Lokaal Energieneutraal

3‐2‐2014

Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014

2


4

Onderwerpen

Lokaal Energieneutraal

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Kansrijke duurzame energieconcepten woningbouw.

Aanleiding Wat is energieneutraal? Nieuwbouw Renovatie Bewoners centraal Conclusies

Freek den Dulk Lector Duurzame energie

1


3

Oorzaak klimaatverandering CO2 toename

Energiecrisis

?

1973

Gevolgen Klimaatveranderingen ‐ Hitte


5


6

Gevolgen Klimaatveranderingen ‐ Droogte

April 2010 ‐ Polder bij Den Bosch (nufoto)

1

3‐2‐2014


Gevolgen Klimaatveranderingen ‐ wateroverlast

7


8


10

Gevolgen Klimaatveranderingen ‐ storm

Rotterdam – wateroverlast (Gemeente Rotterdam)

Wijk bij Duurstede 3‐10‐2013 Winschoten 28‐9‐2013 (Dagblad vh Noorden)

Amsterdam 28‐9‐2013

Amsterdam 28‐09‐2013


9

Gevolgen gaswinning ‐ aardbeving

Nederland ‐ energieverbruik

Aardbevingen 1990‐heden Meetstation 7‐8 feb 2014

Eurostat 2012

Energieambities en beleid in de woningbouw


11


12

Energiebeleid woningbouw (Energieakkoord) – Gebouwde omgeving • 2050 energieneutraal

– Nieuwbouw • 2020 (bijna) energieneutraal

– Bestaande bouw • • • •

2020: Huurwoningen gemiddeld label B (particulier huur C) 2014‐1015 Eigenaar bewoners indicatief label Afspraken tussen branche‐organisaties en overheid Ruimere hypotheekmogelijkheden (nota nul renovatie!)

2

3‐2‐2014


13

Ambities Energievoorziening


14


16

Wat is energieneutraal?

• Drie van de vijf oude kolencentrales uit de jaren tachtig gaan in 2016 dicht; de andere twee in 2017. (In Nederland staan 70 el. centrales waaronder 7 kolencentrales. Er zijn nog 3 nieuwe kolencentrales gepland) • 2020 – 14% duurzame energie • 2023 – 16% duurzame energie • Stimuleren decentrale opwekking


15


Voorwaarde Energieneutraal bouwen • Het openbare lichtnet dient als virtuele buffer

Over een jaar gerekend

60% warmte

Geen fossiele brandstof of Alle gebruikte fossiele brandstof wordt gecompenseerd door extra opgewekte duurzame energie

Kolen Olie Gas

Geen zon


17


Voorwaarde Energieneutraal bouwen

Voorwaarde Energieneutraal bouwen

• Het openbare lichtnet dient als virtuele buffer

• Het openbare lichtnet dient als virtuele buffer

Kolen Olie Gas

Kolen Olie Gas

Zon voor eigen gebruik

18

Meer Zon dan voor eigen gebruik

3

3‐2‐2014


19


Rendement Elektriciteitsopwekking

Wat is energieneutraal? Zonbijdrage +interne warmteproductie ‐ ‐ ‐ ‐

20

CO2 69kg/GJ

Ramen Mensen Huishoudelijke apparaten Zon thermisch

warmte 61% Elektriciteit 39%

Primaire energie In (Giga)Joules Warmteverlies ‐ ‐ ‐ ‐

Transmissie Ventilatie Warmtapwater (Huishoudelijk gebruik)

‐ Kolen ‐ Olie ‐ Gas

Rendement in 2013: ca 39% ‐ Gaat naar 50%??? ‐ Energieakkoord: 14% duurzame energie in 2020 en 16 2023 ‐ Ambitie 2050 100% duurzaam


21



Wat is energieneutraal? Stel Benodigd Collector oppervlak 45 m2

Zonnestroom

Benodigd Collector oppervlak wordt 30 m2 (‐30%)

Zonnestroom

61% ‐ Kolen ‐ Olie ‐ Gas

22

Stel 16% Jaar 2023

Stel 50%

39%


23

Net 58%


Bepalen energieneutraal

24

Energieprestatie (EPC) norm en eis in Bouwbesluit

Energieprestatienorm (EPG) voor woningen en woongebouwen (NEN 7120 en NVN 7125) Let op: • Alleen gebouwgebonden gebruik • Standaard gedrag • Referentieklimaat • Hoogwaardige bouw kwaliteit • Afrondingen en vereenvoudigingen • Wat wordt berekend klopt niet met de meter maar is een afspraak!

Primaire Energie

Berekening per jaar volgens de energieprestatienorm maatregelen en voorzieningen

EPC=1,0 1000 m3 aardgas equivalent per jaar standaard tussenwoning

4

3‐2‐2014


25

Energieprestatie voor nieuwbouw

Gerealiseerd beleid


26


28

Energieprestatie en innovatie

Toekomstig beleid


27

Woningbouw

In Nederland 7,2 miljoen woningen (CBS) Totaal tot 2020 per jaar woningbehoefte (EIB): • Uitbreidingsbehoefte woningbouw: 47.000 – 66.000 woningen • Vervangingsbehoefte: 15.000 – 22.000 woningen Woningbehoefte tot 2020 Totaal 400.000‐600.000 woningen 470 PJ

20% 340 PJ Gas 90 PJ El 220 PJ opwekking 650 PJ totaal

Totaal 3280 PJ 1800 PJ 580 PJ Uit: Referentieraming energie en emissies 2010‐2020 (Planbureau Leefomgeving en CBS)


29

Gas of elektriciteit?


30

Hoe ziet een energieneutraal huis er uit? • Isolatie + kierdichting • Dak • Gevel • Glas • Vloer • Ventilatie • HR‐installatie (HR of WP) • Thermische zonne‐energie • Zonnestroom • Buitenzonwering

Aardgas ‐ groen gas mogelijk maar nog in ontwikkeling gasketel (aangevuld met zonneboiler en warmteopslag)

Alleen Elektriciteit ‐ groene stroom verkrijgbaar installatie: warmtepomp + warmteopslag

Vuistregel hoeveelheid panelen: 0

Zonnestroompanelen oppervlakte:

20% gebruiksoppervlakte (15% bij gestapelde bouw) + ca. 25 m2 t.b.v. huishoudelijk gebruik

Klomps Bouwbedrijf

5

3‐2‐2014


31


32

Warmtepomp?

HR‐combiketel

• Warmtepomp vooral gunstig voor verwarming (160%) • Investeringen hoog (€ 10.000‐€ 15.000/woning) • Onttrekken warmte aan bodem (regenereren) of aan lucht (denk aan geluid)

• Verbruikt Gas (groen gas in de toekomst) • Hoogwaardige uitgekiende techniek • Hoog rendement voor verwarming en tapwater • Levensduur: 20‐25 jaar • Kosten gunstig t.o.v. WP • Voor energie‐neutraal warmteopslag nodig (ook bij WP)


Rendement afhankliek van Temperatuursprong 400% voor verwarming 200% voor warm tapwater

33

Rendement warmtepomp <> HR‐combiketel


34

Ventilatie • Via openen ramen ventilatie geeft groot energie verlies • Oplossing gebalanceerd of vraaggestuurd • Bewoner moet zich aanpassen (?)

Warmtepomp (elektrisch) voorbeeld • Verwarming rendement 400% (COP = 4‐5) • Tapwater rendement 200% (COP = 2‐3) • Gemiddeld rendement na de meter 300% (bij evenveel energie nodig voor verwarming en tapwater) Rendement met inbegrip van elektriciteitscentrale ca. 120%

HR‐ketel • Tapwater 70% • Verwarming 90% Gemiddeld rendement 80‐85% (zie opweg naar woningen met EPC=0‐AgentschapNL)

Vraaggestuurde natuurlijke ventilatie


Ruimte gebruik

35


36

Samenwerken bouwketen en kwaliteit bewaken

• Duurzame energie installaties vergen veel ruimte – – – –

Gebalanceerde ventilatie

Installatieruimte Kanalen, leidingen Regel systemen Gevoelig voor juiste dimensionering, kwaliteit en onderhoud

• Energieneutraal begint al bij opdrachtgever • Installatie geen sluitpost • Vrijwel alle succesprojecten zijn gelukt door intensieve samenwerking • Controle op kwaliteit • Maken wat is afgesproken!

Midden‐Holland Koeltechniek

Zehnder comfobox: Warmtepomp +gebalnceerde ventilatie+ warmteopslag

NEPROM + Bouwend Nederland

6

3‐2‐2014

37


Energieneutraal bouwen begint in het bestemmingsplan


38


40

Hoe ziet een energieneutrale nieuwbouw woning/wijk er uit?

Z

O

W

N Bron: Imoss Stedenbouwkundig adviesbureau Amersfoort


39

Hoe ziet een energieneutrale nieuwbouw woning er uit?

Praktijk nieuwbouw “Maskerade” • Doorontwikkeling bestaand bouwsysteem – – – – – – –


Hogeschool Rotterdam: Maskerade (CHV)

Van der Breggen Architecten ‐ Rotterdam

41

Energieneutraal Industrieel, Flexibel Demontabel Installatie afzonderlijk te beheren, financieren en wijzigen Vrije indeelbaarheid Bewoner kan in principe kiezen voor installatie en indeling Biobased Installatie van buiten af onderhoudbaar en vervangbaar!


42

Voorbeeld aanpak Maskerade (CHV)

Van der Breggen Architecten ‐ Rotterdam

7

3‐2‐2014


43

Bestaande bouw


44

Bestaande bouw (7,2 miljoen woningen) • • • •

Fysisch is de woning gelijk aan een nieuwbouwwoning Voor bestaande woningen geldt het energielabel Geen eisen aan de prestatie Wel ambitie en afspraken in energieakkoord – Energieneutraal in 2050 (Rotterdam 2035) – Huurwoningen naar Label B in 2020


45

Energielabel Bestaande woningen


46

Hoe ziet een energieneutrale renovatie er uit?

(wijkt af van nieuwbouw) • Energieneutrale renovatie is in de experimenteerfase • Veel “moeilijke “ woningen • Buitenisolatie meestal enig juiste oplossing • Constructie geeft beperkingen • Installatieruimte in woning beperkt • Dak/gevel nodig voor zonne‐energie (warmte en stroom)

EPC ≈ 0,71‐1,05

Bron: Agentschap

EPC < 0,5 (500m3 aardgas)

A+


Hoe ziet een energieneutrale renovatie er uit?

47


48

Veel woningtypes Aanpak • Techniek • Eigendomsituatie (huur‐koop‐VvE) • Bewonerskenmerken

Erik Franke ‐ Kroeven Roosendaal – Passiefhuis Renovatie

Energie‐index

2,71

2,82

1,57

1,20

8

3‐2‐2014


49

50

2ndSkin – Prototype Energieneutrale Renovatie

Hogeschool Rotterdam woning “Heijsekade CHV” • • • • •


• Opschaalbaar (factor x 1000)

Klein: beperkte ruimte voor installaties Constructief beperkingen Beperkte financiële ruimte Bewoners blijven wonen Er staan in Nederland ruim 500.000 portiek‐etage‐woningen

• Installaties buiten de schil • Hinder beperken • Biobased • Industrieel, Flexibel Demontabel • Onderhoud en beheer van buiten af • Betaalbaar • Vormgeving hoge kwaliteit

BAM Woningbouw – Bart Spee Architecten e.a. 2ndSkin


51

Bewoners


52

Bewoners

Primaire energiegebruik in MJ/m2

• Gedrag en attitude of Levensstijl • Werkelijk en theoretisch energiegebruik

300

Werkelijk

200

100 0,8

Bron: Uit TTVL Magazine ‐ TUDelft – OTB ‐ 2013


Levensstijl en energiegebruik

?

energie index


54

• Bewonersacceptatie belangrijke succesfactor – – – – –

Warmte instelling Warm tapwater Ventilatie Verblijfsduur

• Label voor verschillende levensstijlen

1,2

Gemiddeld primair energiegebruik voor verwarming per m2 woning, per EPC‐categorie

Bewonersacceptatie

• Dimensioneer voor verschillende levensstijlen • Onderscheid – – – –

53

1,0

Betrek de bewoner erbij Voorbeelden succesprojecten (platform 31); Betrouwbaarheid voorspelde besparingen Hinder beperken tijdens de uitvoering van de renovatie Comfort, veiligheid gezondheid

?

9

3‐2‐2014


55


56

Onderwijs Dank voor uw aandacht! Curriculum: Wat moet een afgestudeerde HBO‐er weten?

Ir. Freek den Dulk lector Duurzame Energie (concepten)

Wij zoeken bedrijven die mee willen denken over de inhoud van het onderwijs Wat zoeken de bedrijven Stages / projecten begeleiden

Kenniscentrum Sustainable Solutions RDM 6‐11‐2006



58


60

Contact:

Piode ‐ ontwerp‐ en adviesbureau BNA Ir. F.W. Den Dulk Bezoekadres: Soesterweg 300B 3812 BH Amersfoort Postadres: Kroostweg 44 3704 EE Zeist E‐mail: [email protected] www.piode.nl tel: 06 212 87 412

Hogeschool Rotterdam

Deze


Kenniscentrum Sustainable Solutions RDM Bezoekadres: Heijplaatstraat 23 3089 JB Rotterdam Postadres: Postbus 25035 3001 Ha Rotterdam E‐mail: [email protected] www.rdmcampus.nl tel: 010 ‐ 794 4854

Deze

© Hogeschool Rotterdam

10

Lokaal Energieneutraal

Recommend Documents