Luchtvervuiling in huis Auteur: de intermutualistische werkgroep 'Milieu en gezondheid'. Meer info of vragen?
[email protected]
Inhoud 1
Inleiding .............................................................................................1
2
Oorzaken ............................................................................................2 2.1
Airconditioning ................................................................................2
2.2
Bouwmaterialen ...............................................................................2
2.3
Chemische vervuiling .........................................................................3
2.4
Grond waarop gebouwen staan .............................................................4
2.5
Huisdieren en planten ........................................................................4
2.6
Huisstofmijt ....................................................................................5
2.7
Mensen .........................................................................................5
2.8
Roken ...........................................................................................6
2.9
Schimmels ......................................................................................6
2.10
Verwarmingstoestellen en fornuizen zonder rookafvoer ................................7
2.11
Vocht ...........................................................................................7
3
Risicopersonen ......................................................................................8
4
Gevolgen voor de gezondheid ....................................................................8
5
Hoe kun je luchtvervuiling binnenshuis voorkomen? ..........................................9 5.1
Ventilatie ......................................................................................9
5.2
Verluchting.....................................................................................9
5.3
Specifieke tips ............................................................................... 10
1 Inleiding Luchtvervuiling buitenshuis, kennen we allemaal. Dat ze gevolgen heeft voor onze gezondheid weten we eveneens. Minder bekend is evenwel het belang van een goede luchtkwaliteit binnenshuis. Een groot deel van onze tijd brengen we immers binnen door: thuis, op kantoor, op school, in winkels, op restaurant ... De kwaliteit van de lucht die je er inademt, is dan ook heel belangrijk voor je gezondheid.
1
2 Oorzaken Er zijn heel wat oorzaken van luchtvervuiling in huis: verwarmingstoestellen, haardvuren, bouwmaterialen, meubels, schoonmaakproducten, koelingssystemen. Ook koken en sommige hobby’s kunnen de lucht in huis vervuilen. En niet te vergeten: de vervuiling die van buiten naar binnenkomt. Het effect op de gezondheid hangt af van de aard en concentratie van de vervuilende stof, en van de frequentie en duur van blootstelling. Wat je zelf kunt doen om het risico te beperken, varieert naargelang de bron van vervuiling.
2.1 Airconditioning Een slecht afgestelde of slecht onderhouden airconditioning kan klachten veroorzaken. 2.1.1 Gezondheidsrisico's Een airco die te hard staat, veroorzaakt uitdroging van de slijmvliezen van de ogen, neus en keel. Dit geeft irritatie zoals prikkelende ogen, jeukende neus en een droge mond. Droge slijmvliezen maken je bovendien vatbaarder voor infecties. Soms worden aanwezige virussen en bacteriën door airconditioning gemakkelijker verspreid. Ze kunnen allerhande infecties veroorzaken, meestal van de bovenste luchtwegen. 2.1.2 Hoe voorkomen? Matig het gebruik van airconditioning. Zorg voor een goede afstelling van je airconditioning. Te harde airconditioning is storend en geeft heel wat gezondheidsklachten. Ververs regelmatig het water indien je een airconditioning hebt op basis van water. Onderhoud het toestel regelmatig en vervang de filters correct.
2.2 Bouwmaterialen Bouwmaterialen zoals cement, plastic, roofing, vloerbedekking, isolatiematerialen, multiplex, bedekkende materialen of textiel zetten vluchtige organische stoffen (VOS) vrij. Een bekend voorbeeld is formaldehyde dat kan vrijkomen uit vezelplaten. 2.2.1 Gezondheidsrisico’s Blootstelling aan vluchtige organische stoffen gedurende enkele uren tot maanden kan leiden tot:
irritatie van de neus, keel en ogen; hoofdpijn; duizeligheid; misselijkheid; vermoeidheid; hartkloppingen; moeilijkheden bij het ademen; toename van astmaklachten. 2
Bij geregelde, langdurige blootstelling aan hoge concentratie van deze dampen kan je blijvende gezondheidsschade oplopen in de hersenen. Ze kunnen ook aanleiding geven tot longkanker of kanker in het neus/keel-gebied. Sommige oudere bouwmaterialen bevatten asbest. Asbestvezels kunnen vrijkomen bij de afbraak van asbesthoudende materialen. Bij inademing komen de vezels terecht in de longblaasjes en veroorzaken daar een ontstekingsreactie die leidt tot littekenknobbeltjes (asbestose). Dit belemmert een goede zuurstofwisseling, wat kortademigheid, pijn op de borst en droge hoest geeft. Asbest kan bovendien ook longvlieskanker veroorzaken. Sinds 1998 mogen nieuwe bouwmaterialen geen asbest meer bevatten. Sommige bouwmaterialen bevatten synthetische glasvezels (bv. glaswol, rotswol en slakwol). Deze vezels komen vrij wanneer materialen verslijten, bij waterschade of als ze bewerkt worden (schuren, hakken, snijden). Vrijgekomen glasvezels veroorzaken irritatie van neus en keel. Ze hebben geen aangetoonde effecten op lange termijn. 2.2.2 Wat kun je doen? Verlucht je woning goed tijdens verbouwingswerken. Ook wanneer je nieuwe meubels in huis brengt, is extra verluchten noodzakelijk. Breek nooit zelf niet-hechtgebonden asbestmaterialen af die in je woning gebruikt werden. Bij renovaties laat je het verwijderen door professionelen. Asbestmaterialen breng je zonder ze te breken naar het containerpark. Laat ook materialen met synthetische glasvezels ongemoeid. Als je ze toch verwijdert, draag je een masker en beschermende kledij. 2.2.3 Meer info www.asbestinfo.be
2.3 Chemische vervuiling Schoonmaakmiddelen, luchtverfrissers, parfums, verven, lijmen, vernis en bestrijdingsmiddelen zetten vluchtige organische stoffen (VOS) vrij in de lucht. Daarnaast kunnen ze ook andere toxische stoffen bevatten. 2.3.1 Gezondheidsrisico’s Blootstelling aan vluchtige organische stoffen gedurende enkele uren tot maanden kan leiden tot:
irritatie van de neus, keel en ogen; hoofdpijn; duizeligheid; misselijkheid; vermoeidheid; hartkloppingen; moeilijkheden bij het ademen; toename van astmaklachten.
Bij geregelde, langdurige blootstelling aan hoge concentraties van deze dampen kan je blijvende gezondheidsschade oplopen in de hersenen. Een geregelde of langdurige blootstelling kan ook leiden tot longkanker of kanker in het neus/keel-gebied.
3
2.3.2 Wat kun je doen? Wees voorzichtig met chemische vervuilers. Lees steeds de gebruiksaanwijzing en volg de instructies voor je aan de slag gaat met een bepaald product. Gebruik chemische stoffen zoveel mogelijk buitenshuis. Verlucht goed de ruimte tijdens en nadat je chemische stoffen gebruikt. Verwijder voorzichtig overschotten van gebruikte chemicaliën en breng ze naar het containerpark. Gebruik geen luchtverfrissers: ze zijn overbodig en verhogen je blootstelling aan vluchtige organische stoffen. Gebruik schoonmaakmiddelen met mate en zoveel mogelijk producten die niet irriteren. Vermijd sprays. En bleekwater heb je niet nodig tijdens het poetsen. Gebruik indien mogelijk natuurverf (te herkennen aan het nature-plus label) of niet-synthetische verf samengesteld op basis van milieuvriendelijke grondstoffen. Ze veroorzaken minder geurhinder in je woning. De restjes zijn biologisch afbreekbaar en voldoen aan de hoogste internationale milieu- en gezondheidseisen.
2.4 Grond waarop gebouwen staan Ook de grond waar je woont kan aanleiding geven tot vervuilende stoffen zoals radon. Dit is een radioactief gas dat vrijkomt als een afbraakproduct van uranium en radium, twee stoffen die in stenige ondergrond zitten. In de buitenlucht verdunt het radon snel, zodat het er geen gevaar vormt. Als radon vanuit de bodem in gebouwen terechtkomt, kunnen binnenshuis echter hoge concentraties ontstaan die wel gevaarlijk zijn. Radon komt niet overal evenveel voor. In Vlaanderen is te veel radon binnenshuis eerder zeldzaam. In Wallonië komt het frequenter voor, omwille van de rotsige ondergrond. 2.4.1 Gezondheidsrisico’s Radondeeltjes die binnenshuis in hoge concentratie voorkomen worden mee ingeademd en geven een verhoogd risico op longkanker. Dit risico stijgt als je rookt. Zowel roken als radon geven een verhoogd risico op longkanker, maar het risico neemt aanzienlijk toe wanneer beide vervuilers samen aanwezig zijn. 2.4.2 Wat kun je doen? Laat in een risicogebied je binnenlucht controleren op radon. Je kan een meting aanvragen bij het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC). En in sommige Waalse provincies kun je een meettoestel aanvragen om de radonconcentratie gedurende drie maanden te registreren. Win professioneel advies in indien er te veel radon aanwezig is. Stop met roken in de woning indien er ook radon aanwezig is.
2.5 Huisdieren en planten Huisdieren zoals katten, honden en vogels verspreiden allergenen. Deze kunnen ook voorkomen in planten en bloemen.
4
2.5.1 Gezondheidsrisico's Allergenen van huisdieren, planten en bloemen kunnen allergische reacties veroorzaken zoals jeukende tranende ogen, een jeukende, lopende neus, een hoest, aanvallen van astma en atopisch eczeem. 2.5.2 Wat kun je doen? Verwijder de huisdieren, planten of bloemen waaraan je allergisch bent indien allergische reacties optreden.
2.6 Huisstofmijt Matrassen, kussens, bedlinnen, gordijnen, stoffen zetels, tapijten en gestoffeerde meubels kunnen huisstofmijt bevatten. Huisstofmijten zijn miniscuul kleine diertjes die zich bij voorkeur nestelen in warme, vochtige en donkere plaatsen. 2.6.1 Gezondheidsrisico's De uitwerpselen van huisstofmijten kunnen een allergische reactie veroorzaken met jeukende tranende ogen, een jeukende lopende neus, een hoest, aanvallen van astma en atopisch eczeem. 2.6.2
Wat kun je doen? Was wekelijks je bedlinnen op 60 graden. Stofzuig regelmatig beide zijden van je matras. Omdat huisstofmijten niet houden van licht, koude en wind: o laat overdag de rolluiken en de gordijnen open; o gebruik zo weinig mogelijk je verwarming (een temperatuur van 15 tot 18 graden is voldoende); o verlucht je slaapkamer voldoende; o verminder de luchtvochtigheid; o laat je bed overdag open liggen; o poets wekelijks met water. Was regelmatig stoffen gordijnen. Leg bij voorkeur geen tapijten.
2.7 Mensen Door mensen in de woning neemt het zuurstofgehalte in de lucht af, neemt het CO2gehalte toe en wordt de lucht vochtiger. Mensen kunnen door te ademen, te praten, te niezen en te hoesten ook virussen en bacteriën verspreiden in de lucht. 2.7.1 Gezondheidsrisico's Veel CO2 en weinig zuurstof in de binnenhuislucht kan hoofdpijn, concentratiestoornissen en vermoeidheid veroorzaken. Virussen en bacteriën in de lucht kunnen allerhande infecties veroorzaken, meestal van de bovenste luchtwegen. 2.7.2
Wat kun je doen? Verlucht extra als er veel volk in huis is. Verlucht de slaapkamer extra als er meerdere personen in slapen. Ge geregeld even buiten om bijvoorbeeld te wandelen of te fietsen.
5
2.8 Roken Het roken van sigaretten, sigaren of een pijp verspreidt vervuilende tabaksrook in de woning. Tabaksrook bevat schadelijke stoffen zoals nicotine en teer. Een roker schaadt niet enkel zijn eigen gezondheid, maar ook die van niet-rokers in de omgeving. 2.8.1 Gezondheidsrisico's Verhoogde irritatie van de neus en de keel. Je hebt een grotere kans dat je regelmatig moet hoesten. Klachten van astma en chronische longaandoeningen (COPD) kunnen verergeren. Verminderde werking van de longen. Slechtere zuurstofopname en bloeddoorstroming waardoor hart- en vaatziekten kunnen ontstaan. Verhoogde kans op kanker. Sigarettenrook bevat duizenden chemische stoffen, waarvan er minsten veertig kankerverwekkend zijn. Ook het inademen van tabaksrook die in de binnenlucht hangt (passief roken) kan een aantal longaandoeningen veroorzaken zoals astma, chronische bronchitis en longkanker. 2.8.2
Wat kun je doen? Rook niet in je woning. En laat ook anderen niet toe om dit te doen. Rook nooit in de aanwezigheid van kinderen. Stop definitief met roken.
2.9 Schimmels Schimmels gedijen goed op vochtige plaatsen zoals badkamers en kelders. Ze produceren sporen die zich verspreiden in de omringende lucht. 2.9.1 Gezondheidsrisico's Schimmels kunnen een allergische reactie veroorzaken zoals jeukende tranende ogen, een jeukende, lopende neus, een hoest, aanvallen van astma en atopisch eczeem. Schimmels kunnen leiden tot irritatie van de neus en de keel en kortademigheid of ze kunnen bestaande symptomen van astma verergeren. Sommige schimmelsoorten kunnen erg gevaarlijk zijn, zeker voor personen met een verzwakt immuunsysteem. 2.9.2 Wat kun je doen? Schimmelproblemen hebben vaak te maken met een structureel probleem aan de woning. Raadpleeg hiervoor een architect, aannemer of vakman. Opstijgend grondvocht, koudebruggen of vochtinsijpeling zijn de voornaamste boosdoeners. Verwijder schimmels met een allesreiniger. Spoel de behandelde oppervlakte af met water en ontsmet ze daarna met een chlooroplossing (1/10) zoals bleekwater, geen ammoniak. Overdrijf echter niet met bleekwater want dat is ook vervuilend. En wees voorzichtig want dit is een gevaarlijk product voor je luchtwegen, ogen en kleren. Laat de oppervlakte nadien volledig drogen. Enkel gezonde personen mogen schimmel verwijderen. Personen met ademhalingsklachten en zwangere vrouwen mogen dit om gezondheidsredenen niet doen. Raadpleeg bij twijfel je arts. Bedek vochtige plaatsen in je huis niet. Zet meubels sowieso bij voorkeur een tiental centimeter van de muur. 6
Zet je GFT-afval buiten en verwijder zeer regelmatig alle etensresten uit de keuken.
2.10 Verwarmingstoestellen en fornuizen zonder rookafvoer Gasfornuizen, gasgeisers, verwarmingstoestellen zonder rookafvoer, kachels en kaarsen zorgen voor kleine vervuilende deeltjes stof in de lucht, vervuilende gassen (bv. koolstofmonoxide en stikstofoxiden) en zwaveloxide in de woning. Koolstofmonoxide (CO) is een kleur- en geurloos gas, dat kan vrijkomen door een onvolledige verbranding wanneer de ruimte onvoldoende verlucht is en er te weinig zuurstof aanwezig is. Je kan dit onder meer zien wanneer de vlam van je verwarmingstoestel op gas of op mazout geel kleurt. 2.10.1 Gezondheidsrisico's Vervuilende stofpartikels en vervuilende gassen kunnen leiden tot een verhoogde irritatie van de neus en de keel. Je hebt een grotere kans dat je moet hoesten. Klachten van astma en chronisch longlijden (COPD) kunnen toenemen, en longfunctie kan afnemen. Een CO-vergiftiging kan dodelijk zijn. 2.10.2 Wat kun je doen? Beperk het gebruik van verwarmingstoestellen zonder rookafvoer. Gebruik verplaatsbare verwarmingstoestellen op basis van gas, petroleum of mazout niet langer dan een uur. Gebruik ze zeker niet wanneer je slaapt. Zorg steeds voor verse luchtaanvoer in de kamer en een goede afvoer van verbrandingsgassen, zeker bij een gasgeiser of een verwarmingstoestel zonder rookafvoer. Let op aanwijzingen voor een onvolledige verbranding: een gele vlam, roetafzetting rond het toestel of een hoge luchtvochtigheidsgraad. Wees alert voor tekenen die wijzen op CO in de ruimte: veranderd gedrag van huisdieren, dezelfde symptomen bij verschillende aanwezigen in een ruimte, symptomen die telkens bij dezelfde activiteit (bv. douchen) optreden. Laat je verwarmingstoestel regelmatig nakijken door een erkend vakman. Gebruik de dampkap boven gasfornuizen. Plaats geen te grote kachel in een te kleine ruimte. Brand in je open haard enkel droog en onbehandeld hout. Laat jaarlijks je schoorsteen en andere afvoerleidingen proper maken. 2.10.3 Meer info www.koolstofmonoxide.be
2.11 Vocht Een hoge luchtvochtigheid en vochtschade vormen de ideale omgeving voor schimmels en huisstofmijt. 2.11.1 Gezondheidsrisico's Huisstofmijt en schimmels kunnen allergische reacties veroorzaken zoals jeukende tranende ogen, een jeukende, lopende neus, een hoest, aanvallen van astma en atopisch eczeem. 7
Schimmels kunnen leiden tot irritatie van de neus en de keel en kortademigheid of ze kunnen bestaande symptomen van astma verergeren. Sommige schimmelsoorten kunnen erg gevaarlijk zijn, zeker voor personen met een verzwakt immuunsysteem. 2.11.2 Wat kun je doen? Verminder de luchtvochtigheid van je woning. Dit doe je door goed te ventileren. De luchtvochtigheidsgraad kun je eventueel meten met een hygrometer. Een ideale luchtvochtigheidsgraad ligt in de zomer tussen 30 % en 80 %, in de winter tussen 30 % en 55 %. Zet bij het koken steeds deksels op je potten en zet je dampkap aan. Laat de dampkap na het koken nog een kwartiertje aan. Zet het raam open als je geen goede dampkap hebt. Verlucht goed na het baden, douchen of als je de was binnen laat drogen. Verwarm je woning voldoende. Vermijd lekken en waterschade.
3 Risicopersonen Hoe groter de vervuiling, hoe meer mensen klachten zullen ondervinden. Maar wie er meer last zal van hebben, is moeilijk te voorspellen. Niettemin zijn sommige risicogroepen vatbaarder voor de gevolgen van vervuilde lucht.
Kinderen, omdat hun afweersysteem nog niet helemaal ontwikkeld is. Hierdoor zijn ze gevoeliger voor luchtvervuiling - zeker voor de tabaksrook die ze binnenshuis mee inademen - en vatbaarder voor astma en bronchitis. Personen met een longaandoening zoals astma of chronische bronchitis. Patiënten met een ernstige ziekte die veel binnenshuis vertoeven. Mensen met een allergie voor huisstofmijt of huisdieren. Zwangere vrouwen en hun ongeboren baby. Vrouwen, omdat ze doorgaans sneller last hebben van droge ogen en een droge keel.
4 Gevolgen voor de gezondheid Een slechte luchtkwaliteit in huis kan heel wat klachten veroorzaken.
Klachten van de luchtwegen zoals: o irritatie van neus en keel; o niezen; o hoesten; o longaandoeningen zoals astma en chronisch longlijden (COPD); o longkanker; Allergische reacties zoals: o jeukende, tranende ogen; o een loopneus of verstopte neus; o niezen; o hoesten;
8
o o o
jeuk; atopisch eczeem; klachten van astma.
Vervuilde lucht kan ook een weerslag hebben op andere delen van het lichaam. De gevolgen kunnen bovendien verschillen naargelang de oorzaak van de vervuiling. Meer info vind je in het hoofdstuk 'Oorzaken'.
5 Hoe kun je luchtvervuiling binnenshuis voorkomen? Ventileren en verluchten zijn het allerbelangrijkste om de gevolgen van luchtvervuiling tegen te gaan.
5.1 Ventilatie Ventilatie is het voortdurend verversen van de lucht in de woning waarbij de vervuilde binnenlucht vervangen wordt door verse, zuurstofrijke buitenlucht. Ventileren moet permanent gebeuren. Een te goede isolatie zonder regelmatige ventilatie belet dat de vervuilde binnenlucht naar buiten kan en verdund wordt. Ook wanneer je in een gebied woont waar de buitenlucht sterk vervuild is, is permanente ventilatie aan te raden. Ventileren kan via eenvoudige ventilatieroosters in ramen, vensters en muren. Langs deze roosters komt verse lucht het huis binnen. De lucht verspreidt zich in huis via roosters in binnendeuren of muren of verplaatst zich via kieren en spleten. Er bestaan ook mechanische ventilatiesystemen op basis van ventilatoren voor luchttoevoer en -afvoer. Toevoer van lucht gebeurt in de droge ruimtes, afvoer van lucht in vochtige ruimtes zoals keuken, badkamer en wc. Ventileren heeft ook een ecologisch effect. Want dankzij een goed ventilatiesysteem daalt de luchtvochtigheid in huis en is er meer droge lucht, die makkelijker opwarmt.
5.2 Verluchting Verluchting is een intensieve vorm van ventilatie waarbij je gedurende een korte periode ramen of deuren openzet. Verluchten is nodig op momenten dat ventilatie onvoldoende is. Bijvoorbeeld als veel mensen in de woning aanwezig zijn, als je nieuwe meubels in huis plaatst en zeker ook als geverfd of gelijmd werd, of als binnen gerookt wordt. Verlucht twee keer per dag gedurende tien tot twintig minuten. Om het effect van vervuilde buitenlucht te minimaliseren, doe je dit het best via ramen of deuren aan de achterzijde van je woning en bij voorkeur buiten de spitsuren. Verluchten kan ventilatie niet vervangen. Het effect van verluchten is na twintig minuten voorbij. Daarenboven verlies je heel wat warmte en dus energie door je ramen wijd open te zetten. Ook ramen die op een kier staan, geven heel wat warmteverlies.
9
5.3 Specifieke tips Naast het verluchten en ventileren kun je ook je voorzorgen nemen tegen specifieke oorzaken. Meer info vind je in het hoofdstuk 'Oorzaken'. Brochure van het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie van de Vlaamse Overheid: ‘Gezond ventileren en verluchten’
10
