid. De officiële kerk is macht, autoriteit, pretentie, sanctie en verdoemenis.” Zelf beoordeelde hij zijn overplaatsing naar Schaesberg als een straf. “Er was daar geen geld, er was een hoge schuld, de parochie bestond voornamelijk uit handarbeiders en er was geen orgel.” In de Michaëlparochie ving Miedema snel aandacht door het afschaffen van de knielbanken en de voorbede. Er kwam een democratisch gekozen parochieraad, de boekhouding werd openbaar en hij verruilde de privé-biecht voor een gemeenschappelijke boeteviering. Naar voorbeeld van Jezus, die de geldwisselaars uit de tempel in Jeruzalem verjoeg, verving hij de collecte door een gezinsbijdrage, inclusief bruiloften en begrafenissen. Door die ingrepen groeide zijn aanhang gestaag. Ook vrije geesten uit naburige plaatsen voelden zich aangetrokken. Er waren praktische voordelen: bij Miedema duurde de mis korter en hoefde je voor een biecht niet in een lange rij te staan. Bovendien behandelde hij in zijn preken thema’s die er in die tijd niet om logen: euthanasie, homoseksualiteit, bevrijdingstheologie. En dan was er nog het charisma van de pastoor zelf.

H

et is 2010. In Schaesberg zijn drie volgelingen van Miedema samen gekomen ten huize van Ton Vermeulen, een Utrechtenaar die ooit naar het zuiden kwam om in de Philips-fabriek in Heerlen te werken. Kersenvlaai en herinneringen. Nog elke zondag schuiven ze met gemiddeld een man of tien aan tafel om te zingen en te reflecteren op teksten

19

Ed Miedema (links) verlaat het noodgebouw waar hij jarenlang kerkdiensten hield. Het gebouw is inmiddels gesloopt. Rechts graficus Jan Vonk, in het midden toenmalig parochievoorzitter Jan Vroomans.

van met name Ed Miedema. Het noodgebouw dat Miedema indertijd met zijn streekparochie betrok, is afgebroken en de club leidt al jaren een min of meer zwervend bestaan. Nu hebben ze een plekje in gemeenschapshuis het Naeberhoes. ’t Eikse is een aangename, rustige wijk die hooguit één keer per jaar uit zijn slaap wordt gehaald door het Pinkpopfestival nabij. Niets herinnert nog aan de roerige tijden van weleer. Eigenlijk is een fresco die kunstenaar Aad de Haas voor de streekparochie maakte het enige tastbare overblijfsel van de inboedel van ’t Eikske. Het kunstwerk hangt inmiddels bij een particulier aan de muur. Mocht de streekparochie ooit opnieuw tot wasdom komen, dan zal het kunstwerk in ere worden hersteld. Maar die kans is nihil, weten ze alle drie en dat maakt volgens Gijs den Boer ook niet uit. “Elke tijd vult zijn eigen vormen in. Je leeft in verbondenheid, daar reflecteren we op en that´s it. We hebben nooit enige zendingsbehoefte gehad.” Ton Vermeulen: “Wij zijn een uitstervend ras.” Gijs den Boer is met zijn 59 jaar een jonkie hier. Hij kwam op het pad van Miedema via zijn buurman, de Voerendaalse graficus Jan Vonk. “In de catechismus geloofde Ed niet, wel in de Bergrede als wegwijzer in het leven”, zegt Den Boer over Miedema. Daarin nam Jezus het op voor de armen en de zwakkeren. “Hij was slim, kon mensen goed inpakken”, zegt Vermeulen die ooit bij een viering binnenliep en zich meteen aansloot. “Hij had inhoud”, weet Mariet Geraeds. “Jullie met je Miedema!”, kreeg ze vaak toegesnauwd. “Ik werkte in die tijd in de bejaardenzorg en dan krijg je wel wat te horen. Ik was constant in de verdediging.” Steeds opnieuw werd ze uitgedaagd om de handschoen op te nemen en de discussie aan

www.zuiderlucht.eu

te gaan. “Tot Ed kwam ging het altijd over geld in de kerk. Ik weet nog dat ik de deuren langs moest voor ‘de voortplanting des geloofs’. We belden aan en kregen dan geld voor de kerk. Ed ging zelf langs de deuren. Niet om geld op te halen, zelfs niet om over God te praten, hij kwam voor de mensen en wat hen bezigheid, al ging het over de kanariepiet.” Vermeulen: “Zijn preken waren zeer toegankelijk. Hij vroeg aan zijn latere vrouw Gonnie die onderwijzers was, om zijn preken van moeilijke woorden te ontdoen.” Geraeds: “Die preken waren weloverwogen. Hij was er wel een week mee bezig.” Vermeulen: “Je kreeg echt wat mee om over na te denken. Hij was beminnelijk, zachtaardig, soepel met de regels, barmhartig, niet arrogant, wel slim.” Gijs: “Ik denk dat hij ook gevormd is door zijn verzet in de Tweede Wereldoorlog. Hij moet zich toen bewust zijn geworden wat tirannie is, ook binnen het instituut waaraan hij verbonden was.” Opmerkelijk genoeg werd Miedema in zijn alternatieve parochie aanvankelijk met rust gelaten door de conservatieve bisschop Gijsen, die in 1972 bisschop Moors had opgevolgd. Tot Gijsen in februari 1978 liet weten dat de 250 kerkelijke huwelijken die Ed Miedema in ’t Eikske had gesloten ongeldig waren. Miedema reageerde in een mengelmoes van boosheid en cynisme. Hij sprak van ‘intimidatie en geestelijke terreur’. “De consequentie van deze bisschoppelijk banvloek zou betekenen dat er 250 echtparen ‘in zonde en concubinaat’ leven en de daaruit voortgekomen kinderen onwettig zijn. Met het recht op de hemel en dergelijke dus een heel kwalijke zaak”, tekende het Limburgs Dagblad op. “Wat telt is dat partners echt getrouwd zijn met elkaar, want dan kan je pas van een huwelijk spreken.” Voor zover bekend werd de opmerking van Gijsen voor kennisgeving aangenomen. In ’t Eikske waren ze wel wat gewend. Ergens begin jaren tachtig hoorde Mariet Geraeds in Heerlen dat de inmiddels naar Haelen verhuisde Miedema getrouwd zou zijn. “Het is niet waar. Het zijn allemaal leugens”, verweerde ze zich. Om thuis te vernemen dat de krant het nieuws had gebracht dat Miedema inderdaad getrouwd was met zijn trouwe huishoudster. “Eigenlijk had niemand er iets mee te maken maar het kwam als een complete verrassing.” De reacties waren voorspelbaar: “Zie je wel, die Miedema van je is er met een vrouw vandoor.” Niet lang daarna werd onder de parochianen van ’t Eikske een enquête gehouden of men bezwaar had wanneer de opvolger van Ed Miedema niet celibatair zou leven. Negentig procent van de kerkgangers vond het prima. Dit is het dertiende artikel in een reeks van twintig in het kader van de Culturele Biografie, een project van de BV Limburg.

september 2010

Et cetera (agenda)

Items voor de agenda digitaal opsturen vóór de 15e van de maand naar: [email protected]

Architectuur, mode en vormgeving > Aken - West Arch. A new generation in architecture, blik op het werk van jonge, experimentele architectuurscene in Duitsland, Nederland en België. Van 11/9 t/m 14/11. Ludwig Forum für Internationale Kunst. www.ludwigforum.de > Amersfoort – Herman Scholtenruimte voor textiel. Van 8/6 t/m 26/9. Geboortehuis Piet Mondriaan. www.mondriaanhuis.nl > Brussel - Toegepast: Fit to boost! Van 9/9 t/m 13/11. Design Vlaanderen Galerie. www.designvlaanderen.be > Düsseldorf - Stephen Shore und die Neue Dsseldorfer Fotografie. Van 11/9 t/m 16/1/11. NRW Forum. www.nrw-forum.de > Gent – Werk van Genke ontwerper Piet(er) Stockmans. Van 2/7 t/m 24/10. Design Museum. www.design.museum.gent.be > Heerlen – Roots. Competitie van jong architectuur talent in de Euregio. Tentoonstelling (en prijsuitreiking, vanaf 11/9, 17.00 uur), lezingen (15/9 en 22/9 , aanvang 19.30 uur) en debat (6/10, 19.30 uur). Schunck Glaspaleis. www.schunck.nl > Hornu – In Progress. Van 18/6 t/m 12/9. Plastic is chic, Daniel von Weinberger. Van 18/6 t/m 26/9. Mac’s. www.mac-s.be > Maastricht – Clip/Stamp/Fold, The Radical Architecture of Little Magazines 196X – 197X. Van 27/6 t/m 26/9. NAiM/Bureau Europa. www.bureaueuropa.nl > Sittard – Neogotiek. Op 8/9 om 19.30 uur. BiblioNova. www.biblionova.nl

Beeldende kunst > Aken – Bijeenkomst van schrijvers, elke eerste woensdag van de maand.

20

Kulturhaus Barockfabrik, Löhrgraben 22. www.literaturbuero-emr.de > Aken - Atelier le balto. Les pieds sur terre. Van 9/5 t/m 19/9. Ludwig Forum für Internationale Kunst. www.ludwigforum.de > Aken - 100 Künstler – 100 Kacheln 2010, Een ontmoeting van hedendaagse kunstkachels met de historische tegelkachels uit de Collectie Ludwig. Van 25/9 t/m 24/10. Couven-Museum. www.couven-museum.de > Aken – Karl Larsson: Form/Force. Van 15/8 t/m 12/9. Neue Aachener Kunstverein. www.neueraachenerkunstverein.de > Beek – Henri Schoonbrood. Van 27/8 t/m 21/9. Gemeentehuis. www.gemeentebeek.nl > Bergen - Monique Lipsch en Nicole Sijstermans. Van 5/8 t/m 27/9. Kunsthuis de Bakkerij. www.bakkerijbergen.nl > Bergen – Goed Doel Expositie. Van 5/9 t/m 3/10. Galerie Pictura. www.galeriepictura.nl > Berg en Terblijt – Paintings & Sculptures, Joseph Cals. Van 19/9 t/m 31/12. Giardino Galerie & Beeldentuin. www.giardinobeeldentuin.nl > Berlijn-Kreuzberg – Hannah Dougherty. Van 11/9 t/m 30/10. Galerie Klara Wallner. www.klarawallner.de > Bonn – Der Westen leuchtet. Van 10/7 t/m 24/10. Mitch Epstein. Van 11/11 t/m 23/1/11. Bonner Kunstpreis 2009. Van 18/11 t/m 9/1/11. Joel Sternfeld. Van 11/11 t/m 23/1/11. Alexander Braun. Van 18/11 t/m 9/1/11. Dorothea von Stetten. Van 9/11 t/m 6/3/11. Noble Gäste. T/m 31/12. Kunstmuseum Bonn. www.kunstmuseum-bonn.de > Bonn - Afghanistan. Gerettete Schätze, Die Sammlung des Nationalmuseums in Kabul. T/m 3/10. Thomas Schütte, Big Buildings – Modelle und Ansichten. T/m 1/11. Kunst- und Ausstellungshalle. www.bundeskunsthalle.de > Bonn - August Macke – ganz privat. Van 9/10 t/m 9/1/11. August Macke Haus. www.mackehaus.de > Brühl – Wrapped! Christo en JeanneClaude. Van 22/5 t/m 26/9. Im Garten der Nymphe Ancolie, das größte Wandbild des Künstlers: Spektakulär!

‘Plattenbau’ van Anneke Eussen, t/m 12/09 te zien bij de expositie Mythe Berlijn in AINSI Maastricht

Van 12/3 t/m 27/2/11. Max Ernst Museum Brühl. www.maxernstmuseum.lvr.de > Boxmeer – Kunst van het geloven. Van 4/9 t/m 59. 5 Oude kapellen/ kerkje. > Duisburg - Walter Stöhrer Kraftfelder. Van 17/9 t/m 5/12. Museum Küppersmühle. www.museum-kueppersmuehle.de > Düsseldorf - Monika Sosnowska Ohne Titel, 2010. Van 24/4 t/m 15/4/12. Intensif Station. Van 10/7 t/m 4/9/11. Auswertung der Flugdaten. Van 11/9 t/m 30/1/11. K21 STĎDEHAUS. www.kunstsammlung.de > Düsseldorf - Joseph Beuys. Parallelprozesse. Van 11/9 t/m 16/1/11. K20 GRABBEPLATZ. www.kunstsammlung.de > Düsseldorf – Quadriennale 2010: Symposion: Objekte für Alle und Keinen. Van 8/9 t/m 9/9. www.quadriennale-duesseldorf.de > Düsseldorf – Nam June Paik. Retrospectief van de Koreaanse grondlegger van de videokunst Nam June Paik (1932-2006). Van 11/9 t/m 21/11 in Museum Kunstpalast. www.quadriennale-duesseldorf.de > Eindhoven – Lissitzky. T/m 5/9. Play Van Abbe. Van 28/11/09 t/m 1/6/11. Tijdmachines. Van 10/4 t/m 1/9. Museummodules. Van 10/4 t/m 12/9. Tussen minimalismen. Van 10/4 t/m 12/9. De principes van het verzamelen, het verzamelen van principes. Van 25/9 t/m 31/12. Het oog, Antonis Pittas. Van 20/1 t/m 5/10. Het oog, Ahmet Ogut. Van 4/7 t/m 31/12. Dutch Design Week. Van 23/10 t/m 31/10. Van Abbemusuem. www.vanabbemuseum.nl > Geleen - Installatie van Etienne Fouchet ‘Of force and sea foam’. Van 19/9 t/m 28/11. BIS71, ruimte voor kunst. www.bis71.nl > Hasselt – Philip Metten, Innercoma. T/m 10/10. www.z33.be > Heerlen – The sound of energy in space, the space of energy in life. Van 21/5 t/m 15/8. The Anarchy of silence.

www.zuiderlucht.eu

Van 10/9 t/m 28/11. Schunck. www.schunck.nl > Heerlen – Voor niks. Project over weggeefkunst. Van 27/8 t/m 5/9 in KuS. www.kunstencentrumsigne.nl > Heerlen – De vier jaargetijden. Van 20/8 t/m 15/9. Victor 4art. www.victor.nl > Helmond – All those peopleMaureen Bachaus. Van 17/10 t/m 19/11. De Nederlandse Cacaofabriek. www.galeriewansink.com > Horn – Typisch HAK. Jubiluemexpositie Horner kunstcollectief Hak 2000, op 2/10 en 3/10 vanaf 13.00 uur in binnenplaats en ridderzaal kasteel van Horn. www.hak2000.nl > Hornu – Aan alle doden, gelijk en verborgen in de nacht, Laurent Busine. Van 20/6 t/m 10/10. Mac’s. www.mac-s.be > Horst – Zomerexpositie A muse & Pascal Smelik. Van 2/7 t/m 7/9. Galerie Judy Straten. www.galeriejudystraten.nl > Jabeek – Scambio d’Arte Finale met werk van 6 Italiaanse kunstenaars. Van 22/8 t/m 12/9. Galerie Rem. www.galerierem.nl > Kalkriese - Tentoonstelling Colossal met oa Hans Lemmen, Yves Maes, Wim Delvoye, Rui Chafes, Pedro Vabrita Reis en Yue Minjun. T/m 31/12/11. Museum & park Kalkriese bij Osnabruck. > Kleef – Ulrich Erben, Siria. Verschijning en beweging. Van 4/7 t/m 24/10. Götz, Hoehme, Sonderborg. Werken op papier. De schenking Bongartz. Van 4/7 t/m 24/10. Museum Kurhaus Kleef. www.museumkurhaus.de Köln – Roy Lichtenstein. Van 2/7 t/m 3/10. Museum Ludwig. www.museum-ludwig.de > Köln - Noli me tangere! Berühre mich nicht / Halte mich nicht fest. Van 15/9 t/m 31/7/2011. Kolumba. www.kolumba.de > Leverkusen – And How and Where and Who. Werk van Bernhard Frize, van 5/9 t/m 7/11 in Museum Morsbroich

september 2010

siciliaanse herinneringen

Leverkusen. www.museum-morsbroich.de > Linne – Nico Namara en Guus de Wit. Van 1//10 t/m 31/10. Galerie de Verbeelding. www.galeriedeverbeelding.nl > Linnich – Hebert Spierling. Van 25/9 t/m 23/1/11. Malerei und Glasmalerei. Glasmalerei museum. www.glasmalerei-museum.de > Maastricht – Palazzo: vroeg-Italiaanse kunst in Nederland (19001940). T/m 31/12/12. Bonnefantenmuseum. www.bonnefanten.nl > Maastricht, Aken, Luik – Move! The middlemost city. Van 1/10 t/m 29/10. Rijdam Maastricht, Atelierhouse Aachen, MAMAC Luik. www.nonexistinggroup.eu, www.atelierhouseaachen.de, www.mamac.be > Maastricht – Co Westerik., Fred Polack. Van 29/8 t/m 2/10. Marian Plug. Van 24/10 t/m 28/10. Lucassen. Van 12/12 t/m 22/1/11. Galerie Wansink. www.galeriewansink.com > Maastricht – De Aanloop. Van 12/7 t/m 17/9. Gouvernement aan de Maas. > Maastricht – Panels. Van 12/9 t/m 16/1/11. NAiM/Bureau Europa. www.bureau-europa.nl > Maastricht – Schaal 1 op 1. Van 5/9 t/m 26/9. ’t Brandweer. www.exposchaal1op1.nl > Maastricht – Een explosie van kleur, Johanna Heß. Van 11/9 t/m 8/1/11. Toonzaal Maastricht. www.kunsthandelgalerie.com > Maastricht – Mosarte, voor de 25e keer, kunstbeurs op diverse locaties. Op 4 en 5 september. www.maastrichtartpromotion.net > Maastricht – Mythe Berlijn, Limburgse kunstenaars in Berlijn. Van 26/8 t/m 12/9. AINSI. www.hetdomein.nl > Marl - Ausstellung zum 14. Marler Video-Kunst-Preis. Van 20/6 t/m 8/10. Ausstellung Deutscher Klangkunst-Preis 2010. Van 22/8 t/m 3/10. Ausstellung V.A. Wölfl „Neuer Tanz“. Van 24/10 t/m 1/1/11. Skulpturenmuseum Glaskasten. www.marl.de > Molenhoek/Ottersum – Atelierroute kunstgroep Kolonie Plasmolen. Van 11/9 t/m 12/9. Op 18 verschil-

lende locaties. www.kunstgroepkolonieplasmolen.nl > Mönchengladbach – Mircea Cantor, Klug wie die Schlangen und einfältig wie die Tauben. Van 4/7 t/m 24/10. Gregor Schneider. Van 12/12/09 t/m 31/12 Museum Abteiberg. www.museumabteiberg.de > Nijmegen - Expeditie Steentijd. Van 11/9 t/m 31/10. Mikhael Marasik.Van13/11 t/m 23/1/11. Museum het Valkhof. www.museumhetvalkhof.nl > Oberhausen – Zu(m) Tisch! Van 13/6 t/m 12/9. Die Sammlung. Van 27/6 t/m 9/1/11. Ludwig Galerie. www.ludwiggalerie.de > Roerdalen – Kunststroom Roerdalen. Van 11/9 t/m 12/9. In en bij historische monumenten in Roerdalen. www.kunststroomroerdalen.eu > Roermond – Marcel Roncken, Vrijveldkunst. Vanaf 14/5. Galerie Vrijveldkunst. www.vrijveldkunst.nl > Tegelen – Passie in Tegelen. Werk van Sjer Jacobs bij gelegenheid van de Passiespelen 2010. Van 25/4 t/m 12/9 in Tiendschuur, Botanische Tuin Jochumhof (Steyl) en Openluchttheater De Doolhof. www.tiendschuur.net > Thorn - Harry van de Boel. Van 28/5 t/m 19/9 Gemeentemuseum Het land van Thorn. www.museumhetlandvanthorn.nl

Schaal 1 op 1. ‘t Brandweer Maastricht.

Urmond - ‘Contrasten in balans’ met werk van Marlies Lebesque en Marianne de Jong. Vernissage en inleidende lezing door Cyrille Offermans. Terpkerkje, vrijdag 1/10, 20.00 uur. > Valkenburg aan de Geul – Jaap Min en zijn leerlingen. Van 19/9 t/m 14/11. 125 jaar Kunst & Toerisme in Valkenburg. T/m 12/9. Charles Eyck ziet ZuidLimburg. T/m 10/10. 125 jaar VVV in Valkenburg. T/m 10/10. Museum Land van Valkenburg. www.museumlandvanvalkenburg.nl > Venlo - Uit de verzameling, collectieverhalen. Van 7/2 t/m 5/9. Na aan

het hart, Ger Lataster. Van 6/6 t/m 5/9. Bep Scheeren, Van de haat en de liefde 2000-2010. Van 19/9 t/m 9/1/11. May Rooijakkers, een nummer mijn naam. Op 5/9. Museum van Bommel van Dam. www.vanbommelvandam.nl > Venlo – Martijn Engelbregt. T/m 30/9. Stadhuis Venlo. www.egbg.nl > Venlo – Duo expositie Maria Smits en Jeroen Vrijsen. Van 27/6 t/m 12/9. Galerie new Untitled. www.galerienewuntitled.nl > Venray – Dirk Claessen. Van 13/6 t/m 12/9. Haïdee Henry. Van 26/9 t/m 28/11. NL70 / Limburgse fotografen. Van 12/12 t/m 9/1/11. Odapark www.odapark.nl

Fotografie en film > Cadier en Keer – Things that matter. Van 22/5 t/m 9/1/11. Het Afrikacentrum, museum voor West-Afrika. www.afrikacentrum.nl > Den Haag – Photo Academy Award, tentoonstelling met foto’s, films en boeken van de 66 genomineerden, van 28/8 t/m 26/9 in Fotomuseum Den Haag. www.fotomuseumdenhaag.nl > Echt – Foto’s van Peter Cox, van 29/8 t/m 27/10 bij Galerie Graus Ursulinenhof), Wijnstraat 42. www.pmgcox.nl > Essen – A star is born. Photography and Rock since Elvis. Van 2/7 t/m 10/10 in Museum Folkwang. www.museum-folkwang.de > Hasselt – Smile. Hasselt als canvas voor het werk van talentvolle fotografen. Grote foto’s door de hele stad. Routes verkrijgbaar bij Toerisme Hasselt. www.smilehasselt.be > Köln – Fotografien des 19. Jahrhunderts aus Japan und ChinaMuseum. Van 11/6 t/m 9/12011. Ludwig. www.koelnischerkunstverein.de > Louvain-la-Neuve – Biennale7, een volmaakte wereld. Van 16/9 t/m 17/10, over auteurfotografie en gevonden foto’s. Acht locaties, 20 tentoonstellingen tussen Louvain-laNeuve en Ottignies, te voet of met de fiets. Van 16/9 t/m 17/10, vanuit Forum des Halles in Louvain-la-Neuve. www.biennale7.be > Maastricht – Imagination 2010. Van 3/10 t/m 4/10.

Amandeloogst

I

n september liggen op Sicilië de amandelen in de zon te drogen. Wij hebben dat in onze vier jaren op het eiland precies één keer meegemaakt. Het eerste jaar dat we er woonden, wisten we niet wat we met die amandelen aanmoesten. Het derde jaar had ik de bomen verkeerd gesnoeid en het vierde jaar (verleden jaar dus) hadden de amandelbomen op ons terrein een ziekte. Maar in ons tweede jaar Sicilië droegen onze zes amandelbomen vruchten in overvloed. Eind augustus heb ik ze geoogst en op grote zeilen in de zon te drogen gelegd. Ze moeten zó droog worden dat je de amandel in de noot hoort rammelen. Dat betekent dat de pit gekrompen is en aan zijn rijping begint. Na de buitendroging gaan de amandelen in juten zakken naar een donkere plek, vanaf Kerstmis zijn ze klaar voor consumptie. Ik had twee zakken met ongeveer veertig kilo in onze garage gelegd. Toen ik in januari eens ging kijken, was één zak helemaal verdwenen en in de andere zak zaten alleen harde stukjes schil. Geen enkele amandelpit te zien. Een raadsel? Voor de Sicilianen niet: “Dan heb je ratten.” Dus blokjes rattengif op verschillende plekken gelegd en die waren binnen een week weg, maar de ratten niet. Toen maar een rattenval van vriend Corrado geleend. Met succes. Al na twee dagen zat er een rat in. Ik heb de val in een teil water ondergedompeld en er een zware steen opgelegd. Het duurde een minuut of vijf voordat het beest de geest gaf. Diezelfde dag nog hoorden we opnieuw vreemde geluiden in de garage. We hebben die toen maar helemaal ontruimd: hout voor de open haard, tuinspullen, verfpotten, ladders, ligstoelen, zwembadjes. Ineens kabaal. Een volgevreten rat kwam achter een hoop stenen vandaan. Paniek bij de rat en bij mij. Met een bezem ben ik vervolgens rondjes door de garage gaan rennen om het dier te pakken te krijgen. Zonder resultaat natuurlijk. Wel vonden we een nest met zes pasgeboren ratjes. Met afgrijzen heb ik ze opgepakt en in een emmer gedaan die mijn vrouw vervolgens vol water liet lopen. Zo zijn die jonge beestjes aan hun einde gekomen. De rillingen lopen me nog over het lijf als ik eraan denk. De ontsnapte moederrat is door een van onze honden doodgebeten. In de krant La Sicilia stond een paar weken geleden een artikel over de kwaliteit van het Siciliaanse ijs. Over de bereiding van het amandelijs schreef de krant: “Het wordt bijna overal met een essence gemaakt. Alleen in Noto gebruiken ze voor dat ijs nog de echte amandelen uit de streek.” Helaas zijn onze amandelen in onze vier jaren Sicilië nooit voor de bereiding van ijs gebruikt. Maar de ratten hebben ze zich een paar maanden lang goed laten smaken. Ze hebben het met de dood moeten bekopen. PIETER BEEK

21

www.zuiderlucht.eu

september 2010

Et cetera (vervolg) Bonnefantenmuseum. www.imaginationconference.eu > Ottignies-Louvain-La-Neuve – 7e Biënnale; thema amateurfotografie en gevonden foto’s; 8 locaties en 20 tentoonstellingen. Van 16/9 t/m 17/10. Op 21/9 250 foto’s uit Afrika in fotoshoot door magnum-fotograaf Guy le Querrec. www.biennale7.be > Sittard - Cursus digitale fotografie voor beginners en gevorderden door Karel Bingen en Tjeu de Heus. Sept/ okt. BiblioNova. www.digitalefotografiecursus.nl

Literatuur > Hasselt – Liefde voor het boek. Van 14/8 t/m 5/9. Cultuurcentrumhasselt.be > Genk, Hasselt, Sint Truiden. www.zininzomer.be > Haelen – Dichter bij het water: Ruben van Gogh, Diana Ozon, Henk van Zuiden, Frank van Pamelen. Van 3/9 t/m 5/9. Houtrustlaan 28. www.kunstencultuurleudal.nl > Oberhausen - Janosch – Panama und andere Welten. Van 26/9 t/m 29/1/11. Ludwig Galerie. www.ludwiggalerie.de > Reuver – Station Reuver, Dichters Dichterbij. Poëziemanifestatie mat als gasten Hans Dekkers en Frits Criens. Presentatie Peter Winkels. In voormalig stationsgebouw. Aanmelden fons. [email protected] > Sittard - Cursus Korte verhalen schrijven. Op 14/9, 28/9, 12/10, 26/10, 9/11, 23/11. BiblioNova. www.biblionova.nl > Venlo – Presentatie nieuwe dichtbundel van Sasja Janssen, m.m.v. Daan Doesborgh, Willem Kurstjens en Ruud Linssen. Op 3/10, aanvang 13.30 uur in de Witte Zaal van Café Central, Markt. [email protected]

BOSCHSTRAAT 48 MAASTRICHT op afspraak 043 325 58 64 alleen voor mannen

BOSCHSTRAAT 46 zonder afspraak

Colofon Zuiderlucht is een onafhankelijk maandblad (oplage 15.000) dat gratis wordt verspreid via 220 distributiepunten in Nederlands en Belgisch Limburg. Uitgever: (in opdracht van de Stichting Zuiderlucht): Bodosz, Stationsplein 27, 6221 BT Maastricht. Telefoon: 0031 43 3510029 Fax: 0031 43 3500636 Email: [email protected] Hoofdredactie: Wido Smeets Telefoon: 0031 43 3500591 Mobiel: 0031 653 338905 Email: [email protected] Eindredactie: Emile Hollman Telefoon: 0031 43 3500592 Mobiel: 0031 646 052505 Email: [email protected] Commercie en relatiebeheer: Loes Franck 0031 648 188 400 [email protected] Administratie: Roger Herben [email protected] Bankrekening: (IBAN NL55SNSB0) 93 67 79 675 Druk: Concentra, Hasselt (B.) Distributie: HabetsXpress ISSN: 1875-7146

Muziek > Arcen - Muziek Biennale Niederrhein

2010: Tribute to Tom Waits. Léon Tol. Op 12/9. Kasteeltuinen. www.muziekbiennale.eu > Baarlo – Muziek Biennale Niederrhein 2010: The Gents, Johannette Zomer, Storioni Trio en Haags Saxofoonkwartet. Op 3/9. Sandton Château de Raay. www.muziekbiennale.eu > Eindhoven - Der Rosenkavalier. Op 14/12. Barbe-Bleue. Op 9/4/11. Parktheater. www.operazuid.nl > Genk - Motives Festival wordt Cmine jazz Genk. Van 12/11 t/m 13/11. 3 Podia. www.c-minejazz.com > Heerlen – John Cage. The anarchy of silence. Van 10/9 t/m 28/11. Schunck. www.schunck.nl > Heerlen - Componeren in Heerlen. Vierde tentoonstelling in de reeks over 100 jaar Muziekschool in Heerlen, over componiste Andrée Bonhomme. Van 3/9 t/m 28/11 in Schunck. www.schunck.nl > Heerlen – Intro in suto presenteert: Buch der K1? Van 31/8 t/m 2/9. Parkeergarage de Putgraaf. www.introinsuto.nl > Heusden-Zolder – Roni Ben-Hur & Nilson Matta New York/Brasilian Voyage Feat, John Snauwaert. Op 12/9. Cultuurcentrum Muze. www.muze.be > Horst - Muziek Biennale Niederrhein 2010: Ensemble Agimont. Op 18/9. Parkhotel Horst. www.muziekbiennale.eu > Maastricht - Jazz at the Pesthuys 2010: The Art of the Trio: Joep van Leeuwen (gu), Marc Frankinet (tr), Jean Borlee (bass) op 23/9. The Art of Solo: Joep van Leeuwen, solo jazz gitaar op 14/10. The Art of the Trio (2): Joep van Leeuwen (guitar), Robert Jeanne (tenor sax), Jean Borlee (bass) op 28/10. The Art of the Duo (3): Joep van Leeuwen (guitar) & Rob van Bergen (reeds) op 10/12. Pesthuispodium, Vijfkoppen 1, 6211 JS Maastricht. www.joepvanleeuwen.nl > Maastricht - Bruis festival met o.a. dEUS, Absynthe Minded. Op 4/9. Bruis festival met o.a. Mdungu, Cucaracha en Okan Cuba. Op 5/9. Isbells + Skinnie. Op 17/9. Play festival met o.a The Experimental Tropic Blues Band. Op

IBE Heerlen. International Break Dance Event. van 24/9 t/m 26/9, op diverse locaties.

22

www.zuiderlucht.eu

1/10. Tim Knol. Op 6/10. Red Snapper. Op 28/10. Vollanalog festival met o.a. Sheetah et les Weissmuller en Dead Elvis & his one man Grave. Op 29/10. Vollanalog festival met o.a. Sheetah et les Weissmuller en Dead Elvis & his one man Grave. Op 30/10. Muziekgieterij. www.muziekgieterij.nl www.vollanalog.nl > Maastricht - Der Rosenkavalier. Op 19/11 en 21/11. Barbe-Bleue. Op 18/3/11 en 20/3/11. Theater aan het Vrijthof. www.operazuid.nl > Maastricht - Liedteksten van Frans Budé op muziek van Maastrichtse componisten, door Blazers Ensemble Helicon o.l.v. Bjorn Bus - mmv sopraan Fenna Ograjensek Op 29/9. Conservatorium. > Maastricht - Membra Jesu Nostri Dietrich Buxtehude. Door Barokensemble Collegium AD MOSAM. Op 18/9 om 15.00 uur. Kapel Zusters onder de Bogen. www.musicasacramaastricht.nl > Margraten – Openluchtconcert Margraten Requiem 2010. Het LSO o.l.v Ed Spanjaard, met Jochen Kupfer (bariton) en Simone Riksma (sopraan) en het Brabant Koor o.l.v. Wouter Padberg spelen het Requiem van Fauré en de Totenfeier van Mahler. Zondag 12/9, aanvang 15.00 uur op de Amerikaanse Begraafplaats. Entree gratis. www.margrateneerbetoon.nl > Neerpelt – Good Vibrations. Van 25/6 t/m 4/9. Verschillende locaties. www.musica.be > Ottersum – Muziek Biennale Niederrhein 2010: Schneemann & Co. Op 3/10. Frank Groothof. Op 31/10. Cultureel Podium Maria Roepaen. www.muziekbiennale.eu > Venlo - Muziek Biennale Niederrhein 2010: De Gouden Eeuw, Camerata Trajectina. Op 11/9. Limburgs museum. www.muziekbiennale.eu > Venlo – Muziek Biennale Niederrhein 2010: De Beer & Co. Op 2/10. Cultureel podium Domani. www.muziekbiennale.eu > Venray - Muziek Biennale Niederrhein 2010: Ton van Reen, Peter Petrov en David van Reen. Op 25/9. De Witte Hoeve. www.muziekbiennale.eu > Venray - Muziek Biennale Niederrhein 2010: Ensemble 88. Op 26/9. Odapark. www.muziekbiennale.eu www.muziekbiennale.eu > Sittard - Der Rosenkavalier. Op 30/11. Barbe-Bleue. Op 3/4/11. Stadsschouwburg. www.operazuid.nl > Sittard - Van Oorlog en Liefde. Monteverdi-avond met Il Ballo delle Ingrate en Il Combattimento di Tancredi e Clorinda. Twee mini-opera’s uit de Madrigali guerrieri e amorosi in een multimediaal regieconcept. Door Barokensemble Collegium AD MOSAM olv Huub Ehlen. Op 1/10 om 20.00 uur. Stadsschouwburg Sittard-Geleen. www.uitbalie.nl > Tussen Neuss en Arnhem, Krefeld

september 2010

en Nijmegen, Venlo en Xanten. Muziek Biennale Niederrhein 2010. Sept en okt. Op bijzondere locaties in Limburg, Gelderland en Duitsland. www.muziekbiennale.eu > Thorn – Grachtenfestival aan de Maas. Van 4/9 t/m 5/9. Verschillende locaties in Thorn. www.grachtenfestivalaandemaas.nl > Venlo - Der Rosenkavalier. Op 27/11. Barbe-Bleue. Op 26/3/11. Theater de Maaspoort. www.operazuid.nl > Venlo - Van Oorlog en Liefde. Monteverdi-avond met Il Ballo delle Ingrate en Il Combattimento di Tancredi e Clorinda. Twee mini-opera’s uit de Madrigali guerrieri e amorosi in een multimediaal regieconcept. Door Barokensemble Collegium AD MOSAM olv Huub Ehlen. Op 3/10 om 15.00 uur. Theater de Maaspoort. www.theaterdemaaspoort.nl > Venray – In Legendes is het altijd Nu. Concert in kader Muziek Biënnale Niederrhein. Ensemble 88 met videobeelden van Nieke Lemmens. Op 26/9. Odapark. www.odapark.nl > Weert - Van Oorlog en Liefde. Monteverdi-avond met Il Ballo delle Ingrate en Il Combattimento di Tancredi e Clorinda. Twee mini-opera’s uit de Madrigali guerrieri e amorosi in een multimediaal regieconcept. Door Barokensemble Collegium AD MOSAM olv Huub Ehlen. Op 2/10 om 20.30 uur. Paterskerk.

Theater > Heerlen – Cultura Nova, met o.a. Groupe F, Joueurs de Lumières / Light Players. Van 27/8 t/m 5/9. Op verschillende locaties. www.culturanova.nl > Tegelen – 19e Passiespelen, van 16/5 t/m 12/9 in De Doolhof. www.passiespelen.nl

Diversen > Arcen - Gompa Ling, heilige plaats in de Himalaya. Van 29/8 t/m 10/10. Franz Pfanner Huis. www.franzpfannerhuis

Uitgelicht • De aanloop, Der Anlauf, L’Èlan #3. T/m 17/9 in het Gouvernement aan de Maas in Maastricht. • Dirk Claesen, met huid en haar. T/m 12/9 in Odapark in Venray. www.odapark.nl • Opera en ballet in de bioscoop. Vanuit de beste theaters van de wereld op het grote doek in de Royal in Heerlen. Kijk voor het programma op www.royaltheaters.nl

> Beesel – Literaire Matinee. Op 31/10. Herberg de Bongerd. > Echt - Annie Schreuders geeft een lezing over volksdevotie bij BiblioNova. Op 16/9. Plats. www.biblionova.nl > Eindhoven - Flux/S – Drafts Establishing Future. Van 9/9 t/m 12/9. Strijp-S. www.flux-s.nl > Essen – Hacking the city. Van 17/7 t/m 26/9. Museum Folkwang. www.hackingthecity.org > Genk - Liedelkoort, Gabriel Rios, John Cleese en Alain Plater openen C-Mine. Van 8/9 t/m 12/9. C-Mine. www.c-mine.be > Hasselt – Limburg feest! Van 6/3 t/m 25/9. Provinciale Bibliotheek Limburg. www.limburg.be > Heerlen - 10e International Break Dance Event. Voor de derde keer in Heerlen, van 24/9 t/m 26/9, op diverse locaties in en rond Schunck. www.thenotoriousibe.com > Heerlen – Cultuurbrouwerij. Elke eerste maandag vd maand. www.cultuurbrouwerij.nl > Heerlen – Cultura Nova, zomerfestival. Van 27/8 t/m 5/10. www.culturanova.nl > Heerlen - LEGO® In Thermenmuseum. Van 3/7 t/m 5/9. Thermenmuseum. www.thermenmuseum.nl > Landgraaf – Os Moddersproak. Op 25/9. ’t Ströatje. www.osmoddersproak.com > Landgraaf – De verbeelding spreekt bUITenMARKT. Op 5/9. Theater Landgraaf. www.theaterlandgraaf.nl > Leudal – Kunst en cultuurweekend Leudal 2010: Dichterbij het water. Van 3/9 t/m 5/9. Haelen, Nunhem, Buggenum, Horn en Neer. www.kunstencultuurleudal.nl > Maastricht - De Wereld van René Glaser. Vanaf 17/5. Museum de Historische Drukkerij. www.drukmuseum.nl > Maastricht – Parasieten! Van 19/7 t/m 7/11. Natuurhistorisch Museum Maastricht. www.nhmmaastricht.nl > Maastricht – Het Parcours. Van 11/9 t/m 12/09. Binnenstad. www.hetparcours.nl > Maastricht – Festival Jong. Theater,

• Etienne Fouchet. Van 19/9 t/m 28/11 in BIS 71 in Geleen. Opening op 19/9 van 15 tot 17 uur. www.bis71.nl • Het oneindige verhaal. Première op 25/9, op 26/9 in Stadsschouwburg Sittard-Geleen, op 17/10 in Theater aan het Vrijthof, op 24/10 in Theater Kerkrade. Kijk voor de volledige speellijst op www.hetoneindigverhaal.nl • Mel Chin, winnaar van de Fritschy cultuurprijs Sittard Geleen. Van 9/10 t/m 12/12 in Museum Het Domein in Sittard. www.hetdomein.nl

workshops, film, muziek, tentoonstellingen in de binnenstad. Van 16/10 t/m 20/10. www.festivaljong.nl > Maastricht – Schuilen in Maastricht. Elke derde zondag in de maand. Museum Schuilen in Maastricht, Minister Goeman Borgesiusplantsoen. www.schuileninmaastricht.nl > Meerssen – Verhaalcafé, elke eerste donderdagmiddag van de maand vanaf 13.30 uur. Café L ´Ambiance. > Mönchengladbach – Gregor Schneider Garage 2009. T/m 1/12. Museum Abteiberg. www.museumabteiberg.de > Reuver – Station Reuver, Dichters Dichterbij. Op 23/9. Voormalig stationsgebouw. > Vaals – ZARVA herfst festival . Van 8/9 t/m 12/9. Centrum voor kunst en cultuur : de Kopermolen. www.vvvzuidlimburg.nl > Venlo – Jubileumexpositie Suske en Wiske. T/m 19/9. Limburgs Museum. www.limburgsmuseum.nl > Venlo – Het Venloos eenakterfestival. Op 26/9. Theater 17/19. > Venlo – Bikke! Een totaalkunstwerk van Ben Tan. Van 19/9 t/m 14/11. Museum van Bommel van Dam. www.vanbommelvandam.nl > Venlo – Excusie naar Tate Modern in Londen op 7/10. Aanmelden bij [email protected] of 0623166620 > Vijlen - Os Moddersproak. Op 2/10. Bergzicht. www.osmoddersproak.com > Well – Jubileumexpositie 19952010. T/m 30/9. World Art House. www.worldarthouse.nl > Wittem – Kunstdagen Wittem 2010, Goede muziek, goede doelen en verrassende expositie. Van 10/9 t/m 4/10. Op verschillende locaties. www.kunstdagenwittem.nl

• Gavin Bryars’ - Jesus Blood never Failed me yet. Op 17/9 en 18/9 om 15 uur op het binnenplein van de Entre Deux in Maastricht. Gratis entree. www.introinsitu.nl • Sandra Vásquez de la Horra. T/m 24/10 in Bonnefantenmuseum Maastricht. www.bonnefanten.nl • Limburgs Blaasmuziek Festival. Van 24/9 t/m 26/9 in Born, Geleen en Sittard. www.limburgsblaasmuziekfestival.nl • Roots. Jong architectuurtalent uit de regio. Van 12/9 t/m 31/10 in Schunck in

Heerlen. www.schunck.nl • Open Dagen Kumulus. Op 12/9 beeldende kunst en kunstverkenning en op 18/9 theaterschool, impulse, ballet en dans en musicalschool. Kumulus, Herbenusstraat 89 in Maastricht. www.kumulus.nl • Typisch Toon. T/m 26/9 in Museum Het Domein in Sittard. www.hetdomein.nl • Menu 2010, een reizende cultuurfabriek. Van 1/10 t/m 31/10 in Noord Limburg. www.menu2010.nl

Uitgelicht is een extra service aan de adverteerders in Zuiderlucht. Meer info via [email protected] of 043 3500591.

23

www.zuiderlucht.eu

september 2010

mus e u m het domein s i t ta r d stedelijke historie

Typisch Toon t/m 26.09.2010

hedendaagse kunst

Mel Chin

Fritschy cultuurprijs Sittard-Geleen

09.10.2010•12.12.2010 Mel Chin, Our Strange Flower of Democracy, 2005-2006

De Salon

Kunst uit Sittard-Geleen 19.12.2010•09.01.2011

Leon Golub

Live & Die Like a Lion? 22.01.2011• 25.04.2011

Roger Ballen

07.05.2011• 28.08.2011

Kapittelstraat 6 Postbus 230 nl-6130 ae Sittard t +31 46 4513460 f +31 46 4529111 [email protected] www.hetdomein.nl Open: Tue–Sun 11.00–17.00 hrs

24

www.zuiderlucht.eu

september 2010